CINXE.COM

Россия — Википедия

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="alt" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Россия — Википедия</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )altwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat": "dmy","wgMonthNames":["","Чаган ай","Кочкор ай","Тулаан ай","Кандык ай","Кӱӱк ай","Кичӱ изӱ ай","Јаан изӱ ай","Куран ай","Сыгын ай","Ӱлӱрген ай","Кӱчӱрген ай","Јаҥар ай"],"wgRequestId":"507567fe-9b1c-4f14-b710-9a5344f0967b","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Россия","wgTitle":"Россия","wgCurRevisionId":46935,"wgRevisionId":46935,"wgArticleId":318,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Википедия:Статьи с некорректным использованием шаблонов:Cite web (не указан язык)","ISBN куулгазын ссылкаларын тузаланган бӱктер","Тоо јок formatnum аргументту бӱктер","Страницы с ошибками в примечаниях", "Википедия:Статьи с некорректным использованием шаблонов:Cite web (недоступные ссылки без архивной копии)","Алфавит аайынча кижилер тергеелери","Википедия:Страницы с модулем Hatnote с красной ссылкой","Россия","Страницы, использующие расширение Kartographer"],"wgPageViewLanguage":"alt","wgPageContentLanguage":"alt","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Россия","wgRelevantArticleId":318,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"alt","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"alt"}, "wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":500000,"wgCoordinates":{"lat":66,"lon":94},"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q159","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.kartographer.style":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready", "ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.kartographer.link","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions", "wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=alt&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.kartographer.style%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=alt&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=alt&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/1200px-Flag_of_Russia.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/800px-Flag_of_Russia.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="533"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/640px-Flag_of_Russia.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="427"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Россия — Википедия"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//alt.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Википедия (alt)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//alt.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://alt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.alt"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Википедия Atom бичидиш" href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D0%B6%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B8&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Россия rootpage-Россия skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Перейти к содержанию</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Главное меню" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Тӧс меню" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Тӧс меню</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Тӧс меню</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">переместить в боковую панель</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">јажырар</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Навигация </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A2%D3%A7%D1%81_%D0%B1%D3%B1%D0%BA" title="Тӧс бӱкти кӧрӧр [z]" accesskey="z"><span>Тӧс бӱк</span></a></li><li id="n-allpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%92%D1%81%D0%B5_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B"><span>Бастыра бӱктер</span></a></li><li id="n-featured" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D1%87%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B4%D0%B5%D1%80"><span>Талдама бичимелдер</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A1%D0%BB%D1%83%D1%87%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B0" title="Келишкен бӱкти ачар [x]" accesskey="x"><span>Келишкен бӱк</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A1%D0%BF%D0%B5%D1%86%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B"><span>Аҥылу бӱктер</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> туружары </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D3%A6%D0%BC%D3%A7%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%B8%D2%A5_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="Проект керегинде, слер нени эдер аргагар бар, кайда табып алар оны"><span>Ӧмӧликтиҥ порталы</span></a></li><li id="n-forum" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9A%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9"><span>Курултай</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D0%B6%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B8" title="Wiki-де калганчы солынталарды кӧрӧри [r]" accesskey="r"><span>Калганчы солынтылар</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B5_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B"><span>Јаҥы бӱктер</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Contents" title="Болушты мындый јерде табар аргалу"><span>Болуш</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D0%A2%D3%A7%D1%81_%D0%B1%D3%B1%D0%BA" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Википедия" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-alt.svg" style="width: 7.5em; height: 1.25em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-alt.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%9F%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%BA" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Бедреер Википедия [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Бедреш</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Википедия-ҥ бедреер" aria-label="Википедия-ҥ бедреер" autocapitalize="sentences" title="Бедреер Википедия [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Аҥылу:Поиск"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Бедреш</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Персональный јепселдер"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Внешний вид"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Измените внешний вид страницы, размер, ширину и цвет шрифта." > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Внешний вид" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Внешний вид</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=alt.wikipedia.org&amp;uselang=alt" class=""><span>Акча берип болужары</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A1%D0%BE%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D1%8C_%D1%83%D1%87%D1%91%D1%82%D0%BD%D1%83%D1%8E_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C&amp;returnto=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Бис слерге аккаунт эдип системадӧн кирзин деп сурап турубыс, је оны этпеске де јарар." class=""><span>Аккаунт эдип алар</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%92%D1%85%D0%BE%D0%B4&amp;returnto=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Мында системага кирерге арга бар; је ол ондый керектӱ эмес. [o]" accesskey="o" class=""><span>Кирер</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Больше возможностей" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Персональный јепселдер" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Персональный јепселдер</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Туружаачыныҥ менюзы" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=alt.wikipedia.org&amp;uselang=alt"><span>Акча берип болужары</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A1%D0%BE%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D1%8C_%D1%83%D1%87%D1%91%D1%82%D0%BD%D1%83%D1%8E_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C&amp;returnto=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Бис слерге аккаунт эдип системадӧн кирзин деп сурап турубыс, је оны этпеске де јарар."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Аккаунт эдип алар</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%92%D1%85%D0%BE%D0%B4&amp;returnto=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Мында системага кирерге арга бар; је ол ондый керектӱ эмес. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Кирер</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Страницы для неавторизованных редакторов <a href="/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%83%D1%88:%D0%92%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5" aria-label="Подробнее о редактировании"><span>узнать больше</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%9C%D0%BE%D0%B9_%D0%B2%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4" title="Бу IP-адрестеҥ эдилген тӱзедӱлердиҥ тизими [y]" accesskey="y"><span>Кошконы</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%9C%D0%BE%D1%91_%D0%BE%D0%B1%D1%81%D1%83%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5" title="Мениҥ IP-адрезимнеҥ эдилген тӱзедӱлер керегинде шӱӱжӱ бӱк [n]" accesskey="n"><span>Шӱӱжӱ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Сайт"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Толынтызы" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Толынтызы</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">переместить в боковую панель</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">јажырар</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Башталганы</div> </a> </li> <li id="toc-Этимологиязы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Этимологиязы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Этимологиязы</span> </div> </a> <ul id="toc-Этимологиязы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Физико-географиялык_темдектери" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Физико-географиялык_темдектери"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Физико-географиялык темдектери</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Физико-географиялык_темдектери-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Физико-географиялык темдектери</span> </button> <ul id="toc-Физико-географиялык_темдектери-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Географиязы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Географиязы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Географиязы</span> </div> </a> <ul id="toc-Географиязы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Гран-кыйулары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Гран-кыйулары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Гран-кыйулары</span> </div> </a> <ul id="toc-Гран-кыйулары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Геологиязы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Геологиязы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Геологиязы</span> </div> </a> <ul id="toc-Геологиязы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Рельефы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Рельефы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Рельефы</span> </div> </a> <ul id="toc-Рельефы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Суулары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Суулары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Суулары</span> </div> </a> <ul id="toc-Суулары-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Јаан_суулары" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Јаан_суулары"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5.1</span> <span>Јаан суулары</span> </div> </a> <ul id="toc-Јаан_суулары-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Россияныҥ_јаан_кӧлдӧри" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Россияныҥ_јаан_кӧлдӧри"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5.2</span> <span>Россияныҥ јаан кӧлдӧри</span> </div> </a> <ul id="toc-Россияныҥ_јаан_кӧлдӧри-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ар-бӱткендик_тузалу_байлыгы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ар-бӱткендик_тузалу_байлыгы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>Ар-бӱткендик тузалу байлыгы</span> </div> </a> <ul id="toc-Ар-бӱткендик_тузалу_байлыгы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Тобрагы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Тобрагы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7</span> <span>Тобрагы</span> </div> </a> <ul id="toc-Тобрагы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Климады" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Климады"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.8</span> <span>Климады</span> </div> </a> <ul id="toc-Климады-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Аҥ-куштары_ла_ӧзӱмдери" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Аҥ-куштары_ла_ӧзӱмдери"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.9</span> <span>Аҥ-куштары ла ӧзӱмдери</span> </div> </a> <ul id="toc-Аҥ-куштары_ла_ӧзӱмдери-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Бӧлӱктери" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Бӧлӱктери"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.9.1</span> <span>Бӧлӱктери</span> </div> </a> <ul id="toc-Бӧлӱктери-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ӧзӱмдери" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ӧзӱмдери"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.9.2</span> <span>Ӧзӱмдери</span> </div> </a> <ul id="toc-Ӧзӱмдери-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Тӱӱкизи" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Тӱӱкизи"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Тӱӱкизи</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Тӱӱкизи-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Тӱӱкизи</span> </button> <ul id="toc-Тӱӱкизи-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Тергеелери" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Тергеелери"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Тергеелери</span> </div> </a> <ul id="toc-Тергеелери-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Славяндардыҥ_кӧчкӧни" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Славяндардыҥ_кӧчкӧни"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Славяндардыҥ кӧчкӧни</span> </div> </a> <ul id="toc-Славяндардыҥ_кӧчкӧни-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Јебрен_орус_тергее" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Јебрен_орус_тергее"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Јебрен орус тергее</span> </div> </a> <ul id="toc-Јебрен_орус_тергее-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Орус_јерлердиҥ_бӧлӱктери._Монгол-татар_иго" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Орус_јерлердиҥ_бӧлӱктери._Монгол-татар_иго"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Орус јерлердиҥ бӧлӱктери. Монгол-татар иго</span> </div> </a> <ul id="toc-Орус_јерлердиҥ_бӧлӱктери._Монгол-татар_иго-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Арасейдиҥ_бирлик_болгоны" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Арасейдиҥ_бирлик_болгоны"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Арасейдиҥ бирлик болгоны</span> </div> </a> <ul id="toc-Арасейдиҥ_бирлик_болгоны-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Арасей_империя" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Арасей_империя"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>Арасей империя</span> </div> </a> <ul id="toc-Арасей_империя-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Совет_ӧй" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Совет_ӧй"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.7</span> <span>Совет ӧй</span> </div> </a> <ul id="toc-Совет_ӧй-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Россия_федерация" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Россия_федерация"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.8</span> <span>Россия федерация</span> </div> </a> <ul id="toc-Россия_федерация-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Тергеениҥ_бӱдӱми" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Тергеениҥ_бӱдӱми"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Тергеениҥ бӱдӱми</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Тергеениҥ_бӱдӱми-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Тергеениҥ бӱдӱми</span> </button> <ul id="toc-Тергеениҥ_бӱдӱми-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Символиказы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Символиказы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Символиказы</span> </div> </a> <ul id="toc-Символиказы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Тергеениҥ_тӧзӧлгӧзи" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Тергеениҥ_тӧзӧлгӧзи"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Тергеениҥ тӧзӧлгӧзи</span> </div> </a> <ul id="toc-Тергеениҥ_тӧзӧлгӧзи-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Федерал_бӱдӱми" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Федерал_бӱдӱми"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Федерал бӱдӱми</span> </div> </a> <ul id="toc-Федерал_бӱдӱми-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Башкараачызы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Башкараачызы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Башкараачызы</span> </div> </a> <ul id="toc-Башкараачызы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Бӱдӱрер_јаҥ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Бӱдӱрер_јаҥ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Бӱдӱрер јаҥ</span> </div> </a> <ul id="toc-Бӱдӱрер_јаҥ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Јасак_чыгарар_јаҥ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Јасак_чыгарар_јаҥ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>Јасак чыгарар јаҥ</span> </div> </a> <ul id="toc-Јасак_чыгарар_јаҥ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Јаргы_јаҥ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Јаргы_јаҥ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.7</span> <span>Јаргы јаҥ</span> </div> </a> <ul id="toc-Јаргы_јаҥ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Политикалык_партиялар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Политикалык_партиялар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.8</span> <span>Политикалык партиялар</span> </div> </a> <ul id="toc-Политикалык_партиялар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Тыш_политиказы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Тыш_политиказы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.9</span> <span>Тыш политиказы</span> </div> </a> <ul id="toc-Тыш_политиказы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Јуу-јепсели" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Јуу-јепсели"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.10</span> <span>Јуу-јепсели</span> </div> </a> <ul id="toc-Јуу-јепсели-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Тӱӱкизи_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Тӱӱкизи_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.10.1</span> <span>Тӱӱкизи</span> </div> </a> <ul id="toc-Тӱӱкизи_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Бӧлӱнгени,_тоозы,_акча-манатла_јеткилдегени" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Бӧлӱнгени,_тоозы,_акча-манатла_јеткилдегени"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.10.2</span> <span>Бӧлӱнгени, тоозы, акча-манатла јеткилдегени</span> </div> </a> <ul id="toc-Бӧлӱнгени,_тоозы,_акча-манатла_јеткилдегени-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ядерный_јуу-јепсел" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ядерный_јуу-јепсел"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.10.3</span> <span>Ядерный јуу-јепсел</span> </div> </a> <ul id="toc-Ядерный_јуу-јепсел-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Экономиказы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Экономиказы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Экономиказы</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Экономиказы-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Экономиказы</span> </button> <ul id="toc-Экономиказы-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Текши_айалгазы,_тӧс_кӧргӱзӱлери" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Текши_айалгазы,_тӧс_кӧргӱзӱлери"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Текши айалгазы, тӧс кӧргӱзӱлери</span> </div> </a> <ul id="toc-Текши_айалгазы,_тӧс_кӧргӱзӱлери-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Промышленность" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Промышленность"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Промышленность</span> </div> </a> <ul id="toc-Промышленность-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Јурт_ээлем" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Јурт_ээлем"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Јурт ээлем</span> </div> </a> <ul id="toc-Јурт_ээлем-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сфера_услуг" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Сфера_услуг"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Сфера услуг</span> </div> </a> <ul id="toc-Сфера_услуг-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Банктар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Банктар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.1</span> <span>Банктар</span> </div> </a> <ul id="toc-Банктар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Туризм" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Туризм"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.2</span> <span>Туризм</span> </div> </a> <ul id="toc-Туризм-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Россияныҥ_экономиказы_райондорго_бӧлӱнгени" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Россияныҥ_экономиказы_райондорго_бӧлӱнгени"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5</span> <span>Россияныҥ экономиказы райондорго бӧлӱнгени</span> </div> </a> <ul id="toc-Россияныҥ_экономиказы_райондорго_бӧлӱнгени-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Электроэнергетика" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Электроэнергетика"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.6</span> <span>Электроэнергетика</span> </div> </a> <ul id="toc-Электроэнергетика-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Тыш_саду_ла_инвестициялар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Тыш_саду_ла_инвестициялар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.7</span> <span>Тыш саду ла инвестициялар</span> </div> </a> <ul id="toc-Тыш_саду_ла_инвестициялар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Экономикалык_једикпестер" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Экономикалык_једикпестер"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.8</span> <span>Экономикалык једикпестер</span> </div> </a> <ul id="toc-Экономикалык_једикпестер-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Транспорт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Транспорт"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Транспорт</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Транспорт-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Транспорт</span> </button> <ul id="toc-Транспорт-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Темирјолдор" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Темирјолдор"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Темирјолдор</span> </div> </a> <ul id="toc-Темирјолдор-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Талай_транспорт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Талай_транспорт"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Талай транспорт</span> </div> </a> <ul id="toc-Талай_транспорт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Суу_транспорт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Суу_транспорт"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Суу транспорт</span> </div> </a> <ul id="toc-Суу_транспорт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кӧӧлик_транспорт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Кӧӧлик_транспорт"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Кӧӧлик транспорт</span> </div> </a> <ul id="toc-Кӧӧлик_транспорт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кейде_транспорт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Кейде_транспорт"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5</span> <span>Кейде транспорт</span> </div> </a> <ul id="toc-Кейде_транспорт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Связь" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Связь"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.6</span> <span>Связь</span> </div> </a> <ul id="toc-Связь-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Демография_ла_социал_сфера" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Демография_ла_социал_сфера"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Демография ла социал сфера</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Демография_ла_социал_сфера-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Демография ла социал сфера</span> </button> <ul id="toc-Демография_ла_социал_сфера-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Эл-јонныҥ_тоозы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Эл-јонныҥ_тоозы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Эл-јонныҥ тоозы</span> </div> </a> <ul id="toc-Эл-јонныҥ_тоозы-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-1_миллионноҥ_кӧп_элдӱ_јон_јаткан_јерлер" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#1_миллионноҥ_кӧп_элдӱ_јон_јаткан_јерлер"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.1</span> <span>1 миллионноҥ кӧп элдӱ јон јаткан јерлер</span> </div> </a> <ul id="toc-1_миллионноҥ_кӧп_элдӱ_јон_јаткан_јерлер-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Эл-јонныҥ_ӧзӱминиҥ_тӱргени,_социал._јажыла,_эр_ле_ӱй_улус_структура" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Эл-јонныҥ_ӧзӱминиҥ_тӱргени,_социал._јажыла,_эр_ле_ӱй_улус_структура"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Эл-јонныҥ ӧзӱминиҥ тӱргени, социал. јажыла, эр ле ӱй улус структура</span> </div> </a> <ul id="toc-Эл-јонныҥ_ӧзӱминиҥ_тӱргени,_социал._јажыла,_эр_ле_ӱй_улус_структура-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Национал_бӱдӱми" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Национал_бӱдӱми"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.3</span> <span>Национал бӱдӱми</span> </div> </a> <ul id="toc-Национал_бӱдӱми-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Тилдер" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Тилдер"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.4</span> <span>Тилдер</span> </div> </a> <ul id="toc-Тилдер-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кудай_јаҥдар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Кудай_јаҥдар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.5</span> <span>Кудай јаҥдар</span> </div> </a> <ul id="toc-Кудай_јаҥдар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Эмчилик" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Эмчилик"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.6</span> <span>Эмчилик</span> </div> </a> <ul id="toc-Эмчилик-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Социал_једикпестер" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Социал_једикпестер"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.7</span> <span>Социал једикпестер</span> </div> </a> <ul id="toc-Социал_једикпестер-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Јокту-јойу" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Јокту-јойу"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.7.1</span> <span>Јокту-јойу</span> </div> </a> <ul id="toc-Јокту-јойу-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Каршулу_керектер" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Каршулу_керектер"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.7.2</span> <span>Каршулу керектер</span> </div> </a> <ul id="toc-Каршулу_керектер-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ишјок" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ишјок"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.7.3</span> <span>Ишјок</span> </div> </a> <ul id="toc-Ишјок-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-СМИ-де_цензура,_кижиниҥ_тап-эриктерин_бусканы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#СМИ-де_цензура,_кижиниҥ_тап-эриктерин_бусканы"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.7.4</span> <span>СМИ-де цензура, кижиниҥ тап-эриктерин бусканы</span> </div> </a> <ul id="toc-СМИ-де_цензура,_кижиниҥ_тап-эриктерин_бусканы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Коррупция" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Коррупция"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.7.5</span> <span>Коррупция</span> </div> </a> <ul id="toc-Коррупция-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ӱредӱлик" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ӱредӱлик"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Ӱредӱлик</span> </div> </a> <ul id="toc-Ӱредӱлик-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Билим" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Билим"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Билим</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Билим-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Билим</span> </button> <ul id="toc-Билим-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Космосты_шиҥдеери" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Космосты_шиҥдеери"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Космосты шиҥдеери</span> </div> </a> <ul id="toc-Космосты_шиҥдеери-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Культура_ла_кеендик" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Культура_ла_кеендик"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Культура ла кеендик</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Культура_ла_кеендик-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел Культура ла кеендик</span> </button> <ul id="toc-Культура_ла_кеендик-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Литература" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Литература"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.1</span> <span>Литература</span> </div> </a> <ul id="toc-Литература-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Философия" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Философия"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.2</span> <span>Философия</span> </div> </a> <ul id="toc-Философия-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Јурамал_кеендик" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Јурамал_кеендик"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.3</span> <span>Јурамал кеендик</span> </div> </a> <ul id="toc-Јурамал_кеендик-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Архитектура" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Архитектура"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.4</span> <span>Архитектура</span> </div> </a> <ul id="toc-Архитектура-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Кӱӱлик" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Кӱӱлик"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.5</span> <span>Кӱӱлик</span> </div> </a> <ul id="toc-Кӱӱлик-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Театр_ла_кино" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Театр_ла_кино"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.6</span> <span>Театр ла кино</span> </div> </a> <ul id="toc-Театр_ла_кино-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Балет" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Балет"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.7</span> <span>Балет</span> </div> </a> <ul id="toc-Балет-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Музейлер" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Музейлер"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.8</span> <span>Музейлер</span> </div> </a> <ul id="toc-Музейлер-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Библиотекалар_ла_архивтер" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Библиотекалар_ла_архивтер"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.9</span> <span>Библиотекалар ла архивтер</span> </div> </a> <ul id="toc-Библиотекалар_ла_архивтер-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Декоративно-прикладной_кеендик" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Декоративно-прикладной_кеендик"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.10</span> <span>Декоративно-прикладной кеендик</span> </div> </a> <ul id="toc-Декоративно-прикладной_кеендик-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-СМИ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#СМИ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>СМИ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-СМИ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Отобразить/Скрыть подраздел СМИ</span> </button> <ul id="toc-СМИ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Басма" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Басма"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1</span> <span>Басма</span> </div> </a> <ul id="toc-Басма-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Теле,_радио" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Теле,_радио"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.2</span> <span>Теле, радио</span> </div> </a> <ul id="toc-Теле,_радио-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Тергеелик_байрамдар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Тергеелик_байрамдар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Тергеелик байрамдар</span> </div> </a> <ul id="toc-Тергеелик_байрамдар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Спорт" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Спорт"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Спорт</span> </div> </a> <ul id="toc-Спорт-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ајарулар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ајарулар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Ајарулар</span> </div> </a> <ul id="toc-Ајарулар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Литература_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Литература_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>Литература</span> </div> </a> <ul id="toc-Литература_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Тайантылар" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Тайантылар"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16</span> <span>Тайантылар</span> </div> </a> <ul id="toc-Тайантылар-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Толынтызы" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Содержание" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Отобразить/Скрыть содержание" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Отобразить/Скрыть содержание</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Россия</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Перейти к статье на другом языке. Доступно на 322 языках" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-322" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">322 тилдер</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%82%D3%99%D1%8B%D0%BB%D0%B0" title="Урыстәыла — абхазский" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Урыстәыла" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="абхазский" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — ачехский" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Rusia" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="ачехский" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B5" title="Урысые — адыгейский" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Урысые" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="адыгейский" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="избранная статья"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Rusland" title="Rusland — африкаанс" lang="af" hreflang="af" data-title="Rusland" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="африкаанс" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — швейцарский немецкий" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Russland" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="швейцарский немецкий" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%A9%E1%88%B2%E1%8B%AB" title="ሩሲያ — амхарский" lang="am" hreflang="am" data-title="ሩሲያ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="амхарский" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ami mw-list-item"><a href="https://ami.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Amis" lang="ami" hreflang="ami" data-title="Russia" data-language-autonym="Pangcah" data-language-local-name="Amis" class="interlanguage-link-target"><span>Pangcah</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — арагонский" lang="an" hreflang="an" data-title="Rusia" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="арагонский" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — староанглийский" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Russland" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="староанглийский" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/R%E1%BB%8D%E1%B9%A3ia" title="Rọṣia — оболо" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Rọṣia" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="оболо" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="रूस — ангика" lang="anp" hreflang="anp" data-title="रूस" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="ангика" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="избранная статья"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A7" title="روسيا — арабский" lang="ar" hreflang="ar" data-title="روسيا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="арабский" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%AA%DC%98%DC%A3%DC%9D%DC%90" title="ܪܘܣܝܐ — арамейский" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܪܘܣܝܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="арамейский" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A7" title="روسيا — Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="روسيا" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A7" title="روسيا — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="روسيا" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A7%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9B%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="ৰাছিয়া — ассамский" lang="as" hreflang="as" data-title="ৰাছিয়া" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="ассамский" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — астурийский" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Rusia" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="астурийский" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Russie" title="Russie — атикамек" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Russie" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="атикамек" class="interlanguage-link-target"><span>Atikamekw</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Россия — аварский" lang="av" hreflang="av" data-title="Россия" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="аварский" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Rossia" title="Rossia — Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Rossia" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="रूस — авадхи" lang="awa" hreflang="awa" data-title="रूस" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="авадхи" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Rusiya" title="Rusiya — аймара" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Rusiya" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="аймара" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Rusiya" title="Rusiya — азербайджанский" lang="az" hreflang="az" data-title="Rusiya" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="азербайджанский" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="روسیه" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D3%99%D1%81%D3%99%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Рәсәй Федерацияһы — башкирский" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Рәсәй Федерацияһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="башкирский" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — балийский" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Rusia" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="балийский" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Russland" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Ros%C4%97j%C4%97" title="Rosėjė — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Rosėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bbc mw-list-item"><a href="https://bbc.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — Batak Toba" lang="bbc" hreflang="bbc" data-title="Rusia" data-language-autonym="Batak Toba" data-language-local-name="Batak Toba" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Toba</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Rusya" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%96%D1%8F" title="Расія — белорусский" lang="be" hreflang="be" data-title="Расія" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="белорусский" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%B5%D1%8F" title="Расея — белорусский (тарашкевица)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Расея" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="белорусский (тарашкевица)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Ruslan" title="Ruslan — батавский" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Ruslan" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="батавский" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Русия — болгарский" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Русия" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="болгарский" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="रूस — Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="रूस" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Rasia" title="Rasia — бислама" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Rasia" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="бислама" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Rusia" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B%E1%80%9E%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8%E1%80%81%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%91%E1%80%AE" title="ရသျားခမ်းထီ — Pa&#039;O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ရသျားခမ်းထီ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa&#039;O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Risila" title="Risila — бамбара" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Risila" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="бамбара" class="interlanguage-link-target"><span>Bamanankan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="রাশিয়া — бенгальский" lang="bn" hreflang="bn" data-title="রাশিয়া" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="бенгальский" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A8%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%A6%E0%BD%B4%E0%BC%8D" title="ཨུ་རུ་སུ། — тибетский" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ཨུ་རུ་སུ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="тибетский" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="রাশিয়া — Bishnupriya" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="রাশিয়া" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="Bishnupriya" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — бретонский" lang="br" hreflang="br" data-title="Rusia" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="бретонский" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Rusija" title="Rusija — боснийский" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Rusija" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="боснийский" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Rusia" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/%E1%A8%91%E1%A8%98%E1%A8%94%E1%A8%97%E1%A8%95" title="ᨑᨘᨔᨗᨕ — бугийский" lang="bug" hreflang="bug" data-title="ᨑᨘᨔᨗᨕ" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="бугийский" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Ugi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B9_%D1%85%D0%BE%D0%BB%D0%B1%D0%BE%D0%BE%D1%82%D0%BE_%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%81" title="Оросой холбоото улас — бурятский" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Оросой холбоото улас" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="бурятский" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia — каталанский" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Rússia" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="каталанский" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Rusia" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target"><span>Chavacano de Zamboanga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%B2%CC%A4-l%C3%B2%CC%A4-s%E1%B9%B3%CC%86" title="Ngò̤-lò̤-sṳ̆ — Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Ngò̤-lò̤-sṳ̆" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8" title="Росси — чеченский" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Росси" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="чеченский" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — себуано" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Rusya" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="себуано" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ch mw-list-item"><a href="https://ch.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — чаморро" lang="ch" hreflang="ch" data-title="Russia" data-language-autonym="Chamoru" data-language-local-name="чаморро" class="interlanguage-link-target"><span>Chamoru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8F%B2%E1%8F%82%E1%8E%A2" title="ᏲᏂᎢ — чероки" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᏲᏂᎢ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="чероки" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chy mw-list-item"><a href="https://chy.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — шайенский" lang="chy" hreflang="chy" data-title="Russia" data-language-autonym="Tsetsêhestâhese" data-language-local-name="шайенский" class="interlanguage-link-target"><span>Tsetsêhestâhese</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%95%D9%88%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="ڕووسیا — центральнокурдский" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ڕووسیا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="центральнокурдский" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — корсиканский" lang="co" hreflang="co" data-title="Russia" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="корсиканский" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Rusiye" title="Rusiye — крымско-татарский" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Rusiye" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="крымско-татарский" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Rusko" title="Rusko — чешский" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Rusko" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="чешский" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Rusk%C3%B4" title="Ruskô — кашубский" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Ruskô" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="кашубский" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%A1%D1%81%D1%97%EA%99%97" title="Рѡсїꙗ — церковнославянский" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Рѡсїꙗ" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="церковнославянский" class="interlanguage-link-target"><span>Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%C3%A7%C3%A7%D0%B5%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B9%C4%95" title="Раççей Федерацийĕ — чувашский" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Раççей Федерацийĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="чувашский" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Rwsia" title="Rwsia — валлийский" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Rwsia" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="валлийский" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="добротная статья"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Rusland" title="Rusland — датский" lang="da" hreflang="da" data-title="Rusland" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="датский" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Russia" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — немецкий" lang="de" hreflang="de" data-title="Russland" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="немецкий" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-din mw-list-item"><a href="https://din.wikipedia.org/wiki/Ruccia" title="Ruccia — динка" lang="din" hreflang="din" data-title="Ruccia" data-language-autonym="Thuɔŋjäŋ" data-language-local-name="динка" class="interlanguage-link-target"><span>Thuɔŋjäŋ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Rusya" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Rusojska" title="Rusojska — нижнелужицкий" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Rusojska" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="нижнелужицкий" class="interlanguage-link-target"><span>Dolnoserbski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Rusia" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target"><span>Kadazandusun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="रूस — Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="रूस" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%83%DE%AB%DE%90%DE%A9%DE%88%DE%A8%DE%8D%DE%A7%DE%8C%DE%B0" title="ރޫސީވިލާތް — мальдивский" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ރޫސީވިލާތް" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="мальдивский" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dz mw-list-item"><a href="https://dz.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A2%E0%BC%8B%E0%BD%A4%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%A1%E0%BD%B1%E0%BD%93%E0%BC%8B%E0%BD%95%E0%BD%BA%E0%BC%8B%E0%BD%8C%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BD%BA%E0%BC%8B%E0%BD%A4%E0%BD%B1%E0%BD%93" title="ར་ཤི་ཡཱན་ཕེ་ཌི་རེ་ཤཱན — дзонг-кэ" lang="dz" hreflang="dz" data-title="ར་ཤི་ཡཱན་ཕེ་ཌི་རེ་ཤཱན" data-language-autonym="ཇོང་ཁ" data-language-local-name="дзонг-кэ" class="interlanguage-link-target"><span>ཇོང་ཁ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ee mw-list-item"><a href="https://ee.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — эве" lang="ee" hreflang="ee" data-title="Russia" data-language-autonym="Eʋegbe" data-language-local-name="эве" class="interlanguage-link-target"><span>Eʋegbe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1" title="Ρωσία — греческий" lang="el" hreflang="el" data-title="Ρωσία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="греческий" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Rossia" title="Rossia — Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Rossia" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — английский" lang="en" hreflang="en" data-title="Russia" data-language-autonym="English" data-language-local-name="английский" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Rusio" title="Rusio — эсперанто" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Rusio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="эсперанто" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — испанский" lang="es" hreflang="es" data-title="Rusia" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="испанский" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Venemaa" title="Venemaa — эстонский" lang="et" hreflang="et" data-title="Venemaa" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="эстонский" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Errusia" title="Errusia — баскский" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Errusia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="баскский" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Russia" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه — персидский" lang="fa" hreflang="fa" data-title="روسیه" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="персидский" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Roosiya" title="Roosiya — фулах" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Roosiya" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="фулах" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ven%C3%A4j%C3%A4" title="Venäjä — финский" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Venäjä" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="финский" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Vinnemaa" title="Vinnemaa — выруский" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Vinnemaa" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="выруский" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — фиджи" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Rusia" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="фиджи" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — фарерский" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Russland" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="фарерский" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Russie" title="Russie — французский" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Russie" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="французский" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Russia" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Ruslun" title="Ruslun — северный фризский" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Ruslun" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="северный фризский" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Russie" title="Russie — фриульский" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Russie" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="фриульский" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Rusl%C3%A2n" title="Ruslân — западнофризский" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Ruslân" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="западнофризский" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_R%C3%BAis" title="An Rúis — ирландский" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Rúis" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ирландский" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/Rusiya" title="Rusiya — гагаузский" lang="gag" hreflang="gag" data-title="Rusiya" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="гагаузский" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E4%BF%84%E7%BE%85%E6%96%AF" title="俄羅斯 — гань" lang="gan" hreflang="gan" data-title="俄羅斯" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="гань" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Risi" title="Risi — Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Risi" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/An_Ruis" title="An Ruis — гэльский" lang="gd" hreflang="gd" data-title="An Ruis" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="гэльский" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — галисийский" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Rusia" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="галисийский" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%DB%8A%D8%B3%D9%8A%D9%87" title="رۊسيه — Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="رۊسيه" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Rr%C3%BAsia" title="Rrúsia — гуарани" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Rrúsia" data-language-autonym="Avañe&#039;ẽ" data-language-local-name="гуарани" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="रूस — Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="रूस" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gor mw-list-item"><a href="https://gor.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — горонтало" lang="gor" hreflang="gor" data-title="Rusia" data-language-autonym="Bahasa Hulontalo" data-language-local-name="горонтало" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Hulontalo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8D%82%F0%90%8C%BF%F0%90%8D%83%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%BB%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%BD%F0%90%8C%B3" title="𐍂𐌿𐍃𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳 — готский" lang="got" hreflang="got" data-title="𐍂𐌿𐍃𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="готский" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE" title="રશિયા — гуджарати" lang="gu" hreflang="gu" data-title="રશિયા" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="гуджарати" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guw mw-list-item"><a href="https://guw.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Gun" lang="guw" hreflang="guw" data-title="Russia" data-language-autonym="Gungbe" data-language-local-name="Gun" class="interlanguage-link-target"><span>Gungbe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Roosh" title="Yn Roosh — мэнский" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Roosh" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="мэнский" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Rasha" title="Rasha — хауса" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Rasha" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="хауса" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%B2-l%C3%B2-s%E1%B9%B3%CC%82" title="Ngò-lò-sṳ̂ — хакка" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Ngò-lò-sṳ̂" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="хакка" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/R%C5%ABsia" title="Rūsia — гавайский" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Rūsia" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="гавайский" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A8%D7%95%D7%A1%D7%99%D7%94" title="רוסיה — иврит" lang="he" hreflang="he" data-title="רוסיה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="иврит" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="रूस — хинди" lang="hi" hreflang="hi" data-title="रूस" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="хинди" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Russia" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="избранная статья"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Rusija" title="Rusija — хорватский" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Rusija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="хорватский" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Ruska" title="Ruska — верхнелужицкий" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Ruska" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="верхнелужицкий" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Risi" title="Risi — гаитянский" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Risi" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="гаитянский" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Oroszorsz%C3%A1g" title="Oroszország — венгерский" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Oroszország" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="венгерский" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռուսաստան — армянский" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ռուսաստան" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="армянский" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Ռուսիա — западноармянский" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Ռուսիա" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="западноармянский" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — интерлингва" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Russia" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="интерлингва" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — ибанский" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Rusia" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="ибанский" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — индонезийский" lang="id" hreflang="id" data-title="Rusia" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="индонезийский" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — интерлингве" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Russia" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="интерлингве" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Mpaghara_Russia" title="Mpaghara Russia — игбо" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Mpaghara Russia" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="игбо" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Uruusiq_(nuna)" title="Uruusiq (nuna) — инупиак" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Uruusiq (nuna)" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="инупиак" class="interlanguage-link-target"><span>Iñupiatun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — илоко" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Rusia" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="илоко" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D1%81%D0%B5%D1%87%D0%B5" title="Эрсече — ингушский" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Эрсече" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ингушский" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — идо" lang="io" hreflang="io" data-title="Rusia" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="идо" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/R%C3%BAssland" title="Rússland — исландский" lang="is" hreflang="is" data-title="Rússland" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="исландский" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — итальянский" lang="it" hreflang="it" data-title="Russia" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="итальянский" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%90%85%E1%93%9B%E1%93%B4" title="ᐅᓛᓴ — инуктитут" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᐅᓛᓴ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="инуктитут" class="interlanguage-link-target"><span>ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%AD%E3%82%B7%E3%82%A2" title="ロシア — японский" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ロシア" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="японский" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Rosha" title="Rosha — Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Rosha" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/rukygu%27e" title="rukygu&#039;e — ложбан" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="rukygu&#039;e" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="ложбан" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Ruslan" title="Ruslan — яванский" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Ruslan" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="яванский" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="რუსეთი — грузинский" lang="ka" hreflang="ka" data-title="რუსეთი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="грузинский" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Rossiya" title="Rossiya — каракалпакский" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Rossiya" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="каракалпакский" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — кабильский" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Rusya" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="кабильский" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9" title="Урысей — кабардинский" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Урысей" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="кабардинский" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Ruusii" title="Ruusii — Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Ruusii" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Roshya" title="Roshya — тьяп" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Roshya" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="тьяп" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — конго" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Rusia" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="конго" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Rusiya" title="Rusiya — Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Rusiya" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/Racia" title="Racia — кикуйю" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Racia" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="кикуйю" class="interlanguage-link-target"><span>Gĩkũyũ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B9" title="Ресей — казахский" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Ресей" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="казахский" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%9A%E1%9E%BB%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%9F%E1%9F%8A%E1%9E%B8" title="រុស្ស៊ី — кхмерский" lang="km" hreflang="km" data-title="រុស្ស៊ី" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="кхмерский" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B0%E0%B2%B7%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%BE" title="ರಷ್ಯಾ — каннада" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ರಷ್ಯಾ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="каннада" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-knc mw-list-item"><a href="https://knc.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — центральный канури" lang="knc" hreflang="knc" data-title="Russia" data-language-autonym="Yerwa Kanuri" data-language-local-name="центральный канури" class="interlanguage-link-target"><span>Yerwa Kanuri</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%9F%AC%EC%8B%9C%EC%95%84" title="러시아 — корейский" lang="ko" hreflang="ko" data-title="러시아" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="корейский" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%87%D0%BC%D1%83" title="Рочму — коми-пермяцкий" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Рочму" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="коми-пермяцкий" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F" title="Россия Федерация — карачаево-балкарский" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Россия Федерация" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="карачаево-балкарский" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%97%D8%B3" title="روٗس — кашмири" lang="ks" hreflang="ks" data-title="روٗس" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="кашмири" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — кёльнский" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Russland" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="кёльнский" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/R%C3%BBsya" title="Rûsya — курдский" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Rûsya" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="курдский" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%87%D0%BC%D1%83" title="Рочму — коми" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Рочму" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="коми" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Russi" title="Russi — корнский" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Russi" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="корнский" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Орусия — киргизский" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Орусия" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="киргизский" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — латинский" lang="la" hreflang="la" data-title="Russia" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="латинский" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — ладино" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Rusia" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ладино" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — люксембургский" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Russland" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="люксембургский" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%8C%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%82" title="Аьрасат — лакский" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Аьрасат" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="лакский" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%82" title="Урусат — лезгинский" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Урусат" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="лезгинский" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Rusia" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Rwasha" title="Rwasha — ганда" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Rwasha" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ганда" class="interlanguage-link-target"><span>Luganda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3slandj" title="Róslandj — лимбургский" lang="li" hreflang="li" data-title="Róslandj" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="лимбургский" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/R%C3%B9scia" title="Rùscia — лигурский" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Rùscia" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="лигурский" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Ruscia" title="Ruscia — Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Ruscia" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/R%C3%BCssia" title="Rüssia — ломбардский" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Rüssia" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="ломбардский" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Rus%C3%AD" title="Rusí — лингала" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Rusí" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="лингала" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9B%E0%BA%B0%E0%BB%80%E0%BA%97%E0%BA%94%E0%BA%A5%E0%BA%B1%E0%BA%94%E0%BB%80%E0%BA%8A%E0%BA%8D" title="ປະເທດລັດເຊຍ — лаосский" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ປະເທດລັດເຊຍ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="лаосский" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Rusija" title="Rusija — литовский" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Rusija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="литовский" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Kr%C4%ABveja" title="Krīveja — латгальский" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Krīveja" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="латгальский" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="хорошая статья"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Krievija" title="Krievija — латышский" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Krievija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="латышский" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — мадурский" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Rusia" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="мадурский" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="रूस — майтхили" lang="mai" hreflang="mai" data-title="रूस" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="майтхили" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Rusia" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Россия мастор — мокшанский" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Россия мастор" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="мокшанский" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Rosia" title="Rosia — малагасийский" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Rosia" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="малагасийский" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9" title="Россий — луговомарийский" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Россий" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="луговомарийский" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/R%C5%ABhia" title="Rūhia — маори" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Rūhia" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="маори" class="interlanguage-link-target"><span>Māori</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — минангкабау" lang="min" hreflang="min" data-title="Rusia" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="минангкабау" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Русија — македонский" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Русија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="македонский" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B1%E0%B4%B7%E0%B5%8D%E0%B4%AF" title="റഷ്യ — малаялам" lang="ml" hreflang="ml" data-title="റഷ്യ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="малаялам" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="избранная статья"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D1%81" title="Орос — монгольский" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Орос" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="монгольский" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%94%EA%AF%81%EA%AF%A4%EA%AF%8C%EA%AF%A5" title="ꯔꯁꯤꯌꯥ — манипурский" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯔꯁꯤꯌꯥ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="манипурский" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B%E1%80%AF%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%AC" title="ရုရှာ — Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ရုရှာ" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target"><span>ဘာသာမန်</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="रशिया — маратхи" lang="mr" hreflang="mr" data-title="रशिया" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="маратхи" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9" title="Россий — горномарийский" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Россий" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="горномарийский" class="interlanguage-link-target"><span>Кырык мары</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — малайский" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Rusia" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="малайский" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Russja" title="Russja — мальтийский" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Russja" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="мальтийский" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia — мирандский" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Rússia" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="мирандский" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B%E1%80%AF%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%AC%E1%80%B8%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6" title="ရုရှားနိုင်ငံ — бирманский" lang="my" hreflang="my" data-title="ရုရှားနိုင်ငံ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="бирманский" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Россия Мастор — эрзянский" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Россия Мастор" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="эрзянский" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه — мазандеранский" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="روسیه" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="мазандеранский" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — неаполитанский" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Russia" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="неаполитанский" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — нижненемецкий" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Russland" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="нижненемецкий" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Ruslaand" title="Ruslaand — нижнесаксонский" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Ruslaand" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="нижнесаксонский" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%B8" title="रुस — непальский" lang="ne" hreflang="ne" data-title="रुस" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="непальский" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%B8" title="रुस — неварский" lang="new" hreflang="new" data-title="रुस" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="неварский" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — ниас" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Rusia" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="ниас" class="interlanguage-link-target"><span>Li Niha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rusland" title="Rusland — нидерландский" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Rusland" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="нидерландский" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — нюнорск" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Russland" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="нюнорск" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="избранная статья"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — норвежский букмол" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Russland" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="норвежский букмол" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Rusia" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%8C%DF%AC%DF%99%DF%8C%DF%AC%DF%9B%DF%8C%DF%AB" title="ߌ߬ߙߌ߬ߛߌ߫ — нко" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߌ߬ߙߌ߬ߛߌ߫" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="нко" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Russie" title="Russie — Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Russie" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — северный сото" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Russia" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="северный сото" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/Bi%CA%BC%C3%A9%C3%A9%CA%BC_%C5%81ich%C3%AD%C3%AD%CA%BC%C3%AD_Bik%C3%A9yah" title="Biʼééʼ Łichííʼí Bikéyah — навахо" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Biʼééʼ Łichííʼí Bikéyah" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="навахо" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — ньянджа" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Russia" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="ньянджа" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — окситанский" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Russia" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="окситанский" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Ven%27a" title="Ven&#039;a — ливвиковский карельский" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Ven&#039;a" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="ливвиковский карельский" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Raashiyaa" title="Raashiyaa — оромо" lang="om" hreflang="om" data-title="Raashiyaa" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="оромо" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%8B%E0%AC%B7%E0%AC%BF%E0%AC%86" title="ଋଷିଆ — ория" lang="or" hreflang="or" data-title="ଋଷିଆ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="ория" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%C3%A6%D1%80%C3%A6%D1%81%D0%B5" title="Уæрæсе — осетинский" lang="os" hreflang="os" data-title="Уæрæсе" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="осетинский" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B0%E0%A9%82%E0%A8%B8" title="ਰੂਸ — панджаби" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਰੂਸ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="панджаби" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pag mw-list-item"><a href="https://pag.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — пангасинан" lang="pag" hreflang="pag" data-title="Rusia" data-language-autonym="Pangasinan" data-language-local-name="пангасинан" class="interlanguage-link-target"><span>Pangasinan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — пампанга" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Rusia" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="пампанга" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — папьяменто" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Rusia" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="папьяменто" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Russie" title="Russie — Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Russie" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcm mw-list-item"><a href="https://pcm.wikipedia.org/wiki/Rossia" title="Rossia — нигерийско-креольский" lang="pcm" hreflang="pcm" data-title="Rossia" data-language-autonym="Naijá" data-language-local-name="нигерийско-креольский" class="interlanguage-link-target"><span>Naijá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Russland" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Russland" title="Russland — Palatine German" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Russland" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="Palatine German" class="interlanguage-link-target"><span>Pälzisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pi mw-list-item"><a href="https://pi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="रूस — пали" lang="pi" hreflang="pi" data-title="रूस" data-language-autonym="पालि" data-language-local-name="пали" class="interlanguage-link-target"><span>पालि</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Rusha" title="Rusha — Pitcairn-Norfolk" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Rusha" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Pitcairn-Norfolk" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rosja" title="Rosja — польский" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Rosja" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="польский" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Russia" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="روس — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="روس" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%B1" title="Ρουσία — понтийский" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Ρουσία" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="понтийский" class="interlanguage-link-target"><span>Ποντιακά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه — пушту" lang="ps" hreflang="ps" data-title="روسیه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="пушту" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="избранная статья"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia — португальский" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Rússia" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="португальский" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — кечуа" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Rusya" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="кечуа" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — романшский" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Russia" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="романшский" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Rusiya" title="Rusiya — влашский цыганский" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Rusiya" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="влашский цыганский" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Uburusiya" title="Uburusiya — рунди" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Uburusiya" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="рунди" class="interlanguage-link-target"><span>Ikirundi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — румынский" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Rusia" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="румынский" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Arusia" title="Arusia — арумынский" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Arusia" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="арумынский" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Russie" title="Russie — Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="Russie" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target"><span>Tarandíne</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Россия — русский" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Россия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="русский" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%96%D1%8F" title="Росія — русинский" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Росія" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="русинский" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Uburusiya" title="Uburusiya — киньяруанда" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Uburusiya" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="киньяруанда" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="रास्या — санскрит" lang="sa" hreflang="sa" data-title="रास्या" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="санскрит" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%81%D1%8B%D1%8B%D0%B9%D0%B0" title="Арассыыйа — саха" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Арассыыйа" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="саха" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A8%E1%B1%9F%E1%B1%A5%E1%B1%A4%E1%B1%AD%E1%B1%9F" title="ᱨᱟᱥᱤᱭᱟ — сантали" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱨᱟᱥᱤᱭᱟ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="сантали" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/R%C3%B9ssia" title="Rùssia — сардинский" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Rùssia" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="сардинский" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="избранная статья"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — сицилийский" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Russia" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="сицилийский" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Roushie" title="Roushie — шотландский" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Roushie" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="шотландский" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="روس — синдхи" lang="sd" hreflang="sd" data-title="روس" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="синдхи" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Ruo%C5%A1%C5%A1a" title="Ruošša — северносаамский" lang="se" hreflang="se" data-title="Ruošša" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="северносаамский" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sg mw-list-item"><a href="https://sg.wikipedia.org/wiki/Rus%C3%AFi" title="Rusïi — санго" lang="sg" hreflang="sg" data-title="Rusïi" data-language-autonym="Sängö" data-language-local-name="санго" class="interlanguage-link-target"><span>Sängö</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Rusija" title="Rusija — сербскохорватский" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Rusija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="сербскохорватский" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — ташельхит" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Rusya" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="ташельхит" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%B0%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%9B%E1%80%90%E1%80%BA%E1%82%88%E1%80%9E%E1%80%BB%E1%82%83%E1%80%B8" title="မိူင်းရတ်ႈသျႃး — шанский" lang="shn" hreflang="shn" data-title="မိူင်းရတ်ႈသျႃး" data-language-autonym="တႆး" data-language-local-name="шанский" class="interlanguage-link-target"><span>တႆး</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BB%E0%B7%94%E0%B7%83%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B7%80" title="රුසියාව — сингальский" lang="si" hreflang="si" data-title="රුසියාව" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="сингальский" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Russia" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Rusko" title="Rusko — словацкий" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Rusko" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="словацкий" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="روس — Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="روس" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Rusija" title="Rusija — словенский" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Rusija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="словенский" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — самоанский" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Rusia" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="самоанский" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Ruo%C5%A1%C5%A1%C3%A2" title="Ruoššâ — инари-саамский" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Ruoššâ" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="инари-саамский" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Rhashiya" title="Rhashiya — шона" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Rhashiya" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="шона" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Ruushka" title="Ruushka — сомали" lang="so" hreflang="so" data-title="Ruushka" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="сомали" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — албанский" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Rusia" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="албанский" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Русија — сербский" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Русија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="сербский" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn mw-list-item"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Rusland" title="Rusland — сранан-тонго" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Rusland" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="сранан-тонго" class="interlanguage-link-target"><span>Sranantongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ss mw-list-item"><a href="https://ss.wikipedia.org/wiki/IRashiya" title="IRashiya — свази" lang="ss" hreflang="ss" data-title="IRashiya" data-language-autonym="SiSwati" data-language-local-name="свази" class="interlanguage-link-target"><span>SiSwati</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Rashea" title="Rashea — южный сото" lang="st" hreflang="st" data-title="Rashea" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="южный сото" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Ruslound" title="Ruslound — Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Ruslound" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Rusia" title="Rusia — сунданский" lang="su" hreflang="su" data-title="Rusia" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="сунданский" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Ryssland" title="Ryssland — шведский" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Ryssland" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="шведский" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Urusi" title="Urusi — суахили" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Urusi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="суахили" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Rusyjo" title="Rusyjo — силезский" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Rusyjo" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="силезский" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="Russia" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%89%E0%AE%B0%E0%AF%81%E0%AE%9A%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%BE" title="உருசியா — тамильский" lang="ta" hreflang="ta" data-title="உருசியா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="тамильский" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — Atayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="Russia" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Atayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B0%E0%B2%B7%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%BE" title="ರಷ್ಯಾ — Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ರಷ್ಯಾ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B0%E0%B0%B7%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%BE" title="రష్యా — телугу" lang="te" hreflang="te" data-title="రష్యా" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="телугу" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/R%C3%BAsia" title="Rúsia — тетум" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Rúsia" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="тетум" class="interlanguage-link-target"><span>Tetun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Русия — таджикский" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Русия" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="таджикский" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%AA%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="ประเทศรัสเซีย — тайский" lang="th" hreflang="th" data-title="ประเทศรัสเซีย" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="тайский" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ti mw-list-item"><a href="https://ti.wikipedia.org/wiki/%E1%88%A9%E1%88%B5%E1%8B%AB" title="ሩስያ — тигринья" lang="ti" hreflang="ti" data-title="ሩስያ" data-language-autonym="ትግርኛ" data-language-local-name="тигринья" class="interlanguage-link-target"><span>ትግርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Russi%C3%BDa" title="Russiýa — туркменский" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Russiýa" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="туркменский" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — тагалог" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Rusya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="тагалог" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Urusij%C9%99t" title="Urusijət — талышский" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Urusijət" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="талышский" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tn mw-list-item"><a href="https://tn.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — тсвана" lang="tn" hreflang="tn" data-title="Russia" data-language-autonym="Setswana" data-language-local-name="тсвана" class="interlanguage-link-target"><span>Setswana</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/L%C5%ABsia" title="Lūsia — тонганский" lang="to" hreflang="to" data-title="Lūsia" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="тонганский" class="interlanguage-link-target"><span>Lea faka-Tonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Rasia" title="Rasia — ток-писин" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Rasia" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="ток-писин" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — турецкий" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Rusya" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="турецкий" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-trv mw-list-item"><a href="https://trv.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — седекский" lang="trv" hreflang="trv" data-title="Russia" data-language-autonym="Seediq" data-language-local-name="седекский" class="interlanguage-link-target"><span>Seediq</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Rhaxiya" title="Rhaxiya — тсонга" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Rhaxiya" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="тсонга" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="избранная статья"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Россия — татарский" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Россия" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="татарский" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="хорошая статья"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — тумбука" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Russia" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="тумбука" class="interlanguage-link-target"><span>ChiTumbuka</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Russia" title="Russia — тви" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Russia" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="тви" class="interlanguage-link-target"><span>Twi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ty mw-list-item"><a href="https://ty.wikipedia.org/wiki/R%C5%ABtia" title="Rūtia — таитянский" lang="ty" hreflang="ty" data-title="Rūtia" data-language-autonym="Reo tahiti" data-language-local-name="таитянский" class="interlanguage-link-target"><span>Reo tahiti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Россия — тувинский" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Россия" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="тувинский" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Россия — удмуртский" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Россия" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="удмуртский" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%89%D9%8A%DB%95" title="روسىيە — уйгурский" lang="ug" hreflang="ug" data-title="روسىيە" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="уйгурский" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%96%D1%8F" title="Росія — украинский" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Росія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="украинский" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="روس — урду" lang="ur" hreflang="ur" data-title="روس" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="урду" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Rossiya" title="Rossiya — узбекский" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Rossiya" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="узбекский" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ve mw-list-item"><a href="https://ve.wikipedia.org/wiki/Rashia" title="Rashia — венда" lang="ve" hreflang="ve" data-title="Rashia" data-language-autonym="Tshivenda" data-language-local-name="венда" class="interlanguage-link-target"><span>Tshivenda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/R%C3%B9sia" title="Rùsia — венецианский" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Rùsia" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="венецианский" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Ven%C3%A4ma" title="Venäma — вепсский" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Venäma" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="вепсский" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Nga" title="Nga — вьетнамский" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Nga" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="вьетнамский" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Rusland" title="Rusland — West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Rusland" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Rus%C3%A4n" title="Rusän — волапюк" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Rusän" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="волапюк" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/R%C3%BBsseye" title="Rûsseye — валлонский" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Rûsseye" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="валлонский" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Rusya" title="Rusya — варай" lang="war" hreflang="war" data-title="Rusya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="варай" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Riisi" title="Riisi — волоф" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Riisi" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="волоф" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%BF%84%E7%BD%97%E6%96%AF" title="俄罗斯 — у" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="俄罗斯" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="у" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xal mw-list-item"><a href="https://xal.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%81%D0%B8%D0%BD_%D0%9D%D0%B8%D0%B8%D1%86%D3%99%D0%BD" title="Орсин Ниицән — калмыцкий" lang="xal" hreflang="xal" data-title="Орсин Ниицән" data-language-autonym="Хальмг" data-language-local-name="калмыцкий" class="interlanguage-link-target"><span>Хальмг</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/IRashiya" title="IRashiya — коса" lang="xh" hreflang="xh" data-title="IRashiya" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="коса" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="რუსეთი — мегрельский" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="რუსეთი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="мегрельский" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A8%D7%95%D7%A1%D7%9C%D7%90%D7%A0%D7%93" title="רוסלאנד — идиш" lang="yi" hreflang="yi" data-title="רוסלאנד" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="идиш" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/R%E1%BB%8D%CC%81s%C3%AD%C3%A0" title="Rọ́síà — йоруба" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Rọ́síà" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="йоруба" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Ngozlozswh" title="Ngozlozswh — чжуань" lang="za" hreflang="za" data-title="Ngozlozswh" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="чжуань" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Rusland" title="Rusland — Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Rusland" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%94%E2%B5%93%E2%B5%99%E2%B5%A2%E2%B4%B0" title="ⵔⵓⵙⵢⴰ — тамазигхтский" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵔⵓⵙⵢⴰ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="тамазигхтский" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BF%84%E7%BD%97%E6%96%AF" title="俄罗斯 — китайский" lang="zh" hreflang="zh" data-title="俄罗斯" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="китайский" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E4%BF%84%E7%BE%85%E6%96%AF" title="俄羅斯 — Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="俄羅斯" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/L%C5%8D%CD%98-se-a" title="Lō͘-se-a — миньнань" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Lō͘-se-a" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="миньнань" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%BF%84%E7%BE%85%E6%96%AF" title="俄羅斯 — кантонский" lang="yue" hreflang="yue" data-title="俄羅斯" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="кантонский" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/IRashiya" title="IRashiya — зулу" lang="zu" hreflang="zu" data-title="IRashiya" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="зулу" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q159#sitelinks-wikipedia" title="Башка тилдер ортодо тайантыларын тӱзедери" class="wbc-editpage">Тайантыларды тӱзедери</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Аттардыҥ телкеми"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Текши бӱкти кӧргӱзер [c]" accesskey="c"><span>Бӱк</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D3%B1%D3%B1%D0%B6%D3%B1:%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Бӱктиҥ бичимелин шӱӱжер (мындый бӱк јок) [t]" accesskey="t"><span>Шӱӱжӱ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Изменить вариант языка" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">алтай тил</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Кӧргӧндӧр"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F"><span>Кычырар</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit" title="Бу бӱкти корулап салган.