CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gu" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>રાજસ્થાન - વિકિપીડિયા</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )guwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9", "૦\t૧\t૨\t૩\t૪\t૫\t૬\t૭\t૮\t૯"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","જાન્યુઆરી","ફેબ્રુઆરી","માર્ચ","એપ્રિલ","મે","જૂન","જુલાઇ","ઓગસ્ટ","સપ્ટેમ્બર","ઓક્ટોબર","નવેમ્બર","ડિસેમ્બર"],"wgRequestId":"503eb314-e8ed-4ffc-a70b-d352efff4e2f","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"રાજસ્થાન","wgTitle":"રાજસ્થાન","wgCurRevisionId":865964,"wgRevisionId":865964,"wgArticleId":1615,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["CS1 errors: unsupported parameter","All articles with dead external links","Articles with dead external links from જુલાઈ 2021","Articles with permanently dead external links", "ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો","રાજસ્થાન"],"wgPageViewLanguage":"gu","wgPageContentLanguage":"gu","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"રાજસ્થાન","wgRelevantArticleId":1615,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gu","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gu"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false, "wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1437","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready", "ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.AjaxQuickDelete","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gu&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gu&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gu&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="રાજસ્થાન - વિકિપીડિયા"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gu.m.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="ફેરફાર કરો" href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="વિકિપીડિયા (gu)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gu.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gu"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="વિકિપીડિયા એટમ ફીડ" href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%AB%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8B&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-રાજસ્થાન rootpage-રાજસ્થાન skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">લખાણ પર જાઓ</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="મુખ્ય મેનુ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">મુખ્ય મેનુ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">મુખ્ય મેનુ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">બાજુમાં ખસેડો</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">છુપાવો</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> ભ્રમણ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%96%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%A0" title="મુખ્ય પાના પર જાઓ [z]" accesskey="z"><span>મુખપૃષ્ઠ</span></a></li><li id="n-village-pump" class="mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/વિકિપીડિયા:ચોતરો"><span>ચોતરો</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%AB%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8B" title="વિકિમાં હાલમાં થયેલ ફેરફારોની સૂચિ [r]" accesskey="r"><span>તાજા ફેરફારો</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A6%E0%AA%9A%E0%AB%8D%E0%AA%9B" title="કોઇ પણ એક લેખ બતાવો [x]" accesskey="x"><span>કોઈ પણ એક પાનું</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Contents" title="શોધવા માટેની જગ્યા"><span>મદદ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%96%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%A0" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="વિકિપીડિયા" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-gu.svg" style="width: 7.5em; height: 1.3125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gu.svg" width="120" height="19" style="width: 7.5em; height: 1.1875em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%B6%E0%AB%8B%E0%AA%A7" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="વિકિપીડિયા શોધો [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>શોધો</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="વિકિપીડિયા શોધો" aria-label="વિકિપીડિયા શોધો" autocapitalize="sentences" title="વિકિપીડિયા શોધો [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="વિશેષ:શોધ"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">શોધો</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="વ્યક્તિગત સાધનો"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Appearance" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Appearance</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gu.wikipedia.org&uselang=gu" class=""><span>દાન આપો</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%96%E0%AA%BE%E0%AA%A4%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%96%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AB%8B&returnto=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="તમને ખાતું બનાવીને પ્રવેશ કરવા માટે આમંત્રણ છે; તેમ કરવું જોકે, આવશ્યક નથી" class=""><span>ખાતું બનાવો</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%B8%E0%AA%AD%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%B6&returnto=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="આપને પ્રવેશ કરવા ભલામણ કરવામાં આવે છે, જોકે તે આવશ્યક નથી [o]" accesskey="o" class=""><span>પ્રવેશ</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="વધુ વિકલ્પો" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="વ્યક્તિગત સાધનો" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">વ્યક્તિગત સાધનો</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gu.wikipedia.org&uselang=gu"><span>દાન આપો</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%96%E0%AA%BE%E0%AA%A4%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%96%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AB%8B&returnto=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="તમને ખાતું બનાવીને પ્રવેશ કરવા માટે આમંત્રણ છે; તેમ કરવું જોકે, આવશ્યક નથી"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ખાતું બનાવો</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%B8%E0%AA%AD%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%B6&returnto=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="આપને પ્રવેશ કરવા ભલામણ કરવામાં આવે છે, જોકે તે આવશ્યક નથી [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>પ્રવેશ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages for logged out editors <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:Introduction" aria-label="Learn more about editing"><span>વધુ જાણો</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%82%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>યોગદાનો</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%9A%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BE" title="આ IP સરનામા દ્વારા થયેલ ફેરફારની ચર્ચા [n]" accesskey="n"><span>ચર્ચા</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eવિસર્જન\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"gu\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv style=\"background:#f5faff; border:1px solid #a7d7f9; margin:1em auto 1em auto; width:100%; font-size: 85%; padding: 0.5ex; text-align: center;\"\u003Eગુજરાતીમાં ટાઈપ કરવા માટે ડાબી બાજુના હાંસિયામાં (કે લેખની ઉપર) \u003Cb\u003Eભાષાઓ\u003C/b\u003E કે \u003Cb\u003ELanguages\u003C/b\u003E પર (કે તેની બાજુમાં રહેલા \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Cog-ULS-gear-latest.png\" class=\"mw-file-description\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b1/Cog-ULS-gear-latest.png\" decoding=\"async\" width=\"20\" height=\"14\" class=\"mw-file-element\" data-file-width=\"20\" data-file-height=\"14\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E પર) ક્લિક કરી Inputમાં ગુજરાતી હેઠળ તમને અનુકૂળ કીબોર્ડ પસંદ કરો.\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="વિગતો" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">વિગતો</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">બાજુમાં ખસેડો</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">છુપાવો</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">શરૂઆત</div> </a> </li> <li id="toc-નામ_વ્યુત્પત્તિ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#નામ_વ્યુત્પત્તિ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૧</span> <span>નામ વ્યુત્પત્તિ</span> </div> </a> <ul id="toc-નામ_વ્યુત્પત્તિ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ઇતિહાસ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ઇતિહાસ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨</span> <span>ઇતિહાસ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ઇતિહાસ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ઇતિહાસ subsection</span> </button> <ul id="toc-ઇતિહાસ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-પ્રાચીન" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#પ્રાચીન"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૧</span> <span>પ્રાચીન</span> </div> </a> <ul id="toc-પ્રાચીન-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-શાસ્ત્રીય" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#શાસ્ત્રીય"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૨</span> <span>શાસ્ત્રીય</span> </div> </a> <ul id="toc-શાસ્ત્રીય-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ગુર્જરો" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ગુર્જરો"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૨.૧</span> <span>ગુર્જરો</span> </div> </a> <ul id="toc-ગુર્જરો-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ગુર્જર-પ્રતિહાર" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ગુર્જર-પ્રતિહાર"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૨.૨</span> <span>ગુર્જર-પ્રતિહાર</span> </div> </a> <ul id="toc-ગુર્જર-પ્રતિહાર-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-મધ્યયુગ_અને_પ્રારંભિક_આધુનિક" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#મધ્યયુગ_અને_પ્રારંભિક_આધુનિક"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૩</span> <span>મધ્યયુગ અને પ્રારંભિક આધુનિક</span> </div> </a> <ul id="toc-મધ્યયુગ_અને_પ્રારંભિક_આધુનિક-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-આધુનિક" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#આધુનિક"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૨.૪</span> <span>આધુનિક</span> </div> </a> <ul id="toc-આધુનિક-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-વનસ્પતિ_અને_પ્રાણીસૃષ્ટિ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#વનસ્પતિ_અને_પ્રાણીસૃષ્ટિ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૩</span> <span>વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-વનસ્પતિ_અને_પ્રાણીસૃષ્ટિ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિ subsection</span> </button> <ul id="toc-વનસ્પતિ_અને_પ્રાણીસૃષ્ટિ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-વન્યજીવન_સંરક્ષણ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#વન્યજીવન_સંરક્ષણ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૩.૧</span> <span>વન્યજીવન સંરક્ષણ</span> </div> </a> <ul id="toc-વન્યજીવન_સંરક્ષણ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-દૂર_સંચાર" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#દૂર_સંચાર"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૪</span> <span>દૂર સંચાર</span> </div> </a> <ul id="toc-દૂર_સંચાર-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-સરકાર_અને_રાજકારણ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#સરકાર_અને_રાજકારણ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૫</span> <span>સરકાર અને રાજકારણ</span> </div> </a> <ul id="toc-સરકાર_અને_રાજકારણ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-વહીવટી_વિભાગ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#વહીવટી_વિભાગ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૬</span> <span>વહીવટી વિભાગ</span> </div> </a> <ul id="toc-વહીવટી_વિભાગ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-અર્થતંત્ર" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#અર્થતંત્ર"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૭</span> <span>અર્થતંત્ર</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-અર્થતંત્ર-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle અર્થતંત્ર subsection</span> </button> <ul id="toc-અર્થતંત્ર-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-કૃષિ_ઉત્પાદન" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#કૃષિ_ઉત્પાદન"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૭.૧</span> <span>કૃષિ ઉત્પાદન</span> </div> </a> <ul id="toc-કૃષિ_ઉત્પાદન-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-પરિવહન" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#પરિવહન"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૮</span> <span>પરિવહન</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-પરિવહન-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle પરિવહન subsection</span> </button> <ul id="toc-પરિવહન-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-હવાઈ_માર્ગ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#હવાઈ_માર્ગ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૮.૧</span> <span>હવાઈ માર્ગ</span> </div> </a> <ul id="toc-હવાઈ_માર્ગ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-રેલ્વે" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#રેલ્વે"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૮.૨</span> <span>રેલ્વે</span> </div> </a> <ul id="toc-રેલ્વે-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-સડકો" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#સડકો"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૮.