&#10;Слер тӧзӧгӧ бичимелди кӧрӧргӧ аргалу [e]" accesskey="e"><span>Тӧзӧгӧ текстин кӧргӱзер</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=history" title="Бу бӱктиҥ эски версиялары [h]" accesskey="h"><span>Тӱӱкини кӧргӱзер</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Инструменты для страниц"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Јепселдер" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Јепселдер</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Јепселдер</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">переместить в боковую панель</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">јажырар</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Кӧп аргалар" > <div class="vector-menu-heading"> Действия </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F"><span>Кычырар</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit"><span>Тӧзӧгӧ текстин кӧргӱзер</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=history"><span>Тӱӱкини кӧргӱзер</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Текши </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A1%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D0%B8_%D1%81%D1%8E%D0%B4%D0%B0/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Бу бӱкке уулап турган бастыра бӱктердиҥ тизими [j]" accesskey="j"><span>Бери улааган тайантылар</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B8/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" rel="nofollow" title="Бу бӱкке тайанган бӱктерде калганчы солынтылар [k]" accesskey="k"><span>Тудуш солынтылар</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=alt" title="Файлдарды серверге салар [u]" accesskey="u"><span>Файлды серверге салар</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;oldid=46935" title="Бӱктиҥ бу версиязыныҥ јаантайын болотон тайантызы"><span>Јаантайын болотон тайанты</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=info" title="Бу бӱк керегинде кӧптӧдӧ"><span>Бӱк керегинде информация</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%A6%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0&amp;page=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;id=46935&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Бу бӱкти канайып цитировать эдер керегинде информация"><span>Бу бӱкти цитировать эдер</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Falt.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A0%25D0%25BE%25D1%2581%25D1%2581%25D0%25B8%25D1%258F"><span>Кыскарткан URL-адрести алар</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Falt.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%25A0%25D0%25BE%25D1%2581%25D1%2581%25D0%25B8%25D1%258F"><span>Скачать QR-код</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Кепке базар/экспорт </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F"><span>Бичикти эдер</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:DownloadAsPdf&amp;page=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=show-download-screen"><span>PDF этире чыгарып алар</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;printable=yes" title="Бу бӱктиҥ кепке базатан версиязы [p]" accesskey="p"><span>Кепке базатан версия</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Ӧскӧ проекттерде </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" hreflang="en"><span>Викисклад</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q159" title="Данныйлардыҥ репозиторийине колбоштырылган элементтиҥ тайантызы [g]" accesskey="g"><span>Викиданные элементти</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Инструменты для страниц"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Внешний вид"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Внешний вид</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">переместить в боковую панель</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">јажырар</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-0-coord" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span class="coordinates plainlinks nourlexpansion" data-param="66&#95;__N_94&#95;__E_scale:3000000012_region:RU_type:country"><span title="Показать карту"><a class="mw-kartographer-maplink" data-mw-kartographer="maplink" data-style="osm-intl" href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:Map/3/66/94/ru" data-zoom="3" data-lat="66" data-lon="94" data-lang="ru" data-overlays="[&quot;_0e9c51a47b9b2e3c3f28210e847c1b95517fb02d&quot;]">66°&#160;с.&#160;ш. 94°&#160;в.&#160;д.</a></span><sup class="geo-services noprint"><span class="geo-geohack" title="Карты и инструменты на GeoHack"><a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&amp;pagename=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;params=66___N_94___E_scale:3000000012_region:RU_type:country"><span>H</span></a></span><span class="geo-google" title="Это место на «Картах Google»"><a rel="nofollow" class="external text" href="//maps.google.com/maps?ll=66,94&amp;q=66,94&amp;spn=3000.000012,3000.000012&amp;t=h&amp;hl=ru"><span>G</span></a></span><span class="geo-yandex" title="Это место на «Яндекс.Картах»"><a rel="nofollow" class="external text" href="//yandex.ru/maps/?ll=94,66&amp;pt=94,66&amp;spn=3000.000012,3000.000012&amp;l=sat,skl"><span>Я</span></a></span><span class="geo-osm" title="Это место на карте OpenStreetMap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.openstreetmap.org/?mlat=66&amp;mlon=94&amp;zoom=3"><span>O</span></a></span><span class="geo-loadmap" style="display: none;" title="Это место на картах ГШ и ГУГК"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://loadmap.net/ru?q=66%2094&amp;z=3&amp;s=0"><span>L</span></a></span></sup></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Википедия сайттаҥ</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="alt" dir="ltr"><table class="infobox" style="" data-name="Тергее"><tbody><tr><th colspan="2" class="infobox-above" style="">Россия</th></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center;"><span data-wikidata-property-id="P1705" class="no-wikidata"><span data-wikidata-property-id="P1448" class="no-wikidata">Россия Федерациязы<br /><a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Российская Федерация</span></i></span></span></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-image" style=""> <table style="background:inherit; border-collapse:collapse; width:100%; display:table; text-align:center;"> <tbody><tr> <td style="vertical-align: middle"><span data-wikidata-property-id="P41" class="no-wikidata"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description"><img alt="Мааны" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/160px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="160" height="107" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/240px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/320px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span></td> <td style="vertical-align: middle"><span data-wikidata-property-id="P94" class="no-wikidata"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg" class="mw-file-description"><img alt="Кебедел" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/90px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png" decoding="async" width="90" height="106" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/135px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/180px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png 2x" data-file-width="437" data-file-height="517" /></a></span></span></td> </tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%BC%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Россия мааны (мындый бӱк јок)">Мааны</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%BA%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Россия кебедел (мындый бӱк јок)">Кебедел</a></td> </tr></tbody></table> </td></tr> <tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D2%A5_%D0%BC%D0%B0%D0%BA_%D0%BA%D0%BE%D0%B6%D0%BE%D2%A5%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Россия тергеениҥ мак кожоҥы (мындый бӱк јок)">Россия тергеениҥ мак кожоҥы</a><div class="center" style="margin-top:0.5em;"><span typeof="mw:File"><span><audio id="mwe_player_0" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="100" style="width:100px;" data-durationhint="214" data-mwtitle="Russian_Anthem_chorus.ogg" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fc/Russian_Anthem_chorus.ogg" type="audio/ogg; codecs=&quot;vorbis&quot;" data-width="0" data-height="0" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/fc/Russian_Anthem_chorus.ogg/Russian_Anthem_chorus.ogg.mp3" type="audio/mpeg" data-transcodekey="mp3" data-width="0" data-height="0" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=ar&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ar" label="العربية ‪(ar)‬" data-dir="rtl" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=av&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="av" label="авар ‪(av)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=az&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="az" label="azərbaycanca ‪(az)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=be&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="be" label="беларуская ‪(be)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=ce&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ce" label="нохчийн ‪(ce)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=de&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="de" label="Deutsch ‪(de)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=en&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="en" label="English ‪(en)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=es&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="es" label="español ‪(es)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=fa&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="fa" label="فارسی ‪(fa)‬" data-dir="rtl" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=fr&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="fr" label="français ‪(fr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=ga&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ga" label="Gaeilge ‪(ga)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=gl&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="gl" label="galego ‪(gl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=hu&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="hu" label="magyar ‪(hu)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=id&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="id" label="Bahasa Indonesia ‪(id)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=it&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="it" label="italiano ‪(it)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=ja&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ja" label="日本語 ‪(ja)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=kk-kz&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="kk-KZ" label="қазақша (Қазақстан) ‪(kk-kz)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=ko&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ko" label="한국어 ‪(ko)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=pl&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="pl" label="polski ‪(pl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=pt-br&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="pt-BR" label="português do Brasil ‪(pt-br)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=pt&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="pt" label="português ‪(pt)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=ru&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ru" label="русский ‪(ru)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=th&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="th" label="ไทย ‪(th)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=tr&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="tr" label="Türkçe ‪(tr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=tt&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="tt" label="татарча / tatarça ‪(tt)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=uk&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="uk" label="українська ‪(uk)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=vi&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="vi" label="Tiếng Việt ‪(vi)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=zh-hans&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hans" label="中文(简体) ‪(zh-hans)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=zh-hant&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hant" label="中文(繁體) ‪(zh-hant)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=zh-sg&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hans-SG" label="中文(新加坡) ‪(zh-sg)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&amp;title=File%3ARussian_Anthem_chorus.ogg&amp;lang=zh&amp;trackformat=vtt&amp;origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh" label="中文 ‪(zh)‬" data-dir="ltr" /></audio></span></span></div></td> </tr> <tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;"> <span data-wikidata-property-id="P242" class="no-wikidata"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russian_Federation_(orthographic_projection)_-_only_Crimea_disputed.svg" class="mw-file-description" title="Россия Јер картазыда. Россияныҥ јерине кожулган деп Крымныҥ јерин телекейде эл-јон јӧпсинбеген, ӱлекерде јажылзымак ӧҥлӧ Крым темдектелген"><img alt="Россия Јер картазыда. Россияныҥ јерине кожулган деп Крымныҥ јерин телекейде эл-јон јӧпсинбеген, ӱлекерде јажылзымак ӧҥлӧ Крым темдектелген" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Russian_Federation_%28orthographic_projection%29_-_only_Crimea_disputed.svg/300px-Russian_Federation_%28orthographic_projection%29_-_only_Crimea_disputed.svg.png" decoding="async" width="300" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Russian_Federation_%28orthographic_projection%29_-_only_Crimea_disputed.svg/450px-Russian_Federation_%28orthographic_projection%29_-_only_Crimea_disputed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Russian_Federation_%28orthographic_projection%29_-_only_Crimea_disputed.svg/600px-Russian_Federation_%28orthographic_projection%29_-_only_Crimea_disputed.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span><br /><span data-wikidata-qualifier-id="P2096" class="media-caption" style="display:block">Россия Јер картазыда.<br />Россияныҥ јерине кожулган деп Крымныҥ јерин телекейде эл-јон јӧпсинбеген, ӱлекерде јажылзымак ӧҥлӧ <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Крым (мындый бӱк јок)">Крым</a> темдектелген</span></span></td> </tr> <tr> <th colspan="2" class="infobox-header" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; text-align:left;">Тӧзӧлгӧзи <small>(<a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="История России (мындый бӱк јок)">јартамал</a>)</small></th> </tr><tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap"><a href="/w/index.php?title=862_%D1%98%D1%8B%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="862 јыл (мындый бӱк јок)">862 јыл</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">&#91;</span>2<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></span></th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> Тергееликтиҥ башталганы</td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap">882 ј.</span></th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%88%D0%B5%D0%B1%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Јебренорус тергее (мындый бӱк јок)">Јебренорус тергее</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap">1478 ј.</span></th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Русь тергее (мындый бӱк јок)">Русь тергее</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap">1721 јылдыҥ ӱлӱрген <br />айыныҥ 22 кӱни (кӱчӱрген 2)</span></th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российский империя (мындый бӱк јок)">Российский империя</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap">1917 јылдыҥ куран <br />айыныҥ 1 кӱни (14)</span></th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российский республика (мындый бӱк јок)">Российский республика</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap">1918 јылдыҥ ӱлӱрген <br />айыныҥ 25 кӱни (кӱчӱрген 7)</span></th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_(1917%E2%80%941922)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика (1917—1922) (мындый бӱк јок)">РСФСР</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap">1918 јылдыҥ сыгын <br />айыныҥ 23 кӱни</span></th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5_(1918%E2%80%941920)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Россия тергее (1918—1920) (мындый бӱк јок)">Россия тергее</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap">1922 јылдыҥ јаҥар <br />айыныҥ 30 кӱни<sup id="cite_ref-автоссылка1_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка1-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></span></th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Союз Советских Социалистических Республик (мындый бӱк јок)">СССР</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<span class="nowrap">1991 јылдыҥ јаҥар <br />айыныҥ 25 кӱнинеҥ ала</span></th> <td class="plainlist" style="padding-top:0; border-top:0;"> <b><a class="mw-selflink selflink">Россия Федерациязы</a></b></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BA%D1%8B%D0%BB%D1%83_%D1%82%D0%B8%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Окылу тил (мындый бӱк јок)">Окылу тил</a></th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-property-id="P37" class="no-wikidata"><a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орус</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">&#91;</span>4<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D3%A7%D1%81_%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B7%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тӧс калазы (мындый бӱк јок)">Тӧс калазы</a></th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-property-id="P36" class="no-wikidata"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a></span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist">Јаан калалары</th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">Санкт-Петербург</a>, <a href="/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA" title="Новосибирск">Новосибирск</a>, <a href="/wiki/%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Екатеринбург">Екатеринбург</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нижний Новгород (мындый бӱк јок)">Нижний Новгород</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Казань (мындый бӱк јок)">Казань</a>, <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA" title="Челябинск">Челябинск</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Самара">Самара</a>, <a href="/wiki/%D0%9E%D0%BC%D1%81%D0%BA" title="Омск">Омск</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2-%D0%BD%D0%B0-%D0%94%D0%BE%D0%BD%D1%83&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ростов-на-Дону (мындый бӱк јок)">Ростов-на-Дону</a>, <a href="/wiki/%D0%A3%D1%84%D0%B0" title="Уфа">Уфа</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D1%8F%D1%80%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Красноярск (мындый бӱк јок)">Красноярск</a>, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%8C" title="Пермь">Пермь</a>, <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D0%B6" title="Воронеж">Воронеж</a>, <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Волгоград">Волгоград</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA_%D0%B1%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%83%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D0%B1%D3%B1%D0%B4%D3%B1%D0%BC%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тергеелик башкаруныҥ бӱдӱми (мындый бӱк јок)">Башкаруныҥ бӱдӱми</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%83%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D0%B1%D3%B1%D0%B4%D3%B1%D0%BC%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Башкаруныҥ бӱдӱми (мындый бӱк јок)">Башкаруныҥ бӱдӱми</a><sup id="cite_ref-atlas_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-atlas-5"><span class="cite-bracket">&#91;</span>5<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BA_%D1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Политикалык система (мындый бӱк јок)">Политикалык система</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Демократия (мындый бӱк јок)">демократия</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тергеелик строй (мындый бӱк јок)">Тергеелик строй</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федерация (мындый бӱк јок)">федерация</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Президент Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Президент, башкараачы</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Путин, Владимир Владимирович">Владимир Путин</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Председатель Правительства Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Башкаруныҥ председатели</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D1%88%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мишустин, Михаил Владимирович (мындый бӱк јок)">Михаил Мишустин</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Председатель Совета Федерации России (мындый бӱк јок)">Федерацияныҥ Совединиҥ председатели</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Матвиенко, Валентина Ивановна (мындый бӱк јок)">Валентина Матвиенко</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B4%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Государственный думаныҥ председатели (мындый бӱк јок)">Государственный думаныҥ председатели</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D1%8F%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Володин, Вячеслав Викторович (мындый бӱк јок)">Вячеслав Володин</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%92%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Председатель Верховного суда Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Ӱстӱги јаргыныҥ председатели</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%B2,_%D0%92%D1%8F%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лебедев, Вячеслав Михайлович (мындый бӱк јок)">Вячеслав Лебедев</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B4%D0%B5_%D1%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B9_%D1%98%D0%B0%D2%A5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тергееде јудай јаҥ (мындый бӱк јок)">Терг.&#160;јудай&#160;јаҥ</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Светский тергее (мындый бӱк јок)">светский тергее</a><sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></td> </tr><tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;padding-bottom:0; border-bottom:0; text-align:left; font-weight:bold;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA_%D1%98%D0%B5%D1%80%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тергеелик јери (мындый бӱк јок)">Јери</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;Бастыра</th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <span class="nowrap">17 125 191<sup id="cite_ref-withunrecog_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-withunrecog-8"><span class="cite-bracket">&#91;</span>8<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;км²</span>&#160;(телекейде <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2_%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D1%8B%D1%85_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BF%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%89%D0%B0%D0%B4%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список государств и зависимых территорий по площади (мындый бӱк јок)">1-кы</a>)</td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;% сууныҥ ӱсти</th> <td class="plainlist" style="padding-top:0; border-top:0;"> 4,22</td> </tr><tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;padding-bottom:0; border-bottom:0; text-align:left; font-weight:bold;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BB-%D1%98%D0%BE%D0%BD%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Эл-јоны (мындый бӱк јок)">Эл-јоны</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;Темдек (2021)</th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <span class="nowrap"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>146&#160;171&#160;015<sup id="cite_ref-2021AB_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-2021AB-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;кижи</span>&#160;(<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BF%D0%BE_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8E&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список стран по населению (мындый бӱк јок)">9-кы</a>)</td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;Тооалыш (2010)</th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <span class="nowrap">142 856 536<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">&#91;</span>10<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;кижи</span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Плотность населения (мындый бӱк јок)">Ныктазы</a></th> <td class="plainlist" style="padding-top:0; border-top:0;"> <span class="nowrap">8,54&#160;кижи/км²</span>&#160;(<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BF%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список стран по плотности населения (мындый бӱк јок)">181-кы</a>)</td> </tr><tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;padding-bottom:0; border-bottom:0; text-align:left; font-weight:bold;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%B2%D0%BD%D1%83%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%D0%BA%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Валовой внутренний продукт (мындый бӱк јок)">ВВП</a> <span style="font-weight:normal;">(<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82_%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BF%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Паритет покупательной способности (мындый бӱк јок)">ППС</a>)</span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;Бастыра (2019)</th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <span class="nowrap">4,136 трлн<sup id="cite_ref-dataimf_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-dataimf-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>11<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;<a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%A8%D0%90&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Доллар США (мындый бӱк јок)">долл.</a></span>&#160;(<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BF%D0%BE_%D0%92%D0%92%D0%9F_(%D0%9F%D0%9F%D0%A1)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список стран по ВВП (ППС) (мындый бӱк јок)">6-й</a>)</td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;Јонныҥ бир кижизине</th> <td class="plainlist" style="padding-top:0; border-top:0;"> <span class="nowrap"><span class="nowrap">28&#160;184</span><sup id="cite_ref-dataimf_11-1" class="reference"><a href="#cite_note-dataimf-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>11<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;<a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%A8%D0%90&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Доллар США (мындый бӱк јок)">долл.</a></span>&#160;(<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BF%D0%BE_%D0%92%D0%92%D0%9F_(%D0%9F%D0%9F%D0%A1)_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D1%83%D1%88%D1%83_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список стран по ВВП (ППС) на душу населения (мындый бӱк јок)">53-й</a>)</td> </tr><tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;padding-bottom:0; border-bottom:0; text-align:left; font-weight:bold;"> <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%B2%D0%BD%D1%83%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%D0%BA%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Валовой внутренний продукт (мындый бӱк јок)">ВВП</a> <span style="font-weight:normal;">(номинал)</span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;Бастыра (2019)</th> <td class="plainlist" style="padding-bottom:0; border-bottom:0; padding-top:0; border-top:0;"> <span class="nowrap">1,702 трлн<sup id="cite_ref-dataimf_11-2" class="reference"><a href="#cite_note-dataimf-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>11<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;<a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%A8%D0%90&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Доллар США (мындый бӱк јок)">долл.</a></span>&#160;(<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BF%D0%BE_%D0%92%D0%92%D0%9F_(%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список стран по ВВП (номинал) (мындый бӱк јок)">11-й</a>)</td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="font-weight:normal; padding-top:0; border-top:0;">&#160;•&#160;Јонныҥ бир кижизине</th> <td class="plainlist" style="padding-top:0; border-top:0;"> <span class="nowrap"><span class="nowrap">11&#160;601</span><sup id="cite_ref-dataimf_11-3" class="reference"><a href="#cite_note-dataimf-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>11<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;<a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%A1%D0%A8%D0%90&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Доллар США (мындый бӱк јок)">долл.</a></span>&#160;(<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BF%D0%BE_%D0%92%D0%92%D0%9F_(%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BB)_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D1%83%D1%88%D1%83_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список стран по ВВП (номинал) на душу населения (мындый бӱк јок)">64-й</a>)</td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Индекс человеческого развития (мындый бӱк јок)">ИЧР</a> <span style="font-weight:normal;">(2019)</span></th> <td class="plainlist"> <span style="color: #0c0; font-size: larger;">▲</span> 0,824<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;(<span style="color:#090;">очень высокий</span>&#59; <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BF%D0%BE_%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%83_%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список стран по индексу человеческого развития (мындый бӱк јок)">49-е&#160;место</a>)</td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%88%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B4%D1%8B%D2%A5_%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Јондордыҥ аттары (мындый бӱк јок)">Јондордыҥ аттары</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Россияндар (мындый бӱк јок)">россияндар</a>, россиянин<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Валюта (мындый бӱк јок)">Валюта</a></th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-property-id="P38" class="no-wikidata"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%B1%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российский рубль (мындый бӱк јок)">российский рубль</a>, <a href="/w/index.php?title=%E2%82%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="₽ (мындый бӱк јок)">₽</a> (<b>RUB</b>, 1991—1998 RUR)</span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BD_%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BD%D0%B5%D0%B3%D0%BE_%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Домен верхнего уровня (мындый бӱк јок)">Интернет-домендер</a></th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-property-id="P78" class="no-wikidata"><a href="/w/index.php?title=.ru&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title=".ru (мындый бӱк јок)">.ru</a>, <a href="/w/index.php?title=.su&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title=".su (мындый бӱк јок)">.su</a>, <a href="/w/index.php?title=.%D1%80%D1%84&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title=".рф (мындый бӱк јок)">.рф</a><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">&#91;</span>14<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=ISO_3166-1&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ISO 3166-1 (мындый бӱк јок)">ISO-ныҥ коды</a></th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-claim-id="q159$021F06CF-36E4-4026-8347-0DB9632367A4" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P297"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.iso.org/obp/ui/#iso:code:3166:RU">RU</a></span></span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D0%9C%D0%9E%D0%9A&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список кодов МОК (мындый бӱк јок)">МОК-тыҥ коды</a></th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-claim-id="Q159$D6A00F57-5934-4C87-94AC-D812C5CE2DCB" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P984"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">RUS</span></span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список телефонных кодов стран (мындый бӱк јок)">Телефонныҥ коды</a></th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-claim-id="Q159$7fab6e1d-4f52-e420-fe59-a6591295802c" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P474"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">+7</span></span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist"><a href="/w/index.php?title=%D3%A6%D0%B9%D0%B4%D0%B8%D2%A5_%D0%BF%D0%BE%D1%8F%D1%81%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӧйдиҥ поясы (мындый бӱк јок)">Ӧйдиҥ поясы</a></th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-property-id="P421" class="no-wikidata"><a href="/w/index.php?title=UTC%2B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="UTC+2 (мындый бӱк јок)">UTC+2</a> — <a href="/w/index.php?title=UTC%2B12&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="UTC+12 (мындый бӱк јок)">UTC+12</a>,<br />см. <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8F_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Время в России (мындый бӱк јок)">Время в России</a></span></td> </tr> <tr> <th class="plainlist">Кӧӧлик јол</th> <td class="plainlist"> <span data-wikidata-property-id="P1622" class="no-wikidata">оҥ јаныла јорторы</span></td> </tr><tr><td colspan="2" class="infobox-below" style=";"><span data-wikidata-claim-id="q159$3CE48621-0451-402C-AAAB-ADD304B542A7" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P373"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Russia" title="commons:Category:Russia"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span>&#160;<a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Russia" class="extiw" title="commons:Category:Russia">Медиафайлдар Викискладта</a></span></span></td></tr> </tbody></table> <p><b>Россия</b>, ӧскӧ ады <b>Россия Федерациязы</b> (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Росси́йская Федера́ция</span></i>; <b>РФ</b>)&#160;— Кӱнчыгыш <a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Европа (мындый бӱк јок)">Европада</a> ла <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D3%B1%D0%BD%D0%B4%D3%B1%D0%BA_%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тӱндӱк Азия (мындый бӱк јок)">Тӱндӱк Азияда</a> тергее. Россияныҥ текши јерлери, оныҥ Конституциялык кыйулары аайынча, 17 125 191 км²<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, (ӧрӧ айдылган јерлерде эл-јоны) 146 748 590 кижи (2020)<sup id="cite_ref-withunrecog_15-1" class="reference"><a href="#cite_note-withunrecog-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>lower-alpha 1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>) телекейде улустыҥ тоозы аайынча Россия тогузынчы јерде 146 171 015 (2020 ј). Телекейде текши јериниҥ кемиле баштапкы јерде, алтынчы&#160;— ВВП ППС-тыҥ кемиле, Тӧс калазы&#160;— <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a>, окылу тили&#160;— орус тил (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">русский язык</span></i>), акчазы&#160;— орус салковой (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">российский рубль</span></i>) </p><p>Государственный стройы&#160;— президентско-парламентский республика болот<sup id="cite_ref-atlas_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-atlas-5"><span class="cite-bracket">&#91;</span>5<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> федерал бӱдӱмдӱ. 1999 јылдыҥ јаҥар айынаҥ ала (2008—2012 јылдарда ӱзӱктелип, качан Дмитрий Медведев президент болордо) <a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Путин, Владимир Владимирович">Владимир Путин</a> президент болуп туру. 2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 16 кӱнинеҥ ала РФ-ныҥ Башкарузыныҥ председатели болуп Мишустин Михаил Владимирович иштейт. </p><p>Россияда 18 гран-кыйу (16-зы јерде ле 2-зи талайда). Россия Федерацияга 85 субъект кирет<sup id="cite_ref-withunrecog_15-2" class="reference"><a href="#cite_note-withunrecog-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>lower-alpha 1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, олордыҥ 46-зы Россияныҥ областьтары болуп јат, 22-зи<sup id="cite_ref-withunrecog_15-3" class="reference"><a href="#cite_note-withunrecog-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>lower-alpha 1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;— Россияныҥ республикалары, 9-зы&#160;— Россияныҥ крайлары, 3-зи<sup id="cite_ref-withunrecog_15-4" class="reference"><a href="#cite_note-withunrecog-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>lower-alpha 1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;— федерал учурлу калалар, 4-зи&#160;— автоном округтар ла 1-зи&#160;— автоном область. Бастыра јаба 157 муҥ јон јадар јер<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">&#91;</span>17<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россия телекейде эҥ ле соок климатту ороон: оныҥ 65&#160;% јери мӧҥкӱлик тошту јерде; Россиида ортојылдык температура, ӧскӧ ороондорго кӧрӧ, эҥ ле јабыс −5,5&#160;°С<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">&#91;</span>18<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>; Россияда: <i>Северный полюс холода</i> јадат; Санкт-Петербург&#160;— эҥ ле тӱндӱк кала, эл-јоны миллионноҥ артык. Мурманск&#160;— Северный полярный кругтаҥ ары телекейде эҥ тӱндӱк јаан кала; Норильск&#160;— Азияныҥ полярный кругтаҥ ары јаан калазы; Сабетта&#160;— јаан поселение, Географический координаттары, 70° с.&#160;ш. тӱндӱктей. Онойдо ок Россия телекейде температуразы эҥ кезем солунар ороон: 116,6 °C. </p><p>Россия&#160;— кӧп калыктарлу, элбек этнокультуралу ороон<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">&#91;</span>19<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ороонныҥ кӧп саба эл-јоны православныйлар болот (75&#160;% кире)<sup id="cite_ref-rbc.ru_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-rbc.ru-21"><span class="cite-bracket">&#91;</span>20<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, Россия телекейде эҥ кӧп православныйларлу ороон болот. </p><p><a class="mw-selflink selflink">Россия</a>&#160;— ядерный держава боуп јат<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">&#91;</span>21<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">&#91;</span>22<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">&#91;</span>23<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>; телекейдиҥ эҥ јаан космический державаларыныҥ бирӱзи<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">&#91;</span>24<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Орус тил&#160;— телекейлик учурлу тил, ООН-до, ЮНЕСКО-до ло ӧскӧ дӧ элдер ортодо биригӱлерде окылу алтынчы тил болуп јат. </p><p>Россия бу биригӱлердиҥ турчызы болот: Совет Безопасности ООН-ныҥ вето тап-эриктӱ;<sup id="cite_ref-EncartaGreatPowers_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-EncartaGreatPowers-26"><span class="cite-bracket">&#91;</span>25<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Онойдо ок Россия јондор ортодо биригӱлерге кирет: Организация Объединённых Наций (ООН), Большая двадцатка (G20), Организация по безопасности и сотрудничеству в Европе (ОБСЕ), Совет Европы, Евразийский экономический союз (ЕАЭС), Содружество Независимых Государств (СНГ), Организация Договора о коллективной безопасности (ОДКБ), Всемирная торговая организация (ВТО), Шанхайская организация сотрудничества (ШОС), Азиатско-Тихоокеанское экономическое сотрудничество (АТЭС), БРИКС, Международный олимпийский комитет (МОК) ло о.ӧ. </p><p>СССР јоголгон кийнинде, 1991 јылда Россия Федерацияны телекейлик сообщество государство-правопреемник деп јараткан<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">&#91;</span>26<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> ядерный потенциал керегинде сурак, тыш тӧлӱлер, гран-кыйу, тыштында государстволык энчи, онойдо ок Совет Безопасности ООН-до турчы болгонын база јараткан<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">&#91;</span>27<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Элдер ортодо валютный фондто (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Международный валютный фонд (МВФ)</span></i>, ВВП-ныҥ <a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">(Валовой внутренний продукт, ВВП)</span></i> кеми 2019 јылда 1,7&#160;трлн доллар болгон, телекейде 61-чи јерде). ВВП-ныҥ садып алар аргазыныҥ кемиле 2019 јылда 4,39&#160;трлн доллар болгон, (<span class="nowrap">29&#160;181</span> бир кижиге канча доллар), аайынча телекейде 50-чи јерде. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Этимологиязы"><span id=".D0.AD.D1.82.D0.B8.D0.BC.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.B3.D0.B8.D1.8F.D0.B7.D1.8B"></span>Этимологиязы</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Lestvitsa-1387.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Lestvitsa-1387.jpg/220px-Lestvitsa-1387.jpg" decoding="async" width="220" height="93" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Lestvitsa-1387.jpg/330px-Lestvitsa-1387.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Lestvitsa-1387.jpg/440px-Lestvitsa-1387.jpg 2x" data-file-width="992" data-file-height="420" /></a><figcaption><small>«Россия» деп кириллицала бичилген сӧс&#160;баштапкы катап киевский митрополит Киприян кӧчӱрип бичиген Иоанн Синайскийдиҥ лествицазыныҥ калганчы бӱгинде туштайт: <i>«В лето 6895 [1387], априлиа 24, съвръшишяся сия книгы в <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Студийский монастырь (мындый бӱк јок)">Студийской обители</a> Киприаном смереннымъ митрополитом Кыевскымъ и всея <b>Росия</b>»</i> (РГБ. Ф. 173/1. №&#160;152. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01004986903?page=288">Л. 279 об.</a>)</small></figcaption></figure> <p>«Росия» деп термин баштапкы катап X-чы чактыҥ ортозында бичилген. Византий император Константин Багрянородныйдыҥ «О церемониях» ла «Об управлении империей» деп бичимелдеринде грек тилле Киевская Русь деп бичийт<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">&#91;</span>28<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Кириллический бичикте «Росия» (Рѡсїѧ) баштапкы катап <abbr title="по юлианскому календарю">кандык айдыҥ&#160;24 кӱни&#160;1387</abbr> 1387 јылдыҥ кандык айыныҥ 24-чи кӱнинде,<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">&#91;</span>29<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> Константинопольдо митрополит Киприанныҥ титулында бичилген, ол <i>«митрополит Кыевскый и всея Росия»</i>деп кол салган. XV—XVI чактарда эллинизированный ат «Росия» Тӱндӱк-кӱнчыгыш Русьтыҥ јериниҥ ады болот, Улу Москов княжествоныҥ јери. Коронацияныҥ кийнинеҥ княжество <i>каандыктыҥ</i> (царство) статузын алган: 1547 јылда Иван IV каан боло берген (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">«Венчание на царство Ивана Грозного, Ивана IV на царство»</span></i>), оныҥ кийнинеҥ государство Российский царство боло берген<sup id="cite_ref-Hor_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hor-31"><span class="cite-bracket">&#91;</span>30<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Эмдиги эки «С»-таныкту бичиш: «Россия» XVII чактыҥ ортозынаҥ келеле, Петр I тушта јаантайынга арткан. </p><p>Тӱндӱк јууныҥ (Северная война) кийнинеҥ, Российский тергеениҥ кӱнбадыш јери элбегениле, 1721 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 2-чи кӱнинде Пётр I Император Всероссийский деп адалган, тергее дезе «Российская империя» боло берген<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">&#91;</span>31<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <abbr title="сыгын айдыҥ 1 кӱни по юлианскому календарю">1</abbr> (<a href="/wiki/%D0%A1%D1%8B%D0%B3%D1%8B%D0%BD_%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%8B%D2%A5_14_%D0%BA%D3%B1%D0%BD%D0%B8" title="Сыгын айдыҥ 14 кӱни"><span title="сыгын айдыҥ 14 кӱни по григорианскому календарю">14</span></a>)&#160;сыгын айдыҥ&#160;<a href="/w/index.php?title=1917_%D1%98%D1%8B%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="1917 јыл (мындый бӱк јок)">1917</a> 1917 јылдыҥ сыгын айыныҥ 1-чи кӱнинеҥ ала, Февральский революция ла Октябрьский революциялардыҥ ортозында Россия республика деп јарлалган, <abbr title="чаган айдыҥ 10 кӱни по юлианскому календарю">10</abbr> (<a href="/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%8B%D2%A5_23_%D0%BA%D3%B1%D0%BD%D0%B8" title="Чаган айдыҥ 23 кӱни"><span title="чаган айдыҥ 23 кӱни по григорианскому календарю">23</span></a>)&#160;чаган айдыҥ&#160;<a href="/w/index.php?title=1918_%D1%98%D1%8B%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="1918 јыл (мындый бӱк јок)">1918</a> 1918 јылдыҥҥ чаган айыныҥ 10-чы кӱнинеҥ ала Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика, РСФСР боло берген; 1936 јылда «Социалистическая» ла «Советская» деп сӧстӧр јериле солынган, калганчы сӧс баштапкы јерге келген. 1922—1991&#160;јылдарда РСФСР, Союз Советских Социалистических Республик — СССР-га кирген болгон, гран ары јанында СССР-ды окылу эмес айалгада Россия дежетен. Советский Союз јоголордо, 1991&#160;јылдыҥ јаҥар айыныҥ 25-чи кӱнинде РСФСР Россия Федерация боло берген<sup id="cite_ref-RF_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-RF-33"><span class="cite-bracket">&#91;</span>32<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Физико-географиялык_темдектери"><span id=".D0.A4.D0.B8.D0.B7.D0.B8.D0.BA.D0.BE-.D0.B3.D0.B5.D0.BE.D0.B3.D1.80.D0.B0.D1.84.D0.B8.D1.8F.D0.BB.D1.8B.D0.BA_.D1.82.D0.B5.D0.BC.D0.B4.D0.B5.D0.BA.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8"></span>Физико-географиялык темдектери</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Географиязы"><span id=".D0.93.D0.B5.D0.BE.D0.B3.D1.80.D0.B0.D1.84.D0.B8.D1.8F.D0.B7.D1.8B"></span>Географиязы</h3></div> <div style="font-family: Helvetica;font-weight:bold;font-size:0.9em;text-shadow: 0px 0px 2px #b9d0a1"><div class="location-map" style="width:840px; ;;margin:0 auto"><div class=""><div class="thumbimage" style="overflow:hidden;max-width:100%;width:840px;position:relative; ;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russia_physical_location_map_(Crimea_disputed,_compressed).jpg" class="mw-file-description" title="Россия (Россия)"><img alt="Россия (Россия)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Russia_physical_location_map_%28Crimea_disputed%2C_compressed%29.jpg/840px-Russia_physical_location_map_%28Crimea_disputed%2C_compressed%29.jpg" decoding="async" width="840" height="474" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Russia_physical_location_map_%28Crimea_disputed%2C_compressed%29.jpg/1260px-Russia_physical_location_map_%28Crimea_disputed%2C_compressed%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Russia_physical_location_map_%28Crimea_disputed%2C_compressed%29.jpg/1680px-Russia_physical_location_map_%28Crimea_disputed%2C_compressed%29.jpg 2x" data-file-width="3374" data-file-height="1903" /></a></span><div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 16.450863293142%; top: 48.581570107051%"><div style="position: relative; float: left; left: -4px; top: -4px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Etoile-Rouge.svg/9px-Etoile-Rouge.svg.png" decoding="async" width="9" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Etoile-Rouge.svg/14px-Etoile-Rouge.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Etoile-Rouge.svg/18px-Etoile-Rouge.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="400" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 6.5px"><span style="font-family: Tahoma; font-size:0.90em"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">МОСКВА</a></span></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 17.474249858198%; top: 35.978613648224%"><div style="position: relative; float: left; left: -4px; top: -4px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png" decoding="async" width="9" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/18px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: 7.5px"><span style="font-family: Tahoma; font-size:0.90em"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">С.-ПЕТЕРБУРГ</a></span></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 20.095641558482%; top: 53.336442994132%"><div style="position: relative; float: left; left: -4px; top: -4px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png" decoding="async" width="9" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/18px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 6.5px"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нижний Новгород (мындый бӱк јок)">Нижний Новгород</a></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 22.370640866375%; top: 58.380842564197%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Казань (мындый бӱк јок)">Казань</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 20.915814257187%; top: 63.729757147973%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: 6.5px"><small><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Самара">Самара</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 16.70875444315%; top: 45.38813581403%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тверь (мындый бӱк јок)">Тверь</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 14.540008835551%; top: 36.863854502865%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Псков (мындый бӱк јок)">Псков</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 20.691784779462%; top: 45.316232099128%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B4%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вологда (мындый бӱк јок)">Вологда</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 8.3791698805299%; top: 32.202633729576%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: -1.8em;"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Калининград (мындый бӱк јок)">Калининград</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 28.079111082948%; top: 25.100885784725%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мурманск (мындый бӱк јок)">Мурманск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 25.770517482449%; top: 37.5200442232%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Архангельск (мындый бӱк јок)">Архангельск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 37.811713970692%; top: 45.072122035556%"><div style="position: relative; float: left; left: -2px; top: -2px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/5px-Red_pog.png" decoding="async" width="5" height="5" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/8px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/10px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 4.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D1%80%D0%BA%D1%83%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Воркута (мындый бӱк јок)">Воркута</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 13.47858644258%; top: 56.297017527537%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: -1.8em;"><small><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D0%B6" title="Воронеж">Воронеж</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 12.525829360788%; top: 49.038243496349%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Брянск (мындый бӱк јок)">Брянск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 9.7061209900232%; top: 63.608814961068%"><div style="position: relative; float: left; left: -4px; top: -4px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png" decoding="async" width="9" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/18px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 6.5px"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2-%D0%BD%D0%B0-%D0%94%D0%BE%D0%BD%D1%83&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ростов-на-Дону (мындый бӱк јок)">Ростов-<br />на-Дону</a></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 7.2646060592763%; top: 66.171030481553%"><div style="position: relative; float: left; left: -4px; top: -4px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png" decoding="async" width="9" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/18px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -162.5px"><small><a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Краснодар">Краснодар</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 8.9758532476389%; top: 72.341105001916%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%8F%D1%82%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пятигорск (мындый бӱк јок)">Пятигорск</a></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 6.3977493644505%; top: 69.250419308348%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%87%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сочи (мындый бӱк јок)">Сочи</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 10.984514310044%; top: 81.384942403903%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дербент (мындый бӱк јок)">Дербент</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 3.8962925399847%; top: 61.148826344207%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D0%BB%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ялта (мындый бӱк јок)">Ялта</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 29.707435708503%; top: 64.355839978605%"><div style="position: relative; float: left; left: -4px; top: -4px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png" decoding="async" width="9" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/18px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 6.5px"><a href="/wiki/%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Екатеринбург">Екатеринбург</a></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 27.972913083103%; top: 59.413573673046%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><small><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%8C" title="Пермь">Пермь</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 25.567849927232%; top: 65.328253116126%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><small><a href="/wiki/%D0%A3%D1%84%D0%B0" title="Уфа">Уфа</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 29.18869313367%; top: 68.13863121961%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/wiki/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA" title="Челябинск">Челябинск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 32.892546050287%; top: 66.49073758636%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: 6.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%8E%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тюмень (мындый бӱк јок)">Тюмень</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 39.548877322351%; top: 61.454846478295%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B3%D1%83%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сургут (мындый бӱк јок)">Сургут</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 41.249069870414%; top: 63.162275403479%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нижневартовск (мындый бӱк јок)">Нижневартовск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 43.148253649196%; top: 52.185299088771%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: 6px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B9_%D0%A3%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Новый Уренгой (мындый бӱк јок)">Новый Уренгой</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 37.371091165422%; top: 73.407628763356%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><small><a href="/wiki/%D0%9E%D0%BC%D1%81%D0%BA" title="Омск">Омск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 43.564123156839%; top: 77.720043994653%"><div style="position: relative; float: left; left: -4px; top: -4px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png" decoding="async" width="9" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/18px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: 7.5px"><a href="/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA" title="Новосибирск">Новосибирск</a></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 45.307846496575%; top: 75.00830869747%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: -1.8em;"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Томск (мындый бӱк јок)">Томск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 50.761729158733%; top: 77.194408816756%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: -1.8em;"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D1%8F%D1%80%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Красноярск (мындый бӱк јок)">Красноярск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 49.546829195529%; top: 47.094234605519%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: left; left: 5.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Норильск (мындый бӱк јок)">Норильск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 59.559144511875%; top: 83.289117615927%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%80%D0%BA%D1%83%D1%82%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Иркутск (мындый бӱк јок)">Иркутск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 66.222279984045%; top: 83.569016345657%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чита (мындый бӱк јок)">Чита</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 72.367877678107%; top: 56.074568949011%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D0%BA%D1%83%D1%82%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Якутск (мындый бӱк јок)">Якутск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 88.717288076031%; top: 18.175740470174%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D1%80%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Анадырь (мындый бӱк јок)">Анадырь</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 66.659996554314%; top: 37.199696541418%"><div style="position: relative; float: left; left: -2px; top: -2px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/4px-Red_pog.png" decoding="async" width="4" height="4" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/8px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -160px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B8%D0%BA%D1%81%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тикси (мындый бӱк јок)">Тикси</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 63.432698372231%; top: 60.683188745418%"><div style="position: relative; float: left; left: -2px; top: -2px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/5px-Red_pog.png" decoding="async" width="5" height="5" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/8px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/10px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -160.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_(%D0%AF%D0%BA%D1%83%D1%82%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мирный (Якутия) (мындый бӱк јок)">Мирный</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 83.864341810821%; top: 79.344757890684%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Хабаровск (мындый бӱк јок)">Хабаровск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 84.754533746038%; top: 92.192956268902%"><div style="position: relative; float: left; left: -4px; top: -4px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png" decoding="async" width="9" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/18px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -162.5px"><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Владивосток (мындый бӱк јок)">Владивосток</a></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 90.332628831303%; top: 75.763149176042%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: center; left: -78px; top: -1.8em;"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D0%BE-%D0%A1%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Южно-Сахалинск (мындый бӱк јок)">Южно-Сахалинск</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 84.718668246457%; top: 47.40264790469%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Магадан (мындый бӱк јок)">Магадан</a></small></div></div> <div style="font-size: 88%; line-height: 1.2em; position: absolute; z-index: 2; left: 94.447399564303%; top: 50.376336997237%"><div style="position: relative; float: left; left: -3px; top: -3px; line-height: 0;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/7px-Red_pog.png" decoding="async" width="7" height="7" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/11px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/14px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></span></span></div><div style="position: absolute; width: 156px; top: -0.5em; text-align: right; left: -161.5px"><small><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA-%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D1%87%D0%B0%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Петропавловск-Камчатский (мындый бӱк јок)">Петропавловск-<br />Камчатский</a></small></div></div></div></div></div> </div> <p>Россияныҥ кыйуларыныҥ ичинде јери 17&#160;125&#160;191<sup id="cite_ref-Area2019_16-1" class="reference"><a href="#cite_note-Area2019-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>15<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-withunrecog_15-5" class="reference"><a href="#cite_note-withunrecog-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>lower-alpha 1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> км² (јериниҥ кемиле телекейде эҥ јаан ороон), Тӱштӱк Америка континенттеҥ бир ле эмеш кичинек. Бӱдӱнге Тӱндӱк полушариеде јадат, кӧп саба јери Кӱнчыгыш полушариеде, јаҥыс ла Чукотский автоном округ Кӱнбадыш полушариеде јадат. Россия телекейде эҥ узун <i>јараттай чийӱлӱ</i> (37 653 км), айландыра: Тихий теҥис ла Тӱндӱк Тӱшту теҥис, онойдо ок Балтий талай, Кара талай, Азов талай (Атлантика теҥистиҥ). Россия Евразия материктиҥ тӱндӱк келтейинде, Кӱнчыгыш Европаныҥ кӧп саба јеринде ле Азияныҥ бастыра тӱндӱк јанында јадат. Уралдыҥ кырлары ла Кумо-Манычская впадина<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>33<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> Россияныҥ европей ле азиат бӧлӱктериниҥ ортозында. Россия Европа ла Азияга (бӧлинген де болзо), телекейде јаан тергеелердиҥ бирӱзи болот. </p><p>Мыс Флигели Россияда эҥ ле тӱндӱк точка болот (Рудольфтыҥ ортолыгында, архипелаг Земля Франца-Иосифада (81°51’ с.&#160;ш.), Архангельский областьта), материктиҥ эҥ тӱндӱк точказы&#160;— Челюскинниҥ мызы (Таймыр јарымортолыкта (77°43’ с.&#160;ш.) Красноярский крайда). Эҥ кӱнбадыш точка&#160;— Ратмановтыҥ ортолыгы (Берингов проливте (169°0’ з.&#160;д.), Чукотский АО-тыҥ јеринде), эҥ ле кӱнчыгыш материковый точка&#160;— Дежнёвтыҥ мызы (Чукотский јарымортолыкта (169°39’ з.&#160;д.). Россияныҥ эҥ ле тӱштӱк границазы Дагестан ла Азербайджанныҥ ортозында, Базардюзю, Киченсувтаҥ тӱштӱк-кӱнбадышта (41°11’ с.&#160;ш.). Кӱнбадыш јанында эҥ ле кырында точка Калининград областьта, Балтийский косада Гданьский заливте Балтий талайда (19°38’ в.&#160;д.). Россияныҥ јери кӱнчыгыштаҥ кӱнбадышка јетире 10 муҥ км, тӱндӱктеҥ тӱштӱкке&#160;— 4 муҥ км ажыра. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Гран-кыйулары"><span id=".D0.93.D1.80.D0.B0.D0.BD-.D0.BA.D1.8B.D0.B9.D1.83.D0.BB.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Гран-кыйулары</h3></div> <p>Россияла кыйулажып турган ороондор <small>(ајару: <i>курсивле</i> бӱдӱмјилебеген ле јарымдай бӱдӱмјилеген ороондор бичилген)</small>: </p> <dl><dt>Јерде ле јарымдай талайда кыйулар</dt></dl> <p><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Norway.svg" class="mw-file-description" title="Норвегияныҥ маанызы"><img alt="Норвегияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/22px-Flag_of_Norway.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/33px-Flag_of_Norway.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/44px-Flag_of_Norway.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="372" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D1%80%D0%B2%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Норвегия (мындый бӱк јок)">Норвегия</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Finland.svg" class="mw-file-description" title="Финляндияныҥ маанызы"><img alt="Финляндияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/22px-Flag_of_Finland.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/33px-Flag_of_Finland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/44px-Flag_of_Finland.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1100" /></a></span> <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D1%8F" title="Финляндия">Финляндия</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Estonia.svg" class="mw-file-description" title="Эстонияныҥ маанызы"><img alt="Эстонияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/22px-Flag_of_Estonia.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/33px-Flag_of_Estonia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/44px-Flag_of_Estonia.svg.png 2x" data-file-width="990" data-file-height="630" /></a></span> <a href="/wiki/%D0%AD%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Эстония">Эстония</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Lithuania.svg" class="mw-file-description" title="Литваныҥ маанызы"><img alt="Литваныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Lithuania.svg/22px-Flag_of_Lithuania.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Lithuania.svg/33px-Flag_of_Lithuania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Lithuania.svg/44px-Flag_of_Lithuania.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Литва (мындый бӱк јок)">Литва</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Poland.svg" class="mw-file-description" title="Польшаныҥ маанызы"><img alt="Польшаныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Польша (мындый бӱк јок)">Польша</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Ukraine.svg" class="mw-file-description" title="Украинаныҥ маанызы"><img alt="Украинаныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/22px-Flag_of_Ukraine.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/33px-Flag_of_Ukraine.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/44px-Flag_of_Ukraine.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Украина (мындый бӱк јок)">Украина</a> (контрольдо јерлер кожо <i><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Donetsk_People%27s_Republic.svg" class="mw-file-description" title="ДНР-дыҥ маанызы"><img alt="ДНР-дыҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Donetsk_People%27s_Republic.svg/22px-Flag_of_Donetsk_People%27s_Republic.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Donetsk_People%27s_Republic.svg/33px-Flag_of_Donetsk_People%27s_Republic.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Donetsk_People%27s_Republic.svg/44px-Flag_of_Donetsk_People%27s_Republic.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="341" /></a></span></i> ДНР ла <i><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Luhansk_People%27s_Republic.svg" class="mw-file-description" title="ЛНР-дыҥ маанызы"><img alt="ЛНР-дыҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Flag_of_the_Luhansk_People%27s_Republic.svg/22px-Flag_of_the_Luhansk_People%27s_Republic.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Flag_of_the_Luhansk_People%27s_Republic.svg/33px-Flag_of_the_Luhansk_People%27s_Republic.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Flag_of_the_Luhansk_People%27s_Republic.svg/44px-Flag_of_the_Luhansk_People%27s_Republic.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></i> ЛНР), <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Georgia.svg" class="mw-file-description" title="Грузияныҥ маанызы"><img alt="Грузияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/22px-Flag_of_Georgia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/33px-Flag_of_Georgia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/44px-Flag_of_Georgia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Грузия (мындый бӱк јок)">Грузия</a> (Абхазияла кожо), <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Azerbaijan.svg" class="mw-file-description" title="Азербайджанныҥ маанызы"><img alt="Азербайджанныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/22px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/33px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/44px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Азербайджан (мындый бӱк јок)">Азербайджан</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Kazakhstan.svg" class="mw-file-description" title="Казахстанныҥ маанызы"><img alt="Казахстанныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/22px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/33px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/44px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a></span> <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Казахстан">Казахстан</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_North_Korea.svg" class="mw-file-description" title="КНДР-дыҥ маанызы"><img alt="КНДР-дыҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Flag_of_North_Korea.svg/22px-Flag_of_North_Korea.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Flag_of_North_Korea.svg/33px-Flag_of_North_Korea.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Flag_of_North_Korea.svg/44px-Flag_of_North_Korea.svg.png 2x" data-file-width="1600" data-file-height="800" /></a></span> КНДР, <i><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg" class="mw-file-description" title="Абхазияныҥ маанызы"><img alt="Абхазияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/22px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/33px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/44px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D1%85%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Абхазия Республика (мындый бӱк јок)">Абхазия</a></i>. </p> <dl><dt>Јаҥыс ла јерде кыйулар</dt></dl> <p><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Latvia.svg" class="mw-file-description" title="Латвияныҥ маанызы"><img alt="Латвияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Latvia.svg/22px-Flag_of_Latvia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Latvia.svg/33px-Flag_of_Latvia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Latvia.svg/44px-Flag_of_Latvia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Латвия (мындый бӱк јок)">Латвия</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Belarus.svg" class="mw-file-description" title="Белорусияныҥ маанызы"><img alt="Белорусияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/22px-Flag_of_Belarus.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/33px-Flag_of_Belarus.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/44px-Flag_of_Belarus.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Белорусия (мындый бӱк јок)">Белорусия</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg" class="mw-file-description" title="Кыдаттыҥ маанызы"><img alt="Кыдаттыҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/22px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/33px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/44px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Китай (мындый бӱк јок)">Китай</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Mongolia.svg" class="mw-file-description" title="Монголияныҥ маанызы"><img alt="Монголияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Flag_of_Mongolia.svg/22px-Flag_of_Mongolia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Flag_of_Mongolia.svg/33px-Flag_of_Mongolia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Flag_of_Mongolia.svg/44px-Flag_of_Mongolia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Монголия (мындый бӱк јок)">Монголия</a>, <i><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_South_Ossetia.svg" class="mw-file-description" title="Тӱштӱк Осетияныҥ маанызы"><img alt="Тӱштӱк Осетияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_South_Ossetia.svg/22px-Flag_of_South_Ossetia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_South_Ossetia.svg/33px-Flag_of_South_Ossetia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_South_Ossetia.svg/44px-Flag_of_South_Ossetia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D3%B1%D1%88%D1%82%D3%B1%D0%BA_%D0%9E%D1%81%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тӱштӱк Осетия (мындый бӱк јок)">Тӱштӱк Осетия</a></i>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Georgia.svg" class="mw-file-description" title="Грузияныҥ маанызы"><img alt="Грузияныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/22px-Flag_of_Georgia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/33px-Flag_of_Georgia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/44px-Flag_of_Georgia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> (Абхазияла кожо). </p> <dl><dt>Јаҥыс ла талайда кыйулар</dt></dl> <p><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Japan.svg" class="mw-file-description" title="Јопонныҥ маанызы"><img alt="Јопонныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/22px-Flag_of_Japan.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/33px-Flag_of_Japan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/44px-Flag_of_Japan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/%D0%88%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BD" title="Јопон">Јопон</a>, <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="США-ныҥ маанызы"><img alt="США-ныҥ маанызы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%A8%D0%90&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="США (мындый бӱк јок)">США</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Геологиязы"><span id=".D0.93.D0.B5.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.B3.D0.B8.D1.8F.D0.B7.D1.8B"></span>Геологиязы</h3></div> <p>Россияныҥ Европей јанында Кӱнчыгыш-Европей платформа јадат. Оныҥ тӧзинде магматический ле метаморфический породалар <i>докембрий ӧйдиҥ</i>. Уралдыҥ кырлары ла Энесай сууныҥ ортозында јаҥы Кӱнбадыш-Сибирский платформа јадат. Энесай сууныҥ кӱнчыгыжында јебрен Сибир платформа Лена сууга јетире јадат, оноҥ, Орто-Сибир плоскогорьеге кирет. Платформалардыҥ кырларында нефть, ар-бӱткен газ, ташкӧмӱр бар. Россияныҥ <i>кыпталчыкту јерине</i> Балтийский щит, Урал, Алтай, Урало-Монгольский складчатый пояс, эпипалеозойский складчатый пояс, Тихоокеанский складчатый поястыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш бӧлӱги ле Средиземноморский складчатый поястыҥ јаан эмес бӧлӱги кирет. Самые высокие горы Кавказтыҥ эҥ ле бийик кырлары эмеш јаҥы складчатый областьтарга кирет. Складчатый областьтарда металлический рудалардыҥ јаан јерлери болот. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Andomskaya_Mountain.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Andomskaya_Mountain.jpg/220px-Andomskaya_Mountain.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Andomskaya_Mountain.jpg/330px-Andomskaya_Mountain.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Andomskaya_Mountain.jpg/440px-Andomskaya_Mountain.jpg 2x" data-file-width="3008" data-file-height="2008" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%80%D0%B5%D0%B7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Андомский геологический разрез (мындый бӱк јок)">Андома-кыр</a>, Онеж кӧлдиҥ јарадында геологический кереес, Вытегры каланыҥ 30 км јанында</figcaption></figure> <p>Сибирский платформа эпиархейский ӧйдиҥ. Сибирский платформаныҥ кабында (чехлы) РФ-да ташкӧмӱрдиҥ сӱреен јаан байлыгы јадат, таш ла калийный тустардыҥ, нефтьтиҥ ле газгазтыҥ, трапповый интрузияларлу&#160;— медно-никелевый месторождениелер <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Норильск (мындый бӱк јок)">Норильскта</a>, кимберлитовый трубкалу&#160;— алмазтар. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9,_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9%2C_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9.jpg/220px-%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9%2C_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9.jpg" decoding="async" width="220" height="95" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9%2C_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9.jpg/330px-%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9%2C_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9%2C_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9.jpg/440px-%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9%2C_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9.jpg 2x" data-file-width="6817" data-file-height="2942" /></a><figcaption>Тайга, Красноярский край</figcaption></figure> <p>Урало-Монгольский эпипалеозойский складчатый пояста, 2 јебрен платформа бӧлӱп турган, Рифей (геохронологический периодтогы ӧй), Байкальский складчатость, салаирский, Каледонский складчатость ло Герцинский складчатость. Енисей-Саяно-Байкальский область рифейский ле байкальский складчатостьтор Сибирский платформаны айландыра турат. Кӱнчыгыш-Европейской платформаны кууй Предуральский краевой прогиб јадат, ондо тӱндӱк јанында пермский ташкӧмӱрдиҥ канча кат месторождениелери ле калийный тустар (соли) прогибтиҥ орто бӧлӱгинде бар (см. <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Урал (мындый бӱк јок)">Урал</a>). </p><p>Тихоокеанский складчатый пояс РФ-ныҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јаказында, ондо јебрен дорифей массивтер, мезозой ло кайнозой складчатостьтор ло эмдиги ӧйдиҥ тектонически активный зоналары. Ӱстӱги-Чукотский областьта алтынду месторождениелер бар, юрский ле нижнемеловой гранитный интрузияларлу, онойдо ок олово, вольфрам ла ртуть. Ташкӧмӱрдиҥ јаан каталчыктары Предверхоянский прогибте ле Зырянский впадинада. </p><p>Кӱнбадыш-Камчатский складчатый система ӱстӱги мелдиҥ териген геосинклинальный комплекси болот, ол который гранит-гнейсовый ла сланцево-базитовый фундаментке јадып алган, складчатостьтыҥ кийнинеҥ палеоген-неогеновый породаларла бӧктӧдип салган. Кӱнчыгыш зона вулкандарла темдектелген (вулканизм) (28 иштеп турган вулкан). </p><p>Курильский ортолыктар (дуга), Јаан ла Кичинек грядалардаҥ турат, 39 иштеп турган вулкан, меловой ло и четвертичный вулканогенно-осадочный ла вулканогенный образованиелерлӱ. Дуга оок јаҥы тал-туура грабендерле бӧлӱнген, алды јанында Кӱнчыгыш-Камчаткада чылап, глубоководный жёлоб барат. </p><p>Сахалинский кайнозойский складчатый область Кӱнчыгыш ла Кӱнбадыш зоналарга Центрально-Сахалинский грабеньле бӧлӱнет. Тӱндӱк-Сахалинский впадинада нефть ле газтыҥ месторождениелери, ташкӧмӱр база бар. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Рельефы"><span id=".D0.A0.D0.B5.D0.BB.D1.8C.D0.B5.D1.84.D1.8B"></span>Рельефы</h3></div> <p>70&#160;%-теҥ кӧп јер Россияда тӱс јер (равнина, низменность). Ороонныҥ кӱнбадыш јаны элбек Кӱнчыгыш-Европей равнинада, Прикаспийский ле о.ӧ. низменностьтор ло возвышенностьтор (Валдайский возвышенность, Среднерусский возвышенность ло о.ӧ.). Уралдыҥ меридианла чӧйилген кырлары Кӱнчыгыш-Европей равнинаны ла Кӱнбадыш-Сибир низменностьты бӧлийт. Оныҥ кӱнчыгыш јанында Среднесибирский плоскогорье кезик јери кырлу (горными массивами), араайынаҥ Центрально-Якутский низменность боло берет. </p><p>Тӱштӱк ле кӱнчыгыш јаны ороонныҥ кӧпјандай кырларлу. Тӱштӱктиҥ торт алдында Европей јанында Јаан Кавказтыҥ тӱндӱк сындары чӧйилет (мында Россияныҥ эҥ бийик туузы Эльбрус, 5642 м), Сибирдиҥ тӱштӱк јанында&#160;— Алтайдыҥ туулары, Кӱнчыгыш ла Кӱнбадыш Саянныҥ туулары, <i>Становое нагорье</i> ле о.ӧ. сын-тайгалар. Сибирдиҥ тӱндӱк-кӱнчыгыш келтейи ле Дальний Востокто тыҥ бийик эмес сын-тайгалар:&#160;Сихотэ-Алинь, Верхоянский хребет, Хребет Черского ло о.ӧ. Јарымортолык Камчатка (Евразияныҥ эҥ бийик Ключевская Сопка деп вулканы мында, 4750 м) ла Курильский ортолыктар јака кӱнчыгышта&#160;вулкандардыҥ јери. Олордыҥ тоозы мында 200 кире, 50-и иштеп турган. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Суулары"><span id=".D0.A1.D1.83.D1.83.D0.BB.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Суулары</h3></div> <p>Россия&#160;— суула бай ороон. Телекейде кӧп тус јок суулу (пресная вода) ороон. Россияныҥ јериниҥ 12,4&#160;% суула бӱркелген, 84&#160;%-ти Уралдаҥ кӱнчыгыштай. Суу ээлемде кӧп саба производственный тузаланыш. </p><p>Эҥ јаан тус јок кӧл Байкал ороонныҥ кӱнчыгыш јанында, (31 700 км² кире), планетаныҥ эҥ тереҥ кӧли (1642 м). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Јаан_суулары"><span id=".D0.88.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D1.81.D1.83.D1.83.D0.BB.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Јаан суулары</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Lena_River_(near_Yakutsk,_Siberia,_Russia)_1_(21473479995).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Lena_River_%28near_Yakutsk%2C_Siberia%2C_Russia%29_1_%2821473479995%29.jpg/220px-Lena_River_%28near_Yakutsk%2C_Siberia%2C_Russia%29_1_%2821473479995%29.jpg" decoding="async" width="220" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Lena_River_%28near_Yakutsk%2C_Siberia%2C_Russia%29_1_%2821473479995%29.jpg/330px-Lena_River_%28near_Yakutsk%2C_Siberia%2C_Russia%29_1_%2821473479995%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Lena_River_%28near_Yakutsk%2C_Siberia%2C_Russia%29_1_%2821473479995%29.jpg/440px-Lena_River_%28near_Yakutsk%2C_Siberia%2C_Russia%29_1_%2821473479995%29.jpg 2x" data-file-width="3008" data-file-height="1785" /></a><figcaption>Лена суу</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A1%D0%BB%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%95%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B9.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/%D0%A1%D0%BB%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%95%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B9.jpg/220px-%D0%A1%D0%BB%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%95%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B9.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/%D0%A1%D0%BB%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%95%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B9.jpg/330px-%D0%A1%D0%BB%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%95%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B9.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/%D0%A1%D0%BB%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%95%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B9.jpg/440px-%D0%A1%D0%BB%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D0%95%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B9.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="2601" /></a><figcaption>Энесай суу</figcaption></figure> <p>Россияныҥ 10 суузы, узуны ла бассейнниҥ текши кеми<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <table class="wikitable" width="60%"> <caption>Россияныҥ јаан суулары </caption> <tbody><tr> <th>Ады </th> <th>Узуны, км </th> <th>Бассейнниҥ текши кеми, км² </th></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B0_(%D1%81%D1%83%D1%83)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лена (суу) (мындый бӱк јок)">Лена</a> </td> <td align="right">4 400 </td> <td align="right">2 490 000 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%AD%D1%80%D1%87%D0%B8%D1%88_(%D1%81%D1%83%D1%83)" title="Эрчиш (суу)">Эрчиш</a> (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Иртыш</span></i>) </td> <td align="right">4 248 </td> <td align="right">1 643 000 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9E%D0%BF_(%D1%81%D1%83%D1%83)" title="Оп (суу)">Оп</a> (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Обь </span></i>) </td> <td align="right">3 650 </td> <td align="right">2 990 000 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%B4%D0%B8%D0%BB_(%D1%81%D1%83%D1%83)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Эдил (суу) (мындый бӱк јок)">Эдил</a> (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Волга</span></i>) </td> <td align="right">3 530 </td> <td align="right">1 360 000 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%B0%D0%B9_(%D1%81%D1%83%D1%83)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Энесай (суу) (мындый бӱк јок)">Энесай</a> (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Енисей</span></i>) </td> <td align="right">3 487 </td> <td align="right">2 580 000 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8B_%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%81_(%D1%81%D1%83%D1%83)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Алтыгы Тунгус (суу) (мындый бӱк јок)">Алтыгы Тунгус</a> (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Нижняя Тунгуска</span></i>), </td> <td align="right">2 989 </td> <td align="right">473 000 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BC%D1%83%D1%80_(%D1%81%D1%83%D1%83)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Амур (суу) (мындый бӱк јок)"> Амур</a> </td> <td align="right">2 824 </td> <td align="right">1 855 000 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%BB%D1%8E%D0%B9_(%D1%81%D1%83%D1%83)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вилюй (суу) (мындый бӱк јок)">Вилюй</a> </td> <td align="right">2 650 </td> <td align="right">454 000 </td></tr> <tr> <td>Ишим (суу) </td> <td align="right">2 450 </td> <td align="right">177 000 </td></tr> <tr> <td>Урал (суу) </td> <td align="right">2 428 </td> <td align="right">231 000 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Россияныҥ_јаан_кӧлдӧри"><span id=".D0.A0.D0.BE.D1.81.D1.81.D0.B8.D1.8F.D0.BD.D1.8B.D2.A5_.D1.98.D0.B0.D0.B0.D0.BD_.D0.BA.D3.A7.D0.BB.D0.B4.D3.A7.D1.80.D0.B8"></span>Россияныҥ јаан кӧлдӧри</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0.jpg/220px-%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0.jpg/330px-%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0.jpg/440px-%D0%A8%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0.jpg 2x" data-file-width="1058" data-file-height="700" /></a><figcaption> Байкал кӧл</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B6%D0%B8_-_panoramio.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B6%D0%B8_-_panoramio.jpg/220px-%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B6%D0%B8_-_panoramio.jpg" decoding="async" width="220" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B6%D0%B8_-_panoramio.jpg/330px-%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B6%D0%B8_-_panoramio.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B6%D0%B8_-_panoramio.jpg/440px-%D0%9F%D0%BB%D1%8F%D0%B6%D0%B8_-_panoramio.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1234" /></a><figcaption> Каспий талай</figcaption></figure> <table class="wikitable" width="60%"> <caption>Россияныҥ јаан кӧлдӧри </caption> <tbody><tr> <th>Ады </th> <th>Текши кеми, км² </th> <th>Талайдыҥ кемјӱзинеҥ бийиги, м </th> <th>Тереҥи, м </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D0%BF%D0%B8%D0%B9_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B9" title="Каспий талай">Каспий талай</a> </td> <td align="right">371 000 </td> <td align="right">−28 </td> <td align="right">1025 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%B0%D0%BB_(%D0%BA%D3%A7%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Байкал (кӧл) (мындый бӱк јок)">Байкал кӧл</a> </td> <td align="right">31 500 </td> <td align="right">456 </td> <td align="right">1642 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D3%A7%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ладожский кӧл (мындый бӱк јок)">Ладожский кӧл</a> </td> <td align="right">17 703 </td> <td align="right">4 </td> <td align="right">225 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BD%D0%B5%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D3%A7%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Онежский кӧл (мындый бӱк јок)">Онежский кӧл</a> </td> <td align="right">9 616 </td> <td align="right">32 </td> <td align="right">124 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D1%8B%D1%80_%D0%BA%D3%A7%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Таймыр кӧл (мындый бӱк јок)">Таймыр кӧл</a> </td> <td align="right">4 560 </td> <td align="right">6 </td> <td align="right">26 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%BA%D3%A7%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ханка кӧл (мындый бӱк јок)">Ханка кӧл</a> </td> <td align="right">4 190 </td> <td align="right">68 </td> <td align="right">10 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%9F%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D3%A7%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чудско-Псковский кӧл (мындый бӱк јок)">Чудско-Псковский кӧл</a> </td> <td align="right">3 555 </td> <td align="right">30 </td> <td align="right">15 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B1%D1%81%D1%83-%D0%9D%D1%83%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Убсу-Нур (мындый бӱк јок)">Убсу-Нур</a> </td> <td align="right">3 350 </td> <td align="right">753 </td> <td align="right">15 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D3%A7%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чаны кӧл (мындый бӱк јок)">Чаны кӧл</a> </td> <td align="right">1 990 </td> <td align="right">105 </td> <td align="right">12 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA_%D0%BA%D3%A7%D0%BB_(%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ак кӧл (Вологодский область) (мындый бӱк јок)">Ак кӧл (Вологодский область)</a> </td> <td align="right">1 290 </td> <td align="right">113 </td> <td align="right">20 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ар-бӱткендик_тузалу_байлыгы"><span id=".D0.90.D1.80-.D0.B1.D3.B1.D1.82.D0.BA.D0.B5.D0.BD.D0.B4.D0.B8.D0.BA_.D1.82.D1.83.D0.B7.D0.B0.D0.BB.D1.83_.D0.B1.D0.B0.D0.B9.D0.BB.D1.8B.D0.B3.D1.8B"></span>Ар-бӱткендик тузалу байлыгы</h3></div> <p>Россия тузалу ископаемыйларыла бай, нефть кӧп региондордо бар, Тюменский областьта, Сахалинде, Башкортостанда,газ&#160;— Ямало-Ненецкий автоном округта. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Тобрагы"><span id=".D0.A2.D0.BE.D0.B1.D1.80.D0.B0.D0.B3.D1.8B"></span>Тобрагы</h3></div> <p>Россияда јер, кыртыш, тобрак зоналарла јадат. Тӱндӱк Соок теҥистиҥ ортолыктарында ла Таймырдыҥ јаказында арктический почва. Тӱштӱктей тундровый зона, ондо кислый тундровый, тыҥ оглеённый почва. Лесотундровый зонада тундровый глеевый почва, слабоподзолистый эмезе глеево-таёжно-мерзлотный почва болот<sup id="cite_ref-ReferenceA_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>35<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияныҥ 65&#160;% јерин агаш бӱркейт. Тӱндӱктей јериниҥ тобрагы подзолистый, Энесайдаҥ кӱнчыгыштай таёжно-мерзлотный тобрак болот. Тайга подзонада (анчада кӱнбадыш Сибирде) састар кӧп, агаштарлу да јер састалган болот. Кӱнчыгыш-Европей равнинада тайганаҥ тӱштӱктей тобрак дерново-подзолистый болот<sup id="cite_ref-ReferenceA_36-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>35<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Тӱштӱктей јаткан агаштучӧл зонада тобрак боро(<i>серые лесные почвы</i>). Чӧл зонада кара тобрак&#160;— <i>особо плодородные чернозёмы</i> (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">с мощным гумусным горизонтом, содержащим от 4 до 10&#160;% <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%83%D0%BC%D1%83%D1%81&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гумус (мындый бӱк јок)">гумуса</a></span></i>), караҥуй-каштан почва. Оноҥ тӱштӱктей Прикаспий низменностьто&#160;— куру чӧл участокто јарык-каштан ла бурый почва, солончактар база туштайт<sup id="cite_ref-ReferenceA_36-2" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>35<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Российский јердиҥ&#160;70&#160;% кӧби&#160;— «зона рискованного земледелия». Бу ла ӧйдӧ телекей ичиниҥ бастыра продуктивный пахотный јериниҥ 9&#160;%-и Россияда, телекейдиҥ 50&#160;%-теҥ артык чернозёмы база Россияда. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Климады"><span id=".D0.9A.D0.BB.D0.B8.D0.BC.D0.B0.D0.B4.D1.8B"></span>Климады</h3></div> <p>Россияныҥ јери Евразияныҥ тӱндӱк јанында учун (ороонныҥ јери 50° с.&#160;ш. тӱндӱктей), ол арктический, субарктический, умеренный ла субтропический климатический поястарда јадат. Јериниҥ кӧп јаны умеренный пояста. Климадыныҥ јӱзӱн башказы рельефтеҥ ле теҥиске јуугы ла ыраагынаҥ камаанду болот. </p><p>Широтный зональность тӱс јерде (равнина) лапту јакшы кӧрӱнет. Ар-бӱткендик зоналар ороонныҥ европей јанында тӱндӱктеҥ тӱштӱк јаар солунып барат: арктический пустынялар, тундра, лесотундра, тайга, колый агаш, агаштучӧл, чӧл, куручӧл. Кӱнчыгыштай климат там ла континентал болуп барадат, природный зоналардыҥ тоозы бир широтный интервалда кезем астайт. </p><p>Чаган айдыҥ орто температуразы, башка региондордо, +6 ала −50 °C јетире кубулат, јаан изӱ айда 1 ала 25 °C јетире; јут-чык јыл туркунына 150 ала 2000&#160;мм јетире. Россияда мӧҥкӱлик тошту јер (тӱндӱк европей јанында, Сибирде ле Ыраак Кӱнчыгышта) 65&#160;%. </p><p>Эмдиги Россияныҥ јеринде эҥ ле бийик температура +45,4 °C Утта јуртта (Калмыкияда) темдектелген<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, 2010 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 12-чи кӱнинде кемјилген. Эҥ јабыс температураны Оймякондо академик Обручев Сергей Владимирович 1924 јылдыҥ кыжында −71,2 °C темдектеген<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">&#91;</span>37<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, оноҥ до јабяс температуралар темдектелген болгон. Максимальная разница температур: 116,6 °C, бу кӧргӱзӱ аайынча телекейде Россия баштапкы јерде. </p><p><br /> </p> <table class="wikitable" style="width:96%;margin: 1em auto;"> <tbody><tr> <th colspan="14" style="background: #F2F2F2; color:#000000; text-align:center; font-size:100%;"><b>Россияныҥ климады</b> </th></tr> <tr style="text-align:center; background:#F2F2F2; color:#000000; font-size:100%"> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium; width:25%">Кӧргӱзӱ </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Чаган ай">чаг</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Кочкор ай">кочк</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Тулаан ай">тулаа</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Кандык ай">канд</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Кӱӱк ай">кӱӱк</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Кичӱ изӱ ай">кизӱ</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Јаан изӱ ай">јизӱ</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Куран ай">кур</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Сыгын ай">сыг</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Ӱлӱрген ай">ӱлӱ</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Кӱчӱрген ай">кӱч</abbr> </th> <th style="background:#F2F2F2; border-bottom-width:medium"><abbr title="Јаҥар ай">јаҥ</abbr> </th></tr> <tr> <th style="text-align:left; background:#F2F2F2; font-size:100%">Ӱстӱги бажы, °C </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FFD020; color:#000000; font-size:85%;">22,2 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FFC000; color:#000000; font-size:85%;">23,8 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FFA000; color:#000000; font-size:85%;">30,3 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FF9000; color:#000000; font-size:85%;">34,0 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FF7820; color:#000000; font-size:85%;">37,7 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FF7040; color:#000000; font-size:85%;">43,2 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FF6850; color:#000000; font-size:85%;">45,4 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FF6850; color:#000000; font-size:85%;">43,5 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FF7040; color:#000000; font-size:85%;">41,5 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FF9000; color:#000000; font-size:85%;">33,7 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FFA000; color:#000000; font-size:85%;">29,1 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #FFC000; color:#000000; font-size:85%;">25,0 </th></tr> <tr> <th style="text-align:left; background:#F2F2F2; font-size:100%">Сыраҥай јабыс, °C </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #7058FF; color:#FFFFFF; font-size:85%;">−71,2 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #7058FF; color:#FFFFFF; font-size:85%;">−64,4 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #7058FF; color:#FFFFFF; font-size:85%;">−60,6 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #5068FF; color:#FFFFFF; font-size:85%;">−46,4 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #00A0FF; color:#000000; font-size:85%;">−28,9 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #80FFE0; color:#000000; font-size:85%;">−9,7 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #80FFE0; color:#000000; font-size:85%;">−9,3 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #40E0FF; color:#000000; font-size:85%;">−17,1 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #00C0FF; color:#000000; font-size:85%;">−25,3 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #6060FF; color:#FFFFFF; font-size:85%;">−47,6 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #7058FF; color:#FFFFFF; font-size:85%;">−58,5 </th> <th style="font-weight:bold; text-align:center; background: #7058FF; color:#FFFFFF; font-size:85%;">−62,8 </th></tr> <tr> <td colspan="14" style="text-align:center; font-size:88%; background: #F2F2F2; color:#000000; border-top-width:medium;"><i>Кайдаҥ алынган: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pogoda.ru.net/monitor.php">«Погода и климат»</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ru.climate-data.org//азия/россииская-федерация/республика-алтаи/ust-kan-28858/">Орто температура ла орто јут-чык</a></i> </td></tr></tbody></table> <p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Аҥ-куштары_ла_ӧзӱмдери"><span id=".D0.90.D2.A5-.D0.BA.D1.83.D1.88.D1.82.D0.B0.D1.80.D1.8B_.D0.BB.D0.B0_.D3.A7.D0.B7.D3.B1.D0.BC.D0.B4.D0.B5.D1.80.D0.B8"></span>Аҥ-куштары ла ӧзӱмдери</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Berlin_Tierpark_Friedrichsfelde_12-2015_img23_Siberian_tiger.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Berlin_Tierpark_Friedrichsfelde_12-2015_img23_Siberian_tiger.jpg/170px-Berlin_Tierpark_Friedrichsfelde_12-2015_img23_Siberian_tiger.jpg" decoding="async" width="170" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Berlin_Tierpark_Friedrichsfelde_12-2015_img23_Siberian_tiger.jpg/255px-Berlin_Tierpark_Friedrichsfelde_12-2015_img23_Siberian_tiger.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Berlin_Tierpark_Friedrichsfelde_12-2015_img23_Siberian_tiger.jpg/340px-Berlin_Tierpark_Friedrichsfelde_12-2015_img23_Siberian_tiger.jpg 2x" data-file-width="2845" data-file-height="4268" /></a><figcaption>Амурдыҥ тигры. Кызыл бичикте</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Medved_mzoo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Medved_mzoo.jpg/170px-Medved_mzoo.jpg" decoding="async" width="170" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Medved_mzoo.jpg/255px-Medved_mzoo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Medved_mzoo.jpg/340px-Medved_mzoo.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="640" /></a><figcaption>Бурыл айу</figcaption></figure> <p>Россияда 320 бӱдӱм млекопитающий, 700-теҥ артык&#160;бӱдӱмдӱ&#160;— куш, 50-неҥ артык&#160;— рептилия, 670-ге шыку бӱдӱм балык, 100 000&#160;— курт-коҥыс ла 10 000 јӧргӧмӧш<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">&#91;</span>38<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Кӧп саба јӱзӱн-јӱӱр бӱдӱмдер (биоразнообразие) Россияныҥ тӱштӱк Европей јанында (анчада ла Кавказта), Ыраак Кӱнчыгыштыҥ тӱштӱгинде ле Сибирдиҥ тӱштӱк кырларында<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">&#91;</span>39<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Арктический ле тундровый зонада ак айу, бӧрӱ, ак тӱлкӱ, ак-кийик, овцебык, јуҥма, койон, сыгырган, лемминг, тюлень, морж, тӱндӱк ӱкӱ јӱрет. </p><p>Тайгада боро айу, бӧрӱ, шӱлӱзӱн, јеекен, јоонмойын, киш, колонок, камду, булан, тооргы, бобр, койон, кӧрӱк, тийиҥ, летяга, лемминг, агаштыҥ чычканы, боро чычкан, белозубка, јылан, ылаачын, чай, сымда, кӱртӱк, томуртка, тарал, тайганыҥ мухоловказы. Колышкан ла јалбак бӱрлӱ агаштардыҥ аразында тӱлкӱ, јараа, момон, зубр, какай, аҥ, элик, суузар, кӧп тӧӧлу куштар, келескендер, борсык, јылан, тегин медянка. Кавказ региондо леопард, гиена, енот-полоскун, перевязка, тур, серна ла кӧп тоолу рептилиялар. Ыраак Кӱнчыгыштыҥ агаш-аразында гималай айу, амурский тигр, амурский лесной кот, харза, чоокыр аҥ, восточный горал јӱрет. </p><p>Чӧлдӧрдӧ хомяк, цокора, ӧркӧ, тарбаган, чычкан. Сайгактар кӧп, борсык, тӱлкӱ, чӧлдиҥ јаан куштары дрофа, турна, стрепет јӱрет. Куру чӧлдӧ джейран, шакал, барханный кот, кӧп тоолу чычкандар<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Бӧлӱктери"><span id=".D0.91.D3.A7.D0.BB.D3.B1.D0.BA.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8"></span>Бӧлӱктери</h4></div> <p>Россияда бир канча географический пояс бар, климадыныҥ јылузыла аҥыланат, ичинде внутри которых выделяют ар-бӱткендик (ландшафтный) зоналар. Олор зональный ландшафттардаҥ турат. Темдектезе, подтайга деп зонада кӧби подтаёжный тип ландшафттыҥ, је ортозынаҥ широколиственнолесный ла ӧскӧ дӧ ландшафттар туштайт. </p> <ul><li>Арктический пояс. Зона ла подзонлар: арктический (тошту, полярнопустынный).</li> <li>Субарктический пояс. Зона ла подзоналар: тундра (арктотундра, тегин тундра, тӱштӱк <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тундра (мындый бӱк јок)">тундра</a>), агашту тундра, лесолуговой.</li> <li>Орто пояс (<i>бореальные типы ландшафтов</i>). Зона ла подзоналар: <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тайга (мындый бӱк јок)">тайга</a> (тӱндӱк, орто, тӱштӱк), подтайга.</li> <li>Орто пояс (<i>суббореальные типы ландшафтов</i>). Зона ла подзоналар: широколиственные леса, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лесостепь (мындый бӱк јок)">лесостепь</a>, чӧл (тегин, кургак), куру чӧл, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%83%D1%81%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пустыня (мындый бӱк јок)">пустыня</a>, субсредиземноморский (предсубтропический ландшафттар).</li></ul> <p>Ландшафтный зонага бӧлӱнгенинеҥ ӧскӧ, физико-географиялык секторго бӧлӱнет, олор атмосферный циркуляцияла башкаланадылар, климадыныҥ континентальнистиле, ӧскӧ дӧ темдектериле бӧлӱнет. Секторлор, темдектезе, Кӱнчыгыш Европа, Кӱнбадыш Сибир ле о.ӧ.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">&#91;</span>41<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional center" style="max-width: 1218px;"> <li class="gallerybox" style="width: 195px"> <div class="thumb" style="width: 190px; height: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:FN2A3007.jpg" class="mw-file-description" title="Тош"><img alt="Тош" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/FN2A3007.jpg/160px-FN2A3007.jpg" decoding="async" width="160" height="107" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/FN2A3007.jpg/240px-FN2A3007.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/FN2A3007.jpg/320px-FN2A3007.jpg 2x" data-file-width="5472" data-file-height="3648" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Тош</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 195px"> <div class="thumb" style="width: 190px; height: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%AF%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg" class="mw-file-description" title="Тундра"><img alt="Тундра" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%AF%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg/97px-%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%AF%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg" decoding="async" width="97" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%AF%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg/146px-%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%AF%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%AF%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg/195px-%D0%A2%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%AF%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="800" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Тундра</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 195px"> <div class="thumb" style="width: 190px; height: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%86_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0.jpg" class="mw-file-description" title="Тайга"><img alt="Тайга" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%86_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0.jpg/160px-%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%86_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0.jpg" decoding="async" width="160" height="107" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%86_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0.jpg/240px-%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%86_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%86_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0.jpg/320px-%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%86_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0.jpg 2x" data-file-width="4608" data-file-height="3072" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Тайга</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 195px"> <div class="thumb" style="width: 190px; height: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%BE_%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8_%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9_(3).jpg" class="mw-file-description" title="Јалбак бӱрлӱ агаштар"><img alt="Јалбак бӱрлӱ агаштар" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%BE_%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8_%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9_%283%29.jpg/160px-%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%BE_%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8_%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9_%283%29.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%BE_%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8_%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9_%283%29.jpg/240px-%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%BE_%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8_%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9_%283%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%BE_%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8_%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9_%283%29.jpg/320px-%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%BE_%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B8_%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9_%283%29.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Јалбак бӱрлӱ агаштар</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 195px"> <div class="thumb" style="width: 190px; height: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%8C_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B5.JPG" class="mw-file-description" title="Чӧл"><img alt="Чӧл" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%8C_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B5.JPG/160px-%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%8C_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B5.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%8C_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B5.JPG/240px-%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%8C_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B5.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%8C_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B5.JPG/320px-%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%8C_%D0%B2_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%B5.JPG 2x" data-file-width="1100" data-file-height="825" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Чӧл</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 195px"> <div class="thumb" style="width: 190px; height: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A2%D0%B8%D1%81%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%BC%D1%88%D0%B8%D1%82.JPG" class="mw-file-description" title="Колхидада агаш аразы"><img alt="Колхидада агаш аразы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D0%A2%D0%B8%D1%81%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%BC%D1%88%D0%B8%D1%82.JPG/160px-%D0%A2%D0%B8%D1%81%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%BC%D1%88%D0%B8%D1%82.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D0%A2%D0%B8%D1%81%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%BC%D1%88%D0%B8%D1%82.JPG/240px-%D0%A2%D0%B8%D1%81%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%BC%D1%88%D0%B8%D1%82.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D0%A2%D0%B8%D1%81%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%BC%D1%88%D0%B8%D1%82.JPG/320px-%D0%A2%D0%B8%D1%81%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%BC%D1%88%D0%B8%D1%82.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Колхидада агаш аразы</div> </li> </ul> <p>Арктический зона јаҥыс арктический ортолыктарда туштайт. Тундра ла лесотундра Россияныҥ арктический јаказында туштайт, онойдо ок Камчаткада ла тихоокеанский јакада, Чукоткада. </p><p>Тайганыҥ тӱштӱк кыйузы <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Псков (мындый бӱк јок)">Псков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ярославль (мындый бӱк јок)">Ярославль</a>, <a href="/wiki/%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Екатеринбург">Екатеринбург</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Томск (мындый бӱк јок)">Томск</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чита (мындый бӱк јок)">Чита</a> ла <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA-%D0%BD%D0%B0-%D0%90%D0%BC%D1%83%D1%80%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Комсомольск-на-Амуре (мындый бӱк јок)">Комсомольск-на-Амурениҥ</a> алдыла ӧдӧт. Подтайга дегени колышкан агаштар ӧскӧн јер, Россияныҥ Европей келтейи ле Калининград область, Кӱнбадыш Сибирде ӧскӧн <i>хвойно-мелколиственный ла берёзово-осиновый</i> агаштар , Тӱндӱк Приморьениҥ колышкан агаштары (Самарга суу ла Анюй суу (Амурдыҥ кош суузы) ла Сахалинниҥ тӱштӱк келтейиниҥ <i>хвойно-широколиственные леса</i> кирет. </p><p>Широколиственный агаштардыҥ зоназына Брянский область кирет. Широколиственнолесный ландшафттар Калужский областьтаҥ ала Башкирияга јетире тӱндӱк агашту чӧлдиҥ подзоназына кирет<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>42<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Широколиственный агаштардыҥ зоназына Приамурьениҥ тӱштӱк јаны ла Приморский крайдыҥ кӧп јаны кирет. Чӧлдӧр лӧ агашту чӧлдӧрдиҥ зоназына Черноземье ле Орто Волга, Предкавказье, Тӱндӱк <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Крым (мындый бӱк јок)">Крым</a>, Тӱштӱк Предуралье ле Зауралье, Тӱштӱк Сибир (Омская, Новосибирская областьтар, <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9_%D0%BA%D1%8B%D1%80%D0%B0%D0%B9" title="Алтай кырай">Алтай кырай</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%8B%D0%B2%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тыва (мындый бӱк јок)">Тыва</a>, Тӱштӱк Забайкалье) кирип јат. Полупустыня ла пустынялар Алтыгы Волгада ла Калмыкияда туштайт. Субсредиземноморский зона јаҥыс Крымда ла Краснодарский крайда туштайт. Предсубтропический ландшафттардыҥ бӧлӱктери Дагестанда учурайт<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Ар-бӱткендик зональность Энесай сууныҥ кӱнбадыш јанында чокым кӧрӱнет, Энесайдыҥ кӱнчыгыш келтейинде зональность (рельефтиҥ аҥылузы ла кезем континентал климат учун) јазап билдирбейт. Ороонныҥ кӧп јеринде кырлар бар учун, кӧп райондор <i>высотная поясностько</i> база бӧлӱнет<sup id="cite_ref-NRE_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-NRE-45"><span class="cite-bracket">&#91;</span>44<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ӧзӱмдери"><span id=".D3.A6.D0.B7.D3.B1.D0.BC.D0.B4.D0.B5.D1.80.D0.B8"></span>Ӧзӱмдери</h4></div> <p>Россияда бар ӧзӱмдер 24 700 бӱдӱм, олордыҥ кайда да 11 400 бӱдӱми&#160;— сосудистый ӧзӱмдер, 1137&#160;— јеҥеске кеберлежи (мохообразные), 9000&#160;— сууныҥ ӧзӱмдери (водоросли), 3000&#160;— лишайниктер ле 159&#160;— папоротниктер. Кавказ анчада ла јӱзӱн-јӱӱр ӧлӧҥниҥ бӱдӱмиле бай (6000), Ыраак Кӱнчыгыш база (4300)<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">&#91;</span>45<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, Сибирдиҥ арктикалык ортолыктары ӧзӱм јанынаҥ јокту (100—150)<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">&#91;</span>46<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Флористический районирование аайынча, Россияныҥ ӧзӱмдери бир канча областька бӧлӱнет<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">&#91;</span>47<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <ul><li>Циркумбореальная область. Јакалай јер (провинциялар): арктический, тӧсевропейский (Санкт-Петербург, Калининград), эвксинский (Сочи&#160;— Туапсе), кавказский, кӱнчыгышевропейский, тӱндӱкевропейский, кӱнбадышсибирский, алтай-саянский, ортосибирский, забайкальский, тӱндӱк-кӱнчыгышсибирский, охотско-камчатский (провинция, јакалай јер).</li> <li>Кӱнчыгышазиат область. Провинциялар: маньчжурский (Амур ла Приморьениҥ бассейни), сахалино-хоккайдский.</li> <li>Средиземноморский область. Провинция: крымско-новороссийский.</li> <li>Ирано-туран область. Провинциялар: туранский (Алтыгы Волга], Калмыкия), джунгаро-тяньшаньский (Алтайдыҥ тӱштӱги).</li></ul> <p>Россияныҥ агаш-тажы 45,4&#160;%, текши јери 796,2&#160;млн га<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">&#91;</span>48<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Јаан телкем јерде, башка-башка ар-бӱткендик зоналарда аҥ-куш ла ӧзӱмдер сӱреен байлык. Јакалай Тӱндӱктиҥ арктикалык куру чӧлдӧринде пустынях јеҥес, полярный мак, лютик ӧзӧт. Тундрада олорго карликовый кайыҥ, тал, ольха кожулат. Тайгада: чиби, 6ойгон, мӧш, карагай, тыт ӧзӧт. Аралдарда (подлесок) черника, багульник, жимолость, шиповник, смородина ла о.ӧ. Тӱштӱктей хвойно-широколиственный ла широколиственный агаш-аразы болот, мында чиби, карагай, эрмен, липа, ясень, вяз, клен, граб, вишня, лещина, жимолость, бересклет, шиповник, бороҥот, калина, бузина, спирея. Ыраак Кӱнчыгыштыҥ тӱштӱк јанында тис, маньчжурский кузук, амурский бархат, дзельква, калопанакс, аралия, шелковица, сирень, амурская маакия, рододендрон, магнолия, гортензия, элеутерококк, вейгела, виноград, китайский лимонник, актинидия, древогубец, дольчатая пуэрария, схизофрагмала о.ӧ. Лесостепной ло чӧл јанында агаштар (байрачные леса) ӧлӧҥдӧр злак деп <i>билениҥ</i> (семейство), бобовый, астровый, гвоздичный, гречишный ла о.ӧ. Кавказта ла и Крымда айдылган европей породаларла кожо ягодный тис, арчын (можжевельник), восточный бук], посевной каштан, Грецкий кузук, лапина, инжир, кавказская хурма, облепиха, туполистная фисташка, сумах, чёрная шелковица, земляничный агаш, вечнозелёный самшит, падуб, священный витекс, рододендрон, чубушник, миндаль, лавровишня, колхидская клекачка, ладанник, лесной виноград, плющ, сассапариль, греческий обвойник, ломонос, обыкновенный хмель туштайт<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">&#91;</span>49<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда 41 национальный парк ла 103 Корулу јер (заповедник) бар. </p><p>Россияда XXI чакта агаш астаганы (вырубка) курч сурак болуп јат. 2000 ала 2013 јылга јетире 36,5&#160;млн га агаш кезилген. Агаш-аразыныҥ 20,3&#160;млн гектарга јери астаган (телекейде 1-кы јер)<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">&#91;</span>50<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">&#91;</span>51<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Агашты нелегал кезери таркаган (анчада ла Тӱндӱк-Кӱнбадышта ла Ыраак Кӱнчыгышта), мыныҥ бажында <a href="/w/index.php?title=WWF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="WWF (мындый бӱк јок)">WWF</a>, ороон јылдыҥ ла бир миллиард доллар јылыйтат<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">&#91;</span>52<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Кыра салган јерлер чачылып, агашла туй ӧзӧт. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Тӱӱкизи"><span id=".D0.A2.D3.B1.D3.B1.D0.BA.D0.B8.D0.B7.D0.B8"></span>Тӱӱкизи</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Тергеелери"><span id=".D0.A2.D0.B5.D1.80.D0.B3.D0.B5.D0.B5.D0.BB.D0.B5.D1.80.D0.B8"></span>Тергеелери</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Novgorod_Monument_LOC_cropped.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Novgorod_Monument_LOC_cropped.jpg/170px-Novgorod_Monument_LOC_cropped.jpg" decoding="async" width="170" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Novgorod_Monument_LOC_cropped.jpg/255px-Novgorod_Monument_LOC_cropped.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Novgorod_Monument_LOC_cropped.jpg/340px-Novgorod_Monument_LOC_cropped.jpg 2x" data-file-width="896" data-file-height="1280" /></a><figcaption>Россияныҥ муҥјылдыгына кереес, Улу Новгород</figcaption></figure> <p><b>Российский Федерация</b>ныҥ окылу Јаҥы (официальная власть) уулалып кӧчӱп келген деп билимчилер айдат (преемственность), 862 јылдаҥ ала («призвания варягов» ло «Повесть временных лет» бичилген ӧйди алза)<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">&#91;</span>53<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">&#91;</span>54<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <b>Јебренорус тергее, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Киевская Русь (мындый бӱк јок)">Киевская Русь</a></b> (862&#160;— XIII, башка кӧрӱм бар). </p> <dl><dd><ul><li>882 јылга јетире&#160;— <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Великий Новгород (мындый бӱк јок)">Великий Новгород</a>, оноҥ <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%B5%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Киев (мындый бӱк јок)">Киев</a>.</li></ul></dd></dl> <ul><li><b>орус княжестволор</b> (XII чактыҥ ортозы&#160;— XVI чактыҥ бажы).</li> <li><b>государство</b> (XV чактыҥ учы&#160;— <abbr title="по юлианскому календарю">ӱлӱрген айдыҥ&#160;22 кӱни</abbr> (<a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D3%B1%D1%87%D3%B1%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD_%D0%B0%D0%B9_2_%D0%BA%D3%B1%D0%BD%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кӱчӱрген ай 2 кӱни (мындый бӱк јок)"><span title="по григорианскому календарю">кӱчӱрген айдыҥ&#160;2 кӱни</span></a>)&#160;<a href="/w/index.php?title=1721_%D1%98%D1%8B%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="1721 јыл (мындый бӱк јок)">1721</a>; ала <abbr title="по юлианскому календарю">чаган айдыҥ&#160;16 кӱни&#160;1547</abbr> јыл&#160;— Великое княжество Московское, оноҥ&#160;— орус каандык).</li></ul> <dl><dd><ul><li>тӧс кала&#160;— <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a>, 1712 јылдаҥ ала&#160;— <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">Санкт-Петербург</a>.</li></ul></dd></dl> <ul><li><b>Арасей империя</b> (<abbr title="по юлианскому календарю">ӱлӱрген айдыҥ&#160;22 кӱни</abbr> (<a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D3%B1%D1%87%D3%B1%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD_%D0%B0%D0%B9_2_%D0%BA%D3%B1%D0%BD%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кӱчӱрген ай 2 кӱни (мындый бӱк јок)"><span title="по григорианскому календарю">кӱчӱрген айдыҥ&#160;2 кӱни</span></a>)&#160;<a href="/w/index.php?title=1721_%D1%98%D1%8B%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="1721 јыл (мындый бӱк јок)">1721</a>&#160;— <abbr title="сыгын айдыҥ 1 кӱни по юлианскому календарю">1</abbr> (<a href="/wiki/%D0%A1%D1%8B%D0%B3%D1%8B%D0%BD_%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%8B%D2%A5_14_%D0%BA%D3%B1%D0%BD%D0%B8" title="Сыгын айдыҥ 14 кӱни"><span title="сыгын айдыҥ 14 кӱни по григорианскому календарю">14</span></a>)&#160;сыгын айдыҥ&#160;<a href="/w/index.php?title=1917_%D1%98%D1%8B%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="1917 јыл (мындый бӱк јок)">1917</a>).</li></ul> <dl><dd><ul><li>Тӧс калазы 1728 јылдаҥ ала&#160;— Санкт-Петербург, 1728—1732 јылдарда&#160;— Москва, 1732 јылдаҥ ала&#160;— Санкт-Петербург (<abbr title="куран айдыҥ 18 кӱни по юлианскому календарю">18</abbr> (<a href="/wiki/%D0%9A%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D1%8B%D2%A5_31_%D0%BA%D3%B1%D0%BD%D0%B8" title="Куран айдыҥ 31 кӱни"><span title="куран айдыҥ 31 кӱни по григорианскому календарю">31</span></a>)&#160;куран айдыҥ&#160;<a href="/w/index.php?title=1914_%D1%98%D1%8B%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="1914 јыл (мындый бӱк јок)">1914</a> јылдаҥ ала Петроград).</li></ul></dd></dl> <ul><li><b>Российская республика</b> боло берген (Удурум Башкаруныҥ Јӧбиле<abbr>1</abbr> (<a href="/w/index.php?title=14_%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="14 сентября (мындый бӱк јок)">14</a>) 1917 јылдыҥ сыгын айыныҥ 14-чи кӱнинде болгон Текшироссиялык учредительный собраниеге јетире).</li> <li>тӧс кала&#160;— Петроград.</li> <li><b>Российское государство (1918—1920)</b> (Уфада Госсовещанииеде Акт аайынча јарлалган, 1918 јылдыҥ сыгын айыныҥ 23-чи кӱнинде. 1920 јылдыҥ чаган айыныҥ 5-чи кӱнине јетире болгон, Ак Кыймыгуныҥ тергеези, граждан јууныҥ ӧйи.</li></ul> <dl><dd><ul><li>тӧс калазы&#160;— <a href="/wiki/%D0%A3%D1%84%D0%B0" title="Уфа">Уфа</a>, <a href="/wiki/%D0%9E%D0%BC%D1%81%D0%BA" title="Омск">Омск</a>.</li></ul></dd></dl> <ul><li><b><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика (мындый бӱк јок)">Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика</a></b><sup id="cite_ref-names_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-names-56"><span class="cite-bracket">&#91;</span>55<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> 1917 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 25-чи кӱнинде(<a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:%D0%A1%D0%A12&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:СС2 (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:СС2</a> депутаттардыҥ Совединиҥ II Всероссийский съездиниҥ јӧби аайынча) јарлалган. 1922 ала 1991 јылга јетире&#160;— СССР-дыҥ союзный республиказы. 1917—1918 јылдарда Российский Советский Республика деп адалган. 1918—1936&#160;— Российский Социалистический Федеративный Советский Республика болгон.</li></ul> <dl><dd><ul><li>тӧс кала&#160;— Петроград, 1918 јылдыҥ тулаан айыныҥ 12-чи кӱнинеҥ ала&#160;— Москва.</li></ul></dd></dl> <ul><li><b><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Союз Советских Социалистических Республик (мындый бӱк јок)">Союз Советских Социалистических Республик</a></b> (30.12.1922&#160;— 26.12.1991).</li></ul> <dl><dd><ul><li>тӧс кала&#160;— Москва.</li></ul></dd></dl> <ul><li><b><a href="/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F" class="mw-redirect" title="Россия Федерация">Россия Федерациязы</a></b> (1991 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 25-чи кӱнинеҥ ала<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">&#91;</span>56<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>).</li></ul> <dl><dd><ul><li>тӧс кала&#160;— Москва.</li></ul></dd></dl> <p>Россия Федерацияныҥ окылу туружыла, Российский государство, Российский республика, РСФСР, СССР ла Россия Федерация&#160;— эл-јондор, тергеелер ортодо колбуларда бу бир ле тергее, международный правоныҥ субъекты, јоголбой улай ла болгон<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">&#91;</span>57<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">&#91;</span>58<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Российская Федерация СССР-дыҥ правопреемниги, СССР&#160;— Россия Федерациянаҥ озо болгон тергее. СНГ-ныҥ јӧбиле Россия Федерацияны тергее болуп, СССР-ды слыган, Россия Федерация ООН-до Совет Безопасностиде СССР-тыҥ ордына деп, ядерный держава деп јӧптӧлгӧн (Договор аайынча ядер-јуу-јепселди таркатпас, 1968 јыл). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Славяндардыҥ_кӧчкӧни"><span id=".D0.A1.D0.BB.D0.B0.D0.B2.D1.8F.D0.BD.D0.B4.D0.B0.D1.80.D0.B4.D1.8B.D2.A5_.D0.BA.D3.A7.D1.87.D0.BA.D3.A7.D0.BD.D0.B8"></span>Славяндардыҥ кӧчкӧни</h3></div> <p>V чакта н.&#160;э. тӱндӱк Польшаныҥ јеринеҥ кӱнчыгыш Прибалтика ажыра эмдиги Россияныҥ јерине славяндар&#160;— кривичтердиҥ угы-тӧзинеҥ келгендер<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">&#91;</span>59<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Бу ӧйдӧҥ ала славяндпр тӱндӱк јаар кӧчип баштаган, Илмен кӧлгӧ јетире, оноҥ кӱнчыгыш јаар, Волго-Окский междуречьеге јетире<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">&#91;</span>60<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. VI—VIII чактарда славян уктулар Русский равнинада јайылып, кӱнчыгыш јерлерди ээлеген, Моравский Подунавьяга кӧчкӱнтип келген, бу айалга славяндардыҥ биригерине, јебрен орус народность бӱдерине салтарын јетирген<sup id="cite_ref-СедовИаи99_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-СедовИаи99-62"><span class="cite-bracket">&#91;</span>61<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. XIV чакка јетире славяндар тӱндӱк-кӱнчыгышка кӧчкӱп («Славянская колонизация Северо-Восточной Руси») бир канча миграционный толкуларла кривичтер ле словендерге келген,&#160;оыҥ кийнинде Тӱштшк Руська кӧчкинтиген. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Јебрен_орус_тергее"><span id=".D0.88.D0.B5.D0.B1.D1.80.D0.B5.D0.BD_.D0.BE.D1.80.D1.83.D1.81_.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B3.D0.B5.D0.B5"></span>Јебрен орус тергее</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8.jpg/170px-%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8.jpg" decoding="async" width="170" height="204" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8.jpg/255px-%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8.jpg/340px-%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Русьты крестке тӱжӱргени</figcaption></figure> <p>Јебренорус тергеени тӧзӧгӧнин јарлу варяжский князь Рюриктиҥ адыла колбойдылар<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">&#91;</span>62<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> в <a href="/w/index.php?title=862_%D0%B3%D0%BE%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="862 год (мындый бӱк јок)">862 году</a> на княжение союзом <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Восточные славяне (мындый бӱк јок)">восточно-славянских</a> и <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%BD%D0%BE-%D1%83%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Финно-угорские народы (мындый бӱк јок)">финно-угорских</a> племён<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">&#91;</span>63<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Рюриктиҥ тергеези тӱштӱк Приладожье (Старая Ладога], Великий Новгород) ло Волганыҥ ӱсти јаны (Белоозеро, Ростов). Эл-јоны славяндар (словене ле кривичи), финно-угорлордо (весь, меря, чудь деп уктар болгон), варягтар јуучыл-аристократтар болгон. </p><p>882 јылда Рюриктиҥ кийнинде јаҥда турган новгородский князь Вещий Олег бар јерлерине тӱштӱк јаныныҥ кӱнчыгыш славяндарын кожуп алган, Киевти тӧс калазы эткен<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">&#91;</span>64<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, совершил поход на <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Византия (мындый бӱк јок)">Византию</a>, добившись от неё крупной дани и льгот русским купцам<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">&#91;</span>65<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Тӱӱкиде Јебренорус тергее табылганы тӱндӱк ле тӱштӱк тӧс јерлер Рюриковичтердиҥ јаҥы ажыра бириккениниле колбулу<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">&#91;</span>66<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Тергеени тӱштӱк јаны јаар јаанатканы Хазария деп улу каандыкла удурлажарга келишкен, тӧс јери Эдил сууныҥ оозында болгон. Князь Святослав 965 јылда хазарларды јеҥген. Јуулажып, дипломатикалык албаданыш эдип Киев башкару јаҥы тергееге кӱнчыгышславян, онойдо ок финно-угор, балт, тӱрк-ирантилдӱлердиҥ јерлерин бойындийине кожуп алган<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">&#91;</span>67<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Бу ла ӧйдӧ славян колонизация Волго-Окский междуречьеде болуп јат. Јебрен Русь Европада јаан деген тергее боло берген, Кӱнчыгыш Европада, Кара талайдыҥ регионында ла Византий империяда башкарарга тартышкан. </p><p>Князь Владимире Святославич тушта 988 јылда Русь христианствого кирген<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">&#91;</span>68<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Князь <a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9C%D1%83%D0%B4%D1%80%D1%8B%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ярослав Владимирович Мудрый (мындый бӱк јок)">Ярослав Мудрый</a> утвердил первый общегосударственный свод законов&#160;— <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Русская Правда (мындый бӱк јок)">Русскую Правду</a><sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">&#91;</span>69<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 1132 јылда киевский князь Мстислав Владимирович Великий божогон кийнинде, Киевский Русь деп тергее јайрадылып бӧлӱнген: Новгородская земля, Владимиро-Суздальское княжество, Волынское княжество, Черниговское княжество, Рязанское княжество, Полоцкое княжество ло о.ӧ.. Киев учун тыҥ деген княжеский ӱйелер бой-бойыла тартышкан, Киевтиҥ јери Рюриковичтердиҥ јаба энчизи болгон. Јебренорус тергее бойыныҥ ӧйине јетире тыҥ государственный аппаратту болгон<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">&#91;</span>70<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Орус_јерлердиҥ_бӧлӱктери._Монгол-татар_иго"><span id=".D0.9E.D1.80.D1.83.D1.81_.D1.98.D0.B5.D1.80.D0.BB.D0.B5.D1.80.D0.B4.D0.B8.D2.A5_.D0.B1.D3.A7.D0.BB.D3.B1.D0.BA.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8._.D0.9C.D0.BE.D0.BD.D0.B3.D0.BE.D0.BB-.D1.82.D0.B0.D1.82.D0.B0.D1.80_.D0.B8.D0.B3.D0.BE"></span>Орус јерлердиҥ бӧлӱктери. Монгол-татар иго</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9A%D0%B0%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%BE_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/%D0%9A%D0%B0%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%BE_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5.JPG/220px-%D0%9A%D0%B0%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%BE_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/%D0%9A%D0%B0%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%BE_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5.JPG/330px-%D0%9A%D0%B0%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%BE_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/%D0%9A%D0%B0%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%BE_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5.JPG/440px-%D0%9A%D0%B0%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%BE_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption>Владимир калада Успенский собор, XII век</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:AlexanderNevskyTitul.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/AlexanderNevskyTitul.jpg/170px-AlexanderNevskyTitul.jpg" decoding="async" width="170" height="226" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/AlexanderNevskyTitul.jpg/255px-AlexanderNevskyTitul.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/AlexanderNevskyTitul.jpg/340px-AlexanderNevskyTitul.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="850" /></a><figcaption>Князь Александр Невский</figcaption></figure> <p>Тӱндӱк-кӱнчыгыш Русьта XII чактыҥ ортозынаҥ Владимиро-Суздальский княжество тыҥып чыккан, оныҥ башкарузы Киев ле Новгород учун јуулашкан, је бойлоры Владимирде ле артатан, бу кала јаҥы орус тӧс јер боло берген. База јаан княжествамолор Черниговский, Галицко-Волынский ле Смоленский княжество болгон. </p><p>1237—1240 јылдарда кӧп саба орус јерлерди (Монгольское нашествие на Русь) Батый каанныҥ монгол черӱлери чаксыраткан. Владимир, Рязань, Киев, Чернигов, Переяславль, Галич ле о.ӧ. кӧп јебренорус калалар быстырткан, тӱштӱк јанында јаткан улус кӧчӱп баштаган<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">&#91;</span>71<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Орус княжестволор Золотой Ордага калан тӧлӧгӧн, Золотой Орданыҥ каандары князьтарга бойыныҥ јерин башкарзын деп јӧп беретендер. Бу ӧй тӱӱкиде «монголо-татарское иго» деп айдылган<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">&#91;</span>72<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Новгородский јерлер XIII чакта шведтерле, крестоносцы-рыцарьларла Кӱнчыгыш Прибалтика учун јуулашкан. Новгородский вече тургускан князь Александр Ярославич Невский 1240 јылда Нева сууныҥ јанына токтогон швед отрядтарды оодо соккон, оноҥ 1242 јылда (Ледовое побоище) ливонский рыцарьларды тошто оодо соккон<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">&#91;</span>73<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">&#91;</span>74<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">&#91;</span>75<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>XIII чактыҥ учынаҥ ала орус княжестволор арайынаҥ јаҥы тӧс јерлер тӧзӧп баштаган — Великое княжество Московское ле Великое княжество Тверское<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">&#91;</span>76<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Москваныҥ князьтаны владимирский великий княжение учун Федорчуков ратьты јеҥген, Алтын Орданыҥ берип турган јарлыгы учун. Улу князь Владимирский Тӱндӱк-кӱнчыгыш Русь ла Новгородтыҥ ӱстӱги башкараачызы болуп, оноҥ каланды јууп турган болгон<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">&#91;</span>77<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Князь Дмитрия Донскойдыҥ башкарузы тушта Алтын Ордага баштапкы тыҥ табарулар эдилген, 1363 јылдаҥ ала владимирский улу княжение учун јарлык јаҥыс ла «московский тураныҥ» князьтарына берилетен. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Арасейдиҥ_бирлик_болгоны"><span id=".D0.90.D1.80.D0.B0.D1.81.D0.B5.D0.B9.D0.B4.D0.B8.D2.A5_.D0.B1.D0.B8.D1.80.D0.BB.D0.B8.D0.BA_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D0.B3.D0.BE.D0.BD.D1.8B"></span>Арасейдиҥ бирлик болгоны</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Ivan_grozny_frame.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Ivan_grozny_frame.jpg/170px-Ivan_grozny_frame.jpg" decoding="async" width="170" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Ivan_grozny_frame.jpg/255px-Ivan_grozny_frame.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Ivan_grozny_frame.jpg/340px-Ivan_grozny_frame.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="750" /></a><figcaption>Баштапкы орус каан Иван IV Грозный. Изображение из "Царского Титулярника", 1672 год</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Ivan_III_of_Russia_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Ivan_III_of_Russia_3.jpg/170px-Ivan_III_of_Russia_3.jpg" decoding="async" width="170" height="226" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Ivan_III_of_Russia_3.jpg/255px-Ivan_III_of_Russia_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Ivan_III_of_Russia_3.jpg/340px-Ivan_III_of_Russia_3.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="850" /></a><figcaption> Иван III. Изображение из "Царского Титулярника", 1672 год</figcaption></figure> <p><br /> </p><p><br /> Иван Васильевич (Иван III) тушта <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a> Тӱндӱк-кӱнчыгыш Русьтыҥ тӧс јери боло берген, јаҥыс тергее болуп бириккен; Россияныҥ кебедели (герб, великокняжеский печать) болуп эки башту кан-кереде Византий империя ла Русьтыҥ бирлигин керелейт<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">&#91;</span>78<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">&#91;</span>80<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>; Иване III тушта, Русь Јаан Орданы бир канча јуу-согуштарда јеҥип чыгала, ого каланды тӧлӧбӧй токтоткон. Онойдо орданыҥ игозы божогон. Русьтыҥ суверенитеди учун, князь каан болуп адаткан (царь-государь), бу ӧйдӧ 1497 јылда «Судебник» (свод общерусских законов) бичилген, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Москваныҥ Кремли (мындый бӱк јок)">Московский Кремль</a> ле <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Успенский собор (мындый бӱк јок)">Успенский собор</a> тудулган. Орда бой бойыныҥ ортозында јуулажып, бирлиги уйадаган (XV чак) Крымда ханство, Астраханда ханство, Сибирде ханствого бӧлинген. Князь Василий III орус јерлерди бириктирип, Улу Литовский княжестволо, Казанский ханстволо јуулашкан, бу ӧйдӧ Русьта кӧп туралар тудулган. </p><p>Иван Грозный каанныҥ титулын алып<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">&#91;</span>81<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, јаргыда ла тергее башкарар системада, јуучыл керектерде бир канча реформалар ӧткӱрген. Оныҥ башкарузы тушта Орус тергеениҥ јери эки катапка јаанай берген. Иван Грозныйдыҥ башкарузыныҥ учы јаар Ливонский јууда јеҥдиртип, чала уйадаган, бу ӧйдӧ опричнинаны кийдирген. XVII чактыҥ бажында Россияда <i>Смутное время</i> башталган, јондык ополчение јуулып, польский табараачыларды сӱрген, каанныҥ јерине Романовтордыҥ династиязы турган<abbr title="по юлианскому календарю">кочкор айдыҥ&#160;21 кӱни</abbr> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B0%D0%BD_%D0%B0%D0%B9_3_%D0%BA%D3%B1%D0%BD%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тулаан ай 3 кӱни (мындый бӱк јок)"><span title="по григорианскому календарю">тулаан айдыҥ&#160;3 кӱни</span></a>)&#160;<a href="/w/index.php?title=1613_%D1%98%D1%8B%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="1613 јыл (мындый бӱк јок)">1613</a> јылда. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Арасей_империя"><span id=".D0.90.D1.80.D0.B0.D1.81.D0.B5.D0.B9_.D0.B8.D0.BC.D0.BF.D0.B5.D1.80.D0.B8.D1.8F"></span>Арасей империя</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Suvorov_crossing_the_alps.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Suvorov_crossing_the_alps.jpg/170px-Suvorov_crossing_the_alps.jpg" decoding="async" width="170" height="231" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Suvorov_crossing_the_alps.jpg/255px-Suvorov_crossing_the_alps.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Suvorov_crossing_the_alps.jpg/340px-Suvorov_crossing_the_alps.jpg 2x" data-file-width="1393" data-file-height="1890" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Суриков, Василий Иванович (мындый бӱк јок)">Суриков Василий Иванович</a>. «Суворов Альпыны ашканы (јурук)»</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Peter_der-Grosse_1838.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Peter_der-Grosse_1838.jpg/170px-Peter_der-Grosse_1838.jpg" decoding="async" width="170" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Peter_der-Grosse_1838.jpg/255px-Peter_der-Grosse_1838.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Peter_der-Grosse_1838.jpg/340px-Peter_der-Grosse_1838.jpg 2x" data-file-width="894" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Баштапкы орус император&#160;— Улу Пётр I </figcaption></figure> <p>Пётр I каан тергеениҥ ич ле тыш политиказында кезем радикал реформалар ӧткӱрген. <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80_I&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Петр I (мындый бӱк јок)">Петр I</a> тушта Россия, Тӱндӱк јууныҥ кийнинде, 1721 јылда, империея боло берген. Петр I Санкт-Петербургты, тергеениҥ тӧс калазын туткан. </p><p><br /> </p><p>Петр I божогон кийнинеҥ јаҥ учун тартыжу (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">эпоха дворцовых переворотов</span></i>) башталган, 1762 јылда јаҥга Улу <a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_II&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Екатерина II (мындый бӱк јок)">Екатерина II</a> келерде, бу тартыжу токтогон. Екатеринаныҥ јаҥда турган ӧйин «просвещённый абсолютизм» деп адаган, Россия кӱнбадышта, тӱштӱкте јаан јерлерди бойына кошкон, <a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D1%86%D0%B8%D1%8F" class="mw-redirect" title="Турция">Турцияны</a> јеҥген, Речь Посполитаны бӧлий соккон, Россияга јебренорус јерлер кожулган, онойдо ок Кара талайдыҥ тӱндӱк јаны ла Крым. </p><p>1812 јылда России Францияла јуулажарда, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BD_%D0%91%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Наполеон Бонапарт (мындый бӱк јок)">Наполеон Бонапарттыҥ</a> черӱзин јоголткон. 1814 јылда орус черӱ союзниктериле кожо Парижке кирген. </p><p>XIX чактыҥ баштапкы јарымында бу ӧй телекейлик культураныҥ тӱӱкизине орус литература ла классикалык кӱӱниҥ алтын чагы деп кирген(<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">золотой век русской литературы и русской классической музыки.</span></i> <i>).</i> </p><p>1860—1870-јј. император Александр II «улу реформалар» эдет, 1861 јылда «крепостное право» јоголгон. XIX чактыҥ ортозынаҥ ороондо революционный кыймыгу тыҥыган. 1905 јылда Баштапкы орус революция болгон. Россияда <i>Государственная дума Российской империи, парламент</i>&#160;тудулган. 1914 јылда Россия Баштапкы телекейлик јууга кирет. 1917 јылда Февральский революция болордо, император Николай II престолдоҥ мойношкон, Јаҥ Удурум Башкаруга кӧчкӧн, ороонды республика деп јарлаган. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Совет_ӧй"><span id=".D0.A1.D0.BE.D0.B2.D0.B5.D1.82_.D3.A7.D0.B9"></span>Совет ӧй</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Lenin_and_stalin_crop.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Lenin_and_stalin_crop.jpg/170px-Lenin_and_stalin_crop.jpg" decoding="async" width="170" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Lenin_and_stalin_crop.jpg/255px-Lenin_and_stalin_crop.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Lenin_and_stalin_crop.jpg/340px-Lenin_and_stalin_crop.jpg 2x" data-file-width="788" data-file-height="904" /></a><figcaption>Совет государствоныҥ башкараачылары <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лениин, Владимир Ильич (мындый бӱк јок)">В.&#160;И.&#160;Ленин</a> ле <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сталин, Иосиф Виссарионович (мындый бӱк јок)">И.&#160;В.&#160;Сталин</a></figcaption></figure> <p>1917 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 25-чи кӱнинде (кӱчӱрген айдыҥ 7-чи кӱни) Октябрьский революция болгон. Јаҥды Россияда Советтер колго алган, большевиктерди В.&#160;И.&#160;Ульянов (Ленин) баштаган. Советский Россия телекейде баштапкы социалистический государство болгон. 1918 јылда большевиктер Всероссийский учредительный собраниени сӱрген, не дезе эсерлер талдаштарда јеҥген бодгон. </p><p>1918 јылдыҥ тулаан айыныҥ 3-чи кӱнинде Брестский мир деп јӧпти тургузып, Россия телекейлик јуунаҥ чыккан. Большевиктер <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D1%8F" title="Финляндия">Финляндияны</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Польша (мындый бӱк јок)">Польшаны</a>, <a href="/wiki/%D0%AD%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Эстония">Эстонияны</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Латвия (мындый бӱк јок)">Латвияны</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Литва (мындый бӱк јок)">Литваны</a> ла <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Украина (мындый бӱк јок)">Украинаны</a> таҥынаҥ тергеелер деп јӧптӧп, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Белоруссия (мындый бӱк јок)">Белоруссияныҥ</a> кезик јерин былашпас деп молјонгон<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Тулаан айдыҥ 12-чи кӱнинде Россиияныҥ тӧс калазы Москвада боло берген, Петроградтаҥ башкаруны кӧчӱрген. </p><p>Революцияныҥ кийнинде Россияда Граждан јуу башталган: бир јанынаҥ большевиктер ле олорды јӧмӧгӧн улус, экинчи јанынаҥ олорго удура антибольшевистский «Белое движение», ӱчинчи јанынаҥ анархисттер], басмачтар, эсерлер болгон. Бу јууда ӧскӧ дӧ тергеелер турушкан. 1921-22 јылдарда большевиктер јеҥип, совет јаҥды озогы Российский империяныҥ кӧп саба јеринде тургускан. </p><p>1922 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 30-чы кӱнинде<sup id="cite_ref-автоссылка1_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка1-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика (РСФСР), Украинская Советская Социалистическая Республика (УССР), Белорусская Советская Социалистическая Республика (БССР), Закавказская Социалистическая Федеративная Советская Республика (ЗСФСР) биригеле, Союз Советских Социалистических Республик (СССР) боло берген. Јаҥы тергеениҥ тыш политиказы международный изоляциянаҥ чыгар, СССР-ды алдынаҥ тергее деп ӧскӧ ороондор чотозын деп ууламјылаган, 1930-чы јылдарда бу амаду бӱткен<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">&#91;</span>83<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Большевиктер общественный реформалар баштаган: Граждан јуунаҥ арткан большевиктерге удура болгон улусты: священниктерди, аргачыларды, аргалу-чакту крестьяндарды, озогы политикалык, јуучыл ла билим элитаны ӧштӧп-кыскан, је база бир јанынаҥ јоктуларга ӱредӱ, эмчилик, јадар јер, башкаруда иштеер арга берген<sup id="cite_ref-Der_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-Der-85"><span class="cite-bracket">&#91;</span>84<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Trud33_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-Trud33-86"><span class="cite-bracket">&#91;</span>85<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Med_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-Med-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>86<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Fr_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-Fr-88"><span class="cite-bracket">&#91;</span>87<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Kt_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-Kt-89"><span class="cite-bracket">&#91;</span>88<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>89<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Научно-техническое_образование_и_кадровые_резервы_в_СССР_91-0" class="reference"><a href="#cite_note-Научно-техническое_образование_и_кадровые_резервы_в_СССР-91"><span class="cite-bracket">&#91;</span>90<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">&#91;</span>91<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">&#91;</span>92<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Ленина божогон кийнинде, 1920-чи јылдарда ВКП(б)-ныҥ ичинде јаҥ учун тартыжулар тыҥыган, учында И.&#160;В.&#160;Сталин бастыра јаҥды колына алала, тоталитарный айалга эдип, кату сталинский репрессиялар ӧткӱрген. Сталин СССР-да меҥдештӱ индустриализация ла текши коллективизация ӧткӱрген, кыска ӧйгӧ јаҥжыккан аграрный обществоны индустриальный эдерге, бастыра ичбойында ресурстарды мобилизовать эткен, экономический јӱрӱмди ӧткӱре централизовать эдип, СССР-ды бӱткӱлинче командно-административный системага суккан. </p><p>Российский империяда 1913 јылда промышленный производствоныҥ кеминде 50&#160;%-и немец ле французтардаҥ, 20&#160;%-и англий ле 10 —15&#160;% американдардаҥ болгон болзо<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">&#91;</span>93<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite-bracket">&#91;</span>94<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, 1941 јылдарда 9000 завод тудулган, экинчи пятилетканыҥ учында, Граждан јууныҥ токтогонынаҥ 14 лӧ јыл ӧдӧрдӧ, СССР вышел по объёму промышленный производствоныҥ кемиле телекейде экинчи јерге чыккан, јаҥыс ла США-га јетпеген, телекейлик промышленный производствоныҥ 10&#160;%-не јеткен<sup id="cite_ref-Moorsteen_96-0" class="reference"><a href="#cite_note-Moorsteen-96"><span class="cite-bracket">&#91;</span>95<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">&#91;</span>96<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>1930-чы јылдардыҥ экинчи јарымында ороондо кату репрессиялар башталган («Большой террор»). Бу ӧйдӧ партияда, армияда, госбезопасностьтыҥ органдарында јаан «чистка» болгон, онойдо ок «национальный линияла» СССР-да (1937—1938), (<i>репрессии по национальном признаку</i>) кӧп улус айдуга барган. </p><p>1939 јылда СССР Германияла јӧп тургускан (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">пакт о ненападении с нацистской Германией</span></i>), јажытту (<i>Секретный дополнительный протокол к Договору о ненападении между Германией и СССР</i>) протокол болгон, Кӱнчыгыш Европаныҥ јерин ӱлежери керегинде, бу јӧп аайынча СССР 1939—40 јылдарда Польшаныҥ кӱнчыгыш јанын, Прибалтиканыҥ, Бессарабияныҥ јерлерин бойыныҥ јерине кожуп алган, гранды кӱнбадыш јаар јылдырган. </p><p>1941 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 22-чи кӱнинде года Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу башталган. Кенейте, јууны јарлабай, (операция «Барбаросса»)<sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite-bracket">&#91;</span>97<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> гитлеровский Германия ла оныҥ союзниктери СССР-га табару эткен, Экинчи телекейлик јуу башталган. Германияныҥ черӱзиниҥ јуу-јепсели совет черӱнийине кӧрӧ тоозыла ас та болгон болзо<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, олор јууга јакшы белетенип алган, тылдаҥ јакшы јеткилдештӱ, баштап тарый тӱрген ичкерлеген<sup id="cite_ref-Мельтюхов_100-0" class="reference"><a href="#cite_note-Мельтюхов-100"><span class="cite-bracket">&#91;</span>99<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:RIAN_archive_543_A_battalion_commander.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/RIAN_archive_543_A_battalion_commander.jpg/170px-RIAN_archive_543_A_battalion_commander.jpg" decoding="async" width="170" height="127" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/RIAN_archive_543_A_battalion_commander.jpg/255px-RIAN_archive_543_A_battalion_commander.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/RIAN_archive_543_A_battalion_commander.jpg/340px-RIAN_archive_543_A_battalion_commander.jpg 2x" data-file-width="8000" data-file-height="5974" /></a><figcaption>Совет командир јуучылдарын атакага кӧдӱрет</figcaption></figure> <p>1941 јылдыҥ кӱзинде јарманныҥ черӱзи СССР-дыҥ гранын кечеле, там ла тереҥжип табарып, Москва уулу бараткан<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite-bracket">&#91;</span>100<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> Вермахт Москваныҥ алдына кӧп саба черӱзин тургузып ийген<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">&#91;</span>101<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, оноҥ каланыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында пригородко јеткен. Је совет черӱниҥ удурлажы кезем тыҥый берген<sup id="cite_ref-Боффа_том_2_Битва_под_Москвой_103-0" class="reference"><a href="#cite_note-Боффа_том_2_Битва_под_Москвой-103"><span class="cite-bracket">&#91;</span>102<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, бу ӧйдӧ вермахттыҥ табарар кӱчи астаган<sup id="cite_ref-Pořízek_104-0" class="reference"><a href="#cite_note-Pořízek-104"><span class="cite-bracket">&#91;</span>103<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, Георгий Жуковтыҥ башкарузыла совет черӱ контрнаступлениеге барган. Москва учун јуу-согушта јарманныҥ Блицкриг (план молниеносного захвата СССР) ӱлекери бызылган, јарман черӱ Экинчи телекейлик јууда баштапкы катап стратегиялык јеҥдиртип, јуу оноҥ ары улалган<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite-bracket">&#91;</span>104<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Јуу башталарда ла СССР-ды јӧмӧӧр кӱӱнин кӧп ороондор айткан, <i>антигитлеровская коалиция</i> тӧзӧлгӧн. СССР-ла кожо Германияга удура Великобритания (в состоянии войны с Германией с 1 сентября 1939 года) ла США бириккен, Ленд-лиз, антигитлеровский коалицияныҥ ороондорына военно-технический болуш эткен, СССР-га база<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">&#91;</span>106<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-RIANews_Lend-Lease_108-0" class="reference"><a href="#cite_note-RIANews_Lend-Lease-108"><span class="cite-bracket">&#91;</span>107<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 1944 јылдыҥ кичӱ изӱ айында (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Западноевропейский театр военных действий Второй мировой войны</span></i>) экинчи фронт ачылган. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Raising_a_flag_over_the_Reichstag.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Raising_a_flag_over_the_Reichstag.jpg/170px-Raising_a_flag_over_the_Reichstag.jpg" decoding="async" width="170" height="123" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Raising_a_flag_over_the_Reichstag.jpg/255px-Raising_a_flag_over_the_Reichstag.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Raising_a_flag_over_the_Reichstag.jpg/340px-Raising_a_flag_over_the_Reichstag.jpg 2x" data-file-width="4349" data-file-height="3139" /></a><figcaption>Јеҥӱниҥ маанызы рейхстагтыҥ ӱстинде</figcaption></figure> <p>Сталинградтыҥ алдында Курскта јуу-согушта совет черӱ стратегический табаруга ууланган. 1944—45 ҥылдарда јарманныҥ черӱзин оодо соккон, СССР-дыҥ јерин јайымдаган, онойдо ок <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Польша (мындый бӱк јок)">Польшаныҥ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D0%BC%D1%8B%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Румыния (мындый бӱк јок)">Румынияныҥ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B3%D1%80%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Венгрия (мындый бӱк јок)">Венгрияныҥ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Болгария (мындый бӱк јок)">Болгарияныҥ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%85%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чехословакия (мындый бӱк јок)">Чехословакияныҥ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%AE%D0%B3%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Югославия (мындый бӱк јок)">Югославияныҥ</a>, нацизмди јеҥген<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">&#91;</span>108<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite-bracket">&#91;</span>109<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>.&#160;Немецтердиҥ советско-германский фронтто јылыйтузыныҥ 75&#160;%-и Германияныҥ орныктырылбас јылыйтузы болгон<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, вермахтла оныҥ союзниктери 80&#160;% черӱзин јылыйткан, 607 дивизия оодо согулган<sup id="cite_ref-Germany2_112-0" class="reference"><a href="#cite_note-Germany2-112"><span class="cite-bracket">&#91;</span>111<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-ВОВ_ВЭ_113-0" class="reference"><a href="#cite_note-ВОВ_ВЭ-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>112<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite-bracket">&#91;</span>113<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Совет Кызыл Черӱ Европаны нацизмнеҥ аргадап јайымдаган<sup id="cite_ref-Бочарников_’14_115-0" class="reference"><a href="#cite_note-Бочарников_’14-115"><span class="cite-bracket">&#91;</span>114<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Боффа_том_2_116-0" class="reference"><a href="#cite_note-Боффа_том_2-116"><span class="cite-bracket">&#91;</span>115<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>1945 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 9-чы кӱнинде Германияны јеҥдирткен деп, башкарузына кол салдырткан(<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Акт о безоговорочной капитуляции</span></i>)<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite-bracket">&#91;</span>116<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-ReferenceB_118-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceB-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>117<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119"><span class="cite-bracket">&#91;</span>118<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Экинчи телекейлик јууныҥ кийнинде Советский Союз стал США-ла коштой сверхдержава боло берген, ООН-ды баштаган ороондордыҥ бирӱзи, Совет безопасности ООН-ныҥ турчызы, вето тургузар тапту; Кӱнчыгыш Европаныҥ ороондорында просоветский коммунистический режимдер тургузылган. Совет экономической взаимопомощи (СЭВ) ле Организация Варшавского договора (ОВД), Европейское экономическое сообщество (ЕЭС) удура турган<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120"><span class="cite-bracket">&#91;</span>119<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> и <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%90%D0%A2%D0%9E&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="НАТО (мындый бӱк јок)">НАТО</a><sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121"><span class="cite-bracket">&#91;</span>120<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122"><span class="cite-bracket">&#91;</span>121<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Капиталистический ле социалистический системалар телекейде баштапкы јерде болуп, ончозын башкарарга амадап, удура-тедире туруп ийген (<i><a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> </i><span lang="ru">Холодная война</span>'<b>). </b> </p><p>США ла СССР-дыҥ тартыжузы политикалык сферада ӧткӧн. Чынга јуу-согушка кирбеген де болзо, олор јуу-јепседи кӧптӧткӧн (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">гонка вооружений</span></i>), телекейди «бийлеери» (за сферы влияния) учун эки система ӱчинчи ороондордыҥ керектерине кирижип, локальный јууларды баштап, ого киришкендер. </p><p>Н.&#160;С.&#160;Хрущёв јаҥга келерде, ороонныҥ общественно-политический јӱрӱминде «Хрущёвская оттепель» башталып, Сталинниҥ культ личностизин јартына чыгарган. Је тӱҥей ле, кӱнбадыш аналитиктер СССР-ды<sup id="cite_ref-123" class="reference"><a href="#cite_note-123"><span class="cite-bracket">&#91;</span>122<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, тоталитар тергее деп чотогон( СССР-да кижиниҥ тап-эриктери). <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D1%80%D1%83%D1%89%D1%91%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B0_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Хрущёв, Никита Сергеевич (мындый бӱк јок)">Н.&#160;С.&#160;Хрущёв</a> башкарган ӧйдӧ ороон телекейде ядерный јепселле баштапкы јерге чыккан Обнинский АЭС ла СССР-дыҥ космосло программазы<sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124"><span class="cite-bracket">&#91;</span>123<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: СССР телекейде баштапкы катап Спутник-1, Јердиҥ искусственный спутнигин орбитага чыгарган, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD,_%D0%AE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гагарин, Юрий Алексеевич (мындый бӱк јок)">Гагарин Юрий Алексеевич</a> космосто баштапкы кижи, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ай (мындый бӱк јок)">Ай</a> ла <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Венера (мындый бӱк јок)">Венераны</a> шиҥдеераппараттар телекейде баштапкы аппараттар эдилип, ачык космоско кижи алтаган. </p><p>1964 јылда ЦК КПСС-тыҥ генеральный секретари болуп <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D0%B5%D0%B2,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Брежнев, Леонид Ильич (мындый бӱк јок)">Л.&#160;И.&#160;Брежнев</a> турган, (1964—1982) башкарган ӧйи «период застоя» деп адалган. СССР 1970-чи јылдарда тыҥыда албаданып, военно-стратегический паритетке США-ла кожо јеткен, оноҥ улам (<i>Разрядка международной напряжённости</i>) болгон. Бу ла ӧйдӧ СССР кӱнбадыш ороондордыҥ јеҥил промышленностьинеҥ тыҥыда артып турган. </p><p>1985 јылда М.&#160;С.&#160;Горбачёв јаҥга тура берерде ороондо «Перестройка» деп политикала кожо Советский Союзтыҥ Коммунистический партиязы (КПСС) башкару учурын јылыйткан, идеологияда тыҥ солунталар болгон, ороонныҥ экономиказы бызылып, дестабилизация башталган. Реформалардыҥ амадузы СССР-да общественно-политический ле экономический стройды демократизировать эдери ле обществоны идеологический јанынаҥ кыстаарын токтодоры. Бу реформалардаҥ ороондо социалистический строй јоголып, ороон бойы јайрадылган<sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125"><span class="cite-bracket">&#91;</span>124<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 1989 јылда <i>Варшавский договор</i> ло <i>Совет экономической взаимопомощи (СЭВ)</i> база ижин токтоткон. «Таҥынаҥ ороондордыҥ парады» (<i>Парад суверенитетов</i>) (1988—1991) тушта јасактар јанынаҥ Союз Советских Социалистических Республик (тӧс јер) ле СССР-дыҥ союзный республикаларыныҥ ортозында оҥдошпостор (конфликт) болгон. 1989 јылдыҥ јаҥар айында Мальтийский саммит тушта, Мальта ортолыкта Горбачёв ло Буш «холодная война» токтогон деп јарлаган<sup id="cite_ref-Шубин_126-0" class="reference"><a href="#cite_note-Шубин-126"><span class="cite-bracket">&#91;</span>125<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-interpretive_127-0" class="reference"><a href="#cite_note-interpretive-127"><span class="cite-bracket">&#91;</span>126<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>1991 јылдыҥ куран айыныҥ 19—21 кӱндеринде Москвада «Августовский путч» болгон, СССР ла РСФСР-дыҥ башкарулары удурлашкан, <i>Ак тураныҥ</i> јанында демонстрациялар (Дом Правительства Российской Федерации,Белого дома) ӧткӧн, РСФСР-дыҥ президенти Б.&#160;Н.&#160;Ельцинди јӧмӧгӧн. (Государственный комитет по чрезвычайному положению) ГКЧП СССР тӱргенудурлажып болбой јеҥдиртеле јоголгон. 1991 јылдыҥ јаҥар айында СССР јоголып, Таҥынаҥ тергеелердиҥ бирлиги (Содружество Независимых Государств,СНГ) тӧзӧлгӧнин керелеп, <i>Беловежский соглашениелерге</i> кол салынган<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128"><span class="cite-bracket">&#91;</span>127<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>1991 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 26-чы кӱнинде <i>Совет Республик Верховного Совета СССР</i> декларацияда СССР-дыҥ јоголгонын темдектеген<sup id="cite_ref-129" class="reference"><a href="#cite_note-129"><span class="cite-bracket">&#91;</span>128<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, («холодной войне») бого удурлажу токтогон<sup id="cite_ref-Шубин_126-1" class="reference"><a href="#cite_note-Шубин-126"><span class="cite-bracket">&#91;</span>125<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130"><span class="cite-bracket">&#91;</span>129<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Российская Федерация<sup id="cite_ref-131" class="reference"><a href="#cite_note-131"><span class="cite-bracket">&#91;</span>130<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> международно-правовой колбуларда тергее-СССР-дыҥ правопреемниги болупјат деп, <sup id="cite_ref-132" class="reference"><a href="#cite_note-132"><span class="cite-bracket">&#91;</span>131<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> онойдо оныҥ јерине туруп ,Совет Безопасности ООН-го кирген. <sup id="cite_ref-133" class="reference"><a href="#cite_note-133"><span class="cite-bracket">&#91;</span>132<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Россия_федерация"><span id=".D0.A0.D0.BE.D1.81.D1.81.D0.B8.D1.8F_.D1.84.D0.B5.D0.B4.D0.B5.D1.80.D0.B0.D1.86.D0.B8.D1.8F"></span>Россия федерация</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Boris_Yeltsin-1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Boris_Yeltsin-1.jpg/170px-Boris_Yeltsin-1.jpg" decoding="async" width="170" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Boris_Yeltsin-1.jpg/255px-Boris_Yeltsin-1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Boris_Yeltsin-1.jpg/340px-Boris_Yeltsin-1.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="1916" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%BB%D1%8C%D1%86%D0%B8%D0%BD,_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ельцин, Борис Николаевич (мындый бӱк јок)">Борис Ельцин</a> — Россияныҥ баштапкы президенти</figcaption></figure> <p>1991 јылдыҥ јаҥар айында Россия (Российская Федерация) алдынаҥ бойы тергее боло берген. 1992 јылдыҥ чаган айында Россияда радикал экономикалык реформалар башталган. Ельцин&#160;ле Гайдардыҥ Башкарузы либерализация розничных цен ӧткӱрген, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BD%D0%B5%D1%88%D0%BD%D1%8F%D1%8F_%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Внешняя торговля России (мындый бӱк јок)">тыш садуныҥ либерализациязын</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Налоговая система России (мындый бӱк јок)">налоговый системаныҥ</a> солынталарын ла другие преобразования ӧскӧ дӧ солынталар эдилген, ороондо экономикалык айалганы торт солыган. Россияда реформалардыҥ турултазы <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8B%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рыночная экономика (мындый бӱк јок)">рыночный экономикага</a> кӧчкӧни болот<sup id="cite_ref-134" class="reference"><a href="#cite_note-134"><span class="cite-bracket">&#91;</span>133<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Орус ла ӧскӧ тергеелердиҥ шиҥжӱчилдериниҥ Российский рыночный экономиканыҥ моделин јаратканы да, јаратпаганы да бар, бу тоодо Нобельдиҥ экономикада сыйыныҥ лаупеаттары база бар<sup id="cite_ref-135" class="reference"><a href="#cite_note-135"><span class="cite-bracket">&#91;</span>134<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136"><span class="cite-bracket">&#91;</span>135<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137"><span class="cite-bracket">&#91;</span>136<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-138" class="reference"><a href="#cite_note-138"><span class="cite-bracket">&#91;</span>137<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 1992 јылда бааларды јӧптӧӧр тергеелик јӧп јоголгон, јайым саду (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">свобода торговли</span></i>) јарлалган. </p><p>Период «дикого» — јерлик капитализм боло берген<sup id="cite_ref-139" class="reference"><a href="#cite_note-139"><span class="cite-bracket">&#91;</span>138<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> ,<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%BD%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Первоначальное накопление капитала (мындый бӱк јок)">первоначальный капиталдыҥ јуулары</a>, <i>централизованный плановый экономиканаҥ мойногоныла</i> колбулу, и катастрофической тергее социал обязательстволорын јемирген,&#160;— товарлардыҥ дефициди јоголып, баалар тыҥ кӧдӱрилген, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%84%D0%BB%D1%8F%D1%86%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гиперинфляция (мындый бӱк јок)">гиперинфляция</a>, эл-јонныҥ акча-манады «кӱйген», текши албаты јоксыраган, каршулу керектер кезем кӧптӧгӧн, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бартер (мындый бӱк јок)">бартеризация</a> ла криминал экономика, текши ишјоктор кӧптӧгӧн, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B2%D1%8B%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_1990-%D0%B5_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Невыплаты заработной платы в России в 1990-е годы (мындый бӱк јок)">ишјал тӧлӧлбӧгӧн </a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B2%D1%8B%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D0%B9_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_1990-%D0%B5_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Невыплаты пенсий и социальных пособий в России в 1990-е годы (мындый бӱк јок)">пенсиялар ла социал пособиелер тӧлӧлбӧгӧн</a>, социал башкаланыш кезем ӧскӧн ,<sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140"><span class="cite-bracket">&#91;</span>139<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, социал сфераныҥ кризисы башталган, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%81_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Демографический кризис в Российской Федерации (мындый бӱк јок)"> балдар чыгары кезем астаган, улустыҥ ӧлӱми кезем кӧптӧгӧн, кижиниҥ јӱрӱми кыскарган </a>. 1990-чы јылдардыҥ реформалары ороонныҥ <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Экономика (мындый бӱк јок)">экономиказын</a> кезем уйадаткан<sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite-bracket">&#91;</span>140<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-142" class="reference"><a href="#cite_note-142"><span class="cite-bracket">&#91;</span>141<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite-bracket">&#91;</span>142<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite-bracket">&#91;</span>143<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: выпуск промышленной продукции сократился на 60&#160;%, а в лёгкой и пищевой промышленности производство упало на 70&#160;%, составив 30&#160;% от дореформенного уровня<sup id="cite_ref-Reforma_145-0" class="reference"><a href="#cite_note-Reforma-145"><span class="cite-bracket">&#91;</span>144<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>3—4 октября 1993 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 3—4 кӱндеринде <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москведа</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%82%D0%B8%D1%8F_3%E2%80%944_%D0%BE%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F_1993_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%B2_%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="События 3—4 октября 1993 года в Москве (мындый бӱк јок)">силовой разгон Съезда народных депутатов и Верховного Совета</a>) Ӱстӱги Советтиҥ депутаттарыныҥ Съездин албан кӱчле сӱрген, улус божогон. 9 октября 1993 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 9-чы кӱнинде президент ижин токтоткон, бастыра Советтерди јоголтып салган, јаҥар айда <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Конституция Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Россияныҥ јаҥы Конституциязы</a>, чыгып, общественно-политический стройды ӧскӧрткӧн. </p><p>1994 јылда Чечен республиканыҥ јеринде федерал тӧс јерге чечен-сепаратисттер удурлажу-јуу башталган ([[Первая чеченская война|конфликт между федеральным центром и чеченскими сепаратистами]. Јууныҥ турултазы — российский черӱлерди оноҥ чыгарган, айландыра бастыра оодылып-сайалган-бызылган, улус јууда божогон, Чечняныҥ јайымы учун, экинчи чечен јуу ла Россия ичине јайылган террор. Россияда президенттиҥ талдаштарында (<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_(1996)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Президентские выборы в России (1996) (мындый бӱк јок)">Президентские выборы 1996 года</a>) ороонныҥ тӱӱкизинде бир ле катап болгон, јеҥген кижини тударга, экинчи тур талдаштар јарлалган, Б.&#160;Н.&#160;Ельцин, озо артып турган болгон, начале предвыборной гонки значительно отстающий от своего оппонента, лидер Г.&#160;А.&#160;Зюгановты акалаган, талдаштарда кӧп јастыралар тутактар болгон. </p><p>1990-чы јылдардыҥ баштапкы јарымында кӧп тоолу предприятиелер ваучерле приватизировать эдилген (<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D1%83%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ваучерная приватизация в России (мындый бӱк јок)">ваучерной приватизации</a>), онойдо ок залоговый аукциондор ажыра база (залоговые аукционы). Ороонныҥ ӧткӱре јаан тыш тӧлӱзин јоголторго јетпей турган (<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BD%D0%B5%D1%88%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B3_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Внешний долг России (мындый бӱк јок)">государственный долг</a>). 17 августа 1998 ӱылдыҥ куран айыныҥ 17-чи кӱнинде <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Правительство Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Россияныҥ Башкарузы</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%81_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_(1998)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Экономический кризис в России (1998) (мындый бӱк јок)">дефолт</a> јарлаган). </p><p>1999 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнинде года Борис Ельцин отставка эткен, президент болбой токтогон, бойыныҥ ордына удурумга президенттиҥ ордына, РФ-ныҥ јааны эдип <a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Путин, Владимир Владимирович">В.&#160;В.&#160;Путинди</a> кӧстӧгӧн<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite-bracket">&#91;</span>145<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2000 јылдыҥ тулаан айында <a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Путин, Владимир Владимирович">Владимир Путин</a> президенттиҥ талдаштарында јеҥген (<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_(2000)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Президентские выборы в России (2000) (мындый бӱк јок)">выборы</a>) Россия Федерацияныҥ экинчи президенти боло берген. 2000 јылдарда Россияда бир бӧлӱк социально-экономический реформалар ӧткӱрилген: налог јанынаҥ, јер, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_(2002)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пенсионная реформа в России (2002) (мындый бӱк јок)">пенсия јанынаҥ</a>, банктар ла о.ӧ.<sup id="cite_ref-147" class="reference"><a href="#cite_note-147"><span class="cite-bracket">&#91;</span>146<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite-bracket">&#91;</span>147<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2000—2008 јылдарда Россияда экономика эмеш кӧдӱрилген (<a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Экономика России (мындый бӱк јок)">российской экономики</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Инвестиции (мындый бӱк јок)">инвестиций</a>, эл-јонныҥ доходторы, ӧткӱрилген реформалардыҥ болужы, политикалык стабильность, онойдо ок экспортко барган орус товардыҥ баазы кӧдӱрилерде (особенно минерально сырьевой базы). 2007 јылда берилген энелердиҥ капиталы (<a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Материнский капитал (мындый бӱк јок)">материнского капитала</a>) Россияда демографиялык айалганы оҥдолткон<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite-bracket">&#91;</span>148<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Башкаруда партия тыҥып, бӱдӱрер јаҥныҥ вертикали тыҥыган, «<a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Единая Россия (мындый бӱк јок)">Единую Россию</a>» деп блок бириккен, Тергеелик Думага талдаштарда олор кӧп саба јерди алып, (<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%B2_%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%83%D1%8E_%D0%B4%D1%83%D0%BC%D1%83_(2003)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Выборы в Государственную думу (2003) (мындый бӱк јок)">2003</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%B2_%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%83%D1%8E_%D0%B4%D1%83%D0%BC%D1%83_(2007)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Выборы в Государственную думу (2007) (мындый бӱк јок)">2007</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%B2_%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%83%D1%8E_%D0%B4%D1%83%D0%BC%D1%83_(2011)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Выборы в Государственную думу (2011) (мындый бӱк јок)">2011</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%B2_%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%83%D1%8E_%D0%B4%D1%83%D0%BC%D1%83_(2016)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Выборы в Государственную думу (2016) (мындый бӱк јок)">2016</a>) президент ле башкаруны јӧмӧгӧн. </p><p>2000 јылда эдилген системаны — <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральные округа Российской Федерации (мындый бӱк јок)">федерал округтар</a>, онойдо ок реформа <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Совет Федерации (мындый бӱк јок)">Совет Федерацииниҥ</a> реформазы јаҥныҥ вертикалин тыҥыткан, росийский административный системанын ижин чыҥдыйлаган. </p><p>2000 јылда чечен јеринде јуу токтогон, Чечен Республика Россия Федерацияда арткан. 2009 јылда Чечняныҥ јеринде контртеррористический операцияныҥ режимин токтоткон<sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150"><span class="cite-bracket">&#91;</span>149<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2008 јылда президент болуп <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%B2,_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Медведев, Дмитрий Анатольевич (мындый бӱк јок)">Дмитрий Медведев</a> турган, Владимир Путин дезе премьер-министрболуп турган. </p><p>2008 јылдыҥ куран айыныҥ 8-чи кӱнинде Тӱштӱк Осетияда удурлажу башталган (<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%B6%D1%91%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%82_%D0%B2_%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%9E%D1%81%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B8_(2008)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вооружённый конфликт в Южной Осетии (2008) (мындый бӱк јок)">вооружённый конфликт в Южной Осетии</a>) учында Россия <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D1%85%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Абхазия (мындый бӱк јок)">Абхазияны</a> ла <a href="/w/index.php?title=%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%9E%D1%81%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Южная Осетия (мындый бӱк јок)">Тӱштӱк Осетияны</a> таҥынаҥ тергеелер деп јӧпсинген, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F_%D0%B8_%D0%9D%D0%90%D0%A2%D0%9E&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Грузия и НАТО (мындый бӱк јок)">Грузии ла НАТОдеп</a> сурак јаҥыс јерге туруп калган. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Dmitry_Medvedev_United_Russia_Congress_September_2011-4.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Dmitry_Medvedev_United_Russia_Congress_September_2011-4.jpeg/220px-Dmitry_Medvedev_United_Russia_Congress_September_2011-4.jpeg" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Dmitry_Medvedev_United_Russia_Congress_September_2011-4.jpeg/330px-Dmitry_Medvedev_United_Russia_Congress_September_2011-4.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Dmitry_Medvedev_United_Russia_Congress_September_2011-4.jpeg/440px-Dmitry_Medvedev_United_Russia_Congress_September_2011-4.jpeg 2x" data-file-width="1100" data-file-height="678" /></a><figcaption>Дмитрий Медведев ле Владимир Путин «Единый Россия» партияныҥ съездинде, 2011 јылдыҥ сыгын айыныҥ 24-чи кӱни</figcaption></figure> <p>2011 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 4-чи кӱнинде Тергеелик Думага (<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%B2_%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%83%D1%8E_%D0%B4%D1%83%D0%BC%D1%83_(2011)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Выборы в Государственную думу (2011) (мындый бӱк јок)">выборы в Государственную думу VI созыва</a>) талдаштарда «<a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Единая Россия (мындый бӱк јок)">Единая Россия</a>» партия парламентский кӧп јанында артып, је конституционныйын ычкынган. Россияныҥ президентине талдаштарды 2012 јылдыҥ тулаан айыныҥ 4-чи кӱнинде Владимир Путин баштапкы турда јеҥип алган<sup id="cite_ref-151" class="reference"><a href="#cite_note-151"><span class="cite-bracket">&#91;</span>150<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. кӱӱк айдыҥ 7-чи кӱнинде ижин баштаган<sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite-bracket">&#91;</span>151<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 8 мая Государственная дума дала согласие Владимиру Путину на назначение Дмитрия Медведева Председателем Правительства<sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite-bracket">&#91;</span>152<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Тергеениҥ_бӱдӱми"><span id=".D0.A2.D0.B5.D1.80.D0.B3.D0.B5.D0.B5.D0.BD.D0.B8.D2.A5_.D0.B1.D3.B1.D0.B4.D3.B1.D0.BC.D0.B8"></span>Тергеениҥ бӱдӱми</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Символиказы"><span id=".D0.A1.D0.B8.D0.BC.D0.B2.D0.BE.D0.BB.D0.B8.D0.BA.D0.B0.D0.B7.D1.8B"></span>Символиказы</h3></div> <p>Россияныҥ маанызы тӧрт толыкту бӧс (полотнище) ӱч тӱҥей горизонтал бӧлӱктер: ӱсти&#160;— бак, ортозы&#160;— чаҥкыр ла алды &#160;— кызыл ӧҥдӱ. Тууразы ла узуны 2:3. </p><p>Россияныҥ кебедели тӧрт толыкту, алтыгы толуктарын тегерийтип, ортозын эмеш сӱӱрейтип салган кызыл геральдический куйак. Ортозында алтын эки башту кан-кереде куш, кӧдӱреле јайып алган канаттарлу. Кан-кередеге эки кичинек корона кийдирилген, ӱстинде бир јаан коронаны лентала колбогон. Кан-кередениҥ оҥ тамажында — скипетр, сол&#160;— держава. Куштыҥ тӧжинде кызыл куйакта&#160;— мӧҥӱндеген кижи, кӧк плащту, мӧҥӱн атту, ады јыга базып алган кара драконды мӧҥӱн јыдаазыла кадап јат. </p> <table class="graytable" align="center" style="text-align:center"> <tbody><tr> <td><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/170px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="170" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/255px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/340px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </td> <td><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/170px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png" decoding="async" width="170" height="201" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/255px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg/340px-Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg.png 2x" data-file-width="437" data-file-height="517" /></a></span> </td></tr> <tr> <td>Мааны</td> <td>Кебедел </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Тергеениҥ_тӧзӧлгӧзи"><span id=".D0.A2.D0.B5.D1.80.D0.B3.D0.B5.D0.B5.D0.BD.D0.B8.D2.A5_.D1.82.D3.A7.D0.B7.D3.A7.D0.BB.D0.B3.D3.A7.D0.B7.D0.B8"></span>Тергеениҥ тӧзӧлгӧзи</h3></div> <p>Россияныҥ эмдиги ӧйдиҥ Конституциязы, (1993), бир канча тӱзедӱлерлӱ иштейт (<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B8_%D0%BA_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Поправки к Конституции России (мындый бӱк јок)">рядом поправок</a>), тӱзедӱлердиҥ јаан учурлузы 2008,2020 јылдарда эдилген. Бу тӱзедӱлер элдер ортодо таркаган. Россияныҥ тергеелик стройыныҥ тӧзинде, Конституция аайынча, мындый базовый принциптер: <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D1%98%D0%B0%D2%A5%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Албаты јаҥы (мындый бӱк јок)">албаты јаҥы</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федерализм (мындый бӱк јок)">федерализм</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Социальный тергее (мындый бӱк јок)">социальный тергее</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Разделение властей (мындый бӱк јок)">разделение властей</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Светский тергее (мындый бӱк јок)">светский тергее</a>, кижиниҥ тап-эриктери баштапкы јерде, <a href="/w/index.php?title=%D0%88%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D0%B1%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%83&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Јербойында башкару (мындый бӱк јок)">јербойында башкару</a><sup id="cite_ref-154" class="reference"><a href="#cite_note-154"><span class="cite-bracket">&#91;</span>153<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D3%A7%D0%BF%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кӧппартийность (мындый бӱк јок)">кӧппартийность</a>, идеологиялык ла политикалык многообразие, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Верховенство права (мындый бӱк јок)">верховенство права</a>, энчиниҥ башка-башка кӧп бӱдӱмдери, башкарарыныҥ бӱдӱми, тергеениҥ бӱдӱми, тергеелик суверенитет<sup id="cite_ref-155" class="reference"><a href="#cite_note-155"><span class="cite-bracket">&#91;</span>154<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Шиҥжӱчилдердиҥ айтканыла<sup id="cite_ref-156" class="reference"><a href="#cite_note-156"><span class="cite-bracket">&#91;</span>155<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, <i>публично-правовая ответственность носителей публичной власти должна иметь <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D0%B1%D1%81%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Субсидиарность (мындый бӱк јок)">субсидиарный</a> характер и её основы должны быть закреплены в Конституции РФ; необходима детальная проработка и совершенствование <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%B3%D1%83%D0%BB%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Правовое регулирование (мындый бӱк јок)">правового механизма</a> защиты основ конституционного строя Российской Федерации</i><sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite-bracket">&#91;</span>156<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Федерал_бӱдӱми"><span id=".D0.A4.D0.B5.D0.B4.D0.B5.D1.80.D0.B0.D0.BB_.D0.B1.D3.B1.D0.B4.D3.B1.D0.BC.D0.B8"></span>Федерал бӱдӱми</h3></div> <div style="background-color:#FFF; border: 1px #AAA solid; margin:auto; width:400px;" class="thumb tright"><div style="background-color:#F0F0F0; margin:auto; width:400px;"><figure class="mw-default-size mw-halign-center" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Map_of_federal_subjects_of_Russia_(2014).svg" class="mw-file-description" title="«Россия Федерация республикалардаҥ, крайлардаҥ, областьтардаҥ, федерал учурлу калалардаҥ , автоном областьтардаҥ, автоном округтардаҥ турат&#160;— Россия Федерацияныҥ таҥынаҥ субъекттери»"><img alt="«Россия Федерация республикалардаҥ, крайлардаҥ, областьтардаҥ, федерал учурлу калалардаҥ , автоном областьтардаҥ, автоном округтардаҥ турат&#160;— Россия Федерацияныҥ таҥынаҥ субъекттери»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Map_of_federal_subjects_of_Russia_%282014%29.svg/440px-Map_of_federal_subjects_of_Russia_%282014%29.svg.png" decoding="async" width="440" height="242" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Map_of_federal_subjects_of_Russia_%282014%29.svg/660px-Map_of_federal_subjects_of_Russia_%282014%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Map_of_federal_subjects_of_Russia_%282014%29.svg/880px-Map_of_federal_subjects_of_Russia_%282014%29.svg.png 2x" data-file-width="5029" data-file-height="2767" /></a><figcaption>«Россия Федерация республикалардаҥ, крайлардаҥ, областьтардаҥ, федерал учурлу калалардаҥ , автоном областьтардаҥ, автоном округтардаҥ турат&#160;— Россия Федерацияныҥ таҥынаҥ субъекттери»</figcaption></figure></div> <span style="color:#646464; font-size:13px"><center><i>«Российская Федерация состоит из <span style="font-size: 100%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: inline-block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #00C160; background: #00C160; text-align: center;" title="#00C160">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;республик</span>, <span style="font-size: 100%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: inline-block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #FF8F3A; background: #FF8F3A; text-align: center;" title="#FF8F3A">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;краёв</span>, <span style="font-size: 100%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: inline-block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #FFEC77; background: #FFEC77; text-align: center;" title="#FFEC77">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;областей</span>, <span style="font-size: 100%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: inline-block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #FF323D; background: #FF323D; text-align: center;" title="#FF323D">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;городов федерального значения</span>, <span style="font-size: 100%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: inline-block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #C300FF; background: #C300FF; text-align: center;" title="#C300FF">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;автономной области</span>, <span style="font-size: 100%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: inline-block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #006989; background: #006989; text-align: center;" title="#006989">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;автономных округов</span>&#160;— равноправных субъектов Российской Федерации»</i>&#160;— пункт 1 статьи 5 Конституции РФ</center></span></div> <p><br /> Россия&#160;— федерал бӱдӱмдӱ тергее. Россия Федерацияда 85 теҥ тап-эриктӱ <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Субъект федерации (мындый бӱк јок)">федерацияныҥ субъекти</a>, ол тоодо 22 <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_(%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Республика (Россия) (мындый бӱк јок)">республик</a>, 9 <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D0%B9_(%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Край (Россия) (мындый бӱк јок)">край</a>, 46 <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C_(%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Область (Россия) (мындый бӱк јок)">область</a>, 3 <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Город федерального значения (мындый бӱк јок)">федерал учурлу кала</a>, 1 <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C_(%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Автономная область (Россия) (мындый бӱк јок)">автоном область</a>, 4 <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3_(%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Автономный округ (Россия) (мындый бӱк јок)">автоном округ</a> ла 1 <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB_%D1%98%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федерал јер (мындый бӱк јок)">федерал јер</a>. </p><p>Федерал субъекттердиҥ тергеелик јаҥыныҥ органдарыныҥ системазы текши федерация тургускан принциптерле иштейт. Кажы ла региондо законодательный (представительный) орган (<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D1%81%D1%83%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Парламенты субъектов Российской Федерации (мындый бӱк јок)">јасак чыгарар собрание, дума</a>) ла бӱдӱреечи орган (башкару). Бастыра субъекттерде должность бар (<a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%83%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B5_%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%81%D1%83%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Действующие главы субъектов Российской Федерации (мындый бӱк јок)">глава, губернатор</a>), олор 5 јылдаҥ кӧп иштебес, бу ишке эки катаптаҥ кӧп турарга јарабас. </p><p>Россия Федерация 8 <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральные округа Российской Федерации (мындый бӱк јок)">федерал округка</a> бӧлинет, кажы ла округта <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%BC_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Полномочный представитель президента Российской Федерации в федеральном округе (мындый бӱк јок)">РФ-ныҥ президентиниҥ окылу представители</a> иштейт. </p><p>Федерацияныҥ субъекттеринде бойыныҥ администрациялык-јериниҥ бӧлӱктери бар. Кӧп сабада аймактар ла калалар (республикан, краевой, окружной учурлу) Федерация субъектиниҥ администрациялык-јериниҥ бӧлӱктери болот. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Башкараачызы"><span id=".D0.91.D0.B0.D1.88.D0.BA.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.B0.D1.87.D1.8B.D0.B7.D1.8B"></span>Башкараачызы</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Senate_Palace_-_Desk_of_the_President.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Senate_Palace_-_Desk_of_the_President.jpg/220px-Senate_Palace_-_Desk_of_the_President.jpg" decoding="async" width="220" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Senate_Palace_-_Desk_of_the_President.jpg/330px-Senate_Palace_-_Desk_of_the_President.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Senate_Palace_-_Desk_of_the_President.jpg/440px-Senate_Palace_-_Desk_of_the_President.jpg 2x" data-file-width="1919" data-file-height="985" /></a><figcaption>Сенатский ӧргӧӧдӧ президенттиҥ кыбы (2003)</figcaption></figure> <p>Тергеениҥ јааны Россия Федерацияныҥ президенти, эмдиги ӧйдӧ&#160;— <a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Путин, Владимир Владимирович">Владимир Владимирович Путин</a>. Тергеениҥ јааны Президентке болушты Башкаруныҥ правительствозыныҥ председатели јетирет, эмдиги ӧйдӧ Михаил Владимирович Мишустин. РФ-ныҥ Башкарузыныҥ председатели президент отставкага барза, эмезе божозо, оныҥ ордына турар. Президент текши талдаштарда јажытту ӱнберишле алты јылга тудулат, бир кижи эки мроктоҥ кӧп турар аргазы јок. Конституцияныҥ нормаларында 2008 јылда президент алты јылга турар деп јӧптӧлгӧн<sup id="cite_ref-FKZ-6-2008_158-0" class="reference"><a href="#cite_note-FKZ-6-2008-158"><span class="cite-bracket">&#91;</span>157<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, алдында тергеениҥ јааны тӧрт јылга талдалар болгон. Президент бир канча јаан учурлу полномочиелерлӱ: тыш политиканы башкарат, Јуучыл черӱлердиҥ Баш главнокомандующийи болуп јат, Тергеелик думала, Башкаруныҥ председателиле јӧптӧжип, Башкаруныҥ отставказын јарадат. Башкаруныҥ председателиниҥ талдаганыла оныҥ болушчыларын ла федерал министрлерди кӧстӧп, онойдо ок ижинеҥ јайымдайт. Президент Россия Федерацияныҥ Совет безопасностизин башкарат, Россия Федерацияныҥ Јуучыл черӱлериниҥ башкарузыныҥ јаандарын кӧстӧп, ижинеҥ јайымдап јат. Тергеелик думага Россия Федерацияныҥ Тӧс банкыныҥ председатели эдип кӧстӧӧр кандидатураны айдып берер аргалу (Россия Федерацияныҥ Башкарузына кирбей турган кижи болзын). Табару болзо, эмезе табарарга ченешсе, Президент ороондо эмезе региондордо <i>военный положениени</i> јарлаар аргалу, је тургуза ла ол керегинде Россия Федерацияныҥ Федерал собраниезине угузар учурлу. Президент Россияда бастыра јерде бӱдӱрилетен Указтар чыгарар тапту, је указтары федерал законноҥ башка болбос учурлу. База ӧскӧ полномочиелери бар. </p><p>Россия Федерацияныҥ Президенти импичмент Совет Федераци јайладар аргалу, качан Тергеелик дума оны <i>государственный измена</i> болгон, эмезе уур каршу керек эткен деп бурулаза, бого коштой Россия Федерацияныҥ Ӱстӱги Јаргызы ла Конституционный Јаргызыныҥ јӧптӧри болзо. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Бӱдӱрер_јаҥ"><span id=".D0.91.D3.B1.D0.B4.D3.B1.D1.80.D0.B5.D1.80_.D1.98.D0.B0.D2.A5"></span>Бӱдӱрер јаҥ</h3></div> <p>Тергеениҥ Јаҥыныҥ ораны Ӱстӱги бӱдӱрер јаҥ&#160;— Россия Федерацияныҥ Башкарузы. Россия Федерацияныҥ президентине карууга турар, Тергеелик Дума дезе оныҥ ижин ширтеер. Башкаруга оныҥ председатели ле болушчылары кирип, бир канча министерстволорло ведомстволор башкарат, Россияныҥ|федерал министрлери (министерство, эмезе кандый да тергеелик программаларды апарат, эмезе окылу јакылта бӱдӱрет, је министерский должность јок ведомстволордыҥ јаандарына министрдыҥ статусы берилет. Башкаруда ишчилердиҥ тоозы ла структуразы Јасак аайынча јӧптӧлбӧгӧн, оны Президент јӧптӧйт. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Јасак_чыгарар_јаҥ"><span id=".D0.88.D0.B0.D1.81.D0.B0.D0.BA_.D1.87.D1.8B.D0.B3.D0.B0.D1.80.D0.B0.D1.80_.D1.98.D0.B0.D2.A5"></span>Јасак чыгарар јаҥ</h3></div> <p>Конституция аайынча, Федерал собрание — парламент Јасактарды тургузып, бӱдӱрет, Совет Федерацииниҥ эки палатазы ла Тергеелик думадаҥ турат, билим литературада бу палаталар ӱстӱги ле алтыгы палаталар деп адалат<sup id="cite_ref-159" class="reference"><a href="#cite_note-159"><span class="cite-bracket">&#91;</span>158<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Совет Федерацияныҥ Соведине РФ-ныҥ кажы ла субъектинеҥ эки кижинеҥ кирет база президент кӧстӧгӧн представитель кирер, олордыҥ тоозы 30-таҥ ашпас (олордыҥ јети кижи бастыра јӱрӱмине кӧстӧлӧр аргалу). Онойдо ок Также Федерацияныҥ Соведине Россияныҥ президенти болгон улус кирер<sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160"><span class="cite-bracket">&#91;</span>159<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 1993 јылда году Федерацияныҥ Совединиҥ турчыларын эл-јон талдаган, 1995 јылда олордыҥ јерин губернаторлор, президенттер, Регионал Јасак бичиир собраниелердиҥ спикерлери тургузылган, 2000 јылдаҥ ала Федерацияныҥ субъекттериниҥ Јасак тургузар ла Бӱдӱрер органдарыныҥ кӧстӧгӧн лӧ талдаган представительдери бого кирген. Тергеелик думада 450 депутат: 225 депутат јаҥысмандатный избирательный округтаҥ тудулат (бир округ&#160;— бир депутат), ӧскӧ 225 депутат&#160;— федерал избирательный округла (талдаштарда федерал кандидаттардыҥ списогы учун ӱн бергендердиҥ тоозына пропорционально)<sup id="cite_ref-2014ElectoralLaw_161-0" class="reference"><a href="#cite_note-2014ElectoralLaw-161"><span class="cite-bracket">&#91;</span>160<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Јаргы_јаҥ"><span id=".D0.88.D0.B0.D1.80.D0.B3.D1.8B_.D1.98.D0.B0.D2.A5"></span>Јаргы јаҥ</h3></div> <p>Судтығ јаҥын јаҥыс судтарда бӱдӱрер: Россия Федерацияныҥ Конституционный суды, суды общей юрисдикции во главе с Россия Федерацияныҥ Ӱстӱги суды текши юрисдикциялу судтардыҥ бажында ла арбитражный судтар (база Ӱстӱги судла башкарылат). Россия Федерацияныҥ кезик субъекттеринде конституционный (уставной) судтар иштейт. Федерацияныҥ судтарыныҥ системазына онойдо ок <i>мировой судьялар</i> кирет. </p><p>Тергеелик органдарда должностьто турган јамылулардыҥ тап-эриктерин бӱдӱрери јанынаҥ шиҥдеериниҥ уполномоченныйы омбудсмен бӱдӱрет. Данный институт впервые в российской практике введён Конституцией Россия Федерацияныҥ Конституциязына бу должность 1993 јылда (пункт «е» ч. 1 ст. 103) кийдирилген, онойдо бу ишке <i>Уполномоченный по правам человека</i> Тергеелик дума кӧстӧйт, омбудсмен федераль конституционный јасак аайынча иштейт. Уполномоченный бойыныҥ ижинде кандый да государственный органга ла должностьту кижиге каруулу эмес. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Политикалык_партиялар"><span id=".D0.9F.D0.BE.D0.BB.D0.B8.D1.82.D0.B8.D0.BA.D0.B0.D0.BB.D1.8B.D0.BA_.D0.BF.D0.B0.D1.80.D1.82.D0.B8.D1.8F.D0.BB.D0.B0.D1.80"></span>Политикалык партиялар</h3></div> <p>2019 јылдыҥ кочкор айыныҥ 7-чи кӱнинде Россияда регистрацияны ӧткӧн 63 политикалык партия болгон. 2020 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 6-чы кӱнинде регистрация ӧткӧн 44 партия<sup id="cite_ref-162" class="reference"><a href="#cite_note-162"><span class="cite-bracket">&#91;</span>161<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, олордыҥ Тергеелик думага бичиткени алты: </p> <ul><li>Партия «Единая Россия», 2001 јылда тӧзӧлгӧн, эки политикалык кыймыгу бириккен богон «Единство» ла «Отечество — Вся Россия». Консерватизм учун. Тоозы&#160;— 2&#160;млн кижи (2012). Тергеелик думага талдпштарда 2016 јылда 343 јер алган, баштаачы партияныҥ јерин алган. Партияныҥ јааны&#160;— Д.&#160;А.&#160;Медведев.</li> <li>Коммунистическая партия Российской Федерации (КПРФ), 1993 јылда тӧзӧлгӧн, Коммунистическая партия РСФСР орныктырылган. КПСС-тыҥ керегин уулалткан. Тоозы&#160;— 156 муҥ кижи (2012). 2016 јылда талдаштарда 42 јер алган. Партияныҥ јааны&#160;— Г.&#160;А.&#160;Зюганов.</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%94%D0%9F%D0%A0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ЛДПР (мындый бӱк јок)">ЛДПР</a> (алдында Либерально-демократическая партия России), 1992 јылда тӧзӧлгӧн. Национализм, патриотизм ле теория смешанной экономикини тудунат. Тоозы&#160;— муҥ кижи (2016). 2016 јылда талдаштарда 39 јер алган. Јааны партияныҥ&#160;— В.&#160;В. Жириновский.</li> <li>Партия «<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Справедливая Россия (мындый бӱк јок)">Справедливая Россия</a>» («эсеры»), 2006 јылда тӧзӧлгӧн. Социалистический интернационалга кирет. Тоозы&#160;— 160 муҥ кижи (2016). 2016 јылда талдаштарда 23 јер алган. Партияныҥ јааны&#160;— С.&#160;М.&#160;Миронов.</li> <li>Партия «<a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0_(%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F,_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Родина (партия, Россия) (мындый бӱк јок)">Родина</a>», 2004 јылда тӧзӧлгӧн. Придерживается идеологии Сол национализмниҥ идеологиязын тудунат. Тоозы&#160;— 135 муҥ кижи (2004). 2016 јылда талдаштарда бир јер алган. Јааны партияныҥ&#160;— А.&#160;А.&#160;Журавлёв.</li> <li>Партия «<a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0_(%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гражданская платформа (Россия) (мындый бӱк јок)">Гражданская платформа</a>», 2012 јылда тӧзӧлгӧн, идеологии консерватизм ле экономический либерализм деп идеологияны тудунат. Тоозы&#160;— 26 муҥ кижи (2014). 2016 јылда талдаштарда бир јер алган. Федерал Политикалык комитеттиҥ партиязыныҥ јааны&#160;— Р.&#160;Г.&#160;Шайхутдинов]].</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Тыш_политиказы"><span id=".D0.A2.D1.8B.D1.88_.D0.BF.D0.BE.D0.BB.D0.B8.D1.82.D0.B8.D0.BA.D0.B0.D0.B7.D1.8B"></span>Тыш политиказы</h3></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:BRIC_leaders_in_2008.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/BRIC_leaders_in_2008.jpg/280px-BRIC_leaders_in_2008.jpg" decoding="async" width="280" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/BRIC_leaders_in_2008.jpg/420px-BRIC_leaders_in_2008.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/BRIC_leaders_in_2008.jpg/560px-BRIC_leaders_in_2008.jpg 2x" data-file-width="1672" data-file-height="900" /></a><figcaption>БРИК-тиҥ лидерлери 2008 јылда&#160;— Манмоха́н Сингх, Дми́трий Медве́дев, Ху Цзиньтао ло Луи́с Ина́сиу Лу́ла да Си́лва</figcaption></figure> <p>Россия Организация Объединённых Нацийде (ООН) СССР-дыҥ турчы болгонын уулалткан (Совет Безопасностиде јаантайын турчы болгон статузын база), ӧскӧ дӧ эл-јондык биригӱлерде<sup id="cite_ref-163" class="reference"><a href="#cite_note-163"><span class="cite-bracket">&#91;</span>162<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, СССР-дыҥ эл-јондор ортодо јӧптӧжӱлеринде туружып, оныҥ тӧлӱзин бойына алынган, гран ары јанында советский активтер бӱдӱнге Россия тергееге кӧчкӧн. </p><p>Россия ӧскӧ ороондоло колбуларда СССР-дыҥ Континуитеди, государство-продолжатель болот<sup id="cite_ref-164" class="reference"><a href="#cite_note-164"><span class="cite-bracket">&#91;</span>163<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165"><span class="cite-bracket">&#91;</span>164<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166"><span class="cite-bracket">&#91;</span>165<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, је кезик тергеелер бу айалгала јӧпсинбей јат, дискуссиялар ӧдӧт<sup id="cite_ref-167" class="reference"><a href="#cite_note-167"><span class="cite-bracket">&#91;</span>166<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> билимде (научных кругах). </p><p>Россия&#160;— международный общениениҥ јан учурлу турчызы болуп јат. Јаантайынгы беш турчыныҥ тоозында Совет Безопасностиде (СБ ООН) јаҥжыккан улу держава болуп артып,<sup id="cite_ref-EncartaGreatPowers_26-1" class="reference"><a href="#cite_note-EncartaGreatPowers-26"><span class="cite-bracket">&#91;</span>25<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> телекейде амыр-энчӱни чеберлеп аларында туружат. 