૩</span> <span>સડકો</span> </div> </a> <ul id="toc-સડકો-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-સંદર્ભ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#સંદર્ભ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">૯</span> <span>સંદર્ભ</span> </div> </a> <ul id="toc-સંદર્ભ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="વિગતો" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">રાજસ્થાન</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="બીજી ભાષાના લેખ પર જાઓ. આમાં પ્રાપ્ત છે: ૧૨૧ ભાષાઓ" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-121" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">૧૨૧ ભાષાઓ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – અચીની" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="અચીની" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AB%E1%8C%80%E1%88%B5%E1%8C%A3%E1%8A%95" title="ራጀስጣን – એમ્હારિક" lang="am" hreflang="am" data-title="ራጀስጣን" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="એમ્હારિક" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="राजस्थान – અંગીકા" lang="anp" hreflang="anp" data-title="राजस्थान" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="અંગીકા" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="راجستان – અરબી" lang="ar" hreflang="ar" data-title="راجستان" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="અરબી" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A7%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A5%E0%A6%BE%E0%A6%A8" title="ৰাজস্থান – આસામી" lang="as" hreflang="as" data-title="ৰাজস্থান" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="આસામી" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Rayast%C3%A1n" title="Rayastán – અસ્તુરિયન" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Rayastán" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="અસ્તુરિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Racastan" title="Racastan – અઝરબૈજાની" lang="az" hreflang="az" data-title="Racastan" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="અઝરબૈજાની" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="راجستان – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="راجستان" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – બાલિનીસ" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="બાલિનીસ" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Раджастхан – બેલારુશિયન" lang="be" hreflang="be" data-title="Раджастхан" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="બેલારુશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B3%D0%B0%D0%BD" title="Раджастган – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Раджастган" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Раджастан – બલ્ગેરિયન" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Раджастан" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="બલ્ગેરિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="राजस्थान – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="राजस्थान" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A5%E0%A6%BE%E0%A6%A8" title="রাজস্থান – બાંગ્લા" lang="bn" hreflang="bn" data-title="রাজস্থান" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="બાંગ્લા" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A5%E0%A6%BE%E0%A6%A8" title="রাজস্থান – બિષ્નુપ્રિયા" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="রাজস্থান" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="બિષ્નુપ્રિયા" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – બ્રેટોન" lang="br" hreflang="br" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="બ્રેટોન" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – કતલાન" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="કતલાન" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Раджастхан – ચેચન" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Раджастхан" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="ચેચન" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/State_of_R%C4%81jasth%C4%81n" title="State of Rājasthān – સિબુઆનો" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="State of Rājasthān" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="સિબુઆનો" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%95%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ڕاجستان – સેન્ટ્રલ કુર્દિશ" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ڕاجستان" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="સેન્ટ્રલ કુર્દિશ" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/R%C3%A1d%C5%BEasth%C3%A1n" title="Rádžasthán – ચેક" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Rádžasthán" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ચેક" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – વેલ્શ" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="વેલ્શ" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ડેનિશ" lang="da" hreflang="da" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="ડેનિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – જર્મન" lang="de" hreflang="de" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="જર્મન" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="राजस्थान – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="राजस्थान" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%83%DE%A7%DE%96%DE%A6%DE%90%DE%B0%DE%8C%DE%A7%DE%82%DE%B0" title="ރާޖަސްތާން – દિવેહી" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ރާޖަސްތާން" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="દિવેહી" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%B1%CF%84%CE%B6%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AC%CE%BD" title="Ρατζαστάν – ગ્રીક" lang="el" hreflang="el" data-title="Ρατζαστάν" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="ગ્રીક" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – અંગ્રેજી" lang="en" hreflang="en" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="English" data-language-local-name="અંગ્રેજી" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Ra%C4%9Dastano" title="Raĝastano – એસ્પેરાન્ટો" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Raĝastano" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="એસ્પેરાન્ટો" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Rajast%C3%A1n" title="Rajastán – સ્પેનિશ" lang="es" hreflang="es" data-title="Rajastán" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="સ્પેનિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – એસ્ટોનિયન" lang="et" hreflang="et" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="એસ્ટોનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Rajastan" title="Rajastan – બાસ્ક" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Rajastan" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="બાસ્ક" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="راجستان – ફારસી" lang="fa" hreflang="fa" data-title="راجستان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="ફારસી" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ફિનિશ" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ફિનિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ફ્રેન્ચ" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ફ્રેન્ચ" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ઉત્તરી ફ્રિશિયન" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="ઉત્તરી ફ્રિશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – આઇરિશ" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="આઇરિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ગોઅન કોંકણી" lang="gom" hreflang="gom" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="ગોઅન કોંકણી" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – હૌસા" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="હૌસા" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A8%D7%90%D7%92%27%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%9F" title="ראג'סטאן – હીબ્રુ" lang="he" hreflang="he" data-title="ראג'סטאן" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="હીબ્રુ" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="राजस्थान – હિન્દી" lang="hi" hreflang="hi" data-title="राजस्थान" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="હિન્દી" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ફીજી હિંદી" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="ફીજી હિંદી" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Rad%C5%BEastan" title="Radžastan – ક્રોએશિયન" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Radžastan" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="ક્રોએશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Rad%C5%BAastan" title="Radźastan – અપર સોર્બિયન" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Radźastan" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="અપર સોર્બિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/R%C3%A1dzsaszt%C3%A1n" title="Rádzsasztán – હંગેરિયન" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Rádzsasztán" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="હંગેરિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռաջաստան – આર્મેનિયન" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ռաջաստան" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="આર્મેનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ઇન્ડોનેશિયન" lang="id" hreflang="id" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ઇન્ડોનેશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ઈડો" lang="io" hreflang="io" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ઈડો" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – આઇસલેન્ડિક" lang="is" hreflang="is" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="આઇસલેન્ડિક" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ઇટાલિયન" lang="it" hreflang="it" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ઇટાલિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A9%E3%83%BC%E3%82%B8%E3%83%A3%E3%82%B9%E3%82%BF%E3%83%BC%E3%83%B3%E5%B7%9E" title="ラージャスターン州 – જાપાનીઝ" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ラージャスターン州" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="જાપાનીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – જાવાનીસ" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="જાવાનીસ" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="რაჯასტანი – જ્યોર્જિયન" lang="ka" hreflang="ka" data-title="რაჯასტანი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="જ્યોર્જિયન" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Раджастхан – કઝાખ" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Раджастхан" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="કઝાખ" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%A5%E0%B2%BE%E0%B2%A8" title="ರಾಜಸ್ಥಾನ – કન્નડ" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ರಾಜಸ್ಥಾನ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="કન્નડ" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%9D%BC%EC%9E%90%EC%8A%A4%ED%83%84%EC%A3%BC" title="라자스탄주 – કોરિયન" lang="ko" hreflang="ko" data-title="라자스탄주" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="કોરિયન" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D9%8E%D8%B3%D8%AA%DA%BE%D8%A7%D9%86" title="راجَستھان – કાશ્મીરી" lang="ks" hreflang="ks" data-title="راجَستھان" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="કાશ્મીરી" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Rajasthana" title="Rajasthana – લેટિન" lang="la" hreflang="la" data-title="Rajasthana" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="લેટિન" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Rad%C5%BEastanas" title="Radžastanas – લિથુઆનિયન" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Radžastanas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="લિથુઆનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/R%C4%81d%C5%BEast%C4%81na" title="Rādžastāna – લાતવિયન" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Rādžastāna" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="લાતવિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="राजस्थान – મૈથિલી" lang="mai" hreflang="mai" data-title="राजस्थान" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="મૈથિલી" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – મલાગસી" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="મલાગસી" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Раджастхан – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Раджастхан" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Раџастан – મેસેડોનિયન" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Раџастан" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="મેસેડોનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%9C%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A5%E0%B4%BE%E0%B5%BB" title="രാജസ്ഥാൻ – મલયાલમ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="രാജസ്ഥാൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="મલયાલમ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Ражастхан – મોંગોલિયન" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Ражастхан" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="મોંગોલિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%94%EA%AF%A5%EA%AF%96%EA%AF%81%EA%AF%AD%EA%AF%8A%EA%AF%A5%EA%AF%9F" title="ꯔꯥꯖꯁ꯭ꯊꯥꯟ – મણિપુરી" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯔꯥꯖꯁ꯭ꯊꯥꯟ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="મણિપુરી" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="राजस्थान – મરાઠી" lang="mr" hreflang="mr" data-title="राजस्थान" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="મરાઠી" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – મલય" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="મલય" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9B%E1%80%AC%E1%80%87%E1%80%8C%E1%80%AC%E1%80%94%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%9A%E1%80%BA" title="ရာဇဌာနပြည်နယ် – બર્મીઝ" lang="my" hreflang="my" data-title="ရာဇဌာနပြည်နယ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="બર્મીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86" title="راجستون – મઝાન્દેરાની" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="راجستون" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="મઝાન્દેરાની" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="राजस्थान – નેપાળી" lang="ne" hreflang="ne" data-title="राजस्थान" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="નેપાળી" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="राजस्थान – નેવારી" lang="new" hreflang="new" data-title="राजस्थान" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="નેવારી" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ડચ" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="ડચ" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – નોર્વેજિયન નાયનૉર્સ્ક" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="નોર્વેજિયન નાયનૉર્સ્ક" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – નોર્વેજિયન બોકમાલ" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="નોર્વેજિયન બોકમાલ" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ઓક્સિટન" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="ઓક્સિટન" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AC%B8%E0%AD%8D%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%A8" title="ରାଜସ୍ଥାନ – ઉડિયા" lang="or" hreflang="or" data-title="ରାଜସ୍ଥାନ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="ઉડિયા" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Раджастан – ઓસ્સેટિક" lang="os" hreflang="os" data-title="Раджастан" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ઓસ્સેટિક" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C%E0%A8%B8%E0%A8%A5%E0%A8%BE%E0%A8%A8" title="ਰਾਜਸਥਾਨ – પંજાબી" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਰਾਜਸਥਾਨ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="પંજાબી" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – પમ્પાન્ગા" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="પમ્પાન્ગા" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rad%C5%BCastan" title="Radżastan – પોલીશ" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Radżastan" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="પોલીશ" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DA%BE%D8%A7%D9%86" title="راجستھان – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="راجستھان" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="راجستان – પશ્તો" lang="ps" hreflang="ps" data-title="راجستان" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="પશ્તો" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Rajast%C3%A3o" title="Rajastão – પોર્ટુગીઝ" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Rajastão" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="પોર્ટુગીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – રોમાનિયન" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="રોમાનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Раджастхан – રશિયન" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Раджастхан" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="રશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A5%8D" title="राजस्थानराज्यम् – સંસ્કૃત" lang="sa" hreflang="sa" data-title="राजस्थानराज्यम्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="સંસ્કૃત" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A8%E1%B1%9F%E1%B1%A1%E1%B1%9A%E1%B1%A5%E1%B1%9B%E1%B1%B7%E1%B1%9F%E1%B1%B1" title="ᱨᱟᱡᱚᱥᱛᱷᱟᱱ – સંતાલી" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱨᱟᱡᱚᱥᱛᱷᱟᱱ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="સંતાલી" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – સ્કોટ્સ" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="સ્કોટ્સ" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="راجستان – સિંધી" lang="sd" hreflang="sd" data-title="راجستان" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="સિંધી" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Rad%C5%BEastan" title="Radžastan – સર્બો-ક્રોએશિયન" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Radžastan" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="સર્બો-ક્રોએશિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Rad%C5%BEastan" title="Radžastan – સ્લોવૅક" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Radžastan" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="સ્લોવૅક" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Rad%C5%BEastan" title="Radžastan – સ્લોવેનિયન" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Radžastan" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="સ્લોવેનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Раџастан – સર્બિયન" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Раџастан" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="સર્બિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – સ્વીડિશ" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="સ્વીડિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – સ્વાહિલી" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="સ્વાહિલી" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%87%E0%AE%B0%E0%AE%BE%E0%AE%9A%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BE%E0%AE%A9%E0%AF%8D" title="இராசத்தான் – તમિલ" lang="ta" hreflang="ta" data-title="இராசத்தான்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="તમિલ" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%A5%E0%B2%BE%E0%B2%A8" title="ರಾಜಸ್ಥಾನ – તુલુ" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ರಾಜಸ್ಥಾನ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="તુલુ" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%9C%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%A5%E0%B0%BE%E0%B0%A8%E0%B1%8D" title="రాజస్థాన్ – તેલુગુ" lang="te" hreflang="te" data-title="రాజస్థాన్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="તેલુગુ" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D2%B7%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD" title="Роҷистон – તાજીક" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Роҷистон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="તાજીક" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%90%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%AA%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="รัฐราชสถาน – થાઈ" lang="th" hreflang="th" data-title="รัฐราชสถาน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="થાઈ" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – ટાગાલોગ" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="ટાગાલોગ" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Racastan" title="Racastan – ટર્કિશ" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Racastan" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ટર્કિશ" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Раджастхан – તતાર" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Раджастхан" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="તતાર" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Раджастхан – યુક્રેનિયન" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Раджастхан" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="યુક્રેનિયન" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DA%BE%D8%A7%D9%86" title="راجستھان – ઉર્દૂ" lang="ur" hreflang="ur" data-title="راجستھان" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ઉર્દૂ" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Rojasthon" title="Rojasthon – ઉઝ્બેક" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Rojasthon" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ઉઝ્બેક" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – વિયેતનામીસ" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="વિયેતનામીસ" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – વારેય" lang="war" hreflang="war" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="વારેય" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%8B%89%E8%B4%BE%E6%96%AF%E5%9D%A6%E9%82%A6" title="拉贾斯坦邦 – વુ ચાઈનીઝ" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="拉贾斯坦邦" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="વુ ચાઈનીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="რაჯასტანი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="რაჯასტანი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A8%D7%90%D7%93%D7%96%D7%A9%D7%90%D7%A1%D7%98%D7%94%D7%90%D7%9F" title="ראדזשאסטהאן – યિદ્દિશ" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ראדזשאסטהאן" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="યિદ્દિશ" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – યોરૂબા" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="યોરૂબા" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%8B%89%E8%B4%BE%E6%96%AF%E5%9D%A6%E9%82%A6" title="拉贾斯坦邦 – ચાઇનીઝ" lang="zh" hreflang="zh" data-title="拉贾斯坦邦" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ચાઇનીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Rajasthan" title="Rajasthan – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Rajasthan" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%8B%89%E8%B3%88%E6%96%AF%E5%9D%A6%E9%82%A6" title="拉賈斯坦邦 – કેંટોનીઝ" lang="yue" hreflang="yue" data-title="拉賈斯坦邦" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="કેંટોનીઝ" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1437#sitelinks-wikipedia" title="આંતરવિકિભાષા કડીમાં ફેરફાર કરો" class="wbc-editpage">કડીઓમાં ફેરફાર કરો</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="નામાવકાશો"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="સૂચિ વાળું પાનુ જુઓ [c]" accesskey="c"><span>લેખ</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BE:%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" rel="discussion" title="અનુક્રમણિકાનાં પાના વિષે ચર્ચા [t]" accesskey="t"><span>ચર્ચા</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ગુજરાતી</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="દેખાવ"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8"><span>વાંચો</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit" title="આ પાનાંના સ્રોત કોડમાં ફેરફાર કરો [e]" accesskey="e"><span>ફેરફાર કરો</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=history" title="આ પાનાની અગાઉની આવૃત્તિઓ [h]" accesskey="h"><span>ઇતિહાસ જુઓ</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="સાધનો" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">સાધનો</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">સાધનો</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">બાજુમાં ખસેડો</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">છુપાવો</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> ક્રિયાઓ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8"><span>વાંચો</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit" title="આ પાનાંના સ્રોત કોડમાં ફેરફાર કરો [e]" accesskey="e"><span>ફેરફાર કરો</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=history"><span>ઇતિહાસ જુઓ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> સામાન્ય </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%85%E0%AA%B9%E0%AB%80%E0%AA%82_%E0%AA%B6%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A1%E0%AA%BE%E0%AA%AF_%E0%AA%9B%E0%AB%87%3F/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="અહીં જોડાતા બધાં વિકિ પાનાઓની યાદી [j]" accesskey="j"><span>અહિયાં શું જોડાય છે</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%87%E0%AA%A4%E0%AA%B0%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%82_%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%AB%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8B/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" rel="nofollow" title="આ પાના પરની કડીઓ વાળા લેખોમાં તાજેતરમાં થયેલા ફેરફારો [k]" accesskey="k"><span>સંબંધિત ફેરફારો</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%96%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%82" title="બધા ખાસ પાનાંઓની યાદી [q]" accesskey="q"><span>ખાસ પાનાં</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&oldid=865964" title="પાનાનાં આ પુનરાવર્તનની સ્થાયી કડી"><span>સ્થાયી કડી</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=info" title="આ પાના વિષે વધુ માહિતી"><span>પાનાંની માહિતી</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:CiteThisPage&page=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&id=865964&wpFormIdentifier=titleform" title="આ પાનાનો સંદર્ભ કઈ રીતે ટાંકવો તેની માહિતી"><span>આ પાનું ટાંકો</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgu.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25AA%25B0%25E0%25AA%25BE%25E0%25AA%259C%25E0%25AA%25B8%25E0%25AB%258D%25E0%25AA%25A5%25E0%25AA%25BE%25E0%25AA%25A8"><span>ટૂંકું URL મેળવો</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgu.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25AA%25B0%25E0%25AA%25BE%25E0%25AA%259C%25E0%25AA%25B8%25E0%25AB%258D%25E0%25AA%25A5%25E0%25AA%25BE%25E0%25AA%25A8"><span>Download QR code</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> છાપો/નિકાસ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95&bookcmd=book_creator&referer=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8"><span>પુસ્તક બનાવો</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:DownloadAsPdf&page=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=show-download-screen"><span>PDF તરીકે ડાઉનલોડ કરો</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&printable=yes" title="આ પાનાની છાપવા માટેની આવૃત્તિ [p]" accesskey="p"><span>પાનું છાપો</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> અન્ય પ્રકલ્પોમાં </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Rajasthan" hreflang="en"><span>વિકિમીડિયા કોમન્સ</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1437" title="ડેટા રીપોઝીટરીમાંની વસ્તુને સંકળતી કડી [g]" accesskey="g"><span>વિકિડેટા વસ્તુ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Appearance</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">બાજુમાં ખસેડો</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">છુપાવો</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">વિકિપીડિયામાંથી</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gu" dir="ltr"><p><b>રાજસ્થાન</b> (શાબ્દિક અર્થ "રાજાઓનો ભૂમિ") <sup id="cite_ref-etymology_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-etymology-1"><span class="cite-bracket">[</span>૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> એ <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ભારત">ભારત</a>ના ઉત્તર ભાગમાં આવેલું એક રાજ્ય છે. <sup id="cite_ref-MoC-North_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-MoC-North-2"><span class="cite-bracket">[</span>૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <sup id="cite_ref-Language_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Language-3"><span class="cite-bracket">[</span>૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> આ રાજ્યનું ક્ષેત્રફળ ૩૪૨,૨૩૯ ચો. કિમી છે તે ભારતના કુલ ભૌગોલિક વિસ્તારનો ૧૦.૪૦ % ભાગ છે. ક્ષેત્રફળની દ્રષ્ટિએ તે ભરતનું સૌથી રાજ્ય છે અને વસ્તીની ક્ષ્રષ્ટિએતે સાતમું સૌથી મોટું રાજ્ય છે. રાજસ્થાન <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ભારત">ભારતની</a> ઉત્તરપશ્ચિમ બાજુ પર આવેલું છે, આ રાજ્યની મોટા ભાગની જમીન વિશાળ અને નિવાસ-પ્રતિકૂળ થારના રણ ("રાજસ્થાન રણ" અને "ભારતના મહાન રણ" તરીકે પણ ઓળખાય છે) દ્વારા રોકાયેલી છે. તેની સીમા સતલજ - <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%A7%E0%AB%81" title="સિંધુ">સિંધુ</a> નદીની ખીણને સમાંતરે ઉત્તરપશ્ચિમમાં <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="પાકિસ્તાન">પાકિસ્તાની</a> <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%82%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AC_(%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%A8)" title="પંજાબ (પાકિસ્તાન)">પંજાબના</a> પ્રાંતને, પશ્ચિમમાં <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%A7" title="સિંધ">સિંધને</a> સ્પર્ષે છે. આ સિવાય તેની સીમા ભારતના પાંચ અન્ય રાજ્યોને સ્પર્ષે છે: ઉત્તર તરફ <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%82%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AC,_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="પંજાબ, ભારત">પંજાબ</a> ; ઉત્તરપૂર્વમાં <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="હરિયાણા">હરિયાણા</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%B0_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="ઉત્તર પ્રદેશ">ઉત્તર પ્રદેશ</a> ;દક્ષિણપૂર્વમાં <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A7%E0%AB%8D%E0%AA%AF_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="મધ્ય પ્રદેશ">મધ્યપ્રદેશ</a> ; અને દક્ષિણપશ્ચિમમાં <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%81%E0%AA%9C%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A4" title="ગુજરાત">ગુજરાત</a> . </p><p>આ રાજ્યની પ્રમુખ વિશિષ્ટતાઓ :કાલિબંગા અને બલથલમાં આવેલા <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%A7%E0%AB%81_%E0%AA%96%E0%AB%80%E0%AA%A3%E0%AA%A8%E0%AB%80_%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AB%83%E0%AA%A4%E0%AA%BF" title="સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ">સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ</a>ના ખંડેર; <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%A1%E0%AA%BE" title="દેલવાડા">દેલવાડા મંદિરો</a>, પ્રાચીન <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B0%E0%AA%B5%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%80" title="અરવલ્લી">અરવલ્લી પર્વતમાળામાં</a> આવેલું રાજસ્થાનનું એકમાત્ર ગિરિ મથક, <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%89%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%9F_%E0%AA%86%E0%AA%AC%E0%AB%81" title="માઉન્ટ આબુ">માઉન્ટ આબુ</a> ખાતે આવેલા <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%88%E0%AA%A8_%E0%AA%A7%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%AE" title="જૈન ધર્મ">જૈન</a> યાત્રાધામો; પક્ષી જીવન માટે જાણીતું પૂર્વીય રાજસ્થાનમાં <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%AD%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="ભરતપુર (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ભરતપુર</a> નજીક આવેલ <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%B5%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B5_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="કેવલાદેવ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન">કેવલાદેવ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન</a> (એક વિશ્વ ધરોહર સ્થળ) <sup id="cite_ref-WorldHeritageList_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-WorldHeritageList-4"><span class="cite-bracket">[</span>૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. રાજસ્થાનમાં ત્રણ રાષ્ટ્રીય વાઘ અભયારણ્યો છે: <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AB%8B%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="સવાઇ માધોપુર (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">સવાઈ માધોપુર</a>નું <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%A3%E0%AA%A5%E0%AA%82%E0%AA%AD%E0%AB%8B%E0%AA%B0_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન">રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન</a> માં ,<a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%B0" title="અલવર">અલવર</a>નું સરિસ્કા ટાઇગર અભયારણ્ય માં અને કોટાનું મુકુન્દ્રા હિલ ટાઇગર રિઝર્વ છે. </p><p>આ રાજ્યની સ્થાપના અંગ્રેજ સાશન હેઠળના રાજપુતાના તરીકે ઓળખાતા રજપુત રજવાડાઓના ક્ષેત્રને ભારતમાં વિલિન કરી, ૩૦ માર્ચ, ૧૯૪૯ ના દિવસે કરવામાં આવી હતી. . તેની રાજધાની અને સૌથી મોટું શહેર <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જયપુર">જયપુર છે</a>. આ સિવાય અન્ય મહત્વપૂર્ણ શહેરોમાં <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A7%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જોધપુર">જોધપુર</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%8B%E0%AA%9F%E0%AA%BE" title="કોટા">કોટા</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="બિકાનેર">બિકાનેર</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%9C%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="અજમેર">અજમેર</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="ઉદયપુર">ઉદયપુર</a> નો સમાવેશ થાય છે. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="નામ_વ્યુત્પત્તિ"><span id=".E0.AA.A8.E0.AA.BE.E0.AA.AE_.E0.AA.B5.E0.AB.8D.E0.AA.AF.E0.AB.81.E0.AA.A4.E0.AB.8D.E0.AA.AA.E0.AA.A4.E0.AB.8D.E0.AA.A4.E0.AA.BF"></span>નામ વ્યુત્પત્તિ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=1" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: નામ વ્યુત્પત્તિ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>રાજસ્થાનનો શાબ્દિક અર્થ થાય છે "રાજાઓની ભૂમિ" અથવા "રાજાઓનું ઘર" ( રાજા ="રાજા" અને <i>-</i> સ્થાન <i>=જમીન, " <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AB%83%E0%AA%A4_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AA%BE" title="સંસ્કૃત ભાષા">સંસ્કૃત ભાષામાંથી</a> "</i> <i>). <sup id="cite_ref-etymology_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-etymology-1"><span class="cite-bracket">[</span>૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </i> </p><p><i><b>રાજસ્થાનનો</b></i> સૌથી જૂનો સંદર્ભ ઈ.સ. ૬૨૫ના પત્થરના શિલાલેખમાં જોવા મળે છે. છાપેલા સંદર્ભોમાં "રાજસ્થાન"નો સૌથી ઉલ્લેખ ઈ.સ. 1829ના પ્રકાશન <i>ઍનલ્સ ઍન્ડ એન્ટીક્વીટીસ ઑફ રાજસ્થાનના</i> અથવા <i>સેન્ટલ ઍન્ડા વેસ્ટર્ન સ્ટેટ્સ ઑફ ઈંડિયા</i> માં <i>જોવા મળે છે</i>, જ્યારે આ પ્રદેશના નામ તરીકે "રાજપૂતાના"નો સૌથી જુનો સંદર્ભ જ્યોર્જ થોમસ દ્વારા ઈ.સ ૧૮૦૦ની સાલમા લખાયેલ એક સ્મરણ-ગ્રંથ <i>લશ્કરી યાદો</i> માં જોવા મળે છે. <sup id="cite_ref-Kapil1999_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-Kapil1999-5"><span class="cite-bracket">[</span>૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> જ્હોન કેયે, તેમના પુસ્તક <i>ઇન્ડિયા: એ હિસ્ટ્રીમાં</i> જણાવ્યું હતું કે બ્રિટીશરો દ્વારા ઈ.સ. ૧૮૨૯માં "રાજપૂતાના"ની રચના કરવામાં આવી હતી. જ્હોન બ્રિગ્સે, ફરિશ્તાનાઇસ્લામિક ભારતના પ્રારંભિક ઇતિહાસનું ભાષાંતર કરતા, "ભારતીય રાજકુમારો "ઉલ્લેખ કરવાને બદલે "<a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%AA%E0%AB%82%E0%AA%A4" title="રાજપૂત">રજપૂત</a> રાજકુમારો" શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો હતો. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ઇતિહાસ"><span id=".E0.AA.87.E0.AA.A4.E0.AA.BF.E0.AA.B9.E0.AA.BE.E0.AA.B8"></span>ઇતિહાસ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=2" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ઇતિહાસ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="પ્રાચીન"><span id=".E0.AA.AA.E0.AB.8D.E0.AA.B0.E0.AA.BE.E0.AA.9A.E0.AB.80.E0.AA.A8"></span>પ્રાચીન</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=3" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: પ્રાચીન"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>હાલના રાજસ્થાનના ભાગો અંશતઃ વૈદિક સંસ્કૃતિ અને <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%A7%E0%AB%81_%E0%AA%96%E0%AB%80%E0%AA%A3%E0%AA%A8%E0%AB%80_%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AB%83%E0%AA%A4%E0%AA%BF" title="સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ">સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિનો</a> ભાગ હતા. <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%A8%E0%AB%81%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AA%97%E0%AA%A2_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="હનુમાનગઢ જિલ્લો">હનુમંગઢ જીલ્લામાં</a> આવેલું કાલિબંગન, સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિનું પ્રાંતીય રાજધાની શહેર હતું. <sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> . <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="ઉદયપુર">ઉદયપુર</a> જિલ્લાના બાલાથલ સ્થળ પરના પુરાતત્ત્વીય ખોદકામ કરતાં ત્યાં, ઈ. પૂ. ૩૦૦૦ થી ૧૫૦૦0 સુધીના હડ્ડપા સંસ્કૃતિના સમકાલીન વસાહત મળી આવી છે. </p><p>રાજ્યના બુંદી અને <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%A1%E0%AA%BE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ભિલવાડા જિલ્લો">ભીલવાડા</a> જિલ્લામાં ૫૦૦૦ થી ૨૦૦,૦૦૦ વર્ષોથી પુરાણી પાષાણ યુગના શસ્ત્રો - સાધનો મળી આવ્યા છે. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ભારત">ભારતની</a> વૈદિક સંસ્કૃતિના કાળનું મત્સ્ય સામ્રાજ્ય રાજસ્થાનનું <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જયપુર">જયપુર</a> રજવાડું, સમગ્ર અલવર અને ભરતપુરના ભાગો આવરી લેતું હતું. <sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> વિરાટનગર (આધુનિક-બૈરાત) મત્સ્ય સામ્રાજ્યની રાજધાની હતું, તેનું નામ તેના તેના સ્થાપક રાજા <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9F" title="વિરાટ">વિરાટ</a>ના નામ ઉપર રાખવામાં આવ્યું હોવાનું કહેવાય છે. </p><p>ભાર્ગવ <sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> અનુસાર વેદિક કાળના બ્રહ્મર્વત રાજ્ય <a href="/wiki/%E0%AA%9D%E0%AB%81%E0%AA%82%E0%AA%9D%E0%AB%81%E0%AA%A8%E0%AB%82_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ઝુંઝુનૂ જિલ્લો">ઝુંઝુનૂ</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%B0" title="સિકર">સીકર</a> જિલ્લો, <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જયપુર">જયપુર</a>ના અમુક ભાગો, હરિયાણાના રેવારી અને મહેન્દ્રગઢ જિલ્લાના ભાગોને આવરી લેતું હતું. ભાર્ગવ હાલના કાળની સાહેબી નદીને વેદિક સમ્યની દ્રિશદ્વાતી નદી તરીકે પણ ઓળખાવે છે, આ નદી સરસ્વતી નદી સાથે વૈદિક કાળનબ્રહ્મવર્ત વૈદિકની સરહદ બનાવતી હતી. <sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>૧૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> મનુ અને <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AB%83%E0%AA%97%E0%AB%81" title="ભૃગુ">ભૃગુ</a>એ આ વિસ્તારમાં જ શ્રોતાઓને મનુસ્મૃત્તિ સંભળાવી હતી. વૈદિક મુની <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AB%83%E0%AA%97%E0%AB%81" title="ભૃગુ">ભૃગુ</a> અને તેના પુત્ર ચ્યવન ઋષિ, (જેમના માટે ચ્યવનપ્રાશ બનાવ્વામાં આવ્યું હતું) ના આશ્રમો ધોશી તેકરીઓ નજીક હતાં. આ ધોશી ટેકરીઓનો અમુક ભાગ રાજસ્થાનના ઝુનઝુનુ જિલ્લાના ધોશી ગામની બાજુમા અને અમુક ભાગ <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="હરિયાણા">હરિયાણા</a>ના મહેન્દ્રગઢ જિલ્લામાં આવેલો છે. ઇન્ડો-સિથિયન લોકોના અનુગામી, પશ્ચિમી ક્ષત્રપો (ઈ. પૂ. ૪૦૫-૩૫)એ, ભારતના પશ્ચિમી ભાગના શક શાસકો હતા. તેઓ કુષાણોના સમકાલીન હતા, તેમણે બન્નેએ <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%AA%E0%AA%96%E0%AA%82%E0%AA%A1" title="ભારતીય ઉપખંડ">ભારતીય ઉપખંડના</a> ઉત્તરીય ભાગ પર શાસન કર્યું હતું. ઇન્ડો-સિથિયન લોકોએ <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%9C%E0%AB%88%E0%AA%A8" title="ઉજ્જૈન">ઉજ્જૈન</a> ક્ષેત્ર પર આક્રમણ કર્યું અને <a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AA%95_%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%B5%E0%AA%A4" title="શક સંવત">શક યુગ</a> (શક <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%AA%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%97" title="રાષ્ટ્રીય પંચાંગ">પંચાંગ સાથે</a> )ની સ્થાપના કરી, આ સાથે લાંબા કાળ સુધી શાસિત પશ્ચિમી શક ક્ષાત્રપ રાજ્યની શરૂઆત થઈ. <sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>૧૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="શાસ્ત્રીય"><span id=".E0.AA.B6.E0.AA.BE.E0.AA.B8.E0.AB.8D.E0.AA.A4.E0.AB.8D.E0.AA.B0.E0.AB.80.E0.AA.AF"></span>શાસ્ત્રીય</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=4" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: શાસ્ત્રીય"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Baroli_temple.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Baroli_temple.jpg/200px-Baroli_temple.jpg" decoding="async" width="200" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Baroli_temple.jpg/300px-Baroli_temple.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Baroli_temple.jpg/400px-Baroli_temple.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption> બારોલી મંદિર સંકુલમાં ઘટેશ્વર મહાદેવ મંદિર. આ મંદિરો ૧૦ મી અને ૧૦ મી સદીઓ વચ્ચે ગુર્જરા-પ્રતિહાર રાજવંશ દ્વારા બંધાવવામાં આવ્યા હતા . </figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ગુર્જરો"><span id=".E0.AA.97.E0.AB.81.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.9C.E0.AA.B0.E0.AB.8B"></span>ગુર્જરો</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=5" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ગુર્જરો"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>આ રાજ્યના અમુક અંશો પર ગુર્જરોના ઘણાં રાજવંશોએ શાસન સાશન કર્યું, તેમની હેઠળનો પ્રદેશ ગુજરાત્ર તરીકે જાણીતો હતો. દસમી સદી એડી સુધી, ઉત્તર ભારત લગભગ તમામ ઉત્તર <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A8%E0%AB%8B%E0%AA%9C" title="કન્નોજ">કન્નૌજ</a> ખાતે તેમની સત્તા બેઠક સાથે, ગુર્જર્સની સર્વોચ્ચતાને સ્વીકાર્યું. <sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>૧૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ગુર્જર-પ્રતિહાર"><span id=".E0.AA.97.E0.AB.81.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.9C.E0.AA.B0-.E0.AA.AA.E0.AB.8D.E0.AA.B0.E0.AA.A4.E0.AA.BF.E0.AA.B9.E0.AA.BE.E0.AA.B0"></span>ગુર્જર-પ્રતિહાર</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=6" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: ગુર્જર-પ્રતિહાર"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ગુર્જર પ્રતિહાર સામ્રાજ્યએ ૮ મીથી ૧૧ મી સદી સુધી ભારતવર્ષ પર ચડી આવતા આરબ આક્રમણકારો સામે અવરોધ તરીકે કામ કર્યું હતું. ગુર્જર- પ્રતિહાર સામ્રાજ્ય,ની મુખ્ય સિદ્ધિ જુનેદ થી શરૂ થયેલા, પશ્ચિમમાંથી આવતા વિદેશી આક્રમણખોરોનો સફળ પ્રતિકાર કરવામાં રહી. ઇતિહાસકાર આર. સી. મજુમદાર કહે છે કે આ આરબ લેખકો દ્વારા જાહેરમાં સ્વીકારાઈ છે. તેમણે આગળ નોંધ્યું છે કે ભારતના ઇતિહાસકારોએ ભારતમાં મુસ્લિમ આક્રમણકારોની ધીમી પ્રગતિ પર આશ્ચર્ય વ્યક્ત કર્યું છે, કેમકે વિશ્વના અન્ય ભાગોમાં તેમનો ફેલાવો આ તુલનામાં ખૂબ ઝડપી હતો. હવે એ વિષે અલ્પ શંકા રહી કે ગુર્જર પ્રતિહાર લશ્કરે અસરકારક રીતે આરબ આક્રમણકારોની પ્રગતિને સિંધ ક્ષેત્રમાં જ બાધિત રાખી, જે ૩૦૦ વર્ષમાં તેમની એક માત્ર જીત હતી. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="મધ્યયુગ_અને_પ્રારંભિક_આધુનિક"><span id=".E0.AA.AE.E0.AA.A7.E0.AB.8D.E0.AA.AF.E0.AA.AF.E0.AB.81.E0.AA.97_.E0.AA.85.E0.AA.A8.E0.AB.87_.E0.AA.AA.E0.AB.8D.E0.AA.B0.E0.AA.BE.E0.AA.B0.E0.AA.82.E0.AA.AD.E0.AA.BF.E0.AA.95_.E0.AA.86.E0.AA.A7.E0.AB.81.E0.AA.A8.E0.AA.BF.E0.AA.95"></span>મધ્યયુગ અને પ્રારંભિક આધુનિક</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=7" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: મધ્યયુગ અને પ્રારંભિક આધુનિક"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Rana_kumbha_Birla_mandir_6_dec_2009_(41).JPG" class="mw-file-description" title="રાણા કુંભા પંદરમી સદીના રાજપૂત પુનરુત્થાનના આગેવાન હતા. [૧૩]"><img alt="રાણા કુંભા પંદરમી સદીના રાજપૂત પુનરુત્થાનના આગેવાન હતા. [૧૩]" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Rana_kumbha_Birla_mandir_6_dec_2009_%2841%29.JPG/150px-Rana_kumbha_Birla_mandir_6_dec_2009_%2841%29.JPG" decoding="async" width="150" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Rana_kumbha_Birla_mandir_6_dec_2009_%2841%29.JPG/225px-Rana_kumbha_Birla_mandir_6_dec_2009_%2841%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Rana_kumbha_Birla_mandir_6_dec_2009_%2841%29.JPG/300px-Rana_kumbha_Birla_mandir_6_dec_2009_%2841%29.JPG 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Rana_Kumbha" class="mw-redirect" title="Rana Kumbha">રાણા કુંભા</a> પંદરમી સદીના રાજપૂત પુનરુત્થાનના આગેવાન હતા. <sup id="cite_ref-sen2_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-sen2-13"><span class="cite-bracket">[</span>૧૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Maharaja_Hemu_Bhargava_-_Victor_of_Twenty_Two_Pitched_Battles,_1910s.jpg" class="mw-file-description" title="હેમ ચંદ્ર વિક્રમાદિત્યનું એક ચિત્ર જેણે પંજાબથી બંગાળ સુધી ૨૨ સીધી લડાઇ જીતી હતી."><img alt="હેમ ચંદ્ર વિક્રમાદિત્યનું એક ચિત્ર જેણે પંજાબથી બંગાળ સુધી ૨૨ સીધી લડાઇ જીતી હતી." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Maharaja_Hemu_Bhargava_-_Victor_of_Twenty_Two_Pitched_Battles%2C_1910s.jpg/141px-Maharaja_Hemu_Bhargava_-_Victor_of_Twenty_Two_Pitched_Battles%2C_1910s.jpg" decoding="async" width="141" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Maharaja_Hemu_Bhargava_-_Victor_of_Twenty_Two_Pitched_Battles%2C_1910s.jpg/211px-Maharaja_Hemu_Bhargava_-_Victor_of_Twenty_Two_Pitched_Battles%2C_1910s.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Maharaja_Hemu_Bhargava_-_Victor_of_Twenty_Two_Pitched_Battles%2C_1910s.jpg/282px-Maharaja_Hemu_Bhargava_-_Victor_of_Twenty_Two_Pitched_Battles%2C_1910s.jpg 2x" data-file-width="1930" data-file-height="2738" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=Hem_Chandra_Vikramaditya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hem Chandra Vikramaditya (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">હેમ ચંદ્ર વિક્રમાદિત્યનું</a> એક ચિત્ર જેણે પંજાબથી બંગાળ સુધી ૨૨ સીધી લડાઇ જીતી હતી.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Rana-udai-singh-ii.jpg" class="mw-file-description" title="મહારાણા ઉદય સિંહ ૨ એ ઉદયપુરની સ્થાપના કરી, ચિત્તોડનો કિલ્લો મોગલ બાદશાહ અકબર દ્વારા જીતી લેવાયા બાદ ઉદયપુર મેવાડ સામ્રાજ્યની નવી રાજધાની બની."><img alt="મહારાણા ઉદય સિંહ ૨ એ ઉદયપુરની સ્થાપના કરી, ચિત્તોડનો કિલ્લો મોગલ બાદશાહ અકબર દ્વારા જીતી લેવાયા બાદ ઉદયપુર મેવાડ સામ્રાજ્યની નવી રાજધાની બની." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Rana-udai-singh-ii.jpg/200px-Rana-udai-singh-ii.jpg" decoding="async" width="200" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Rana-udai-singh-ii.jpg/300px-Rana-udai-singh-ii.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Rana-udai-singh-ii.jpg/400px-Rana-udai-singh-ii.jpg 2x" data-file-width="460" data-file-height="460" /></a></span></div> <div class="gallerytext">મહારાણા <a href="/w/index.php?title=Udai_Singh_II&action=edit&redlink=1" class="new" title="Udai Singh II (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ઉદય સિંહ ૨ એ</a> <a href="/w/index.php?title=Udaipur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Udaipur (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ઉદયપુરની</a> સ્થાપના કરી, <a href="/w/index.php?title=Chittor_Fort&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chittor Fort (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ચિત્તોડનો કિલ્લો</a> મોગલ બાદશાહ <a href="/w/index.php?title=Akbar_the_Great&action=edit&redlink=1" class="new" title="Akbar the Great (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">અકબર</a> દ્વારા જીતી લેવાયા બાદ ઉદયપુર <a href="/w/index.php?title=Udaipur_State&action=edit&redlink=1" class="new" title="Udaipur State (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">મેવાડ સામ્રાજ્યની</a> નવી રાજધાની બની.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:RajaRaviVarma_MaharanaPratap.jpg" class="mw-file-description" title="મહારાણા પ્રતાપ સિંહ, સુપ્રસિદ્ધ સોળમી સદીના રાજપૂત શાસક મેવાડ ."><img alt="મહારાણા પ્રતાપ સિંહ, સુપ્રસિદ્ધ સોળમી સદીના રાજપૂત શાસક મેવાડ ." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/RajaRaviVarma_MaharanaPratap.jpg/131px-RajaRaviVarma_MaharanaPratap.jpg" decoding="async" width="131" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/RajaRaviVarma_MaharanaPratap.jpg/197px-RajaRaviVarma_MaharanaPratap.