1997—2014 јылдарда Россия «Большую восьмёркага» кирген&#160;— формальный эмес экономически тыҥ тергеелердиҥ биригӱзи. Кӧп международный биригӱлердиҥ турчызы болуп јат: Совет Европы ла (Организация по безопасности и сотрудничеству в Европе) ОБСЕ. Аҥылу јерде озогы СССР-де тӧзӧлгӧн биригӱлер турат, Россия башкарат: (Содружество Независимых Государств) СНГ, (Организация Договора о коллективной безопасности) (ОДКБ), (Шанхайская организация сотрудничества) ШОС. Россия Белоруссияла кожо <i>Союзное государство</i> болот. </p><p>2014 јылда Белоруссияла, Казахстанла кожо учредитель-ороон болуп, Евразийский экономический союза (ЕАЭС) тӧзӧгӧн&#160;— (<i>Международная экономическая интеграция</i>), «Таможенного союза ЕврАзЭС» тайанып тӧзӧлгӧн. ЕАЭС 2015 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-чи кӱнинеҥ ала иштейт. </p><p>Россияныҥ тыш политиказы ороонныҥ президентиле, Ӧскӧ ороондорло колбулардыҥ министерствозыла башкарылат. Россия кӧпвекторный тыш политика ӧткӱрет. внешнюю политику. Ол 190 тергееле колбулар тудат&#160;— ООН-ныҥ турчыларыла, эки частично признанный ла ӱч <i>наблюдателями при ООН</i>; диппредставительстволор 144 ороондо. Россияда Грузияла дипломатический колбу јок (2008 јылдаҥ ала), <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D1%82%D0%B0%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бутан (мындый бӱк јок)">Бутанла</a>, Соломоновы Островала. </p><p>Россияныҥ тыш кӧпвекторный политиказы бастыра ороондорло најылык-айылдаш јадары учун, кӧпполярный телекей учун, бир ороон арткан ороондорды јаба базып, нени эдерин албадабазын деп ууламјылаган<sup id="cite_ref-168" class="reference"><a href="#cite_note-168"><span class="cite-bracket">&#91;</span>167<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Несмотря на поляризованные оценки различных аспектов внешней политики России её политическими оппонентами, некоторые видные западные исследователи (<a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B6%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%97%D0%B1%D0%B8%D0%B3%D0%BD%D0%B5%D0%B2_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%B6&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бжезинский, Збигнев Казимеж (мындый бӱк јок)">Бжезинский</a>) в целом подтверждают её конструктивную направленность в системе международных отношений<sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169"><span class="cite-bracket">&#91;</span>168<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Российский загранпаспортло виза јокко телекейдиҥ 76 тергеезине барар арга бар, 32 тергееде визаны једип келзе ле автоматически алар арга бар, ӧскӧ тергеелерге, ол тоодо Евросоюзтыҥ ороондорына: США, Канада, Великобритания, Китай, Япония ла ӧскӧ ороондорго барарга, визаны озолондыра алар керек. Телегейдиҥ ороондорыла изовый режимди Россия удура-тедире јӧптӧжӧт<sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170"><span class="cite-bracket">&#91;</span>169<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Јуу-јепсели"><span id=".D0.88.D1.83.D1.83-.D1.98.D0.B5.D0.BF.D1.81.D0.B5.D0.BB.D0.B8"></span>Јуу-јепсели</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Alabino220415part1-54.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Alabino220415part1-54.jpg/220px-Alabino220415part1-54.jpg" decoding="async" width="220" height="142" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Alabino220415part1-54.jpg/330px-Alabino220415part1-54.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Alabino220415part1-54.jpg/440px-Alabino220415part1-54.jpg 2x" data-file-width="2250" data-file-height="1449" /></a><figcaption>Стратегический ядерный ракетный комплекс <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%A1-24&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РС-24 (мындый бӱк јок)">РС-24 «Ярс»</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:MAKS2015part1-19_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/MAKS2015part1-19_%28cropped%29.jpg/220px-MAKS2015part1-19_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/MAKS2015part1-19_%28cropped%29.jpg/330px-MAKS2015part1-19_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/MAKS2015part1-19_%28cropped%29.jpg/440px-MAKS2015part1-19_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="1575" data-file-height="1148" /></a><figcaption>Перспективный истребитель <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%90%D0%9A_%D0%A4%D0%90&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ПАК ФА (мындый бӱк јок)">Су-57</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Тӱӱкизи_2"><span id=".D0.A2.D3.B1.D3.B1.D0.BA.D0.B8.D0.B7.D0.B8_2"></span>Тӱӱкизи</h4></div> <p>Россия Федерацияныҥ јуучыл черӱзи (ВС РФ)&#160;— тергеелик јуучыл организация, Российский Федерацияныҥ коруланар тӧзӧлгӧзи. «Об обороне» деп Федерал Јасак аайынча (№&#160;61-ФЗ 1996 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 31-чи кӱнинде чыккан), Јуучыл черӱ Россия Федерацияга табару болзо, удура турарга, јерин корулаарга керектӱ, онойдо ок федерал конституционный јасактарды ла Россия Федерацияныҥ международный јӧптӧжӱлерин бӱдӱрерге керектӱ. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Бӧлӱнгени,_тоозы,_акча-манатла_јеткилдегени"><span id=".D0.91.D3.A7.D0.BB.D3.B1.D0.BD.D0.B3.D0.B5.D0.BD.D0.B8.2C_.D1.82.D0.BE.D0.BE.D0.B7.D1.8B.2C_.D0.B0.D0.BA.D1.87.D0.B0-.D0.BC.D0.B0.D0.BD.D0.B0.D1.82.D0.BB.D0.B0_.D1.98.D0.B5.D1.82.D0.BA.D0.B8.D0.BB.D0.B4.D0.B5.D0.B3.D0.B5.D0.BD.D0.B8"></span>Бӧлӱнгени, тоозы, акча-манатла јеткилдегени</h4></div> <p>2010 јылдыҥ тулаан айыныҥ 5-чи кӱнинде Россияныҥ јуучыл черӱзинде 1&#160;млн кижи болгон(<i>Список стран по численности действующих войск</i>, телекейде 5-чи јерде)<sup id="cite_ref-171" class="reference"><a href="#cite_note-171"><span class="cite-bracket">&#91;</span>170<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2010 јылда бюджеттеҥ черӱге 40,3&#160;млрд доллар чыгарылган. Российский черӱлер ӱч бӱдӱмдӱ: <i>Сухопутные войска, Воздушно-космические силы, Военно-морской флот; эки алдынаҥ бойы черӱ: Ракетные войска стратегического назначения, Воздушно-десантные войска</i>. Мында <i>Материально-техническое обеспечение Вооружённых сил Российской Федерации (МТО)</i> , јуучыл формированиелер ле органдар, алдынаҥ бойы черӱге кирбей турган службалар: </p> <ul><li>Федеральная служба войск национальной гвардии Российской Федерации;</li> <li>Войска гражданской обороны МЧС России;</li> <li>Служба внешней разведки Российской Федерации;</li> <li>Органы ФСБ России (в том числе Пограничная служба Федеральной службы безопасности Российской Федерации;</li> <li>Органы Федеральная служба охраны Российской Федерации (ФСО России) (ол тоодо окылу связь ла информацияныҥ).</li></ul> <p>Черӱлердиҥ Ӱстӱги башкомандующийи болуп Россия Федерацияныҥ президенти кӧстӧлӧт<sup id="cite_ref-172" class="reference"><a href="#cite_note-172"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Черӱге јуучылдарды јууры: призыв эдип (экстерриториальный принципле), оноҥ бойыныҥ кӱӱниле Россия Федерацияныҥ граждандары онойдо ок ӧскӧ ороонныҥ улустары база туружар аргалу. </p><p>Черӱге призыв Федерал јасакка тайанат №&#160;53-ФЗ 1998 јылдыҥ тулаан айыныҥ 28-чи кӱнинде чыккан <i>«О воинской обязанности и военной службе»</i>. Призывка эр улус 18 јаштаҥ 27 јашка јетире јараар. Ӧйи 1 января 2008 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-чи кӱнинеҥ ала&#160;— 12 ай. </p><p>Черӱде контрактла Россия Федерацияныҥ граждандары 18 јаштаҥ ала 40 јашка јетире, ӧскӧ ороондордыҥ граждандары 18 јаштаҥ ала 30 јашка јетире болор аргалу. Ӧйи&#160;— ӱч, беш, он јыл. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ядерный_јуу-јепсел"><span id=".D0.AF.D0.B4.D0.B5.D1.80.D0.BD.D1.8B.D0.B9_.D1.98.D1.83.D1.83-.D1.98.D0.B5.D0.BF.D1.81.D0.B5.D0.BB"></span>Ядерный јуу-јепсел</h4></div> <p>2018 јылда Россияда 1444 ядерный боеголовка (<a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BB%D1%83%D0%B1&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ядерный клуб (мындый бӱк јок)">2-чи јер</a> США-ныҥ кийнинде)<sup id="cite_ref-173" class="reference"><a href="#cite_note-173"><span class="cite-bracket">&#91;</span>172<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ядерный кӱчи <i>Ядерная триада, нескольких средах</i> јадат, Россияга ӧскӧ тергеелер јуула кирзе коруланарга белен. Россияныҥ Военный доктриназы аайынча, Россия Федерация ядерный јуу-јепселин (<i>Оружие массового поражения</i>) табару болзо тузаланар аргалу, онойдо ок тегин јуу-јепселдӱ табарза база коруланар аргалу, качан тергеени јоголтор табару болзо<sup id="cite_ref-174" class="reference"><a href="#cite_note-174"><span class="cite-bracket">&#91;</span>173<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Экономиказы"><span id=".D0.AD.D0.BA.D0.BE.D0.BD.D0.BE.D0.BC.D0.B8.D0.BA.D0.B0.D0.B7.D1.8B"></span>Экономиказы</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Текши_айалгазы,_тӧс_кӧргӱзӱлери"><span id=".D0.A2.D0.B5.D0.BA.D1.88.D0.B8_.D0.B0.D0.B9.D0.B0.D0.BB.D0.B3.D0.B0.D0.B7.D1.8B.2C_.D1.82.D3.A7.D1.81_.D0.BA.D3.A7.D1.80.D0.B3.D3.B1.D0.B7.D3.B1.D0.BB.D0.B5.D1.80.D0.B8"></span>Текши айалгазы, тӧс кӧргӱзӱлери</h3></div> <p>Экономика Россияныҥ экономиказы телекейде 6-чы јерде, Европаныҥ ороондорыныҥ кийнинде 2-чи јерде (Германияныҥ кийнинде) ВВП-ныҥ кемиле, ППС-тыҥ кемиле (2018 јылда 4,2&#160;трлн доллар болгон)<sup id="cite_ref-IMF2018_175-0" class="reference"><a href="#cite_note-IMF2018-175"><span class="cite-bracket">&#91;</span>174<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-imf2_176-0" class="reference"><a href="#cite_note-imf2-176"><span class="cite-bracket">&#91;</span>175<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Номинал ВВП Россияда 2019 јылда 1702&#160;млрд доллар&#160;— бу кӧргӱзӱле Россия телекейде 11-чи јерде (Список стран по ВВП, номинал)<sup id="cite_ref-177" class="reference"><a href="#cite_note-177"><span class="cite-bracket">&#91;</span>176<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. ВВП ла ППС Россияда бир кижиге 2018 јылда (Список стран по ВВП (ППС) на душу населения) 50-чи јерде. </p><p>Ороонныҥ телекейлик экономикага кожултазы 2019 јылда 3,1&#160;% јеткен<sup id="cite_ref-178" class="reference"><a href="#cite_note-178"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <i>Индекс развития человеческого потенциала</i> аайынча Россия бийик кеминде ороондорго кирет, ВТО ло ЕАЭС-тиҥ турчызы. </p><p>2018 јылда Россияныҥ экономиказыныҥ ӧзӱми 2,3&#160;% болгон, 2019 јылда ӧзӱш уулалган. Федерал бюджет 2019 јылда профицитӱ бӱткен 1 трлн 967,6&#160;млрд салковой, эмезе 1,8&#160;% ВВП<sup id="cite_ref-179" class="reference"><a href="#cite_note-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>178<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Международный валютный фонддыҥ јетиргениле, Россияда ВВП бир кижиге ППС аайынча 2016 јылда $26 926, бу кӧргӱзӱле Россия телекейде 50 талдама ороондордыҥ тоозына кирет, СНГ-ныҥ ороондорын акалайт. </p><p>Expert Market компанияныҥ јетиргениле, в рейтинге стран (2016) по уровню <i>производительности труда</i> јанынаҥ Россия телекейде ороондордыҥ рейтингинде 32-чи јерде, СНГ-ныҥ ороондорын озолойт<sup id="cite_ref-180" class="reference"><a href="#cite_note-180"><span class="cite-bracket">&#91;</span>179<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда ВВП-ныҥ отраслевой структуразы (2011 јыл аайынча)<sup id="cite_ref-autogenerated20130110-2_181-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated20130110-2-181"><span class="cite-bracket">&#91;</span>180<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: </p> <div style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; -o-column-count: 2; -ms-column-count: 2; column-count: 2;"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D1%8F_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Розничная торговля в России (мындый бӱк јок)">Розничная</a> и <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BF%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D1%8F_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Оптовая торговля в России (мындый бӱк јок)">оптовая</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Торговля (мындый бӱк јок)">торговля</a>&#160;— 16,2&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%D0%BA%D1%82%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Налоги на продукты (мындый бӱк јок)">Налоги на продукты</a>&#160;— 15,1&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Финансовая система России (мындый бӱк јок)">Финансы</a> и услуги&#160;— 14,0&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Промышленность России (мындый бӱк јок)">Обрабатывающая промышленность</a>&#160;— 13,6&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%87%D0%B0_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%8B%D1%85_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Добыча полезных ископаемых в России (мындый бӱк јок)">Добыча полезных ископаемых</a>&#160;— 9,1&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Транспортная система России (мындый бӱк јок)">Транспорт</a> и <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D0%B7%D1%8C_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Связь в России (мындый бӱк јок)">связь</a>&#160;— 7,5&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Образование в России (мындый бӱк јок)">Образование</a> и <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Здравоохранение в России (мындый бӱк јок)">здравоохранение</a>&#160;— 5,7&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Строительство России (мындый бӱк јок)">Строительство</a>&#160;— 5,5&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Государственное управление (мындый бӱк јок)">Госуправление</a> и <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Военная доктрина (мындый бӱк јок)">военная безопасность</a>&#160;— 5,0&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D1%85%D0%BE%D0%B7%D1%8F%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сельское хозяйство России (мындый бӱк јок)">Сельское</a> и <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D1%85%D0%BE%D0%B7%D1%8F%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лесное хозяйство (мындый бӱк јок)">лесное хозяйство</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рыболовство (мындый бӱк јок)">рыболовство</a>&#160;— 3,6&#160;%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Энергетика России (мындый бӱк јок)">Энергетика</a>&#160;— 3,2&#160;%</li></ul> </div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:HDP_PPP_per_capita_Russia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/HDP_PPP_per_capita_Russia.jpg/330px-HDP_PPP_per_capita_Russia.jpg" decoding="async" width="330" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/HDP_PPP_per_capita_Russia.jpg/495px-HDP_PPP_per_capita_Russia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/HDP_PPP_per_capita_Russia.jpg/660px-HDP_PPP_per_capita_Russia.jpg 2x" data-file-width="961" data-file-height="624" /></a><figcaption>ВВП ППС јанынаҥ бир кижиге 1991 јылдаҥ ала ӧзӱми</figcaption></figure> <p><br /> 1999—2008 јылдаҥ ала (валовый внутренний продукт) (ВВП) 93,8&#160;% болгон, промышленностьто&#160;— 79,1&#160;%<sup id="cite_ref-182" class="reference"><a href="#cite_note-182"><span class="cite-bracket">&#91;</span>181<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, јурт ээлемде&#160;— 39,7&#160;%. 2008 Јылда ороондо, 1989 јылга кӧрӧ, ВВП 107&#160;% , промышленный производство&#160;— 85&#160;% (1990 јылда промышленный производство 1989 јылга кӧрӧ 99,9&#160;%, 1991—2004 јылдарда 30&#160;%-ке астаган<sup id="cite_ref-183" class="reference"><a href="#cite_note-183"><span class="cite-bracket">&#91;</span>182<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, 2005—2007 ӱылдарда 21,3&#160;%-ке кӧптӧгӧн), сельскохозяйственный производство&#160;— 83,6&#160;%. </p><p>Рост ВВП Россида ВВП-ныҥ 2010—2011 јылдарда ӧзӱми 8,7&#160;% болгон<sup id="cite_ref-autogenerated5_184-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated5-184"><span class="cite-bracket">&#91;</span>183<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2011 јылдыҥ турултазыла , Россияда инвестициялар калганчы 20 јылдарда рекордко кирген бир јылда 370&#160;млрд доллар. Онойдо, Россияда кажы ла кӱн 1 миллиард доллар инвестицияга кирген. Јӱк ле калганчы 20 јылга Россия экономиказына 2,5&#160;трлн доллардаҥ кӧп инвестиция болгон<sup id="cite_ref-autogenerated3_185-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated3-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>184<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-autogenerated3_185-1" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated3-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>184<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-autogenerated3_185-2" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated3-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>184<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Акча (денежная единица)&#160;— салковой (российский рубль), 2017 јылда орто курс&#160;— 58,3 салковой США-ныҥ 1 доллары болгон<sup id="cite_ref-186" class="reference"><a href="#cite_note-186"><span class="cite-bracket">&#91;</span>185<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Солыыр акча (Разменная единица)&#160;— <i>копейка</i>, салковойдыҥ јӱзинчи ӱлӱзи. Акчаныҥ эмиссиязын ороонныҥ Баш банкы (Центральный Банк России) ӧткӱрет. </p><p>Ишјоктордыҥ тоозы 5,0&#160;%, иштӱлердиҥ тоозы 59,3&#160;% (2018 јылда кочкор айда чотогоныла)<sup id="cite_ref-187" class="reference"><a href="#cite_note-187"><span class="cite-bracket">&#91;</span>186<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Эл-јонныҥ ишјалыныҥ орто кеми (1 айга) Россияда 2016 јылда 32 122 салковой болгон<sup id="cite_ref-188" class="reference"><a href="#cite_note-188"><span class="cite-bracket">&#91;</span>187<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда кӧп улус иштеп турган компания&#160;— (РЖД) Россияныҥ темирјолдоры, 2017 јылда мында 900 муҥ кижи иштеген<sup id="cite_ref-189" class="reference"><a href="#cite_note-189"><span class="cite-bracket">&#91;</span>188<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Промышленность"><span id=".D0.9F.D1.80.D0.BE.D0.BC.D1.8B.D1.88.D0.BB.D0.B5.D0.BD.D0.BD.D0.BE.D1.81.D1.82.D1.8C"></span>Промышленность</h3></div> <p>2014 јылда промышленный производствоныҥ ӱлӱзи ВВП-ныҥ структуразында 36,3&#160;% болгон. Промышленностьто иштегендердиҥ (иштегедий јашту улустаҥ) тоозы&#160;— 27,8&#160;% <sup id="cite_ref-CIA-Main_190-0" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Валовой добавленный стоимостьтыҥ кеми (ВДС) Россияныҥ обрабатывающий промышленностьинде 2007 јылда $196&#160;млрд болгон, бу кӧргӱзӱле Россия телекейде 9-чы јерде<sup id="cite_ref-191" class="reference"><a href="#cite_note-191"><span class="cite-bracket">&#91;</span>190<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2011 јылда ВДС $252 млрд-ка кӧптӧгӧн<sup id="cite_ref-autogenerated20130110-2_181-1" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated20130110-2-181"><span class="cite-bracket">&#91;</span>180<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Доля обрабатывающий производствоныҥ ӱлӱзи российский промышленный производстволо&#160;— 66&#160;% (2007)<sup id="cite_ref-merplan2008_192-0" class="reference"><a href="#cite_note-merplan2008-192"><span class="cite-bracket">&#91;</span>191<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2000 јылдарда российский обрабатывающий промышленностьто ӧзӱш уулалган, 2008—2009 јылдардыҥ телекейлик кризиси тушта туктурылган. 1999 јылдаҥ 2011 јылга јетире обрабатывающий производствоныҥ индекси Россияда 82&#160;%-ке јаанаган, ол тоодо аш-курсак промышленность &#160;— 80&#160;%-ке, машиналар ла оборудованиениҥ&#160;производствозы — 74&#160;%-ке, электрооборудование, электронн ло оптика оборудованиениҥ производствозы&#160;— 231&#160;%-ке кӧдӱрилген, производство транспортный средстволор ло оборудованиениҥ производствозы&#160;— 29&#160;%-ке кӧптӧгӧн, металлургия&#160;— 67&#160;%, химическая промышленность&#160;— 62&#160;%<sup id="cite_ref-193" class="reference"><a href="#cite_note-193"><span class="cite-bracket">&#91;</span>192<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ӧзӱштиҥ экпинине шылтай, орто телекейлик кӧргӱзӱлердеҥ бийик, Россия телекейлик <i>добавленной стоимости обрабатывающей промышленности</i>-де бойыныҥ ӱлӱзин 2010 јылда 0,9&#160;%-теҥ ала 2002 јылда 2,1&#160;%-ке јетире кӧдӱрип алган. Калганчы јылдарда обрабатывающий промышленностьто ВДС јанынаҥ Россия Испанияны, Канаданы, Мексика, Индонезияны акалаган (2002 јылда бу ороондор Россиянаҥ озо болгон). </p><p>Россияда обрабатывающий промышленностьтыҥ структуразы текши кемиле (2009 јылда)<sup id="cite_ref-194" class="reference"><a href="#cite_note-194"><span class="cite-bracket">&#91;</span>193<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: </p> <ul><li>Аш-курсак (пищевая) промышленность&#160;— 19,3&#160;%</li> <li>Машиностроение&#160;— 19,1&#160;%</li> <li>Кокс эдери ле нефтепродукттар&#160;— 18,5&#160;%</li> <li>Металлургия&#160;— 16,7&#160;%</li> <li>Химический производство, резина ла пластмассовый эдимдер чыгарары&#160;— 10,0&#160;%</li> <li>Агашла иштеери, агаштаҥ эдимдер, целлюлозно-бумажный производство; издательский ле полиграфический иш&#160;— 5,0&#160;%</li> <li>Производство прочих неметаллических минеральных продуктов&#160;— 4,8&#160;%</li> <li>Јеҥил промышленность&#160;— 1,3&#160;%</li></ul> <p>Россияныҥ промышленностиниҥ бастыра отрасльдарыныҥ ортозында 1991 јылга кӧрӧ, электрооборудованиениҥ, электронло оптика оборудованиениҥ, химический производствныҥ, обрабатывающий производствныҥ ла о.ӧ. производстволор, топливно-энергетический полезный ископаемый казары; целлюлозно-бумажноый производство; издательский ле полиграфический иш; металлургический производство ло металлический јазалдар эдери; коруланар промышленность; электроэнергияны эдип таркадары, газ ла суу ууламјылар јакшы кеминде барып јат (2006)<sup id="cite_ref-195" class="reference"><a href="#cite_note-195"><span class="cite-bracket">&#91;</span>194<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Јурт_ээлем"><span id=".D0.88.D1.83.D1.80.D1.82_.D1.8D.D1.8D.D0.BB.D0.B5.D0.BC"></span>Јурт ээлем</h3></div> <p>Јурт ээлем производствоныҥ продукциязынаҥ текши кеми 2015 јылдарда тургуза ӧйдиҥ бааларыла 471,2&#160;млрд салковой, чаган-кӱчӱрген айда 2015 јылда&#160;— 4740,5&#160;млрд салковой<sup id="cite_ref-196" class="reference"><a href="#cite_note-196"><span class="cite-bracket">&#91;</span>195<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Јурт ээлемде <i>объём валовой добавленной стоимости</i> кеми, аҥдаар ла агаш ээлемде Россияда&#160;— 1,53&#160;трлн салковой (2009)<sup id="cite_ref-vds_197-0" class="reference"><a href="#cite_note-vds-197"><span class="cite-bracket">&#91;</span>196<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Росстаттыҥ чотогоныла, 2007 јылда јурт ээлемниҥ <i>общий валовой продукт</i> Россияда 2099,6&#160;млрд салковой болгон, олордоҥ растениеводство (јер ижинде) 1174,9&#160;млрд салковой (55,96&#160;%) келишкен, мал азыраарына (животноводство&#160;— 924,7&#160;млрд салк. (44,04&#160;%) келишкен. Производительдердиҥ категориязынаҥ кӧп саба продукцияны таҥынаҥ ээлемдер (ЛПХ) берген (48,75&#160;%, эмезе 1023,6&#160;млрд салк.); экинчи јерде&#160;— ј/э организациялар (колхоз, совхоз ло о.ӧ.), 43,76&#160;%, эмезе 918,7&#160;млрд салк. берген; фермер ээлемдер эҥ ас продукция берген&#160;— 7,49&#160;% эмезе 157,3&#160;млрд салк. </p><p>Телекейде кыра салар бастыра јерлердиҥ 10&#160;%-ти Россияда. Свыше 4/5 в Россияда кыра салар јердиҥ 4/5 бӧлӱги Орто Поволжье, Тӱндӱк Кавказ, Урал регион ло Кӱнбадыш Сибир. Јурт ээлем культуралар: мажакту, сахарлу свёкла, кӱнкузук, картошко, лён. </p><p>Россия мажакту аш садарында телекейде эҥ озо јерде (лидер экспортто)<sup id="cite_ref-198" class="reference"><a href="#cite_note-198"><span class="cite-bracket">&#91;</span>197<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Круг потребителей российской пшеницы увеличился до 84 стран Европы, Азии, Африки и Южной Америки<sup id="cite_ref-autogenerated5_184-1" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated5-184"><span class="cite-bracket">&#91;</span>183<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда эт-сӱт ле эт-тӱк јанынаҥ производство. 2000—2008 јылдарда Россияда јылдыҥ ла эт производствоныҥ кеми бийиктеген<sup id="cite_ref-rs08_199-0" class="reference"><a href="#cite_note-rs08-199"><span class="cite-bracket">&#91;</span>198<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. В 2008 году его было произведено 2,9&#160;млн тонн, что в 2,6 раза больше показателя 1999 года<sup id="cite_ref-rs08_199-1" class="reference"><a href="#cite_note-rs08-199"><span class="cite-bracket">&#91;</span>198<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. С 2002 по 2008 годы производство курятины в России утроилось, достигнув 2&#160;млн тонн в год<sup id="cite_ref-kv_200-0" class="reference"><a href="#cite_note-kv-200"><span class="cite-bracket">&#91;</span>199<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Всероссийская сельскохозяйственная перепись 2006 ла 2016 јылда ӧткӧн. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Сфера_услуг"><span id=".D0.A1.D1.84.D0.B5.D1.80.D0.B0_.D1.83.D1.81.D0.BB.D1.83.D0.B3"></span>Сфера услуг</h3></div> <p>Россияныҥ экономиказында, јаҥжыккан аайынча, <i>сфера услуг</i> кӧп эмес болгон (советӧйдӧ база), је 1990-чы јылдардаҥ ала тыҥыда ӧзӱп баштаган. 2015 јылда ВВП-да сферА услугтыҥ ӱлӱзи 59,7&#160;% боло берген, бу иштенер јашту улустыҥ тал ортозынаҥ кӧбине (63&#160;%) иш берген<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-1" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Банктар"><span id=".D0.91.D0.B0.D0.BD.D0.BA.D1.82.D0.B0.D1.80"></span>Банктар</h4></div> <p>Россияда кредитно-финансовый система 1998—1999 јылдардыҥ кризисинде кӱч ӧйлӧрди ӧдӱп чыгала, 2000 јылдарда токуналу айалгага кирген. 2005 јылда Россия Федерацияныҥ Баш банкы узакка иштеер программа ачкан, бу программа ороондо таҥынаҥ улустыҥ банковский учреждениелерин астадарга ууламјылаган, темдектезе, кичинек банктарды бириктирип, јаан банктарга кошкон болгон. </p><p>Боссияда 500 јаан деген банктарыныҥ активтеринде 2010 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 1-чи кӱнинде 28,4&#160;трлн салковой ($0,91 трлн) болгон<sup id="cite_ref-rbcrat_201-0" class="reference"><a href="#cite_note-rbcrat-201"><span class="cite-bracket">&#91;</span>200<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россияныҥ јондор ортодо алтын резервында 2017 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 1-чи кӱнинде 401&#160;млрд долларов (7-чи јер телекейде)<sup id="cite_ref-202" class="reference"><a href="#cite_note-202"><span class="cite-bracket">&#91;</span>201<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Государственный внешний долг России на 1 марта 2015 года составляет $54 млрд<sup id="cite_ref-203" class="reference"><a href="#cite_note-203"><span class="cite-bracket">&#91;</span>202<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ороондо ВВП-ныҥ текши кеминиҥ јӱк ле 3&#160;%-ти болуп јат, бу телекейде эҥ јабыс кӧргӱзӱлердиҥ бирӱзи болуп јат. </p><p>Салковыйдыҥ (рубль) валютный курсын телекейде нефтьтиҥ баазынаҥ камаандузын астадып ийерге ченежедилер. </p><p>Росстаттыҥ чотогоныла , 2011 јылда ӧскӧ ороондордоҥ јуулган инвестицияларыныҥ текши кеми Россия экономиказында $347 млрд болгон<sup id="cite_ref-204" class="reference"><a href="#cite_note-204"><span class="cite-bracket">&#91;</span>203<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-205" class="reference"><a href="#cite_note-205"><span class="cite-bracket">&#91;</span>204<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. «Всемирная книга фактов ЦРУ» јетиргениле, 2014 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнинде Россияда ӧскӧ ороондордоҥ јуулган инвестицияларыныҥ текши кеми $606 млрд болгон(16-чы јер телекейде)<sup id="cite_ref-206" class="reference"><a href="#cite_note-206"><span class="cite-bracket">&#91;</span>205<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Туризм"><span id=".D0.A2.D1.83.D1.80.D0.B8.D0.B7.D0.BC"></span>Туризм</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:PeterhofGrandCascade.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/PeterhofGrandCascade.JPG/220px-PeterhofGrandCascade.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/PeterhofGrandCascade.JPG/330px-PeterhofGrandCascade.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/PeterhofGrandCascade.JPG/440px-PeterhofGrandCascade.JPG 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a><figcaption>Петергоф (дворцово-парковый ансамбль)&#160;— Санкт-Петербургта туристтердиҥ сӱӱген јери</figcaption></figure> <p>Россияныҥ ичбойында туризмы 2017 јылда 55 миллион јорык (поездка) болгон. 10 регион-лидердиҥ ортозында: Московская область, Москва, Приморский край, Санкт-Петербург, Республика Татарстан, Краснодарский ле Алтайский край, Калининградский, Волгоградский ле Калужский областьтар. </p><p>2018 јылда году Сочиде болгон Российский инвестиционный форумда вице-премьер Ольга Голодец Россияда 60&#160;млн кижи јорыктаган, бу 2017 јылга кӧрӧ 15&#160;%-ке кӧп деп айткан. </p><p>2017 јылда Россияда санаторно-курортный айалгада амыраган улустыҥ тоозы 9,5&#160;%-ке (5,59&#160;млн кижи) астаган. 2014—2015 јылдарда улустыҥ кирелтези астаганынаҥ улам, ӧскӧ ороондорго путевкалардыҥ бааланганынаҥ, российский санаторийлерге барыжы кӧптӧгӧн: Крымада, Краснодарский, Ставропольский ле Алтайский крайларда. </p><p>Россияныҥ ФСБ-зыныҥ погран службалары јетиргениле 2019 јылдыҥ баштапкы кварталында, РФ-га келген ӧскӧ ороондордыҥ улузыныҥ кӧп сабазы&#160;— постсоветский ороондордыҥ. Украинанаҥ РФ-га эҥ ле кӧп улус келген (1,7 миллиона кижи). 870 муҥ кижи Казахстаннаҥ (2,5&#160;% јетире кӧптӧгӧн), 635 муҥ граждан&#160;— Узбекстаннаҥ (15&#160;%-ке кӧптӧгӧн), 689 муҥ&#160;— Таджикистаннаҥ (24,3&#160;%-ке кӧптӧгӧн). Кыдат ороон бу беш эҥ кӧп улус келген ороондорго кирет 342 муҥ граждан <sup id="cite_ref-автоссылка2_207-0" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка2-207"><span class="cite-bracket">&#91;</span>206<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2019 јылда туристтер мындый ороондордоҥ келген: Китай, Тӱштӱк Корея, Израиль, Германия, Франция, Италия, Таиланд, Турция, США ла Япония<sup id="cite_ref-автоссылка2_207-1" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка2-207"><span class="cite-bracket">&#91;</span>206<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Россияныҥ_экономиказы_райондорго_бӧлӱнгени"><span id=".D0.A0.D0.BE.D1.81.D1.81.D0.B8.D1.8F.D0.BD.D1.8B.D2.A5_.D1.8D.D0.BA.D0.BE.D0.BD.D0.BE.D0.BC.D0.B8.D0.BA.D0.B0.D0.B7.D1.8B_.D1.80.D0.B0.D0.B9.D0.BE.D0.BD.D0.B4.D0.BE.D1.80.D0.B3.D0.BE_.D0.B1.D3.A7.D0.BB.D3.B1.D0.BD.D0.B3.D0.B5.D0.BD.D0.B8"></span>Россияныҥ экономиказы райондорго бӧлӱнгени</h3></div> <p>Россия 12 јаан бӧлӱкке бӧлӱнген: Тӱндӱк-Кӱнбадыш экономикалык район, Тӱндӱк, Ортодо, Волго-Вятский, Орто-Чернозёмный, Поволжский экономический район, Северо-Кавказский экономический район, Уральский экономический район, Западно-Сибирский экономический район, Восточно-Сибирский экономический район, Дальневосточный экономический район ло Калининградский экономический район, (Крым кажы да экономический районго кийдирилгелек). </p><p>Нефтьти ле газты Кӱнбадыш ла Кӱнчыгыш Сибирде алат<sup id="cite_ref-208" class="reference"><a href="#cite_note-208"><span class="cite-bracket">&#91;</span>207<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>; гидроэлектростанциялар, ӧҥдӱ металлургия ла агаш промышленность&#160;— Кӱнчыгыш Сибирде. Ыраак Кӱнчыгышта алтын ла алмазтар, балыкташ ла морепродукты алары. Тӱндӱк райондо ташкӧмӱр, нефть, газ, апатиттер, никель ле ӧскӧ дӧ металлдар алып јат, онойдо ок агаш белетеери ле балыктаары. Тӱндӱк-Кӱнбадыш, Орто, Волго-Вятский, Уральский ле Поволжский райондор јакшы кӧндӱккен машиностроениезиле, химический, лёгкий, пищевой промышленностьло, энергетиказыла, сфера услугла аҥыланат. Орто-Чернозёмный район ло Тӱндӱк Кавказ јакшы ӧзӧмдӱ јурт ээлемдӱ ле аш-курсак промышленностьту. Калининградский областьта јакшы сфера услуг, балыкташ ла туризм. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Электроэнергетика"><span id=".D0.AD.D0.BB.D0.B5.D0.BA.D1.82.D1.80.D0.BE.D1.8D.D0.BD.D0.B5.D1.80.D0.B3.D0.B5.D1.82.D0.B8.D0.BA.D0.B0"></span>Электроэнергетика</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_-_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%80.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_-_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%80.svg/330px-%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_-_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%80.svg.png" decoding="async" width="330" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_-_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%80.svg/495px-%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_-_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%80.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_-_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%80.svg/660px-%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_-_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%80.svg.png 2x" data-file-width="719" data-file-height="354" /></a><figcaption>Россияда 1992—2008 јылдарда электроэнергияныҥ производствозыныҥ озӱми, млрд кВт·ч</figcaption></figure> <p>Электроэнергиеяла Россияда ороонныҥ 99&#160;%-ти јеткилделген. Электричество ороондо јеткилинче бойыныҥ кӱчиле табат, электроэнергияныҥ јаан эмес бӧлӱги экспортко барат<sup id="cite_ref-209" class="reference"><a href="#cite_note-209"><span class="cite-bracket">&#91;</span>208<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>По объёму выработки электроэнергии Россия телекейде электроэнергия јанынаҥ 3-чи јерде<sup id="cite_ref-210" class="reference"><a href="#cite_note-210"><span class="cite-bracket">&#91;</span>209<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Электроэнергияныҥ кӧп јаны&#160;— 67,79&#160;%&#160;— тепловой электростанцияларда эдилет, ол тоодо 44,9&#160;% ташкӧмӱр тузаланып, 26,5&#160;%&#160;— нефть ле 15,8&#160;%&#160;— ар-бӱткен газ. Производствоныҥ 20,35&#160;%-ти гидроэлектростанцияларла берилет, 11,80&#160;%&#160;— атомный станцияларла . 0,03&#160;% кирези кӱнле иштеген электростанциялар берет. Менее 0,01&#160;%-теҥ азын салкын-электростанциялар берип јат. </p> <table class="wikitable"> <caption>Россия Федерацияныҥ субъекттери электроэнергияны тузаланганы (млн <b>кВт</b>⋅ч) </caption> <tbody><tr> <th> </th> <th>2008 </th> <th>2009 </th> <th>2010 </th> <th>2011 </th> <th>2012 </th></tr> <tr> <td>Россия Федерация </td> <td>1 022 746,2 </td> <td>977 122,4 </td> <td>1 020 632,5 </td> <td>1 041 122,1 </td> <td>1 063 319,5 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Тыш_саду_ла_инвестициялар"><span id=".D0.A2.D1.8B.D1.88_.D1.81.D0.B0.D0.B4.D1.83_.D0.BB.D0.B0_.D0.B8.D0.BD.D0.B2.D0.B5.D1.81.D1.82.D0.B8.D1.86.D0.B8.D1.8F.D0.BB.D0.B0.D1.80"></span>Тыш саду ла инвестициялар</h3></div> <p>Тыш садуныҥ (Внешняя торговля) 2016 јылда текши кеми 424,4&#160;млрд долл. США положительный сальдо болзо, 94,2&#160;млрд долл. Экспорттыҥ кеми&#160;— 259,3&#160;млрд долл., импорттыҥ — 165,1&#160;млрд долл. (телекейде 19-чы ла 24-чи јер)<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-2" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Экспортко нефть ле нефтепродукттар, ар-бӱткен газ, металл, агаш ла агаш эдимдер, химикаттар ла гражданскй, јуучыл промышленный продукция. Импортко кӧп саба техника, транспорт, фармацевтический продукция, пластмасса, металлический полуфабрикаттар, эт, фрукты ла кузуктар, оптикалык ла эмчилик инструменттер, темир, сталь<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-3" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Российский экспортты (2015) Нидерланды (11,9&#160;% ), Китай (8,3&#160;%), Германия (7,4&#160;%), Италия (6,5&#160;%), Турция (5,6&#160;%) керексийт. Импорттыҥ кӧп сабазы Китайдаҥ (19,2&#160;%), Германиянаҥ (11,2&#160;%), США-наҥ (6,4&#160;%), Белоруссиянаҥ (4,8&#160;%), Италиянаҥ (4,6&#160;%) келет<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-4" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Иностранный инвестицияныҥ российский экономикада текши кеми 2016 јылда 348&#160;млрд долл. кире (телекейде 20-чи јер). Российский инвесторлорло гран ары јанында 359,3&#160;млрд долл. кире салынган (телекейде 19-чы јер)<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-5" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Всемирный банктыҥ шиҥдегени аайынча 2015 јылда <i>рейтинг лёгкости ведения бизнеса</i> аайынча Россия 62-чи јерде, бу ла ӧйдӧ 2014 јылда Россия 92 јерде болгон<sup id="cite_ref-Bis_211-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bis-211"><span class="cite-bracket">&#91;</span>210<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Экономикалык_једикпестер"><span id=".D0.AD.D0.BA.D0.BE.D0.BD.D0.BE.D0.BC.D0.B8.D0.BA.D0.B0.D0.BB.D1.8B.D0.BA_.D1.98.D0.B5.D0.B4.D0.B8.D0.BA.D0.BF.D0.B5.D1.81.D1.82.D0.B5.D1.80"></span>Экономикалык једикпестер</h3></div> <p>Россияныҥ экономиказы энергоресурстардаҥ тыҥ камаанду деп шӱӱлте бар<sup id="cite_ref-212" class="reference"><a href="#cite_note-212"><span class="cite-bracket">&#91;</span>211<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россия «голландская болезнь» деп оорула ору деп кезик эксперттер бодойт, ол качан экономика бир-эки бӱдӱм сырьеныҥ экспортынаҥ тыҥ камаанду болзо<sup id="cite_ref-213" class="reference"><a href="#cite_note-213"><span class="cite-bracket">&#91;</span>212<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Существует даже мнение о том, что огромные запасы природных ресурсов мешают модернизировать производство, что превращается в т.&#160;н. «<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D1%8F%D1%82%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%83%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Проклятие ресурсов (мындый бӱк јок)">проклятие ресурсов</a>». Однако, в 2003 году журнал «<a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Эксперт (мындый бӱк јок)">Эксперт</a>» писал, что слишком сильная связь российского экономического роста с нефтяными ценами является заблуждением. Журнал привёл подсчёты <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%92%D0%A4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="МВФ (мындый бӱк јок)">МВФ</a>, согласно которым вклад нефтяных цен&#160;— это не более 40&#160;% российского роста, остальные 60&#160;%&#160;— результат роста внутреннего рынка<sup id="cite_ref-214" class="reference"><a href="#cite_note-214"><span class="cite-bracket">&#91;</span>213<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. По оценке Минэкономразвития, вклад нефтяных цен в рост ВВП России в 2007 году составил 1,4&#160;% из 8,1&#160;%<sup id="cite_ref-215" class="reference"><a href="#cite_note-215"><span class="cite-bracket">&#91;</span>214<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Транспорт"><span id=".D0.A2.D1.80.D0.B0.D0.BD.D1.81.D0.BF.D0.BE.D1.80.D1.82"></span>Транспорт</h2></div> <p>Россияда транспортный система (мындый јаан ороондо) јакшы јайылып ӧспӧгӧн, је мында 124 муҥ. км темирјол, 1&#160;млн км кӧӧлик јолдор, 230 муҥ. км магистрал трубопровод, 100 муҥ. км суула јӱрер јолдор<sup id="cite_ref-autogenerated20130110-1_216-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated20130110-1-216"><span class="cite-bracket">&#91;</span>215<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Сӱрекей јаан јерлер ле кату климат Россияда озо ло баштап кандый ла ай-кӱн (погода) турза маҥтадар транспорт керектӱзин некейт&#160;— железнодорожный ла трубопроводный. Кош тартар ишке мындый транспорт керек. Суу транспортто ондый јаан учур јок, не дезе навигационный ӧй кыска . </p><p>2010 јылда транспорттыҥ грузообороды 4,75&#160;трлн тонно-км болгон, ол тоодо темирјолго 42&#160;% келишкен, трубопроводныйга&#160;— 50&#160;%, кӧӧлик&#160;— 4,1&#160;%, талай&#160;— 2,1&#160;%, агын сууларда&#160;— 1,1&#160;%, кейде&#160;— 0,1&#160;%<sup id="cite_ref-217" class="reference"><a href="#cite_note-217"><span class="cite-bracket">&#91;</span>216<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Текши транспорттыҥ пассажирообороды 2010 јылда 484&#160;млрд пассажиро-километров болгон, кейде транспортко 0&#160;%, автобус&#160;— 29&#160;%, темирјол&#160;— 29&#160;%, метрополитен&#160;— 9&#160;%. Калганчы ӧйдӧ кейде транспорттыҥ ӱлӱзи бийиктеген пассажирооборотто (2000 јылга кӧрӧ 3 катапка), темирјолдо астай берген<sup id="cite_ref-218" class="reference"><a href="#cite_note-218"><span class="cite-bracket">&#91;</span>217<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россияда телекоммуникационный сеть јакшы таркаган, мында стационарный ла мобильный связь, интернет-провайдерлердиҥ сети<sup id="cite_ref-219" class="reference"><a href="#cite_note-219"><span class="cite-bracket">&#91;</span>218<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Международный союз электросвязиниҥ тургускан информационно-коммуникационный технологиялардыҥ рейтингинде Россия телекейде 38-чи јерде, СНГ-ныҥ ороондлрын акалайт<sup id="cite_ref-220" class="reference"><a href="#cite_note-220"><span class="cite-bracket">&#91;</span>219<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. По уровню развития <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Электронное правительство (мындый бӱк јок)">электронного правительства</a> Россия находится на 27 месте в мире<sup id="cite_ref-221" class="reference"><a href="#cite_note-221"><span class="cite-bracket">&#91;</span>220<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Темирјолдор"><span id=".D0.A2.D0.B5.D0.BC.D0.B8.D1.80.D1.98.D0.BE.D0.BB.D0.B4.D0.BE.D1.80"></span>Темирјолдор</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russia_Rail_Map-ru.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Russia_Rail_Map-ru.svg/330px-Russia_Rail_Map-ru.svg.png" decoding="async" width="330" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Russia_Rail_Map-ru.svg/495px-Russia_Rail_Map-ru.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Russia_Rail_Map-ru.svg/660px-Russia_Rail_Map-ru.svg.png 2x" data-file-width="1296" data-file-height="729" /></a><figcaption>Россияда јаан учурлу темирјолдор</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Siemens_Velaro_in_Saint_Petersburg.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Siemens_Velaro_in_Saint_Petersburg.jpg/220px-Siemens_Velaro_in_Saint_Petersburg.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Siemens_Velaro_in_Saint_Petersburg.jpg/330px-Siemens_Velaro_in_Saint_Petersburg.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Siemens_Velaro_in_Saint_Petersburg.jpg/440px-Siemens_Velaro_in_Saint_Petersburg.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Электропоезд «Сапсан» Санкт-Петербургта Московский вокзалда</figcaption></figure> <p>Россияныҥ темирјол транспорты XIX чактыҥ ортозында экпиндӱ ӧзӱп баштаган. Октябрьский темирјол, темирјолдыҥ тӱӱкизинде баштапкы јаан темирјол магистраль <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">Санкт-Петербург</a>&#160;— <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a> 1851 јылда иштеп баштаган. Россиияда Транссибирский магистраль, телекейде эҥ ле узун темирјол (самая длинная железная дорога в мире)<sup id="cite_ref-222" class="reference"><a href="#cite_note-222"><span class="cite-bracket">&#91;</span>221<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2012 јылда год, Россияныҥ 83 субъектиниҥ 78-инде темирјолдор бар. Бастыра темирјолдордыҥ текши узуны 124 муҥ. км<sup id="cite_ref-gks_223-0" class="reference"><a href="#cite_note-gks-223"><span class="cite-bracket">&#91;</span>222<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, в том числе 86 тыс. км путей общего пользования (<a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%B6%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Электрификация железных дорог (мындый бӱк јок)">электрифицировано</a> 43 тыс. км)<sup id="cite_ref-opt_224-0" class="reference"><a href="#cite_note-opt-224"><span class="cite-bracket">&#91;</span>223<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-225" class="reference"><a href="#cite_note-225"><span class="cite-bracket">&#91;</span>224<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>,38 муҥ. км јолдор текши тузаланышта эмес (предприятиелердиҥ јеринде ле тузалу ископаемыйлар алар јерде)<sup id="cite_ref-gks_223-1" class="reference"><a href="#cite_note-gks-223"><span class="cite-bracket">&#91;</span>222<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Темирјолдордыҥ орто плотности 7,3&#160;км 1000 км² јерге<sup id="cite_ref-226" class="reference"><a href="#cite_note-226"><span class="cite-bracket">&#91;</span>225<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россия темирјолдордыҥ текши узуныла США-ныҥ кийнинде 2-чи јерде, (194,7 тыс. км)<sup id="cite_ref-227" class="reference"><a href="#cite_note-227"><span class="cite-bracket">&#91;</span>226<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, 1-чи јерде — электрифицированный јолдордыҥ узуныла<sup id="cite_ref-opt_224-1" class="reference"><a href="#cite_note-opt-224"><span class="cite-bracket">&#91;</span>223<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-228" class="reference"><a href="#cite_note-228"><span class="cite-bracket">&#91;</span>227<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда темирјолдыҥ колеязыныҥ јалбагыныҥ стандарты 1520 мм. <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сахалин (мындый бӱк јок)">Сахалин</a> ортолыкта (Карафуто, тӱӱкилик айалга учун) колеяныҥ јалбагы 1067 мм. Рельстыҥ стандартный узуны&#160;— 12,5 ла 25 метр, онойдо ок бесстыковой јолдор бар. Ороонныҥ Европей јанында темирјолдор радиальный бӱдӱмдӱ ле ныкта ӧткӱрилген, бастыра темирјолдор (Московский железнодорожный узел) Москвага келет. Ороонныҥ азиат келтейинде темирјолдор широтный эдип чӧйилет, ныкта эмес. </p><p>Темирјолдордо 20 муҥ кире (Список локомотивов и МВПС СССР и России) локомотив бар, 1000 муҥ кош тартар 70 муҥ пассажир тартар вагон. 2007 јылда темирјолдо кош тартканыныҥ кеми 1,34&#160;млрд т, алдынаҥ тузаланар темирјолдорло&#160;— 3,68&#160;млрд т, текши иемирјолдорло грузооборот 2090&#160;млрд т-км болгон, алдынаҥ темирјолдордо&#160;— 33,8&#160;млрд т-км болгон, пассажирлер тартканыныҥ текши кеми (метрополитен ле трамвай јокко)&#160;— 1282&#160;млн кижи, пассажирооборот — 175&#160;млрд пассажиро-км. </p><p>Россияныҥ темирјол транспортыныҥ федеральный агентствозы бастыра темирјолдорло ишти башкарат. Ээлемдик функцияларды кӧп саба јолдордо ОАО «<a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B6%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российские железные дороги (мындый бӱк јок)">Российские железные дороги</a>» бӱдӱрет, ол телекейде эҥ јаан транспорт компаниялардыҥ бирӱзи<sup id="cite_ref-229" class="reference"><a href="#cite_note-229"><span class="cite-bracket">&#91;</span>228<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. ОАО «РЖД» темирјол сеть 16 бӧлӱкке бӧлӱнген, <i>Российские железные дорогиниҥ</i> филиалдары болот. </p><p>Јаан калаларда <i>Список городских трамвайных систем России</i> ле <i>Список троллейбусных систем мира</i> иштейт. Трамвайный линиялардыҥ текши узуны 2,6 муҥ км, троллейбустардыҥ&#160;— 4,9 муҥ км. Санкт-Петербургта эҥ узун трамвай јолдордыҥ бирӱзи бар (500 км). Јети јаан калада &#160;— <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Московский</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Метрополитен (мындый бӱк јок)">метрополитен</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">Петербургский</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Метрополитен (мындый бӱк јок)">метрополитен</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D0%B9-%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нижний-Новгород (мындый бӱк јок)">Нижегородский</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Метрополитен (мындый бӱк јок)">метрополитен</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Самара">Самарский</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Метрополитен (мындый бӱк јок)">метрополитен</a>, <a href="/wiki/%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Екатеринбург">Екатеринбургский</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Метрополитен (мындый бӱк јок)">метрополитен</a>, <a href="/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA" title="Новосибирск">Новосибирский</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Метрополитен (мындый бӱк јок)">метрополитен</a> ле <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Казань (мындый бӱк јок)">Казанский</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Метрополитен (мындый бӱк јок)">метрополитен</a>&#160;— метрополитендер бар. Метрополитендердиҥ текши узуны 475 км<sup id="cite_ref-gks_223-2" class="reference"><a href="#cite_note-gks-223"><span class="cite-bracket">&#91;</span>222<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Талай_транспорт"><span id=".D0.A2.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D0.B9_.D1.82.D1.80.D0.B0.D0.BD.D1.81.D0.BF.D0.BE.D1.80.D1.82"></span>Талай транспорт</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:RailwayportMurmansk.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/RailwayportMurmansk.JPG/220px-RailwayportMurmansk.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/RailwayportMurmansk.JPG/330px-RailwayportMurmansk.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/RailwayportMurmansk.JPG/440px-RailwayportMurmansk.JPG 2x" data-file-width="3888" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Мурманский саду порт ло <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мурманск (мындый бӱк јок)">Мурманск</a> (станция), Мурмансктыҥ темирјолыныҥ узелы</figcaption></figure> <p><br /> Россияныҥ талай транспорты тергеелер ортодо кош тартарга јаан учурлу, керектӱ, Россия ӱч теҥистиҥ, 12 талайдыҥ јарадында јадат, талайда кыйуларыныҥ узуны 42 муҥ км. </p><p>Текши грузооборот 2007 јылда 451&#160;млн т болгон, кӧп саба кош нефть ле нефтепродукттар. </p><p>2006 јылда талай транспорттыҥ грузообороды 48&#160;млрд т-км болгон, пассажирооборот&#160;— 30&#160;млн пассажиро-км, регистрацияга кирген керептер: 173 муҥ кош тартар ла 6 муҥ пассажирский грузо-пассажирский талайдыҥ керептери. </p><p>Тӱндӱк Тошту Теҥис (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Северный Ледовитый океан</span></i>) кечире <i>Северный морской путь</i>&#160;ӧдӧт — Россияныҥ европей јаны ла Ыраак Кӱнчыгышты бириктиретен кыска јол. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Суу_транспорт"><span id=".D0.A1.D1.83.D1.83_.D1.82.D1.80.D0.B0.D0.BD.D1.81.D0.BF.D0.BE.D1.80.D1.82"></span>Суу транспорт</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Krasnoameyskiy_district_of_Volgograd_002.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Krasnoameyskiy_district_of_Volgograd_002.jpg/220px-Krasnoameyskiy_district_of_Volgograd_002.jpg" decoding="async" width="220" height="222" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Krasnoameyskiy_district_of_Volgograd_002.jpg/330px-Krasnoameyskiy_district_of_Volgograd_002.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Krasnoameyskiy_district_of_Volgograd_002.jpg/440px-Krasnoameyskiy_district_of_Volgograd_002.jpg 2x" data-file-width="594" data-file-height="600" /></a><figcaption>Волго-Донской канал Волгоградтыҥ ичинде</figcaption></figure> <p>Россияныҥ ээлеминде суу транспорт јаан учурлу. Тергеениҥ ичинде судоходный јолдордыҥ текши узуны 200 муҥ км. Суу транспорттыҥ текши грузообородыныҥ удельный бескези 3,9&#160;%. 2006 јылда оныҥ грузообороды 58&#160;млрд т-км болгон, пассажирооборот&#160;— 0,6&#160;млрд пассажиро-км, регистрация ӧткӧн 6,5 муҥ кош тартар ла 600 пассажирский ле грузо-пассажирский суу керептер. </p><p>Россияда Волго-Камский суу бассейн тӧс јерде турат, ого 40&#160;% грузооборот келижет. <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%BE-%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Волго-Балтийский канал (мындый бӱк јок)">Волго-Балтийский каналга</a> шылтузында, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Беломорско-Балтийский канал (мындый бӱк јок)">Беломорско-Балтийский</a>, Волго-Донской каналдардыҥ шылтузында Волга Россияныҥ европей јанында бирлик суутранспорт системазыныҥ ӧзӧги боло берген, Москва безе&#160;— беш талайдыҥ порты (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">«портом пяти морей»</span></i>). К другим важным судоходным рекам европейской Россияныҥ европей јанында база учурлу суулары: <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D3%B1%D0%BD%D0%B4%D3%B1%D0%BA_%D0%94%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тӱндӱк Двина (мындый бӱк јок)">Тӱндӱк Двина</a>, Сухона, Онега, Свирь, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B2%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нева (мындый бӱк јок)">Нева</a>. Россияныҥ азиат јанында учурлу судоходный суулары <a href="/wiki/%D0%9E%D0%BF" class="mw-redirect" title="Оп">Оп</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%B0%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Энесай (мындый бӱк јок)">Энесай</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лена (мындый бӱк јок)">Лена</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BC%D1%83%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Амур (мындый бӱк јок)">Амур</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Кӧӧлик_транспорт"><span id=".D0.9A.D3.A7.D3.A7.D0.BB.D0.B8.D0.BA_.D1.82.D1.80.D0.B0.D0.BD.D1.81.D0.BF.D0.BE.D1.80.D1.82"></span>Кӧӧлик транспорт</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russian_federal_highways.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Russian_federal_highways.svg/330px-Russian_federal_highways.svg.png" decoding="async" width="330" height="191" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Russian_federal_highways.svg/495px-Russian_federal_highways.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Russian_federal_highways.svg/660px-Russian_federal_highways.svg.png 2x" data-file-width="1102" data-file-height="638" /></a><figcaption>Россияныҥ федерал кӧӧлик јолдорыныҥ схемазы</figcaption></figure> <p>2010 јылда Россияныҥ кӧӧлик јолдорыныҥ текши узуны 1&#160;млн км-деҥ ажа конды, ол тоодо ӱсти кату јолдор&#160;— 786 муҥ км<sup id="cite_ref-autogenerated20130110-1_216-1" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated20130110-1-216"><span class="cite-bracket">&#91;</span>215<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-protiazh_230-0" class="reference"><a href="#cite_note-protiazh-230"><span class="cite-bracket">&#91;</span>229<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Длина <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B8_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Автомобильные дороги федерального значения Российской Федерации (мындый бӱк јок)">дорог федерального значения</a> составляет 50 тыс. км<sup id="cite_ref-autogenerated20130110-1_216-2" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated20130110-1-216"><span class="cite-bracket">&#91;</span>215<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2008 јылда кӧӧлик транспортло 6,9&#160;млрд т кош тарткан, кошоборот транспорттыҥ 216&#160;млрд т-км<sup id="cite_ref-opt_224-2" class="reference"><a href="#cite_note-opt-224"><span class="cite-bracket">&#91;</span>223<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2000 јылдаҥ ала 2008 јылга јетире кӧӧликтерле коштартыштыҥ кеми 17&#160;%-ке кӧптӧгӧн, грузооборот — на 41&#160;%<sup id="cite_ref-opt_224-3" class="reference"><a href="#cite_note-opt-224"><span class="cite-bracket">&#91;</span>223<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россия европей ороондорды кӧӧлик јолдорыныҥ текши узуныла артыктайт, јаҥыс Францияны эмес, телекейде 7-чи јерде <sup id="cite_ref-231" class="reference"><a href="#cite_note-231"><span class="cite-bracket">&#91;</span>230<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Эл-јонныҥ тоозын алала, кӧӧлик јолдордыҥ ого ныктазын кӧрзӧ (<i>к численности населения плотность автомобильных дорог</i>), с Россияда 5,3&#160;км 1 муҥ кижиге<sup id="cite_ref-232" class="reference"><a href="#cite_note-232"><span class="cite-bracket">&#91;</span>231<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ороонныҥ тӱндӱк ле кӱнчыгыш региондорында кӧӧлик јолдор ло кӱрлер једишпейт. Россияда јонныҥ автомобилизациязы ӧзӧт. 2000 јылда јеҥил кӧӧлӱктердиҥ тоозы 20&#160;млн болгон болзо, 2010 јылда олордыҥ тоозы 34 млн-го јеткен<sup id="cite_ref-autogenerated14_233-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated14-233"><span class="cite-bracket">&#91;</span>232<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Общее количество официально зарегистрированных в стране автомобилей на 2010 год достигло 40&#160;млн, из них грузовых 5,4&#160;млн. <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Автомобилизация (мындый бӱк јок)">Уровень автомобилизации в России</a> составил в 2009 году 270 автомобилей на 1000 жителей<sup id="cite_ref-autogenerated14_233-1" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated14-233"><span class="cite-bracket">&#91;</span>232<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-blinkin_234-0" class="reference"><a href="#cite_note-blinkin-234"><span class="cite-bracket">&#91;</span>233<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Јолдо јеткерлер (Дорожно-транспортное происшествие#ДТП в России) бир јылда 200 муҥ кире бар, ондо 27 муҥ кижи божоп јат, ДТП-наҥ 2,5&#160;%-ти ВВП-ныҥ<sup id="cite_ref-235" class="reference"><a href="#cite_note-235"><span class="cite-bracket">&#91;</span>234<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-236" class="reference"><a href="#cite_note-236"><span class="cite-bracket">&#91;</span>235<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Число погибших на 100 тыс. автомобилей является одним из самых низких в странах СНГ и в последние годы сокращается<sup id="cite_ref-237" class="reference"><a href="#cite_note-237"><span class="cite-bracket">&#91;</span>236<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: с 2004 по 2011 год число погибших в ДТП снизилось на 19&#160;% при росте автомобильного парка за тот же период на 35&#160;%<sup id="cite_ref-238" class="reference"><a href="#cite_note-238"><span class="cite-bracket">&#91;</span>237<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Кейде_транспорт"><span id=".D0.9A.D0.B5.D0.B9.D0.B4.D0.B5_.D1.82.D1.80.D0.B0.D0.BD.D1.81.D0.BF.D0.BE.D1.80.D1.82"></span>Кейде транспорт</h3></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Superjet-100-95-RA-97003-UUBW.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Superjet-100-95-RA-97003-UUBW.jpg/250px-Superjet-100-95-RA-97003-UUBW.jpg" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Superjet-100-95-RA-97003-UUBW.jpg/375px-Superjet-100-95-RA-97003-UUBW.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Superjet-100-95-RA-97003-UUBW.jpg/500px-Superjet-100-95-RA-97003-UUBW.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="683" /></a><figcaption>Сухой Суперджет-100&#160;— российский ближнемагистральный пассажирский самолёт</figcaption></figure> <p>Гражданский авиаколбу XX чактыҥ бажында табылган: баштапкы аэродром М. В. Фрунзениҥ адыла адалган баш аэродром (Москвада Ходынский јалаҥда) 1910 јылда ачылган. 2013 јылда ороондо 1218 аэропорт (телекейде 5-чи јер), онойдо ок 49 вертодром. 594 аэропорты асфальт эмезе бетондогон (взлётно-посадочная полоса), 624&#160;— грунтовый јол-полосалу<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-6" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда 46 авиакомпания иштейт, башка-башка <i>форма собственности</i><sup id="cite_ref-239" class="reference"><a href="#cite_note-239"><span class="cite-bracket">&#91;</span>238<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. По состоянию на начало 2012 года в составе действующего парка российских авиакомпаний было 605 магистральных и 340 региональных пассажирских самолётов, 32 самолёта класса бизнес-джет, а также 127 грузовых самолётов<sup id="cite_ref-240" class="reference"><a href="#cite_note-240"><span class="cite-bracket">&#91;</span>239<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2011 јылда авиатранспортло тартылган коштыҥ кеми 8339&#160;млн тболгон, грузообороды кейде транспорттыҥ 4916&#160;млрд т-км<sup id="cite_ref-241" class="reference"><a href="#cite_note-241"><span class="cite-bracket">&#91;</span>240<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. За 2011 год было перевезено 64,06&#160;млн пассажиров, пассажирооборот транспорта составил 166,7&#160;млрд пассажиро-км<sup id="cite_ref-242" class="reference"><a href="#cite_note-242"><span class="cite-bracket">&#91;</span>241<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Таблицада: Россияныҥ јаан аэропортторы (пассажирообороды 1,5&#160;млн кижи, 2016 јыл туркунына (муҥ пассажир)<sup id="cite_ref-stat2016_243-0" class="reference"><a href="#cite_note-stat2016-243"><span class="cite-bracket">&#91;</span>242<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: </p> <table> <tbody><tr> <td> <table class="standard" style="text-align:center"> <tbody><tr> <th>Аэропорт</th> <th>Кала</th> <th>ИКАО</th> <th>ИАТА</th> <th>2016 </th></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шереметьево (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Шереметьево</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a></td> <td>UUEE</td> <td>SVO</td> <td>33 656 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Домодедово (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Домодедово</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a></td> <td>UUDD</td> <td>DME</td> <td>28 500 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BD%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Внуково (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Внуково</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a></td> <td>UUWW</td> <td>VKO</td> <td>13 947 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пулково (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Пулково</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">Санкт-Петербург</a></td> <td>ULLI</td> <td>LED</td> <td>13 265 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%87%D0%B8_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сочи (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Сочи</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%87%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сочи (мындый бӱк јок)">Сочи</a></td> <td>URSS</td> <td>AER</td> <td>5249 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Симферополь (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Симферополь</a><sup id="cite_ref-244" class="reference"><a href="#cite_note-244"><span class="cite-bracket">&#91;</span>243<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Симферополь (мындый бӱк јок)">Симферополь</a></td> <td>URFF<sup id="cite_ref-245" class="reference"><a href="#cite_note-245"><span class="cite-bracket">&#91;</span>244<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></td> <td>SIP</td> <td>5202 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D0%BE%D0%B2%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кольцово (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Кольцово</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Екатеринбург">Екатеринбург</a></td> <td>USSS</td> <td>SVX</td> <td>4207 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D1%87%D1%91%D0%B2%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Толмачёво (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Толмачёво</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA" title="Новосибирск">Новосибирск</a></td> <td>UNNT</td> <td>OVB</td> <td>3932 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пашковский (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Пашковский</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Краснодар">Краснодар</a></td> <td>URKK</td> <td>KRR</td> <td>2993 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%84%D0%B0_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Уфа (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Уфа</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%A3%D1%84%D0%B0" title="Уфа">Уфа</a></td> <td>UWUU</td> <td>UFA</td> <td>2295 </td></tr></tbody></table> </td> <td></td> <td> </td> <td> <table class="standard" style="text-align:center"> <tbody><tr> <th>Аэропорт</th> <th>Кала</th> <th>ИКАО</th> <th>ИАТА</th> <th>2016 </th></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2-%D0%BD%D0%B0-%D0%94%D0%BE%D0%BD%D1%83_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ростов-на-Дону (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Ростов-на-Дону</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2-%D0%BD%D0%B0-%D0%94%D0%BE%D0%BD%D1%83&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ростов-на-Дону (мындый бӱк јок)">Ростов-на-Дону</a></td> <td>URRR</td> <td>ROV</td> <td>2093 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BC%D0%BE%D1%87_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Курумоч (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Курумоч</a></td> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Самара">Самара</a></td> <td>UWWW</td> <td>KUF</td> <td>2083 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Казань (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Казань</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Казань (мындый бӱк јок)">Казань</a></td> <td>UWKD</td> <td>KZN</td> <td>1913 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Владивосток (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Кневичи</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Владивосток (мындый бӱк јок)">Владивосток</a></td> <td>UHWW</td> <td>VVO</td> <td>1829 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Емельяново (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Емельяново</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D1%8F%D1%80%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Красноярск (мындый бӱк јок)">Красноярск</a></td> <td>UNKL</td> <td>KJA</td> <td>1796 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B9_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82,_%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Новый (аэропорт, Хабаровск) (мындый бӱк јок)">Новый</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Хабаровск (мындый бӱк јок)">Хабаровск</a></td> <td>UHHH</td> <td>KHV</td> <td>1795 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%92%D0%BE%D0%B4%D1%8B_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Минеральные Воды (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Минеральные Воды</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8B_(%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%8B)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Минеральные воды (курорты) (мындый бӱк јок)">Минеральные воды</a></td> <td>URMM</td> <td>MRV</td> <td>1722 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%80%D0%BA%D1%83%D1%82%D1%81%D0%BA_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Иркутск (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Иркутск</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%80%D0%BA%D1%83%D1%82%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Иркутск (мындый бӱк јок)">Иркутск</a></td> <td>UIII</td> <td>IKT</td> <td>1653 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Храброво (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Храброво</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Калининград (мындый бӱк јок)">Калининград</a></td> <td>UMKK</td> <td>KGD</td> <td>1571 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%89%D0%B8%D0%BD%D0%BE_(%D0%B0%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рощино (аэропорт) (мындый бӱк јок)">Рощино</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%8E%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тюмень (мындый бӱк јок)">Тюмень</a></td> <td>USTR</td> <td>TJM</td> <td>1518 </td></tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Связь"><span id=".D0.A1.D0.B2.D1.8F.D0.B7.D1.8C"></span>Связь</h3></div> <p>Россия ӧзӱми орто ороондордыҥ ортодо эл-јонды связьла јеткилдееринде бийик јерде турат, је 2000 јылдарда бу сектордо сӱреен јакшы ӧзӱм болгон , анчада телефонный связьта. Сотовой связьтыҥ кеми 5&#160;% 2001 јылда болгон болзо, бӱгӱн бастырага јуук јеткилделген<sup id="cite_ref-autogenerated3_185-3" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated3-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>184<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ороонныҥ телефонный коды — +7. </p><p>Интернет јон ортодо тӱрген таркайт&#160;: 2000 јылда 1&#160;% улуста болгон болзо, 2007 јылда бу кӧргӱзӱ 8,9&#160;% болгон, 2009 јылда — 16,1&#160;%. Эмдиги ӧйдӧ Россия Европада интернет-пользовательдердиҥ тоозыла бажында. Не реже одного раза в неделю компьютером пользуется Ороондо 58&#160;% јон неделеде компьютерле бир катаптаҥ ас эмес тузаланат, ол ло кире улус интернетле тузаланат. Евросоюзтыҥ кӧргӱзӱлеринеҥ чала јабыс та болзо, башказы тӱрген астайт. <i>Широкополосный доступ в интернет</i> 40&#160;% Россияныҥ 40&#160;% јонында бар (2010 јылда 35&#160;% улуста болгон, 2009 јылда&#160;— 25&#160;%). Широкополосный соединениениҥ орто тӱргени Россияда орто телекейлик кӧргӱзӱлерди акалайт<sup id="cite_ref-autogenerated3_185-4" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated3-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>184<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россияда интернеттиҥ ижинде јарт эмес курч айалгаларда <i>программа обеспечения безопасности функционирования Интернета на территории России</i> деп программа иштейт<sup id="cite_ref-246" class="reference"><a href="#cite_note-246"><span class="cite-bracket">&#91;</span>245<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Рунет&#160;— <i>русскоязычная часть Интернета</i>. Более узкое определение: Рунет&#160;— российский днационал омендердиҥ <a href="/w/index.php?title=.ru&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title=".ru (мындый бӱк јок)">.ru</a> ла <a href="/w/index.php?title=.%D1%80%D1%84&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title=".рф (мындый бӱк јок)">.рф</a> деп телекейлик <i>паутиназы</i>. Интернет-хосттордыҥ тоозы: 3,7&#160;млн .ru зонада, 788 муҥ .рф зонада<sup id="cite_ref-247" class="reference"><a href="#cite_note-247"><span class="cite-bracket">&#91;</span>246<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> (март 2012). Количество интернет-пользователей: 52&#160;млн<sup id="cite_ref-248" class="reference"><a href="#cite_note-248"><span class="cite-bracket">&#91;</span>247<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> (2012 јылдыҥ тулаан айы). </p><p>2009 јылдыҥ ортозында ФОМ јаҥы шиҥжӱлерди јарлаган: «Јон ортодо Интернеттиҥ јарымјылдык аудиториязы 18 јашту ла оноҥ јааны 33&#160;%, эмезе 37,5&#160;млн кижи»<sup id="cite_ref-249" class="reference"><a href="#cite_note-249"><span class="cite-bracket">&#91;</span>248<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>ЦРУ-ныҥ ӧскӧ ороондорло справочниги кӧргӱзет, Россияда интернет-хосттордыҥ тоозы 2010 јылда 10,3&#160;млн болгон, интернет-тузаланаачылардыҥ тоозы 2009 јылда 40&#160;млн-ды ажа конгон, бу кӧргӱзӱле Россия телекейде 10-чы јерде<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-7" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Фонд <i>«Общественное мнение»</i> чотогоныла бир айга интернеттиҥ аудиториязы 18 јаштаҥ ӧрӧ тузаланаачылар 2009 јылда&#160;— 2010 јылдыҥ бажында<sup id="cite_ref-250" class="reference"><a href="#cite_note-250"><span class="cite-bracket">&#91;</span>249<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Allocation_of_IPv4_Address_Space_RU.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Allocation_of_IPv4_Address_Space_RU.svg/220px-Allocation_of_IPv4_Address_Space_RU.svg.png" decoding="async" width="220" height="126" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Allocation_of_IPv4_Address_Space_RU.svg/330px-Allocation_of_IPv4_Address_Space_RU.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Allocation_of_IPv4_Address_Space_RU.svg/440px-Allocation_of_IPv4_Address_Space_RU.svg.png 2x" data-file-width="700" data-file-height="400" /></a><figcaption>Количество Российский IP-адрестери јылдарла</figcaption></figure> <table class="wikitable sortable"> <tbody><tr> <th><a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральные округа Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Федеральный округтар</a> ла<br /><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Город федерального значения (мындый бӱк јок)"> федерал учурлу калалар</a> </th> <th>Туружаачылардыҥ<br />тоозы, млн </th> <th>Киргени,&#160;% </th></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Центральный федеральный округ (мындый бӱк јок)">Центральный федеральный округ</a> (Москва јокко)</td> <td align="right">7,4</td> <td align="right">33 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a></td> <td align="right">5,8</td> <td align="right">64 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Южный федеральный округ (мындый бӱк јок)">Тӱштӱк</a> и <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BE-%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Северо-Кавказский федеральный округ (мындый бӱк јок)">Северо-Кавказский федеральный округтар</a></td> <td align="right">5,5</td> <td align="right">30 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BE-%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Северо-Западный федеральный округ (мындый бӱк јок)">Северо-Западный федеральный округ</a></td> <td align="right">5,7</td> <td align="right">51 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дальневосточный федеральный округ (мындый бӱк јок)">Дальневосточный федеральный округ</a></td> <td align="right">1,7</td> <td align="right">33 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сибирский федеральный округ (мындый бӱк јок)">Сибирский федеральный округ</a></td> <td align="right">5</td> <td align="right">30 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Уральский федеральный округ (мындый бӱк јок)">Уральский федеральный округ</a></td> <td align="right">3,7</td> <td align="right">38 </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Приволжский федеральный округ (мындый бӱк јок)">Приволжский федеральный округ</a></td> <td align="right">8,6</td> <td align="right">35 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Демография_ла_социал_сфера"><span id=".D0.94.D0.B5.D0.BC.D0.BE.D0.B3.D1.80.D0.B0.D1.84.D0.B8.D1.8F_.D0.BB.D0.B0_.D1.81.D0.BE.D1.86.D0.B8.D0.B0.D0.BB_.D1.81.D1.84.D0.B5.D1.80.D0.B0"></span>Демография ла социал сфера</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Эл-јонныҥ_тоозы"><span id=".D0.AD.D0.BB-.D1.98.D0.BE.D0.BD.D0.BD.D1.8B.D2.A5_.D1.82.D0.BE.D0.BE.D0.B7.D1.8B"></span>Эл-јонныҥ тоозы</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Kutuzov_Avenue.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Kutuzov_Avenue.jpg/220px-Kutuzov_Avenue.jpg" decoding="async" width="220" height="144" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Kutuzov_Avenue.jpg/330px-Kutuzov_Avenue.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Kutuzov_Avenue.jpg/440px-Kutuzov_Avenue.jpg 2x" data-file-width="2490" data-file-height="1629" /></a><figcaption>Москва&#160;— Россияныҥ тӧс калазы, јаан кала, эл-јоныныҥ тоозы 12&#160;655&#160;050 кижи</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.png/220px-%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.png" decoding="async" width="220" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.png/330px-%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.png/440px-%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC.png 2x" data-file-width="7200" data-file-height="3684" /></a><figcaption>Россияныҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧринде эл-јонныҥ ныктазы 01.01.2013 (Республика Крым ла Севастопольдыҥ 2016 јылда)</figcaption></figure><p> Текшироссиялык тооалыштыҥ чотогоныла (Всероссийская перепись населения (2010), общенациональная перепись), 2010 јылдыҥ ӱлӱрген айында ӧткӱрилген, Россияда 142 905 200 киди болгон. Чаган айдыҥ 1-чи кӱнинде </p><table class="standard"><tbody><tr><th scope="colgroup" colspan="7">Эл-јонныҥ тоозы</th></tr><tr class="bright"><th scope="col">1897<sup id="cite_ref-2010AX_251-0" class="reference"><a href="#cite_note-2010AX-251"><span class="cite-bracket">&#91;</span>250<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1926<sup id="cite_ref-1926W_252-0" class="reference"><a href="#cite_note-1926W-252"><span class="cite-bracket">&#91;</span>251<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1928<sup id="cite_ref-1928A_253-0" class="reference"><a href="#cite_note-1928A-253"><span class="cite-bracket">&#91;</span>252<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1937<sup id="cite_ref-2010AX_251-1" class="reference"><a href="#cite_note-2010AX-251"><span class="cite-bracket">&#91;</span>250<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1939<sup id="cite_ref-2010AX_251-2" class="reference"><a href="#cite_note-2010AX-251"><span class="cite-bracket">&#91;</span>250<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1940<sup id="cite_ref-2015CR_254-0" class="reference"><a href="#cite_note-2015CR-254"><span class="cite-bracket">&#91;</span>253<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1941<sup id="cite_ref-2015CR_254-1" class="reference"><a href="#cite_note-2015CR-254"><span class="cite-bracket">&#91;</span>253<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td>67&#160;473&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>100&#160;891&#160;244</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>103&#160;185&#160;200</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>104&#160;932&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>108&#160;377&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>110&#160;098&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>110&#160;988&#160;000</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">1946<sup id="cite_ref-2015CR_254-2" class="reference"><a href="#cite_note-2015CR-254"><span class="cite-bracket">&#91;</span>253<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1947<sup id="cite_ref-2015CR_254-3" class="reference"><a href="#cite_note-2015CR-254"><span class="cite-bracket">&#91;</span>253<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1948<sup id="cite_ref-2015CR_254-4" class="reference"><a href="#cite_note-2015CR-254"><span class="cite-bracket">&#91;</span>253<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1949<sup id="cite_ref-2015CR_254-5" class="reference"><a href="#cite_note-2015CR-254"><span class="cite-bracket">&#91;</span>253<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1950<sup id="cite_ref-2015CR_254-6" class="reference"><a href="#cite_note-2015CR-254"><span class="cite-bracket">&#91;</span>253<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1951<sup id="cite_ref-1950A_255-0" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1952<sup id="cite_ref-1950A_255-1" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>97&#160;547&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>98&#160;509&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>99&#160;159&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>100&#160;252&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>102&#160;067&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>102&#160;945&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>104&#160;587&#160;000</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">1953<sup id="cite_ref-1950A_255-2" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1954<sup id="cite_ref-1950A_255-3" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1955<sup id="cite_ref-1950A_255-4" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1956<sup id="cite_ref-1950A_255-5" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1957<sup id="cite_ref-1950A_255-6" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1958<sup id="cite_ref-1950A_255-7" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1959<sup id="cite_ref-1959B_256-0" class="reference"><a href="#cite_note-1959B-256"><span class="cite-bracket">&#91;</span>255<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>106&#160;715&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>108&#160;430&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>110&#160;537&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>112&#160;266&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>114&#160;017&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>115&#160;665&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>117&#160;534&#160;315</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">1960<sup id="cite_ref-1950A_255-8" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1961<sup id="cite_ref-1950A_255-9" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1962<sup id="cite_ref-1950A_255-10" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1963<sup id="cite_ref-1950A_255-11" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1964<sup id="cite_ref-1950A_255-12" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1965<sup id="cite_ref-1950A_255-13" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1966<sup id="cite_ref-1950A_255-14" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>119&#160;045&#160;800</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>120&#160;765&#160;599</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>122&#160;406&#160;795</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>123&#160;848&#160;406</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>125&#160;179&#160;206</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>126&#160;309&#160;100</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>127&#160;189&#160;098</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">1967<sup id="cite_ref-1950A_255-15" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1968<sup id="cite_ref-1950A_255-16" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1969<sup id="cite_ref-1950A_255-17" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1970<sup id="cite_ref-1970B_257-0" class="reference"><a href="#cite_note-1970B-257"><span class="cite-bracket">&#91;</span>256<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1971<sup id="cite_ref-1950A_255-18" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1972<sup id="cite_ref-1950A_255-19" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1973<sup id="cite_ref-1950A_255-20" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>128&#160;026&#160;196</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>128&#160;695&#160;994</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>129&#160;378&#160;809</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>130&#160;079&#160;210</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>130&#160;563&#160;363</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>131&#160;304&#160;497</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>132&#160;069&#160;024</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">1974<sup id="cite_ref-1950A_255-21" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1975<sup id="cite_ref-1950A_255-22" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1976<sup id="cite_ref-1950A_255-23" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1977<sup id="cite_ref-1950A_255-24" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1978<sup id="cite_ref-1950A_255-25" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1979<sup id="cite_ref-1979B_258-0" class="reference"><a href="#cite_note-1979B-258"><span class="cite-bracket">&#91;</span>257<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1980<sup id="cite_ref-1950A_255-26" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>132&#160;799&#160;355</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>133&#160;633&#160;900</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>134&#160;549&#160;101</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>135&#160;503&#160;754</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>136&#160;455&#160;076</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>137&#160;550&#160;949</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>138&#160;126&#160;600</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">1981<sup id="cite_ref-1950A_255-27" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1982<sup id="cite_ref-1950A_255-28" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1983<sup id="cite_ref-1950A_255-29" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1984<sup id="cite_ref-1950A_255-30" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1985<sup id="cite_ref-1950A_255-31" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1986<sup id="cite_ref-1950A_255-32" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1987<sup id="cite_ref-1950A_255-33" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>138&#160;839&#160;197</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>139&#160;603&#160;792</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>140&#160;529&#160;786</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>141&#160;582&#160;615</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>142&#160;539&#160;000</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>143&#160;527&#160;861</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>144&#160;783&#160;723</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">1988<sup id="cite_ref-1950A_255-34" class="reference"><a href="#cite_note-1950A-255"><span class="cite-bracket">&#91;</span>254<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1989<sup id="cite_ref-1989A_259-0" class="reference"><a href="#cite_note-1989A-259"><span class="cite-bracket">&#91;</span>258<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1990<sup id="cite_ref-1990A_260-0" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1991<sup id="cite_ref-1990A_260-1" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1992<sup id="cite_ref-1990A_260-2" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1993<sup id="cite_ref-1990A_260-3" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1994<sup id="cite_ref-1990A_260-4" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>145&#160;988&#160;334</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>147&#160;400&#160;537</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>147&#160;665&#160;081</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>148&#160;273&#160;746</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>148&#160;514&#160;692</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>148&#160;561&#160;694</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>148&#160;355&#160;867</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">1995<sup id="cite_ref-1990A_260-5" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1996<sup id="cite_ref-1990A_260-6" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1997<sup id="cite_ref-1990A_260-7" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1998<sup id="cite_ref-1990A_260-8" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">1999<sup id="cite_ref-1990A_260-9" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2000<sup id="cite_ref-1990A_260-10" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2001<sup id="cite_ref-1990A_260-11" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>148&#160;459&#160;937</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>148&#160;291&#160;638</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>148&#160;028&#160;613</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>147&#160;802&#160;133</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>147&#160;539&#160;426</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>146&#160;890&#160;128</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>146&#160;303&#160;611</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">2002<sup id="cite_ref-2002B_261-0" class="reference"><a href="#cite_note-2002B-261"><span class="cite-bracket">&#91;</span>260<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2003<sup id="cite_ref-1990A_260-12" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2004<sup id="cite_ref-1990A_260-13" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2005<sup id="cite_ref-1990A_260-14" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2006<sup id="cite_ref-1990A_260-15" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2007<sup id="cite_ref-1990A_260-16" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2008<sup id="cite_ref-1990A_260-17" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>145&#160;166&#160;731</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>144&#160;963&#160;650</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>144&#160;168&#160;205</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>143&#160;474&#160;219</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>142&#160;753&#160;551</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>142&#160;220&#160;968</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>142&#160;008&#160;838</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">2009<sup id="cite_ref-1990A_260-18" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2010<sup id="cite_ref-2010W_262-0" class="reference"><a href="#cite_note-2010W-262"><span class="cite-bracket">&#91;</span>261<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2011<sup id="cite_ref-1990A_260-19" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2012<sup id="cite_ref-1990A_260-20" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2013<sup id="cite_ref-1990A_260-21" class="reference"><a href="#cite_note-1990A-260"><span class="cite-bracket">&#91;</span>259<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2014<sup id="cite_ref-2014CQ_263-0" class="reference"><a href="#cite_note-2014CQ-263"><span class="cite-bracket">&#91;</span>262<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2015<sup id="cite_ref-2015DS_264-0" class="reference"><a href="#cite_note-2015DS-264"><span class="cite-bracket">&#91;</span>263<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>141&#160;903&#160;979</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>142&#160;856&#160;536</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>142&#160;865&#160;433</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>143&#160;056&#160;383</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>143&#160;347&#160;059</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>143&#160;666&#160;931</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>146&#160;267&#160;288</td></tr><tr class="bright"><th scope="col">2016<sup id="cite_ref-2016AA_265-0" class="reference"><a href="#cite_note-2016AA-265"><span class="cite-bracket">&#91;</span>264<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2017<sup id="cite_ref-2017AA_266-0" class="reference"><a href="#cite_note-2017AA-266"><span class="cite-bracket">&#91;</span>265<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2018<sup id="cite_ref-2018AA_267-0" class="reference"><a href="#cite_note-2018AA-267"><span class="cite-bracket">&#91;</span>266<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2019<sup id="cite_ref-2019AA_268-0" class="reference"><a href="#cite_note-2019AA-268"><span class="cite-bracket">&#91;</span>267<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2020<sup id="cite_ref-2020AB_269-0" class="reference"><a href="#cite_note-2020AB-269"><span class="cite-bracket">&#91;</span>268<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col">2021<sup id="cite_ref-2021AB_9-1" class="reference"><a href="#cite_note-2021AB-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th><th scope="col"></th></tr><tr style="text-align:center"><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>146&#160;544&#160;710</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>146&#160;804&#160;372</td><td><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>146&#160;880&#160;432</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>146&#160;780&#160;720</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>146&#160;748&#160;590</td><td><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>146&#160;171&#160;015</td><td></td></tr></tbody></table><p> јылда Росстатла Россияда болгон <b>146&#160;171&#160;015<sup id="cite_ref-2021AB_9-2" class="reference"><a href="#cite_note-2021AB-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></b> эл-јон. Россия, онойдо, Европаныҥ эл-јоны кӧп орооны болот, (<i>Список стран, сортировка по численности населения</i>) улузыныҥ тоозыла телекейде 9-чы јерде. </p><p>Эл-јонныҥ ныктазы&#160;— </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="1_миллионноҥ_кӧп_элдӱ_јон_јаткан_јерлер"><span id="1_.D0.BC.D0.B8.D0.BB.D0.BB.D0.B8.D0.BE.D0.BD.D0.BD.D0.BE.D2.A5_.D0.BA.D3.A7.D0.BF_.D1.8D.D0.BB.D0.B4.D3.B1_.D1.98.D0.BE.D0.BD_.D1.98.D0.B0.D1.82.D0.BA.D0.B0.D0.BD_.D1.98.D0.B5.D1.80.D0.BB.D0.B5.D1.80"></span>1 миллионноҥ кӧп элдӱ јон јаткан јерлер</h4></div> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Кала</th> <th>Эл-јонныҥ тоозы, кижи </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0" title="Москва">Москва</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>12&#160;655&#160;050<sup id="cite_ref-2021AB_9-3" class="reference"><a href="#cite_note-2021AB-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">Санкт-Петербург</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>5&#160;384&#160;342<sup id="cite_ref-2021AB_9-4" class="reference"><a href="#cite_note-2021AB-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA" title="Новосибирск">Новосибирск</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;620&#160;162<sup id="cite_ref-2021AA_270-0" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%95%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Екатеринбург">Екатеринбург</a></td> <td align="right"><span style="color: #0c0; font-weight:bold; font-size: larger;">↗</span>1&#160;495&#160;066<sup id="cite_ref-2021AA_270-1" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Казань (мындый бӱк јок)">Казань</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;257&#160;341<sup id="cite_ref-2021AA_270-2" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нижний Новгород (мындый бӱк јок)">Нижний Новгород</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;244&#160;254<sup id="cite_ref-2021AA_270-3" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A7%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA" title="Челябинск">Челябинск</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;187&#160;960<sup id="cite_ref-2021AA_270-4" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Самара">Самара</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;144&#160;759<sup id="cite_ref-2021AA_270-5" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9E%D0%BC%D1%81%D0%BA" title="Омск">Омск</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;139&#160;897<sup id="cite_ref-2021AA_270-6" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2-%D0%BD%D0%B0-%D0%94%D0%BE%D0%BD%D1%83&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ростов-на-Дону (мындый бӱк јок)">Ростов-на-Дону</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;137&#160;704<sup id="cite_ref-2021AA_270-7" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A3%D1%84%D0%B0" title="Уфа">Уфа</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;125&#160;933<sup id="cite_ref-2021AA_270-8" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D1%8F%D1%80%D1%81%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Красноярск (мындый бӱк јок)">Красноярск</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;092&#160;851<sup id="cite_ref-2021AA_270-9" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D0%B6" title="Воронеж">Воронеж</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;050&#160;602<sup id="cite_ref-2021AA_270-10" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%8C" title="Пермь">Пермь</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;049&#160;199<sup id="cite_ref-2021AA_270-11" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Волгоград">Волгоград</a></td> <td align="right"><span style="color: red; font-weight:bold; font-size: larger;">↘</span>1&#160;004&#160;763<sup id="cite_ref-2021AA_270-12" class="reference"><a href="#cite_note-2021AA-270"><span class="cite-bracket">&#91;</span>269<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Эл-јонныҥ_ӧзӱминиҥ_тӱргени,_социал._јажыла,_эр_ле_ӱй_улус_структура"><span id=".D0.AD.D0.BB-.D1.98.D0.BE.D0.BD.D0.BD.D1.8B.D2.A5_.D3.A7.D0.B7.D3.B1.D0.BC.D0.B8.D0.BD.D0.B8.D2.A5_.D1.82.D3.B1.D1.80.D0.B3.D0.B5.D0.BD.D0.B8.2C_.D1.81.D0.BE.D1.86.D0.B8.D0.B0.D0.BB._.D1.98.D0.B0.D0.B6.D1.8B.D0.BB.D0.B0.2C_.D1.8D.D1.80_.D0.BB.D0.B5_.D3.B1.D0.B9_.D1.83.D0.BB.D1.83.D1.81_.D1.81.D1.82.D1.80.D1.83.D0.BA.D1.82.D1.83.D1.80.D0.B0"></span>Эл-јонныҥ ӧзӱминиҥ тӱргени, социал. јажыла, эр ле ӱй улус структура</h3></div> <p>Россияда совет ӧйдиҥ кийнинде эл-јонныҥ тоозы астаган. 2000 јылдарда божогондордыҥ тоозы астап, кыккан улустыҥ тоозы кӧптӧй берген. 2009 јылдаҥ ала года јонныҥ тоозы ӧзӱп баштаган<sup id="cite_ref-271" class="reference"><a href="#cite_note-271"><span class="cite-bracket">&#91;</span>270<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-autogenerated20130110-5_272-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated20130110-5-272"><span class="cite-bracket">&#91;</span>271<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. В 2018 и 2019 годах в России происходила убыль населения, смертность превышала рождаемость<sup id="cite_ref-273" class="reference"><a href="#cite_note-273"><span class="cite-bracket">&#91;</span>272<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-274" class="reference"><a href="#cite_note-274"><span class="cite-bracket">&#91;</span>273<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2020 јылда улустыҥ тоозы 352,5 муҥ кижиге астаар, 2024 јылга јетире эл-јонныҥ тоозы 1,2&#160;млн кижиге астай берердеҥ айабас, јаҥыс ла 2030 јылдаҥ ала улустыҥ тоозы кӧптӧп баштаар<sup id="cite_ref-275" class="reference"><a href="#cite_note-275"><span class="cite-bracket">&#91;</span>274<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <table class="wikitable float-right"> <caption>Россияда канча кижи чыккан ла божогон </caption> <tbody><tr> <th>Јыл</th> <th>Канча кижи чыккан</th> <th>Божогон улус</th> <th>Кожулганы </th></tr> <tr> <td>1995</td> <td align="right">1 363 806</td> <td align="right">2 203 811</td> <td align="right">− 840 005 </td></tr> <tr> <td>1999</td> <td align="right">1 214 689</td> <td align="right">2 144 316</td> <td align="right">− 929 627 </td></tr> <tr> <td>2000</td> <td align="right">1 266 800</td> <td align="right">2 225 332</td> <td align="right">− 958 532 </td></tr> <tr> <td>2001</td> <td align="right">1 311 604</td> <td align="right">2 254 856</td> <td align="right">− 943 252 </td></tr> <tr> <td>2002</td> <td align="right">1 396 967</td> <td align="right">2 332 272</td> <td align="right">− 935 305 </td></tr> <tr> <td>2003</td> <td align="right">1 477 301</td> <td align="right">2 365 826</td> <td align="right">− 888 525 </td></tr> <tr> <td>2004</td> <td align="right">1 502 477</td> <td align="right">2 295 402</td> <td align="right">− 792 925 </td></tr> <tr> <td>2005</td> <td align="right">1 457 376</td> <td align="right">2 303 935</td> <td align="right">− 846 559 </td></tr> <tr> <td>2006</td> <td align="right">1 479 637</td> <td align="right">2 166 703</td> <td align="right">− 687 066 </td></tr> <tr> <td>2007</td> <td align="right">1 610 122</td> <td align="right">2 080 445</td> <td align="right">− 470 323 </td></tr> <tr> <td>2008</td> <td align="right">1 713 947</td> <td align="right">2 075 954</td> <td align="right">− 362 007 </td></tr> <tr> <td>2009</td> <td align="right">1 761 687</td> <td align="right">2 010 543</td> <td align="right">− 248 856 </td></tr> <tr> <td>2010</td> <td align="right">1 788 948</td> <td align="right">2 028 516</td> <td align="right">− 239 568 </td></tr> <tr> <td>2011</td> <td align="right">1 796 629</td> <td align="right">1 925 720</td> <td align="right">− 129 091 </td></tr> <tr> <td>2012</td> <td align="right">1 902 084</td> <td align="right">1 906 335</td> <td align="right">− 4251 </td></tr> <tr> <td>2013</td> <td align="right">1 895 822</td> <td align="right">1 871 809</td> <td align="right">+ 24 013 </td></tr> <tr> <td>2014</td> <td align="right">1 942 683</td> <td align="right">1 912 347</td> <td align="right">+ 30 336 </td></tr> <tr> <td>2015</td> <td align="right">1 940 579</td> <td align="right">1 908 541</td> <td align="right">+ 32 038 </td></tr> <tr> <td>2016</td> <td align="right">1 888 729</td> <td align="right">1 891 015</td> <td align="right">− 2286 </td></tr> <tr> <td>2017</td> <td align="right">1 690 307</td> <td align="right">1 826 125</td> <td align="right">− 135 818 </td></tr> <tr> <td>2018</td> <td align="right">1 604 344</td> <td align="right">1 828 910</td> <td align="right">− 224 566 </td></tr> <tr> <td colspan="4"><small>Источник: <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></small><sup id="cite_ref-276" class="reference"><a href="#cite_note-276"><span class="cite-bracket">&#91;</span>275<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </td></tr></tbody></table> <p>Эл-јонныҥ јажыныҥ структуразы: средний возраст жителя Россияда јуртап јаткан кижиниҥ «орто тоодо јӱрӱми» (средний возраст) 39 јаш<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-8" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Эр ле ӱй улустыҥ тоозын тӱҥейлегени&#160;— 0,86эр кижи 1 бир ӱй кижиге<sup id="cite_ref-autogenerated20130110-5_272-1" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated20130110-5-272"><span class="cite-bracket">&#91;</span>271<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Бу тоолордыҥ кубулганы телекейде текши айалгага тӱҥей.: 1,06 — јаҥы чыкса, 1,06 — 15 јаштаҥ кичинек, 0,91&#160;— 15-теҥ 64 јашка јетире, 0,43&#160;— 65 јаштаҥ ӧрӧ<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-9" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Јаштыҥ структуразы: </p> <ul><li>0—14 јаш: 15,1&#160;% (эр улус&#160;— 11,9 млн/ӱй улус&#160;— 10,4 млн)</li> <li>15—64 јаш: 72,0&#160;% (эр улус&#160;— 48,9 млн/ӱй улус&#160;— 53,3 млн)</li> <li>65 јаштаҥ ӧрӧ: 12,9&#160;% (эр улус&#160;— 5,7 млн/ӱй улус&#160;— 12,6 млн) (2010)<sup id="cite_ref-autogenerated20130110-5_272-2" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated20130110-5-272"><span class="cite-bracket">&#91;</span>271<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></li></ul> <p>Средний возраст: </p> <ul><li>общий: 38,7 јаш</li> <li>эр улус: 35,5 јаш</li> <li>ӱй улус: 41,9 јаш (2011)<sup id="cite_ref-CIA-Main_190-10" class="reference"><a href="#cite_note-CIA-Main-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>189<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></li></ul> <p>Социал структура: Кӧп саба граждандар&#160;— јалданган ишчилер (наёмные работники),орто доходту, сӱреен јабыс кирелтелӱ социал группа текши улустыҥ тоозынаҥ 30&#160;% болот, јеткил-бӱткӱл кирелтелӱ улустыҥ тоозы кӧптӧйт, социальный мобильностьтыҥ вертикали (социальный лифт) ортосоциальный группаларда бар, бу ӧйдӧ ӱстӱги социал группа туйукка артат; Россия текшителекей тенденцияда <i>увеличения концентрации общественного дохода в рамках высшей социальной группы</i><sup id="cite_ref-277" class="reference"><a href="#cite_note-277"><span class="cite-bracket">&#91;</span>276<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Results_278-0" class="reference"><a href="#cite_note-Results-278"><span class="cite-bracket">&#91;</span>277<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-279" class="reference"><a href="#cite_note-279"><span class="cite-bracket">&#91;</span>278<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>(кӧр. Капитал XXI чакта). </p><p>С января по май 2017 јылдыҥ чаган айынаҥ кӱӱк айына јетире Россияда 679,2 муҥ бала чыккан деп Росстат јетирет, јаҥы чыккан балдардыҥ тоозы 11&#160;%-ке астаган<sup id="cite_ref-280" class="reference"><a href="#cite_note-280"><span class="cite-bracket">&#91;</span>279<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Национал_бӱдӱми"><span id=".D0.9D.D0.B0.D1.86.D0.B8.D0.BE.D0.BD.D0.B0.D0.BB_.D0.B1.D3.B1.D0.B4.D3.B1.D0.BC.D0.B8"></span>Национал бӱдӱми</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Percentage_of_Russians_by_region.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Percentage_of_Russians_by_region.svg/330px-Percentage_of_Russians_by_region.svg.png" decoding="async" width="330" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Percentage_of_Russians_by_region.svg/495px-Percentage_of_Russians_by_region.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Percentage_of_Russians_by_region.svg/660px-Percentage_of_Russians_by_region.svg.png 2x" data-file-width="1092" data-file-height="630" /></a><figcaption>РФ-ныҥ региондорында орустардыҥ тоозы 2010 јылда. <span style="font-size: 90%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #ff0000; background: #ff0000; text-align: center;" title="#ff0000">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;&gt;80%</span> <span style="font-size: 90%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #ff9955; background: #ff9955; text-align: center;" title="#ff9955">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;70—79%</span> <span style="font-size: 90%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #ffccaa; background: #ffccaa; text-align: center;" title="#ffccaa">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;50—69%</span> <span style="font-size: 90%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #ffe6d5; background: #ffe6d5; text-align: center;" title="#ffe6d5">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;20—49%</span> <span style="font-size: 90%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #ffffff; background: #ffffff; text-align: center;" title="#ffffff">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;&lt;20%</span></figcaption></figure> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Тӧс статья: <b><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D1%83%D0%BA-%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Россияныҥ ук-калыктары (мындый бӱк јок)">Россияныҥ ук-калыктары</a></b></div> <p><a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:See_also&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:See also (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:See also</a> </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th>Ук-калыктар</th> <th>Ӱлӱзи<br />(2002)<sup id="cite_ref-census2010_281-0" class="reference"><a href="#cite_note-census2010-281"><span class="cite-bracket">&#91;</span>280<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></th> <th>Ӱлӱзи<br /> (2010)<sup id="cite_ref-census2010_281-1" class="reference"><a href="#cite_note-census2010-281"><span class="cite-bracket">&#91;</span>280<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </th></tr> <tr> <td>Орустар</td> <td align="right">80,64&#160;%</td> <td align="right">80,90&#160;% </td></tr> <tr> <td>Татарлар</td> <td align="right">3,87&#160;%</td> <td align="right">3,87&#160;% </td></tr> <tr> <td>Украиндер</td> <td align="right">2,05&#160;%</td> <td align="right">1,41&#160;% </td></tr> <tr> <td>Башкирлер</td> <td align="right">1,16&#160;%</td> <td align="right">1,15&#160;% </td></tr> <tr> <td>Чуваштар</td> <td align="right">1,14&#160;%</td> <td align="right">1,05&#160;% </td></tr> <tr> <td>Чечендер</td> <td align="right">0,95&#160;%</td> <td align="right">1,04&#160;% </td></tr> <tr> <td>Армяндар</td> <td align="right">0,79&#160;%</td> <td align="right">0,86&#160;% </td></tr> <tr> <td>Аварлар</td> <td align="right">0,57&#160;%</td> <td align="right">0,66&#160;% </td></tr> <tr> <td>Мордвалар</td> <td align="right">0,59&#160;%</td> <td align="right">0,54&#160;% </td></tr> <tr> <td>Казахтар</td> <td align="right">0,46&#160;%</td> <td align="right">0,47&#160;% </td></tr> <tr> <td>Азербайджандар</td> <td align="right">0,43&#160;%</td> <td align="right">0,44&#160;% </td></tr> <tr> <td>Даргиндер</td> <td align="right">0,35&#160;%</td> <td align="right">0,43&#160;% </td></tr> <tr> <td>Удмурттар</td> <td align="right">0,44&#160;%</td> <td align="right">0,40&#160;% </td></tr> <tr> <td>Марийлер</td> <td align="right">0,42&#160;%</td> <td align="right">0,40&#160;% </td></tr> <tr> <td>Осетиндер</td> <td align="right">0,36&#160;%</td> <td align="right">0,39&#160;% </td></tr> <tr> <td>Белорустар</td> <td align="right">0,56&#160;%</td> <td align="right">0,38&#160;% </td></tr> <tr> <td>Кабардиндер</td> <td align="right">0,36&#160;%</td> <td align="right">0,38&#160;% </td></tr> <tr> <td>Кумыктар</td> <td align="right">0,29&#160;%</td> <td align="right">0,37&#160;% </td></tr> <tr> <td>Якуттар</td> <td align="right">0,31&#160;%</td> <td align="right">0,35&#160;% </td></tr> <tr> <td>Лезгиндер</td> <td align="right">0,29&#160;%</td> <td align="right">0,35&#160;% </td></tr> <tr> <td>Буряттар</td> <td align="right">0,31&#160;%</td> <td align="right">0,34&#160;% </td></tr> <tr> <td>Ингуштар</td> <td align="right">0,29&#160;%</td> <td align="right">0,32&#160;% </td></tr> <tr> <td>ӧскӧлӧри</td> <td align="right">3,40&#160;%</td> <td align="right">3,51&#160;% </td></tr> <tr> <td>угын айтпаган улус<br />, олор керегинде <br />администрациялык бичиктердеҥ алынган, <b>млн кижи</b></td> <td align="right">1,46</td> <td align="right">5,63 </td></tr></tbody></table> <p>2010 јылдыҥ текшироссийский тооалыштыҥ кӧргӱскениле, Россияда 200 ук-калыктар (этнический группалар)бар<sup id="cite_ref-282" class="reference"><a href="#cite_note-282"><span class="cite-bracket">&#91;</span>281<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Важность этого факта отображена в преамбуле к <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F%D0%B7%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Россия Федерацияныҥ Конституциязы (мындый бӱк јок)">Россия Федерацияныҥ Конституциязы</a>. Около 80&#160;% населения России составляют <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Русские (мындый бӱк јок)">русские</a>. Русские расселены по территории страны неравномерно: в некоторых регионах, таких как <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чечня (мындый бӱк јок)">Чечня</a>, составляют менее 2&#160;% населения<sup id="cite_ref-283" class="reference"><a href="#cite_note-283"><span class="cite-bracket">&#91;</span>282<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Тилдер"><span id=".D0.A2.D0.B8.D0.BB.D0.B4.D0.B5.D1.80"></span>Тилдер</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Extensi%C3%B3n_del_ruso2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Extensi%C3%B3n_del_ruso2.png/220px-Extensi%C3%B3n_del_ruso2.png" decoding="async" width="220" height="182" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Extensi%C3%B3n_del_ruso2.png/330px-Extensi%C3%B3n_del_ruso2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/Extensi%C3%B3n_del_ruso2.png 2x" data-file-width="380" data-file-height="315" /></a><figcaption><span style="font-size: 90%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #346733; background: #346733; text-align: center;" title="#346733">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;Окылу тергеелик тили орус тил болуп турган ороондор.</span> <span style="font-size: 90%; margin: 0px 0px 1px 0px; display: block;"><span style="vertical-align: top; border: 0px solid #007F00; background: #007F00; text-align: center;" title="#007F00">&#160;&#160;&#160;&#160;</span>&#160;Кӧп саба эл-јоны орустап куучындап турган ороондор.</span></figcaption></figure> <p><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Национальный состав России (мындый бӱк јок)">Россияныҥ калыктары</a> индоевропейский, алтайский ле уральский тилдердиҥ билелерине кирип турган, кавказский ле палеоазиатский группалардыҥ 100-теҥ артык тилдериле, диалекттериле куучындайт. Ороондо эҥ таркаган тилдер: орус тил, татар, чечен, башкир, украин ле чуваш тилдер. Россияныҥ 130 млн улузыныҥ (Россияныҥ јондорыныҥ 92&#160;%-ти) тӧрӧл тили деп орус тилди чотойт. </p><p>Россияда эҥ ле јайылган тил — орус. Ол Россия Федерацияныҥ Конституциязыныҥ 68-чи статьязы аайынча Россия Федерацияныҥ окылу тергеелик тили болуп јат. РФ-да база сегис тилле куучындап турган улустыҥ тоозы бир миллион кижинеҥ. Республикаларда тергеелик тилди талдап алар табы бар, бу табын, темдектезе, Карачай-Черкесия Республика, орус тилле коштой абазин тил, карачай, ногай ла кабардино-черкесский тилдерди тергеелик тилдер эдип алган. </p><p>2009 јылда ЮНЕСКО Россияда 136 тилди торт јоголорго јеткен тилдерге кошкон<sup id="cite_ref-284" class="reference"><a href="#cite_note-284"><span class="cite-bracket">&#91;</span>283<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Федерацияныҥ субъекттериниҥ бастыра бичиктери кириллицала болор учурлу<sup id="cite_ref-285" class="reference"><a href="#cite_note-285"><span class="cite-bracket">&#91;</span>284<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Ӧскӧ ороондордыҥ тилинеҥ јарлузы англий тил, оныҥ кийнинде немец, француз ла испан тилдер. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Кудай_јаҥдар"><span id=".D0.9A.D1.83.D0.B4.D0.B0.D0.B9_.D1.98.D0.B0.D2.A5.D0.B4.D0.B0.D1.80"></span>Кудай јаҥдар</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Moscow_-_Cathedral_of_Christ_the_Saviour.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Moscow_-_Cathedral_of_Christ_the_Saviour.jpg/170px-Moscow_-_Cathedral_of_Christ_the_Saviour.jpg" decoding="async" width="170" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Moscow_-_Cathedral_of_Christ_the_Saviour.jpg/255px-Moscow_-_Cathedral_of_Christ_the_Saviour.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Moscow_-_Cathedral_of_Christ_the_Saviour.jpg/340px-Moscow_-_Cathedral_of_Christ_the_Saviour.jpg 2x" data-file-width="1825" data-file-height="2322" /></a><figcaption>Москвада Христос Аргадаачыныҥ Храмы Де-юре Россия светский тергее болот</figcaption></figure><p><sup id="cite_ref-286" class="reference"><a href="#cite_note-286"><span class="cite-bracket">&#91;</span>285<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Конституция гарантирует «свободу совести, свободу вероисповедания, включая право исповедовать индивидуально или совместно с другими любую религию или не исповедовать никакой, свободно выбирать, иметь и распространять религиозные и иные убеждения и действовать в соответствии с ними»<sup id="cite_ref-287" class="reference"><a href="#cite_note-287"><span class="cite-bracket">&#91;</span>286<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p><a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_%D0%A3%D0%9A_%D0%A0%D0%A4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Статья УК РФ (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Статья УК РФ</a> (Уголовный кодекс Российской Федерации) УК РФ кудайлык биригӱдердиҥ ижине, эмезе олордыҥ обрядтарын ӧткӱрерге, јасакты бузуп, јаратпай турза, кату карузына тургузар (<i>уголовный ответственность</i>)<sup id="cite_ref-288" class="reference"><a href="#cite_note-288"><span class="cite-bracket">&#91;</span>287<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Федеральный закон от <a href="/w/index.php?title=11_%D0%B8%D1%8E%D0%BB%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="11 июля (мындый бӱк јок)">11 июля</a> 2001 года «О политических партиях»<sup id="cite_ref-289" class="reference"><a href="#cite_note-289"><span class="cite-bracket">&#91;</span>288<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> (запрещает создание таковых, среди прочего, «по признакам религиозной принадлежности»). </p><p>Россияда христиандар јуртайт (кӧп сабазы православныйлар), мусульмандар, буддисттер, иудейлер, онойдо ок ӧскӧ дӧ кудайлык јаҥду улус јуртайт. </p><p>2010 јылда ВЦИОМ ӧткӱрген сурак-куучындарда, бойын православный деп чотогон Россияныҥ граждандарыныҥ ӱлӱзи 2009 јылда 70-неҥ 75&#160;%-ке кӧптӧгӧн<sup id="cite_ref-rbc.ru_21-1" class="reference"><a href="#cite_note-rbc.ru-21"><span class="cite-bracket">&#91;</span>20<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 1990 јылдардыҥ учынаҥ общественный дискуссия ӧткӱрилет: тергеелик школдордыҥ программаларына <i>«Основы православной культурыны»</i> кийдирерге јараар ба деп<sup id="cite_ref-290" class="reference"><a href="#cite_note-290"><span class="cite-bracket">&#91;</span>289<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Предмет введён с 1 апреля 2010 јылдыҥ кандык айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала бу предмет 19 регионныҥ школдорында предмет эдип, экспериментал айалгада ӧткӱрилет. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Achmat-Kadyrow-Mosche,_Grosny_2008.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Achmat-Kadyrow-Mosche%2C_Grosny_2008.jpg/220px-Achmat-Kadyrow-Mosche%2C_Grosny_2008.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Achmat-Kadyrow-Mosche%2C_Grosny_2008.jpg/330px-Achmat-Kadyrow-Mosche%2C_Grosny_2008.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Achmat-Kadyrow-Mosche%2C_Grosny_2008.jpg/440px-Achmat-Kadyrow-Mosche%2C_Grosny_2008.jpg 2x" data-file-width="3005" data-file-height="2003" /></a><figcaption>Грозныйда Чечняныҥ јӱреги деп метет</figcaption></figure> <p>Россияныҥ калыктарыныҥ кудай јаҥга бӱткедердиҥ ӱлӱзи керегинде окылу статистиказы јок, (калганчы катап ол керегинде суракты 1937 јылдыҥ тооалыжы тушта кӧдӱрген болгон); је, (Всероссийский центр изучения общественного мнения) ВЦИОМ-ныҥ 2007 јылда куран — сыгын айларда ӧткӱрген шиҥжӱзинде<sup id="cite_ref-291" class="reference"><a href="#cite_note-291"><span class="cite-bracket">&#91;</span>290<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, Россияныҥ тал орто јоны бойын кудайга бӱдӱп турганын айткан, олордыҥ 10&#160;% улай ла серкпеге барат, бастыра обрядтар ла ритуалдарды бӱдӱрет, 43&#160;%-ти серкпеге јаҥыс байрамдарда барат, обряд, ритуал бӱдӱрбейт. Респонденттердиҥ ӱчӱнчи ӱлӱзи (31&#160;%) кудай бар деп чотойт, је серкпеле јилбиркебейт. Јӱк ле 6&#160;% улус атеисттер болгон. 8&#160;% улус кудай јаҥы керегинде торт сананбайт. Улустыҥ кудай јаҥына тартылганы кӧп сабада национал традицияны, ада-ӧбӧкӧзиниҥ јаҥыла таныжары болуп јат. Россияда эҥ ле кӧп улус бӱткен јаҥ 2007 ле 2008 јылдарда&#160;православие болгон (66-67&#160;% куучындашкан улус), 5-6&#160;%&#160;— мусульмандар. 1-2&#160;%-теҥ кӧп эмес респонденттер ӧскӧ јаҥду<sup id="cite_ref-292" class="reference"><a href="#cite_note-292"><span class="cite-bracket">&#91;</span>291<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Онойдо ок ВЦИОМ ӧткӱрген сурак-куучында (2007 јылдыҥ куран айыныҥ 25—26 кӱндеринде), Россияныҥ тал ортоноҥ кӧп улузы (55&#160;%) президент православиеде болор учурлу деп чотойт;45&#160;% бодоп јат: ол кыйалта јок кудайзак эмес,је Орус серкпени тоор учурлу, ого болужып, байрам-богослужениезине барып турар учурлу<sup id="cite_ref-293" class="reference"><a href="#cite_note-293"><span class="cite-bracket">&#91;</span>292<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Эмчилик"><span id=".D0.AD.D0.BC.D1.87.D0.B8.D0.BB.D0.B8.D0.BA"></span>Эмчилик</h3></div> <p>Россияда эл-јонныҥ су-кадыгын корууры&#160;— политический, экономический, правовой, социальный, культурный, билим, эмчилик, санитарно-гигиенический ле противоэпидемический бӱдӱмдӱ керек, кажы ла кижиниҥ физический ле психический су-кадыгын тыҥыдарга ууламјылалган, оныҥ узак ла једимдӱ јӱрӱмин корулаары, су-кадыгы коомойтыза, ого эмчилик болуш јетирери<sup id="cite_ref-294" class="reference"><a href="#cite_note-294"><span class="cite-bracket">&#91;</span>293<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2007 јылдыҥ учында больничный учреждениелердиҥ тоозы 6,8 муҥ болгон, больничный јер (коек) — 1522 муҥ (107,2 јер 10 000 кижиге)<sup id="cite_ref-295" class="reference"><a href="#cite_note-295"><span class="cite-bracket">&#91;</span>294<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2017 јылда больничный јерлердиҥ (коек) тоозы 1,2 миллион јерге астаган<sup id="cite_ref-296" class="reference"><a href="#cite_note-296"><span class="cite-bracket">&#91;</span>295<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2000 јылдаҥ 2015 јылга јетире Россияда больницалардыҥ тоозы эки катапка астаган 10,7 муҥнаҥ 5,4 муҥга јетире<sup id="cite_ref-297" class="reference"><a href="#cite_note-297"><span class="cite-bracket">&#91;</span>296<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Пациенттерди корулаар Национальнй Лиганыҥ јетиргениле, Россияда јылдыҥ ла чыҥдыйы коомой эмчилик болуштаҥ улам 50 000 кижи божойт; Медицинский страхованиениҥ фондыныҥ ФОМС-ы јетиргениле, бастыра эмчилик болуштыҥ медицинский јастыраларга 10&#160;%-ти келижет, эмезе бир јылга 800 000<sup id="cite_ref-298" class="reference"><a href="#cite_note-298"><span class="cite-bracket">&#91;</span>297<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда бастыра бар клиникалардаҥ таҥынаҥ (частный) клиникалардыҥ тоозы 5—10&#160;%-теҥ ашпайт<sup id="cite_ref-299" class="reference"><a href="#cite_note-299"><span class="cite-bracket">&#91;</span>298<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россияда башка-башка специальностьту 707 муҥ эмчилер бар (2007 јылдыҥ учында)<sup id="cite_ref-300" class="reference"><a href="#cite_note-300"><span class="cite-bracket">&#91;</span>299<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>; Россияныҥ Минздравыныҥ јетиргениле (2016), Россияда башка-башка специальностьту 543,6 муҥ эмчи<sup id="cite_ref-301" class="reference"><a href="#cite_note-301"><span class="cite-bracket">&#91;</span>300<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-302" class="reference"><a href="#cite_note-302"><span class="cite-bracket">&#91;</span>301<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2016&#160;јылда Россияныҥ эмчиликке чыгымдаган акчазы 3,6&#160;% ВВП болгон, бу ЕС-тиҥ ороондорыла орто кеминеҥ јабыс, ОЭСР (6,5&#160;%), БРИКС аайынча, Кыдаттыҥ чыгымдананынаҥ кӧп (3,1&#160;%), Индиянаҥ база кӧп (1,4&#160;% ВВП), је эмчиликте јерлер астаган да болзо, Россияда 1000 кижиге келижер деген јрлер 1,6 катапка ЕС-те больничный јерлердиҥ орто тоозынаҥ кӧп; 2011—2017 јылдарда јаҥы чыккан балдардыҥ ӧлӱминиҥ тоозы 36&#160;%-ке астаган; 2011—2017&#160;јј. «Здоровье» деп нацпроект аайынча 300 поликлиника, 1800 фельдшерский пункт, 600 кире специализированный пункттар (инфаркт ла инсульт болзо болужар) тудулган<sup id="cite_ref-303" class="reference"><a href="#cite_note-303"><span class="cite-bracket">&#91;</span>302<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Blomberg деп консалдинговый компанияныҥ отчёды аайынча (2014), Россия эмчиликтиҥ чыҥдыйы (качествао) ла эффективности деген критерийле калганчы 51-чи јер алган, 2013 јылда ол критерийлердиҥ рейтингине јуук турбаган; Система здравоохраненияныҥ отчедында 2015 јылда рейтинги 1—2 позицияга кӧдӱрилген, 49—50-чи јерге чыккан<sup id="cite_ref-Otchet_304-0" class="reference"><a href="#cite_note-Otchet-304"><span class="cite-bracket">&#91;</span>303<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2010—2014 јылдарда Россияда кӧп европей ороондорго кӧрӧ јаш балдардыҥ ӧлӱми астаган (Список стран по уровню младенческой смертности); бу јанынаҥ российский эмчилик система оҥдолгоны кӧрӱнет<sup id="cite_ref-305" class="reference"><a href="#cite_note-305"><span class="cite-bracket">&#91;</span>304<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Эксперттердиҥ јетиргениле (проф. Корчажкина Н.)<sup id="cite_ref-306" class="reference"><a href="#cite_note-306"><span class="cite-bracket">&#91;</span>305<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, Россияда јылдыҥ-јылга санаторно-курортный учреждениелердиҥ тоозы ла санаторно-курортный эмдеш алган улустыҥ тоозы астайт, бу мындый эмдениш баалу болгонында. Из-за запрета заместительной терапии для наркозависимых и отсутствия сексуального воспитания в Россияда наркозависимый улусты эмдебес эткениле, сексуальный јанынаҥ ӱредӱ коомой болгонынаҥ ВИЧ эпидемия токтобойт<sup id="cite_ref-307" class="reference"><a href="#cite_note-307"><span class="cite-bracket">&#91;</span>306<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россия является лидером по темпам распространения ВИЧ в Европе<sup id="cite_ref-308" class="reference"><a href="#cite_note-308"><span class="cite-bracket">&#91;</span>307<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россия кижиниҥ јӱрӱминиҥ узуны јанынаҥ 110-чы јерде (2015)- 105-чи јерде (2017)<sup id="cite_ref-309" class="reference"><a href="#cite_note-309"><span class="cite-bracket">&#91;</span>308<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, (Общие расходы на здравоохранение) бу Россияныҥ эмчиликке чыгымдаган ас акчазыныҥ камаанду. Је, Россияда калганчы 12 јылга кижиниҥ јӱрӱминиҥ узуны ортодо алты јылга узаган, Советский Союзтыҥ 1989 јылына келижет<sup id="cite_ref-m.kp.ru_310-0" class="reference"><a href="#cite_note-m.kp.ru-310"><span class="cite-bracket">&#91;</span>309<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, 2016 јылда 71,87 јашка јетире<sup id="cite_ref-311" class="reference"><a href="#cite_note-311"><span class="cite-bracket">&#91;</span>310<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>The Lancet деп эмчилик журналдыҥ бичигениле (2016), Россия телекейде ороондор ортодо јоныныҥ су-кадыгыныҥ рейтингиле 119-чы јерде <sup id="cite_ref-312" class="reference"><a href="#cite_note-312"><span class="cite-bracket">&#91;</span>311<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Стратегический разработкалардыҥ тӧс јериниҥ башкараачызыныҥ А.Кудринниҥ јетиргениле, Россия эр улустыҥ су-кадыгы јанынаҥ аутсайдерлердиҥ тоозында<sup id="cite_ref-313" class="reference"><a href="#cite_note-313"><span class="cite-bracket">&#91;</span>312<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. The Economist Intelligence Unit деп јондор ортодо аналитик компанияныҥ јетиргениле (2016), эмчиликтиҥ российский модели эффективность ло уч-турултага ууланган јанынаҥ критерийле рейтингтиҥ учында турат: Нигерияныҥ, Бразилия ла ЮАР-дыҥ кеминде, бу российский здравоохранениени јеткилдеери кезем астап калганы, јӱрӱмниҥ чыҥдыйын јабызадат , Россия ол јанынаҥ 80 јердиҥ 72-чи јеринде<sup id="cite_ref-artes_314-0" class="reference"><a href="#cite_note-artes-314"><span class="cite-bracket">&#91;</span>313<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. ООН-до докладта, (Всемирный доклад о счастье, оценивающему «уровень счастья») ороондо комплексный показательдердиҥ суммазы аайынча: <i>безопасность, здоровье, образование, удовлетворённости жизнью</i>,&#160;— Россия 2017 јылда телекейде 49-чы јерде болгон, јаҥыс ла СССР-дыҥ алдындагы республикаларын акалаган (Прибалтиканыҥ ороондорын эмес); 2018 јылда Россия 59-чы јерге јылган. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Социал_једикпестер"><span id=".D0.A1.D0.BE.D1.86.D0.B8.D0.B0.D0.BB_.D1.98.D0.B5.D0.B4.D0.B8.D0.BA.D0.BF.D0.B5.D1.81.D1.82.D0.B5.D1.80"></span>Социал једикпестер</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Јокту-јойу"><span id=".D0.88.D0.BE.D0.BA.D1.82.D1.83-.D1.98.D0.BE.D0.B9.D1.83"></span>Јокту-јойу</h4></div> <p>Росстаттыҥ јетиргениле, 2016 јылдыҥ 1-кы кварталында Россияда кирелтези прожиточный минимумнаҥ јабыс 23&#160;млн кижи болгон<sup id="cite_ref-315" class="reference"><a href="#cite_note-315"><span class="cite-bracket">&#91;</span>314<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, бу оронныҥ бастыра јоныныҥ 15,4&#160;%-ти. </p><p>«Ромир» деп шиҥжӱ холдингтиҥ јылдыҥ ӧткӱрип турган сурак-куучынынаҥ алган кӧргӱзӱлер, «нормальный јӱрӱмге» керектӱ айалга: российский биледе ӱч кижи болзо , экӱэи иштӱ болзын, ай сайын 70—80 муҥ салковой кирелте болор учурлу, эмезе 23 — 27 муҥ салковой бир айда биледе кажы ла кижиге. Росстаттыҥ јетиргениле, 2015 јылда кирелтези 15 муҥ салковойдоҥ ас улус 29,4&#160;% болгон, эмезе 43&#160;млн граждан&#160;— бу јокту айалганыҥ окылу кӧргӱзӱлеринеҥ эки катапка кӧп<sup id="cite_ref-316" class="reference"><a href="#cite_note-316"><span class="cite-bracket">&#91;</span>315<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Вице-премьер Ольга Голодец јарлаган, Россияда јокту айалга (бедность) официал кеминеҥ чик јок бийик, мыны статистика тоолор кӧргӱзет<sup id="cite_ref-317" class="reference"><a href="#cite_note-317"><span class="cite-bracket">&#91;</span>316<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Онойдо Голодец ајарган, Россияда «иштеп турган јоктулар» деп уникал явление бар<sup id="cite_ref-318" class="reference"><a href="#cite_note-318"><span class="cite-bracket">&#91;</span>317<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россияда пенсияда улустыҥ комфорт айалгада јӱрӱми деп рейтинг аайынча ороон телекейде 43 јердиҥ 40-чи јеринде<sup id="cite_ref-319" class="reference"><a href="#cite_note-319"><span class="cite-bracket">&#91;</span>318<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Разрыв между наиболее богатыми слоями&#160;— верхними 10&#160;% населения&#160;— и самыми бедными 10&#160;% составлял в 2013 году 16 раз, за двадцать лет расслоение увеличилось в четыре раза<sup id="cite_ref-El_320-0" class="reference"><a href="#cite_note-El-320"><span class="cite-bracket">&#91;</span>319<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Каршулу_керектер"><span id=".D0.9A.D0.B0.D1.80.D1.88.D1.83.D0.BB.D1.83_.D0.BA.D0.B5.D1.80.D0.B5.D0.BA.D1.82.D0.B5.D1.80"></span>Каршулу керектер</h4></div> <p>(Министерство внутренних дел Российской Федерации) (МВД), 2020 јылдыҥ чаган — сыгын айларында 1540.2&#160;муҥ каршулу керек темдектелген, ол 2019 јылга кӧрӧ 1,2&#160;%-ке кӧп. Каршунаҥ улам 17.5 муҥ кижи божогон, 27.1 муҥ кижиниҥ су-кадыгын тыҥ ӱреген. Деремне јерге божогон улустыҥ 39,3&#160;%-ти келижет (6.9 муҥ кижи); калалар ла кала бӱдӱмдӱ поселокторго&#160;— 67,6&#160;% кижи, су-кадыгы ӱрелген улус&#160;18.3 муҥ кижи <sup id="cite_ref-321" class="reference"><a href="#cite_note-321"><span class="cite-bracket">&#91;</span>320<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Тӱҥдештирзе, 2011 јылда <i>органами внутренних дел</i> 24,61&#160;млн заявление кӧрӱлген, ӧскӧдӧ каршу керек аайынча јетирӱлер болгон. Кажы ла 12 јетирӱде (8,1&#160;%) уголовный керек ачылган. Каршулу керектеҥ 40,1 муҥ кижи (4,5&#160;%) божогон, 49,4 муҥ кижиниҥ су-кадыгы ӱрелген (2,8&#160;%). Деремне јерде 41,0&#160;% божогондор болгон (16,4 муҥ кижи); калалар ла посёлоктордо, федерацияныҥ субъекттериниҥ тӧс јери эмес,&#160;— 35,8&#160;% болгон; су-кадыгы тыҥ ӱрелген улус&#160;— 17,7 муҥ кижи<sup id="cite_ref-mvdstat_322-0" class="reference"><a href="#cite_note-mvdstat-322"><span class="cite-bracket">&#91;</span>321<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Росстаттыҥ бергениле, 2010 јылда Россияда 1800 каршулу керек болгон, (100 муҥ кижиге чотозо)<sup id="cite_ref-323" class="reference"><a href="#cite_note-323"><span class="cite-bracket">&#91;</span>322<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-324" class="reference"><a href="#cite_note-324"><span class="cite-bracket">&#91;</span>323<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, бастыра эл-јонго бодоштыра чотозо, 2,63&#160;млн Каршулу керек. 2011 јылда 16,4 муҥ темдектелген (Список федеральных субъектов России по уровню убийств) ӧлтӱриш 2010 јылга кӧрӧ 12&#160;%-ке ас<sup id="cite_ref-325" class="reference"><a href="#cite_note-325"><span class="cite-bracket">&#91;</span>324<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-326" class="reference"><a href="#cite_note-326"><span class="cite-bracket">&#91;</span>325<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ишјок"><span id=".D0.98.D1.88.D1.98.D0.BE.D0.BA"></span>Ишјок</h4></div> <p>Россияныҥ иштӱ улузыныҥ тоозыныҥ кеми совет ӧйдӧҥ ала бийик болгон, рождаемость јабызаарда, экономикада иштеп турган ӱй улустыҥ тоозы кезем кӧптӧй берген. </p><p>Кризистиҥ кийнинде иштиҥ рыногында Россияныҥ экономиказында шоковая терапия болгон (1990-чы јылдар), экономиканыҥ ойто ӧзӱми кӧндӱгерде, ишјоктор астаган. 2013 јылда года (Трудовые ресурсы в России) Россияда 75,2&#160;млн иштенгедий јашту кижи болгон. Бу ороонныҥ эл-јоныныҥ 53&#160;% болуп јат. Ол тоодо 71,0&#160;млн кижи экономикада турушкан, 4,3&#160;млн кижи (5,7&#160;%) иш јок болгон, је улай ла иш бедиреген. Бу ӧйдӧ Россияныҥ башка-башка региондоры онойдо ло ок иш јанынаҥ кӱч айалгада болгон, гастарбайтерлер иштеген (иностранной рабочей силы)<sup id="cite_ref-327" class="reference"><a href="#cite_note-327"><span class="cite-bracket">&#91;</span>326<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. В 2013 году в России по данным <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%9E%D0%A2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="МОТ (мындый бӱк јок)">МОТ</a> насчитывалось 4,137&#160;млн безработных<sup id="cite_ref-328" class="reference"><a href="#cite_note-328"><span class="cite-bracket">&#91;</span>327<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда ӱй улус экономикада кӧп туружат, је, эмдиге јетире кӧп ишбереечилер ӱй улусты дискриминировать эдет<sup id="cite_ref-329" class="reference"><a href="#cite_note-329"><span class="cite-bracket">&#91;</span>328<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Мындый проблемный схематический дискриминациянаҥ ӧскӧ, Россияда <i>проблема занятости</i> , экономикада неформальный сектордо кӧп иш, перестройканыҥ кийнинде бу тыҥыган. Бу феноменде бойыныҥ јакшызы ла јаманы (плюстары ла минустары) бар. </p><p>ВЦИОМ-дыҥ јетиргениле, безработица Россияда јаан социал проблемалардыҥ бирӱзи болот<sup id="cite_ref-autogenerated2_330-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated2-330"><span class="cite-bracket">&#91;</span>329<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="СМИ-де_цензура,_кижиниҥ_тап-эриктерин_бусканы"><span id=".D0.A1.D0.9C.D0.98-.D0.B4.D0.B5_.D1.86.D0.B5.D0.BD.D0.B7.D1.83.D1.80.D0.B0.2C_.D0.BA.D0.B8.D0.B6.D0.B8.D0.BD.D0.B8.D2.A5_.D1.82.D0.B0.D0.BF-.D1.8D.D1.80.D0.B8.D0.BA.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B8.D0.BD_.D0.B1.D1.83.D1.81.D0.BA.D0.B0.D0.BD.D1.8B"></span>СМИ-де цензура, кижиниҥ тап-эриктерин бусканы</h4></div> <p>1989 јылда американский неправительственный организация Freedom House јетиргениле, ол јылдыҥ ла Россияга ӱч варианттаҥ (<i>«свободное», «частично свободное» и «несвободное»</i>) статус «частично свободный» ороон деп статус берет. </p><p>2004 јылда Россия «несвободный ороондорго» коштырткан, бастыра јайым эмес ороондордыҥ («несвободный ороондордыҥ») тоозы ол тушта 49 болгон. «Частично свободны»й 54 ороон, «полностью свободный»&#160;— 89. 2005 јылда Россия бӱдӱнге јайым эмес ороон(<i>полностью несвободной страной</i>) деп чотолгон, 194 јердиҥ 158--чи јеринде болгон. Бу организация, <i>«российские власти используют юридическое и экономическое давление, а также угрозы физической расправы, чтобы предотвратить появление в СМИ критической информации по особо острым темам, таким как, например, конфликт в Чечне»</i> деп чотойт. Олордыҥ 2006 јылда эткен «Россияда СМИ» деп доклады аайынча, правительство телеканалдарды кезем контрольдо тудат (2005), јайым журналисттерди јеткерле коркыдат. 2009&#160;јылда Россия 195 ороонныҥ рейтингинде 174-чи јерде турат. </p><p>2008 јылда Россияныҥ «јайымныҥ рейтинги», House-ниҥ јетиргениле 5,5 болгон. Јакшы рейтинг 1,0 болот (темдектезе, Канада); эҥ коомой&#160;— 7,0 (темдектезе, Корейская Народно-Демократическая Республика,КНДР). Бу рейтинг аайынча, Россия эмдиге јетире «јайым эмес ороон»<sup id="cite_ref-331" class="reference"><a href="#cite_note-331"><span class="cite-bracket">&#91;</span>330<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Росия Федерацияныҥ Общественный палатазыныҥ ла Российский Едерацияныҥ ӧскӧ ороондорло министерствозыныҥ јетиргениле, доклады организации Freedom House организациияныҥ доклады бъективный эмес, организация бойы является США-ныҥ политиказыныҥ инструменти<sup id="cite_ref-332" class="reference"><a href="#cite_note-332"><span class="cite-bracket">&#91;</span>331<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2016 јылда Россия 100-теҥ 35 балл алат. </p><p>2017—2019 јылда Россия текши јайымныҥ кемиле 100-теҥ 20 балл алат, јайым эмес болуп артат (рейтинг Freedom House)<sup id="cite_ref-333" class="reference"><a href="#cite_note-333"><span class="cite-bracket">&#91;</span>332<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Ӧскӧ организация јетиргениле&#160;— «Репортёры без границ», 2008&#160;јылда Россия 173 јердеҥ 141-чи јерди јайым прессаныҥ рейтингинде болгон. </p><p>2008 јылда тележурналист Познер Владимир Владимирович Россияныҥ тергеелик телевидениезинде баштапкы каналда иштеп тура РФ-ныҥ Общественный палатазында <i>вопросам морали и нравственности на отечественном телевидении</i> керегинде куучынында айткан: Россияда јайым сӧс (свободы слова) јок<sup id="cite_ref-pozner_334-0" class="reference"><a href="#cite_note-pozner-334"><span class="cite-bracket">&#91;</span>333<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2011 јылда Познер баштапкы катап официально јарлаган: российский телевидениеде «стоп-листтер»&#160;бар — кӧрӱлтелерге кычырбас улустыҥ списогы бар<sup id="cite_ref-335" class="reference"><a href="#cite_note-335"><span class="cite-bracket">&#91;</span>334<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2010 јылдаҥ ала федерал телеканалдарга кату цензура учун Немцов Борис Ефимовичти кӧргӱспей барган, Гарри Каспаровты, Михаил Касьяновты, Эдуард Лимоновты, Алексея Навальныйды<sup id="cite_ref-336" class="reference"><a href="#cite_note-336"><span class="cite-bracket">&#91;</span>335<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> ла о.ӧ. политикалык оппозиционерлерди јууктатпаган. Познердиҥ айтканыла, 2015 јылдыҥ кӱӱк айында, Немцов тыҥ јарлу болордо, телекӧрӧӧчилерге сӱрекей јилбилӱ де болгон болзо, политикти Познер бойыныҥ авторский программазына телеэфирдиҥ «баштапкы каналына», кату токтодып турганы учун, кычырып болбогон, канча катап албаданган да болзо<sup id="cite_ref-337" class="reference"><a href="#cite_note-337"><span class="cite-bracket">&#91;</span>336<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Анчада тыҥ телевидение политический цензурга бастырган деп кинокритик Ирина Петровская чотойт. «Критика ла јаҥга јарабас материалдар» ӧйинде јарлалбайт, темдектезе, 2011 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 4-чи кӱнинде болгон текши удурлажуны <i>«За честные выборы, массовые протесты»</i>јӱк ле неделе ажыра кӧргӱскен<sup id="cite_ref-dv_338-0" class="reference"><a href="#cite_note-dv-338"><span class="cite-bracket">&#91;</span>337<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Российским телевидениеде политикалык сатира јок (демократияныҥ темдеги — сатира), јаҥда улус бойы керегинде сатираны телеэкранда кӧрӧр кӱӱни јок. Бу айалга (Дело НТВ, разгрома старого) НТВ-ны куклаларлу телепрограмма Путинди «гофманныҥ кичинек Цахези» деп кукла эдип кӧргӱзерде, јаҥдар НТВ-ны «оодып», јоголткон<sup id="cite_ref-dv_338-1" class="reference"><a href="#cite_note-dv-338"><span class="cite-bracket">&#91;</span>337<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2012 јылдыҥ кочкор айында «Познер (телепередача)» деп ток-шоуныҥ ӱзӱгин кӧндӱре эфирдеҥ (Прямой эфир) кезип чачкан<sup id="cite_ref-339" class="reference"><a href="#cite_note-339"><span class="cite-bracket">&#91;</span>338<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> Тина Канделаки ле Познер Владимир Владимировичтиҥ Алексея Навальныйды телевидениеге кӧргӱзери јанынаҥ блаашту куучыны кезилген. Ээфирдиҥ бир бӧлӱги ороонныҥ кӱнчыгыш јанында кӧргӱзилген, европей јанына ол чолтык эдип кӧргӱзилген<sup id="cite_ref-340" class="reference"><a href="#cite_note-340"><span class="cite-bracket">&#91;</span>339<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Кийнинде Познер бу јанынаҥ пресс-конференцияда инцидент чын болгон деп айткан, бу эфирдиҥ цензуразы болгон. Как пояснил сам Познер јартаган, студияда јаантайын генеральный директорго информация јетирер кижи отурат, гендиректор оноҥ кезик кадрларды јоголтот<sup id="cite_ref-341" class="reference"><a href="#cite_note-341"><span class="cite-bracket">&#91;</span>340<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Коррупция"><span id=".D0.9A.D0.BE.D1.80.D1.80.D1.83.D0.BF.D1.86.D0.B8.D1.8F"></span>Коррупция</h4></div> <table class="wikitable"> <caption>Россияда коррупцияныҥ индексмниҥ рейтинги Transparency International-дыҥ кӧргӱзӱзиле<sup id="cite_ref-342" class="reference"><a href="#cite_note-342"><span class="cite-bracket">&#91;</span>341<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </caption> <tbody><tr> <th>Россия </th> <th>2019 </th> <th>2018 </th> <th>2017 </th> <th>2016 </th> <th>2015 </th> <th>2014 </th> <th>2013 </th> <th>2012 </th> <th>2011 </th> <th>2010 </th> <th>2009 </th> <th>2008 </th> <th>2007 </th> <th>2006 </th> <th>2005 </th> <th>2004 </th> <th>2003 </th></tr> <tr> <td>Јер </td> <td>137/198 </td> <td>138/198 </td> <td>135/198 </td> <td>131/198 </td> <td>119/198 </td> <td>136/198 </td> <td>127/198 </td> <td>133/198 </td> <td>143/182 </td> <td>154/178 </td> <td>146/180 </td> <td>147/180 </td> <td>143/179 </td> <td>121/163 </td> <td>126/158 </td> <td>90/145 </td> <td>86/133 </td></tr> <tr> <td>Балл </td> <td>28/100 </td> <td>28/100 </td> <td>29/100 </td> <td>29/100 </td> <td>29/100 </td> <td>27/100 </td> <td>28/100 </td> <td>28/100 </td> <td>2.4/9.5 </td> <td>2.1/9.3 </td> <td>2.2/9.4 </td> <td>2.1/9.3 </td> <td>2.3/9.4 </td> <td>2.5/9.6 </td> <td>2.4/9.7 </td> <td>2.8/9.7 </td> <td>2.7/9.7 </td></tr> <tr> <td><b>2002</b> </td> <td><b>2001</b> </td> <td><b>2000</b> </td> <td><b>1999</b> </td> <td><b>1998</b> </td> <td><b>1997</b> </td> <td><b>1996</b> </td> <td><b>1995</b> </td> <td colspan="10" rowspan="3">Калганчы јылдарда Россияда ИВК кубулбайт. 2015 јылдаҥ ала 2017 јылга јетире ол 29 баллду болгон, 2018 јылда бир баллга астаган, 2019 јылда кубулбайт. Более значительные изменения наблюдались в положении Россияда рейтингте оҥдолгон: 2015 — 119-чы јылдарда, 2016 — 131-чи, 2017 — 135-чи, 2018 — 138-чи. Мындый солыныштар ӧскӧ ороондордыҥ рейтинги солынганынаҥ улам, кезик ороондор индекске кийдирилер, кийдирилбес болгон, бар антикоррупционный инструменттер ӧрӧ ӧспӧгӧн, <i>Конвенция о гражданско-правовой ответственности за коррупцию</i> Россияда эмдиге јетире ратифицироватся эдилбеген<sup id="cite_ref-автоссылка3_343-0" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка3-343"><span class="cite-bracket">&#91;</span>342<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </td></tr> <tr> <td>71/102 </td> <td>79/91 </td> <td>82/90 </td> <td>82/99 </td> <td>76/85 </td> <td>49/52 </td> <td>47/54 </td> <td>— </td></tr> <tr> <td>2.7/9.7 </td> <td>2.3/9.9 </td> <td>2.1/10 </td> <td>2.4/10 </td> <td>2.4/10 </td> <td>2.27/9.94 </td> <td>2.58/9.43 </td> <td>— </td></tr></tbody></table><p>Јондор ортодо Transparency International деп биригӱ коррупцияныҥ кеми аайынча Россияга 3 баллдаҥ ас берген (2011—1996), бу олордыҥ чотогоныла, сӱреен коомой кӧргӱзӱ<sup id="cite_ref-344" class="reference"><a href="#cite_note-344"><span class="cite-bracket">&#91;</span>343<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Је, согласно исследованию британ аудиторский компания Ernst &amp; Young-тиҥ шиҥдегени аайынча, 2012 јылдыҥ јазында ӧткӱрилген, 2011 јылда коррупционный рисктер Россияда тыҥ јабызаган, бир канча параметрле орто телекейлик кеминеҥ јабызаган. Ernst &amp; Young-тыҥ шиҥдедежинде 43 ороонныҥ јаан компанияларыныҥ 1500 топ-менеджерлери 43 турушкан. Онойдо, 2011 јылда Россияда 39&#160;% куучындашкан менеджерлер бизнести корулаарга, оноҥ корпоративный кирелте аларга наличный акчала карын берерге келижет деп айдышкан болзо, 2012 јылда мынайда 16&#160;% менеджер айткан<sup id="cite_ref-vedomosti.ru_345-0" class="reference"><a href="#cite_note-vedomosti.ru-345"><span class="cite-bracket">&#91;</span>344<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2011 јылда международныя консалтинговый компания PricewaterhouseCoopers ле Transparency International деп биригӱлер докладтар чыгарган, Россияда коррупцияныҥ кеми астайт деп ондо айдылган. PWC-тыҥ докладында темдектелген, <i>«широкий общественный резонанс, который вызывает эта тема, и меры, принимаемые российским правительством в правовом поле, а также работа внутри компаний по укреплению систем обеспечения комплаенса и формированию у сотрудников культуры этичного поведения</i>,&#160;— бу айалга јакшы кубулталар экелет»<sup id="cite_ref-346" class="reference"><a href="#cite_note-346"><span class="cite-bracket">&#91;</span>345<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-autogenerated10_347-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated10-347"><span class="cite-bracket">&#91;</span>346<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>ВТБ 24 банктыҥ башкараачызы Михаил Задорнов Россияда коррупцияныҥ кеми эмдиги ӧйдӧ, 1990-чы јылдарга кӧрӧ, бийик деп бойыныҥ шӱӱлтезин айткан<sup id="cite_ref-348" class="reference"><a href="#cite_note-348"><span class="cite-bracket">&#91;</span>347<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. По оценкам международной организации сертифицированных бухгалтеров ACCA, Россия находится в пятёрке стран с наиболее высоким уровнем теневой экономики<sup id="cite_ref-349" class="reference"><a href="#cite_note-349"><span class="cite-bracket">&#91;</span>348<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. По поводу борьбы с коррупцией <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Прокуратура Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Генпрокуратура РФ</a> отчиталась об увольнении в 2018 году 1303 чиновников в связи с коррупционными расследованиями<sup id="cite_ref-350" class="reference"><a href="#cite_note-350"><span class="cite-bracket">&#91;</span>349<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>«Чын солынталар эдерге политикалык кӱӱн јок болзо, коррупцияга удурлажары <i>карго культ</i> болуп артар. Башкаруныҥ коррупцияга удура эткен каа-јаа <i>точечный</i> ижи, онойдо ок јасактарда локальный тӱзедӱлер ороондо коррупционный айалганы кезем солып болбос&#160;— солыырга <i>выстраивать инклюзивную систему согласования интересов общественных акторов, которая не позволит власти принимать необдуманные решения в интересах узкой группы лиц»</i> деп, Антон Поминов, «Трансперенси Интернешнлдыҥ башкараачызы айдат»<sup id="cite_ref-автоссылка3_343-1" class="reference"><a href="#cite_note-автоссылка3-343"><span class="cite-bracket">&#91;</span>342<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ӱредӱлик"><span id=".D3.B0.D1.80.D0.B5.D0.B4.D3.B1.D0.BB.D0.B8.D0.BA"></span>Ӱредӱлик</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Moscow_State_University_(141207847).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Moscow_State_University_%28141207847%29.jpg/220px-Moscow_State_University_%28141207847%29.jpg" decoding="async" width="220" height="144" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Moscow_State_University_%28141207847%29.jpg/330px-Moscow_State_University_%28141207847%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Moscow_State_University_%28141207847%29.jpg/440px-Moscow_State_University_%28141207847%29.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="525" /></a><figcaption><center><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%93%D0%A3-%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D1%82%D3%A7%D1%81_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="МГУ-ныҥ тӧс туразы (мындый бӱк јок)">МГУ-ныҥ тӧс туразы</a></center></figcaption></figure> <p>РФ-ныҥ Конституциязы аайынча текши орто ӱредӱни кыйалта јокко алары. Ол учун ада-энелер ле олордыҥ ордында улус каруулу. Россияда бастыра 31,5&#160;млн кижи ӱренет (2016). Јаан улустыҥ грамотности (2015)&#160;— 99,8&#160;%<sup id="cite_ref-351" class="reference"><a href="#cite_note-351"><span class="cite-bracket">&#91;</span>350<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Эмдиги Россияныҥ ӱредӱлигиниҥ системазы школго јеткелек, текши ле профессионал ӱредӱ (дошкольное, общее и профессиональное образование). Текши ӱредӱниҥ бӧлӱктери (тепкиштери): баштамы, орто, јаан (начальный, средний и старший), онойдо ок специальный (коррекционный) ла дополнительный образование. Профессионал образование онойдо ок бӧлӱнет: баштамы, орто, бийик (начальный, средний и высший), база послевузовский ле дополнительный профессионал ӱредӱ. </p><p>Россияда текши ӱредӱде учреждениелердиҥ бӱдӱмдери (<a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D1%83%D1%87%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Образовательное учреждение (мындый бӱк јок)">образовательных учреждений</a>) &#160;: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дошкольное образование в России (мындый бӱк јок)">Дошкольный образование</a> (6—7 јашка јетире): <a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D1%81%D0%BB%D0%B8-%D1%81%D0%B0%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ясли-сад (мындый бӱк јок)">ясли</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%B0%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Детский сад (мындый бӱк јок)">детский сад</a>;</li> <li>Баштамы ӱредӱ (6—11 јаш, 1—4 класс): <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Школа (мындый бӱк јок)">школа</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B8%D1%86%D0%B5%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лицей (мындый бӱк јок)">лицей</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B8%D0%BC%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гимназия (мындый бӱк јок)">гимназия</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0-%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Школа-интернат (мындый бӱк јок)">интернат</a>;</li> <li>орто ӱредӱ (12—16 јаш, 5—9 класс): школа, лицей, гимназия, <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%89%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Училище (мындый бӱк јок)">училище</a>, интернат;</li> <li>Толо орто ӱредӱ (16—18 јаш, 10—11 класс): школа, лицей, гимназия, училище, интернат;</li> <li>Баштамы профессионал ӱредӱ: <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE-%D1%82%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%89%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Профессионально-техническое училище (мындый бӱк јок)">профессионал училище</a>, профессионал лицей, учебно-курсовой комбинат (пункт, центр);</li> <li>Орто профессионал ӱредӱ (9-чы класстыҥ кийнинде): <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B5%D0%B5_%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D1%83%D1%87%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Среднее специальное учебное заведение (мындый бӱк јок)">техникум</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%B6&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Колледж (мындый бӱк јок)">колледж</a>;</li> <li>Бийик ӱредӱ: <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D1%81%D1%88%D0%B5%D0%B5_%D1%83%D1%87%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Высшее учебное заведение (мындый бӱк јок)">институт</a> (ВУЗ), <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Академия (мындый бӱк јок)">академия</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Университет (мындый бӱк јок)">университет</a>.</li></ul> <p>Россияда 2005/06 ӱредӱлӱ јылда 60,5 мкҥ. общеобразовательный учреждениелер иштеген: баштамы, толо, текши, орто школдор, интернаттар, гимназиялар, лицеейлер ле о.ӧ. (46 794, 2015&#160;јылда)<sup id="cite_ref-352" class="reference"><a href="#cite_note-352"><span class="cite-bracket">&#91;</span>351<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. В них обучается свыше 15,6&#160;млн учащихся (2018)<sup id="cite_ref-353" class="reference"><a href="#cite_note-353"><span class="cite-bracket">&#91;</span>352<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Бу ӧйдӧ 2 муҥ. ӱредӱлӱ заведениелер, мында 0,3&#160;млн кижи, оору балдарла иштеер ууламјылу. 3,5 муҥ. ӱредӱ заведениелер баштамы профессионал ӱредӱ берет, мында 1,5&#160;млн кижи. Министерство юстицииниҥ 300-ке јуук мындый ӱредӱ заведениелери катуныҥ јеринде улусты ӱредет. Демографиялык айалга коомой болордо, ӱренеечилердиҥ тоозы астайт. </p><p>Ороондо 7&#160;млн кире студенттер (3,5&#160;млн тӱште ӱренет), 1068 вуз, ол тоодо 413 тергеелик эмес (2005 јыл). Оноҥ ӧскӧ 2,9 муҥ учреждение орто профессионал ӱредӱниҥ (ол тоодо 217 тергеелик эмес), мында 2,5&#160;млн кижи ӱренет<sup id="cite_ref-354" class="reference"><a href="#cite_note-354"><span class="cite-bracket">&#91;</span>353<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Профессионал ӱредӱниҥ учреждениелери јасактар аайынча ӧй-ӧйинде аттестация, лицензирование ле тергеелик аккредитация ӧдӧр учурлу. Ӱредӱ заведениелер, тергеелик аккредитациязы јок болзо, ӱредӱни алган деп государственный бӱдӱмдӱ документти (диплом, свидетельство) берер учуры јок, лицензия јогы — ӱредер табы јок. «Аттестация» деген оҥдомол учреждениелерге эмес, ӱредӱ программаларга баштанган, онойдо ок вузтыҥ ла орто ӱредӱ заведениелерди божодып јаткандарга керектӱ. </p><p>2008 јылдаҥ ала бийик ӱредӱни эки бӧлӱктӱ системага кӧчӱрери уулалат: <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бакалавр (мындый бӱк јок)">бакалавр</a>&#160;— <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Магистр (мындый бӱк јок)">магистр</a> (см. <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%86%D0%B5%D1%81%D1%81&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Болонский процесс (мындый бӱк јок)">Болонский процесс</a>). Квалификацияны «<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B5%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82_(%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Специалист (квалификация) (мындый бӱк јок)">специалист</a>» деп алза, кезик профессиялар ла ӱредӱ ууламјылар, темдектезе, медицина эмезе оборонный учурлузы бир уровеньдӱ системада артат. </p><p>ООН-ныҥ јетиргениле Россия телекейде инженерный ӱредӱ алып турган улустыҥ тоозыла баштапкы јерде турат<sup id="cite_ref-355" class="reference"><a href="#cite_note-355"><span class="cite-bracket">&#91;</span>354<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-356" class="reference"><a href="#cite_note-356"><span class="cite-bracket">&#91;</span>355<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-357" class="reference"><a href="#cite_note-357"><span class="cite-bracket">&#91;</span>356<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>2010 јылдаҥ ала 2017&#160;јј јетире Россияда бийик ӱредӱ алар заведениелерде бюджетный (акча тӧлӧбӧс) јерлер кӧптӧгӧн (2010&#160;— 43,43&#160;%; 2017&#160;— 49,91&#160;%), је бу ла ӧйдӧ тӧлӧп ӱренер јерлерде ӱредӱниҥ баазы тыҥ кӧдӱрилген, бу айалга текши телекейде ӱредӱ учун тӧлӧмирлер астап бараатканына торт келишпейт<sup id="cite_ref-358" class="reference"><a href="#cite_note-358"><span class="cite-bracket">&#91;</span>357<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> кезик шиҥжӱчилердиҥ айтканыла<sup id="cite_ref-359" class="reference"><a href="#cite_note-359"><span class="cite-bracket">&#91;</span>358<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, Россияда бийик ӱредӱ бааланганыла колбой бастыра кӱӱнзегендер ӱренип болбос. Россия бийик ӱредӱниҥ национал системазыныҥ рейтингинде (Universitas21 деп элдер ортодо сетьтиҥ версиязыла) 33-чи јерде турат<sup id="cite_ref-360" class="reference"><a href="#cite_note-360"><span class="cite-bracket">&#91;</span>359<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ӱредӱниҥ кеминиҥ телекейлик рейтингиле (Education index) (2018)&#160;— <i>комбинированный показатель Программы развития Организации Объединённых Наций (<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%A0%D0%9E%D0%9E%D0%9D&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ПРООН (мындый бӱк јок)">ПРООН</a></i>), Россия 32-чи јерде<sup id="cite_ref-361" class="reference"><a href="#cite_note-361"><span class="cite-bracket">&#91;</span>360<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <i>Согласно рейтингу эффективности национальных систем образования (Global Index of Cognitive Skills and Educational Attainment (2016))&#160;— рейтинг, измеряющий достижения стран мира в сфере образования по версии британской компании <a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:Iw&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Iw (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Iw</a></i>,&#160;— Россия 34-чи јерде<sup id="cite_ref-362" class="reference"><a href="#cite_note-362"><span class="cite-bracket">&#91;</span>361<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Билим"><span id=".D0.91.D0.B8.D0.BB.D0.B8.D0.BC"></span>Билим</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%94%D0%BE%D0%BB%D1%8F_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/%D0%94%D0%BE%D0%BB%D1%8F_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0.png/220px-%D0%94%D0%BE%D0%BB%D1%8F_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0.png" decoding="async" width="220" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/%D0%94%D0%BE%D0%BB%D1%8F_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0.png/330px-%D0%94%D0%BE%D0%BB%D1%8F_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/59/%D0%94%D0%BE%D0%BB%D1%8F_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="242" /></a><figcaption>Телекейдиҥ ороондорыныҥ текши билим продукциязы. Россияныҥ ӱлӱзи 2&#160;%<sup id="cite_ref-363" class="reference"><a href="#cite_note-363"><span class="cite-bracket">&#91;</span>362<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Royal_Society_364-0" class="reference"><a href="#cite_note-Royal_Society-364"><span class="cite-bracket">&#91;</span>363<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></figcaption></figure> <p><br /> Россияда билим социальный институт болуп <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_I&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пётр I (мындый бӱк јок)">Петре I</a> тушта табылган, ол тушта Сибирь ле Америка јаар бир канча экспедициялар аткарылган, ол тоодо <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B3,_%D0%92%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%81_%D0%98%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B5%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Беринг, Витус Ионассен (мындый бӱк јок)">Витуса Беринга</a> ле <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%89%D0%B5%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Татищев, Василий Никитич (мындый бӱк јок)">Василия Татищева</a>, баштапкы орус историограф. 1725 јылда <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Петербургский академия наук (мындый бӱк јок)">Петербургский академия наук</a> ачылган, (эмдиги ӧйдӧ ол теперь <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российский академия наук (мындый бӱк јок)">Российский академия наук</a>, Россия Федерацияда фундаментал билимде тӧс башкару јер). Оныҥ ичинде университет ачылган, кийнинде ол <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Петербургский университет (мындый бӱк јок)">Петербургский университет</a> боло берген. Академик <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ломоносов, Михаил Васильевич (мындый бӱк јок)">Михаил Ломоносов</a> орус билимниҥ ӧзӧрине јеен кирелте эткен, <a href="/w/index.php?title=%C2%AB%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD_%D1%81%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%81%C2%BB%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="«закон сохранения масс»ы (мындый бӱк јок)">«закон сохранения масс»ы</a> бу ачылтаны ол эткен. 1755 јылда году на основе проекта Ломоносовтыҥ ӱлекери аайынча, <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шувалов, Иван Иванович (мындый бӱк јок)">И.&#160;И.&#160;Шуваловтыҥ</a> болужыла <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Московский университет (мындый бӱк јок)">Московский университет</a> тӧзӧлгӧн. </p><p>XVII—XIX чактарда <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тартуский университет (мындый бӱк јок)">Дерпте</a> университет, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Виленский университет (мындый бӱк јок)">Вильнеде</a> , <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Казанский университет (мындый бӱк јок)">Казанда</a> ла <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Харьковский национальный университет (мындый бӱк јок)">Харьковто</a> университеттер ачылган . <a href="/w/index.php?title=XIX_%D1%87%D0%B0%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="XIX чак (мындый бӱк јок)">XIX чакта</a> Варшавский, Киевский, Одесский ле Томский университеттер бк тоого кожулган. <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B5%D0%B2,_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Менделеев, Дмитрий Иванович (мындый бӱк јок)">Д.&#160;И.&#160;Менделеев</a> 1869 јылда ар-бӱткенниҥ законын&#160;— <a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">периодический закон химических элементов</span></i> ачкан. 1904 јылда <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Павлов, Иван Петрович (мындый бӱк јок)">И.&#160;П.&#160;Павлов</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F_%D0%BF%D0%BE_%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BD%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нобелевская премия по физиологии или медицине (мындый бӱк јок)">Нобельдиҥ сыйын</a> физиология ла эмчиликте ижи учун алган, 1908 јылда&#160;— <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мечников, Илья Ильич (мындый бӱк јок)">И.&#160;И.&#160;Мечников</a>&#160;— иммунитеттиҥ механизмин шиҥдеген учун база ондый сый алган. 1909 јылда Саратовто университет тӧзӧлгӧн. </p><p>Россияныҥ билимчилери јаҥы билим ууламјылар баштаган: <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Физическая химия (мындый бӱк јок)">физическая химия</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ломоносов, Михаил Васильевич (мындый бӱк јок)">М. Ломоносов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B5%D0%B2,_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Менделеев, Дмитрий Иванович (мындый бӱк јок)">Д. Менделеев</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Органическая химия (мындый бӱк јок)">органическая химия</a>, тӧзӧӧчилердиҥ база бирӱзи (<a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бутлеров, Александр Михайлович (мындый бӱк јок)">А. Бутлеров</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Неевклидова геометрия (мындый бӱк јок)">неевклидова геометрия</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лобачевский, Николай Иванович (мындый бӱк јок)">Н. Лобачевский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Риман, Бернхард (мындый бӱк јок)">Б. Риман</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Металлография (мындый бӱк јок)">металлография</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чернов, Дмитрий Константинович (мындый бӱк јок)">Д. Чернов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Аносов, Павел Петрович (мындый бӱк јок)">П. Аносов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%80%D0%B1%D0%B8,_%D0%93%D0%B5%D0%BD%D1%80%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B8%D1%84%D1%82%D0%BE%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сорби, Генри Клифтон (мындый бӱк јок)">Г. Клифтон</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Криобиология (мындый бӱк јок)">криобиология</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%8C%D0%B5%D0%B2,_%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%84%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бахметьев, Порфирий Иванович (мындый бӱк јок)">П. Бахметьев</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Биогеохимия (мындый бӱк јок)">биогеохимия</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вернадский, Владимир Иванович (мындый бӱк јок)">В. Вернадский</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Геохимия (мындый бӱк јок)">геохимия</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вернадский, Владимир Иванович (мындый бӱк јок)">В. Вернадский</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BA,_%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA_%D0%A3%D0%B8%D0%B3%D0%BB%D1%81%D1%83%D0%BE%D1%80%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кларк, Франк Уиглсуорт (мындый бӱк јок)">Ф. Кларкла</a> кожо, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ферсман, Александр Евгеньевич (мындый бӱк јок)">А. Ферсман</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B4%D1%88%D0%BC%D0%B8%D0%B4%D1%82,_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гольдшмидт, Виктор Мориц (мындый бӱк јок)">В. Гольдшмидт</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Виноградов, Александр Павлович (мындый бӱк јок)">А. Виноградов</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Геронтология (мындый бӱк јок)">геронтология</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мечников Илья Ильич (мындый бӱк јок)">И. Мечников</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гелиобиология (мындый бӱк јок)">гелиобиология</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чижевский, Александр Леонидович (мындый бӱк јок)">А. Чижевский</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%84%D1%82%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нефтехимия (мындый бӱк јок)">нефтехимия</a>, тӧзӧӧчилердиҥ база бирӱзи (<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Зелинский, Николай Дмитриевич (мындый бӱк јок)">Н. Зелинский</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Космонавтика (мындый бӱк јок)">теоретическая космонавтика</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%AD%D0%B4%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Циолковский, Константин Эдуардович (мындый бӱк јок)">К. Циолковский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%84%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%B4,_%D0%90%D1%80%D0%B8_%D0%90%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Штернфельд, Ари Абрамович (мындый бӱк јок)">А. Штернфельд</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%8D%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Аэродинамика (мындый бӱк јок)">аэродинамика</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%96%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%95%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Жуковский, Николай Егорович (мындый бӱк јок)">Н. Жуковский</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE-%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%85%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Военно-полевая хирургия (мындый бӱк јок)">военно-полевая хирургия</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пирогов, Николай Иванович (мындый бӱк јок)">Н. Пирогов</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%81%D0%B8%D1%85%D0%BE%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Психофизиология (мындый бӱк јок)">психофизиология</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сеченов, Иван Михайлович (мындый бӱк јок)">И. Сеченов</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D1%84%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F_(%D0%BF%D1%81%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рефлексология (психология) (мындый бӱк јок)">рефлексология</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сеченов, Иван Михайлович (мындый бӱк јок)">И. Сеченов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Павлов, Иван Петрович (мындый бӱк јок)">И. Павлов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D1%85%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бехтерев, Владимир Михайлович (мындый бӱк јок)">В. Бехтерев</a>), тӧзӧӧчилердиҥ база бирӱзи <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%D1%8F%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Крестьяноведение (мындый бӱк јок)">крестьяноведения</a> (peasant studies) является <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чаянов, Александр Васильевич (мындый бӱк јок)">А. Чаянов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тектология (мындый бӱк јок)">тектология</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Богданов, Александр Александрович (мындый бӱк јок)">А. Богданов</a>), <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Реаниматология (мындый бӱк јок)">реаниматология</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Неговский, Владимир Александрович (мындый бӱк јок)">В. Неговский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D1%8E%D1%85%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Брюхоненко, Сергей Сергеевич (мындый бӱк јок)">С. Брюхоненко</a>), одним из основателей <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Социология (мындый бӱк јок)">социологии</a> является <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%9F%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BC_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сорокин, Питирим Александрович (мындый бӱк јок)">П. Сорокин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D1%87%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Почвоведение (мындый бӱк јок)">почвоведение</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BA%D1%83%D1%87%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Докучаев, Василий Васильевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;В.&#160;Докучаев</a>), тӧзӧӧчилердиҥ база бирӱзи <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Трансплантология (мындый бӱк јок)">трансплантологии</a> является <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Демихов, Владимир Петрович (мындый бӱк јок)">В.&#160;П.&#160;Демихов</a>. </p><p>Совет ӧйдӧ российский билим јаан ачылталарды, једимдерди <a href="/w/index.php?title=%D0%95%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Естественные науки (мындый бӱк јок)">естественный билимдерде </a> эткен, мында башкару партияныҥ идеологиялык ширтежи тыҥ эмес болгон. Кезик эксперттердиҥ айдыжыла, (<a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%AF%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Азаров, Николай Янович (мындый бӱк јок)">проф. Н. Азаров</a>)<sup id="cite_ref-365" class="reference"><a href="#cite_note-365"><span class="cite-bracket">&#91;</span>364<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, СССР-да билимниҥ культы болгон. Бу ӧйдӧ эдилген ижи учун Нобельдиҥ сыйын алган физиктер: <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BC%D0%BC,_%D0%98%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тамм, Игорь Евгеньевич (мындый бӱк јок)">Тамм</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA,_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BA)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Франк, Илья Михайлович (физик) (мындый бӱк јок)">Франк</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Черенков, Павел Алексеевич (мындый бӱк јок)">Черенков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%83,_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ландау, Лев Давидович (мындый бӱк јок)">Ландау</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%93%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Басов, Николай Геннадиевич (мындый бӱк јок)">Басов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Прохоров, Александр Михайлович (мындый бӱк јок)">Прохоров</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%86%D0%B0,_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Капица, Пётр Леонидович (мындый бӱк јок)">Капица</a>, онойдо ок химик <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D1%83%D1%87%D1%91%D0%BD%D1%8B%D0%B9)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Семёнов, Николай Николаевич (учёный) (мындый бӱк јок)">Семёнов</a> ле математик <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4_%D0%92%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Канторович, Леонид Витальевич (мындый бӱк јок)">Канторович</a>, 1975 јылда экономикала сый алган. Математиктер <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BA)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Новиков, Сергей Петрович (математик) (мындый бӱк јок)">С. Новиков</a> (1970) ло <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BB%D0%B8%D1%81,_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Маргулис, Григорий Александрович (мындый бӱк јок)">Г. Маргулис</a> (1978) математикала эҥ ле бийик сыйды&#160;— <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B4%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Филдсовская премия (мындый бӱк јок)">Филдсовский сыйла</a> кайралдаткандар. <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D1%80%D1%87%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Курчатов, Игорь Васильевич (мындый бӱк јок)">Курчатоватыҥ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%91%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Королёв, Сергей Павлович (мындый бӱк јок)">Королёвтыҥ</a> ла СССР-дыҥ ӧскӧ дӧ билимчилериниҥ баштаган билим школдорына шылтай <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B1%D0%BE%D0%BC%D0%B1%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Создание советской атомной бомбы (мындый бӱк јок)">ядерный јуу-јепсел</a> ле <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Космонавтика (мындый бӱк јок)">космонавтика</a> ӧзӱп чыккан. Ол ӧйдӧ биологияда ачылталар «туктурылган» , не дезе сдерживалось начатой в середине 1930-чы јылдарда <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%A2%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B8%D0%BC_%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лысенко, Трофим Денисович (мындый бӱк јок)">Лысенко</a> баштаган кампания <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Генетика (мындый бӱк јок)">генетикага</a> удура болгон, оныҥ учун коштой база ӧскӧ билим дисциплиналар тыҥыда арткан(см. <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B4%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C_%D0%B2_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Идеологический контроль в советской науке (мындый бӱк јок)">Идеологический контроль в советской науке</a>). </p><p>Совет ӧйдӧ билим учреждениелердиҥ тоозы ӧскӧн, академический ле вузовский бӧлӱктерле кожо билимде в науке отраслевой ло заводской секторлор кожулган. Калганчылары кӧп нургуны совет ӧйдиҥ кийнинде тергеениҥ секторынаҥ бойыныҥ акча-манадыла иштеерине кӧчӱрилген. </p><p>XX чактыҥ кийнинде российский билим уур кризис ӧткӧн. 1987 јылды билимниҥ кризисы тыҥып баштаган јыл деп темдектейдилер, качан ЦК КПСС ла Совет Министров СССР бастыра билим учреждениелерди таҥынаҥ бойыныҥ акчазын чыгымдап иштеерине(«О переводе научных организаций на полный <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D0%B7%D1%8F%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%87%D1%91%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Хозяйственный расчёт (мындый бӱк јок)">хозяйственный расчёт</a> ло <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Самофинансирование (мындый бӱк јок)">самофинансированиеге</a>) кӧчӱрер деп јӧби чыгарда»<sup id="cite_ref-366" class="reference"><a href="#cite_note-366"><span class="cite-bracket">&#91;</span>365<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Прикладной исследованиелер (мындый бӱк јок)">прикладной исследованиелер</a> ле разработкалар товар деп чотолгон, научно-технический продукцияны (по договорным ценам) јӧптӧжӱ-баала тӧлӧӧрине кӧчкӧн, билим ишчилердиҥ тоозы астап баштаган<sup id="cite_ref-367" class="reference"><a href="#cite_note-367"><span class="cite-bracket">&#91;</span>366<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Промышленностьты јаҥыртар шиҥжӱлер ӧткӱрилбей барган , оборудование јаҥырбай, эскирип ле <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кадровый потенциал (мындый бӱк јок)">кадрового потенциала</a> кожулбай барган. Билимди акчала кенейте јеткилдебей барарда, ороонноҥ муҥдар тоолу билимчилер ӧскӧ јерлерге, ороондорго јӱре берген (<a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%82%D0%B5%D1%87%D0%BA%D0%B0_%D0%BC%D0%BE%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Утечка мозгов (мындый бӱк јок)">Утечка мозгов</a>). </p><p>1990-чы јылдардыҥ кризисине алдырышпай билимниҥ кезик областьтарында кӧп билимчилер телекейде бийик јерде болгондор, темдектезе 4 российский физик <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нобелевская премия (мындый бӱк јок)">Нобельдиҥ сыйын</a> алган: <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%84%D1%91%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%96%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%81_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Алфёров, Жорес Иванович (мындый бӱк јок)">Жорес Алфёров</a>&#160;— <a href="/w/index.php?title=2000_%D0%B3%D0%BE%D0%B4_%D0%B2_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="2000 год в науке (мындый бӱк јок)">2000 јылда</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Абрикосов, Алексей Алексеевич (мындый бӱк јок)">Алексей Абрикосов</a> ло <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B8%D0%BD%D0%B7%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3,_%D0%92%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9B%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гинзбург, Виталий Лазаревич (мындый бӱк јок)">Виталий Гинзбург</a>&#160;— <a href="/w/index.php?title=2003_%D0%B3%D0%BE%D0%B4_%D0%B2_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="2003 год в науке (мындый бӱк јок)">2003 јылда</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%91%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Новосёлов, Константин Сергеевич (мындый бӱк јок)">Константин Новосёлов</a>&#160;— <a href="/w/index.php?title=2010_%D0%B3%D0%BE%D0%B4_%D0%B2_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="2010 год в науке (мындый бӱк јок)">2010 јылда</a>. Математиктер <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%84%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%B4,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%93%D0%B5%D1%80%D1%88%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дринфельд, Владимир Гершонович (мындый бӱк јок)">В. Дринфельд</a> (1990), <a href="/w/index.php?title=%D0%95%D1%84%D0%B8%D0%BC_%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%97%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ефим Исаакович Зельманов (мындый бӱк јок)">Е. Зельманов</a> (1994), <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC_%D0%9B%D1%8C%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Концевич, Максим Львович (мындый бӱк јок)">М. Концевич</a> (1998), <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Воеводский, Владимир Александрович (мындый бӱк јок)">В. Воеводский</a> (2002), <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Перельман, Григорий Яковлевич (мындый бӱк јок)">Г. Перельман</a> (2006), <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BA%D1%83%D0%BD%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Окуньков, Андрей Юрьевич (мындый бӱк јок)">А. Окуньков</a> (2006), <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Смирнов, Станислав Константинович (мындый бӱк јок)">С. Смирнов</a> (2010) [Филдсовская премия|Филдсовский сыйла]] кайралдаткан<sup id="cite_ref-368" class="reference"><a href="#cite_note-368"><span class="cite-bracket">&#91;</span>367<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Математиктер <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B5%D1%80,_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пинскер, Марк Семёнович (мындый бӱк јок)">М. Пинскер</a> (1978), <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%BE,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Холево, Александр Семёнович (мындый бӱк јок)">А. Холево</a> (2016) <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F_%D0%A8%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Премия Шеннона (мындый бӱк јок)">Шеннонныҥ сыйыла</a> кайралдаткан, теория информацииде эҥ ле бийик кайралдаткан<sup id="cite_ref-369" class="reference"><a href="#cite_note-369"><span class="cite-bracket">&#91;</span>368<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Математиктер <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Громов, Михаил Леонидович (мындый бӱк јок)">М. Громов</a> (2002), <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%B9,_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Синай, Яков Григорьевич (мындый бӱк јок)">Я. Синай</a> (2014), <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BB%D0%B8%D1%81,_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Маргулис, Григорий Александрович (мындый бӱк јок)">Г. Маргулис</a> (2020) <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Абелевская премия (мындый бӱк јок)">Абелевский сыйды</a> математикала алган, Нобельдиҥ сыйына тӱҥей. <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F_%D0%9F%D1%83%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Премия Пуанкаре (мындый бӱк јок)">Пуанкарениҥ сыйын</a>&#160;— математикалык физикада бийик кайралды&#160;— <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC_%D0%9B%D1%8C%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Концевич, Максим Львович (мындый бӱк јок)">М. Концевич</a> (1997), <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%B9,_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Синай, Яков Григорьевич (мындый бӱк јок)">Я. Синай</a> (2009), <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бородин, Алексей Михайлович (мындый бӱк јок)">А. Бородин</a> (2015) алган. 20-чи ле 21-чи чактардыҥ белтиринде Россияда канча јӱс муҥ билим шиҥжӱчилер иштеген, кӧп сабазы (јарым миллион кирези )&#160;— билимниҥ кандидаттары ла докторлоры<sup id="cite_ref-370" class="reference"><a href="#cite_note-370"><span class="cite-bracket">&#91;</span>369<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда тӧрт муҥ кире билим организациялар иштейт, олор шиҥжӱлер эдет. 70&#160;% кирези тергеениҥ<sup id="cite_ref-371" class="reference"><a href="#cite_note-371"><span class="cite-bracket">&#91;</span>370<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Д.&#160;А.&#160;Медведевтиҥ башкарузы <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российская академия наук (мындый бӱк јок)">Российский академия наукта</a> ӧткӱрген реформазын билимчилер тыҥ критикалаган, 2019 јылда Ӱредӱлик ле билимниҥ министерствозы 8000 билимчини иштеҥ јайладарга сананган, «Развитие науки и технологий» деген тергеениҥ программазы бюджетти 0,98&#160;%-теҥ 2015 јылда 0,87&#160;%-ке јетире 2019 јылда астадарга сананган<sup id="cite_ref-N_372-0" class="reference"><a href="#cite_note-N-372"><span class="cite-bracket">&#91;</span>371<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда муҥдар билимчилер иштейт, олордыҥ иштерин телекейде кӧп катап темдектеп, цитировать эдедилер (олордыҥ ижине ондор, јӱстер тоолу ссылкалар)<sup id="cite_ref-373" class="reference"><a href="#cite_note-373"><span class="cite-bracket">&#91;</span>372<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Математика ла программирование сферада Россия бойыныҥ билим потенциалын чеберлеп алган, телекейде эмди лидер јерде; олимпиадаларда (математика ла программированиеде) российский туружаачылар бийик јерде болот<sup id="cite_ref-Mathem_374-0" class="reference"><a href="#cite_note-Mathem-374"><span class="cite-bracket">&#91;</span>373<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-375" class="reference"><a href="#cite_note-375"><span class="cite-bracket">&#91;</span>374<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 1994—2011 јылдарда јылдыҥ изобретениениҥ патентный заявкалары Россияда 25 745 ала 41 414 јетире кӧптӧгӧн<sup id="cite_ref-autogenerated1_376-0" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated1-376"><span class="cite-bracket">&#91;</span>375<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 2011 јылда Россияда 4 катапка кӧп патентный заявка болгон, СНГ-ныҥ бастыра ороондорыныҥ патенттерин катай алганынаҥ<sup id="cite_ref-autogenerated1_376-1" class="reference"><a href="#cite_note-autogenerated1-376"><span class="cite-bracket">&#91;</span>375<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional center"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Poststamp_Kapitsa.jpg" class="mw-file-description" title="Пётр Капица"><img alt="Пётр Капица" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Poststamp_Kapitsa.jpg/86px-Poststamp_Kapitsa.jpg" decoding="async" width="86" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Poststamp_Kapitsa.jpg/130px-Poststamp_Kapitsa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Poststamp_Kapitsa.jpg/173px-Poststamp_Kapitsa.jpg 2x" data-file-width="688" data-file-height="955" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%86%D0%B0,_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Капица, Пётр Леонидович (мындый бӱк јок)">Пётр Капица</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:1991_CPA_6320.jpg" class="mw-file-description" title="Илья Мечников"><img alt="Илья Мечников" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/1991_CPA_6320.jpg/84px-1991_CPA_6320.jpg" decoding="async" width="84" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/1991_CPA_6320.jpg/126px-1991_CPA_6320.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/1991_CPA_6320.jpg/168px-1991_CPA_6320.jpg 2x" data-file-width="538" data-file-height="766" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мечников, Илья Ильич (мындый бӱк јок)">Илья Мечников</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:1991_CPA_6321.jpg" class="mw-file-description" title="Иван Павлов"><img alt="Иван Павлов" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/1991_CPA_6321.jpg/85px-1991_CPA_6321.jpg" decoding="async" width="85" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/1991_CPA_6321.jpg/127px-1991_CPA_6321.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/1991_CPA_6321.jpg/169px-1991_CPA_6321.jpg 2x" data-file-width="538" data-file-height="762" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Павлов, Иван Петрович (мындый бӱк јок)">Иван Павлов</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:1991_CPA_6322.jpg" class="mw-file-description" title="Андрей Сахаров"><img alt="Андрей Сахаров" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/1991_CPA_6322.jpg/83px-1991_CPA_6322.jpg" decoding="async" width="83" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/1991_CPA_6322.jpg/125px-1991_CPA_6322.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/1991_CPA_6322.jpg/167px-1991_CPA_6322.jpg 2x" data-file-width="537" data-file-height="772" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сахаров, Андрей Дмитриевич (мындый бӱк јок)">Андрей Сахаров</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Rus_Stamp-Semenov.jpg" class="mw-file-description" title="Николай Семёнов"><img alt="Николай Семёнов" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Rus_Stamp-Semenov.jpg/85px-Rus_Stamp-Semenov.jpg" decoding="async" width="85" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Rus_Stamp-Semenov.jpg/127px-Rus_Stamp-Semenov.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Rus_Stamp-Semenov.jpg/170px-Rus_Stamp-Semenov.jpg 2x" data-file-width="279" data-file-height="394" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D1%87%D0%B8)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Семёнов, Николай Николаевич (билимчи) (мындый бӱк јок)">Николай Семёнов</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Rus_Stamp-Cherenkov.jpg" class="mw-file-description" title="Павел Черенков"><img alt="Павел Черенков" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Rus_Stamp-Cherenkov.jpg/85px-Rus_Stamp-Cherenkov.jpg" decoding="async" width="85" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Rus_Stamp-Cherenkov.jpg/127px-Rus_Stamp-Cherenkov.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ed/Rus_Stamp-Cherenkov.jpg 2x" data-file-width="168" data-file-height="238" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Черенков, Павел Алексеевич (мындый бӱк јок)">Павел Черенков</a></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Космосты_шиҥдеери"><span id=".D0.9A.D0.BE.D1.81.D0.BC.D0.BE.D1.81.D1.82.D1.8B_.D1.88.D0.B8.D2.A5.D0.B4.D0.B5.D0.B5.D1.80.D0.B8"></span>Космосты шиҥдеери</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mir_on_12_June_1998edit1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Mir_on_12_June_1998edit1.jpg/220px-Mir_on_12_June_1998edit1.jpg" decoding="async" width="220" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Mir_on_12_June_1998edit1.jpg/330px-Mir_on_12_June_1998edit1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Mir_on_12_June_1998edit1.jpg/440px-Mir_on_12_June_1998edit1.jpg 2x" data-file-width="2100" data-file-height="2010" /></a><figcaption>Российская <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D1%80_(%D0%BE%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мир (орбитальная станция) (мындый бӱк јок)">Российский «Мир» деп орбитал станция</a></figcaption></figure> <p>Космосто технологиялар ла космосты шиҥдеери Россияда <a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%AD%D0%B4%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Циолковский, Константин Эдуардович (мындый бӱк јок)">Константин Циолковскийдеҥ</a> башталат, теоретический космонавтиканыҥ адазынаҥ. Оныҥ иштери баш совет ракетостроительдердиҥ јайаандыгын кӱйбӱреткен, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%91%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Королёв, Сергей Павлович (мындый бӱк јок)">Сергей Королёвты</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BB%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%BE,_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Глушко, Валентин Петрович (мындый бӱк јок)">Валентин Глушконы</a> ла о.ӧ., совет космический ӱлекерлердиҥ једимине јаан јол берген. </p><p>1957 јылда телекейде Јердиҥ баштапкы искусственный спутниги учуп чыккан &#160;— <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA-1&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Спутник-1 (мындый бӱк јок)">Спутник-1</a>; 1961 јылда [[Гагарин, Юрий Алексеевич|Юрий Гагарин] — телекей ичинде баштапкы кижи космоско учып чыккан. Совет ле российский шиҥжӱчилдердиҥ јаан једимдериниҥ ортозында телекейде ачык космоско кижи, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Леонов, Алексей Архипович (мындый бӱк јок)">Алексея Леонова</a>, чыкканы болуп јат. <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%83%D0%BD%D0%B0-9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Луна-9 (мындый бӱк јок)">Луна-9</a> деп космический корабль <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%83%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Луна (мындый бӱк јок)">Айга</a> баштапкы катап конгон аппарат болот, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0-7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Венера-7 (мындый бӱк јок)">Венера-7</a> дезе планета Венерага баштапкы катап конгон аппарат болуп јат, , <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81-3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Марс-3 (мындый бӱк јок)">Марс-3</a> дезе баштапкы катап Марс планетага отурган <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%BE%D1%85%D0%BE%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Планетоход (мындый бӱк јок)">планетоход</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%83%D0%BD%D0%BE%D1%85%D0%BE%D0%B4-1&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Луноход-1 (мындый бӱк јок)">Луноход-1</a> болуп јат. <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Орбитальный станция (мындый бӱк јок)">Орбитальный станция</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%82-1&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Салют-1 (мындый бӱк јок)">Салют-1</a> ла кӧпмодульду орбитальный станция <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D1%80_(%D0%BE%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мир (орбитальная станция) (мындый бӱк јок)">Мир</a> база телекейде баштапкы катап учкан. </p><p>Совет Союз јоголгон кийнинде, космосты шиҥдеерге башкару акча-манат чыгарып турган ӱлекерлер, ол тоодо космический челнокты, <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F_%E2%80%94_%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Энергия — Буран (мындый бӱк јок)">Буранды</a> јеткилдегени токтодылган, удаткан, бу ла ӧйдӧ российский ракетно-космический отрасльда коммерческий кыймыгу јондор ортодо биригӱде тыҥыган. После того, как программа США-ныҥ <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B5%D0%B9%D1%81_%D1%88%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Спейс шаттл (мындый бӱк јок)">Спейс шаттл</a> деп программазы 2011 јылда токтоордо, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7_(%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D1%82%D0%B0-%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Союз (ракета-носитель) (мындый бӱк јок)">ракета Союз</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Международная космическая станция (мындый бӱк јок)">Международный космический станцмяга</a> космонавттар ла кош јетирер јаҥыс кереп болуп арткан. </p><p><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BB%D1%83%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российская лунная программа (мындый бӱк јок)">Российский Ай ӱлекер</a> (Луна-Глоб) айдыҥ миссиязыла 2021 јылда учарга белетелет. Роскосмос база <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F_(%D0%BA%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D1%8C)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федерация (космический корабль) (мындый бӱк јок)">Федерация</a> деп атту космический корабль белетейт, оны ичинде экипажту эдип орбитага 2025 јылда чыгарар<sup id="cite_ref-377" class="reference"><a href="#cite_note-377"><span class="cite-bracket">&#91;</span>376<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. В феврале 2019 было объявлено, что Россия планирует свою первую миссию с экипажем для высадки на Луну в 2031 году<sup id="cite_ref-378" class="reference"><a href="#cite_note-378"><span class="cite-bracket">&#91;</span>377<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Культура_ла_кеендик"><span id=".D0.9A.D1.83.D0.BB.D1.8C.D1.82.D1.83.D1.80.D0.B0_.D0.BB.D0.B0_.D0.BA.D0.B5.D0.B5.D0.BD.D0.B4.D0.B8.D0.BA"></span>Культура ла кеендик</h2></div> <p>Россия кӧп культуралардыҥ белтиринде турат, онойдо ок тергееде башка-башка укту калыктар јуртайт, этнокультурный байлык, культуралар ортодо колбулар бар<sup id="cite_ref-379" class="reference"><a href="#cite_note-379"><span class="cite-bracket">&#91;</span>378<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-380" class="reference"><a href="#cite_note-380"><span class="cite-bracket">&#91;</span>379<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россияныҥ кӧпнациональный культуразы телекейлик культураныҥ учурлу бӧлӱги болуп јат. ООН-ныҥ јетиргениле, Россия сӱреен бай культуралык энчилӱ ороондорго кирет. Российский материальный ла духовный культураныҥ ӧзӱмине православие ле башка-башка бӱдӱмдӱ язычество салтарын јетирген<sup id="cite_ref-381" class="reference"><a href="#cite_note-381"><span class="cite-bracket">&#91;</span>380<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-382" class="reference"><a href="#cite_note-382"><span class="cite-bracket">&#91;</span>381<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> и разнообразных форм язычества<sup id="cite_ref-383" class="reference"><a href="#cite_note-383"><span class="cite-bracket">&#91;</span>382<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, онойдо ок монгол-татар ла кӱнбадышевропей салтар. Мындый јӱзӱн-башка культуралык энчи бастыра бар јок национал кеендиктердиҥ бӱдӱмдеринде кӧрӱнет. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Литература"><span id=".D0.9B.D0.B8.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B0.D1.82.D1.83.D1.80.D0.B0"></span>Литература</h3></div> <p>Билимчилердиҥ шӱӱлтезинде<sup id="cite_ref-384" class="reference"><a href="#cite_note-384"><span class="cite-bracket">&#91;</span>383<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-385" class="reference"><a href="#cite_note-385"><span class="cite-bracket">&#91;</span>384<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, литература Россияныҥ кӧлӱрилгенине јаан учурлу болгон, качан телекейлик интеллектуал элита Россияны јерлик варвар ороон деп айдатан, ойто Россияны аҥылу культуралык бӱдӱмдерлӱ ороон деп ајарган, орус культура телекейдиҥ культуразыныҥ база бир бӧлӱги деп кӧргӧн. </p><p>Бистиҥ ӧйгӧ јетире Јебренорус литератураныҥ бир бӧлӱк кереестери јеткен кудайлык<sup id="cite_ref-386" class="reference"><a href="#cite_note-386"><span class="cite-bracket">&#91;</span>385<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> эмезе куучын кептӱ, олордыҥ ортодо јарлузы: «[Повесть временных лет», «Слово о законе и благодати», «Память и похвала князю Владимиру», «Житие Феодосия Печерского», «Сказание о Борисе и Глебе», «Поучение Владимира Мономаха», «Слово о полку Игореве», «Моление Даниила Заточника», «Задонщина», «Повесть о житии Александра Невского» ло о.ӧ. Самара кептӱ (эпистолярного жанра) бичимелдер, темдектезе «Послание Климента Смолятича пресвитеру Смоленскому Фоме». XVI чакта (<i>жемчужина эпистолярного жанра</i>) Иван Грозный ла Андрей Курбскийдиҥ ортодо самаралар<sup id="cite_ref-387" class="reference"><a href="#cite_note-387"><span class="cite-bracket">&#91;</span>386<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ол тушта поляктар ажыра табынча ла кӱнбадыш литературала таныжып баштаган. Албатыныҥ творчествозы былины ла сказтар ажыра кӧрӱнген. Светский литература Россияда јаҥыс XVII чакта табылган. Баштапкы ондый јарлу бичимел&#160;— «Житие протопопа Аввакума». Ол ло тушта орус литература арайынаҥ ӧзӱп баштаган, орус поэзия база (известные представители русской орус силлабический стихосложениениҥ, силлабический поэзияныҥ баштапкылары — Симеон Полоцкий ле Сильвестр Медведев). </p><p>XVIII чакта Россияда јаркынду орус бичиичилер ле ӱлгерчилер табылган. Олордыҥ ортозында&#160;— поэттер ле бичиичилер <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тредиаковский, Василий Кириллович (мындый бӱк јок)">В.&#160;К.&#160;Тредиаковский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80,_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BE%D1%85_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кантемир, Антиох Дмитриевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;Д.&#160;Кантемир</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ломоносов, Михаил Васильевич (мындый бӱк јок)">М.&#160;В.&#160;Ломоносов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BD,_%D0%93%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D0%B8%D0%BB_%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Державин, Гавриил Романович (мындый бӱк јок)">Г.&#160;Р.&#160;Державин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B7%D0%B8%D0%BD,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Карамзин, Николай Михайлович (мындый бӱк јок)">Н.&#160;М.&#160;Карамзин</a>; драматургтар <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%83%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сумароков, Александр Петрович (мындый бӱк јок)">А.&#160;П.&#160;Сумароков</a> ла <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%BE%D0%BD%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BD,_%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Фонвизин, Денис Иванович (мындый бӱк јок)">Д.&#160;И.&#160;Фонвизин</a>. Ол ӧйдӧ классицизм деп стиль болгон<sup id="cite_ref-388" class="reference"><a href="#cite_note-388"><span class="cite-bracket">&#91;</span>387<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Оныҥ ордына <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сентиментализм (мындый бӱк јок)">сентиментализм</a> келген(<a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Херасков, Михаил Матвеевич (мындый бӱк јок)">М. Херасков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%8C%D1%91%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Муравьёв, Михаил Никитич (мындый бӱк јок)">М. Муравьёв</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B7%D0%B8%D0%BD,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Карамзин, Николай Михайлович (мындый бӱк јок)">Н. Карамзин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дмитриев, Иван Иванович (мындый бӱк јок)">И. Дмитриев</a> ле о.ӧ.). </p><p>Телекейде <a href="/w/index.php?title=XIX_%D0%B2%D0%B5%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="XIX век (мындый бӱк јок)">XIX</a> ле <a href="/w/index.php?title=XX_%D1%87%D0%B0%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="XX чак (мындый бӱк јок)">XX чактардыҥ</a> эҥ ле јарлу орус бичиичилери ле драматургтары: <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B1%D0%BE%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Грибоедов, Александр Сергеевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;С.&#160;Грибоедов</a>, <a href="/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Гоголь, Николай Васильевич">Н.&#160;В.&#160;Гоголь</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D1%86%D0%B5%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Герцен, Александр Иванович (мындый бӱк јок)">А.&#160;И.&#160;Герцен</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D0%BD%D1%87%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гончаров, Иван Александрович (мындый бӱк јок)">И.&#160;А.&#160;Гончаров</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Островский, Александр Николаевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;Н.&#160;Островский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Григорович, Дмитрий Васильевич (мындый бӱк јок)">Д.&#160;В.&#160;Григорович</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B2-%D0%A9%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%BD,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Салтыков-Щедрин, Михаил Евграфович (мындый бӱк јок)">М.&#160;Е.&#160;Салтыков-Щедрин</a>, <a href="/wiki/%D0%94%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Достоевский, Фёдор Михайлович">Ф.&#160;М.&#160;Достоевский</a>, <a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Тургенев, Иван Сергеевич">И.&#160;С.&#160;Тургенев</a>, <a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%BB%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B9,_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Толстой, Лев Николаевич">Л.&#160;Н.&#160;Толстой</a>, <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%85%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Чехов, Антон Павлович">А.&#160;П.&#160;Чехов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC_%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Максим Горький (мындый бӱк јок)">М. Горький</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бунин, Иван Алексеевич (мындый бӱк јок)">И.&#160;А.&#160;Бунин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Куприн, Александр Иванович (мындый бӱк јок)">А.&#160;И.&#160;Куприн</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D1%8C,_%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BA_%D0%AD%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%83%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бабель, Исаак Эммануилович (мындый бӱк јок)">И.&#160;Э.&#160;Бабель</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Булгаков, Михаил Афанасьевич">М.&#160;А.&#160;Булгаков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Набоков, Владимир Владимирович (мындый бӱк јок)">В.&#160;В.&#160;Набоков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Короленко, Владимир Галактионович (мындый бӱк јок)">В.&#160;Г.&#160;Короленко</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Платонов, Андрей Платонович (мындый бӱк јок)">А.&#160;П.&#160;Платонов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%83%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Паустовский, Константин Георгиевич (мындый бӱк јок)">К.&#160;Г.&#160;Паустовский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D1%80%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тендряков, Владимир Фёдорович (мындый бӱк јок)">В.&#160;Ф.&#160;Тендряков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Солженицын, Александр Исаевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;И.&#160;Солженицын</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%84%D1%8C%D0%B5%D0%B2,_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Астафьев, Виктор Петрович (мындый бӱк јок)">В.&#160;П.&#160;Астафьев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Распутин, Валентин Григорьевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;Г.&#160;Распутин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Войнович, Владимир Николаевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;Н.&#160;Войнович</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80,_%D0%A4%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D1%8C_%D0%90%D0%B1%D0%B4%D1%83%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Искандер, Фазиль Абдулович (мындый бӱк јок)">Ф.&#160;А.&#160;Искандер</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_%D0%A1%D1%82%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Братья Стругацкие (мындый бӱк јок)">братья Стругацкие</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Довлатов, Сергей Донатович (мындый бӱк јок)">С.&#160;Д.&#160;Довлатов</a> ло о.ӧ., олордыҥ бичимелдери кӧп ӧскӧ тилдерге кӧчӱрилген, телекейлик культураныҥ учурлу бӧлӱги болуп арткан. </p><p>Орус поэттердиҥ телекейде эҥ јарлузы: <a href="/w/index.php?title=%D0%96%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Жуковский, Василий Андреевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;А.&#160;Жуковский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82%D1%8E%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Батюшков, Константин Николаевич (мындый бӱк јок)">К.&#160;Н.&#160;Батюшков</a>, <a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Пушкин, Александр Сергеевич">А.&#160;С.&#160;Пушкин</a>, <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Лермонтов, Михаил Юрьевич">М.&#160;Ю.&#160;Лермонтов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кольцов, Алексей Васильевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;В.&#160;Кольцов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Баратынский, Евгений Абрамович (мындый бӱк јок)">Е.&#160;А.&#160;Баратынский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D1%82,_%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Фет, Афанасий Афанасьевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;А.&#160;Фет</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%98%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Анненский, Иннокентий Фёдорович (мындый бӱк јок)">И.&#160;Ф.&#160;Анненский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%8E%D1%82%D1%87%D0%B5%D0%B2,_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тютчев, Фёдор Иванович (мындый бӱк јок)">Ф.&#160;И.&#160;Тютчев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Некрасов, Николай Алексеевич (мындый бӱк јок)">Н.&#160;А.&#160;Некрасов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BB%D0%BE%D0%BA,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Блок, Александр Александрович (мындый бӱк јок)">А.&#160;А.&#160;Блок</a>, <a href="/wiki/%D0%95%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Есенин, Сергей Александрович">С.&#160;А.