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/RajaRaviVarma_MaharanaPratap.jpg/263px-RajaRaviVarma_MaharanaPratap.jpg 2x" data-file-width="460" data-file-height="700" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=Pratap_Singh_of_Mewar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pratap Singh of Mewar (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">મહારાણા પ્રતાપ સિંહ</a>, સુપ્રસિદ્ધ સોળમી સદીના <a href="/w/index.php?title=Rajput&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rajput (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">રાજપૂત</a> શાસક <a href="/w/index.php?title=Mewar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mewar (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">મેવાડ</a> .</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Maharaja_Suraj_Mal.jpg" class="mw-file-description" title="સુરજ બૂરુ ભરતપુરનો શાસક હતો, કેટલાક સમકાલીન ઇતિહાસકારો તેમને જાટ લોકોના પ્લેટો તરીકે વર્ણવતા. આધુનિક લેખકો તેમના રાજકીય ડહાપણ, સ્થિર બુદ્ધિ અને સ્પષ્ટ દ્રષ્ટિ ને કારણે તેમને જાટ ઓડીસીસયસ તરીકે વર્ણાવે છે. [૧૪]"><img alt="સુરજ બૂરુ ભરતપુરનો શાસક હતો, કેટલાક સમકાલીન ઇતિહાસકારો તેમને જાટ લોકોના પ્લેટો તરીકે વર્ણવતા. આધુનિક લેખકો તેમના રાજકીય ડહાપણ, સ્થિર બુદ્ધિ અને સ્પષ્ટ દ્રષ્ટિ ને કારણે તેમને જાટ ઓડીસીસયસ તરીકે વર્ણાવે છે." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Maharaja_Suraj_Mal.jpg/138px-Maharaja_Suraj_Mal.jpg" decoding="async" width="138" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Maharaja_Suraj_Mal.jpg/207px-Maharaja_Suraj_Mal.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Maharaja_Suraj_Mal.jpg/276px-Maharaja_Suraj_Mal.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1484" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/w/index.php?title=Suraj_Mal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Suraj Mal (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">સુરજ બૂરુ</a> <a href="/w/index.php?title=Bharatpur_State&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bharatpur State (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ભરતપુર</a>નો શાસક હતો, કેટલાક સમકાલીન ઇતિહાસકારો તેમને <a href="/w/index.php?title=Jat_people&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jat people (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">જાટ લોકો</a>ના <a href="/w/index.php?title=Plato&action=edit&redlink=1" class="new" title="Plato (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">પ્લેટો</a> તરીકે વર્ણવતા. આધુનિક લેખકો તેમના રાજકીય ડહાપણ, સ્થિર બુદ્ધિ અને સ્પષ્ટ દ્રષ્ટિ ને કારણે તેમને <a href="/w/index.php?title=Odysseus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Odysseus (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">જાટ ઓડીસીસયસ</a> તરીકે વર્ણાવે છે. <sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>૧૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div> </li> </ul><p> પરંપરાગત રીતે <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%AA%E0%AB%82%E0%AA%A4" title="રાજપૂત">રાજપૂતો</a>, ગુર્જરો, જાટ, મીણા, આદિવાસી ભીલો, રાજપુરોહીતો, <a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A3" title="ચારણ">ચારણો</a>, યાદવો, બિશ્નોઇઓ, મેઘવાળો, સેરમલ, રાજપૂત માળીઓ ( સૈનીઓ ) અને અન્ય જાતિઓએ રાજસ્થાન રાજ્યની રચનામાં મહાન ફાળો આપ્યો હતો. આ બધી જાતિઓને તેમની સંસ્કૃતિ અને જમીનના રક્ષણ માટે ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. તેમની ભૂમિને બચાવવા માટે હજારો લોકો માર્યા ગયા હતા. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%A5%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AB%80%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C_%E0%AA%9A%E0%AB%8C%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%A3" title="પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ">પૃથ્વીરાજ ચૌહાણે</a> ઈ.સ. ૧૧૯૧ માં તરાઈ પ્રથમ યુદ્ધમાં આક્રમણકારી <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AA%82%E0%AA%AE%E0%AA%A6_%E0%AA%98%E0%AB%8B%E0%AA%B0%E0%AB%80" title="મહંમદ ઘોરી">મોહમ્મદ ઘોરીને</a> હરાવ્યો હતો. ઈ.સ. ૧૧૯૨માં, મુહમ્મદ ઘોરીએ તરાઈને બીજા અને નિર્ણયાત્મક યુદ્ધમાં પૃથ્વીરાજ ચૌહાણને રીતે હરાવ્યો હતો. ઈ.સ. ૧૧૯૨ માં પૃથ્વીરાજ ચૌહાણની હાર પછી, રાજસ્થાનનો એક ભાગ મુસ્લિમ શાસન હેઠળ આવ્યો હતો. <a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%97%E0%AB%8C%E0%AA%B0" title="નાગૌર">નાગૌર</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%9C%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="અજમેર">અજમેર</a> તેમની સત્તાના પ્રમુખ કેન્દ્રો હતા. <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%A3%E0%AA%A5%E0%AA%82%E0%AA%AD%E0%AB%8B%E0%AA%B0%E0%AA%A8%E0%AB%8B_%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="રણથંભોરનો કિલ્લો">રણાથંભોર</a> પણ તેમની આધિપત્ય હેઠળ હતું. ૧૩મી સદીની શરૂઆતમાં, રાજસ્થાનના રજવાડાઓમાં સૌથી પ્રખ્યાત અને શક્તિશાળી રાજ્ય મેવાડ હતું. રજપૂતોએ ભારતમાં મુસ્લિમ આક્રમણનો પ્રતિકાર કર્યો હતો, જો આગળ જતાં ઘણા રાજપૂત સામ્રાજ્યો આખરે <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B9%E0%AB%80_%E0%AA%B8%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%A8%E0%AA%A4" title="દિલ્હી સલ્તનત">દિલ્હી સલ્તનતના</a> ખંડિયા બન્યા હતા. </p><p>રાજપૂતોએ ઇસ્લામિક આક્રમણને સદીઓથી તેમના યુદ્ધ અને દુશ્મનાવટને જીવંત રાખી પ્રતિકાર કર્યો. મેવાડના રાજાઓએ અન્ય રાજ્યોને એકત્રિત કરી પરદેશી આક્રમણો સામેના રતિકારની આગેવાની લીધી હતી. રાણા હમીર સિંઘે <a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AB%81%E0%AA%98%E0%AA%B2%E0%AA%95_%E0%AA%B5%E0%AA%82%E0%AA%B6" title="તુઘલક વંશ">તુગલક રાજવંશને</a> હરાવી રાજસ્થાનનો એક મોટો ભાગ પાછો મેળવ્યો. અજેય રાણા કુંભાએ માલવા અને ગુજરાતના સુલ્તાનને હરાવ્યા અને મેવાડાને ભારતનું સૌથી શક્તિશાળી રાજપૂત સામ્રાજ્ય બનાવ્યું. મહત્વાકાંક્ષી <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE_%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE" title="રાણા સાંગા">રાણા સાંગાએ</a> વિવિધ રાજપૂત કુળોને એકઠા કર્યા અને ભારતમાં વિદેશી સત્તા સામે લડ્યા. <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE_%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE" title="રાણા સાંગા">રાણા સંગાએ</a> દિલ્હીના અફઘાન <a href="/wiki/%E0%AA%B2%E0%AB%8B%E0%AA%A6%E0%AB%80_%E0%AA%B5%E0%AA%82%E0%AA%B6" title="લોદી વંશ">લોદી સામ્રાજ્યને</a> હરાવ્યું અને માલવા અને ગુજરાતના તુર્કી સલ્તનતોને કચરી નાખી. ત્યાર પછી રાણા સાંગા ભારતીય સામ્રાજ્ય બનાવવા માટે પ્રયાસ કર્યો હતો, પરંતુ પ્રથમ મોગલ સમ્રાટ <a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BE%E0%AA%AC%E0%AA%B0" title="બાબર">બાબર</a> સામેના ખનુઆની લડાઈમાં તેનો પરાજય થયો. રાઈસેનના તોમર રાજા સિલહાદીએ દગો કર્યો જેથી રાણા સાંગાનો પરાજય થયો. <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE_%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE" title="રાણા સાંગા">રાણા સંગાના</a> મૃત્યુ પછી મોગલ સામ્રાજ્યના ઝડપી વિસ્તરણને રોકી રાખનાર કરનાર કોઈ પણ નહોતું. <sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>૧૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ઈ.સ. ૧૫૦૧માં હિંદુ શાસક હેમચંદ્ર વિક્રમાદિત્યનો જન્મ <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="અલવાર જિલ્લો">અલવર જિલ્લાના</a> માછેરી ગામમાં થયો હતો. તેમણે રાજસ્થાનના <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%9C%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="અજમેર">અજમેર</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%B0" title="અલવર">અલવર</a> રાજ્યો સહિત સામે <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%82%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AC,_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="પંજાબ, ભારત">પંજાબ</a> થી બંગાળ સુધી અફઘાનો વિરુદ્ધ ૨૨ લડાઇઓ જીતી હતી. તેમણે ઈ.સ. ૧૫૫૬માં <a href="/wiki/%E0%AA%86%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE" title="આગ્રા">આગરા</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B9%E0%AB%80" title="દિલ્હી">દિલ્હી</a>માં ખાતે અકબરના દળોને બે વાર હરાવ્યા હતા <sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>૧૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>અને ત્યાર બાદ ટૂંક સમય માટે દીલ્હીના પુરાના કિલ્લા ખાતે ટૂંક સમય ઉત્તર ભારતમાં "હિન્દૂ રાજ"ની સ્થાપના કરીહતી. ૫ નવેમ્બર ૧૧૫૬ ના રોજ મોગલો સામે લડતા પાણીપતના બીજી યુદ્ધમાં હેમચંદ્ર શહીદ થયા. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Akbar_shoots_Jaimal_at_the_siege_of_Chitor.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Akbar_shoots_Jaimal_at_the_siege_of_Chitor.jpg/250px-Akbar_shoots_Jaimal_at_the_siege_of_Chitor.jpg" decoding="async" width="250" height="374" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Akbar_shoots_Jaimal_at_the_siege_of_Chitor.jpg/375px-Akbar_shoots_Jaimal_at_the_siege_of_Chitor.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Akbar_shoots_Jaimal_at_the_siege_of_Chitor.jpg/500px-Akbar_shoots_Jaimal_at_the_siege_of_Chitor.jpg 2x" data-file-width="1673" data-file-height="2500" /></a><figcaption> ચિત્તોડના ઘેરા (૧૫૬૭-૧૫૬૮) સમયે ચિત્તોડના સેનાપતિ જયમલ પર તમંચા વડે નિશાન સાધતા <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%95%E0%AA%AC%E0%AA%B0" title="અકબર">અકબર</a> ને દર્શાવતું લઘુ ચિત્ર. </figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%95%E0%AA%AC%E0%AA%B0" title="અકબર">અકબરના</a> શાસન દરમિયાન મોટાભાગના રાજપૂત રાજાઓએ મોગલનું આધિપત્ય સ્વીકાર્યું હતું, પરંતુ મેવાડ (રાણા ઉદય સિંહ - ૨ ) અને મારવાડ ( રાઓ ચંદ્રેસેન રાઠોડ ) ના શાસકોએ મોગલો સાથે કોઅઈપણ જોડાણ કે સંધિ નકારી હતી. રાજપુતોને પાઠ ભણાવવા માટે <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%95%E0%AA%AC%E0%AA%B0" title="અકબર">અકબરે</a> ઉદયસિંહ પર હુમલો કર્યો અને ચિત્તોડના રજપૂત સેનાપતિ જયમલ અને મેવાડના નાગરિકોનો મોટી સંખ્યામાં વધ કર્યો. ચિત્તોડમાં અકબરે ૨૦ થી ૨૫,૦૦૦ નિઃશસ્ત્ર નાગરિકોની હત્યા કરી હતી જેના પરિણામે લોકોએ તેની વિરુદ્ધ પ્રતિકારમાં રાજાને સક્રિયપણે મદદ કરી હતી. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%AA" title="મહારાણા પ્રતાપ">મહારાણા પ્રતાપે</a> ચિત્તોડના નાગરિકોનો બદલો લેવા માટે સોગંદ લીધા અને તેમના મૃત્યુ પર્યંત મોગલ સામ્રાજ્યને સામે લડત ચાલુ રાખી હતી અને ચિત્તોડ સિવાયના મોટાભાગના મેવાડબે મોગલ સાશનમાંથી મુક્ત કર્યો હતો . <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%AA" title="મહારાણા પ્રતાપ">મહારાણા પ્રતાપ</a> ટૂંક સમયમાં રાજસ્થાનના સૌથી પ્રખ્યાત યોદ્ધા બન્યા અને તે તેમના યુદ્ધ અને ઉમદા કાર્યો માટે ભારતભરમાં જાણીતા બન્યા. સતીષચંદ્રના અનુસાર "રાણા પ્રતાપનું જીવન નિર્દય મોગલ સામ્રાજ્યના સામે , લગભગ એકલા અને આદિવાસી ભિલો ના સાથ સહકાર થી અન્ય રાજપૂત રાજ્યો ની મદદ વગર, રાજપૂત બહાદુરી અને મૂલ્યવાન સિદ્ધાંતો માટે સ્વ-બલિદાનની ભવ્ય ગૌરવશાળી ગાથા છે. રાણા પ્રતાપની લડાયક લડાઇના પદ્ધતિઓને પાછળથી દખ્ખણી સેનાપતિ મલિક અંબર, અને શિવાજી દ્વારા વિસ્તૃત કરવામાં આવી હતી. " <sup id="cite_ref-Satish_Chandra_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-Satish_Chandra-17"><span class="cite-bracket">[</span>૧૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>રાણા અમર સિંઘ-૧ એ મોગલ રાજા જહાંગીરની સામે તેમના પૂર્વજોની લડાઇ ચાલુ રાખી, તેણે દેવરમાં મુગલ સૈન્યને પાછી ઠેલી. ત્યારબાદ રાજકુમાર <a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AA%BE%E0%AA%B9%E0%AA%9C%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%82" title="શાહજહાં">ખુર્રમના</a> નેતૃત્વ હેઠળ મેવાડ પર ફરી એક ચડાઈ મોકલવામાં આવી, જેના કારણે <a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AA%BE%E0%AA%B9%E0%AA%9C%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%82" title="શાહજહાં">મેવાડના</a> જીવન અને સંપત્તિને ભારે નુકસાન થયું. ઘણાં મંદિરોનો નાશ કરવામાં આવ્યો, ઘણા ગામડાઓને બાળી નાખવામાં આવ્યા અને અમર સિંહને શરણાગતિ સ્વીકારાવવા માટે મહિલાઓ અને બાળકોને પકડીને બંદી બનાવી રંજાડવામાં આવ્યા. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%94%E0%AA%B0%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%9D%E0%AB%87%E0%AA%AC" title="ઔરંગઝેબ">ઔરંગઝેબ</a> શાસન દરમ્યાન, તેના અસહિષ્ણુતા સામે રાણા રાજ સિંહ ૧ અને વીર દુર્ગદાસ રાઠોડ પ્રમુખ વિરોધીઓ હતા. તેઓએ અરવલ્લી પર્વતોનો લાભ લઈ રાજસ્થાન કબજે કરવાનો પ્રયાસ કરનારા મોગલ સેનાને ભારે નુકસાન પહોંચાડ્યું. <sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>૧૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>૧૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%94%E0%AA%B0%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%9D%E0%AB%87%E0%AA%AC" title="ઔરંગઝેબ">ઔરંગઝેબના</a> મૃત્યુ બાદ બહાદુર શાહે ૧ એ રાજસ્થાનને તેના પૂર્વજોની જેમ હસ્તગત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, પરંતુ જ્યારે અમ્બર, <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="ઉદયપુર">ઉદયપુર</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A7%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જોધપુર">જોધપુરના</a> ત્રણ <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%AA%E0%AB%82%E0%AA%A4" title="રાજપૂત">રાજપૂત</a> રાજાઓએ <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%98%E0%AA%B2_%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF" title="મુઘલ સામ્રાજ્ય">મોગલોનો</a> સંયુક્ત પ્રતિકાર કર્યો ત્યારે બહાદુર શાહ-૧ ને પીછેહઠ કરવી પડી. <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%AA%E0%AB%82%E0%AA%A4" title="રાજપૂત">રાજપૂતોએ</a> સૌપ્રથમ <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A7%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જોધપુર">જોધપુર</a> અને બાયનાના મોગલ સુબાઓને કાઢી મૂક્યા હતા અને રાતના હુમલાથી આમેર હસ્તગત કર્યો. ત્યારબાદ તેઓએ મેવાતના સુબા સૈયદ હુસૈન ખાન બરહા અને અન્ય ઘણા મોગલ અધિકારીઓને મારી નાખ્યા. તે સમયે દખ્ખણ ગયેલા બહાદુર શાહ પહેલાને રાજપૂતો સાથે સંધિ કરવાની ફરજ પડી હતી. <sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>૨૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સુરજ મલના નેતૃત્વ હેઠળા જાટોએ <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%98%E0%AA%B2_%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF" title="મુઘલ સામ્રાજ્ય">મોગલ</a> લશ્કરને <a href="/wiki/%E0%AA%86%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE" title="આગ્રા">આગરા</a>માં કચરી દીધું અને તેમની સાથે <a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C_%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AB%87%E0%AA%B2" title="તાજ મહેલ">તાજ મહેલ</a>માં પ્રવેશ કરાવતા બે મહાન ચાંદીના પ્રખ્યાત દરવાજા લઈ ગયા. પાછળથી ૧૭૬૩માં સુરજમલે તેને ઓગાળાવી દીધા હતા. </p><p>ત્યાર બાદના વર્ષોમાં, મોગલોમાં આંતરિક વિવાદો થવા લાગ્યા, જેને લીધે તેઓ મોટે ભાગે વિખવાદમાં રહેતા. મોગલ સામ્રાજ્ય નબળુ પડવા લાગ્યું, અને ૧૮ મી સદીના અંતમાં મુગલ સામ્રાજ્યના પતન સાથે, રાજપૂતાના <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A0%E0%AA%BE_%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF" title="મરાઠા સામ્રાજ્ય">મરાઠાના</a> સામ્રાજ્યના પ્રભાવ હેઠળ આવ્યું. ભારતીય મહાદ્વીપના સત્તાધીશ તરીકે મોગલ <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A0%E0%AA%BE_%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF" title="મરાઠા સામ્રાજ્ય">સામ્રાજ્ય</a>નું સ્થાન <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A0%E0%AA%BE_%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF" title="મરાઠા સામ્રાજ્ય">મરાઠા સામ્રાજ્યે</a> લીધું અને તેને અંતે ૧૮૧૮ માં સત્તા બ્રિટીશ સામ્રાજ્યના હાથમાં ગઈ. </p><p>૧૯મી સદીમાં સતત યુદ્ધો પછી અને મરાઠા સામ્રાજ્ય દ્વારા લાદવામાં આવતી ભારે ખંડણીને કારણે તેમને માનવશક્તિ અને આર્થિક સંપત્તિમાં ઓટ આવી અને રજપૂત સામ્રાજ્યોનો અંત આવ્યો. અસ્થિરતા, બળવાખોરો અને બહારવટેયાના ત્રાસથી તેમના સામ્રાજ્યને બચાવવા માટે, રાજપૂત રાજાઓએ ૧૯મી સદીની શરૂઆતમાં બ્રિટિશરાજ સાથે સંધિઓ કરી, આંતરિક સ્વાયત્તતાની બદલામાં બ્રિટીશ આધિપત્ય સ્વીકાર્યું. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="આધુનિક"><span id=".E0.AA.86.E0.AA.A7.E0.AB.81.E0.AA.A8.E0.AA.BF.E0.AA.95"></span>આધુનિક</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=8" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: આધુનિક"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div><p> આધુનિક રાજસ્થાનમાં રાજપૂતાનાના મોટાભાગનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં અગાઉના 19 રજવાડાઓ, બે મુખ્ય શાસકો અને અજમેર-મેરવાડનો બ્રિટીશ જિલ્લાનો સમાવેશ થાય છે. <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%87%E0%AA%B8%E0%AA%B2%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="જેસલમેર">જેસલમેર</a>, મારવાડ (જોધપુર), <a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="બિકાનેર">બિકાનેર</a>, મેવાડ (ચિત્તોડગઢ), <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%B0" title="અલવર">અલવર</a> અને ધુંધર (જયપુર)એ મુખ્ય રાજપૂત રજવાડાઓ હતા. <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%AD%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="ભરતપુર (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ભરતપુર</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%A7%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="ધોલપુર">ધોલપુર</a> જાટ રજવાડાઓ હતા જ્યારે ટોંક એક <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AA%B2%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="મુસલમાન">મુસ્લિમ</a> નવાબ હેઠળ રજવાડું હતું. </p><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Mt._Abu.jpg" class="mw-file-description" title="રાજસ્થાનમાં માઉન્ટ આબુ એ સૌથી ઠંડી જગ્યા છે."><img alt="રાજસ્થાનમાં માઉન્ટ આબુ એ સૌથી ઠંડી જગ્યા છે." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mt._Abu.jpg/200px-Mt._Abu.jpg" decoding="async" width="200" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mt._Abu.jpg/300px-Mt._Abu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mt._Abu.jpg/400px-Mt._Abu.jpg 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3264" /></a></span></div> <div class="gallerytext">રાજસ્થાનમાં માઉન્ટ આબુ એ સૌથી ઠંડી જગ્યા છે.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:A_sunset_on_the_dunes_of_the_Great_Indian_Thar_Desert_Rajasthan_India.jpg" class="mw-file-description" title="જેસલમેર નજીક થારનું રણ"><img alt="જેસલમેર નજીક થારનું રણ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/A_sunset_on_the_dunes_of_the_Great_Indian_Thar_Desert_Rajasthan_India.jpg/200px-A_sunset_on_the_dunes_of_the_Great_Indian_Thar_Desert_Rajasthan_India.jpg" decoding="async" width="200" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/A_sunset_on_the_dunes_of_the_Great_Indian_Thar_Desert_Rajasthan_India.jpg/300px-A_sunset_on_the_dunes_of_the_Great_Indian_Thar_Desert_Rajasthan_India.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/A_sunset_on_the_dunes_of_the_Great_Indian_Thar_Desert_Rajasthan_India.jpg/400px-A_sunset_on_the_dunes_of_the_Great_Indian_Thar_Desert_Rajasthan_India.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1178" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%87%E0%AA%B8%E0%AA%B2%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="જેસલમેર">જેસલમેર</a> નજીક થારનું રણ </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:An_aerial_view_of_Udaipur_and_Aravali_hills_Rajasthan_India_2012.jpg" class="mw-file-description" title="ઉદેપુર અને અરવલ્લી ટેકરીઓનું વિહંગમ દ્રશ્ય"><img alt="ઉદેપુર અને અરવલ્લી ટેકરીઓનું વિહંગમ દ્રશ્ય" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/An_aerial_view_of_Udaipur_and_Aravali_hills_Rajasthan_India_2012.jpg/200px-An_aerial_view_of_Udaipur_and_Aravali_hills_Rajasthan_India_2012.jpg" decoding="async" width="200" height="125" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/An_aerial_view_of_Udaipur_and_Aravali_hills_Rajasthan_India_2012.jpg/300px-An_aerial_view_of_Udaipur_and_Aravali_hills_Rajasthan_India_2012.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/An_aerial_view_of_Udaipur_and_Aravali_hills_Rajasthan_India_2012.jpg/400px-An_aerial_view_of_Udaipur_and_Aravali_hills_Rajasthan_India_2012.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="800" /></a></span></div> <div class="gallerytext">ઉદેપુર અને અરવલ્લી ટેકરીઓનું વિહંગમ દ્રશ્ય</div> </li> </ul><p> થારનું રણ અને <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B0%E0%AA%B5%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%80" title="અરવલ્લી">અરવલ્લી પર્વતમાળા</a> રાજસ્થાનની ભૌગોલિક વિશેષતાઓ છે. અરવલ્લી પર્વામાળા રાજ્યના નૈઋત્યથી ઈશાનમાં લગભગ એક છેડાથી બીજા છેડા સુધી ૮૫૦ કિમી જેટલી લંબાઈમાં પથરાયેલી છે. <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%89%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%9F_%E0%AA%86%E0%AA%AC%E0%AB%81" title="માઉન્ટ આબુ">માઉન્ટ આબુ</a> અરવલ્લી પર્વતશ્રેણીનાવાયવ્ય ખૂણે આવેલું છે, પશ્ચિમ<a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%B8_%E0%AA%A8%E0%AA%A6%E0%AB%80" title="બનાસ નદી">બનાસ નદીને કારણે</a> માઉન્ટ આબુ અરવલ્લીની મુખ્ય પર્વતમાળાથી જુદું પડે છે. આ પર્વતની ખંડિત શિખર શ્રેણીઓ <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B9%E0%AB%80" title="દિલ્હી">દિલ્હીની</a> દિશામાં <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="હરિયાણા">હરિયાણામાં</a> પણ ફેલાયલી દેખાય છે, જ્યાં તે રાઈસીના ટેકરીઓ અને અન્ય ટેકરીઓ સ્વરૂપે ફરી ઉત્તર દિશામાં જોવા મળે છે. રાજસ્થાનનો લગભગ ત્રણ-પંચમાંશ ભાગ અરવલ્લીની વાયવ્ય તરફ ફેલાયેલું છે અને બાકીનું બે-પંચમાંશભાગ પૂર્વ અને દક્ષિણ દિશામાં વસેલું છે. </p><p>રાજસ્થાનનો વાયવ્ય ભાગ સામાન્ય રીતે રેતાળ અને સુષ્ક છે. આ પ્રદેશનો મોટો ભાગ થારના રણ દ્વારા આચ્છાદિત છે તેનો અમુક ભાગ પાકિસ્તાનમાં પણ ફેલાયેલો છે. અરવલ્લી પર્વતમાળા <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B0%E0%AA%AC%E0%AB%80_%E0%AA%B8%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0" title="અરબી સમુદ્ર">અરબી સમુદ્રથી</a> આવતા ભેજવાળા નૈઋત્યના મોસમી પવનને અટકાવે છે, કારણ કે તે આવતા ચોમાસી પવનોની પવનની સમાંતર દિશામાં ફેલાયેલી છે. આને કારણે વાયવ્ય પ્રદેશ વર્ષા છાયા ક્ષેત્ર બની જાય છે. થારનું રણ ઓછી ધરાવે છે; <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A7%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જોધપુર">જોધપુર</a> રણમાં સૌથી મોટું શહેર છે અને થાર રણના પ્રવેશદ્વાર તરીકે ઓળખાય છે. આ રણમાં જોધપુર, જેસલમેર, બારમેર, બિકાનેર અને નાગોર જેવા કેટલાક મુખ્ય જિલ્લા છે. સંરક્ષણની દ્રષ્ટિએ આ ક્ષેત્ર મહર્ર્વનું છે. જોધપુરએ ભારતની સૌથી હવાઈ છાવણી છે. આ સાથે અહીં સ્થળ સેના અને સીમા સુરક્ષા દળની છાવણીઓ છે. જોધપુરમાં સિંગલ સિવિલ એરપોર્ટ પણ આવેલું છે. થારના રણાઅસપાસ, રણ અને અરવલ્લીની વચ્ચેના પટ્ટામાં, વાયવ્યના કાંટા ઝાંખરાના જંગલો આવેલા છે. આ પ્રદેશ 400 થી ઓછા મેળવે છે   આ ક્ષેત્ર વર્ષમાં સરેરાશ ૪૦૦ મિમી કરતાં પણ ઓછો મેળવે છે અને ઉનાળામાં તાપમાન કેટલીકવાર ૫૪ °સે (૧૨૯°ફે) કરતા વધી શકે છે  શિયાળામાં તાપમાન ઠારબિંદુ કરતાં પણ નીચે જાય છે. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A7%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જોધપુર">જોધપુર</a> શહેર સાથે ગોદ્વાર, મારવાડ અને શેખાવટી પ્રદેશ કાંટા ઝાંખરાના જંગલો ના વિસ્તારમાં આવેલા છે. <a href="/wiki/%E0%AA%B2%E0%AB%81%E0%AA%A3%E0%AB%80_%E0%AA%A8%E0%AA%A6%E0%AB%80" title="લુણી નદી">લુણી નદી</a> અને તેની ઉપનદીઓ એ ગોદવાડ અને મારવાડ પ્રદેશની મુખ્ય નદી પ્રણાલી છે, જે અરવલ્લીની પશ્ચિમી ઢોળાવથી વહી અને પડોશી <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%81%E0%AA%9C%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A4" title="ગુજરાત">ગુજરાત રાજ્યના</a> <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%9A%E0%AB%8D%E0%AA%9B%E0%AA%A8%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%B0%E0%AA%A3" title="કચ્છનું રણ">કચ્છ</a>ના મોટા <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%9A%E0%AB%8D%E0%AA%9B%E0%AA%A8%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%B0%E0%AA%A3" title="કચ્છનું રણ">રણમાં</a> ઠલવાય છે. આ નદી તેની નીચલી પહોંચમાં ખારી બને છે અને બારમેડ જિલ્લામાં ફક્ત બલોતરા સુધી જ પીવાલાયક રહે છે. <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="હરિયાણા">હરિયાણામાંથી</a> ઉદ્ભતી ઘાગર નદી એક આંતરિક પ્રવાહ છે જે રાજ્યના ઉત્તરીય ખૂણામાં થાર રણની રેતીમાં અદૃશ્ય થઈ જાય છે અને પ્રાચીન સરસ્વતી નદીના અવશેષ તરીકે જોવામાં આવે છે. </p><p>અરવલ્લી પર્વતમાળા અને તેની પૂર્વ તથા દક્ષિણપૂર્વ ક્ષેત્રની જમીન વધુ ફળદ્રુપ અને સિંચાઈ ધરાવે છે. આ પ્રદેશ કાઠિયાવાડ-ગીરના સૂકા પાનખર જંગલો જેવું પર્યાવરણ ધરવે છે, તે સાથી અહીં ઉષ્ણકટીબંધીય સૂકા પહોળા પાંદળા ધરાવતા વૃસોના જંગલો પણ છે જેમાં સાગ, બાવળ અને અન્ય વૃક્ષો ઉગે છે. દક્ષિણ રાજસ્થાનમાં ગુજરાત અને <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A7%E0%AB%8D%E0%AA%AF_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="મધ્ય પ્રદેશ">મધ્યપ્રદેશની</a> સરહદ પર આવેલો પર્વતીય પ્રદેશ વાગડ અરીકે ઓળખાય છે, અહીં <a href="/wiki/%E0%AA%A1%E0%AB%81%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%B0%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="ડુંગરપુર">ડુંગરપુર</a> અને <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%B8%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%A1%E0%AA%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="વાંસવાડા (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">બંસવાડા</a> શહેરો આવેલા છે. માઉન્ટ અબુને બાદ કરતા, વાગડ રાજસ્થાનનું સૌથી વર્ષા મેળવતો પ્રદેશ છે, અને અહીં ઘાઢ જંગલો આવેલા છે. ઉત્તર વાગડ ક્ષેત્ર મેવાડ વિસ્તારમાં આવે છે; અહીં <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="ઉદયપુર">ઉદયપુર</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AB%8B%E0%AA%A1%E0%AA%97%E0%AA%A2" title="ચિત્તોડગઢ">ચિત્તોડગઢ</a> જેવા શહેરો આવેલાં છે. મધ્ય પ્રદેશ સાથે સરહદ પર, અગ્નિ દિશામાં હડોતી પ્રદેશ આવેલો છે. ઉત્તર હડોતી અને અને મેવાડનો ઉત્તર ક્ષેત્ર ધૂંધર પ્રદેશ પણ કહેવાય છે, રાજસ્થનની રાજધાની <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જયપુર">જયપુર</a> આ ક્ષેત્રમાં આવે છે. રાજસ્થાનનો સૌથી પૂર્વીય વિસ્તાર, મેવાત તરીકે ઓળખાય છે; તેની સીમા <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="હરિયાણા">હરિયાણા</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%B0_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="ઉત્તર પ્રદેશ">ઉત્તર પ્રદેશને</a> સ્પર્ષે છે. પૂર્વીય અને દક્ષિણપૂર્વીય રાજસ્થાનમાં બનાસ અને <a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%82%E0%AA%AC%E0%AA%B2_%E0%AA%A8%E0%AA%A6%E0%AB%80" title="ચંબલ નદી">ચંબલ</a> નામની <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE_%E0%AA%A8%E0%AA%A6%E0%AB%80" title="ગંગા નદી">ગંગાના</a> ઉપનદીઓ વહે છે. </p><p>અરવલ્લી પર્વતમાળા આ રાજ્યની વાયવ્યમાં આવેલા <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%81%E0%AA%B0%E0%AB%82_%E0%AA%B6%E0%AA%BF%E0%AA%96%E0%AA%B0" title="ગુરૂ શિખર">ગુરૂ શિખર</a> (માઉન્ટ આ, ઊંચાઈ ૧૭૧૧ મીટર, ૫૬૫૦ ફૂટ) થી ઈશાનમાં ખેત્રી સુધી ફેલાયેલી છે. આ પર્વતમાળા રાજસ્થાનને બે ભાગમાં વહેંચે છે; રાજ્યનો ૬૦% ભાગ વાયવ્યમાં અને ૪૦% અગ્નિ દિશામાં વહેંચાઈ જાય છે. ઉત્તરપશ્ચિમ ભાગ રેતાળ અને અલ્પ પાણી ધરાવતો અને બિનઉત્પાદક છે પરંતુ પશ્ચિમથી અને ઉત્તર તરફ જતાં તે ફળદ્રુપ અને પૂર્વ તર્ફ તે વસવાટ લાયક બને છે. આ ૬૦% વિસ્તારમાં થરના રણનો સમાવેશ થાય છે. દક્ષિણ-પૂર્વીય વિસ્તાર ( દરિયાઈ સપાટીથી ૧00 થી ૩૫૦ મીટર ઉપર) વધુ ફળદ્રુપ, ખૂબ વૈવિધ્યસભર છે. તેની દક્ષિણમાં મેવાડનો પર્વતીય પ્રદેશ આવેલો છે. દક્ષિણપૂર્વમાં, <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%8B%E0%AA%9F%E0%AA%BE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="કોટા જિલ્લો">કોટા</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AB%81%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AB%80_(%E0%AA%B6%E0%AA%B9%E0%AB%87%E0%AA%B0)" title="બુંદી (શહેર)">બુંદી</a> જિલ્લાઓ ઉચ્ચપ્રદેશ આવેલો છે. <a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%82%E0%AA%AC%E0%AA%B2_%E0%AA%A8%E0%AA%A6%E0%AB%80" title="ચંબલ નદી">ચંબલ નદીની</a> આસપસાર ઉત્તરપૂર્વમાં એક નિર્જન ભૂમિ પ્રદેશ આવેલો છે. ઉત્તરમાં તરફ જતાં જમીન સપાટ થતી જાય છે. ઉત્તરપૂર્વીય ક્ષેત્રમાં <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ભરતપુર જિલ્લો">ભરતપુર જીલ્લો</a> સપાટ મેદાન એ કાંપવાળી ફલદ્રુપ ક્ષેત્રનો ભાગ છે. રાજસ્થાનના ભૌગોલિક કેન્દ્રમાં મેડતા શહેર આવેલું છે. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="વનસ્પતિ_અને_પ્રાણીસૃષ્ટિ"><span id=".E0.AA.B5.E0.AA.A8.E0.AA.B8.E0.AB.8D.E0.AA.AA.E0.AA.A4.E0.AA.BF_.E0.AA.85.E0.AA.A8.E0.AB.87_.E0.AA.AA.E0.AB.8D.E0.AA.B0.E0.AA.BE.E0.AA.A3.E0.AB.80.E0.AA.B8.E0.AB.83.E0.AA.B7.E0.AB.8D.E0.AA.9F.E0.AA.BF"></span>વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=9" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="toccolours"> <caption>રાજસ્થાન <b>રાજ્યના પ્રતીકો</b> </caption> <tbody><tr> <td><b>રચના દિવસ</b> </td> <td>૧ નવેમ્બર </td></tr> <tr> <td><b>રાજ્ય પ્રાણી</b> </td> <td><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%BE" title="ચિંકારા">ચિંકારા</a> <sup id="cite_ref-Rajasthan_State_Symbol_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-Rajasthan_State_Symbol-21"><span class="cite-bracket">[</span>૨૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> અને ઊંટ <sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>૨૨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td><b>રાજ્ય પક્ષી</b> </td> <td><a href="/wiki/%E0%AA%98%E0%AB%8B%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A1" title="ઘોરાડ">ઘોરાડ</a> </td></tr> <tr> <td><b>રાજ્ય ફૂલ</b> </td> <td>રોહિડા </td></tr> <tr> <td><b>રાજ્ય વૃક્ષ</b> </td> <td><a href="/wiki/%E0%AA%96%E0%AB%80%E0%AA%9C%E0%AA%A1%E0%AB%8B" title="ખીજડો">ખીજડો</a> </td></tr></tbody></table> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Sonchiriya.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Sonchiriya.jpg/198px-Sonchiriya.jpg" decoding="async" width="198" height="257" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/05/Sonchiriya.jpg 1.5x" data-file-width="237" data-file-height="308" /></a><figcaption> <a href="/wiki/%E0%AA%98%E0%AB%8B%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A1" title="ઘોરાડ">ઘોરાડ</a> ૨૦૧૧ થી તેને સંકટગ્રસ્ત પ્રજાતિ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવી છે. </figcaption></figure> <p>અહીં કુલ વિસ્તારનો મોટો ભાગ રણ પ્રદેશ છે, તેમ છતાં પણ રાજસ્થાન સમૃદ્ધ અને વૈવિધ્યસભર વનસ્પતિ અને પ્રાણી સૃષ્ટિ ધરાવે છે. અહીંની કુદરતી વનસ્પતિને ઉત્તરીય કાંટાણા રણ જંગલો (ચેમ્પિયન ૧૯૩૬) તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. આ વનસ્પતિઓ નાના ગુચ્છોમાં ખુલ્લા સ્વરૂપે ફેલાયેલીજોવા મળે છે. પૂર્વતરફ જતાં વરસાદમાં વધારો થવાથી તેની ઘનતા અને કદ વધે છે. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%87%E0%AA%B8%E0%AA%B2%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="જેસલમેર">જેસલમેરનું</a> રણ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન (ડીઝર્ટ નેશનલ પાર્ક) 3,162 square kilometres (1,221 sq mi) વિસ્તારમાં ફેલાયલું છે , થાર ડિઝર્ટ તેના વિવિધ પ્રાણીઓના <a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AA%BF%E0%AA%B5%E0%AA%B8%E0%AA%A8_%E0%AA%A4%E0%AA%82%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0" title="નિવસન તંત્ર">નિવસન તંત્રનું</a> ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. આ પાર્કમાં મળેલા શંખલા અને વૃક્ષના ટુકડાઓના જીવાશ્મ રણના ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય ઇતિહાસને દર્શાવે છે. આ પ્રદેશ રણના <a href="/wiki/%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%B5%E0%AA%B0_%E0%AA%AA%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%B7%E0%AB%80%E0%AA%93" title="યાયાવર પક્ષીઓ">સ્થળાંતર</a> કરનારા અને રણ નિવાસી પક્ષીઓ માટે એક આદર્શ આશ્રયસ્થાન છે. અહીં ઘણી જાતિના <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%A1" title="ગરુડ">ગરુડ</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AA%BE%E0%AA%88" title="પટ્ટાઈ">પટ્ટાઈ (હેરિયર્સ)</a>, બાજ, બઝાર્ડ, કેસ્ટ્રેલ અને <a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%80%E0%AA%A7" title="ગીધ">ગીધ જોઈ શકાય છે</a> . ટૂંકા-પંજા ધરાવતી સર્પ સમડીઓ <i>(Circaetus gallicus),</i> પિંગટ ગરૂડ <i>(Aquila Rapax),</i> ટીપકીઓ ધરાવતા ગરુડ <i>(Aquila clanga),</i> લેગર બાજ <i>(Falco jugger)</i> અને ;લઘુ બાજ (kestrels) જોવા મળે છે. </p><p><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AB%8B%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="સવાઇ માધોપુર (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">સવાઇ માધવપુરમાં</a> આવેલ <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%A3%E0%AA%A5%E0%AA%82%E0%AA%AD%E0%AB%8B%E0%AA%B0_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન">રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન</a>, દેશનું જાણીતું વાઘ અભયારણ્યના છે, 1973 માં તે પ્રોજેક્ટ ટાઇગરનો એક ભાગ બન્યો. </p><p>જુનજુનુ જિલ્લામાં આવેલી ધોશી ટેકરી ચ્યવન ઋષિના અશ્રમ તરીકે જાણીતી છે અહીં ચ્યવનપ્રાશની પ્રથમ વખત રચના કરવામાં આવી હતી, આજે અહીં વધતી અનન્ય અને અલભ્ય જડેબુટીઓ ઉગાડવામાં આવે છે. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%B0" title="અલવર">અલવર</a> જિલ્લામાં સરિસ્કા વાઘ અભયારણ્ય, આવેલું છે. તે ૮૦૦ ચો. કિમી ક્ષેત્રફળ ધરાવે છે. આ સ્થળ <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B9%E0%AB%80" title="દિલ્હી">દિલ્હીથી</a> ૨૦૦ કિમી જયપુરથી આશરે ૧૨૦કિમી દૂર આવેલું છે. આ વિસ્તારને ૧૯૭૯ માં રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. </p><p>તાલ છપ્પર અભયારણ્યએ <a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AB%81%E0%AA%B0%E0%AB%81_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ચુરુ જિલ્લો">ચુરુ જીલ્લાના</a> 210 kilometres (130 mi) સુજાંગઢમાં આવેલું એક નાનું અભયારણ્ય છે તે શેખવાટી પ્રદેશમાં આવેલા <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જયપુર">જયપુરથી</a> ૨૧૦ કિમી દૂર આવેલું છે. આ અભયારણ્ય કાળિયાર મોટી વસતી ધરાવે છે. અહીં રણના શિયાળ અને <a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%8B%E0%AA%A4%E0%AA%B0%E0%AB%8B" title="હેણોતરો">હેણોતરો</a>, નિવસનના સર્વોચ્ચ શિકારીઓ છે. તેને રણ<i>ના લિનક્સ</i> તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ સાથે અહીં પાર્ટ્રિજ, <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AA%BE%E0%AA%88" title="પટ્ટાઈ">પટ્ટાઈ</a>, ઇસ્ટર્ન ઇમ્પિરિયલ ઇગલ, <a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%9C%E0%AA%B3%E0%AB%80_%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AA%BE%E0%AA%87" title="ઉજળી પટ્ટાઇ">ઉજળી પટ્ટાઈ</a>, માર્શ હેરિયર, શોર્ટ-ટુડ ઇગલ, ટ્વેની ઇગલ, સ્પેરો હૉક, ક્રેસ્ટ્ડ લાર્ક, ડેમોઇઝેલ <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%B0%E0%AA%95%E0%AA%B0%E0%AB%8B" title="કરકરો">કરકરો</a>, સ્કાયલાર્કસ, ગ્રીન બી-ઈટર, બ્રાઉન ડવ, બ્લેક આઇબિસ અને સેન્ડ ગ્રૂસ જેવા પક્ષીઓ પણ જોવા મળે છે. <sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>૨૩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> સ્થાનિક લોકોમાં <i>ગોડવન</i> તરીકે ઓળખાતું <a href="/wiki/%E0%AA%98%E0%AB%8B%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A1" title="ઘોરાડ">ઘોરાડ</a> અહીંનું રાજ્ય પક્ષી છે, ૨૦૧૧ થી તેને અતિશય ભયગ્રસ્ત પ્રજાતિ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવી છે. <sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>૨૪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="વન્યજીવન_સંરક્ષણ"><span id=".E0.AA.B5.E0.AA.A8.E0.AB.8D.E0.AA.AF.E0.AA.9C.E0.AB.80.E0.AA.B5.E0.AA.A8_.E0.AA.B8.E0.AA.82.E0.AA.B0.E0.AA.95.E0.AB.8D.E0.AA.B7.E0.AA.A3"></span>વન્યજીવન સંરક્ષણ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=10" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: વન્યજીવન સંરક્ષણ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Reclining_Tiger,_Ranthambore_National_Park.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Reclining_Tiger%2C_Ranthambore_National_Park.JPG/220px-Reclining_Tiger%2C_Ranthambore_National_Park.JPG" decoding="async" width="220" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Reclining_Tiger%2C_Ranthambore_National_Park.JPG/330px-Reclining_Tiger%2C_Ranthambore_National_Park.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Reclining_Tiger%2C_Ranthambore_National_Park.JPG/440px-Reclining_Tiger%2C_Ranthambore_National_Park.JPG 2x" data-file-width="1358" data-file-height="941" /></a><figcaption> વાઘ, <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%A3%E0%AA%A5%E0%AA%82%E0%AA%AD%E0%AB%8B%E0%AA%B0_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન">રંથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન</a> </figcaption></figure> <p>રાજસ્થાન તેના રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનો અને વન્યપ્રાણી અભયારણ્યો માટે પણ જાણીતું છે. ત્યાં ચાર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન અને વન્યજીવન અભયારણ્ય છે : <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%B5%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B5_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="કેવલાદેવ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન">કેવલાદેવ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન</a> ( <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%AD%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="ભરતપુર (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ભરતપુર</a>), સરિસ્કા ટાઇગર રિઝર્વ (અલવર), <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%A3%E0%AA%A5%E0%AA%82%E0%AA%AD%E0%AB%8B%E0%AA%B0_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન">રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન</a> (<a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AB%8B%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="સવાઇ માધોપુર (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">સવાઈ માધોપુર</a>), અને ડેઝર્ટ નેશનલ પાર્ક (<a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%87%E0%AA%B8%E0%AA%B2%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0" title="જેસલમેર">જેસલમેર</a>) છે. જોધપુરમાં શુષ્ક જંગલ સંશોધન સંસ્થા (એરીડ ફોરેસ્ટ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ - એ. એફ. આર. આઈ.) નામની રાષ્ટ્રીય કક્ષાની વન મંત્રાલયની એક સ્વાયત સંસ્થા આવેલી છે. આ સંસ્થા રણ વનસ્પતિ અને તેમના સંવર્ધન ક્ષેત્રમાં સતત કામ કરે છે. </p><p><a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%A3%E0%AA%A5%E0%AA%82%E0%AA%AD%E0%AB%8B%E0%AA%B0_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન">રણથંભોર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AB%8B%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="સવાઇ માધોપુર (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">સવાઈ માધોપુર</a> રેલ્વે સ્ટેશનથી ૭ કિ.મી. દૂર આવેલું છે. તે વાઘની વસ્તી માટે વિશ્વભરમાં જાણીતું છે. જંગલીના પ્રેમીઓ અને ફોટોગ્રાફરો બંને દ્વારા વાઘને જોવા માટેનું આ એક શ્રેષ્ઠ સ્થાન ગણવામાં આવે છે. એક તબક્કે, શિકાર અને બેદરકારીને લીધે, સરિસ્કામાં વાઘ લુપ્ત થઈ ગયા હતા, હવે પાંચ વાઘને ત્યાં પુન: વસાવવામાં આવ્યા છે. <sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>૨૫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%89%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%9F_%E0%AA%86%E0%AA%AC%E0%AB%81" title="માઉન્ટ આબુ">માઉન્ટ આબુ</a> અભ્યારણ્ય, ભેંશ્રોદ ગઢ અભયારણ્ય, <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B9_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="દર્રાહ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન">દર્રાહ અભ્યારણ્ય</a>, જયસમંદ અભયારણ્ય, કુંભલગગઢ વન્યપ્રાણી અભયારણ્ય, જવાહર સાગર અભયારણ્ય અને સીતા માતા વન્યપ્રાણી અભયારણ્ય એ અહીંના પ્રાણી અભયારણ્ય છે. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="દૂર_સંચાર"><span id=".E0.AA.A6.E0.AB.82.E0.AA.B0_.E0.AA.B8.E0.AA.82.E0.AA.9A.E0.AA.BE.E0.AA.B0"></span>દૂર સંચાર</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=11" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: દૂર સંચાર"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>રાજસ્થાનમાં એરટેલ, ડેટા ઈન્ફોસીસ લિમિટેડ, રિલાયન્સ લિમિટેડ, જિઓ, રેઇલટેલ, સોફટવેર ટેકનોલોજી પાર્ક્સ ઑફ ઇન્ડિયા (એસ. ટી. પી. આઈ.), ટાટા ટેલિકોમ અને વોડાફોન સહિતની મોટી આઇ. એસ. પી. અને ટેલિકોમ કંપનીઓ સેવાઓ આપે છે. ડેટા ઈન્ફોસિસ એપ્રિલ ૧૯૯૯ માં રાજસ્થાનમાં ઇન્ટરનેટ લાવનાર પ્રથમ ઇન્ટરનેટ સર્વિસ પ્રોવાઇડર <sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>૨૬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (આઈ. એસ. પી) હતી અને ઓ. એ. એસ. આઈ. એસ. (ઓયાસીસ) પ્રથમ ખાનગી મોબાઇલ ટેલિફોન કંપની હતી. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="સરકાર_અને_રાજકારણ"><span id=".E0.AA.B8.E0.AA.B0.E0.AA.95.E0.AA.BE.E0.AA.B0_.E0.AA.85.E0.AA.A8.E0.AB.87_.E0.AA.B0.E0.AA.BE.E0.AA.9C.E0.AA.95.E0.AA.BE.E0.AA.B0.E0.AA.A3"></span>સરકાર અને રાજકારણ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=12" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: સરકાર અને રાજકારણ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>રાજસ્થાનના રાજકારણમાં મુખ્યત્વે <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%9C%E0%AA%A8%E0%AA%A4%E0%AA%BE_%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%80" title="ભારતીય જનતા પાર્ટી">ભારતીય જનતા પાર્ટી</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%95%E0%AB%8B%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%B8" title="ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ">ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનું</a> વર્ચસ્વ છે. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="વહીવટી_વિભાગ"><span id=".E0.AA.B5.E0.AA.B9.E0.AB.80.E0.AA.B5.E0.AA.9F.E0.AB.80_.E0.AA.B5.E0.AA.BF.E0.AA.AD.E0.AA.BE.E0.AA.97"></span>વહીવટી વિભાગ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=13" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: વહીવટી વિભાગ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Udaipur_Lake_India.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Udaipur_Lake_India.JPG/300px-Udaipur_Lake_India.JPG" decoding="async" width="300" height="199" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Udaipur_Lake_India.JPG/450px-Udaipur_Lake_India.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Udaipur_Lake_India.JPG/600px-Udaipur_Lake_India.JPG 2x" data-file-width="1545" data-file-height="1024" /></a><figcaption> <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%BF%E0%AA%9B%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AA%BE_%E0%AA%9D%E0%AB%80%E0%AA%B2,_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="પિછોલા ઝીલ, ઉદયપુર">પિછોલા તળાવ</a>માં <a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C_%E0%AA%B2%E0%AB%87%E0%AA%95_%E0%AA%AA%E0%AB%87%E0%AA%B2%E0%AB%87%E0%AA%B8" title="તાજ લેક પેલેસ">લેક પેલેસ</a> અને જગ મંદિર, ઉદયપુર. </figcaption></figure> <p>રાજસ્થાનના ૩૩ જિલ્લાઓને <a class="mw-selflink selflink">સાત વિભાગમાં</a> વહેંચવામાં આવ્યા છે </p> <table class="wikitable sortable"> <tbody><tr> <th><i><a class="mw-selflink selflink">વિભાગ</a></i> </th> <td><i>જીલ્લાઓ</i> </td></tr> <tr> <th>જયપુર </th> <td><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r870034">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><div class="hlist"><ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જયપુર">જયપુર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="અલવાર જિલ્લો">અલવર</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%9D%E0%AB%81%E0%AA%A8%E0%AA%9D%E0%AB%81%E0%AA%A8%E0%AB%81%E0%AA%A8_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="ઝુનઝુનુન જિલ્લો (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ઝુનઝુનુન</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="સિકર જિલ્લો">સિકર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AB%8C%E0%AA%B8%E0%AA%BE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="દૌસા જિલ્લો">દૌસા</a></li></ul></div> </td></tr> <tr> <th>જોધપુર </th> <td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><div class="hlist"><ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="બારમેર જિલ્લો">બારમેર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%87%E0%AA%B8%E0%AA%B2%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="જેસલમેર જિલ્લો">જેસલમેર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AB%8B%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="જાલોર જિલ્લો">જાલોર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A7%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="જોધપુર જિલ્લો">જોધપુર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AB%80_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="પાલી જિલ્લો">પાલી</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%B9%E0%AB%80_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="સિરોહી જિલ્લો">સિરોહી</a></li></ul></div> </td></tr> <tr> <th>અજમેર </th> <td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><div class="hlist"><ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%9C%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="અજમેર જિલ્લો">અજમેર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%A1%E0%AA%BE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ભિલવાડા જિલ્લો">ભીલવાડા</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%97%E0%AB%8C%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="નાગૌર જિલ્લો">નાગૌર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%82%E0%AA%95_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ટોંક જિલ્લો">ટોંક</a></li></ul></div> </td></tr> <tr> <th>ઉદયપુર </th> <td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><div class="hlist"><ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ઉદયપુર જિલ્લો">ઉદયપુર</a></li><li>બાંસવાડા</li><li><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AB%8B%E0%AA%A1%E0%AA%97%E0%AA%A2_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ચિત્તોડગઢ જિલ્લો">ચિત્તોડગઢ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%AA%E0%AA%97%E0%AA%A2_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="પ્રતાપગઢ જિલ્લો">પ્રતાપગઢ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%A1%E0%AB%81%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%B0%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ડુંગરપુર જિલ્લો">ડુંગરપુર</a></li><li>રાજસમંદ</li></ul></div> </td></tr> <tr> <th>બિકાનેર </th> <td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><div class="hlist"><ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AB%87%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="બિકાનેર જિલ્લો">બિકાનેર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AB%81%E0%AA%B0%E0%AB%81_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ચુરુ જિલ્લો">ચુરુ</a></li><li>શ્રી ગંગાનગર</li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%A8%E0%AB%81%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AA%97%E0%AA%A2_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="હનુમાનગઢ જિલ્લો">હનુમનાગઢ</a></li></ul></div> </td></tr> <tr> <th>કોટા </th> <td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><div class="hlist"><ul><li>બારણ</li><li><a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AB%81%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AB%80_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="બુંદી જિલ્લો">બુંદી</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%9D%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%A1_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ઝાલાવાડ જિલ્લો">ઝાલાવાડ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%8B%E0%AA%9F%E0%AA%BE_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="કોટા જિલ્લો">કોટા</a></li></ul></div> </td></tr> <tr> <th>ભરતપુર </th> <td><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><div class="hlist"><ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ભરતપુર જિલ્લો">ભરતપુર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%A7%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="ધોલપુર જિલ્લો">ધોલપુર</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%B0%E0%AB%8C%E0%AA%B2%E0%AB%80_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="કરૌલી જિલ્લો">કરૌલી</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AB%8B%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0_%E0%AA%9C%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8B" title="સવાઇ માધોપુર જિલ્લો">સવાઈ માધોપુર</a></li></ul></div> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="અર્થતંત્ર"><span id=".E0.AA.85.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.A5.E0.AA.A4.E0.AA.82.E0.AA.A4.E0.AB.8D.E0.AA.B0"></span>અર્થતંત્ર</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=14" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: અર્થતંત્ર"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Jaipur_03-2016_34_Jaipur_Metro.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Jaipur_03-2016_34_Jaipur_Metro.jpg/220px-Jaipur_03-2016_34_Jaipur_Metro.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Jaipur_03-2016_34_Jaipur_Metro.jpg/330px-Jaipur_03-2016_34_Jaipur_Metro.