&#160;Есенин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%82,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бальмонт, Константин Дмитриевич (мындый бӱк јок)">К.&#160;Д.&#160;Бальмонт</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D1%8B%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Андрей Белый (мындый бӱк јок)">А. Белый</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D1%8E%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Брюсов, Валерий Яковлевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;Я.&#160;Брюсов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мережковский, Дмитрий Сергеевич (мындый бӱк јок)">Д.&#160;С.&#160;Мережковский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%83%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D1%91%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гумилёв, Николай Степанович (мындый бӱк јок)">Н.&#160;С.&#160;Гумилёв</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Северянин, Игорь (мындый бӱк јок)">И. Северянин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%BC,_%D0%9E%D1%81%D0%B8%D0%BF_%D0%AD%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мандельштам, Осип Эмильевич (мындый бӱк јок)">О.&#160;Э.&#160;Мандельштам</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Маяковский, Владимир Владимирович (мындый бӱк јок)">В.&#160;В.&#160;Маяковский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%AD%D0%B4%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B4_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Багрицкий, Эдуард Георгиевич (мындый бӱк јок)">Э.&#160;Г.&#160;Багрицкий</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0,_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Цветаева, Марина Ивановна (мындый бӱк јок)">М.&#160;И.&#160;Цветаева</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%BD,_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B0%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Волошин, Максимилиан Александрович (мындый бӱк јок)">М.&#160;А.&#160;Волошин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%88%D0%B0_%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Саша Чёрный (мындый бӱк јок)">С. Чёрный</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BA,_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пастернак, Борис Леонидович (мындый бӱк јок)">Б.&#160;Л.&#160;Пастернак</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0,_%D0%90%D0%BD%D0%BD%D0%B0_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ахматова, Анна Андреевна (мындый бӱк јок)">А.&#160;А.&#160;Ахматова</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BB%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Хлебников, Велимир (мындый бӱк јок)">В. Хлебников</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Заболоцкий, Николай Алексеевич (мындый бӱк јок)">Н.&#160;А.&#160;Заболоцкий</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бродский, Иосиф Александрович (мындый бӱк јок)">И.&#160;А.&#160;Бродский</a> (Нобельдиҥ литературала сыйыныҥ лауреады, 1987), <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D0%B1%D1%86%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рубцов, Николай Михайлович (мындый бӱк јок)">Н.&#160;М.&#160;Рубцов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%A2%D1%80%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Твардовский, Александр Трифонович (мындый бӱк јок)">А.&#160;Т.&#160;Твардовский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Симонов, Константин Михайлович (мындый бӱк јок)">К.&#160;М.&#160;Симонов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D1%80%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тарковский, Арсений Александрович (мындый бӱк јок)">А.&#160;А.&#160;Тарковский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Высоцкий, Владимир Семёнович (мындый бӱк јок)">В.&#160;С.&#160;Высоцкий</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%95%D0%B2%D1%82%D1%83%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Евтушенко, Евгений Александрович (мындый бӱк јок)">Е.&#160;А.&#160;Евтушенко</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%A0%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%82_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рождественский, Роберт Иванович (мындый бӱк јок)">Р.&#160;И.&#160;Рождественский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вознесенский, Андрей Андреевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;А.&#160;Вознесенский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0,_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B0_%D0%90%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ахмадулина, Белла Ахатовна (мындый бӱк јок)">Б.&#160;А.&#160;Ахмадулина</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%AF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Смеляков, Ярослав Васильевич (мындый бӱк јок)">Я.&#160;В.&#160;Смеляков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%81%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B2,_%D0%AD%D0%B4%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B4_%D0%90%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Асадов, Эдуард Аркадьевич (мындый бӱк јок)">Э.&#160;А.&#160;Асадов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D1%80%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0,_%D0%AE%D0%BB%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Друнина, Юлия Владимировна (мындый бӱк јок)">Ю.&#160;В.&#160;Друнина</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F,_%D0%9B%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рубальская, Лариса Алексеевна (мындый бӱк јок)">Л.&#160;А.&#160;Рубальская</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B1%D0%BE%D1%80,_%D0%AE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%BE%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Визбор, Юрий Иосифович (мындый бӱк јок)">Ю.&#160;И.&#160;Визбор</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BA%D1%83%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D0%B0,_%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%82_%D0%A8%D0%B0%D0%BB%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Окуджава, Булат Шалвович (мындый бӱк јок)">Б.&#160;Ш.&#160;Окуджава</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BC%D0%B7%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%83%D0%BB_%D0%93%D0%B0%D0%BC%D0%B7%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гамзатов, Расул Гамзатович (мындый бӱк јок)">Р.&#160;Г.&#160;Гамзатов</a> ло о.ӧ. </p><p>Тӧрт российский писатель <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8F_%D0%BF%D0%BE_%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нобелевская премия по литературе (мындый бӱк јок)">Нобельдиҥ литературала сыйыныҥ лауреаттары болгон</a>: <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бунин, Иван Алексеевич (мындый бӱк јок)">Бунин</a> (1933, эмиграцияда), <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BA,_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пастернак, Борис Леонидович (мындый бӱк јок)">Пастернак</a> (1958), <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шолохов, Михаил Александрович (мындый бӱк јок)">Шолохов</a> (1965) ло <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Солженицын, Александр Исаевич (мындый бӱк јок)">Солженицын</a> (1970). </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional center"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Kiprensky_Pushkin.jpg" class="mw-file-description" title="Александр Пушкин"><img alt="Александр Пушкин" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Kiprensky_Pushkin.jpg/103px-Kiprensky_Pushkin.jpg" decoding="async" width="103" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Kiprensky_Pushkin.jpg/155px-Kiprensky_Pushkin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Kiprensky_Pushkin.jpg/206px-Kiprensky_Pushkin.jpg 2x" data-file-width="1759" data-file-height="2048" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Пушкин, Александр Сергеевич">Александр Пушкин</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Mikhail_lermontov.jpg" class="mw-file-description" title="Михаил Лермонтов"><img alt="Михаил Лермонтов" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Mikhail_lermontov.jpg/93px-Mikhail_lermontov.jpg" decoding="async" width="93" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Mikhail_lermontov.jpg/140px-Mikhail_lermontov.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Mikhail_lermontov.jpg/186px-Mikhail_lermontov.jpg 2x" data-file-width="1590" data-file-height="2048" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Лермонтов, Михаил Юрьевич">Михаил Лермонтов</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:N.Gogol_by_F.Moller_(1840,_Tretyakov_gallery).jpg" class="mw-file-description" title="Николай Гоголь"><img alt="Николай Гоголь" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/N.Gogol_by_F.Moller_%281840%2C_Tretyakov_gallery%29.jpg/95px-N.Gogol_by_F.Moller_%281840%2C_Tretyakov_gallery%29.jpg" decoding="async" width="95" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/N.Gogol_by_F.Moller_%281840%2C_Tretyakov_gallery%29.jpg/143px-N.Gogol_by_F.Moller_%281840%2C_Tretyakov_gallery%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/N.Gogol_by_F.Moller_%281840%2C_Tretyakov_gallery%29.jpg/190px-N.Gogol_by_F.Moller_%281840%2C_Tretyakov_gallery%29.jpg 2x" data-file-width="1624" data-file-height="2048" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Гоголь, Николай Васильевич">Николай Гоголь</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Turgenev_by_Repin.jpg" class="mw-file-description" title="Иван Тургенев"><img alt="Иван Тургенев" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Turgenev_by_Repin.jpg/92px-Turgenev_by_Repin.jpg" decoding="async" width="92" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Turgenev_by_Repin.jpg/138px-Turgenev_by_Repin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Turgenev_by_Repin.jpg/184px-Turgenev_by_Repin.jpg 2x" data-file-width="1570" data-file-height="2048" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B2,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Тургенев, Иван Сергеевич">Иван Тургенев</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Dostoevskij_1872.jpg" class="mw-file-description" title="Фёдор Достоевский"><img alt="Фёдор Достоевский" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Dostoevskij_1872.jpg/96px-Dostoevskij_1872.jpg" decoding="async" width="96" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Dostoevskij_1872.jpg/144px-Dostoevskij_1872.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Dostoevskij_1872.jpg/192px-Dostoevskij_1872.jpg 2x" data-file-width="802" data-file-height="1000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D0%94%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Достоевский, Фёдор Михайлович">Фёдор Достоевский</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Ilya_Efimovich_Repin_(1844-1930)_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_(1887).jpg" class="mw-file-description" title="Лев Толстой"><img alt="Лев Толстой" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Ilya_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_%281887%29.jpg/84px-Ilya_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_%281887%29.jpg" decoding="async" width="84" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Ilya_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_%281887%29.jpg/126px-Ilya_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_%281887%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Ilya_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_%281887%29.jpg/168px-Ilya_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_%281887%29.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1711" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%BB%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B9,_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Толстой, Лев Николаевич">Лев Толстой</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Chekhov_1898_by_Osip_Braz.jpg" class="mw-file-description" title="Антон Чехов"><img alt="Антон Чехов" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Chekhov_1898_by_Osip_Braz.jpg/93px-Chekhov_1898_by_Osip_Braz.jpg" decoding="async" width="93" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Chekhov_1898_by_Osip_Braz.jpg/140px-Chekhov_1898_by_Osip_Braz.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Chekhov_1898_by_Osip_Braz.jpg/187px-Chekhov_1898_by_Osip_Braz.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1539" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%85%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Чехов, Антон Павлович">Антон Чехов</a> </div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Философия"><span id=".D0.A4.D0.B8.D0.BB.D0.BE.D1.81.D0.BE.D1.84.D0.B8.D1.8F"></span>Философия</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Nesterov_Florensky_Bulgakov.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Nesterov_Florensky_Bulgakov.jpg/170px-Nesterov_Florensky_Bulgakov.jpg" decoding="async" width="170" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Nesterov_Florensky_Bulgakov.jpg/255px-Nesterov_Florensky_Bulgakov.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Nesterov_Florensky_Bulgakov.jpg/340px-Nesterov_Florensky_Bulgakov.jpg 2x" data-file-width="1496" data-file-height="1500" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нестеров, Михаил Васильевич (мындый бӱк јок)">М.&#160;В.&#160;Нестеров</a>. «Философтор» (П.&#160;А.&#160;Флоренский ле С.&#160;Н.&#160;Булгаков) 1917</figcaption></figure> <p>Шиҥжӱчилдердиҥ кӧрӱмиле Россияныҥ философиязыныҥ тӧзинде («идея целостного знания»), курч айалгалар ла јӧпсинишпестерди ӧдӱп чыгарга ууланган, нравственно&#160;— ӱредӱлик ууламјылу; орус литература нравственный философияныҥ тили, Россияда аҥылу литературоцентричный бӱдӱмдӱ болгон<sup id="cite_ref-389" class="reference"><a href="#cite_note-389"><span class="cite-bracket">&#91;</span>388<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9E%D0%BD%D1%83%D1%84%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лосский, Николай Онуфриевич (мындый бӱк јок)">Николай Лосскийдиҥ</a> шӱӱлтезиле, орус философияныҥ аҥылузы: <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Космизм (мындый бӱк јок)">космизм</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%8F_(%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%8F)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="София (философия) (мындый бӱк јок)">софиология (учения о Софии)</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Соборность (мындый бӱк јок)">соборность</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Метафизика (мындый бӱк јок)">метафизичность</a>, религиозность, <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D1%82%D1%83%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Интуитивизм (мындый бӱк јок)">интуитивизм</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Позитивизм (мындый бӱк јок)">позитивизм</a>, реалистичность (<a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Онтологизм (мындый бӱк јок)">онтологизм</a>) болуп јат. Кезик шиҥжӱчилер Россияныҥ философиязында <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D1%81%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Эсхатология (мындый бӱк јок)">эсхатологический мотивтер</a> темдектейт<sup id="cite_ref-390" class="reference"><a href="#cite_note-390"><span class="cite-bracket">&#91;</span>389<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-391" class="reference"><a href="#cite_note-391"><span class="cite-bracket">&#91;</span>390<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-392" class="reference"><a href="#cite_note-392"><span class="cite-bracket">&#91;</span>391<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Орус философтордыҥ ортозында башка-башка философиялык ууламјыларлу, орус ла телекейлик философияныҥ кӧмзӧзине јаан кирелте эткендериниҥ эҥ ле јарлузы: <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D1%89%D0%B5%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Радищев, Александр Николаевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;Н.&#160;Радищев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чаадаев, Пётр Яковлевич (мындый бӱк јок)">П.&#160;Я.&#160;Чаадаев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D0%BC%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Хомяков, Алексей Степанович (мындый бӱк јок)">А.&#160;С.&#160;Хомяков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Киреевский, Пётр Васильевич (мындый бӱк јок)">П.&#160;В.&#160;Киреевский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%88%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%93%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чернышевский, Николай Гаврилович (мындый бӱк јок)">Н.&#160;Г.&#160;Чернышевский</a>, <a href="/wiki/%D0%94%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Достоевский, Фёдор Михайлович">Ф.&#160;М.&#160;Достоевский</a>, <a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%BB%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B9,_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87" title="Толстой, Лев Николаевич">Л.&#160;Н.&#160;Толстой</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Фёдоров, Николай Фёдорович (мындый бӱк јок)">Н.&#160;Ф.&#160;Фёдоров</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Плеханов, Георгий Валентинович (мындый бӱк јок)">Г.&#160;В.&#160;Плеханов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D0%BA%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%BD,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бакунин, Михаил Александрович (мындый бӱк јок)">М.&#160;А.&#160;Бакунин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кропоткин, Пётр Алексеевич (мындый бӱк јок)">П.&#160;А.&#160;Кропоткин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%8C%D1%91%D0%B2,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Соловьёв, Владимир Сергеевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;С.&#160;Соловьёв</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Розанов, Василий Васильевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;В.&#160;Розанов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%AD%D0%B4%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Циолковский, Константин Эдуардович (мындый бӱк јок)">К.&#160;Э.&#160;Циолковский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2,_%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8%D0%BB_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Андреев, Даниил Леонидович (мындый бӱк јок)">Д.&#160;Л.&#160;Андреев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вернадский, Владимир Иванович (мындый бӱк јок)">В.&#160;И.&#160;Вернадский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9E%D0%BD%D1%83%D1%84%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лосский, Николай Онуфриевич (мындый бӱк јок)">Н.&#160;О.&#160;Лосский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ленин, Владимир Ильич (мындый бӱк јок)">В.&#160;И.&#160;Ленин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Булгаков, Сергей Николаевич (мындый бӱк јок)">С.&#160;Н.&#160;Булгаков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%85,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рерих, Николай Константинович (мындый бӱк јок)">Н.&#160;К.&#160;Рерих</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B4%D1%8F%D0%B5%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бердяев, Николай Александрович (мындый бӱк јок)">Н.&#160;А.&#160;Бердяев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Богданов, Александр Александрович (мындый бӱк јок)">А.&#160;А.&#160;Богданов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Данилевский, Николай Яковлевич (мындый бӱк јок)">Н.&#160;Я.&#160;Данилевский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%BB%D0%BE%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Флоренский, Павел Александрович (мындый бӱк јок)">П.&#160;А.&#160;Флоренский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%BD,_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%90%D0%B2%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Степун, Фёдор Августович (мындый бӱк јок)">Ф.&#160;А.&#160;Степун</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ильин, Иван Александрович (мындый бӱк јок)">И.&#160;А.&#160;Ильин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA,_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD_%D0%9B%D1%8E%D0%B4%D0%B2%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Франк, Семён Людвигович (мындый бӱк јок)">С.&#160;Л.&#160;Франк</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%9F%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BC_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сорокин, Питирим Александрович (мындый бӱк јок)">П.&#160;А.&#160;Сорокин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%95%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Блаватская Елена Петровна (мындый бӱк јок)">Е.&#160;П.&#160;Блаватская</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D1%81%D0%B5%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лосев, Алексей Фёдорович (мындый бӱк јок)">А.&#160;Ф.&#160;Лосев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F,_%D0%A1%D0%BE%D1%84%D1%8C%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Яновская, Софья Александровна (мындый бӱк јок)">С.&#160;А.&#160;Яновская</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Зеньковский, Василий Васильевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;В.&#160;Зеньковский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8C%D0%B5%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Зиновьев, Александр Александрович (мындый бӱк јок)">А.&#160;А.&#160;Зиновьев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%AD%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B4_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ильенков, Эвальд Васильевич (мындый бӱк јок)">Э.&#160;В.&#160;Ильенков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чижевский, Александр Леонидович (мындый бӱк јок)">А.&#160;Л.&#160;Чижевский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%83%D1%80%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%B5%D0%B2,_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гурджиев, Георгий Иванович (мындый бӱк јок)">Г.&#160;И.&#160;Гурджиев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D1%83%D0%B1%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Трубецкой, Сергей Николаевич (мындый бӱк јок)">С.&#160;Н.&#160;Трубецкой</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%9B%D0%B5%D0%B2_%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шестов, Лев Исаакович (мындый бӱк јок)">Л.&#160;И.&#160;Шестов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%BF%D0%B5%D1%82,_%D0%93%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2_%D0%93%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шпет, Густав Густавович (мындый бӱк јок)">Г.&#160;Г.&#160;Шпет</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%85%D1%82%D0%B8%D0%BD,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бахтин, Михаил Михайлович (мындый бӱк јок)">М.&#160;М.&#160;Бахтин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%86%D0%B5%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Аверинцев, Сергей Сергеевич (мындый бӱк јок)">С.&#160;С.&#160;Аверинцев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%8F%D1%82%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9C%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пятигорский, Александр Моисеевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;М.&#160;Пятигорский</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Јурамал_кеендик"><span id=".D0.88.D1.83.D1.80.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.BB_.D0.BA.D0.B5.D0.B5.D0.BD.D0.B4.D0.B8.D0.BA"></span>Јурамал кеендик</h3></div> <p>Јебрен јурамалдардыҥ бир бӱдӱми&#160;— орус <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Русская иконопись (мындый бӱк јок)">иконопись</a>. Ол византий устардыҥ эп-аргаларын энчилеген, је бу ла ӧйдӧ олордо бойыныҥ стили болгон.<sup id="cite_ref-393" class="reference"><a href="#cite_note-393"><span class="cite-bracket">&#91;</span>392<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Олорго реализм эмес, символизм јуук болгон; иконописте орус символизм кӧп јурукчыларга ууламјы берген, темдектезе, влияние русской иконы на своё творчество подчёркивал <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%81,_%D0%90%D0%BD%D1%80%D0%B8" title="Матисс, Анри">Анри Матисс</a> бойыныҥ јайаандык ижинде орус икона јаан салтарын јетирген деп айдат<sup id="cite_ref-394" class="reference"><a href="#cite_note-394"><span class="cite-bracket">&#91;</span>393<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Орус иконописьте тӧс тема: ончозыныҥ јаманын таштаары (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">тема всепрощения</span></i>), јаҥыс Храм Божий эмес, је бастыра Айлаткыш (Вселенная) <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Святая Троица (мындый бӱк јок)">Святой Троицада</a> бириккен, ого јебренорус живописьте ончозы бажырат, бир јанынаҥ аскетизм, экинчи јанынаҥ бастыра тынду немеге айдары јок сӱӱштӱ; орус иконада Кудай бар, агарулар, онойдо ок тегин улус, кудайдыҥ улусты кичеегени: калаш ла (<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D0%B9_%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B0%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Святой Грааль (мындый бӱк јок)">Святая чаша</a>) байлу айак; орус иконописьте јураш ортозынаҥ башталат, тӧс фигуранаҥ, оны айландыра симметричный эдип экинчи планныҥ фигуралары јуралат<sup id="cite_ref-395" class="reference"><a href="#cite_note-395"><span class="cite-bracket">&#91;</span>394<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Орус иконописьте аҥылу ӧҥдӧрлӱ гамма ла, византий јаҥжыгуга кӧрӧ, јаркынду кызыл ӧҥди (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">пурпурный цвет&#160;— цвет императора</span></i>) тузаланбайдылар<sup id="cite_ref-396" class="reference"><a href="#cite_note-396"><span class="cite-bracket">&#91;</span>395<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%B8%D0%B9_%D0%9F%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Алипий Печерский (мындый бӱк јок)">Алипий Печерский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B5%D1%86&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Григорий Иконописец (мындый бӱк јок)">Григорий Иконописец</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%A0%D1%83%D0%B1%D0%BB%D1%91%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Андрей Рублёв (мындый бӱк јок)">Андрей Рублёв</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8%D0%BB_%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Даниил Чёрный (мындый бӱк јок)">Даниил Чёрный</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%B9_(%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B5%D1%86)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дионисий (иконописец) (мындый бӱк јок)">Дионисий</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гурий Никитин (мындый бӱк јок)">Гурий Никитин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%BD_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ушаков, Симон Фёдорович (мындый бӱк јок)">Симон Ушаков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%83%D0%B1%D0%BE%D0%B2,_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%95%D0%B2%D1%82%D0%B8%D1%85%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Зубов, Фёдор Евтихиевич (мындый бӱк јок)">Фёдор Зубов</a> ло ӧскӧлӧри де, орус иконописьти телекейлик кемине јетирген. </p><p>Баштапкы реалистический портреттер Россияда XVII чакта табылган, XVIII чактыҥ ортозы ла учы јаар Россияда јарлу јурукчылар болгон: <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Левицкий, Дмитрий Григорьевич (мындый бӱк јок)">Левицкий</a> ле <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Боровиковский, Владимир Лукич (мындый бӱк јок)">Боровиковский</a>. Российский живопись ол ӧйдӧҥ ала текшителекейлик тенденцияларла барган. Выдающиеся художники XIX чактыҥ айдары јок јарлу јурукчылары: <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D1%83%D0%BD%D0%B8,_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бруни, Фёдор Антонович (мындый бӱк јок)">Ф.&#160;А.&#160;Бруни</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A9%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%BD,_%D0%A1%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%80_%D0%A4%D0%B5%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Щедрин, Сильвестр Феодосиевич (мындый бӱк јок)">С.&#160;Ф.&#160;Щедрин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9E%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кипренский, Орест Адамович (мындый бӱк јок)">О.&#160;А.&#160;Кипренский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D1%8E%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BB_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Брюллов, Карл Павлович (мындый бӱк јок)">К.&#160;П.&#160;Брюллов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Иванов, Александр Андреевич (мындый бӱк јок)">А.&#160;А.&#160;Иванов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D0%B2%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Айвазовский, Иван Константинович (мындый бӱк јок)">И.&#160;К.&#160;Айвазовский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B6%D0%B8,_%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%BF_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Куинджи, Архип Иванович (мындый бӱк јок)">А.&#160;И.&#160;Куинджи</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тропинин, Василий Андреевич (мындый бӱк јок)">В.&#160;А.&#160;Тропинин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%93%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Венецианов, Алексей Гаврилович (мындый бӱк јок)">А.&#160;Г.&#160;Венецианов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федотов, Павел Андреевич (мындый бӱк јок)">П.&#160;А.&#160;Федотов</a>. Бу ӧйдиҥ јуруктарында кӧп саба <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Академизм (мындый бӱк јок)">академический ууламјы</a> болгон. XIX чактыҥ экинчи јарымында века&#160;— реалистический живопись јайылып ӧскӧн (<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Саврасов, Алексей Кондратьевич (мындый бӱк јок)">А.Саврасов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Поленов, Василий Дмитриевич (мындый бӱк јок)">В.Поленов</a>)<sup id="cite_ref-397" class="reference"><a href="#cite_note-397"><span class="cite-bracket">&#91;</span>396<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Передвижниктер (мындый бӱк јок)">Передвижниктер</a> јурукта «критического реализм» деп ууламјы кӧндӱктирген, олордыҥ иштеринде улай ла социал тема болгон. Критический реализмниҥ эҥ јарлу јурукчызы — <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%95%D1%84%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Репин, Илья Ефимович (мындый бӱк јок)">Репин</a>. XIX чактыҥ учында Россияда Француз <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BC%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Импрессионизм (мындый бӱк јок)">импрессионизмныҥ</a> ууламјылары башталган. Реалистический ууламјынаҥ ыраабай, јурукчылар бойыныҥ ижинде бир канчага јайым ла виртуозный эп-аргаларла тузаланган, бу <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Серов, Валентин Александрович (мындый бӱк јок)">Сероватыҥ</a> иштеринде кӧрӱнет. <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%89%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Верещагин, Василий Васильевич (мындый бӱк јок)">Василий Верещагин</a> база бир јарлу орус јурукчы-<a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Батальный жанр (мындый бӱк јок)">баталист</a>, орус черӱде бойы орто-азияда походтордо турушкан. </p><p>чактыҥ бажында Россияныҥ јурукчылары јаҥы эп-аргаларды экпиндӱ бедирейт, кӧп јаҥы ууламјылар табылат, темдектезе, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Символизм (мындый бӱк јок)">символизм</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%80%D1%83%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D1%8C,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Врубель, Михаил Александрович (мындый бӱк јок)">Врубель</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%83%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9C%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Добужинский, Мстислав Валерианович (мындый бӱк јок)">Добужинский</a>), декоративный ууламјы, модернге тӱҥей, авангардный кеендик (<a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кандинский, Василий Васильевич (мындый бӱк јок)">Кандинский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Малевич, Казимир Северинович (мындый бӱк јок)">Малевич</a>). XX чактыҥ ортозында ла учында элбеде јарлу боло берген јурукчылар: <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%8C,_%D0%98%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C_%D0%AD%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%83%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Грабарь, Игорь Эммануилович (мындый бӱк јок)">И. Грабарь</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8B%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рылов, Аркадий Александрович (мындый бӱк јок)">А. Рылов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BB,_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA_%D0%97%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шагал, Марк Захарович (мындый бӱк јок)">М. Шагал</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC%D0%BE%D0%B2,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Крымов, Николай Петрович (мындый бӱк јок)">Н. Крымов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BA_%D0%98%D0%B7%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Бродский, Исаак Израилевич (мындый бӱк јок)">И. Бродский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BD,_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Иогансон, Борис Владимирович (мындый бӱк јок)">Б. Иогансон</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Герасимов, Сергей Васильевич (мындый бӱк јок)">С. Герасимов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B9%D0%B3%D0%B8%D0%BD,_%D0%9C%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Фейгин, Моисей Александрович (мындый бӱк јок)">М. Фейгин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0,_%D0%97%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%B8%D0%B4%D0%B0_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Серебрякова, Зинаида Евгеньевна (мындый бӱк јок)">З. Серебрякова</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%BE%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Стожаров, Владимир Фёдорович (мындый бӱк јок)">В. Стожаров</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BE%D0%B2,_%D0%AE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Васнецов, Юрий Алексеевич (мындый бӱк јок)">Ю. Васнецов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%B8%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%95%D0%B2%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%95%D0%B2%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Моисеенко, Евсей Евсеевич (мындый бӱк јок)">Е. Моисеенко</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%87%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кончаловский, Пётр Петрович (мындый бӱк јок)">П. Кончаловский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%96%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Жилинский, Дмитрий Дмитриевич (мындый бӱк јок)">Д. Жилинский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Орешников, Виктор Михайлович (мындый бӱк јок)">В. Орешников</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8F%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ряжский, Георгий Георгиевич (мындый бӱк јок)">Г. Ряжский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F,_%D0%A2%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F%D0%BD%D0%B0_%D0%9D%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Яблонская, Татьяна Ниловна (мындый бӱк јок)">Т. Яблонская</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%AE%D0%BE%D0%BD,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Юон, Константин Фёдорович (мындый бӱк јок)">К. Юон</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мешков, Василий Васильевич (мындый бӱк јок)">В. Мешков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пластов, Аркадий Александрович (мындый бӱк јок)">А. Пластов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BD,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ромадин, Николай Михайлович (мындый бӱк јок)">Н. Ромадин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9F%D1%91%D1%82%D1%80_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Оссовский, Пётр Павлович (мындый бӱк јок)">П. Оссовский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A7%D1%83%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD_%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Чуйков, Семён Афанасьевич (мындый бӱк јок)">С. Чуйков</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B5%D0%BA%D0%B0,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дейнека, Александр Александрович (мындый бӱк јок)">А. Дейнека</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%8C%D1%8F%D0%BD,_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%BE%D1%81_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сарьян, Мартирос Сергеевич (мындый бӱк јок)">М. Сарьян</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Решетников, Фёдор Павлович (мындый бӱк јок)">Ф. Решетников</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Мыльников, Андрей Андреевич (мындый бӱк јок)">А. Мыльников</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0,_%D0%9D%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%98%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нестерова, Наталья Игоревна (мындый бӱк јок)">Н. Нестерова</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%8F%D1%83%D0%B7%D0%BE%D0%B2,_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ряузов, Борис Яковлевич (мындый бӱк јок)">Б. Ряузов</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%87%D0%B5%D0%B2,_%D0%9E%D0%BB%D0%B5%D0%B3_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Филатчев, Олег Павлович (мындый бӱк јок)">О. Филатчев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9E%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Верейский, Орест Георгиевич (мындый бӱк јок)">О. Верейский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%AD%D0%B4%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B4_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Браговский, Эдуард Георгиевич (мындый бӱк јок)">Э. Браговский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Васильев, Константин Алексеевич (мындый бӱк јок)">К. Васильев</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B5%D0%BC%D1%8F%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шемякин, Михаил Михайлович (мындый бӱк јок)">М.Шемякин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BA%D0%B0%D1%81,_%D0%AD%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B4_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Окас, Эвальд Карлович (мындый бӱк јок)">Э. Окас</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%81,_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%94%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ромас, Яков Дорофеевич (мындый бӱк јок)">Я. Ромас</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%84%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Алфеевский, Валерий Сергеевич (мындый бӱк јок)">В. Алфеевский</a>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional center"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Angelsatmamre-trinity-rublev-1410.jpg" class="mw-file-description" title="А. Рублёв. «Ӱчӱ»"><img alt="А. Рублёв. «Ӱчӱ»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Angelsatmamre-trinity-rublev-1410.jpg/96px-Angelsatmamre-trinity-rublev-1410.jpg" decoding="async" width="96" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Angelsatmamre-trinity-rublev-1410.jpg/144px-Angelsatmamre-trinity-rublev-1410.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Angelsatmamre-trinity-rublev-1410.jpg/193px-Angelsatmamre-trinity-rublev-1410.jpg 2x" data-file-width="1300" data-file-height="1619" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%A0%D1%83%D0%B1%D0%BB%D1%91%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Андрей Рублёв (мындый бӱк јок)">А. Рублёв</a>. «<a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%B0_(%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%A0%D1%83%D0%B1%D0%BB%D1%91%D0%B2%D0%B0)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Троица (икона Рублёва) (мындый бӱк јок)">Ӱчӱ</a>»</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_-_%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83_(%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8)_-_Google_Art_Project.jpg" class="mw-file-description" title="А. Иванов. «Христос јонго кӧрӱнгени»"><img alt="А. Иванов. «Христос јонго кӧрӱнгени»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_-_%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83_%28%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8%29_-_Google_Art_Project.jpg/120px-%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_-_%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83_%28%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8%29_-_Google_Art_Project.jpg" decoding="async" width="120" height="84" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_-_%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83_%28%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8%29_-_Google_Art_Project.jpg/180px-%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_-_%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83_%28%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8%29_-_Google_Art_Project.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_-_%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83_%28%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8%29_-_Google_Art_Project.jpg/240px-%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_-_%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83_%28%D0%AF%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8%29_-_Google_Art_Project.jpg 2x" data-file-width="30000" data-file-height="20922" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Иванов, Александр Андреевич (мындый бӱк јок)">А. Иванов</a>. «Христос јонго кӧрӱнгени»</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Shishkin,_Ivan_-_Morning_in_a_Pine_Forest.jpg" class="mw-file-description" title="И. Шишкин, К. Савицкий. «Карагай ортодо эртен тура»"><img alt="И. Шишкин, К. Савицкий. «Карагай ортодо эртен тура»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Shishkin%2C_Ivan_-_Morning_in_a_Pine_Forest.jpg/120px-Shishkin%2C_Ivan_-_Morning_in_a_Pine_Forest.jpg" decoding="async" width="120" height="81" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Shishkin%2C_Ivan_-_Morning_in_a_Pine_Forest.jpg/180px-Shishkin%2C_Ivan_-_Morning_in_a_Pine_Forest.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Shishkin%2C_Ivan_-_Morning_in_a_Pine_Forest.jpg/240px-Shishkin%2C_Ivan_-_Morning_in_a_Pine_Forest.jpg 2x" data-file-width="5668" data-file-height="3840" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шишкин, Иван Иванович (мындый бӱк јок)">И. Шишкин</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%90%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Савицкий, Константин Аполлонович (мындый бӱк јок)">К. Савицкий</a>. «Карагай ортодо эртен тура»</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Kramskoy_Portrait_of_a_Woman.jpg" class="mw-file-description" title="И. Крамской. «Таныш эмес»"><img alt="И. Крамской. «Таныш эмес»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Kramskoy_Portrait_of_a_Woman.jpg/120px-Kramskoy_Portrait_of_a_Woman.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Kramskoy_Portrait_of_a_Woman.jpg/180px-Kramskoy_Portrait_of_a_Woman.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Kramskoy_Portrait_of_a_Woman.jpg/240px-Kramskoy_Portrait_of_a_Woman.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1543" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Крамской, Иван Николаевич (мындый бӱк јок)">И. Крамской</a>. «<a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Неизвестная (картина) (мындый бӱк јок)">Таныш эмес</a>»</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Ilia_Efimovich_Repin_(1844-1930)_-_Volga_Boatmen_(1870-1873).jpg" class="mw-file-description" title="И. Репин. «Волгада бурлактар»"><img alt="И. Репин. «Волгада бурлактар»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Ilia_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Volga_Boatmen_%281870-1873%29.jpg/120px-Ilia_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Volga_Boatmen_%281870-1873%29.jpg" decoding="async" width="120" height="55" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Ilia_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Volga_Boatmen_%281870-1873%29.jpg/180px-Ilia_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Volga_Boatmen_%281870-1873%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Ilia_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Volga_Boatmen_%281870-1873%29.jpg/240px-Ilia_Efimovich_Repin_%281844-1930%29_-_Volga_Boatmen_%281870-1873%29.jpg 2x" data-file-width="4586" data-file-height="2120" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D0%BD,_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D1%8F_%D0%95%D1%84%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Репин, Илья Ефимович (мындый бӱк јок)">И. Репин</a>. «<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%B0_%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Волгада бурлактар (мындый бӱк јок)">Волгада бурлактар</a>»</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:1898_Vasnetsov_Bogatyrs_anagoria.JPG" class="mw-file-description" title="В. Васнецов «Баатырлар»"><img alt="В. Васнецов «Баатырлар»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/1898_Vasnetsov_Bogatyrs_anagoria.JPG/120px-1898_Vasnetsov_Bogatyrs_anagoria.JPG" decoding="async" width="120" height="77" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/1898_Vasnetsov_Bogatyrs_anagoria.JPG/180px-1898_Vasnetsov_Bogatyrs_anagoria.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/1898_Vasnetsov_Bogatyrs_anagoria.JPG/240px-1898_Vasnetsov_Bogatyrs_anagoria.JPG 2x" data-file-width="3316" data-file-height="2132" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Васнецов, Виктор Михайлович (мындый бӱк јок)">В. Васнецов</a> «<a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B8_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B5%D1%86%D0%BE%D0%B2%D0%B0)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Богатыри (картина Васнецова) (мындый бӱк јок)">Баатырлар</a>»</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Hovhannes_Aivazovsky_-_The_Ninth_Wave_-_Google_Art_Project.jpg" class="mw-file-description" title="И. Айвазовский. «Тогузынчы толку»"><img alt="И. Айвазовский. «Тогузынчы толку»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Hovhannes_Aivazovsky_-_The_Ninth_Wave_-_Google_Art_Project.jpg/120px-Hovhannes_Aivazovsky_-_The_Ninth_Wave_-_Google_Art_Project.jpg" decoding="async" width="120" height="81" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Hovhannes_Aivazovsky_-_The_Ninth_Wave_-_Google_Art_Project.jpg/180px-Hovhannes_Aivazovsky_-_The_Ninth_Wave_-_Google_Art_Project.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Hovhannes_Aivazovsky_-_The_Ninth_Wave_-_Google_Art_Project.jpg/240px-Hovhannes_Aivazovsky_-_The_Ninth_Wave_-_Google_Art_Project.jpg 2x" data-file-width="5090" data-file-height="3420" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D0%B2%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Айвазовский, Иван Константинович (мындый бӱк јок)">И. Айвазовский</a>. «<a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%B2%D1%8F%D1%82%D1%8B%D0%B9_%D0%B2%D0%B0%D0%BB_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%90%D0%B9%D0%B2%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Девятый вал (картина Айвазовского) (мындый бӱк јок)">Тогузынчы толку</a>»</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Levitan_Zolotaya_Osen.jpg" class="mw-file-description" title="И. Левитан. «Алтын кӱс »"><img alt="И. Левитан. «Алтын кӱс »" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Levitan_Zolotaya_Osen.jpg/120px-Levitan_Zolotaya_Osen.jpg" decoding="async" width="120" height="77" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Levitan_Zolotaya_Osen.jpg/180px-Levitan_Zolotaya_Osen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Levitan_Zolotaya_Osen.jpg/240px-Levitan_Zolotaya_Osen.jpg 2x" data-file-width="4665" data-file-height="3000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD,_%D0%98%D1%81%D0%B0%D0%B0%D0%BA_%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Левитан, Исаак Ильич (мындый бӱк јок)">И. Левитан</a>. «<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%8C_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%9B%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Золотая осень (картина Левитана) (мындый бӱк јок)">Алтын кӱс </a>»</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82._1915._%D0%93%D0%A2%D0%93.png" class="mw-file-description" title="К. Малевич. «Кара квадрат»"><img alt="К. Малевич. «Кара квадрат»" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82._1915._%D0%93%D0%A2%D0%93.png/120px-%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82._1915._%D0%93%D0%A2%D0%93.png" decoding="async" width="120" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82._1915._%D0%93%D0%A2%D0%93.png/180px-%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82._1915._%D0%93%D0%A2%D0%93.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82._1915._%D0%93%D0%A2%D0%93.png/239px-%D0%A7%D1%91%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82._1915._%D0%93%D0%A2%D0%93.png 2x" data-file-width="1196" data-file-height="1199" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Малевич, Казимир Северинович (мындый бӱк јок)">К. Малевич</a>. «<a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кара квадрат (мындый бӱк јок)">Кара квадрат</a>»</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Архитектура"><span id=".D0.90.D1.80.D1.85.D0.B8.D1.82.D0.B5.D0.BA.D1.82.D1.83.D1.80.D0.B0"></span>Архитектура</h3></div> <p>Јебренорус архитектура (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru"><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B5%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Древнерусская архитектура (мындый бӱк јок)">Древнерусская архитектура</a></span></i>) бир јанынаҥ византий јаҥжыгуларды уулалткан, је база бир јанынаҥ бойыныҥ јебрен орус агаш зодчествозын ӧскӱрген. Византиянаҥ орус храмдар кӱнбадыш — кӱнчыгыш деп осьло тудулган: <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Притвор (мындый бӱк јок)">притвор</a>, эмезе <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Трапезная (мындый бӱк јок)">трапезный</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D0%BE%D1%81&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Наос (мындый бӱк јок)">наос</a> ло <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Алтарь (мындый бӱк јок)">алтарь</a>. Орус храмдардыҥ аҥылу темдеги&#160;: «согоно» башту (<a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Луковичная глава (мындый бӱк јок)">луковичные главы</a>) ла кӧп баштарлу. <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кремль (мындый бӱк јок)">Кремльдер</a> орус шибеелердиҥ зодчествозыныҥ јаркынду темдеги. Орто чактарда орус крестьяндардыҥ туралары агаштаҥ чапкан сруб јаҥжыккан <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%B7%D0%B1%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Изба (мындый бӱк јок)">изба</a> болгон эки- ле тӧртскатный јабынтылу. Арга-чакту калада јаткан улус <a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Хоромы (мындый бӱк јок)">хоромный комплекстер</a> тудатан. Кийнинде орус архитектура кӱнбадышевропей архитектурага тӱҥейлешкен <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%BA%D0%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Барокко (мындый бӱк јок)">барокко</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Классицизм (мындый бӱк јок)">классицизм</a>, темдектезе, оны <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Архитектура Санкт-Петербурга (мындый бӱк јок)">Санкт-Петербургтыҥ</a> ла оны айландыра архитектура керелейт. XIX чактыҥ ортозынаҥ Российский империя ойто кайра јебрен орус зодчествого баштанып, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Русский стиль (мындый бӱк јок)">орус</a> ла <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Неорусский стиль (мындый бӱк јок)">јаҥы орус</a> стильди таркадат<sup id="cite_ref-398" class="reference"><a href="#cite_note-398"><span class="cite-bracket">&#91;</span>397<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. СССР-дыҥ архитектуразыныҥ јаркынду тӱӱкизинде авангард проекттер <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4-%D1%81%D0%B0%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Город-сад (мындый бӱк јок)">сад-калалар</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дом-коммуна (мындый бӱк јок)">коммунна-туралар</a>, жилкомбинаттар, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Соцкалалар (мындый бӱк јок)">соцкалалар</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%BC_(%D0%B8%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Конструктивизм (искусство) (мындый бӱк јок)">конструктивизм</a> ле <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC_(%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рационализм (архитектура) (мындый бӱк јок)">рационализм</a> деп ууламјыларла тудулган. 1930-чы јылдарда политическалык конъюнктура архитектура авангардты токтотсын деген, оныла кожо улус јадар туралардыҥ проекттерин «левацкими загибами» деп јамандап, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Сталинская архитектура (мындый бӱк јок)">сталинский архитектураныҥ</a> ӧйи башталган. Переход к массовому типовому строительству при <a href="/w/index.php?title=%D0%9D._%D0%A1._%D0%A5%D1%80%D1%83%D1%89%D1%91%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Н. С. Хрущёв (мындый бӱк јок)">Н. С. Хрущёвтыҥ</a> ӧйинде тудулган туралар «<a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D1%80%D1%83%D1%89%D1%91%D0%B2%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Хрущёвка (мындый бӱк јок)">хрущёвкалар</a>» деп чоло алган». </p><p><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Санкт-Петербург">Санкт-Петербургтыҥ</a> тӱӱкилик тӧс јери, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%B6%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кижи (мындый бӱк јок)">Кижиде</a> серкпелердиҥ комплекси, <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Московский Кремль (мындый бӱк јок)">Московский Кремль</a> ле <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%89%D0%B0%D0%B4%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Красная площадь (мындый бӱк јок)">Красная площадь</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Новгород (мындый бӱк јок)">Новгород</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дербент (мындый бӱк јок)">Дербентте</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD-%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нарын-кала (мындый бӱк јок)">Нарын-кала</a> деп шибее ЮНЕСКО-ныҥ Телекейлик энчизине кожулган(<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%AE%D0%9D%D0%95%D0%A1%D0%9A%D0%9E_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО в России (мындый бӱк јок)">Всемирного наследия ЮНЕСКО</a>). Славист и историк русской архитектуры <a href="/w/index.php?title=%D0%91%D1%80%D1%83%D0%BC%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%B4,_%D0%A3%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D0%BC_%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Брумфилд, Уильям Крафт (мындый бӱк јок)">У.&#160;К.&#160;Брумфилд</a> славист ле орус архитектураныҥ шиҥжӱчили јебренорус агаш зодчествоны ла конструктивизмди орус архитектурада элдеҥ ле учурлу болгонын темдектейт<sup id="cite_ref-399" class="reference"><a href="#cite_note-399"><span class="cite-bracket">&#91;</span>398<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Оноҥ ӧскӧ, Россияда Кавказтыҥ элдериниҥ тудумдары арткан (<a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Осетинская архитектура (мындый бӱк јок)">осетинский</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D1%83%D1%82%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рутульская архитектура (мындый бӱк јок)">рутульский</a> архитектура); свой самобытный облик имеет <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Татар архитектура (мындый бӱк јок)">татар архитектурада</a> бойыныҥ аҥылузы бар. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional center"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Derbent_summer.jpg" class="mw-file-description" title="Нарын-кала шибее"><img alt="Нарын-кала шибее" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Derbent_summer.jpg/120px-Derbent_summer.jpg" decoding="async" width="120" height="84" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Derbent_summer.jpg/180px-Derbent_summer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Derbent_summer.jpg/240px-Derbent_summer.jpg 2x" data-file-width="574" data-file-height="400" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD-%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0_%D1%88%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нарын-кала шибее (мындый бӱк јок)">Нарын-кала шибее</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9F%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8.gif" class="mw-file-description" title="Нерлиде Покровтыҥ храмы"><img alt="Нерлиде Покровтыҥ храмы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/%D0%9F%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8.gif/120px-%D0%9F%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8.gif" decoding="async" width="120" height="85" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/%D0%9F%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8.gif/180px-%D0%9F%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/%D0%9F%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8.gif/240px-%D0%9F%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8.gif 2x" data-file-width="848" data-file-height="600" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B5_%D0%9F%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%82%D1%8B%D2%A5_%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нерлиде Покровтыҥ храмы (мындый бӱк јок)">Нерлиде Покровтыҥ храмы</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Basil-cathedral-morning.jpg" class="mw-file-description" title="Василий Блаженныйдыҥ храмы"><img alt="Василий Блаженныйдыҥ храмы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Basil-cathedral-morning.jpg/75px-Basil-cathedral-morning.jpg" decoding="async" width="75" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Basil-cathedral-morning.jpg/112px-Basil-cathedral-morning.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Basil-cathedral-morning.jpg/150px-Basil-cathedral-morning.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="3200" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%91%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9%D0%B4%D1%8B%D2%A5_%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Василий Блаженныйдыҥ храмы (мындый бӱк јок)">Василий Блаженныйдыҥ храмы</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:KizhiPogost_008_1195.jpg" class="mw-file-description" title="Кижиде мӧҥкӱсалгыш"><img alt="Кижиде мӧҥкӱсалгыш" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/KizhiPogost_008_1195.jpg/120px-KizhiPogost_008_1195.jpg" decoding="async" width="120" height="83" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/KizhiPogost_008_1195.jpg/180px-KizhiPogost_008_1195.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/KizhiPogost_008_1195.jpg/240px-KizhiPogost_008_1195.jpg 2x" data-file-width="4749" data-file-height="3265" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B8%D0%B6%D0%B8%D0%B4%D0%B5_%D0%BC%D3%A7%D2%A5%D0%BA%D3%B1%D1%81%D0%B0%D0%BB%D0%B3%D1%8B%D1%88&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кижиде мӧҥкӱсалгыш (мындый бӱк јок)">Кижиде мӧҥкӱсалгыш</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Spb_06-2012_Nevsky_various_02.jpg" class="mw-file-description" title="Казанский собор"><img alt="Казанский собор" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Spb_06-2012_Nevsky_various_02.jpg/120px-Spb_06-2012_Nevsky_various_02.jpg" decoding="async" width="120" height="63" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Spb_06-2012_Nevsky_various_02.jpg/180px-Spb_06-2012_Nevsky_various_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Spb_06-2012_Nevsky_various_02.jpg/240px-Spb_06-2012_Nevsky_various_02.jpg 2x" data-file-width="3799" data-file-height="2000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_(%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Казанский собор (Санкт-Петербург) (мындый бӱк јок)">Казанский собор</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:1931._%D0%94%D0%BE%D0%BC_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%A1._%D0%9C._%D0%97%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0.jpg" class="mw-file-description" title="Культураныҥ Зуевтиҥ адыла адалган туразы"><img alt="Культураныҥ Зуевтиҥ адыла адалган туразы" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/1931._%D0%94%D0%BE%D0%BC_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%A1._%D0%9C._%D0%97%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0.jpg/120px-1931._%D0%94%D0%BE%D0%BC_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%A1._%D0%9C._%D0%97%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0.jpg" decoding="async" width="120" height="111" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/1931._%D0%94%D0%BE%D0%BC_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%A1._%D0%9C._%D0%97%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0.jpg/180px-1931._%D0%94%D0%BE%D0%BC_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%A1._%D0%9C._%D0%97%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/1931._%D0%94%D0%BE%D0%BC_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%A1._%D0%9C._%D0%97%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0.jpg/240px-1931._%D0%94%D0%BE%D0%BC_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%A1._%D0%9C._%D0%97%D1%83%D0%B5%D0%B2%D0%B0.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="946" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D0%97%D1%83%D0%B5%D0%B2%D1%82%D0%B8%D2%A5_%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BB%D0%B0_%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%8B&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Культураныҥ Зуевтиҥ адыла адалган туразы (мындый бӱк јок)">Культураныҥ Зуевтиҥ адыла адалган туразы</a></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Кӱӱлик"><span id=".D0.9A.D3.B1.D3.B1.D0.BB.D0.B8.D0.BA"></span>Кӱӱлик</h3></div> <p>Кӱӱлик культура Россияда јаан учурлу болуп, телекейлик культураныҥ база бир јаан бӧлӱги болот. Россияда јаткан калыктардыҥ кӱӱлик культуразы јаба байлык энчи болот. Орус ла совет кӱӱчӱмдеечилердиҥ XVI—XX чактарда орус кӱӱ-фольклоры, орус романс, совет ле кийнинде кожоҥдоры, орус рок, бардтардыҥ чӱмдемелдери байлык энчи болуп биригет. </p> <ul><li>«Знаменное пение». Јарлу композиторлор: Василий Рогов,Фёдор Крестьянин (Христианин) ле Иван Нос.</li> <li>Орес албатыныҥ кӱӱлери. Јарлу кожоҥчылар: Надежда Плевицкая, Лидия Русланова, Фёдор Шаляпин, Ольга Воронец, Людмила Зыкина, Евгения Смольянинова ла о.ӧ.</li> <li>Орус классикалык кӱӱ, опера ла балет, орус симфонический кӱӱ. Россия кӧп композиторлордыҥ тӧрӧли, олор классикалык симфонический кӱӱниҥ жанрыла бастыра телекейге јарлу. Олордыҥ ортозында А.&#160;А.&#160;Алябьев, М.&#160;И.&#160;Глинка, А.&#160;П.&#160;Бородин, П.&#160;П.&#160;Булахов, М.&#160;П.&#160;Мусоргский, П.&#160;И.&#160;Чайковский, Н.&#160;А.&#160;Римский-Корсаков, А.&#160;К.&#160;Глазунов, А.&#160;Н.&#160;Скрябин, С.&#160;В.&#160;Рахманинов, С.&#160;С.&#160;Прокофье, И.&#160;Ф.&#160;Стравинский, Д.&#160;Д.&#160;Шостакович, Н.&#160;Я.&#160;Мясковский, Г.&#160;В.&#160;Свиридов, А.&#160;И.&#160;Хачатурян, Э.&#160;В.&#160;Денисов, С.&#160;А.&#160;Губайдулина, Р.&#160;К.&#160;Щедрин, А.&#160;Г.&#160;Шнитке ле о.ӧ. Онойдо ок Россияныҥ кӱӱлик культуразына јаан кожулта эткен кӱӱчилер: Д.&#160;Ф.&#160;Ойстрах, М.&#160;Л.&#160;Ростропович, Ю.&#160;А.&#160;Башмет, В.&#160;А.&#160;Гергиев, Е.&#160;В.&#160;Образцова, Д.&#160;А.&#160;Хворостовский, С.&#160;П.&#160;Ролдугин ле о.ӧ.</li> <li>Орус романс. Јарлу композиторлоры: А.&#160;А.&#160;Алябьев, А.&#160;Е.&#160;Варламов, А.&#160;Л.&#160;Гурилёв, М.&#160;И.&#160;Глинка, А.&#160;С.&#160;Даргомыжский, А.&#160;П.&#160;Бородин, М.&#160;П.&#160;Мусоргский, П.&#160;И.&#160;Чайковский, Н.&#160;А.&#160;Римский-Корсаков, С.&#160;В.&#160;Рахманинов. В совет ойдӧ: Г.&#160;В.&#160;Свиридов, Ю.&#160;А.&#160;Шапорин, Д.&#160;Д.&#160;Шостакович, С.&#160;С.&#160;Прокофьев ле о.ӧ.</li> <li>Российский поп-кӱӱ. Јарлу кожоҥчылар: Иосиф Кобзон, Муслим Магомаев, Эдуард Хиль, Эдита Пьеха, Олег Анофриев, Юрий Антонов, Лев Лещенко, София Ротару, Алла Пугачёва, Валерий Леонтьев, Филипп Киркоров, Дима Билан ла о.ӧ.</li> <li>Авторский кожоҥ.</li></ul> <ul class="gallery mw-gallery-traditional center"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Glinka_1856.jpg" class="mw-file-description" title="Михаил Глинка"><img alt="Михаил Глинка" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Glinka_1856.jpg/80px-Glinka_1856.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Glinka_1856.jpg/120px-Glinka_1856.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Glinka_1856.jpg/160px-Glinka_1856.jpg 2x" data-file-width="447" data-file-height="668" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Михаил Глинка</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Modest_Musorgskiy,_1870.jpg" class="mw-file-description" title="Модест Мусоргский"><img alt="Модест Мусоргский" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Modest_Musorgskiy%2C_1870.jpg/91px-Modest_Musorgskiy%2C_1870.jpg" decoding="async" width="91" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Modest_Musorgskiy%2C_1870.jpg/137px-Modest_Musorgskiy%2C_1870.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Modest_Musorgskiy%2C_1870.jpg/183px-Modest_Musorgskiy%2C_1870.jpg 2x" data-file-width="459" data-file-height="603" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Модест Мусоргский</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Tchaikovsky2.jpg" class="mw-file-description" title="Пётр Чайковский"><img alt="Пётр Чайковский" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Tchaikovsky2.jpg/80px-Tchaikovsky2.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Tchaikovsky2.jpg/120px-Tchaikovsky2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Tchaikovsky2.jpg/160px-Tchaikovsky2.jpg 2x" data-file-width="2237" data-file-height="3356" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Пётр Чайковский</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:RKorsakow.jpg" class="mw-file-description" title="Николай Римский-Корсаков"><img alt="Николай Римский-Корсаков" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/RKorsakow.jpg/84px-RKorsakow.jpg" decoding="async" width="84" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/RKorsakow.jpg/126px-RKorsakow.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/RKorsakow.jpg/168px-RKorsakow.jpg 2x" data-file-width="2009" data-file-height="2859" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Николай Римский-Корсаков</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Borodin.jpg" class="mw-file-description" title="Александр Бородин"><img alt="Александр Бородин" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Borodin.jpg/80px-Borodin.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Borodin.jpg/120px-Borodin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Borodin.jpg/160px-Borodin.jpg 2x" data-file-width="750" data-file-height="1124" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Александр Бородин</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Sergei_Rachmaninoff_LOC_33968_Cropped.jpg" class="mw-file-description" title="Сергей Рахманинов"><img alt="Сергей Рахманинов" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Sergei_Rachmaninoff_LOC_33968_Cropped.jpg/87px-Sergei_Rachmaninoff_LOC_33968_Cropped.jpg" decoding="async" width="87" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Sergei_Rachmaninoff_LOC_33968_Cropped.jpg/130px-Sergei_Rachmaninoff_LOC_33968_Cropped.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Sergei_Rachmaninoff_LOC_33968_Cropped.jpg/173px-Sergei_Rachmaninoff_LOC_33968_Cropped.jpg 2x" data-file-width="908" data-file-height="1256" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Сергей Рахманинов</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Dmitri_Shostakovich_credit_Deutsche_Fotothek_adjusted.jpg" class="mw-file-description" title="Дмитрий Шостакович"><img alt="Дмитрий Шостакович" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Dmitri_Shostakovich_credit_Deutsche_Fotothek_adjusted.jpg/86px-Dmitri_Shostakovich_credit_Deutsche_Fotothek_adjusted.jpg" decoding="async" width="86" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Dmitri_Shostakovich_credit_Deutsche_Fotothek_adjusted.jpg/129px-Dmitri_Shostakovich_credit_Deutsche_Fotothek_adjusted.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Dmitri_Shostakovich_credit_Deutsche_Fotothek_adjusted.jpg/172px-Dmitri_Shostakovich_credit_Deutsche_Fotothek_adjusted.jpg 2x" data-file-width="2146" data-file-height="2995" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Дмитрий Шостакович</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Театр_ла_кино"><span id=".D0.A2.D0.B5.D0.B0.D1.82.D1.80_.D0.BB.D0.B0_.D0.BA.D0.B8.D0.BD.D0.BE"></span>Театр ла кино</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Moscow_05-2012_Bolshoi_after_renewal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Moscow_05-2012_Bolshoi_after_renewal.jpg/220px-Moscow_05-2012_Bolshoi_after_renewal.jpg" decoding="async" width="220" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Moscow_05-2012_Bolshoi_after_renewal.jpg/330px-Moscow_05-2012_Bolshoi_after_renewal.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Moscow_05-2012_Bolshoi_after_renewal.jpg/440px-Moscow_05-2012_Bolshoi_after_renewal.jpg 2x" data-file-width="3138" data-file-height="2548" /></a><figcaption>Большой театр</figcaption></figure> <p>Орто чактарда орус актерлор скоморохтор XI чактаҥ бери болгон. Олордыҥ ортозында музыканттар, кожоҥчылар, бијечилер, кокырчылар, јерлик аҥдардыҥ дрессировщиктери болгон. </p><p>Је театр Россияда иностранецтердеҥ келген. Развитием театрального дела занимались Алексей Михайлович ле Пётр I орус театрдыҥ ӧзӱмин кичееген . Петра Первый божогон кийнинеҥ театральный искусство Россияда чала уйадап баштаган. Је Елизавета Петровна каан болуп турарда, кӱӱлик ле театрал кеендик ойто ӧзӱп чыккан. 1756 јылда куран айдыҥ 30-чы кӱнинде орус театрды Петербургта иштедер деп Јарлык чыккан, эмди ол Александринский театр. Екатерина II театрды јаан учурлу деп чотогон, воспитательно-образовательный учуры јаан деп, је кӧп сабада ол ӧйдӧ театр, балет, опера улус соотодор учурлу болгон. </p><p>1896 јылда, парижский кинематографический сеанстардыҥ 4 ай кийнинде Россияда баштапкы кинематографический аппараттар табылып келген. Камилл Серф кӱӱк айда Россияда документал кинематографический съёмка эткен: Николай II каанныҥ коронациязына учурлай байрамды соктырган. Кино кӧргӱзери соот болуп тӱрген модага кирген, Санкт-Петербургта баштапкы кинотеатр 1896 јылда кӱӱк айда Невский проспектте ачылган. Баштапкы орус художественный ленталар орус классикалык литератураныҥ ӱзӱктери аайынча болгон: «Песнь про купца Калашникова», «Идиот (фильм, 1910)», «Бахчисарайский фонтан (фильм)»), албаты-кожоҥ аайынча «Ухарь-купец (песня)», эмезе орус тӱӱкилик куучындардыҥ иллюстрациязын кӧргӱзетен «Смерть Иоанна Грозного (фильм)», «Пётр Великий (фильм, 1910)». 1911 јылда Россияда баштапкы полнометражный фильм «Оборона Севастополя (фильм)» чыккан. </p><p>1925 јылда режиссёр Сергеем Эйзенштейном «Броненосец «Потёмкин» (фильм)» деп кино тургускан, критиктер бу киноны бастыра ӧйлӧрдиҥ ле бастыра калыктардыҥ талдама кинозы деп айдышкан<sup id="cite_ref-400" class="reference"><a href="#cite_note-400"><span class="cite-bracket">&#91;</span>399<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-401" class="reference"><a href="#cite_note-401"><span class="cite-bracket">&#91;</span>400<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>3 совет ле 1 российский кино Оскар деп сый алган, «Лучший фильм на иностранном языке» деп категорияда: </p> <ul><li>«Война и мир (фильм, 1967)» Сергея Бондарчука;</li> <li>«Дерсу Узала (фильм, 1975)» Акира Куросава (кожо производство СССР ла Япония);</li> <li>«Москва слезам не верит» (1981) Владимир Меньшов;</li> <li>«Утомлённые солнцем» (1994) Никит Михалков.</li></ul> <p>Совет ӧйдӧ мультипликация јаранып ӧскӧн. Мультфильм «Ёжик в тумане» Юрия Норштейна 2003 јылда Токиодо эҥ артык мультфильм «всех времён и народов» (башка-башка ороондордыҥ 140 кинокритик ле мультипликаторлорыныҥ айтканыла). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Балет"><span id=".D0.91.D0.B0.D0.BB.D0.B5.D1.82"></span>Балет</h3></div> <p>Балет Россияда јаан ӧзӱмин алынып, телекейде јарлалып, бастыра балеттиҥ тӧзӧлгӧзи болуп, ороонныҥ орус культураныҥ визитный карточказы боло берген<sup id="cite_ref-402" class="reference"><a href="#cite_note-402"><span class="cite-bracket">&#91;</span>401<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Орус балетте телекейге јарлу бијечилер: Матильда Кшесинская, Ольга Спесивцева, Вацлав Нижинский, Анна Павлова, Тамара Карсавина, Джордж Баланчин, американ балетке јол ачкан эмдиги неоклассический балетный искусствого база; Марис Лиепа, Рудольф Нуреев, Галина Уланова, Константин Сергеев]], Майя Плисецкая ла о.ӧ.. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Музейлер"><span id=".D0.9C.D1.83.D0.B7.D0.B5.D0.B9.D0.BB.D0.B5.D1.80"></span>Музейлер</h3></div> <p>Россияда телекей ичинде јаан музейный фондторлу ороондордыҥ бирӱзи. Российский музейлер телекейде эҥ ле кӧп улус келер музуйлердиҥ тоозында<sup id="cite_ref-403" class="reference"><a href="#cite_note-403"><span class="cite-bracket">&#91;</span>402<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Spb_06-2012_MichaelPalace.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Spb_06-2012_MichaelPalace.jpg/220px-Spb_06-2012_MichaelPalace.jpg" decoding="async" width="220" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Spb_06-2012_MichaelPalace.jpg/330px-Spb_06-2012_MichaelPalace.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Spb_06-2012_MichaelPalace.jpg/440px-Spb_06-2012_MichaelPalace.jpg 2x" data-file-width="4510" data-file-height="2042" /></a><figcaption>Тергеелик орус музей</figcaption></figure> <p>Тӱӱкилик музейлерге культура энчини чеберлеери, шиҥдеери ле јартаары јанынаҥ јаан иш келижет<sup id="cite_ref-404" class="reference"><a href="#cite_note-404"><span class="cite-bracket">&#91;</span>403<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-405" class="reference"><a href="#cite_note-405"><span class="cite-bracket">&#91;</span>404<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-406" class="reference"><a href="#cite_note-406"><span class="cite-bracket">&#91;</span>405<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-407" class="reference"><a href="#cite_note-407"><span class="cite-bracket">&#91;</span>406<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россияныҥ 2027 музеинде (РФ-ныҥ культура министерствозыныҥ музейлериниҥ системазында), 60&#160;млн единица кире бар, јылдыҥ ла 70&#160;млн кижи ол музейлерге келет<sup id="cite_ref-408" class="reference"><a href="#cite_note-408"><span class="cite-bracket">&#91;</span>407<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россия јаан музейлериниҥ тоозыла телекейлик лидер болот<sup id="cite_ref-409" class="reference"><a href="#cite_note-409"><span class="cite-bracket">&#91;</span>408<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кунсткамера (мындый бӱк јок)">Кунсткамера</a><sup id="cite_ref-410" class="reference"><a href="#cite_note-410"><span class="cite-bracket">&#91;</span>409<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> Санкт-Петербургта Музей изобразительных искусств имени А. С. Пушкина<sup id="cite_ref-411" class="reference"><a href="#cite_note-411"><span class="cite-bracket">&#91;</span>410<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, Третьяковская галерея, Оружейная палата, Государственный Русский музей&#160;— орус кеендиктиҥ телекейде эҥ јаан музейи<sup id="cite_ref-412" class="reference"><a href="#cite_note-412"><span class="cite-bracket">&#91;</span>411<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Государственный Эрмитаж телекейде 10 эҥ артык музейлердиҥ тоозына кирет, <i>National Geographic</i> деп журналдыҥ чотогоныла<sup id="cite_ref-413" class="reference"><a href="#cite_note-413"><span class="cite-bracket">&#91;</span>412<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, Государственный исторический музей&#160;— Россияныҥ јаан деген тӱӱкилик национал музеи. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Библиотекалар_ла_архивтер"><span id=".D0.91.D0.B8.D0.B1.D0.BB.D0.B8.D0.BE.D1.82.D0.B5.D0.BA.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D1.80_.D0.BB.D0.B0_.D0.B0.D1.80.D1.85.D0.B8.D0.B2.D1.82.D0.B5.D1.80"></span>Библиотекалар ла архивтер</h3></div> <p>Россия библиотечный фонд аайынча телекейде баштаркы јерлерде: Россияда 39000 библиотека иштейт<sup id="cite_ref-414" class="reference"><a href="#cite_note-414"><span class="cite-bracket">&#91;</span>413<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-415" class="reference"><a href="#cite_note-415"><span class="cite-bracket">&#91;</span>414<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, ороонныҥ кайда да 30&#160;% улузы тузаланат<sup id="cite_ref-416" class="reference"><a href="#cite_note-416"><span class="cite-bracket">&#91;</span>415<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. В стране действует <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%BD%D0%B5%D0%B9%D1%88%D0%B8%D1%85_%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA_%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Список крупнейших библиотек мира (мындый бӱк јок)">несколько библиотек мирового уровня</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российская национальная библиотека (мындый бӱк јок)">Российская национальная библиотека</a>, по мнению аналитической компании World atlas, занимает пятое место в мире по своим размерам<sup id="cite_ref-417" class="reference"><a href="#cite_note-417"><span class="cite-bracket">&#91;</span>416<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Россияда архивтердиҥ системазы федерал, регионал ла каланыҥ ичинде таркаган<sup id="cite_ref-418" class="reference"><a href="#cite_note-418"><span class="cite-bracket">&#91;</span>417<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-419" class="reference"><a href="#cite_note-419"><span class="cite-bracket">&#91;</span>418<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Российские архивы входят в число крупнейших архивов мира<sup id="cite_ref-420" class="reference"><a href="#cite_note-420"><span class="cite-bracket">&#91;</span>419<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Декоративно-прикладной_кеендик"><span id=".D0.94.D0.B5.D0.BA.D0.BE.D1.80.D0.B0.D1.82.D0.B8.D0.B2.D0.BD.D0.BE-.D0.BF.D1.80.D0.B8.D0.BA.D0.BB.D0.B0.D0.B4.D0.BD.D0.BE.D0.B9_.D0.BA.D0.B5.D0.B5.D0.BD.D0.B4.D0.B8.D0.BA"></span>Декоративно-прикладной кеендик</h3></div> <p>Россияда јаткан калыктардыҥ соојындары ла чӧрчӧктӧри јебрен ӧйдӧҥ бери калыктыҥ кӧгӱс байлыгын биске јетирген <sup id="cite_ref-421" class="reference"><a href="#cite_note-421"><span class="cite-bracket">&#91;</span>420<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Россияда художественный промыселдер калыктыҥ јайаандыгына тайанып ӧскӧн, оноҥ ары профессионал јурукчылар ла аргачы улустыҥ кӱчиле XX чакта профессионал декоративный искусство болуп ӧскӧн: дымковская игрушка, филимоновская игрушка, оренбургский пуховый платок, палехская миниатюра, абашевская игрушка, хохлома, гжель, хлудневская игрушка, городецкая роспись, богородская резьба. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional center"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Matryoshka.jpg" class="mw-file-description" title="Матрёшка"><img alt="Матрёшка" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Matryoshka.jpg/90px-Matryoshka.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Matryoshka.jpg/135px-Matryoshka.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Matryoshka.jpg/180px-Matryoshka.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="800" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Матрёшка</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Dymkovo_Porteuse_Eau.jpg" class="mw-file-description" title="Дымковский ойынчык"><img alt="Дымковский ойынчык" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Dymkovo_Porteuse_Eau.jpg/69px-Dymkovo_Porteuse_Eau.jpg" decoding="async" width="69" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Dymkovo_Porteuse_Eau.jpg/104px-Dymkovo_Porteuse_Eau.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Dymkovo_Porteuse_Eau.jpg/138px-Dymkovo_Porteuse_Eau.jpg 2x" data-file-width="1641" data-file-height="2840" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Дымковский ойынчык</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Palekh_Bakanov.jpg" class="mw-file-description" title="Палехский миниатюра"><img alt="Палехский миниатюра" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Palekh_Bakanov.jpg/120px-Palekh_Bakanov.jpg" decoding="async" width="120" height="91" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Palekh_Bakanov.jpg/180px-Palekh_Bakanov.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Palekh_Bakanov.jpg/240px-Palekh_Bakanov.jpg 2x" data-file-width="750" data-file-height="570" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Палехский миниатюра</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:1969.%D0%90%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0.JPG" class="mw-file-description" title="Гжель"><img alt="Гжель" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/1969.%D0%90%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0.JPG/110px-1969.%D0%90%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0.JPG" decoding="async" width="110" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/1969.%D0%90%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0.JPG/166px-1969.%D0%90%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/1969.%D0%90%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0.JPG/221px-1969.%D0%90%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0.JPG 2x" data-file-width="336" data-file-height="365" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Гжель</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Khohloma_bird_box.JPG" class="mw-file-description" title="Хохлома"><img alt="Хохлома" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Khohloma_bird_box.JPG/120px-Khohloma_bird_box.JPG" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Khohloma_bird_box.JPG/180px-Khohloma_bird_box.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Khohloma_bird_box.JPG/240px-Khohloma_bird_box.JPG 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Хохлома</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="СМИ"><span id=".D0.A1.D0.9C.D0.98"></span>СМИ</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Shukhov_Tower_by_Maxim_Fedorov.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Shukhov_Tower_by_Maxim_Fedorov.jpg/170px-Shukhov_Tower_by_Maxim_Fedorov.jpg" decoding="async" width="170" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Shukhov_Tower_by_Maxim_Fedorov.jpg/255px-Shukhov_Tower_by_Maxim_Fedorov.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Shukhov_Tower_by_Maxim_Fedorov.jpg/340px-Shukhov_Tower_by_Maxim_Fedorov.jpg 2x" data-file-width="433" data-file-height="650" /></a><figcaption>Шуховский башня</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Басма"><span id=".D0.91.D0.B0.D1.81.D0.BC.D0.B0"></span>Басма</h3></div> <p>Баштапкы периодический изданиелер Россияда XVIII чактыҥ бажында табылган, је басма ла СМИ јаҥыс ла XIX чактыҥ учында тыҥ таркаган. </p><p>2000 јј Россияда 170 кӱнӱҥ чыгар газеттер&#160;— тӧс јердиҥ ле јербойыныҥ — текши тиражы 4,8&#160;млн экземпляр кире, онойдо ок а 425 кӱнӱҥ чыкпас газет ле журналдар текши тиражы 7,8&#160;млн экземпляр кире. Баш национал газеттер (муҥ тиражту, бир катап чыгар): «Известия» (150), 1917 јылда тӧзӧлгӧн,Совет јаҥныҥ башкарузыныҥ; «Коммерсантъ» (125), 1989 јылда тӧзӧлгӧн; «Комсомольская правда» (955), 1925 јылда тӧзӧлгӧн, ВЛКСМ-ныҥ тӧс комитединиҥ башкарузы; «Московский комсомолец» (700), 1919 јылда тӧзӧлгӧн, Московского горкомныҥ (ВЛКСМ) башкарузы; «Независимая газета» (40), 1990 јылда тӧзӧлгӧн; «Новая газета» (284), 1993 јылда тӧзӧлгӧн; «Новый взгляд» (307), 1992 јылда тӧзӧлгӧн; «Парламентская газета» (56,5), 1996 јылда тӧзӧлгӧн, Россия Федерацияныҥ собраниезиниҥ; «Правда (газет)» (100), 1912 јылда тӧзӧлгӧн, КПРФ-тыҥ тӧс комитединиҥ органы; «Российская газета» (166), 1990 јылда тӧзӧлгӧн, орган РФ-ныҥ Башкарузыныҥ; «Советский спорт» (180), 1924 јылда тӧзӧлгӧн. </p><p>Баш информ агентстволор: ТАСС, 1904 јылда тӧзӧлгӧн; «Россия сегодня», 2013 јылда тӧзӧлгӧн; «Интерфакс», 1989 јылда тӧзӧлгӧнг. «Российский книжный палата» тергеелик библиографияныҥ ла российский басманыҥ статистиказыныҥ тӧс јери болот. ТАСС-тыҥ филиалы болуп, палата улай ла библиографический указательдер чыгарат. «Ежегодный библиографический указатель книг России» деп јыл сайын чыгар статистический ежегодникте канча кире печатный продукция кепке чыкканын бичийт (1954 јылдаҥ ала). Республикан книжный палатлар Башкортостанда, Чувашияда ла Татарстанда бар. </p><p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Теле,_радио"><span id=".D0.A2.D0.B5.D0.BB.D0.B5.2C_.D1.80.D0.B0.D0.B4.D0.B8.D0.BE"></span>Теле, радио</h3></div> <p><a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:Seealso&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Seealso (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Seealso</a> </p><p>Российский учёный Попов Александр Степанович радионы тапкан изобретатель улустыҥ бирӱзи, баштапкы катап радиопередачаны ыраакта угускан<sup id="cite_ref-ieee_422-0" class="reference"><a href="#cite_note-ieee-422"><span class="cite-bracket">&#91;</span>421<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. 1924 јылдаҥ ала Россияда радиовещание, телевизионный берилтелер&#160;— 1931 јылдаҥ ала. 1991 јылга јетире телевидение ле радиовещаниени Государственный комитет СССР по телевидению и радиовещанию, Гостелерадио башкарган болгон, передачалар 3 всесоюзный радио- ло 2 всесоюзный телевизионный программала кӧргӱзилген, јербойында телевизионный передачалар бойыныҥ телестудияларыла 2-чи программала, бежинчи канал Ленинградский студия телевидения ла Московский телевизионный канал јербойыныҥ передачаларын 1-чи программала кӧргӱскен. Проводное радиовещание: 1-чи программа кожмак болгон, смешанной и јербойыныҥ ла всесоюзный программалар, 2-чи программада экинчи всесоюзый программа, 3-чиде&#160;— ӱчинчи всесоюзный программа берилген<sup id="cite_ref-423" class="reference"><a href="#cite_note-423"><span class="cite-bracket">&#91;</span>422<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-424" class="reference"><a href="#cite_note-424"><span class="cite-bracket">&#91;</span>423<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-425" class="reference"><a href="#cite_note-425"><span class="cite-bracket">&#91;</span>424<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-426" class="reference"><a href="#cite_note-426"><span class="cite-bracket">&#91;</span>425<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-427" class="reference"><a href="#cite_note-427"><span class="cite-bracket">&#91;</span>426<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>1992—1995&#160;јј. <i>Останкино телерадиокомпания</i>, РГТРК «Останкино»,«РТР», ВГТРК башкаруны колго алган. 1-й канал Останкино, Радио-1 (ады «Радио 1») ле Маяк (радиостанция) федеральным радиоканалам осуществлялось «Останкино», (РГТРК «Останкино»), Россия-1|2 федеральному телеканалу, (заголовки «Российское телевидение», «РТР», «Россия»,) ла Радио России &#160;— (ВГТРК). Јербойыныҥ радио- ло телевизионный передачалары 2-чи теле- ле 3-чи радиоканалла бойыныҥ государственный телерадиокомпанияларыла ӧткӱрилген (2004 јылдаҥ ала&#160;— ВГТРК-ныҥ филиалдары), Московский ле бежинчи Санкт-Петербургский каналдардаҥ ӧскӧзи<sup id="cite_ref-428" class="reference"><a href="#cite_note-428"><span class="cite-bracket">&#91;</span>427<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Проводной радиовещание: 1-кы канал кошмок арткан федерал ла јербойыныҥ берилтелери, 2-чи каналла федерал радиоканал, 3-чизиле&#160;— баштапкы федерал радиоканал. </p><p>1995 јылда РГТРК «Останкино» јоголгон, оныҥ ордына акционер общество государственный капитал туружар («Общественное российское телевидение» ле Общероссийская государственная радиокомпания «Маяк» (1998 јылда башкарары ВГТРК-га берилген, 2004 јылда оныҥ филиалы) ла Общероссийский радиостанция «Радио 1» (1997 јылда јоголгон, артканы акционерлерге). Гран ары јаар Российский государственный радиокомпания «Голос России» берилтелер эдет, 2014 јылдаҥ ала&#160;— Международный информационный агентство «Россия Сегодня» берилтелер ӧткӱрет. Бу ла ӧйдӧ коммерческий телевидение таркаган, акционер обществолор: Телекомпания НТВ (2001 јылдаҥ ала «Газпромныҥ колына кирген», оны государство јӧмӧйт), «ТВ-6, Московская независимая вещательная корпорация» (2002 јылдаҥ иштебейт), онойдо ок коммерциялык радиовещание. Бир канча проводной (кабельный) телевидениениҥ сетьтери бар. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Тергеелик_байрамдар"><span id=".D0.A2.D0.B5.D1.80.D0.B3.D0.B5.D0.B5.D0.BB.D0.B8.D0.BA_.D0.B1.D0.B0.D0.B9.D1.80.D0.B0.D0.BC.D0.B4.D0.B0.D1.80"></span>Тергеелик байрамдар</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:2010_Moscow_Victory_Day_Parade-5.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/2010_Moscow_Victory_Day_Parade-5.jpeg/170px-2010_Moscow_Victory_Day_Parade-5.jpeg" decoding="async" width="170" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/2010_Moscow_Victory_Day_Parade-5.jpeg/255px-2010_Moscow_Victory_Day_Parade-5.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/2010_Moscow_Victory_Day_Parade-5.jpeg/340px-2010_Moscow_Victory_Day_Parade-5.jpeg 2x" data-file-width="1528" data-file-height="2295" /></a><figcaption>Јеҥӱниҥ кӱни Кызыл тепсеҥде, 2010 јыл</figcaption></figure> <p><br /> Нерабочими праздничными днями в Россия Федерацияда иштебес байрам кӱндер<sup id="cite_ref-429" class="reference"><a href="#cite_note-429"><span class="cite-bracket">&#91;</span>428<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>: </p> <dl><dd>чаган айдыҥ 1,2,3,4,5,6 ла 8-чи кӱндери&#160;— Јаҥы јыл, каникулдар;</dd> <dd>чаган айдыҥ 7-чи кӱни&#160;— Россияда Рождество Христово;</dd> <dd>кочкор айдыҥ 23-чи кӱни&#160;— День защитника Отечества;</dd> <dd>тулаан айдыҥ 8-чи кӱни&#160;— Ӱй улустыҥ телекейлик байрамы;</dd> <dd>кӱӱк айдыҥ 1-чи кӱни&#160;— Јас ла иштиҥ байрамы;</dd> <dd>кӱӱк айдыҥ 9-чы кӱни&#160;— Јеҥӱниҥ кӱни;</dd> <dd>кичӱ изӱ айдыҥ 12-чи кӱни&#160;— Россияныҥ кӱни;</dd> <dd>кӱчӱрген айдыҥ 4-чи кӱни&#160;— Эл-јондордыҥ бирлиги.</dd></dl> <p><br /> Иш јок байрам кӱндерде производственно-технический айалгала токтодор аргазы јок иш (эл-јонго керектӱ обслуживание) уулалат, ого коштой тургуза ла эдетен ремонт ло погрузочно-разгрузочный иштер токтобойт<sup id="cite_ref-430" class="reference"><a href="#cite_note-430"><span class="cite-bracket">&#91;</span>429<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Спорт"><span id=".D0.A1.D0.BF.D0.BE.D1.80.D1.82"></span>Спорт</h2></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:2014_Winter_Olympics_opening_ceremony_(2014-02-07)_09.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/2014_Winter_Olympics_opening_ceremony_%282014-02-07%29_09.jpg/220px-2014_Winter_Olympics_opening_ceremony_%282014-02-07%29_09.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/2014_Winter_Olympics_opening_ceremony_%282014-02-07%29_09.jpg/330px-2014_Winter_Olympics_opening_ceremony_%282014-02-07%29_09.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/2014_Winter_Olympics_opening_ceremony_%282014-02-07%29_09.jpg/440px-2014_Winter_Olympics_opening_ceremony_%282014-02-07%29_09.jpg 2x" data-file-width="1548" data-file-height="1024" /></a><figcaption>Сочиде Кышкы Олимпиаданыҥ ачылтазы</figcaption></figure> <p>1952 јылдыҥ Хельсинкиде Олимпий ойындардаҥ ала 2012 јылда Лондондо Јайгы Олимпий ойындарда советский, кийнинде российский спортсмендер качан да ӧскӧ ороондордыҥ ортозында медальдардыҥ тоозыла (общем медальном зачёте среди всех стран мира на летних Олимпийских играх) ӱчинчи јердеҥ тӧмӧн тӱшпеген. Бастыра медальдардыҥ зачедында СССР/Россия (бастыра Олимпий ойындарда) 2 јерде, США-ныҥ сборный командазыныҥ кийнинде. </p><p>1980 јылда Москвада Јайгы Олимпий ойындар ӧткӧн, 2014 јылда Сочиде&#160;— Кышкы Олимпий ойындар XXII болгон. Онойдо ок Россия Универсиадалар ӧткӱрген: 1973 јылдыҥ Јайгы Универсиадазы Москвада, 2013 јылда Казаньда Јайгы Универсиада болгон. 2019 јылда Красноярск Кышкы Универсиада ӧткӱрген. </p><p>Советский ле российский хоккеисттердиҥ јеҥӱлери тӱӱкиге кирген, олор кӧп катап телекейлик чемпионаттарда ла кышкы Олимпиадаларда јеҥӱ алгандар. </p><p>Россияда футболдыҥ традициялары тыҥ. Советский ле кийнинде российский футбольный клубтар европей турнирлерде јеҥӱ алган. СССР-дыҥ сборныйы Европаныҥ 1960 јылда чемпионы болгон, онойдо ок 1956 ла 1988 јылдарда олимпий алтын алган, футбольный турнирдее. Эмдиги ӧйдӧ Россияныҥ сборныйы 3-чи јерге ЧЕ-да 2008 јылда чыккан. 2017 јылда Россияда Кубок конфедераций ӧткӧн. 2018 јылда Россия баштапкы катап футболло телекейлик Чемпионат ӧткӱрген, ороонныҥ 11 калазында болгон. 2021 јылда Европаныҥ футболло чемпионадыныҥ кезик матчтары Санкт-Петербургта болгон. </p><p><br /> Российский спортсмендер фигурный јыҥылашла, биатлондо, чанала, мини-футболло, пляжный футболло, мячту хоккейле, шайбалу хоккейле, спортивный ла художественный гимнастикала, јеҥил атлетикала, синхрон эжинишле, онойдо ок а также башка-башка единоборстволордо, анчада вольный борьба ла бокста тыҥ кӧргӱзӱлерлӱ. </p><p>Телекейде международный шашкиле чемпиондорыныҥ ортозында, го ло рэндзюныҥ европей турнирлериниҥ јеҥӱчилдериниҥ ортодо советский ле российский спортсмендер кӧп. Советский ле российский шахмат: 1946 јылдаҥ ала 1990 јылдарга јетире телекейдиҥ шахматла чемпиондоры болуп мира јаҥыс ла совет шахматисттер чыгатан, (американец Роберт Фишердеҥ ӧскӧ). Кӧп саба телекейлик командный чемпионаттар эр де улу, ӱй де улустыҥ группаларында, онойдо ок равно «СССР телекейдиҥ сборныйына удура» деп турнирлерде совет шахматисттер јеҥӱни алатан болгон. Совет ойдиҥ кийнинеҥ российский шахматисттердиҥ айдары јок јеҥӱлери токтогон до болзо, баштапкылардыҥ ортозында барып ла јат.1991 јылдаҥ ала эмдиги ӧйгӧ јетире шахматла ӱч чемпион &#160;— россияндар. </p><p>2015 јылда российский спортсмендерди допингле тузаланат деп бурулаган (<a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">Допинговый скандал в ВФЛА,российских спортсменов обвинили в массовом применении допинга</span></i>). 2019 јылдыҥ јаҥар айында российский спортсмендерди тӧрт јылга международный соревнованиелерге божотпос деп јӧп чыккан<sup id="cite_ref-431" class="reference"><a href="#cite_note-431"><span class="cite-bracket">&#91;</span>430<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ајарулар"><span id=".D0.90.D1.98.D0.B0.D1.80.D1.83.D0.BB.D0.B0.D1.80"></span>Ајарулар</h2></div> <dl><dt>Комментариелер</dt></dl> <div class="reflist columns reflist-wide" style="list-style-type: lower-alpha;"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-withunrecog-15"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-withunrecog_15-0">1,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-withunrecog_15-1">1,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-withunrecog_15-2">1,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-withunrecog_15-3">1,3</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-withunrecog_15-4">1,4</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-withunrecog_15-5">1,5</a></sup></span> <span class="error mw-ext-cite-error" lang="alt" dir="ltr">Цитированиениҥ јастыразы Неверный тег <code>&lt;ref&gt;</code>; для сносок <code>withunrecog</code> не указан текст</span></li> </ol></div></div> <dl><dt>Ајарулар</dt></dl> <div class="reflist columns" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2,_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Пчелов, Евгений Владимирович (мындый бӱк јок)">Пчелов Е. В.</a></i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=DpyGN_vAvFwC">Рюриковичи. История династии</a>.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>: <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%BB%D0%BC%D0%B0-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%81&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Олма-пресс (мындый бӱк јок)">Олма-пресс</a>, 2001.&#160;— С.&#160;4—5.&#160;— (Архив).&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/5224031605" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-224-03160-5</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ebookiriran.ru/userfiles/file/Konf_1150_2013.pdf">Российская государственность: опыт 1150-летней истории</a>.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>: Институт российской истории Российской академии наук, 2013.&#160;— 591&#160;с.&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/9785805502553" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-8055-0255-3</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-автоссылка1-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-автоссылка1_3-0">3,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-автоссылка1_3-1">3,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bigenc.ru/text/5029842">БРЭ</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;21&#160;кӱни, 5699.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220321033116/https://bigenc.ru/text/5029842">Архивировано</a> 1647833476.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">В 24 субъектах Федерации наряду с русским используются <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%B8_%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B8_%D0%B2_%D1%81%D1%83%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%85_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Государственные и официальные языки в субъектах Российской Федерации (мындый бӱк јок)">другие 68 государственных языков</a>.</span> </li> <li id="cite_note-atlas-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-atlas_5-0">5,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-atlas_5-1">5,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343">Атлас мира: Максимально подробная информация&#32;&#47;&#32;Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов.&#160;— Москва: АСТ, 2017.&#160;— С.&#160;31.&#160;— 96&#160;с.&#160;— ISBN 978-5-17-10261-4.</span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.constitution.ru/10003000/10003000-3.htm">Конституция РФ. Глава 1. Статья 14</a></span> </li> <li id="cite_note-pertr-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-pertr_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/2684452">Переходные трудности</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; Журнал «Коммерсантъ Власть»&#32;(23&#160;тулаан ай 2015).&#32;<small>Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ&#160;5&#160;кӱни, 2018.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-withunrecog-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-withunrecog_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Включая «<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Проблема принадлежности Крыма (мындый бӱк јок)">непризнанные территории</a>»<sup id="cite_ref-pertr_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-pertr-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>7<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> — <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Республика Крым (мындый бӱк јок)">Республику Крым</a> и <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Город федерального значения (мындый бӱк јок)">город федерального значения</a> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Севастополь (мындый бӱк јок)">Севастополь</a></span> </li> <li id="cite_note-2021AB-9"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-2021AB_9-0">9,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AB_9-1">9,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AB_9-2">9,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AB_9-3">9,3</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AB_9-4">9,4</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210319185917/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/wJkrbrPg/Popul2021_Site.xls">Оценка численности постоянного населения на 1 января 2021 года и в среднем за 2020 год</a>.&#32;<small>Росстат</small></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small><small>.</small>&#32;<small>Дата обращения: тулаан айдыҥ&#160;19&#160;кӱни, 2021.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm">Население, учтённое при Всероссийской переписи населения 2010 года</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a>.&#32;<small>Дата обращения: кӱӱк айдыҥ&#160;10&#160;кӱни, 2013.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GVoIZini?url=https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm#">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;10&#160;кӱни, 2013&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-dataimf-11"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-dataimf_11-0">11,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-dataimf_11-1">11,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-dataimf_11-2">11,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-dataimf_11-3">11,3</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=914,913,963,918,960,944,967,921,943,962,964,968,922,942,186,926,&amp;s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&amp;sy=2018&amp;ey=2020&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=,&amp;br=1">Report for Selected Countries and Subjects</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf">Human Development Indices and Indicators 2019</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%9E%D0%9E%D0%9D&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Программа развития ООН (мындый бӱк јок)">Программа развития ООН</a>.&#160;— Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">* Грищенко, А. И. <span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://rjano.ruslang.ru/ru/archive/2012-1/119-139">К новейшей истории слова <i>россияне</i></a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: тулаан айдыҥ&#160;12&#160;кӱни, 2021.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210312121019/http://rjano.ruslang.ru/sites/default/files/articles/2012/1/2012-1_119-139.pdf">Архивировано</a> тулаан айдыҥ&#160;12&#160;кӱни, 2021&#160;јыл.</small></span></span>, Московский педагогический государственный университет, 2013</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">Кириллический, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://info.nic.ru/node/3204">введён 12 мая 2010 года</a></span> </li> <li id="cite_note-Area2019-16"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Area2019_16-0">15,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Area2019_16-1">15,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rosreestr.gov.ru/upload/Doc/06-upr/Ф.%2022%20за%202019%20год%20(по%20субъектам%20РФ).doc">Сведения о наличии и распределении земель в Российской Федерации на 01.01.2019 (в разрезе субъектов Российской Федерации)</a></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">Включая «<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Проблема принадлежности Крыма (мындый бӱк јок)">непризнанные территории</a>»<sup id="cite_ref-withunrecog_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-withunrecog-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>lower-alpha 1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> составляет 17&#160;125&#160;191<sup id="cite_ref-Area2019_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-Area2019-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>15<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://xn--h1ari.xn--p1ai/Main/StatisticalInformation">Российская Федерация. Статистическая информация</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; Федеральная служба информации России.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2019.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">Канадада&#160;— +1,7&#160;°C, Финляндияда климат&#160;— +2,1&#160;°С, Норвегияда&#160;— +2,3&#160;°С, Исландияда&#160;— +4,7&#160;°С.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.national-mentalities.ru/diversity/">Этнокультурное многообразие России</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32; www.national-mentalities.ru.&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2017.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170702202830/http://www.national-mentalities.ru/diversity/">Архивировано</a> 1499027310.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-rbc.ru-21"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-rbc.ru_21-0">20,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-rbc.ru_21-1">20,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/rbcfreenews/20100330161117.shtml">ВЦИОМ: Православными себя считают 75&#160;% россиян</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%91%D0%9A&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РБК (мындый бӱк јок)">РБК</a>, 30.03.2010</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">Россия ла США <i>ракетно-ядерный јуу-јепселиле</i> телекейде ядерный лидерлер болот (<i>Стратегические ядерные силы Российской Федерации, военного ракетно-ядерного потенциала</i>)</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://russianforces.org/rus/">Стратегическое ядерное вооружение России</a></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Podvig P. Russian Strategic Nuclear Forces, ed. by Frank N. von Hippel, MIT Press, 2004</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/20140212/994533804.html">Российский космический телескоп «Радиоастрон» вошёл в книгу Гиннесса</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>РИА Новости</i>&#32;(12&#160;кочкор ай 2014).</span></span></span> </li> <li id="cite_note-EncartaGreatPowers-26"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-EncartaGreatPowers_26-0">25,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-EncartaGreatPowers_26-1">25,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encarta.msn.com/encyclopedia_761590309/Great_Powers.html">Great Powers</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;30&#160;кӱни, 2008.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091031190936/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761590309/Great_Powers.html">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2009&#160;јыл.</small></span></span>// MSN Encarta&#160;— «Today’s great powers—the United States, Britain, France, Russia, and China».</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">Термин «государство-правопреемник Союза ССР» применительно к Российской Федерации был закреплён в пункте 3 статьи 1 и пункте 7 статьи 37 Федерального закона «<a rel="nofollow" class="external text" href="http://constitution.garant.ru/act/base/10103790/">О международных договорах Российской Федерации</a>» от <a href="/w/index.php?title=15_%D0%B8%D1%8E%D0%BB%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="15 июля (мындый бӱк јок)">15 июля</a> [[1995&#160;јылдыҥ №&#160;101-ФЗ (принят <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D1%83%D0%BC%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Государственная дума (мындый бӱк јок)">ГД РФ</a> <a href="/w/index.php?title=16_%D0%B8%D1%8E%D0%BD%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="16 июня (мындый бӱк јок)">16 июня</a> 1995 года)</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text">13 января 1992 МИД России разослал главам дипломатических представительств в Москве ноту, в которой заявлялось, что Российская Федерация продолжает осуществлять права и выполнять обязательства по всем договорам, заключённым СССР. На основании указанной ноты мировое сообщество признало за Российской Федерацией статус <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%BC%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Правопреемство государств (мындый бӱк јок)">государства-правопреемника</a> СССР. См.: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://constitution.garant.ru/DOC_3440062.htm">Международные договоры в правовой системе Российской Федерации</a></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%8C%D1%91%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Соловьёв, Александр Васильевич (историк) (мындый бӱк јок)">Соловьёв А. В.</a></i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hist.msu.ru/Byzantine/BB%2012%20(1957)/BB%2012%20(1957)%20136.pdf">Византийское имя России</a>&#160;// <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Византийский временник (мындый бӱк јок)">Византийский временник</a>.&#160;— 1957.&#160;— <span class="nowrap">№ 12</span>.&#160;— <span class="nowrap">С. 134–155</span>.</span></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Клосс&#160;Б.&#160;М.</i> О происхождении названия «Россия». М., 2012.&#160;— С. 26.</span> </li> <li id="cite_note-Hor-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Hor_31-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Хорошкевич&#160;А.&#160;Л. Символы русской государственности.&#160;— М.: Изд-во МГУ,1993. <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/5211025210" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-211-02521-0</a>&#160;— C.40</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i>Агеева О. Г.</i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historia.ru/1999/05/ageyeva.htm">Титул «император» и понятие «империя» в России в первой четверти XVIII века</a>&#160;// Мир истории: Российский электронный журнал.&#160;— 1999.&#160;— <span class="nowrap">№ 5</span>.</span></span> </li> <li id="cite_note-RF-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-RF_33-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Закон РСФСР от 25 декабря 1991 года № 2094-I <span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.humanities.edu.ru/db/msg/12047">«Об изменении названия государства „Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика“»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090520175808/http://www.humanities.edu.ru/db/msg/12047">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;20&#160;кӱни, 2009&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8_%D0%A1%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%B8_%D0%92%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ведомости Съезда народных депутатов Российской Федерации и Верховного Совета Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Ведомости Съезда народных депутатов РСФСР и Верховного Совета РСФСР</a>. — 1992. — № 2. — ст. 62. Данный закон вступил в силу с момента принятия, но первоначально опубликован был 6 января 1992 года (в «<a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российская газета (мындый бӱк јок)">Российской газете</a>»)</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Существует несколько вариантов проведения <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B0_%D0%BC%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83_%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%B9_%D0%B8_%D0%90%D0%B7%D0%B8%D0%B5%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Граница между Европой и Азией (мындый бӱк јок)">границы между Европой и Азией</a></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://mirplaneta.ru/samye-krupnye-reki-rossii.html">Самые крупные реки России таблица с сортировкой</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;21&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190715230633/http://mirplaneta.ru/samye-krupnye-reki-rossii.html">Архивировано</a> 1563231993.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-ReferenceA-36"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-ReferenceA_36-0">35,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ReferenceA_36-1">35,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ReferenceA_36-2">35,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFБСЭ1975">Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика&#160;//&#32;Ремень&#160;— Сафи.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>&#160;: Советская энциклопедия, 1975.&#160;— (<a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Большая советская энциклопедия (мындый бӱк јок)">Большая советская энциклопедия</a>&#160;: <span class="nowrap">[в 30 т.]</span>&#160;/ гл. ред. <span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Прохоров, Александр Михайлович (мындый бӱк јок)">А. М. Прохоров</a></span>&#160;; 1969—1978, т.&#160;22).</span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pogoda.ru.net/news/5076/">Новости погоды - Погода и Климат</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; www.pogoda.ru.net.&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://geo.1september.ru/articlef.php?ID=200404801">Полюса холода</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; Газета «География».&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;14&#160;кӱни, 2010.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616Bs6ChU?url=http://geo.1september.ru/articlef.php?ID=200404801#">Архивировано</a> куран айдыҥ&#160;21&#160;кӱни, 2011&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160916100233/http://www.sevin.ru/bioresrus/classification.html">Биологические ресурсы Российской Федерации</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%9F%D0%AD%D0%AD_%D0%A0%D0%90%D0%9D&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ИПЭЭ РАН (мындый бӱк јок)">ИПЭЭ РАН</a>.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210928065548/http://www.sevin.ru/vertebrates/">Позвоночные животные России</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%9F%D0%AD%D0%AD_%D0%A0%D0%90%D0%9D&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ИПЭЭ РАН (мындый бӱк јок)">ИПЭЭ РАН</a>.</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Горячкина Т. В., Ярич И. Г.</i>&#32;Страны мира современный справочник включая флаги 220 стран.&#160;— ЗАО «Славянский дом книги», 2004.&#160;— С.&#160;4—5.&#160;— 607&#160;с.</span></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Исаченко А. Г.</i>&#32;Ландшафтоведение и физико географическоерайонирование.&#160;— Москва: <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D1%81%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Высшая школа (издательство) (мындый бӱк јок)">Высшая школа</a>, 1991.&#160;— С.&#160;366 (234-257, 275-299, рис. 53).&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/5060017311" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-06-001731-1</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Исаченко А. Г.</i>&#32;Ландшафтоведение и физико географическоерайонирование.&#160;— Москва: <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%8B%D1%81%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Высшая школа (издательство) (мындый бӱк јок)">Высшая школа</a>, 1991.&#160;— С.&#160;366 (рис. 54).&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/5060017311" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-06-001731-1</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%98%D1%81%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE,_%D0%90%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Исаченко, Анатолий Григорьевич (мындый бӱк јок)">Исаченко А. Г.</a></i>&#32;<span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.landscape.edu.ru/images/maps/fgr/ecorusatlas_landscapes.jpg">Экологический атлас России: карта ландшафтов</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ&#160;10&#160;кӱни, 2018.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6HBPNHi8W?url=https://www.landscape.edu.ru/images/maps/fgr/ecorusatlas_landscapes.jpg">Архивировано</a> кичӱ изӱ айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2013&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-NRE-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-NRE_45-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Новая российская энциклопедия (мындый бӱк јок)">Новая российская энциклопедия</a>, т. 1&#32;&#47;&#32;А. Д. Некипелов и др..&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>: Энциклопедия, 2003.&#160;— 969&#160;с.&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/5948020037" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-94802-003-7</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_5804405349">Флора российского Дальнего Востока: дополнения и исправления к изданию «Сосудистые растения советского Дальнего Востока» Т. 1-8 (1985-1996)</a>&#32;&#47;&#32;Отв. ред. А. Е. Кожевников и Н. С. Пробатова.&#160;— Владивосток: <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Дальнаука (мындый бӱк јок)">Дальнаука</a>, 2006.&#160;— С.&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_5804405349/page/n454">456</a>.&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/5804405349" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-8044-0534-9</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.novrosen.ru/Russia/nature/vegetation.htm">Растительность</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;23&#160;кӱни, 2011.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111026180117/http://www.novrosen.ru/Russia/nature/vegetation.htm">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;26&#160;кӱни, 2011&#160;јыл.</small></span></span> // Россия. Электронный энциклопедический словарь</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D1%85%D1%82%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D1%8F%D0%BD,_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD_%D0%9B%D0%B5%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Тахтаджян, Армен Леонович (мындый бӱк јок)">Тахтаджян А. Л.</a></i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=9gylTK3CsScC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=onepage&amp;q&amp;f=false">Флористические области земли</a>.&#160;— <abbr title="Ленинград">Л.</abbr>: <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0_(%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Наука (издательство) (мындый бӱк јок)">Наука</a>, 1978.&#160;— С.&#160;57, 248.</span></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text">Шапарев&#160;Н.&#160;Я. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/lesnye-resursy-rossii-i-belarusi-v-pokazatelyah-ustoychivogo-razvitiya">Лесные ресурсы России и Беларуси в показателях устойчивого развития</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D0%9A%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вестник Кемеровского государственного университета (мындый бӱк јок)">Вестник Кемеровского государственного университета</a>. №&#160;3 (55). Т. 1. 2013. С. 81</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Горячкина Т. В., Ярич И. Г.</i>&#32;Страны мира современный справочник включая флаги 220 стран.&#160;— ЗАО "Славянский дом книги", 2004.&#160;— С.&#160;4—5.&#160;— 607&#160;с.</span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://moya-planeta.ru/news/view/google_vypustil_kartu_lesov_mira_3065/">Google выпустил карту лесов мира</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2014.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210805061244/https://moya-planeta.ru/news/view/google_vypustil_kartu_lesov_mira_3065">Архивировано</a> 1628143964.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://habrahabr.ru/post/213831/">Google выпустил карту лесов мира: Global Forest Watch</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2014.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nature-time.ru/2013/12/vyirubka-lesov-ekologicheskaya-problema/">Вырубка лесов — одна из экологических проблем в России</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2014.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210730155321/https://nature-time.ru/2013/12/vyirubka-lesov-ekologicheskaya-problema/">Архивировано</a> 1627660401.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Пчелов&#160;Е.&#160;В.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=DpyGN_vAvFwC&amp;pg=PA4&amp;dq=1139+лет+Русскому+государству&amp;hl=ru&amp;ei=VgziTJzOBsb2sgbY3an4Cw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=1139%20лет%20Русскому%20государству&amp;f=false">Рюриковичи: История династии: 1000 лет одного рода</a> М.: Олма-пресс, 2001.&#160;— С. 4-5</span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343">Российская государственность: опыт 1150-летней истории.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>: Институт российской истории Российской академии наук, 2013.&#160;— 591&#160;с.&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/9785805502553" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-8055-0255-3</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-names-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-names_56-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Другие наименования государства:</i> Российская Советская Республика (с 25 октября 1917 года), Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика (с 19 июля 1918 года), Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика (с 5 декабря 1936 года)</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text">Закон РСФСР от 25 декабря 1991 года № 2094-I «Об изменении наименования государства Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика».</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text">Постановление Государственной Думы Федерального Собрания РФ от 23 октября 1998 года №&#160;3158-II ГД «<a rel="nofollow" class="external text" href="http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&amp;link_id=.link_number%20&amp;nd=102056099&amp;intelsearch=">О заявлении Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации „В связи с закреплением в </a><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Конституция (мындый бӱк јок)"> Конституции</a> Автономной Республики Крым украинского языка как единственного государственного языка на территории Автономной Республики Крым“»</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&amp;link_id=.link_number%20&amp;nd=102059861&amp;intelsearch=">О государственной политике Российской Федерации в отношении соотечественников за рубежом</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; pravo.gov.ru.&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Седов, Валентин Васильевич (мындый бӱк јок)">Седов В. В.</a></i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://slavya.ru/trad/history/genezis/sed.htm">Этногенез ранних славян</a>&#160;// <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вестник Российской академии наук (мындый бӱк јок)">Вестник Российской академии наук</a>&#160;: журнал.&#160;— 2003.&#160;— <span class="nowrap">Т. 73</span>, <span class="nowrap">№ 7</span>.&#160;— <span class="nowrap">С. 594—605</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304093300/http://slavya.ru/trad/history/genezis/sed.htm">Архивировано</a> 4&#160;тулаан ай 2016&#160;года.</small></span></span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://suzhdenia.ruspole.info/node/3553">Румянцев В. Проблема славянского расселения в Восточной Европе и становления древнерусской народности в работах В.&#160;В.&#160;Седова, Международный исторический журнал «&#160;Русин», Кишинёв, 2012, √4 (30), с.131-165</a></span> </li> <li id="cite_note-СедовИаи99-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-СедовИаи99_62-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Седов, Валентин Васильевич (мындый бӱк јок)">Седов&#160;В.&#160;В.</a></i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/31006567/Седов_В._Древнерусская_народность._Историко-археологическое_исследование_Staroruské_národnosti._Historický_a_archeologický_výzkum_Old_Russian_nationality._Historical_and_archaeological_research">Древнерусская народность. Историко-археологическое исследование (Миграция славян из Дунайского региона)</a>. М., 1999.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/varyago-russkii-vopros-v-otechestvennoi-istoriografii-xviii-xx-vekov">Фомин В. Варяго-русский вопрос в отечественной историографии XVIII—XX веков, Автореферат докторской диссертации, М., 2005</a></span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/evolyutsiya-gosudarstvennogo-stroya-drevnei-rusi-ix-x-vv">Кочетков Д. Эволюция государственного строя Древней Руси: IX—X&#160;вв., Автореферат диссертации, Коломна, 2005</a></span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/istoricheskii-genezis-drevnerusskogo-gosudarstva-teoretiko-metodologicheskii-aspekt">Тимонин А. Исторический генезис древнерусского государства: Историко-методологический аспект, автореферат докторской диссертации, Санкт-Петербург, 1997</a></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://cheloveknauka.com/rekonstruktsiya-istoricheskogo-protsessa-stanovleniya-drevnerusskoy-gosudarstvennosti-ix-veka">Потапов А. Реконструкция исторического процесса становления древнерусской государственности IX века, Автореферат диссертации, Саратов, 2001</a></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D1%83%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Цукерман, Константин (мындый бӱк јок)">Цукерман К.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iananu.kiev.ua/archaeology/2003-1/zukerman.htm">Два этапа формирования Древнерусского государства</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Археология (журнал) (мындый бӱк јок)">Археологія</a>, Київ: Інститут археології HAH України №&#160;1/2003</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/osobennosti-vzaimootnoshenii-drevnerusskogo-gosudarstva-so-stranami-prichernomorya-v-ix-xi-v">Беляев М. Особенности взаимоотношений древнерусского государства со странами Причерноморья в IX—XI&#160;вв., Автореферат диссертации, М., 2004</a></span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/sotsialnaya-missiya-pravoslavnogo-khristianstva-v-drevnei-rusi-ix-xi-vv">Руденко Л. Социальная миссия православного христианства в Древней Руси IX—XI&#160;вв., Автореферат диссертации, М., 2008</a></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/pravonarushenie-i-yuridicheskaya-otvetstvennost-po-russkoi-pravde">Фёдорова А. Правонарушение и юридическая ответственность по Русской правде, Автореферат диссертации, Тольятти, 2005</a></span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/vozniknovenie-i-stanovlenie-gosudarstvennosti-i-problemy-razvitiya-form-gosudarstvennogo-ust">Маркелов С. Возникновение и становление государственности и проблемы развития форм государственного устройства Древней руси в VII—X веках, Автореферат диссертации, Санкт-Петербург, 2010</a></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/khronologiya-pokhoda-batyya-na-severnuyu-rus">Гартман А. Хронология похода Батыя на Северную Русь, Автореферат диссертации, Барнаул, 2010</a></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/otechestvennaya-istoriografiya-mongolskogo-zavoevaniya-rusi">Мухаметов Ф. Отечественная историография монгольского завоевания Руси, Автореферат докторской диссертации, М., 2007</a></span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bigenc.ru/domestic_history/text/2651627">НЕВСКАЯ БИТВА 1240 • Большая российская энциклопедия - электронная версия</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<i>bigenc.ru</i>.&#32;<small>Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ&#160;20&#160;кӱни, 2021.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210624203540/https://bigenc.ru/domestic_history/text/2651627">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;21&#160;кӱни, 6940&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bigenc.ru/domestic_history/text/2137087">ЛЕДОВОЕ ПОБОИЩЕ 1242 • Большая российская энциклопедия - электронная версия</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<i>bigenc.ru</i>.&#32;<small>Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ&#160;20&#160;кӱни, 2021.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210507153214/https://bigenc.ru/domestic_history/text/2137087">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;21&#160;кӱни, 1534&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://cheloveknauka.com/aleksandr-nevskiy-v-otechestvennoy-kulture-i-istoricheskoy-pamyati">Соколов Р.&#160;А.&#160;Александр Невский в отечественной культуре и исторической памяти, Автореферат докторской диссертации, Санкт-Петербург, 2013</a></span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/moskovskaya-rus-ot-udelnogo-knyazhestva-k-tsarstvu-evolyutsiya-gosudarstvennosti-skvoz-prizmu-predstavleniy-sovremennikov">проф. Талина Г. Московская Русь от удельного княжества&#160;— к царству: эволюция государственности сквозь призму представлений современников, журнал «Знание». Понимание. Умение", √2, 2015</a></span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/mezhduknyazheskaya-borba-v-severo-vostochnoi-rusi-seredina-xiii-pervaya-chetvert-xiv-vekov">Суэтин А. Междукняжеская борьба в Северо-Восточной Руси, середина XIII-первая четверть XIV веков, Автореферат диссертации, Тюмень, 1999</a></span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Соболева&#160;Н.&#160;А., Артамонов&#160;В.&#160;А.</i> Символы России.&#160;— М.: Панорама, 1993—208 стр.&#160;— С. 23.</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/politics/20081130/156156194.html">Государственный герб России: история и значение</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>РИА Новости</i>&#32;(20081130T1016+0300Z).&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/pechat-1497-g-ivana-iii-k-probleme-proiskhozhdeniya-rossiiskoi-gosudarstvennoi-simvoliki"><i>Магдолна Агоштон</i>, Печать 1497&#160;г. Ивана III: к проблеме происхождения российской государственной символики, Автореферат докторской диссертации, Волгоград, 2005</a></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/russkoe-gosudarstvo-i-velikoe-knyazhestvo-litovskoe-s-kontsa-xv-v-do-1569-g-opyt-sravnitelno"><i>Бычкова М.</i> Русское государство и Великое княжество Литовское с конца XV&#160;в. до 1569&#160;г. :Опыт сравнительно-исторического изучения политического строя, Автореферат докторской диссертации, М. 1998</a></span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFБРЭ"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://bigenc.ru/text/1883363">Брестский мир 1918</a>&#160;/ Е. Ф. Жупикова&#160;//&#32;<a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Большая российская энциклопедия (мындый бӱк јок)">Большая российская энциклопедия</a>&#160;: <span class="nowrap">[в 35 т.]</span>&#160;/ гл. ред. <span class="nowrap"><a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%B2,_%D0%AE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Осипов, Юрий Сергеевич (мындый бӱк јок)">Ю. С. Осипов</a></span>.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>&#160;: Большая российская энциклопедия, 2004—2017.</span></span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/vneshnyaya-politika-sovetskogo-gosudarstva-v-pervoi-polovine-1920-kh-godov-po-anglo-amerikan">Гришин А.&#160;В.&#160;Внешняя политика Советского Государства в первой половине 1920-х годов по англо-американской исторической литературе и источникам, Автореферат диссертации, Заключение, Брянск, 2004, 262 с.</a></span> </li> <li id="cite_note-Der-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Der_85-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Вахрушева Д., Староверова Е., Гончарова Е. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/2010/0417/gazeta020.php">Труд в России больше, чем работа</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D1%83%D0%B4_(%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Труд (газета) (мындый бӱк јок)">газета «Труд»</a>, 02.04.2010</span> </li> <li id="cite_note-Trud33-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Trud33_86-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Ильюхов А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cheloveknauka.com/politika-sovetskoy-vlasti-v-sfere-truda-1917-1929-gg">Политика Советской власти в сфере труда, 1917—1929&#160;г., Автореферат докторской диссертации, Заключение, Тезис №&#160;16</a>, Смоленск, 1999</span> </li> <li id="cite_note-Med-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Med_87-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.medical-enc.ru/17/social-obespechenie.shtml">Социальное обеспечение; социальное страхование</a> // Медицинская энциклопедия, 2007—2016, www.Medical-Enc.ru</span> </li> <li id="cite_note-Fr-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Fr_88-0">↑</a></span> <span class="reference-text">проф. Сорокина&#160;Т.&#160;С. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bibliotekar.ru/423/35.htm">Ч. 5 Новейшее время, Глава 9: Становление Советского здравоохранения и медицины, Принципы государственного здравоохранения (первые годы советской власти)</a> // История медицины в 2-х томах. Учебник для медицинских вузов, 9-е изд., М., 2009</span> </li> <li id="cite_note-Kt-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Kt_89-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Буторина Е. <span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://topnewsrustoria.ru/post/blesk-i-nicsheta-sovetskih-zdravnic-kak-razvivalos-sanatorno-kurortnoe-lechenie-v-sssr/">Блеск и нищета советских здравниц: как развивалось санаторно-курортное лечение в СССР</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2016.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161017041708/http://topnewsrustoria.ru/post/blesk-i-nicsheta-sovetskih-zdravnic-kak-razvivalos-sanatorno-kurortnoe-lechenie-v-sssr/">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;17&#160;кӱни, 2016&#160;јыл.</small></span></span> // журнал «Рустория», 26.05.2015</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://club.mon.gov.ru/articles/36">История развития системы внешкольного образования XVIII—XXI века, Внешкольное образование, Дискуссионный клуб Минобрнауки РФ, 1.12.2011</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ&#160;3&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304122514/http://club.mon.gov.ru/articles/36">Архивировано</a> тулаан айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2016&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-Научно-техническое_образование_и_кадровые_резервы_в_СССР-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Научно-техническое_образование_и_кадровые_резервы_в_СССР_91-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://statehistory.ru/4316/Analiticheskaya-zapiska-NATO-ob-obrazovanii-v-SSSR-1959-g-/">Scientific and Technological Training and Manpower in the USSR</a> (Аналитическая записка НАТО об образовании в СССР, 1959&#160;г.)<small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small></span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i>Новосельцева, Татьяна Ивановна.</i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/vydvizhenchestvo-v-kadrovoi-politike-sovetskogo-gosudarstva-v-1920-1930-e-gody-na-materialak">Выдвиженчество в кадровой политике Советского Государства в 1920-1930-е годы: На материалах Смоленской области</a>&#32;(ru).&#160;— 2004.</span></span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text">Мясников А. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://best-stroy.ru/articles/r25/r25_3/2310">Государственная политика в жилищном строительстве СССР. Историческая справка, ВЦИС&#160;— фонд типовой проектной документации</a></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text">prof. G.Grossman. Russia and The Soviet Union. Fontana Economic History of Europe, ed.by C.Cipolla, Glasgow, Vol.4, Part 2, p.490</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8,_%D0%9F%D0%BE%D0%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Грегори, Пол (мындый бӱк јок)">Грегори П.</a></i> Экономический рост Российской империи (конец XIX, начало XX века). Новые подсчёты и оценки.&#160;— М., 2003, С. 21</span> </li> <li id="cite_note-Moorsteen-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Moorsteen_96-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Moorsteen R., Prices and Production of Machinery in the Soviet Union in 1928—1958 .&#160;— Cambridge Mass.: <a href="/w/index.php?title=Harvard_University_Press&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Harvard University Press (мындый бӱк јок)">Harvard University Press</a>, 1962.</span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text">Harrison, Mark. (1999) Soviet industrial production, 1928 to 1955&#160;: real growth and hidden inflation. Journal of Comparative Economics, Vol.28 (No.1). pp. 134—155. ISSN 0147-5967</span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://lenta.ru/articles/2016/06/22/dedi_voevali/">Березин А. Держались там. Мифы и архивные тайны о нападении нацистской Германии на СССР, Lenta.Ru, 22.06.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://portal-kultura.ru/articles/history/5608-my-zavalili-nemtsev-ne-trupami-a-zhelezom/">Иогансен Н. «Мы завалили немцев не трупами, а железом», просветительская газета «&#160;Культура», 22.06.2013</a></span> </li> <li id="cite_note-Мельтюхов-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Мельтюхов_100-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i>Мельтюхов, Михаил.</i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://rg.ru/2016/06/16/rodina-sssr-germaniya.html">У врага было больше живой силы, у нас - пушек, танков, самолётов</a>&#32;// <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Родина (журнал) (мындый бӱк јок)">Родина</a>&#160;: журнал.&#160;— 2016.&#160;—&#32;№&#160;6 (616)&#32;(Кичӱ изӱ ай).&#160;— С.&#160;108—111.</span></span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/oboronitelnye-boi-krasnoi-armii-na-yugo-zapadnykh-podstupakh-k-moskve-v-oktyabre-dekabre-194">Максимов И.Оборонительные бои Красной Армии на юго-западных подступах к Москве в октябре-декабре 1941 года, Автореферат диссертации, М.,2001</a></span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text">Мягков М. Вермахт у ворот Москвы 1941—1942, Глава 1, &amp;2, Подготовка операции «Тайфун», М., 1999</span> </li> <li id="cite_note-Боффа_том_2_Битва_под_Москвой-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Боффа_том_2_Битва_под_Москвой_103-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%91%D0%BE%D1%84%D1%84%D0%B0,_%D0%94%D0%B6%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%B5&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Боффа, Джузеппе (мындый бӱк јок)">Боффа, Дж.</a></i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://scepsis.net/library/id_3165.html">Битва под Москвой</a>&#160;//&#32;История Советского Союза&#160;: <span class="nowrap">в 2 т.</span>.&#160;— 2-е изд.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>&#160;: Международные отношения, 1994.&#160;— Т.&#160;2. От Отечественной войны до положения второй мировой державы. Сталин и Хрущёв. 1941 — 1964 гг., кн.&#160;5. Великая Отечественная война.</span></span> </li> <li id="cite_note-Pořízek-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Pořízek_104-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><i>Miroslav Pořízek.</i>&#32;<span lang="cs"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.parlamentnilisty.cz/arena/nazory-a-petice/Miroslav-Porizek-Bitva-o-Moskvu-a-krach-planu-na-bleskovou-valku-455854">Bitva o Moskvu a krach plánů na bleskovou válku</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="чехтеп">(чех.)</span></small>.&#32;<i>Parlamentní Listy.cz</i>&#32;(29&#160;сыгын ай 2016).&#32;<small>Дата обращения: сыгын айдыҥ&#160;9&#160;кӱни, 2017.</small></span></span> <span style="font-size:85%;"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/history/20161002/237954970.html">См. русский перевод</a> на сайте «ИноСМИ».</span></span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/spravka/20150420/1059233885.html">Московская битва в ходе Великой Отечественной войны (1941—1942),Справка, РИА Новости, 20.04.2015</a></span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/society/06/12/2011/5703eff19a79477633d3acd6">А.Филипенок. Битва под Москвой: первая Великая победа Великой войны, РБК, 06.12.2011</a></span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/britano-amerikanskoe-ekonomicheskoe-sotrudnichestvo-s-sssr-vo-vremya-vtoroi-mirovoi-voiny">Евдокимова А. Британо-американское экономическое сотрудничество с СССР во время Второй мировой войны, Автореферат диссертации, Рязань 2010</a></span> </li> <li id="cite_note-RIANews_Lend-Lease-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-RIANews_Lend-Lease_108-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/history_spravki/20100427/227287577.html">Помощь союзников СССР во Второй мировой войне</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%98%D0%90_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РИА Новости (мындый бӱк јок)">РИА Новости</a></i>&#32;(27&#160;кандык ай 2010).&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;30&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text">Согласно критериям количества участвовавших в войне против СССР подразделений вермахта и понесённым ими потерям, Великая Отечественная война является главной частью <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вторая мировая война (мындый бӱк јок)">Второй мировой войны</a>: на Восточном фронте сражалось около 80&#160;% всех подразделений вермахта//David M. Glantz, Jonathan M. House. When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Revised and Expanded, University Press of Kansas, 2015. P. 301—303. <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/9780700621217" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-7006-2121-7</a></span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a></span> <span class="reference-text">Самсоненко Г.<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/otechestvennaya-i-nemetskaya-istoriografiya-o-roli-sssr-v-pobede-nad-germaniei-v-gody-vtoroi">Отечественная и немецкая историография о роли СССР в победе над Германией в годы Второй мировой войны 1941—1945&#160;гг.</a>, Автореферат диссертации, Санкт-Петербург, 2002</span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%81,_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гастингс, Макс (мындый бӱк јок)">Макс Гастингс</a> полагает, что на Восточном фронте вермахт понёс 90&#160;% своих безвозвратных потерь, см.: <span class="citation"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=Richard_J._Evans&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Richard J. Evans (мындый бӱк јок)">Richard J. Evans</a>.</i>&#32;<span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/2011/11/20/books/review/inferno-the-world-at-war-1939-1945-by-max-hastings-book-review.html">World War II, From the Ground Up</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32;<i><a href="/w/index.php?title=New_York_Times&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="New York Times (мындый бӱк јок)">New York Times</a></i>&#32;(17&#160;November 2011).&#32;<small>Дата обращения: сыгын айдыҥ&#160;29&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-Germany2-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Germany2_112-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Binder G.</i>&#32;Deutschland seit 1945&#160;: Eine Dokumentierte desamtdt. Geschicht in d. Zeit d. Teilung.&#160;— Shtuttgart; Degerloch: Seevald, 1969.&#160;— 608&#160;p.</span></span> </li> <li id="cite_note-ВОВ_ВЭ-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ВОВ_ВЭ_113-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation">Великая Отечественная война&#160;//&#32;Военная энциклопедия&#160;: <span class="nowrap">в 8 т.</span>.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>&#160;: <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Воениздат (мындый бӱк јок)">Воениздат</a>.&#160;— Т.&#160;2: Вавилония — Гюйс&#160;/ Гл. ред. комиссии П. С. Грачёв и войска д=1994.&#160;— <span class="nowrap">10&#160;000 экз.</span>&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/5203002991" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-203-00299-1</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a></span> <span class="reference-text">Ишаан Тхарур (Ishaan Tharoor) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/history/20160509/236457201.html">Не забывайте, как СССР спас мир от Гитлера</a> // <a href="/w/index.php?title=Washington_Post&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Washington Post (мындый бӱк јок)">Washington Post</a>, 08.09.2015 (перевод <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D0%BE%D0%A1%D0%9C%D0%98.%D1%80%D1%83&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ИноСМИ.ру (мындый бӱк јок)">ИноСМИ.ру</a>, 09.05.2016</span> </li> <li id="cite_note-Бочарников_’14-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Бочарников_’14_115-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nic-pnb.ru/analytics/osvoboditelnaya-missiya-krasnoj-armii-v-evrope-v-1944-1945-godax/">Освободительная миссия Красной Армии в Европе в 1944—1945 годах</a> // Научно-исследовательский центр проблем национальной безопасности, 27.09.2014</span> </li> <li id="cite_note-Боффа_том_2-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Боффа_том_2_116-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://scepsis.net/library/id_3174.html">История Советского Союза. От Отечественной войны до положения второй мировой державы. Сталин и Хрущёв. 1941 — 1964 гг.Международные отношения, 1994</a></span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/otechestvennaya-i-nemetskaya-istoriografiya-o-roli-sssr-v-pobede-nad-germaniei-v-gody-vtoroi">Самсоненко Г. Отечественная и немецкая историография о роли СССР в победе над Германией в годы Второй мировой войны 1941—1945&#160;гг., Автореферат диссертации, Санкт-Петербург, 2002</a></span> </li> <li id="cite_note-ReferenceB-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ReferenceB_118-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%81,_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Гастингс, Макс (мындый бӱк јок)">Макс Хейстингс</a>.</i>&#32;Вторая мировая война: Ад на земле&#160;= All Hell. Let Loose the World at War 1939—1945.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>&#160;: <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%BD%D0%BE%D0%BD-%D1%84%D0%B8%D0%BA%D1%88%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Альпина нон-фикшн (мындый бӱк јок)">Альпина нон-фикшн</a>, 2015.&#160;— 698&#160;с.&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/9785916713527" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5916713527</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/history/20160509/236457201.html">Ишаан Тхарур (Ishaan Tharoor) Не забывайте, как СССР спас мир от Гитлера, Washington Post, USA, 08.09.2015//перепечатка ИноСми, 09.05.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="План Маршалла (мындый бӱк јок)">План Маршалла</a></span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a></span> <span class="reference-text">Центрально-Восточная Европа во второй половине XX века, в 3-х томах, отв. ред. И.&#160;И.&#160;Орлик, т. 1: Становление «реального социализма». 1945—1965. М., 2000, с. 285.</span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Орлик&#160;И.&#160;И.</i>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.perspektivy.info/oykumena/europe/centralno-vostochnaja_jevropa_ot_sev_do_jevrosojuza_2010-07-12.htm">Центрально-Восточная Европа: от СЭВ до Евросоюза, глава: Создание СЭВ и его деятельность, аналитический журнал «Перспективы», Фонд исторической перспективы</a></span> </li> <li id="cite_note-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-123">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.e-reading.club/book.php?book=1017156">Арендт Х., Истоки тоталитаризма, пер.с англ. Седов Л., М.,1996</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кандык айдыҥ&#160;18&#160;кӱни, 2018.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180418230031/https://www.e-reading.club/book.php?book=1017156">Архивировано</a> кандык айдыҥ&#160;18&#160;кӱни, 2018&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-124">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://phys.msu.ru/rus/about/sovphys/ISSUES-2007/6(59)-2007/59-3/">акад. Черток Б. Первый искусственный спутник Земли, физ. фак-т МГУ, газета «Советский физик», М., 2010</a></span> </li> <li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80-%D1%80%D0%B0%D1%80-%D1%83-%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2%D0%B0-%D0%B1%D1%8B%D0%BB-%D1%88%D0%B0%D0%BD%D1%81-%D1%81%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8C-%D1%81%D1%81%D1%81%D1%80/a-15001648">Александр Рар: У Горбачёва был шанс сохранить СССР, Deutsche Welle, 24.05.2011</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190403215735/https://www.dw.com/ru/%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80-%D1%80%D0%B0%D1%80-%D1%83-%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2%D0%B0-%D0%B1%D1%8B%D0%BB-%D1%88%D0%B0%D0%BD%D1%81-%D1%81%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8C-%D1%81%D1%81%D1%81%D1%80/a-15001648">Архивировано</a> 1554328655.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-Шубин-126"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Шубин_126-0">125,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Шубин_126-1">125,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D1%83%D0%B1%D0%B8%D0%BD,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Шубин, Александр Владленович (мындый бӱк јок)">Шубин&#160;А.&#160;В.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/HOLODNAYA_VONA.html?page=0,3">Холодная война</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%BE%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кругосвет (мындый бӱк јок)">Кругосвет</a></span> </li> <li id="cite_note-interpretive-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-interpretive_127-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304134228/http://interpretive.ru/dictionary/960/word/holodnaja-voina">Холодная война</a> // Оксфордская Иллюстрированная Энциклопедия Всемирная история (с 1800&#160;г. и до наших дней).&#160;— Весь мир, ИД «Инфра-М», <a href="/w/index.php?title=Oxford_University_Press&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Oxford University Press (мындый бӱк јок)">Oxford University Press</a>, 2000</span> </li> <li id="cite_note-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-128">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="https://en.wikisource.org/wiki/ru:%D0%A1%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BE_%D1%81%D0%BE%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D0%A1%D0%BE%D0%B4%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%9D%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D1%8B%D1%85_%D0%93%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2_(1991)#Соглашение_о_создании_Содружества_Независимых_Государств_(1991)" class="extiw" title="wikisource:ru:Соглашение о создании Содружества Независимых Государств (1991)">Соглашение о создании Содружества Независимых Государств (1991)</a></span> </li> <li id="cite_note-129"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-129">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/s:%D0%94%D0%B5%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%BE%D1%82_26.12.1991_%E2%84%96_142-%D0%9D" class="extiw" title="ru:s:Декларация Совета Республик ВС СССР от 26.12.1991 № 142-Н">Декларация Совета Республик ВС СССР от 26.12.1991 № 142-Н</a></span> </li> <li id="cite_note-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-130">↑</a></span> <span class="reference-text">Холодная война / Егорова&#160;Н.&#160;И. // Хвойка&#160;— Шервинский.&#160;— М.&#160;: Большая российская энциклопедия, 2017.&#160;— С. 132.&#160;— (Большая российская энциклопедия&#160;: [в 35 т.] / гл. ред. Ю.&#160;С.&#160;Осипов&#160;; 2004—2017, т. 34).&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/9785852703729" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-85270-372-9</a>.</span> </li> <li id="cite_note-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-131">↑</a></span> <span class="reference-text"> 1991 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 25-чи кӱнинде <i>Верховный Совет РСФСР</i> Јасак чыгарган: РСФСР-дыҥ адын Росся Федерация деп солыыр (Росся).</span> </li> <li id="cite_note-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-132">↑</a></span> <span class="reference-text">Термин <a href="/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%83%D1%81_%D1%82%D0%B8%D0%BB" title="Орус тил">орустап</a> <i><span lang="ru">«государство-правопреемник Союза ССР»</span></i> бу термин РФ пункт 3 статья 1 ле пункт 7 статья 37 Федеральный јасак «Российский Федерацияныҥ јондор ортодо јӧптӧжӱлери керегинде» 1995 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 15-чи кӱнинде № 101-ФЗ Государственный думала (Госдумой РФ) 1995 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 16 кӱнинде јӧптӧлгӧн — кӧр <a rel="nofollow" class="external text" href="http://constitution.garant.ru/DOC_10003790.htm">федеральный закон от 15 июля 1995 г. № 101-ФЗ «О международных договорах Российской Федерации»</a></span> </li> <li id="cite_note-133"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-133">↑</a></span> <span class="reference-text">1992 јылдыҥ чаган айыныҥ 13-чи кӱнинде (Министерство иностранных дел Российской Федерации, МИД) Россияныҥ ӧскӧ ороондорло колбулардыҥ министерствозы Москвада бастыра дипломатический представительстволордыҥ башкараачыларына нота аткарган: Россия Федерация СССР-дыҥ правопреемниги болуп, оныҥ ӧскӧ ороондорло тургускан јӧптӧжӱлерин уулалтар. Бу нотага тайанып, телекейлик сообщество Росся Федерацияны СССР-дыҥ правопреемниги деп статустузыла јӧпсинген. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://constitution.garant.ru/DOC_3440062.htm">Международные договоры в правовой системе Российской Федерации</a></span> </li> <li id="cite_note-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-134">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Пётр Авен, Альфред Кох.</i>&#32;Революция Гайдара: История реформ 90-х из первых рук.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>: <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%8C%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%9F%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%88%D0%B5%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Альпина Паблишер (мындый бӱк јок)">Альпина Паблишер</a>, 2013.&#160;— 472&#160;с.&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/9785961443844" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-9614-4384-4</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-135"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-135">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://land-question.narod.ru/misc/olae_1.html">Открытое письмо Президенту СССР, в кн.:Ф. Харрисон, Г. Титова, Т. Роскошная. «Мёртвый» груз экономики.&#160;— СПб, 1999&#160;— с. 62</a></span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a></span> <span class="reference-text">Горшков А. Российские реформы и западные экономисты, Челябинск, 2001, с. 4.</span> </li> <li id="cite_note-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-137">↑</a></span> <span class="reference-text">Заявление о намерениях группы экономических преобразований, Проблемы прогнозирования, 1994, №&#160;4.</span> </li> <li id="cite_note-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-138">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://istina.msu.ru/publications/book/2765451/">Якунин В., Сулакшин С., Макаров В., Симонов В., Государственная экономическая политика и Экономическая доктрина России: К умной и нравственной экономике, в 5 томах., М., 2008, с. 160</a>. <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/9785912900228" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-5-91290-022-8</a>.</span> </li> <li id="cite_note-139"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-139">↑</a></span> <span class="reference-text">Осадчая И.<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nkj.ru/archive/articles/1449/">Превратности развития российского капитализма</a> // «<a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0_%D0%B8_%D0%B6%D0%B8%D0%B7%D0%BD%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Наука и жизнь (мындый бӱк јок)">Наука и жизнь</a>», №&#160;8, 2005.</span> </li> <li id="cite_note-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-140">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://expert.ru/2016/12/6/patologiya-neravenstva/">Ремизов М. Патология неравенства, «Эксперт», 20.12.2016</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;21&#160;кӱни, 9282.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220321033421/https://expert.ru/2016/12/6/patologiya-neravenstva/">Архивировано</a> 1647833661.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B8%D0%BD,_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Кувалдин, Виктор Борисович (мындый бӱк јок)">Кувалдин&#160;В.&#160;Б.</a> <span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.carnegie.ru/ru/pubs/books/volume/27609806ls-01vk.pdf">«Президентство в контексте трансформации»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/http://archive.carnegie.ru/ru/pubs/books/volume/27609806ls-01vk.pdf"><i>история</i></a> )</span>.</span></span> // Россия политическая.&#160;— Москва, 1998.&#160;— С. 15-70</span> </li> <li id="cite_note-142"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-142">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://rusref.nm.ru/intr.htm">Шокирующий провал «шоковой терапии»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110716070226/http://rusref.nm.ru/intr.htm">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;16&#160;кӱни, 2011&#160;јыл.</small></span></span> // «Реформы глазами российских и американских учёных», 1996</span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i>Некипелов А. Д.</i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://vivovoco.astronet.ru/VV/JOURNAL/VRAN/NOTRED.HTM">Рецензируется книга Путь в XXI век (стратегические проблемы и перспективы российской экономики)</a>&#160;// <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D0%A0%D0%90%D0%9D&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вестник РАН (мындый бӱк јок)">Вестник РАН</a>.&#160;— 2000.&#160;— <span class="nowrap">Т. 70</span>, <span class="nowrap">№ 1</span>.&#160;— <span class="nowrap">С. 87—89</span>.</span></span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.informnauka.ru/rus/2003/2003-08-01-03_821_r.htm">Russian Science News</a></span> </li> <li id="cite_note-Reforma-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Reforma_145-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/52n/n52n-s32.shtml">Шоковые терапевты российской экономики: от Гайдара — до… Исповедь академика Олега Богомолова</a>&#160;// <a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Новая газета (мындый бӱк јок)">Новая газета</a>.&#160;— 2000.&#160;— 2 ӱлӱрген ай&#32;(<span class="nowrap">№ 52</span>).&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304112537/http://2000.novayagazeta.ru/nomer/2000/52n/n52n-s32.shtml">Архивировано</a> 4&#160;тулаан ай 2016&#160;года.</small></span></span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/politics/20141226/1040291924.html">Отставка Ельцина: мужественный поступок или запоздалый шаг</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%98%D0%90_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РИА Новости (мындый бӱк јок)">РИА Новости</a>&#32;(26&#160;јаҥар ай 2014).&#32;<small>Дата обращения: чаган айдыҥ&#160;28&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-147">↑</a></span> <span class="reference-text">Барсенков&#160;А.&#160;С., Вдовин А.&#160;И.&#160;История России. 1917—2007.&#160;— М.: Аспект Пресс, 2008.&#160;— С. 772</span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.prime-tass.ru/news/articles/-201/%7BA662ABBA-1CF1-4901-BC38-A82B6AD18B9D%7D.uif">Налоги для богатых? Экономику не пустили в «тень»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2021.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100519052714/http://www.prime-tass.ru/news/articles/-201/%7BA662ABBA-1CF1-4901-BC38-A82B6AD18B9D%7D.uif">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;19&#160;кӱни, 2010&#160;јыл.</small></span></span> <a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:Wayback&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Wayback (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Wayback</a> // Прайм-ТАСС, 13 мая 2010</span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://iq.hse.ru/news/178582372.html">Соболевская О. Материнский капитал приблизил рождение вторых детей, Национальный исследовательский университет «Высшая школа экономики», Научно-образовательный портал IQ, Новости, М., 11.03.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a></span> <span class="reference-text">Крамник И. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/analytics/20090416/168270914.html">Вторая чеченская война официально завершена</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%98%D0%90_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РИА Новости (мындый бӱк јок)">РИА Новости</a>, 16.04.2009</span> </li> <li id="cite_note-151"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-151">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cikrf.ru/news/cec/2012/03/05/chyrov_1.html">5 марта 2012 года. В 10:00 по московскому времени в Информационном центре ЦИК России «Выборы-2012» выступил Председатель Центральной избирательной комиссии Российской Федерации Владимир Евгеньевич Чуров: «Предварительные итоги голосования на выборах Президента Российской Федерации»</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B8%D0%B7%D0%B1%D0%B8%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Центральная избирательная комиссия Российской Федерации (мындый бӱк јок)">ЦИК РФ</a>, 05.03.2012</span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://kremlin.ru/news/15224">Владимир Путин вступил в должность Президента России</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i><a href="/w/index.php?title=Kremlin.ru&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Kremlin.ru (мындый бӱк јок)">kremlin.ru</a></i>&#32;(7&#160;кӱӱк ай 2012).&#32;<small>Дата обращения: сыгын айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/politics/20120508/644171181.html">Госдума поддержала назначение Медведева премьер-министром России</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>РИА Новости</i>&#32;(8&#160;кӱӱк ай 2012).&#32;<small>Дата обращения: сыгын айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-154">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/konstitutsionnye-osnovy-svetskogo-gosudarstva-v-rossiiskoi-federatsii">Воронкова М. Конституционные основы светского государства в Российской Федерации, Автореферат диссертации, Саратов, 2006</a></span> </li> <li id="cite_note-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-155">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/pravovoi-mekhanizm-zashchity-osnov-konstitutsionnogo-stroya-rossiiskoi-federatsii">Дурнова И. Правовой механизм защиты основ конституционного строя Российской Федерации, Автореферат диссертации, Заключение, Саратов, 2013</a></span> </li> <li id="cite_note-156"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-156">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/konstitutsionnye-osnovy-gosudarstvennoi-vlasti-i-mestnogo-samoupravleniya-v-subekte-rossiisk">Пономарёв В.Конституционные основы государственной власти и местного самоуправления в субъекте Российской Федерации, Автореферат диссертации, Москва, 2003</a></span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/pravovoi-mekhanizm-zashchity-osnov-konstitutsionnogo-stroya-rossiiskoi-federatsii">Дурнова И. Правовой механизм защиты основ конституционного строя Российской Федерации, Заключение, Автореферат диссертации, Саратов, 2013</a></span> </li> <li id="cite_note-FKZ-6-2008-158"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FKZ-6-2008_158-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Федеральный конституционный закон Российской Федерации <a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD_%D0%BE_%D0%BF%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B5_%D0%BA_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%A0%D0%A4_%D0%BE%D1%82_30.12.2008_%E2%84%96_6-%D0%A4%D0%9A%D0%97" class="extiw" title="s:Закон о поправке к Конституции РФ от 30.12.2008 № 6-ФКЗ">от 30.12.2008 №&#160;6-ФКЗ</a> вступил в силу в день его официального опубликования, но применяется лишь в отношении Президента и Государственной думы, избираемых после вступления закона в силу</span> </li> <li id="cite_note-159"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-159">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><span data-wikidata-qualifier-id="P248">Глава 5. Федеральное собрание</span>&#32;&#47;&#47;&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://constitution.garant.ru/science-work/comment/5366634/chapter/5/#block_95">Комментарий к Конституции Российской Федерации</a>&#32;&#47;&#32;под общей редакцией Л. В. Лазарева.&#160;— Москва: Новая правовая культура, 2009.</span></span> </li> <li id="cite_note-160"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-160">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202007040001?index=44&amp;rangeSize=2">Статья 95 Конституции Российской Федерации</a></span> </li> <li id="cite_note-2014ElectoralLaw-161"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2014ElectoralLaw_161-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?88303">Федеральный закон от 22.02.2014 №&#160;20-ФЗ «О выборах депутатов Государственной Думы Федерального собрания Российской Федерации»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140227093258/http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?88303">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;27&#160;кӱни, 2014&#160;јыл.</small></span></span> на <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B5%D1%82-%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%B8%D0%BD%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Официальный интернет-портал правовой информации (мындый бӱк јок)">Официальном интернет-портале правовой информации</a></span> </li> <li id="cite_note-162"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-162">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8E%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Министерство юстиции Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Министерство юстиции Российской Федерации.</a></i>&#32;<span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://minjust.ru/nko/gosreg/partii/spisok">Список зарегистрированных политических партий</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;24&#160;кӱни, 2019.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-163"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-163">↑</a></span> <span class="reference-text">Решение Совета глав государств СНГ от 21.12.1991&#160;г. «<span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.law.edu.ru/norm/norm.asp?normID=1167951">О членстве государств-участников СНГ в ООН</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190403203545/http://www.law.edu.ru/norm/norm.asp?normID=1167951">Архивировано</a> кандык айдыҥ&#160;3&#160;кӱни, 2019&#160;јыл.</small></span></span>»</span> </li> <li id="cite_note-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-164">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&amp;c=Page&amp;cid=1007029394365&amp;a=KCountryProfile&amp;aid=1019744935436#">Сайт МИД Великобритании</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2003.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20030731064005/http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&amp;c=Page&amp;cid=1007029394365&amp;a=KCountryProfile&amp;aid=1019744935436#">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2003&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-165"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-165">↑</a></span> <span class="reference-text">Россия ла Францияныҥ ортодо јӧптӧжӱ (Парижте 1992 јылдыҥ кочкор айыныҥ 7-чи кӱнинде тургузылган)</span> </li> <li id="cite_note-166"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-166">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://infopravo.by.ru/fed1993/ch01/akt10484.shtm">ДОГОВОР МЕЖДУ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИЕЙ И КОРОЛЕВСТВОМ БЕЛЬГИЯ О СОГЛАСИИ И СОТРУДНИЧЕСТВЕ ОТ 8 ДЕКАБРЯ 1993 Г</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32; InfoPravo.&#32;<small>Дата обращения: тулаан айдыҥ&#160;25&#160;кӱни, 2008.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110716070715/http://infopravo.by.ru/fed1993/ch01/akt10484.shtm">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;16&#160;кӱни, 2011&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-167"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-167">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://law.edu.ru/magazine/article.asp?magID=5&amp;magNum=2&amp;magYear=1999&amp;articleID=149079">Взгляд европейских юристов на распад СССР</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090109024110/http://law.edu.ru/magazine/article.asp?magID=5&amp;magNum=2&amp;magYear=1999&amp;articleID=149079">Архивировано</a> чаган айдыҥ&#160;9&#160;кӱни, 2009&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-168"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-168">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://en.kremlin.ru/events/president/news/50385">70th session of the UN General Assembly Vladimir Putin took part in the plenary meeting of the 70th session of the UN General Assembly in New York, September 28, 2015 19:25</a></span> </li> <li id="cite_note-169"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-169">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.the-american-interest.com/2016/04/17/toward-a-global-realignment/">Zbigniew Brzezinski, Toward a global realignment, National Interest, Volume 11, Number 6, 17.04.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-170"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-170">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/society/25/10/2017/59f097f99a7947408f5922dc?from=main">Названы самые удобные для безвизовых путешествий по миру паспорта</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#32;(25&#160;ӱлӱрген ай 2017).&#32;<small>Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ&#160;23&#160;кӱни, 2013.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-171">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bfm.ru/news/2010/03/05/chislennost-vooruzhennyh-sil-rf-sokrashhena-do-1-milliona.html">Численность Вооружённых сил РФ сокращена до 1 миллиона</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120215181431/http://www.bfm.ru/news/2010/03/05/chislennost-vooruzhennyh-sil-rf-sokrashhena-do-1-milliona.html">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2012&#160;јыл.</small></span></span> Портал бизнес-новостей <a href="/w/index.php?title=BFM.ru&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="BFM.ru (мындый бӱк јок)">BFM.ru</a>, 05.03.2010</span> </li> <li id="cite_note-172"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-172">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Российская Федерация. Конституция (1993).</i> Конституция Российской Федерации&#160;: принята всенар. голосованием 12.12.1993&#160;г. (с изм. и доп. от 30.12.2008 №&#160;6-ФКЗ, от 30.12.2008 №&#160;7-ФКЗ, от 05.02.2014 №&#160;2-ФКЗ) / Российская Федерация. Конституция (1993) // Рос. газ. 1993. 25 дек. №&#160;237; СЗ РФ. 03.03.2014. №&#160;9. Ст. 851.&#160;— <a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8#Статья_87" class="extiw" title="s:Конституция Российской Федерации">Ст. 87</a>.</span> </li> <li id="cite_note-173"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-173">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.armscontrol.org/factsheets/Russian-Strategic-Nuclear-Forces-Under-New-START">Russian Strategic Nuclear Forces Under New START</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;9&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190715054959/https://www.armscontrol.org/factsheets/Russian-Strategic-Nuclear-Forces-Under-New-START">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2019&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-174"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-174">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://static.kremlin.ru/media/events/files/41d527556bec8deb3530.pdf">Статья 27</a></span> </li> <li id="cite_note-IMF2018-175"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IMF2018_175-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?sy=2018&amp;ey=2018&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=,&amp;br=1&amp;pr1.x=80&amp;pr1.y=11&amp;c=922&amp;s=NGDP,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PPPSH&amp;grp=0&amp;a=">World Economic Outlook Database</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32;<i>IMF.org</i>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%92%D0%A4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="МВФ (мындый бӱк јок)">МВФ</a>&#32;(10&#160;October 2019).&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;10&#160;кӱни, 2019.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-imf2-176"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-imf2_176-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&amp;ey=2010&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=922&amp;s=NGDPD,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC,LP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=61&amp;pr.y=10">International Monetary Fund</a></span> </li> <li id="cite_note-177"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-177">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=512,914,612,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&amp;s=NGDPD,&amp;sy=2018&amp;ey=2025&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1">Report for Selected Countries and Subjects: October 2020</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32;<i>IMF</i>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Международный валютный фонд (мындый бӱк јок)">Международный валютный фонд</a>.&#32;<small>Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2020.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-178"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-178">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=922,&amp;s=PPPSH,&amp;sy=2019&amp;ey=2019&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1">Report for Selected Countries and Subjects: October 2020</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32;<i>IMF</i>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%B4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Международный валютный фонд (мындый бӱк јок)">Международный валютный фонд</a>.&#32;<small>Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2020.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-179"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-179">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.interfax.ru/business/691856">Бюджет РФ в 2019 году исполнен с профицитом 1,8% ВВП</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%81&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Интерфакс (мындый бӱк јок)">Интерфакс</a>&#32;(20.01.2020).&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;2&#160;кӱни, 2021.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-180"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-180">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://neohr.ru/issledovaniya/article_post/top-10-stran-s-samoy-vysokoy-proizvoditelnostyu-truda">Ильин И. Топ&#160;— 10 стран с самой высокой производительностью труда, аналитический портал Neo HR, 28.07.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated20130110-2-181"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-autogenerated20130110-2_181-0">180,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated20130110-2_181-1">180,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/tab10.xls">https://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/tab10.xls</a> <a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:Wayback&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Wayback (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Wayback</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-182"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-182">↑</a></span> <span class="reference-text">в марте 2008 года Росстат уточнил данные о росте промышленности в 2004—2006 годах: в 2004 году рост составил 8,0&#160;% (ранее давалась оценка в 8,3&#160;%), 2005 году&#160;— 5,1&#160;% (4,0&#160;%), 2006 году&#160;— 6,3&#160;% (3,9&#160;%)</span> </li> <li id="cite_note-183"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-183">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/brus05/IssWWW.exe/Stg/14-03.htm">Индексы промышленного производства по отраслям промышленности</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated5-184"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-autogenerated5_184-0">183,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated5_184-1">183,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/tab3.xls">https://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/tab3.xls</a> <a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:Wayback&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Wayback (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Wayback</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated3-185"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-autogenerated3_185-0">184,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated3_185-1">184,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated3_185-2">184,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated3_185-3">184,3</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated3_185-4">184,4</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://raexpert.ru/ratings/expert400/2012/part01/p01/">Новая российская экономика</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6HP8XWUS4?url=https://raexpert.ru/ratings/expert400/2012/part01/p01/">Архивировано</a> кичӱ изӱ айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2013&#160;јыл.</small></span></span> // РА Эксперт</span> </li> <li id="cite_note-186"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-186">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ratestats.com/dollar/2017/">Курс доллара США в 2017 году</a></span> </li> <li id="cite_note-187"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-187">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://regnum.ru/news/2395827.html">Уровень безработицы в России в феврале составил 5%</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32;<i>ИА REGNUM</i>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2018.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-188"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-188">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/trud/sr-zarplata/t1.docx">Среднемесячная номинальная начисленная заработная плата работников по полному кругу организаций в целом по экономике</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a>.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;7&#160;кӱни, 2016.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-189"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-189">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/2360005">РЖД перевели 27% сотрудников на неполную рабочую неделю</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; «Коммерсантъ. Издательский дом».&#32;<small>Дата обращения: кандык айдыҥ&#160;25&#160;кӱни, 2014.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-CIA-Main-190"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-0">189,00</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-1">189,01</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-2">189,02</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-3">189,03</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-4">189,04</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-5">189,05</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-6">189,06</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-7">189,07</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-8">189,08</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-9">189,09</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CIA-Main_190-10">189,10</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/russia/">Russia</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32; <a href="/w/index.php?title=CIA_%E2%80%94_The_World_Factbook&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="CIA — The World Factbook (мындый бӱк јок)">CIA — The World Factbook</a>&#32;(19 января 2021 года).&#160;— Справка по России на официальном сайте <a href="/w/index.php?title=%D0%A6%D0%A0%D0%A3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ЦРУ (мындый бӱк јок)">ЦРУ</a>.&#32;<small>Дата обращения: 2 февраля 2021.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-191"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-191">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200605011700/https://expert.ru/expert/2011/34/ne-hvataet-klassa/media/99854/">Добавленная стоимость в обрабатывающей промышленности в 2007 году (Фото №&#160;3)</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%82_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Эксперт (журнал) (мындый бӱк јок)">Эксперт</a></span> </li> <li id="cite_note-merplan2008-192"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-merplan2008_192-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://economy.gov.ru/minec/resources/433ca20040a040c082c6c6b1e9ba48ef/slaidi_k_dokladu_1.ppt">План мероприятий по достижению количественных и качественных показателей, установленных на 2008 год для Министерства экономического развития и торговли Российской Федерации</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/http://economy.gov.ru/minec/resources/433ca20040a040c082c6c6b1e9ba48ef/slaidi_k_dokladu_1.ppt"><i>история</i></a> )</span>.</span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Министерство экономического развития России (мындый бӱк јок)">Министерство экономического развития России</a></span> </li> <li id="cite_note-193"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-193">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.gks.ru/free_doc/new_site/business/prom/ind_prom_okved.xls">https://www.gks.ru/free_doc/new_site/business/prom/ind_prom_okved.xls</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-194"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-194">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b10_48/IssWWW.exe/Stg/d01/12-07.htm">Структура обрабатывающих производств</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-195"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-195">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/free_doc/2007/b07_11/14-03.htm">Индексы производства по видам экономической деятельности</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a>.&#32;<small>Дата обращения: 27 апреля 2008.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-196"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-196">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b15_01/IssWWW.exe/Stg/d11/2-1-4-1.doc">Сельское хозяйство в ноябре 2015 года</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-vds-197"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-vds_197-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/tab10.xls">Валовой внутренний продукт и валовая добавленная стоимость по видам экономической деятельности</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140804070454/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/tab10.xls">Архивировано</a> куран айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2014&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-198"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-198">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://iz.ru/709681/2018-02-16/rossiia-namerena-sokhranit-mirovoe-liderstvo-po-eksportu-zerna">Степанов Д. Россия в 2018 году сохранит мировое лидерство по экспорту зерна, «Известия», 16.02.2018</a></span> </li> <li id="cite_note-rs08-199"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-rs08_199-0">198,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-rs08_199-1">198,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/doc_2009/year09_pril.xls">Социально-экономические показатели Российской Федерации в 1992—2008&#160;гг.</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-kv-200"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-kv_200-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www1.voanews.com/russian/news/Analysis-and-perspectives/US-polutry_2010_01_14-81543537.html">«Куриная война»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100119185917/http://www1.voanews.com/russian/news/Analysis-and-perspectives/US-polutry_2010_01_14-81543537.html">Архивировано</a> чаган айдыҥ&#160;19&#160;кӱни, 2010&#160;јыл.</small></span></span> // Голос Америки, 14 января 2010</span> </li> <li id="cite_note-rbcrat-201"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-rbcrat_201-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://rating.rbc.ru/article.shtml?2010/08/24/32933238">Рейтинг: Крупнейшие банки России в I полугодии 2010 года"</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%91%D0%9A&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РБК (мындый бӱк јок)">РБК</a>, 24.08.2010</span> </li> <li id="cite_note-202"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-202">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cbr.ru/hd_base/?PrtId=mrrf_m">Международные резервы Российской Федерации, Центральный банк РФ</a></span> </li> <li id="cite_note-203"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-203">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://info.minfin.ru/debt.php">Внешний долг</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Министерство финансов Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Министерство финансов Российской Федерации</a>.&#32;<small>Дата обращения: сыгын айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2015.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150909205323/http://info.minfin.ru/debt.php">Архивировано</a> сыгын айдыҥ&#160;9&#160;кӱни, 2015&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-204"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-204">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/free/b04_03/IssWWW.exe/Stg/d04/102inv20.htm">Об иностранных инвестициях в I квартале 2010 года</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100706105219/http://www.gks.ru/bgd/free/b04_03/IssWWW.exe/Stg/d04/102inv20.htm">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2010&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-205"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-205">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://top.rbc.ru/economics/02/04/2012/644376.shtml">Россия стала на 50&#160;% привлекательнее для иностранных инвесторов</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2012.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121101134451/http://top.rbc.ru/economics/02/04/2012/644376.shtml">Архивировано</a> кӱчӱрген айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2012&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-206"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-206">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071211224222/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2198rank.html">Stock of direct foreign investment&#160;— at home</a> // <a href="/w/index.php?title=CIA_%E2%80%94_The_World_Factbook&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="CIA — The World Factbook (мындый бӱк јок)">CIA — The World Factbook</a></span> </li> <li id="cite_note-автоссылка2-207"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-автоссылка2_207-0">206,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-автоссылка2_207-1">206,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://travel.rambler.ru/news/42205859-iz-kakih-stran-turisty-priezzhayut-v-rossiyu-chasche-vsego/">Из каких стран туристы приезжают в Россию</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32; Рамблер/путешествия.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;20&#160;кӱни, 2019.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-208"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-208">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iapress-line.ru/ecomonic/item/6627-oil_kr">Красноярский край установил исторический рекорд по добыче нефти и газа</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32; ИА «1-LINE»&#32;(26&#160;чаган ай 2012).&#32;<small>Дата обращения: чаган айдыҥ&#160;14&#160;кӱни, 2017.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150324012518/http://www.iapress-line.ru/ecomonic/item/6627-oil_kr">Архивировано</a> тулаан айдыҥ&#160;24&#160;кӱни, 2015&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-209"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-209">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/dbscripts/Cbsd/DBInet.cgi?pl=2123011">Экспорт по товарам и товарным группам в разрезе ТН ВЭД России</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091218050931/http://www.gks.ru/dbscripts/Cbsd/DBInet.cgi?pl=2123011">Архивировано</a> јаҥар айдыҥ&#160;18&#160;кӱни, 2009&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-210"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-210">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121227120654/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2232rank.html?countryName=Russia&amp;countryCode=rs&amp;regionCode=cas&amp;rank=5#rs">Electricity Production</a> // <a href="/w/index.php?title=CIA_%E2%80%94_The_World_Factbook&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="CIA — The World Factbook (мындый бӱк јок)">CIA — The World Factbook</a>.</span> </li> <li id="cite_note-Bis-211"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bis_211-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gtmarket.ru/news/2014/10/29/6969">Исследование Всемирного банка: Ведение бизнеса в 2015&#160;г.</a> // Информационно-аналитический портал «Гуманитарные технологии», 29.10.2014</span> </li> <li id="cite_note-212"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-212">↑</a></span> <span class="reference-text">*<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.priceforoil.ru/">Цена на нефть в России</a> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.eg-online.ru/consultation/64658/">Кризисные советы. Благоприятное и неблагоприятное влияние высоких мировых цен на нефть на Российскую экономику?</a></li> <li><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.economist.com/business/PrinterFriendly.cfm?story_id=11332313">Trouble in the pipeline</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=The_Economist&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="The Economist (мындый бӱк јок)">The Economist</a>&#32;(8 May 2008).&#32;<small>Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ&#160;26&#160;кӱни, 2008.</small></span></span></li></ul> </span></li> <li id="cite_note-213"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-213">↑</a></span> <span class="reference-text">Джим О’Нил. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.forbes.ru/lichnye-dengi/tsennye-bumagi/73106-dzhim-o-nil-rossiya-stradaet-tyazheloi-formoi-gollandskoi-bolezni">Россия страдает тяжёлой формой «голландской болезни»</a> // <a href="/w/index.php?title=Forbes&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Forbes (мындый бӱк јок)">Forbes</a></span> </li> <li id="cite_note-214"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-214">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.expert.ru/printissues/expert/2003/33/33ex-ukos8/">Наша маленькая свобода</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070702181628/http://www.expert.ru/printissues/expert/2003/33/33ex-ukos8/">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;2&#160;кӱни, 2007&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%82_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Эксперт (журнал) (мындый бӱк јок)">Эксперт</a></span> </li> <li id="cite_note-215"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-215">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130514005845/http://angi.ru/news.shtml?oid=2024314">Минэкономразвития России: Вклад цен на нефть в рост ВВП в 2009—2011 годах снизится втрое</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%BD%D0%B5%D1%84%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%B8%D0%BD%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Агентство нефтегазовой информации (мындый бӱк јок)">Агентство нефтегазовой информации</a></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated20130110-1-216"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-autogenerated20130110-1_216-0">215,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated20130110-1_216-1">215,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated20130110-1_216-2">215,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b11_13/IssWWW.exe/Stg/d4/17-24.htm">Протяжённость путей сообщения</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-217"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-217">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b11_13/IssWWW.exe/Stg/d4/17-08.htm">Грузооборот по видам транспорта</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-218"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-218">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b11_13/IssWWW.exe/Stg/d4/17-17.htm">Пассажирооборот по видам транспорта общего пользования</a></span> </li> <li id="cite_note-219"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-219">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://old.eabr.org/media/img/rus/publications/AnalyticalReports/full_version_9_rus.pdf">Интеграционные процессы в телекоммуникационном секторе стран СНГ</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/http://old.eabr.org/media/img/rus/publications/AnalyticalReports/full_version_9_rus.pdf"><i>история</i></a> )</span>.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-220"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-220">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.itu.int/ITU-D/ict/publications/idi/material/2012/MIS2012-ExecSum-R.pdf">Измерение информационного общества. 2012&#160;г.</a></span> </li> <li id="cite_note-221"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-221">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gtmarket.ru/ratings/e-government-survey/info">Рейтинг стран мира по уровню развития электронного правительства, Гуманитарные технологии, информационно&#160;— аналитический портал</a></span> </li> <li id="cite_note-222"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-222">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/social/20161022/238044780.html">Софи Бух Хойер (Sofie Buch Hoyer) Самая длинная железная дорога в мире бежит сквозь монотонный, но чарующий пейзаж, Politiken, Дания, 13.10.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-gks-223"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-gks_223-0">222,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-gks_223-1">222,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-gks_223-2">222,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b11_13/IssWWW.exe/Stg/d4/17-24.htm">Протяжённость путей сообщения России</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-opt-224"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-opt_224-0">223,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-opt_224-1">223,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-opt_224-2">223,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-opt_224-3">223,3</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b09_13/IssWWW.exe/Stg/html4/17-01.htm">Основные показатели транспорта</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-225"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-225">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://mintrans.ru/documents/detail.php?ELEMENT_ID=17907">Транспорт России. Информационно-аналитический бюллетень январь-декабрь 2011</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171026055019/https://mintrans.ru/documents/detail.php?ELEMENT_ID=17907">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;26&#160;кӱни, 2017&#160;јыл.</small></span></span>// <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0_%D0%A0%D0%A4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Министерство транспорта РФ (мындый бӱк јок)">Министерство транспорта РФ</a></span> </li> <li id="cite_note-226"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-226">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kaig.ru/rf/loko.pdf">Железные дороги</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1629059738.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130517192411/http://www.kaig.ru/rf/loko.pdf">Архивировано</a> 1368818651.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-227"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-227">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://council.gov.ru/files/journalsf/number/20061109155409.pdf">Вопросы государственного регулирования тарифов на железнодорожном транспорте</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120311224054/http://council.gov.ru/files/journalsf/number/20061109155409.pdf">Архивировано</a> тулаан айдыҥ&#160;11&#160;кӱни, 2012&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Совет Федерации (мындый бӱк јок)">Совет Федерации</a></span> </li> <li id="cite_note-228"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-228">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://invest.gov.ru/ru/government_support/sectors/infrastructure/">Создание инфраструктурных объектов (автомобильные и железные дороги, морские/речные порты, аэропорты, энергетика и трубопроводы)</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;30&#160;кӱни, 2012.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130525132605/http://invest.gov.ru/ru/government_support/sectors/infrastructure/">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;25&#160;кӱни, 2013&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-229"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-229">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rian.ru/spravka/20080725/114902184.html">Открытое акционерное общество «Российские железные дороги». Справка</a> // РИА Новости, 25 июля 2008</span> </li> <li id="cite_note-protiazh-230"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-protiazh_230-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/B09_55/IssWWW.exe/Stg/02-01.htm">Протяжённость путей сообщения</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-231"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-231">↑</a></span> <span class="reference-text">*<span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.statinfo.biz/Geomap.aspx?region=world&amp;act=994&amp;lang=1">Протяжённость автомобильных дорог. Всего&#160;— Сравнение стран &#124; на карте мира</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2012.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121017135706/http://www.statinfo.biz/Geomap.aspx?region=world&amp;act=994&amp;lang=1">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;17&#160;кӱни, 2012&#160;јыл.</small></span></span> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.statinfo.biz/Data.aspx?act=994&amp;lang=1">Протяжённость автомобильных дорог. Всего&#160;— Сравнение стран и регионов</a> <a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:Wayback&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Wayback (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Wayback</a></li></ul> </span></li> <li id="cite_note-232"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-232">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mintrans.ru/pressa/TransStrat_National_Programm_2_1.htm">Транспортная стратегия. Современное состояние</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20040810102825/http://www.mintrans.ru/pressa/TransStrat_National_Programm_2_1.htm">Архивировано</a> куран айдыҥ&#160;10&#160;кӱни, 2004&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated14-233"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-autogenerated14_233-0">232,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated14_233-1">232,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b11_13/IssWWW.exe/Stg/d4/17-19.htm">Наличие транспортных средств</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-blinkin-234"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-blinkin_234-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Блинкин&#160;М.&#160;Я., Сарычев&#160;А.&#160;В. <span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://strategy2020.rian.ru/documents/index_4.html">Куда ведут российские дороги</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2012.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160626055036/http://strategy2020.rian.ru/documents/index_4.html">Архивировано</a> кичӱ изӱ айдыҥ&#160;26&#160;кӱни, 2016&#160;јыл.</small></span></span> // Стратегия социально-экономического развития России до 2020 года</span> </li> <li id="cite_note-235"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-235">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.kremlin.ru/news/14828">Заседание рабочей группы по формированию системы «Открытое правительство»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2012.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6CfCUkDPO?url=http://news.kremlin.ru/news/14828#">Архивировано</a> јаҥар айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2012&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-236"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-236">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b10_55/IssWWW.exe/Stg/03-01.htm">Число происшествий на транспорте и пострадавших в них</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-237"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-237">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/2012/0527/img/b_graf023.gif">Погибших на 100 тыс. человек</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BF_Weekly&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Демоскоп Weekly (мындый бӱк јок)">Демоскоп Weekly</a></span> </li> <li id="cite_note-238"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-238">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220321033553/https://expert.ru/2012/09/21/kak-soblyudaem-pdd/">Число погибших в ДТП в России за шесть лет сократилось почти на 20&#160;%</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%82_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Эксперт (журнал) (мындый бӱк јок)">Эксперт</a></span> </li> <li id="cite_note-239"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-239">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://airport.cpv.ru/modules/smartsection/category.php?categoryid=1">Авиакомпании России&#160;— Авиакомпании&#160;— Авиапредприятия России&#160;:: Аэропорты России и мира, международные аэропорты, работа аэропортов, авиакомпания Северсталь, авиаперевозки</a></span> </li> <li id="cite_note-240"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-240">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.aex.ru/docs/3/2012/3/8/1531">Состояние и прогноз обновления парка воздушных судов гражданской авиации России</a></span> </li> <li id="cite_note-241"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-241">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://marketing.rbc.ru/news_research/23/11/2012/562949985192523.shtml">Грузооборот пяти крупнейших авиакомпаний России за 2011 год вырос на 5,4&#160;%</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%91%D0%9A&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РБК (мындый бӱк јок)">РБК</a>, 23.11.2012</span> </li> <li id="cite_note-242"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-242">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ato.ru/content/matematika-i-vozdushnyy-transport-rossii">Математика и воздушный транспорт России</a></span> </li> <li id="cite_note-stat2016-243"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-stat2016_243-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.favt.ru/public/materials//c/9/0/b/2/c90b20ba7df9bbbed27c4ebfc6c5afac.pdf">Объёмы перевозок через аэропорты России за январь-декабрь 2015-2016 гг.</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росавиация (мындый бӱк јок)">Росавиация</a>.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;20&#160;кӱни, 2017.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190804070842/https://favt.ru/public/materials//c/9/0/b/2/c90b20ba7df9bbbed27c4ebfc6c5afac.pdf">Архивировано</a> 1564902522.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-244"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-244">↑</a></span> <span class="reference-text">Аэропорт находится на спорной между РФ и Украиной территорией</span> </li> <li id="cite_note-245"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-245">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.caica.ru/common/AirInter/validaip/aip/ad/ad2/rus/urff/1-ad2-rus-urff-txt.pdf">URFF Simferopol</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1629133202.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210830213053/http://www.caica.ru/common/AirInter/validaip/aip/ad/ad2/rus/urff/1-ad2-rus-urff-txt.pdf">Архивировано</a> 1630359053.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-246"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-246">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.technologyreview.com/s/613138/russia-wants-to-cut-itself-off-from-the-global-internet-heres-what-that-really-means/">Charlotte Jee, Russia wants to cut itself off from the global internet. Here’s what that really means, MIT Technology Review, 21 March, 2019</a></span> </li> <li id="cite_note-247"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-247">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://statdom.ru/">«Домены России»</a></span> </li> <li id="cite_note-248"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-248">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://statdom.ru/internet#29">«Домены России»</a></span> </li> <li id="cite_note-249"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-249">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bd.fom.ru/report/map/bntergum07/intergum0703/pressr_int0309">«Интернет в России». Специальный выпуск. Март 2009</a></span> </li> <li id="cite_note-250"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-250">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fapmc.ru/files/download/Print.pdf">Интернет в России</a>&#32;&#47;&#32;Д. М. Чистова, К. Р. Казарьяна.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>: Управление телерадиовещания и средств массовых коммуникаций.&#160;— С.&#160;5.&#160;— 80&#160;с.</span> <span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fapmc.ru/files/download/Print.pdf">Архивированная копия</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кандык айдыҥ&#160;29&#160;кӱни, 2012.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101215134609/http://www.fapmc.ru/files/download/Print.pdf">Архивировано</a> јаҥар айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2010&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2010AX-251"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-2010AX_251-0">250,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2010AX_251-1">250,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2010AX_251-2">250,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:%D0%AD%D0%BB-%D1%98%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D1%82%D0%BE%D0%BE%D0%B7%D1%8B/2010AX&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Эл-јонныҥ тоозы/2010AX (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Эл-јонныҥ тоозы/2010AX</a></span> </li> <li id="cite_note-1926W-252"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1926W_252-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/ssp/1926.xls">Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928. Том 9. Таблица I. Населённые места. Наличное городское и сельское население</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;7&#160;кӱни, 2015.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6WA1NjdWI">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;7&#160;кӱни, 2015&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-1928A-253"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1928A_253-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://istmat.info/node/20228">Статистический справочник СССР за 1928 г.</a></span> </li> <li id="cite_note-2015CR-254"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-2015CR_254-0">253,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2015CR_254-1">253,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2015CR_254-2">253,2</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2015CR_254-3">253,3</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2015CR_254-4">253,4</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2015CR_254-5">253,5</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2015CR_254-6">253,6</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:%D0%AD%D0%BB-%D1%98%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D2%A5_%D1%82%D0%BE%D0%BE%D0%B7%D1%8B/2015CR&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Эл-јонныҥ тоозы/2015CR (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Эл-јонныҥ тоозы/2015CR</a></span> </li> <li id="cite_note-1950A-255"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-0">254,00</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-1">254,01</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-2">254,02</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-3">254,03</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-4">254,04</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-5">254,05</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-6">254,06</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-7">254,07</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-8">254,08</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-9">254,09</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-10">254,10</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-11">254,11</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-12">254,12</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-13">254,13</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-14">254,14</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-15">254,15</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-16">254,16</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-17">254,17</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-18">254,18</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-19">254,19</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-20">254,20</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-21">254,21</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-22">254,22</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-23">254,23</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-24">254,24</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-25">254,25</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-26">254,26</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-27">254,27</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-28">254,28</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-29">254,29</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-30">254,30</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-31">254,31</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-32">254,32</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-33">254,33</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1950A_255-34">254,34</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/app/app4001.php">Промышленно развитые страны мира. Численность населения на 1 января, 1950-2012</a></span> </li> <li id="cite_note-1959B-256"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1959B_256-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php">Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям РСФСР</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32; «Демоскоп Weekly»&#32;(17&#160;кӱӱк ай 2011).&#32;<small>Дата обращения: кӱӱк айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2021.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210224144310/http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;24&#160;кӱни, 2021&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-1970B-257"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1970B_257-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php">Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;14&#160;кӱни, 2013.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6KMMUrFSL">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;14&#160;кӱни, 2013&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-1979B-258"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1979B_258-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php">Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность наличного населения РСФСР, автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений, сёл-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.</span></span> </span> </li> <li id="cite_note-1989A-259"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1989A_259-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php">Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и её территориальных единиц по полу</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/618gmeGGB">Архивировано</a> куран айдыҥ&#160;23&#160;кӱни, 2011&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-1990A-260"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-0">259,00</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-1">259,01</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-2">259,02</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-3">259,03</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-4">259,04</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-5">259,05</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-6">259,06</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-7">259,07</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-8">259,08</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-9">259,09</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-10">259,10</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-11">259,11</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-12">259,12</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-13">259,13</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-14">259,14</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-15">259,15</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-16">259,16</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-17">259,17</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-18">259,18</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-19">259,19</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-20">259,20</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-1990A_260-21">259,21</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557">Численность постоянного населения на 1 января (человек) 1990-2013 года</a></span> </li> <li id="cite_note-2002B-261"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2002B_261-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-05.pdf">Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32; Федеральная служба государственной статистики&#32;(2002).&#32;<small>Дата обращения: кӱӱк айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2021.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210515030556/https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-05.pdf">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2021&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2010W-262"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2010W_262-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-11.xlsx">Перепись населения 2010. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32; Федеральная служба государственной статистики.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;21&#160;кӱни, 2013.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6GDBk0rPa">Архивировано</a> кандык айдыҥ&#160;28&#160;кӱни, 2013&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2014CQ-263"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2014CQ_263-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar">Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;2&#160;кӱни, 2014.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6RWqP50QK">Архивировано</a> куран айдыҥ&#160;2&#160;кӱни, 2014&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2015DS-264"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2015DS_264-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar">Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2015.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6aaNzOlFO">Архивировано</a> куран айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2015&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2016AA-265"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2016AA_265-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/mun_obr2016_348637.rar">Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года</a></span> </li> <li id="cite_note-2017AA-266"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2017AA_266-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/mun_obr2017_348639.rar">Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>&#32;(31&#160;јаан изӱ ай 2017).&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2017.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2017&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2018AA-267"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2018AA_267-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/mun_obr2018_348638.rar">Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;25&#160;кӱни, 2018.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20180726010024/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;26&#160;кӱни, 2018&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2019AA-268"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2019AA_268-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/mun_obr2019_348634.rar">Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32;<small>Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2019.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2020AB-269"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2020AB_269-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/storage/mediabank/Popul2020.xls">Оценка численности постоянного населения на 1 января 2020 года и в среднем за 2019 год</a>.&#32;<small>Росстат</small></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small><small>.</small>&#32;<small>Дата обращения: тулаан айдыҥ&#160;13&#160;кӱни, 2020.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-2021AA-270"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-0">269,00</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-1">269,01</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-2">269,02</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-3">269,03</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-4">269,04</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-5">269,05</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-6">269,06</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-7">269,07</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-8">269,08</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-9">269,09</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-10">269,10</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-11">269,11</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2021AA_270-12">269,12</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/MZmdFJyI/chisl_МО_Site_01-01-2021.xlsx">Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32;<small>Дата обращения: кандык айдыҥ&#160;27&#160;кӱни, 2021.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210502131349/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/MZmdFJyI/chisl_МО_Site_01-01-2021.xlsx">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;2&#160;кӱни, 2021&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-271"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-271">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-11.xlsx">Перепись населения 2010. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений.</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>Федеральная служба государственной статистики</i>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;7&#160;кӱни, 2020.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated20130110-5-272"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-autogenerated20130110-5_272-0">271,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated20130110-5_272-1">271,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated20130110-5_272-2">271,2</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.gks.ru/free_doc/doc_2011/year/pril_year2011.xls">https://www.gks.ru/free_doc/doc_2011/year/pril_year2011.xls</a> Оценка численности постоянного населения на 1 января 2011 года, на 1 января 2012 года и в среднем за 2011 год] // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росстат (мындый бӱк јок)">Росстат</a></span> </li> <li id="cite_note-273"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-273">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar">Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>Росстат</i>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;7&#160;кӱни, 2020.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-274"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-274">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/storage/mediabank/Popul2020.xls">Оценка численности постоянного населения на 1 января 2020 года и в среднем за 2019 год</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>Росстат</i>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;7&#160;кӱни, 2020.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-275"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-275">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/economics/15/10/2020/5f8846b39a7947323dcb06c5">Правительство резко ухудшило прогноз по убыли населения России</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>РБК</i>&#32;(15.10.2020).</span></span></span> </li> <li id="cite_note-276"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-276">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/ru/statistics/population/demography/">gks.ru Демография::Федеральная служба государственной статистики</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;9&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140204212420/http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/ru/statistics/population/demography/">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;4&#160;кӱни, 2014&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-277"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-277">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/3787059?from=doc_vrez">Шаповалов А. Расслоение в пользу бедных, Коммерсант, №&#160;201, 01.11.2018</a></span> </li> <li id="cite_note-Results-278"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Results_278-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Беляева&#160;Л.&#160;А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/2011/0475/analit04.php#_FNR_5">Социальные ресурсы населения России и Европы: сравнительный анализ</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B8_%D0%B8_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Общественные науки и современность (мындый бӱк јок)">Общественные науки и современность</a>. 2010. №&#160;3. С. 23-36</span> </li> <li id="cite_note-279"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-279">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/3940397">Шаповалов А. Все, кто нажили непосильным трудом. Богатые граждане владеют фактически всеми финансовыми активами и сбережениями в РФ,"Коммерсантъ" №&#160;65, 12.04.2019</a></span> </li> <li id="cite_note-280"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-280">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/russian/news-40808317">Россия демографической ородо: јаҥы чыккан балдардыҥ тоозы 11&#160;%-ке астаган</a></span> </li> <li id="cite_note-census2010-281"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-census2010_281-0">280,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-census2010_281-1">280,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rg.ru/2011/12/16/stat.html">Вот какие мы&#160;— россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российская газета (мындый бӱк јок)">Российская газета</a>&#160;— Федеральный выпуск №&#160;5660 (284). 22.12.2011</span> </li> <li id="cite_note-282"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-282">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/tab5.xls">Национальный состав населения Российской Федерации</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a>.&#32;<small>Дата обращения: 2.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/67yALYy59?url=http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/tab5.xls#">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;27&#160;кӱни, 2012&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-283"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-283">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls">https://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-284"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-284">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.novopol.ru/news62327.html">ЮНЕСКО: 136 языков в России находятся на грани исчезновения</a> <a href="/w/index.php?title=%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:Wayback&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ӱлекер:Wayback (мындый бӱк јок)">Ӱлекер:Wayback</a> // Интернет-журнал «Новая Политика»</span> </li> <li id="cite_note-285"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-285">↑</a></span> <span class="reference-text">Статья 3. Пункт 6. Закона <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.internet-law.ru/law/smi/iazyk_I.htm">«О языках народов Российской Федерации»</a>: В Российской Федерации алфавиты государственного языка Российской Федерации и государственных языков республик строятся на графической основе кириллицы. Иные графические основы алфавитов государственного языка Российской Федерации и государственных языков республик могут устанавливаться федеральными законами</span> </li> <li id="cite_note-286"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-286">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8#Статья_14" class="extiw" title="s:Конституция Российской Федерации">ст. 14 Конституции РФ</a></span> </li> <li id="cite_note-287"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-287">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8#Статья_28" class="extiw" title="s:Конституция Российской Федерации">ст. 28 Конституции РФ</a></span> </li> <li id="cite_note-288"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-288">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Уголовный кодекс Российской Федерации (мындый бӱк јок)">УК РФ</a> Статья 148. Воспрепятствование осуществлению права на свободу совести и вероисповеданий.</span> </li> <li id="cite_note-289"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-289">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cikrf.ru/law/2/2001_95fz.jsp">Статья 9, пункт 3 Федерального закона от 11 июля 2001 года №&#160;95-ФЗ «О политических партиях»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070812232042/http://www.cikrf.ru/law/2/2001_95fz.jsp">Архивировано</a> куран айдыҥ&#160;12&#160;кӱни, 2007&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-290"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-290">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://borodina.mrezha.ru/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=183&amp;Itemid=23">План введения ОПК в школах</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: сыгын айдыҥ&#160;29&#160;кӱни, 2007.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071031095042/http://borodina.mrezha.ru/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=183&amp;Itemid=23">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;31&#160;кӱни, 2007&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-291"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-291">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wciom.ru/arkhiv/tematicheskii-arkhiv/item/single/8954.html">Религия в нашей жизни</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070502231233/http://www.wciom.ru/arkhiv/tematicheskii-arkhiv/item/single/8954.html">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;2&#160;кӱни, 2007&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D1%83%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BC%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Всероссийский центр изучения общественного мнения (мындый бӱк јок)">ВЦИОМ</a>, 11.10.2007 Пресс-выпуск №&#160;789</span> </li> <li id="cite_note-292"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-292">↑</a></span> <span class="reference-text">*<span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.levada.ru/religion.html">Религия и церковь</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061009162843/http://www.levada.ru/religion.html">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;9&#160;кӱни, 2006&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D0%B0-%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Левада-центр (мындый бӱк јок)">Левада-центр</a>, 09.10.2006 <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080509115806/http://religion.sova-center.ru/discussions/1BDDB2D/AF97861">ФОМ: Великий пост соблюдают 7&#160;% православных, регулярно ходят в храм&#160;— 10&#160;%</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%BE-%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80_%C2%AB%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B0%C2%BB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Информационно-аналитический центр «Сова» (мындый бӱк јок)">Информационно-аналитический центр «Сова»</a>, 25.04.2008</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.interfax-religion.ru/?act=news&amp;div=24165">Около двух третей россиян относят себя к православию&#160;— опрос ФОМ</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%81-%D0%A0%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Интерфакс-Религия (мындый бӱк јок)">Интерфакс-Религия</a>, 25.04.2008</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://regnum.ru/news/992373.html">Опрос: Всего 25&#160;% россиян высказались за придание православию статуса государственной религии</a> // ИА <a href="/w/index.php?title=REGNUM&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="REGNUM (мындый бӱк јок)">REGNUM</a>, 25.04.2008</li> <li><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wciom.ru/arkhiv/tematicheskii-arkhiv/item/single/8954.html">ВЦИОМ: Пресс-выпуск №&#160;789</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070502231233/http://www.wciom.ru/arkhiv/tematicheskii-arkhiv/item/single/8954.html">Архивировано</a> кӱӱк айдыҥ&#160;2&#160;кӱни, 2007&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%A6%D0%98%D0%9E%D0%9C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ВЦИОМ (мындый бӱк јок)">ВЦИОМ</a>, 02.05.2007</li></ul> </span></li> <li id="cite_note-293"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-293">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://newsru.com/religy/17jan2008/umfrage.html">Опрос ВЦИОМ: большинство россиян ждут от нового президента поддержки РПЦ</a> // <a href="/w/index.php?title=NEWSru.com&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="NEWSru.com (мындый бӱк јок)">NEWSru.com</a>, 17 января 2008</span> </li> <li id="cite_note-294"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-294">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hro.org/docs/rlex/health/index_1.php#I">Раздел I. Общие положения</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20040702164137/http://www.hro.org/docs/rlex/health/index_1.php#I">Архивировано</a> јаан изӱ айдыҥ&#160;2&#160;кӱни, 2004&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%A0%D0%A4_%D0%BE%D0%B1_%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5_%D0%B7%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D0%BD&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Основы законодательства РФ об охране здоровья граждан (мындый бӱк јок)">Основы законодательства РФ об охране здоровья граждан</a></span> </li> <li id="cite_note-295"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-295">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/free_doc/2008/zdrav/81.htm">Эмчилик учреждениелер</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; Тергеелик статистиканыҥ федерал службазы.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;8&#160;кӱни, 2009.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-296"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-296">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/society/07/04/2017/58e4feb59a794722462a85aa">Эксперты предсказали сокращение числа больниц до уровня 1913&#160;г., RBK, 07.04.2017</a></span> </li> <li id="cite_note-297"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-297">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.finanz.ru/novosti/lichnyye-finansy/v-rossii-stremitelno-sokrashchaetsya-dostupnost-stacionarnoy-medpomoshchi-1002200478">В России стремительно сокращается доступность стационарной медпомощи, аналитический портал finanz.ru,25.07.2017</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1629223222.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210817180040/https://www.finanz.ru/novosti/lichnyye-finansy/v-rossii-stremitelno-sokrashchaetsya-dostupnost-stacionarnoy-medpomoshchi-1002200478">Архивировано</a> 1629223240.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-298"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-298">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/russian/russia/2010/07/100723_healthcare_russia.shtml">Очетова Ю. Каждый третий диагноз неверен? Би-би-си, Москва, 26.07.2010</a></span> </li> <li id="cite_note-299"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-299">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.itartass.ur.ru/analit/review/?id=313">Медицина: от советской к российской, 26/11/2007</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кандык айдыҥ&#160;19&#160;кӱни, 2008.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080101130830/http://www.itartass.ur.ru/analit/review/?id=313">Архивировано</a> чаган айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2008&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-300"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-300">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/free_doc/2008/zdrav/85.htm">Специальностьтор аайынча эмчилердиҥ тоозы</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; Тергеелик статистиканыҥ федерал службазы.&#32;<small>Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ&#160;8&#160;кӱни, 2009.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-301"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-301">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://m.zdrav.ru/news/101684-qqn-16-m4-20-04-2016-skolko-vrachey-v-rossii">Портал информационной поддержки медицинских руководителей</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1629223222.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170729145248/https://m.zdrav.ru/news/101684-qqn-16-m4-20-04-2016-skolko-vrachey-v-rossii">Архивировано</a> 1501339968.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-302"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-302">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pnp.ru/economics/2016/04/29/v-rossii-slishkom-mnogo-uchiteley-i-vrachey.html">В России слишком много учителей и врачей, Парламентская газета, 29.04.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-303"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-303">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.forbes.ru/biznes/361643-menshe-pit-dolshe-zhit-pochemu-v-rossii-malo-zhivut">Апурва Санги, Меньше пить&#160;— дольше жить: почему в России мало живут, Forbes, 18.05.2018</a></span> </li> <li id="cite_note-Otchet-304"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Otchet_304-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newsru.com/russia/19sep2014/bloom.html">Россия впервые вошла в рейтинг эффективности систем здравоохранения Bloomberg, заняв последнее место</a> // <a href="/w/index.php?title=Newsru.com&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Newsru.com (мындый бӱк јок)">Newsru.com</a>, 14.09.2014</span> </li> <li id="cite_note-305"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-305">↑</a></span> <span class="reference-text">Шубина Д. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://vademec.ru/news/2016/09/12/minzdrav-v-odnikh-regionakh-est-organizatsiya-pomoshchi-materyam-i-detyam-a-v-drugikh-net/">Опубликован рейтинг перинатальных центров России</a> // аналитический журнал «<a href="/w/index.php?title=Vedemecum&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Vedemecum (мындый бӱк јок)">Vedemecum</a>», 12.09.2016</span> </li> <li id="cite_note-306"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-306">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sovstrat.ru/journals/medicina-celevye-proekty/articles/st-med16-27.html">Корчажкина Н., Совершенствование системы санаторно-курортного лечения в Российской Федерации, «Медицина целевые проекты», √16, 2013</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1629223222.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170421121559/http://www.sovstrat.ru/journals/medicina-celevye-proekty/articles/st-med16-27.html">Архивировано</a> 1492776959.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-307"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-307">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meduza.io/news/2015/05/15/glavnyy-borets-s-vich-predupredil-ob-epidemii-v-rossii">Главный борец с ВИЧ предупредил об эпидемии в России</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>Медуза</i>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;12&#160;кӱни, 2019.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-308"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-308">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meduza.io/news/2018/11/29/rossiyu-nazvali-liderom-po-tempam-rasprostraneniya-vich-v-evrope">Россию назвали лидером по темпам распространения ВИЧ в Европе</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>Медуза</i>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;12&#160;кӱни, 2019.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-309"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-309">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldlifeexpectancy.com/russia-life-expectancy">WORLD HEALTH RANKINGS LIVE LONGER LIVE BETTER</a></span> </li> <li id="cite_note-m.kp.ru-310"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-m.kp.ru_310-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://m.kp.ru/daily/26665/3687258/?see-also.number=1373#see-also">Кривякина Е. Средняя продолжительность жизни в России вырастет до 76 лет, КП, 12.04.2017</a></span> </li> <li id="cite_note-311"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-311">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rg.ru/2017/06/29/sredniaia-prodolzhitelnost-zhizni-v-rossii-vyrosla-do-719-goda.html">Куликов С. Продолжительность жизни в России выросла до 71,8 года, Российская газета, 29.06.2017</a></span> </li> <li id="cite_note-312"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-312">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><i><a href="/w/index.php?title=The_Lancet&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="The Lancet (мындый бӱк јок)">The Lancet</a>.</i>&#32;<span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lancet/PIIS0140-6736(16)31467-2.pdf">Measuring the health-related Sustainable Development Goals in 188 countries: a baseline analysis from the GlobalBurden of Disease Study 2015</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#32;(8.10.2016).</span></span></span> </li> <li id="cite_note-313"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-313">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/society/02/06/2017/5930e92d9a794710968a1ff4?from=main">Звездина П. Эксперты Кудрина раскритиковали российскую модель здравоохранения, RBC, 2.05.2017</a></span> </li> <li id="cite_note-artes-314"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-artes_314-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Звездина П. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/politics/06/12/2016/58453bde9a79475f2f692092">Российская модель здравоохранения сравнялась с нигерийской</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%91%D0%9A&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РБК (мындый бӱк јок)">РБК</a>, 07.12.2016</span> </li> <li id="cite_note-315"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-315">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rg.ru/2016/07/30/v-minfine-predupredili-o-sereznyh-ekonomicheskih-problemah.html">В Минфине предупредили о серьёзных экономических проблемах&#160;— Российская газета</a></span> </li> <li id="cite_note-316"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-316">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ng.ru/economics/2017-04-12/4_6973_real.html">Реальная бедность в России в два раза выше официальной</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32;<small>Дата обращения: кандык айдыҥ&#160;18&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-317"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-317">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/russian/news-38339515">Голодец: уровень бедности в России гораздо выше официального</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32;<i>BBC Русская служба</i>&#32;(16&#160;December 2016).&#32;<small>Дата обращения: кандык айдыҥ&#160;18&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-318"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-318">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://tass.ru/ekonomika/4093093">Голодец: в РФ есть уникальное явление - работающие бедные</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32;<i>ТАСС</i>&#32;(14&#160;тулаан ай 2017).</span></span></span> </li> <li id="cite_note-319"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-319">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mk.ru/economics/2017/07/20/rossiya-ostaetsya-odnoy-iz-khudshikh-v-mire-stran-dlya-pensionerov.html">Плющенко А. Россия остаётся одной из худших стран в мире для пенсионеров, Московский Комсомолец, 20.07.2017</a></span> </li> <li id="cite_note-El-320"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-El_320-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i>Узбекова А.</i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://rg.ru/2016/07/30/v-minfine-predupredili-o-sereznyh-ekonomicheskih-problemah.html">«В Минфине предупредили о серьёзных экономических проблемах»</a>&#160;// «<a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Российская газета (мындый бӱк јок)">Российская газета</a>»&#160;: газета.&#160;— 2016.&#160;— 30 июля.</span></span> </li> <li id="cite_note-321"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-321">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><i>МВД РФ ФКУ «Главный информационно-аналитический центр».</i>&#32;<span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://media.mvd.ru/files/application/1972970">СОСТОЯНИЕ ПРЕСТУПНОСТИ В РОССИИ</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#32;(PDF)&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<i>мвд.рф</i>&#32;(21&#160;ӱлӱрген ай 2020).&#32;<small>Дата обращения: 1629276028.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210603135712/https://media.mvd.ru/files/application/1972970">Архивировано</a> 1622728632.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-mvdstat-322"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-mvdstat_322-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220208211529/https://xn--b1aew.xn--p1ai/reports/item/209743/">Состояние преступности&#160;— январь-декабрь 2011 года</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%92%D0%94_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="МВД России (мындый бӱк јок)">МВД России</a>, 20.02.2012</span> </li> <li id="cite_note-323"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-323">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/http://www.gks.ru/dbscripts/Cbsd/DBInet.cgi?pl=2318002">Число зарегистрированных преступлений в расчёте на 100 тыс. чел.</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/https://www.gks.ru/http://www.gks.ru/dbscripts/Cbsd/DBInet.cgi?pl=2318002"><i>история</i></a> )</span>.</span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-324"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-324">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b11_13/IssWWW.exe/Stg/d3/10-01.htm">Число зарегистрированных преступлений по видам</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-325"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-325">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b10_01/IssWWW.exe/Stg/d01/4-0.htm">Распределение умерших по причинам смерти</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-326"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-326">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gks.ru/bgd/regl/b12_01/IssWWW.exe/Stg/d01/4-0.htm">Демография</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральная служба государственной статистики (мындый бӱк јок)">Федеральная служба государственной статистики</a></span> </li> <li id="cite_note-327"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-327">↑</a></span> <span class="reference-text">Щербакова Е.<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/2007/0277/barom05.php">Регионы России сильно различаются по уровню занятости, безработицы и использованию иностранной рабочей силы</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BF_Weekly&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Демоскоп Weekly (мындый бӱк јок)">Демоскоп Weekly</a>. №&#160;277—278. 19 февраля—4 марта 2007</span> </li> <li id="cite_note-328"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-328">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i>Щербакова Е.</i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://demoscope.ru/weekly/2015/0629/barom07.php">Безработица в странах СНГ составляет от 5 до 16% экономически активного населения</a>.&#160;— <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BF_Weekly&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Демоскоп Weekly (мындый бӱк јок)">Демоскоп Weekly</a>, 9—22 февраля 2015.&#160;— <span class="nowrap">№ 629—630</span>.</span></span> </li> <li id="cite_note-329"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-329">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%89%D0%B8%D0%BD,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Рощин, Сергей Юрьевич (мындый бӱк јок)">Рощин&#160;С.&#160;Ю.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0219/tema03.php">Равны ли женщины мужчинам? Часть I</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BF_Weekly&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Демоскоп Weekly (мындый бӱк јок)">Демоскоп Weekly</a>, №&#160;219—220. 24 октября&#160;— 6 ноября 2005</span> </li> <li id="cite_note-autogenerated2-330"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-autogenerated2_330-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.indem.ru/PUBLICATII/Popov/GlSocProbl.pdf">{title}</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-331"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-331">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://freedomhouse.org/template.cfm?page=410&amp;year=2008">Combined Average Ratings: Independent Countries, 2008</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081011044515/http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=410&amp;year=2008">Архивировано</a> ӱлӱрген айдыҥ&#160;11&#160;кӱни, 2008&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=Freedom_House&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Freedom House (мындый бӱк јок)">Freedom House</a></span> </li> <li id="cite_note-332"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-332">↑</a></span> <span class="reference-text">*<a rel="nofollow" class="external text" href="https://mid.ru/brp_4.nsf/sps/7C8FAF4AC2507BE3C325719300500538">Комментарий Департамента информации и печати МИД России в связи с докладом американской правозащитной организации «Фридом-хаус», посвящённым демократии в России</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%98%D0%94_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="МИД России (мындый бӱк јок)">МИД России</a> <ul><li><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://newizv.ru/news/2007-02-02/62486/&amp;grade=3">Правозащитники обиделись на Freedom House</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/http://newizv.ru/news/2007-02-02/62486/&amp;grade=3"><i>история</i></a> )</span>.</span></span> // «<a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B5_%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Новые Известия (мындый бӱк јок)">Новые Известия</a>»</li> <li><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://profile.ru/items/?item=25336">Интервью с Анатолием Кучереной</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070422051528/http://www.profile.ru/items/?item=25336">Архивировано</a> кандык айдыҥ&#160;22&#160;кӱни, 2007&#160;јыл.</small></span></span> // «<a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B8%D0%BB%D1%8C_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Профиль (журнал) (мындый бӱк јок)">Профиль</a>», 22.04.2007</li></ul> </span></li> <li id="cite_note-333"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-333">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores">Countries and Territories</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32;<i>Freedom House</i>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;3&#160;кӱни, 2020.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-pozner-334"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-pozner_334-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gazeta.ru/politics/2008/03/27_kz_2678873.shtml">Познер рассказал о цензуре на телевидении // «Газета. Ru» 27.03.2008 20:20</a></span> </li> <li id="cite_note-335"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-335">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lenta.ru/news/2011/02/24/pozner/">Познер рассказал о стоп-листах Первого канала</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=Lenta.ru&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Lenta.ru (мындый бӱк јок)">Lenta.ru</a>&#32;(24 февраля 2011).&#32;<small>Дата обращения: чаган айдыҥ&#160;11&#160;кӱни, 2015.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-336"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-336">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rbc.ru/society/26/06/2017/59515a5c9a794774c6bbb25b?from=newsfeed">Time назвал Навального и Трампа среди самых влиятельных людей в интернете</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D0%B1%D0%B8%D0%B7%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Росбизнесконсалтинг (мындый бӱк јок)">Росбизнесконсалтинг</a>, Time&#32;(26 июня 2017).&#32;<small>Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ&#160;26&#160;кӱни, 2017.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-337"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-337">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newsru.com/russia/25may2015/pozner.html">Познер констатировал смерть журналистики в России как профессии</a></span> </li> <li id="cite_note-dv-338"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-dv_338-0">337,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-dv_338-1">337,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/ru/ирина-петровская-цензура-в-россии-приобретает-бредовые-формы/a-15913324-1">Ирина Петровская: цензура в России приобретает бредовые формы</a></span> </li> <li id="cite_note-339"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-339">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=TVjJmlEMs7w">YouTube: Отрезок из программы Познер</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-340"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-340">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://lenta.ru/news/2012/02/07/pozner/">Из ток-шоу "Познер" вырезали обсуждение цензуры на телевидении</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; Lenta.ru&#32;(7&#160;кочкор ай 2012).&#160;— ««6 февраля на Первом канале вышла программа "Познер". Во время нее между ведущим и его гостьей Тиной Канделаки возник спор вокруг цензуры в российских СМИ, в частности, в этой связи упоминалась личность известного оппозиционного блоггера Алексея Навального. Его фамилию в итоге услышали только жители Дальнего Востока. Из версии для Европейской части России, которая выходит на несколько часов позже, этот отрывок из передачи был вырезан.».&#32;<small>Дата обращения: кӱӱк айдыҥ&#160;23&#160;кӱни, 2018.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-341"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-341">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://pozneronline.ru/2012/02/969/">Фрагмент пресс-конференции В. Познера по поводу вырезанного фрагмента - Познер Online</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<i>Познер Online</i>.&#32;<small>Дата обращения: кӱӱк айдыҥ&#160;23&#160;кӱни, 2018.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-342"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-342">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.transparency.org/ru/cpi/2019/rus">Corruptions Perceptions Index 2019 for</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>.&#32;<i>Transparency.org</i>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2020.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-автоссылка3-343"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-автоссылка3_343-0">342,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-автоссылка3_343-1">342,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="ru"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://transparency.org.ru/research/indeks-vospriyatiya-korruptsii/rossiya-v-indekse-vospriyatiya-korruptsii-2019-28-ballov-i-137-mesto.html">Россия в Индексе восприятия коррупции-2019: 28 баллов и 137 место</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="орустап">(орус.)</span></small>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<i>Центр ТИ-Р</i>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2020.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200123073314/https://transparency.org.ru/research/indeks-vospriyatiya-korruptsii/rossiya-v-indekse-vospriyatiya-korruptsii-2019-28-ballov-i-137-mesto.html">Архивировано</a> 1579764794.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-344"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-344">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table">Corruption Perceptions Index 2009</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=Transparency_International&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Transparency International (мындый бӱк јок)">Transparency International</a>.&#32;<small>Дата обращения: куран айдыҥ&#160;10&#160;кӱни, 2011.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/616BzJ9la?url=https://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table">Архивировано</a> куран айдыҥ&#160;21&#160;кӱни, 2011&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-vedomosti.ru-345"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-vedomosti.ru_345-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Малыхин М. <span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vedomosti.ru/career/news/1794687/ey_korrupciya_v_rossii_padaet">Ernst &amp; Young отметила снижение коррупционных рисков в России</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20141205031357/http://www.vedomosti.ru/career/news/1794687/ey_korrupciya_v_rossii_padaet">Архивировано</a> јаҥар айдыҥ&#160;5&#160;кӱни, 2014&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ведомости (мындый бӱк јок)">Ведомости</a>, 29.05.2012</span> </li> <li id="cite_note-346"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-346">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131015103459/https://www.pwc.ru/ru/forensic-services/crime-survey-2011.jhtml">Россия, Всемирный обзор экономических преступлений 2011</a> // <a href="/w/index.php?title=PWC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="PWC (мындый бӱк јок)">PWC</a>; <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://web.archive.org/web/20231111190255/https://www.pwc.ru/en_RU/ru/forensic-services/assets/Economic-survey-2011-Russia-ru.pdf">[1]</a></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated10-347"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-autogenerated10_347-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/society/20111201/503135867.html">Уровень коррупции в РФ за год снизился&#160;— Transparency International</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180901113323/https://ria.ru/society/20111201/503135867.html">Архивировано</a> сыгын айдыҥ&#160;1&#160;кӱни, 2018&#160;јыл.</small></span></span> // «<a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%98%D0%90_%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РИА Новости (мындый бӱк јок)">РИА Новости</a>», 01.12.2011</span> </li> <li id="cite_note-348"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-348">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.interfax.ru/434781">Глава ВТБ 24 рассказал о росте коррупции в России по сравнению с 1990-ми годами</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%81&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Интерфакс (мындый бӱк јок)">Интерфакс</a>, 07.04.2015</span> </li> <li id="cite_note-349"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-349">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/economics/30/06/2017/595649079a79470e968e7bff?from=newsfeed">Макаров О., Фейнберг А. Россия вошла в пятёрку стран с крупнейшей теневой экономикой, RBC, Экономика, 30.06.2017</a></span> </li> <li id="cite_note-350"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-350">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.genproc.gov.ru/smi/news/genproc/news-1578650/">Более 1300 чиновников уволены в связи с утратой доверия за совершение коррупционных правонарушений, Генеральная прокуратура РФ, 26.03.2018</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1629173949.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210817061351/https://genproc.gov.ru/smi/news/genproc/news-1578650/">Архивировано</a> 1629180831.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-351"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-351">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hse.ru/data/2018/06/29/1153062641/obr2018.pdf">Образование в цифрах: 2018&#160;: краткий статистический сборник / Л.&#160;М.&#160;Гохберг, О-23 Г.&#160;Г.&#160;Ковалёва, Н.&#160;В.&#160;Ковалёва и др.; Нац. исслед. университет «Высшая школа экономики».&#160;— М.: НИУ ВШЭ, 2018.&#160;— с.14&#160;— 200 экз.&#160;— ISBN 978-5-7598-1767-3 (в обл.)</a></span> </li> <li id="cite_note-352"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-352">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://tass.ru/info/1504686">Общее образование в России. Досье. Справка ТАСС, 22.12.2015</a></span> </li> <li id="cite_note-353"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-353">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://iz.ru/783534/anna-ivushkina-elina-khetagurova/na-uchebu-otpravitsia-rekordnoe-chislo-shkolnikov">Ивушкина А., Хетагурова Э. Идут на рекорд: почему школьников стало больше, «Известия», 31.08.2018</a></span> </li> <li id="cite_note-354"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-354">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ed.gov.ru/uprav/stat/1846/">Основные показатели деятельности учреждений высшего профессионального образования</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070223052058/http://www.ed.gov.ru/uprav/stat/1846/">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;23&#160;кӱни, 2007&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%BF%D0%BE_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8E&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Федеральное агентство по образованию (мындый бӱк јок)">Федеральное агентство по образованию</a></span> </li> <li id="cite_note-355"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-355">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.embibe.com/exams/top-10-countries-that-produce-the-most-engineers/">Debasmita Chatterjee, Top 10 Countries That Produce The Most Engineers, Institute Embibe, 03.01.2017</a></span> </li> <li id="cite_note-356"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-356">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldatlas.com/articles/countries-with-the-most-engineering-graduates.html">Khushboo Sheth, Top 10 Countries That Produce The Most Engineers, WorldAtlas,18.07.2018</a></span> </li> <li id="cite_note-357"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-357">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://interestingengineering.com/top-10-countries-with-the-most-engineering-graduates">Top 10 countries with the most engineering graduates, Interesting Engineering, 22.02.2016</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1628754952.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220407023121/https://interestingengineering.com/top-10-countries-with-the-most-engineering-graduates/">Архивировано</a> 1649298681.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-358"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-358">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://m.kp.ru/daily/26702.7/3726452/">Конюхова К. ВУЗы взвинтили цены за обучение на 2017/2018&#160;г., КП, 08.07.2017</a></span> </li> <li id="cite_note-359"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-359">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><i>Платова Е.&#160;Э.&#160;</i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/stanovlenie-platnogo-vysshego-obrazovaniya-v-sovremennoy-rossii-tendentsii-problemy-perspektivy">Становление платного высшего образования в современной России: тенденции, проблемы, перспективы</a>&#160;// Известия Петербургского университета путей сообщения.&#160;— 2013.&#160;— <span class="nowrap">№ 3&#160;(36)</span>.&#160;— <span class="nowrap">С. 165—171</span>.</span></span> </li> <li id="cite_note-360"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-360">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gtmarket.ru/ratings/u21-ranking-of-national-higher-education-systems/info">Рейтинг национальных систем высшего образования, аналитический портал «Гуманитарные технологии», ISSN 2310—1792</a></span> </li> <li id="cite_note-361"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-361">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gtmarket.ru/ratings/education-index/education-index-info">Рейтинг стран мира по уровню образования, аналитический портал «Гуманитарные технологии», ISSN 2310—1792</a></span> </li> <li id="cite_note-362"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-362">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gtmarket.ru/ratings/global-index-of-cognitive-skills-and-educational-attainment/info">Рейтинг эффективности национальных систем образования, аналитический портал «Гуманитарные технологии», ISSN 2310—1792</a></span> </li> <li id="cite_note-363"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-363">↑</a></span> <span class="reference-text">Борисова А. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gazeta.ru/science/2011/03/29_a_3568693.shtml">Солнце науки восходит над Китаем</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D0%B0.%D1%80%D1%83&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Газета.ру (мындый бӱк јок)">Газета.ру</a>, 29.03.2011</span> </li> <li id="cite_note-Royal_Society-364"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Royal_Society_364-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf">Knowledge, networks and nations. Global scientific collaboration in the 21st century</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110409075050/http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf">Архивировано</a> кандык айдыҥ&#160;9&#160;кӱни, 2011&#160;јыл.</small></span></span> // <a href="/w/index.php?title=The_Royal_Society&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="The Royal Society (мындый бӱк јок)">The Royal Society</a></span> </li> <li id="cite_note-365"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-365">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://regnum.ru/news/1647950.html">Премьер Украины: Мы должны вернуть культ науки, как это было в СССР, информационно-аналитическое агентство «Regnum», 12.04.2013</a></span> </li> <li id="cite_note-366"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-366">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lawrussia.ru/texts/legal_346/doc346a799x825.htm">Постановление Совета Министров РСФСР ОТ 10.11.1987 № 426 «О мерах по выполнению постановления ЦК КПСС и Совета Министров СССР от 30 сентября 1987 г. № 1102 „О переводе научных организаций на полный хозяйственный расчёт и самофинансирование“»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;11&#160;кӱни, 2013.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-367"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-367">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ras.ru/FStorage/download.aspx?Id=3660ecf4-b18b-4af9-abee-0be8887ff2e2">Прекратился ли исход кадров науки?</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>.&#32; <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Вестник Российской академии наук (мындый бӱк јок)">Вестник Российской академии наук</a>. 2003. Т. 73. № 3. С. 205-209..&#32;<small>Дата обращения: кочкор айдыҥ&#160;11&#160;кӱни, 2013.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6ERWZpgKD?url=http://www.ras.ru/FStorage/download.aspx?Id=3660ecf4-b18b-4af9-abee-0be8887ff2e2#">Архивировано</a> кочкор айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2013&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-368"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-368">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://utro.ru/articles/2006/08/22/576674.shtml">Математик Перельман отказался от высшей награды, Утро.ру, 22.08.2006</a></span> </li> <li id="cite_note-369"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-369">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://lenta.ru/articles/2015/06/30/holevo/">А. Березин, Квантовый Циолковский, Lenta.Ru, 30.06.2015</a></span> </li> <li id="cite_note-370"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-370">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranatom.ru/news/aeoi/year06/april/disser.htm">Анализ диссертаций в России в период 1993—2003 годов</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кандык айдыҥ&#160;26&#160;кӱни, 2010.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080607010558/http://www.iranatom.ru/news/aeoi/year06/april/disser.htm">Архивировано</a> кичӱ изӱ айдыҥ&#160;7&#160;кӱни, 2008&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-371"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-371">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.expert.ru/printissues/equipment/2009/01/forsight/">Диагноз&#160;— не приговор</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/https://www.expert.ru/printissues/equipment/2009/01/forsight/"><i>история</i></a> )</span>.</span></span> // <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%82_(%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Эксперт (журнал) (мындый бӱк јок)">Эксперт Online 2.0</a></span> </li> <li id="cite_note-N-372"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-N_372-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Филипенок А. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rbc.ru/society/01/08/2016/579e84e79a7947d32048418b">СМИ сообщили о планах уволить 8000 учёных</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%91%D0%9A&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="РБК (мындый бӱк јок)">РБК</a>, 01.08.2016</span> </li> <li id="cite_note-373"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-373">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.scientific.ru/whoiswho/whoiswho.html">Индекс цитирования российских учёных</a> // Междисциплинарный научный сервер Scientific.ru</span> </li> <li id="cite_note-Mathem-374"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Mathem_374-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://news.rambler.ru/sport/33671737/">Влад Массино. Интервью с победителем мирового чемпионата по программированию</a> // <a href="/w/index.php?title=Gazeta.ru&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Gazeta.ru (мындый бӱк јок)">Gazeta.ru</a>, 20.05.2015</span> </li> <li id="cite_note-375"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-375">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rg.ru/2019/08/08/rossijskie-shkolniki-vyigrali-chetyre-zolota-na-mezhdunarodnoj-olimpiade.html">Агранович М. Российские школьники выиграли четыре золота на Международной олимпиаде, «Российская газета», 08.08.2019</a></span> </li> <li id="cite_note-autogenerated1-376"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-autogenerated1_376-0">375,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-autogenerated1_376-1">375,1</a></sup></span> <span class="reference-text">Султанова&#160;Л.&#160;Ш., Айдинова М.&#160;А.&#160;Значение канала трансфера новых технологий для Узбекистана // Актуальные вопросы современной науки.&#160;— 2014.&#160;— №&#160;1 (2,3).&#160;— С. 87</span> </li> <li id="cite_note-377"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-377">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.spaceflightinsider.com/organizations/roscosmos/russia-may-select-first-crew-federation-spacecraft-next-year/">Russia may select first crew for its Federation spacecraft next year</a></span> </li> <li id="cite_note-378"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-378">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/20190209/1550625837.html">Российские космонавты высадятся на Луну в 2031 году</a></span> </li> <li id="cite_note-379"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-379">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/dialogichnost-kultury-neobhodimoe-uslovie-dlya-ee-ponimaniya">Конникова Л. Диалогичность культуры&#160;— необходимое условие её понимания, Вестник Томскогого гос.университета, √ 1, 2009</a></span> </li> <li id="cite_note-380"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-380">↑</a></span> <span class="reference-text">Коваленко О. Диалогичность русской национальной культуры, Автореферат диссертации, Ростов на Дону, 2017</span> </li> <li id="cite_note-381"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-381">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/ikona-v-traditsionnoi-russkoi-kulture">Лиманская Е. Икона в традиционной русской культуре, Автореферат диссертации, Ростов-на-Дону, 2009</a></span> </li> <li id="cite_note-382"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-382">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/vliyanie-vizantiiskoi-dukhovnoi-kultury-na-stanovlenie-drevnerusskoi-esteticheskoi-mysli-i-k">Комков А. Влияние византийской духовной культуры на становление древнерусской эстетической мысли и художественной практики, Автореферат диссертации, Липецк, 2004</a></span> </li> <li id="cite_note-383"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-383">↑</a></span> <span class="reference-text">Чёрная Л. Антропологический код древнерусской культуры, М., 2009</span> </li> <li id="cite_note-384"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-384">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Генис А.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/usa/20120104/182121852.html">За что Запад любит Чехова, Radio Free Europe/Radio Liberty, USA, 04.01.2012</a></span> </li> <li id="cite_note-385"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-385">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%8E_%D0%92%D1%8D%D0%BD%D1%8C%D1%84%D1%8D%D0%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Лю Вэньфэй (мындый бӱк јок)">Лю Вэньфэй</a>.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://inosmi.ru/russia/20130520/209163627.html">Как русская литература сформировала русскую общественную мысль</a> / Пер. с кит. Ф. Кокорева. // Гуанмин жибао, 19.05.2013.</span> </li> <li id="cite_note-386"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-386">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Ундиренко Ю.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/sofiologicheskie-i-mariologicheskie-aspekty-drevnerusskoi-literatury-xi-xii-vekov">Софиологические и мариологические аспекты древнерусской литературы XI—XII&#160;вв. Автореферат диссертации.</a>&#160;— Ярославль, 2004.</span> </li> <li id="cite_note-387"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-387">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Бачинский А.</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/diplomaticheskie-poslaniya-ivana-groznogo-kak-publitsisticheskii-tekst">Дипломатические послания Ивана Грозного как публицистический текст. Автореферат диссертации.</a>&#160;— М., 2013.</span> </li> <li id="cite_note-388"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-388">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><span data-wikidata-qualifier-id="P248"><a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B7%D0%BC" class="extiw" title="s:ЭСБЕ/Классицизм">Классицизм</a></span>&#32;&#47;&#47;&#32;<a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C_%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B3%D0%B0%D1%83%D0%B7%D0%B0_%D0%B8_%D0%95%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона (мындый бӱк јок)">Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона</a>&#160;: в 86 т. (82 т. и 4 доп.).&#160;— <abbr title="Санкт-Петербург">СПб.</abbr>, 1890—1907.</span></span> </li> <li id="cite_note-389"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-389">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/kosobennosti-russkogo-filosofskogo-yazyka-fenomen-etikotsentrizma">Джоган А. В. Особенности русского философского языка: феномен этикоцентризма, Автореферат диссертации, Положения, выносимые на защиту, Воронеж, 2011</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/https://www.dissercat.com/content/kosobennosti-russkogo-filosofskogo-yazyka-fenomen-etikotsentrizma"><i>история</i></a> )</span>.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-390"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-390">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rae.ru/forum2010/36/443">Васильева М. Эсхатологические мотивы в русской философии конца XIX- начале XX века, Студенческий научный форум, 15-20 февраля 2010 года</a></span> </li> <li id="cite_note-391"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-391">↑</a></span> <span class="reference-text">Бердяев Н. Опыт эсхатологической метафизики, Париж, 1941&#160;г.</span> </li> <li id="cite_note-392"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-392">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/o-suschnosti-i-spetsifike-russkoy-filosofii">Нижников С., Гребешев И. О сущности и специфике русской философии, междисциплинарный научно-аналитический и образовательный журнал «Пространство и Время», 2016</a></span> </li> <li id="cite_note-393"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-393">↑</a></span> <span class="reference-text">Георгиева, Т.&#160;С.&#160;Христианство и русская культура: Учеб. пособие для вузов / Т.&#160;С.&#160;Георгиева. М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2001.- 240 с.</span> </li> <li id="cite_note-394"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-394">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.russianedu.ru/russia/about/ikon.html">Куприна И.&#160;В.&#160;Особенности древнерусской живописи, Русский язык за рубежом, сетевое издание, 2016</a></span> </li> <li id="cite_note-395"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-395">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.coins-gb.ru/infocoin/index.php/predmeti-kulta/49-russkay-ikonopis-osobennost">Русская иконопись и её особенности, М., 2009</a></span> </li> <li id="cite_note-396"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-396">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://velikayakultura.ru/pravoslavniy-ugolok/russkaya-ikona-simvolyi-kanonyi-zhanryi-syuzhetyi">Русская икона&#160;— символы, каноны, жанры, сюжеты, Учебно- просветительский портал «Культура&#160;— здесь и сейчас», 2012</a></span> </li> <li id="cite_note-397"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-397">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyberleninka.ru/article/n/tr">Резникова О. Традиции реалистической школы живописи как культурное наследие России, Учёные записки Орловского государственного университета, Серия: Гуманитарные и социальные науки, 2014</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/https://cyberleninka.ru/article/n/tr"><i>история</i></a> )</span>.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-398"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-398">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation no-wikidata" data-wikidata-property-id="P1343"><i>Владимир Лисовский.</i>&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.ru/books?id=t-okDwAAQBAJ&amp;hl=ru&amp;source=gbs_navlinks_s">Архитектура России XVIII – начала XX века. Поиски национального стиля</a>.&#160;— <abbr title="Москва">М.</abbr>: Белый город, 2009.&#160;— 571&#160;с.&#160;— <span class="nowrap">3000 экз.</span>&#160;— <a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3/9785040577408" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9785040577408</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-399"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-399">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archi.ru/press/world/12485/spisok-brumfilda">Список Брумфилда</a>&#32;// Историческая недвижимость.&#160;— 2008.&#160;—&#32;№&#160;4 (5).</span></span> </li> <li id="cite_note-400"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-400">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kommersant.ru/doc/338958">Из всех кино для нас главнейшим является «Гражданин Кейн», «&#160;Коммерсант», 02.09.2002</a></span> </li> <li id="cite_note-401"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-401">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.filmsite.org/sightsound.html">10 Best Films of All Time Polls by Sight &amp; Sound Magazine</a></span> </li> <li id="cite_note-402"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-402">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/russkii-balet-kak-fenomen-dukhovnosti">Кульвер, Вильям Лесли. Русский балет как феномен духовности, Автореферат диссертации, Санкт-Петербург, 1995</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: јаҥар айдыҥ&#160;15&#160;кӱни, 2019.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181106004956/http://www.dissercat.com/content/russkii-balet-kak-fenomen-dukhovnosti">Архивировано</a> кӱчӱрген айдыҥ&#160;6&#160;кӱни, 2018&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-403"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-403">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.theartnewspaper.ru/posts/2864/">Палаткина Д. Российские музеи поднялись в мировом рейтинге посещаемости, The Art Newspaper Russia, 05.04.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-404"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-404">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dissercat.com/content/obrazovatelnaya-deyatelnost-istoricheskikh-muzeev-rossii">Хугаева М. Образовательная деятельность исторических музеев России, Автореферат диссертации, Санкт-Петербург, 2008</a></span> </li> <li id="cite_note-405"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-405">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.museum.ru/">Музеи России</a></span> </li> <li id="cite_note-406"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-406">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.culture.ru/museums/Все">музеи России, Культура. РФ</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка&#160;— <a rel="nofollow" class="external text" href="//web.archive.org/web/*/https://www.culture.ru/museums/Все"><i>история</i></a> )</span>.</span></span></span> </li> <li id="cite_note-407"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-407">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://expert.ru/russian_reporter/2007/19/10_luchshih_muzeev/">Хачатуров С. 10 лучших музеев России, Эксперт, 25.06.2017</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1628271216.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220321034458/https://expert.ru/russian_reporter/2007/19/10_luchshih_muzeev/">Архивировано</a> 1647834298.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-408"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-408">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.museum.ru/rme/musworld.asp">Российская музейная энциклопедия</a></span> </li> <li id="cite_note-409"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-409">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://muzei-mira.com/krupnejshie-muzei-mira.html">Крупнейшие музеи мира</a></span> </li> <li id="cite_note-410"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-410">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.google.co.il/search?client=tablet-unknown&amp;source=android-home&amp;site=webhp&amp;source=hp&amp;ei=h7RWWePOIouqU_W-tPgB&amp;q=кунсткамера&amp;oq=Кунст&amp;gs_l=mobile-gws-hp.1.0.0l5.2876.3755.0.5456.6.5.0.1.1.0.298.1052.0j2j3.5.0.ernk_qsds...0...1.1.64.mobile-gws-hp..0.6.1112.3..41.LP73wdQBkag">Кунсткамера</a></span> </li> <li id="cite_note-411"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-411">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.arts-museum.ru/">Государственный музей изобразительных искусств имени А. С. Пушкина, официальный сайт</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ&#160;25&#160;кӱни, 2017.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161116110535/http://www.arts-museum.ru/">Архивировано</a> кӱчӱрген айдыҥ&#160;16&#160;кӱни, 2016&#160;јыл.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-412"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-412">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rusmuseum.ru/">Русский музей</a></span> </li> <li id="cite_note-413"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-413">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="en"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nationalgeographic.com/travel/top-10/museum-galleries/">Top 10 Museums and Galleries</a></span><small>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="английлап">(англ.)</span></small>.&#32;<i>National Geographic</i>&#32;(20&#160;September 2012).&#32;<small>Дата обращения: кӱӱк айдыҥ&#160;28&#160;кӱни, 2018.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-414"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-414">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.shpl.ru/colleagues_partners/helpful_links/biblioteki_rossii/">Государственная публичная историческая библиотека России</a></span> </li> <li id="cite_note-415"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-415">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ria.ru/20180527/1521226933.html">Общероссийский день библиотек, РИА Новости, 27.05.2018</a></span> </li> <li id="cite_note-416"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-416">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://tass.ru/kultura/3328627">Устинова А. Минкультуры РФ: каждый год в России закрывается около тысячи библиотек, ТАСС, 31.05.2016</a></span> </li> <li id="cite_note-417"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-417">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldatlas.com/articles/5-largest-libraries-in-the-world.html">The Largest Libraries In The World, Worldatlas, 05.03.2018</a></span> </li> <li id="cite_note-418"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-418">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://cheloveknauka.com/arhivnaya-deyatelnost-v-sisteme-sotsialnogo-upravleniya-sotsiologicheskiy-analiz">Штукова С. Архивная деятельность в системе социального управления: социологический анализ, Автореферат диссертации, Санкт-Петербург, 2015</a></span> </li> <li id="cite_note-419"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-419">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://portal.rusarchives.ru/">Федеральное архивное агентство, Портал «Архивы России»</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1628271216.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191209130109/http://portal.rusarchives.ru/">Архивировано</a> 1575896469.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-420"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-420">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><span class="citation"><span lang="und"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archives.gov.ua/Rus/archworld.php">Официальный веб-портал Государственной архивной службы Украины, раздел: Архивы мира</a></span><span class="hidden-ref" style="display:none"><b>&#160;<span class="ref-info" style="cursor:help;" title="јарт эмес">(ја.&#160;эм.)</span></b></span>&#160;<span class="ref-info">(недоступная ссылка)</span>.&#32;<small>Дата обращения: 1628271216.</small>&#32;<small><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190321162807/https://archives.gov.ua/Rus/archworld.php">Архивировано</a> 1553185687.</small></span></span></span> </li> <li id="cite_note-421"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-421">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Квятковский, Александр Павлович (мындый бӱк јок)">Квятковский&#160;А.&#160;П.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://feb-web.ru/feb/kps/kps-abc/kps/kps-3331.htm?cmd=p&amp;istext=1">Частушка</a> // <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BE%D1%8D%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Поэтический словарь (мындый бӱк јок)">Поэтический словарь</a>.&#160;— М.: <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Советская энциклопедия (мындый бӱк јок)">Советская энциклопедия</a>, 1966.&#160;— С. 333—338.</span> </li> <li id="cite_note-ieee-422"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ieee_422-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Erica Vonderheid, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ieee.org/portal/site/tionline/menuitem.130a3558587d56e8fb2275875bac26c8/index.jsp?&amp;pName=institute_level1_article&amp;TheCat=1008&amp;article=tionline/legacy/inst2005/may05/5w.fhistory.xml&amp;">Early Radio Transmission Recognized as Milestone</a>, 06 May 2005.</span> </li> <li id="cite_note-423"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-423">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/107/009.htm">Радиовещание и телевидение</a></span> </li> <li id="cite_note-424"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-424">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/109/530.htm">Телевидение</a></span> </li> <li id="cite_note-425"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-425">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/094/900.htm">Радиовещание</a></span> </li> <li id="cite_note-426"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-426">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ct4.ucoz.ru/index/s_62_5_0/0-659">ТЕЛЕВИДЕНИЕ</a></span> </li> <li id="cite_note-427"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-427">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ct4.ucoz.ru/index/s_062_4_0/0-657">РАДИОВЕЩАНИЕ</a></span> </li> <li id="cite_note-428"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-428">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.politika.su/media/trk.html">ТЕЛЕРАДИОКОМПАНИИ И МЕДИА-ХОЛДИНГИ</a></span> </li> <li id="cite_note-429"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-429">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Российская Федерация. Законы.</i> Трудовой кодекс Российской Федерации. Статья 112 // <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Трудовой кодекс Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Трудовой кодекс Российской Федерации</a>: от 30.12.2001&#160;г. №&#160;197-ФЗ, ввод в действие с 01.02.2002 / Российская Федерация. Законы.&#160;— Волгоград&#160;; М.&#160;: <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Волгоградский государственный университет (мындый бӱк јок)">Изд-во ВолГУ</a>&#160;: Либрис, 2002.&#160;— 225 с.</span> </li> <li id="cite_note-430"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-430">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Российская Федерация. Законы.</i> Трудовой кодекс Российской Федерации. Статья 113 // <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Трудовой кодекс Российской Федерации (мындый бӱк јок)">Трудовой кодекс Российской Федерации</a>: от 30.12.2001&#160;г. №&#160;197-ФЗ, ввод в действие с 01.02.2002 / Российская Федерация. Законы.&#160;— Волгоград&#160;; М.&#160;:<a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Волгоградский государственный университет (мындый бӱк јок)">Изд-во ВолГУ</a>&#160;: Либрис, 2002.&#160;— 225 с.</span> </li> <li id="cite_note-431"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-431">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/russian/news-50712986">Исполком ВАДА отстранил Россию от Олимпиады на четыре года</a>, BBC Russian, 9.12.2019</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Литература_2"><span id=".D0.9B.D0.B8.D1.82.D0.B5.D1.80.D0.B0.D1.82.D1.83.D1.80.D0.B0_2"></span>Литература</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Тайантылар"><span id=".D0.A2.D0.B0.D0.B9.D0.B0.D0.BD.D1.82.D1.8B.D0.BB.D0.B0.D1.80"></span>Тайантылар</h2></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-label="Навигациялык ӱлекер" data-name="External links" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"><span class="noprint plainlinks nowrap" style="font-size:85%;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D3%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D1%80:%D0%A2%D1%8B%D1%88_%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Просмотр этого шаблона"><img alt="⚙️" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span>&#160;</span></div>&#160;&#160;<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Социальный сеть (мындый бӱк јок)">Социальный сетьтерде</a></div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.facebook.com/MyCountryRussia">Facebook</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://twitter.com/Russia">Твиттер</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Тематикалык сайттар</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://curlie.org/World/Russian/Страны_и_регионы/Европа/Россия">Открытый каталог</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Сӧзликтер ле энциклопедиялар</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://bashenc.online/ru/articles/78254/">Башкирский</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.enciclopedia.cat/enciclopèdies/gran-enciclopèdia-catalana/EC-GEC-0057409.xml">Јаан каталанский</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/Russland">Јаан норвежский</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bigenc.ru/text/3515565">Јаан российский</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bigenc.ru/text/5548014">Јаан российский</a> · <a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" class="extiw" title="s:ЭСБЕ/Россия">Брокгаузтыҥ ла Ефронныҥ</a> · <a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%95%D0%AD%D0%91%D0%95/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" class="extiw" title="s:ЕЭБЕ/Россия">Брокгауз и Ефронныҥ Еврейский</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/russia-index">Ираника</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://eleven.co.il/article/13584">Краткая еврейская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.krugosvet.ru/enc/Earth_sciences/geografiya/ROSSIYA_ROSSISKAYA_FEDERATSIYA_RF.html">Кругосвет</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/pays/Russie/141833">Ларусса</a> · <a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%9C%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" class="extiw" title="s:МЭСБЕ/Россия">Малый Брокгауза и Ефрона</a> · <a href="https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Russia" class="extiw" title="wikisource:1911 Encyclopædia Britannica/Russia">Britannica (11-th)</a> · <a href="https://en.wikisource.org/wiki/1922_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Russia" class="extiw" title="wikisource:1922 Encyclopædia Britannica/Russia">Britannica (12-th)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Russia">Britannica (онлайн)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/russland">Brockhaus</a> · <a href="https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Russia" class="extiw" title="wikisource:Catholic Encyclopedia (1913)/Russia">Catholic (1907—13)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/cathen/13231c.htm">Catholic (1997—…)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.treccani.it/enciclopedia/russia">Treccani</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/russie-vue-d-ensemble/">Universalis</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/russie-le-territoire-et-les-hommes-la-federation-de-russie/">Universalis</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/f/F003376.php">Швейцарский исторический</a> · <a href="https://alt.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%AD%D0%A1%D0%93/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" class="extiw" title="s:НЭСГ/Россия">Настольный</a></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r19770">.mw-parser-output .ts-navbox-plaintitle{font-size:100%!important;margin:0 6em!important;border:1px!important}</style></div><table class="nowraplinks authoritycontrol collapsible collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0;text-align: center;"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="Нормативный_контроль" class="ts-navbox-plaintitle" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Нормативный контроль (мындый бӱк јок)">Нормативный контроль</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><span title="Национальная библиотека Франции" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">BNF</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb122728378">122728378</a> · <span title="CiNii" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">CiNii</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://ci.nii.ac.jp/author/DA08132311">DA08132311</a> · <span title="Общий нормативный контроль (GND)" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">GND</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4076899-5">4076899-5</a> · <span title="Международный идентификатор стандартных наименований" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">ISNI</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://isni-url.oclc.nl/isni/0000000123027140">0000000123027140</a> · <span title="Контрольный номер Библиотеки Конгресса" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">LCCN</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/n92056007">n92056007</a> · <span title="Национальная парламентская библиотека" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">NDL</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00569699">00569699</a> · <span title="Национальная библиотека Чехии" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">NKC</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ge130512">ge130512</a>,&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ge128566">ge128566</a> · <span title="Национальная библиотека Австралии" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">NLA</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://nla.gov.au/anbd.aut-an36042648">36042648</a> · <span title="SUDOC" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">SUDOC</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/031531156">031531156</a> · <span title="VIAF" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">VIAF</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/168830626">168830626</a> · <span title="WorldCat" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">WorldCat VIAF</span>:&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/168830626">168830626</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐d8647bfd6‐pcvxd Cached time: 20250221110732 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 2.576 seconds Real time usage: 3.022 seconds Preprocessor visited node count: 79989/1000000 Post‐expand include size: 705631/2097152 bytes Template argument size: 266802/2097152 bytes Highest expansion depth: 25/100 Expensive parser function count: 18/500 Unstrip recursion depth: 1/20 Unstrip post‐expand size: 423802/5000000 bytes Lua time usage: 0.795/10.000 seconds Lua memory usage: 21454465/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 8/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 2219.767 1 -total 38.37% 851.765 2 Ӱлекер:Ајарулар 22.95% 509.370 1 Ӱлекер:Тергее 21.17% 469.880 151 Ӱлекер:Cite_web 20.90% 463.974 1 Ӱлекер:Карточка 11.59% 257.283 1 Ӱлекер:Тыш_тайантылар 9.05% 200.908 15 Ӱлекер:Wikidata 6.61% 146.742 1 Ӱлекер:Карточка/Викисклад 5.12% 113.673 18 Ӱлекер:Население 4.41% 97.887 1 Ӱлекер:ПозКарта+ --> <!-- Saved in parser cache with key altwiki:pcache:318:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250221110732 and revision id 46935. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Алган јери - "<a dir="ltr" href="https://alt.wikipedia.org/w/index.php?title=Россия&amp;oldid=46935">https://alt.wikipedia.org/w/index.php?title=Россия&amp;oldid=46935</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D0%90%D2%A5%D1%8B%D0%BB%D1%83:%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8" title="Аҥылу:Категории">Категория</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%BE%D0%BE_%D1%98%D0%BE%D0%BA_formatnum_%D0%B0%D1%80%D0%B3%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%82%D1%83_%D0%B1%D3%B1%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Категория:Тоо јок formatnum аргументту бӱктер">Тоо јок formatnum аргументту бӱктер</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B_%D1%81_%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%B1%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8_%D0%B2_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1%85" title="Категория:Страницы с ошибками в примечаниях">Страницы с ошибками в примечаниях</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D1%81_%D0%BD%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%80%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%B8%D1%81%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%BC_%D1%88%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2:Cite_web_(%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D0%B8_%D0%B1%D0%B5%D0%B7_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D0%B8)" title="Категория:Википедия:Статьи с некорректным использованием шаблонов:Cite web (недоступные ссылки без архивной копии)">Википедия:Статьи с некорректным использованием шаблонов:Cite web (недоступные ссылки без архивной копии)</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BB%D1%84%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82_%D0%B0%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D1%87%D0%B0_%D0%BA%D0%B8%D0%B6%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%80_%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Категория:Алфавит аайынча кижилер тергеелери">Алфавит аайынча кижилер тергеелери</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B_%D1%81_%D0%BC%D0%BE%D0%B4%D1%83%D0%BB%D0%B5%D0%BC_Hatnote_%D1%81_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B9" title="Категория:Википедия:Страницы с модулем Hatnote с красной ссылкой">Википедия:Страницы с модулем Hatnote с красной ссылкой</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Категория:Россия">Россия</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B,_%D0%B8%D1%81%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B7%D1%83%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%88%D0%B8%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_Kartographer" title="Категория:Страницы, использующие расширение Kartographer">Страницы, использующие расширение Kartographer</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Јажырган категориялар: <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D1%81_%D0%BD%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%80%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D0%B8%D1%81%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%BC_%D1%88%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2:Cite_web_(%D0%BD%D0%B5_%D1%83%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA)" title="Категория:Википедия:Статьи с некорректным использованием шаблонов:Cite web (не указан язык)">Википедия:Статьи с некорректным использованием шаблонов:Cite web (не указан язык)</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:ISBN_%D0%BA%D1%83%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BD_%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D3%B1%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Категория:ISBN куулгазын ссылкаларын тузаланган бӱктер">ISBN куулгазын ссылкаларын тузаланган бӱктер</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Бӱктиҥ калганчы солынган ӧйи 14 сыгын ай 2024, 08:30.</li> <li id="footer-info-copyright">Бу текст <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ru">Creative Commons Attribution-ShareAlike лицензиялу</a>; кезик тушта башка айалгалар кожулат. Јартын кӧрӧргӧ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Эдинетен айалгаларды</a> кӧрӧр.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/ru">Конфеденциялык ээжилер</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%88%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%8B">Википедия керегинде</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9A%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D2%A5_%D1%82%D1%83%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%8B">Бурулатпастар</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Кодекс поведения</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Шиҥдеечилер</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/alt.wikipedia.org">Статистика</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Куки керегинде заявление</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//alt.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Мобильный версиязы</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Бедреш</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Википедия-ҥ бедреер"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Аҥылу:Поиск"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Бедреш</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Толынтызы" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Отобразить/Скрыть содержание" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Отобразить/Скрыть содержание</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Россия</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>322 тилдер</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Тема кожор</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-d8647bfd6-gk4kr","wgBackendResponseTime":187,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.576","walltime":"3.022","ppvisitednodes":{"value":79989,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":705631,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":266802,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":25,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":18,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":423802,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":8,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2219.767 1 -total"," 38.37% 851.765 2 Ӱлекер:Ајарулар"," 22.95% 509.370 1 Ӱлекер:Тергее"," 21.17% 469.880 151 Ӱлекер:Cite_web"," 20.90% 463.974 1 Ӱлекер:Карточка"," 11.59% 257.283 1 Ӱлекер:Тыш_тайантылар"," 9.05% 200.908 15 Ӱлекер:Wikidata"," 6.61% 146.742 1 Ӱлекер:Карточка/Викисклад"," 5.12% 113.673 18 Ӱлекер:Население"," 4.41% 97.887 1 Ӱлекер:ПозКарта+"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.795","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":21454465,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype wikibase-item of P36 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P38 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P78 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P297 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype external-id of P984 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P474 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1622 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-d8647bfd6-pcvxd","timestamp":"20250221110732","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0420\u043e\u0441\u0441\u0438\u044f","url":"https:\/\/alt.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q159","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q159","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"\u0424\u043e\u043d\u0434 \u0412\u0438\u043a\u0438\u043c\u0435\u0434\u0438\u0430","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2020-12-13T14:30:07Z","dateModified":"2024-09-14T01:30:18Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/f\/f3\/Flag_of_Russia.svg"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10