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Jaipur_03-2016_34_Jaipur_Metro.jpg/440px-Jaipur_03-2016_34_Jaipur_Metro.jpg 2x" data-file-width="3940" data-file-height="2627" /></a><figcaption> જયપુર મેટ્રો એક મહત્વપૂર્ણ શહેરી પરિવહન સેવા. </figcaption></figure> <p>રાજસ્થાનની અર્થવ્યવસ્થા મુખ્યત્વે કૃષિ અને પશુપાલન આધારિત છે. અહીં મોટા વિસ્તારોમાં ઘઉં અને જવનું વાવેતર થાય છે તે સાથે <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%A0%E0%AB%8B%E0%AA%B3" title="કઠોળ">કઠોળ</a>, શેરડી અને તેલીબિયાં જેવા પાકો પણ લેવાય છે. કપાસ અને તમાકુ એ આ રાજ્યના રોકડિયા પાક છે. રાજસ્થાન ભારતમાં ખાદ્યતેલોના સૌથી મોટા ઉત્પાદકોમાંનો એક છે અને તેલીબિયાંના ઉત્પાદનમાં દેશમાં બીજા ક્રમાંકે આવે છે. રાજસ્થાન ભારતમાં સૌથી મોટું <a href="/wiki/%E0%AA%8A%E0%AA%A8" title="ઊન">ઊન</a> ઉત્પાદક રાજ્ય છે. આ સાથે તે દેશમાં અફીણનો સૌથી ઉત્પાદન અને ગ્રાહક છે. અહીં પાકની મુખ્યત્વે ઋતુઓ છે. સિંચાઇ માટેનું પાણી કુવાઓ અને તળાવોમાંથી આવે છે. ઈન્દિરા ગાંધી નહેર ઉત્તર પશ્ચિમ રાજસ્થાનમાં સિંચાઈ પૂરી પાડે કરે છે. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Bada_Bagh1.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Bada_Bagh1.jpg/220px-Bada_Bagh1.jpg" decoding="async" width="220" height="109" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Bada_Bagh1.jpg/330px-Bada_Bagh1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Bada_Bagh1.jpg/440px-Bada_Bagh1.jpg 2x" data-file-width="3865" data-file-height="1911" /></a><figcaption> રાજસ્થાનના બડા બાગ પાસે પવનચક્કીઓ (વિન્ડ ટર્બાઇન્સ) </figcaption></figure> <p>અહીંના મુખ્ય ઉદ્યોગો ખનિજ આધારિત, કૃષિ આધારિત અને કાપડ આધારિત છે. રાજસ્થાન ભારતમાં <a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AA%BF%E0%AA%8F%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AA%B0" title="પોલિએસ્ટર">પોલિએસ્ટર</a> ફાઇબરનું બીજું સૌથી મોટું ઉત્પાદક છે. દક્ષિણ રાજસ્થાનના <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%8B%E0%AA%9F%E0%AA%BE" title="કોટા">કોટા</a> શહેરમાં અનેક અગ્રણી રાસાયણિક અને ઇજનેરી કંપનીઓ આવેલી છે. રાજસ્થાનમાં ખાણકામ પન મહત્ત્વનો ઉપયોગ છે. <a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%9C_%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AB%87%E0%AA%B2" title="તાજ મહેલ">તાજમહેલ</a> જે સફેદ આરસથી બનાવવામાં આવ્યો હતો તે રાજસ્થાનના મકરાણા નામના એક શહેરથી કાઢવામાં આવ્યો હતો . આ રાજ્ય ભારતમાં સિમેન્ટનો બીજો સૌથી મોટો સ્રોત છે. આ રાજ્યના સંભારમાં મીઠાના વિપુલ ભંડાર છે. ખેત્રી, <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%9D%E0%AB%81%E0%AA%A8%E0%AA%9D%E0%AB%81%E0%AA%A8%E0%AB%81%E0%AA%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="ઝુનઝુનુન (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ઝુનઝુનુ</a> માં તાંબાની તથા તારીબા, ઝવાર અને <a href="/w/index.php?title=%E0%AA%AD%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%A1%E0%AA%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ભિલવાડા (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">ભિલવાડા</a> નજીક રામપુરા અગુચા (ખુલ્લી) ખાતેની <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AA%A4" title="જસત">ઝીંક</a>ની ખાણો આવેલી છે. રાજસ્થાનમાં પરિમાણીય પથ્થરનું ખાણકામ પણ હાથ ધરવામાં આવે છે. જોધપુરના રેતીનો પત્થરો મોટાભાગે ઘણા સ્મારકો, મહત્વપૂર્ણ ઇમારતો અને રહેણાંકોમાં વપરાય છે. આ પથ્થરને "ચિત્તર પથ્થર" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જોધપુર હસ્તકલા અને ગવાર ગમ ઉદ્યોગમાં આગળ છે. રાજસ્થાન એ મુંબઇ-દિલ્હી ઔદ્યોગિક કોરિડોરનો (ડી.એમ.આઇ.સી.)એક ભાગ છે જે રાજ્યને આર્થિક રીતે લાભ પહોંચાડવાની તૈયારીમાં છે. રાજ્યનો ૩૯% ભાગ ડી.એમ.આઇ.સી.નો ફાયદો મેળવશે જેમાં જયપુર, અલવર, કોટા અને ભિલવારા મુખ્ય જિલ્લાઓ છે. <sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>૨૭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>રાજસ્થાનમાં પણ નિમ્ન-સિલિકા ધરાવતા ચૂનાના પત્થરોનો ભંડાર છે. <sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>૨૮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="કૃષિ_ઉત્પાદન"><span id=".E0.AA.95.E0.AB.83.E0.AA.B7.E0.AA.BF_.E0.AA.89.E0.AA.A4.E0.AB.8D.E0.AA.AA.E0.AA.BE.E0.AA.A6.E0.AA.A8"></span>કૃષિ ઉત્પાદન</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=15" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: કૃષિ ઉત્પાદન"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>રાજસ્થાન ભારતમાં જવ, <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%88" title="રાઈ">રાઈ</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B0%E0%AB%8B" class="mw-redirect" title="બાજરો">બાજરી</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%8B%E0%AA%A5%E0%AA%AE%E0%AB%80%E0%AA%B0" title="કોથમીર">ધાણા</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%A5%E0%AB%80" title="મેથી">મેથી</a> અને ગુવારનું સૌથી વધુ ઉત્પાદન કરે છે. રાજસ્થાનમાં વિશ્વની ૭૨% થી વધુ ગવાર અને ભારતના ૬૦% જવનું ઉત્પાદન કરે છે. રાજસ્થાન <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%81%E0%AA%82%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%A0%E0%AB%81%E0%AA%82" title="કુંવારપાઠું">એલોવેરા</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%86%E0%AA%AE%E0%AA%B3%E0%AA%BE%E0%AA%82" title="આમળાં">આમલા</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%A4%E0%AA%B0%E0%AB%81_(%E0%AA%AB%E0%AA%B3)" title="સંતરુ (ફળ)">નારંગી</a> નો મુખ્ય ઉત્પાદ્ક છે આ તે સાથે <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%88" title="મકાઈ">મકાઈ</a>, મગફળીના <a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%82%E0%AA%A4%E0%AA%B0%E0%AB%81_(%E0%AA%AB%E0%AA%B3)" title="સંતરુ (ફળ)">ઉત્પાદનમાં</a> અગ્રણી ઉત્પાદક છે. રાજસ્થાન સરકારે <a href="/wiki/%E0%AA%88%E0%AA%9D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%AF%E0%AA%B2" class="mw-redirect" title="ઈઝરાયલ">ઇઝરાયેલ</a>ના તકનીકી સહયોગથી અહીં ઓલિવ (જૈતૂન)ની ખેતી શરૂ કરી. રાજ્યમાં હાલમાં ઓલિવનું ઉત્પાદન વાર્ષિક ૧૦૦-૧૧૦ ટન જેટલું થાય છે. રાજસ્થાન ભારતનું બીજું સૌથી મોટું <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AB%82%E0%AA%A7" title="દૂધ">દૂધ</a> ઉત્પાદક દેશ છે. રાજસ્થાનમાં ૧૩૮૦૦ સહકારી દુગ્ઘ મંડળીઓ છે. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="પરિવહન"><span id=".E0.AA.AA.E0.AA.B0.E0.AA.BF.E0.AA.B5.E0.AA.B9.E0.AA.A8"></span>પરિવહન</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=16" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: પરિવહન"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Jaipur_Airport.JPG" class="mw-file-description" title="જયપુર આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઇમથક"><img alt="જયપુર આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઇમથક" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Jaipur_Airport.JPG/200px-Jaipur_Airport.JPG" decoding="async" width="200" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Jaipur_Airport.JPG/300px-Jaipur_Airport.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Jaipur_Airport.JPG/400px-Jaipur_Airport.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></div> <div class="gallerytext">જયપુર આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઇમથક</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 235px"> <div class="thumb" style="width: 230px; height: 230px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0:Maharajas%27_Express_-_Mayur_Mahal,_dining_(4809207224).jpg" class="mw-file-description" title="મહારાજાની એક્સપ્રેસ ડાઇનિંગ સલૂન"><img alt="મહારાજાની એક્સપ્રેસ ડાઇનિંગ સલૂન" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Maharajas%27_Express_-_Mayur_Mahal%2C_dining_%284809207224%29.jpg/200px-Maharajas%27_Express_-_Mayur_Mahal%2C_dining_%284809207224%29.jpg" decoding="async" width="200" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Maharajas%27_Express_-_Mayur_Mahal%2C_dining_%284809207224%29.jpg/300px-Maharajas%27_Express_-_Mayur_Mahal%2C_dining_%284809207224%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Maharajas%27_Express_-_Mayur_Mahal%2C_dining_%284809207224%29.jpg/400px-Maharajas%27_Express_-_Mayur_Mahal%2C_dining_%284809207224%29.jpg 2x" data-file-width="1440" data-file-height="964" /></a></span></div> <div class="gallerytext">મહારાજાની એક્સપ્રેસ ડાઇનિંગ સલૂન</div> </li> </ul> <p>રાજસ્થાન દેશ સાથે ઘણા રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગો દ્વારા જોડાયેલું છે. તેમાં સૌથી વધુ પ્રખ્યાત <a href="/wiki/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%AF_%E0%AA%A7%E0%AB%8B%E0%AA%B0%E0%AB%80_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%97_%E0%AA%A8%E0%AA%82._%E0%AB%AE" title="રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ નં. ૮">રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ નં. ૮</a> છે, જે ભારતનો પહેલો ૪-૮ માર્ગિકાઓ ધરાવતો (લેન) હાઇ-વે છે. <sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>૨૯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> રાજસ્થાનમાં રેલ્વે અને બસ એમ બંનેની સ્વરૂપની આંતર-શહેર પરિવહન પ્રણાલી છે. બધા મુખ્ય શહેરો હવા, રેલ્વે અને સડક માર્ગ દ્વારા જોડાયેલા છે. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="હવાઈ_માર્ગ"><span id=".E0.AA.B9.E0.AA.B5.E0.AA.BE.E0.AA.88_.E0.AA.AE.E0.AA.BE.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.97"></span>હવાઈ માર્ગ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=17" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: હવાઈ માર્ગ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>રાજસ્થાનમાં છ મુખ્ય હવાઇમથકો છે - જયપુર આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક, જોધપુર એરપોર્ટ, <a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%BE%E0%AA%AA_%E0%AA%B9%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%88%E0%AA%AE%E0%AA%A5%E0%AA%95,_%E0%AA%89%E0%AA%A6%E0%AA%AF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="મહારાણા પ્રતાપ હવાઈમથક, ઉદયપુર">ઉદયપુર એરપોર્ટ</a> અને તાજેતરમાં અજમેર એરપોર્ટ, બિકાનેર એરપોર્ટ અને જેસલમેર એરપોર્ટ શરૂ થયા છે. આ એરપોર્ટ રાજસ્થાનને ભારતના મોટા શહેરો જેવા કે દિલ્હી અને મુંબઇ સાથે જોડે છે. કોટામાં બીજું એક વિમાનમથક છે પરંતુ તે હજી વ્યાપારી/નાગરિક ઉડ્ડયન માટે ખુલ્લું નથી. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="રેલ્વે"><span id=".E0.AA.B0.E0.AB.87.E0.AA.B2.E0.AB.8D.E0.AA.B5.E0.AB.87"></span>રેલ્વે</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=18" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: રેલ્વે"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>રાજસ્થાન રેલ્વે દ્વારા ભારતના મુખ્ય શહેરો સાથે જોડાયેલું છે. <sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>૩૦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> જયપુર, કોટા, અજમેર, જોધપુર, ભરતપુર, બીકાનેર, અલવર, આબુ રોડ અને ઉદેપુર રાજસ્થાનના મુખ્ય રેલ્વે સ્ટેશન છે. કોટા શહેર વિદ્યુતીકૃત રેલ્વે લાઈન ધરાવે છે જ્યાંથી ત્રણ રાજધાની ટ્રેનો પસાર થાય છે. થાર એક્સપ્રેસ નામની એક આંતરરાષ્ટ્રીય રેલ્વે <a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AB%8B%E0%AA%A7%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="જોધપુર">જોધપુર</a> થી <a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9A%E0%AB%80" title="કરાચી">કરાચી</a> (પાકિસ્તાન) સુધી ચાલે છે. જો કે, આ વિદેશી નાગરિકો માટે ખુલી નથી. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="સડકો"><span id=".E0.AA.B8.E0.AA.A1.E0.AA.95.E0.AB.8B"></span>સડકો</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=19" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: સડકો"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>રાજસ્થાન તેમજ દેશના <a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B9%E0%AB%80" title="દિલ્હી">દિલ્હી</a>, <a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%A6" title="અમદાવાદ">અમદાવાદ</a> અને <a href="/wiki/%E0%AA%88%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AB%8B%E0%AA%B0" title="ઈંદોર">ઇન્દોર</a> જેવા મુખ્ય શહેરો સાથે સડક માર્ગે જોડાયેલા છે અહીંની રાજસ્થાન સ્ટેટ રોડ ટ્રાન્સપોર્ટ કોર્પોરેશન (RSRTC) સરકારી બસ સેવા પૂરી પાડે છે <sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>૩૧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="સંદર્ભ"><span id=".E0.AA.B8.E0.AA.82.E0.AA.A6.E0.AA.B0.E0.AB.8D.E0.AA.AD"></span>સંદર્ભ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&action=edit&section=20" title="પરિચ્છેદમાં ફેરફાર કરો: સંદર્ભ"><span>ફેરફાર કરો</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-etymology-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-etymology_1-0">૧.૦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-etymology_1-1">૧.૧</a></sup></span> <span class="reference-text">Tara Boland-Crewe, David Lea, <i>The Territories and States of India</i>, p. 208.</span> </li> <li id="cite_note-MoC-North-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MoC-North_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r821257">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:#d33}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:#d33}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181019132454/http://www.culturenorthindia.com/">"North Zone Cultural Centre"</a>. <i>www.culturenorthindia.com</i>. Ministry of Culture, <a href="/w/index.php?title=Government_of_India&action=edit&redlink=1" class="new" title="Government of India (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">Government of India</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.culturenorthindia.com/">મૂળ</a> માંથી 19 October 2018 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">1 December</span> 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.culturenorthindia.com&rft.atitle=North+Zone+Cultural+Centre&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.culturenorthindia.com%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-Language-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Language_3-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160708012438/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM50thReport.pdf">"Report of the Commissioner for linguistic minorities: 50th report (July 2012 to June 2013)"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India. પૃષ્ઠ 22. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM50thReport.pdf">મૂળ</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> માંથી 8 July 2016 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">26 December</span> 2014</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Report+of+the+Commissioner+for+linguistic+minorities%3A+50th+report+%28July+2012+to+June+2013%29&rft.pages=22&rft.pub=Commissioner+for+Linguistic+Minorities%2C+Ministry+of+Minority+Affairs%2C+Government+of+India&rft_id=http%3A%2F%2Fnclm.nic.in%2Fshared%2Flinkimages%2FNCLM50thReport.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-WorldHeritageList-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-WorldHeritageList_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101030050702/http://whc.unesco.org/en/list/340/">"World Heritage List"</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://whc.unesco.org/en/list/340">મૂળ</a> માંથી 30 October 2010 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">18 March</span> 2011</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=World+Heritage+List&rft_id=http%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F340&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-Kapil1999-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Kapil1999_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFF._K._Kapil1990" class="citation book cs1">F. K. Kapil (1990). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160101121202/https://books.google.com/books?id=eCZuAAAAMAAJ"><i>Rajputana states, 1817–1950</i></a>. Book Treasure. પૃષ્ઠ 1. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=eCZuAAAAMAAJ">મૂળ</a> માંથી 1 જાન્યુઆરી 2016 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ 15 નવેમ્બર 2015</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rajputana+states%2C+1817%E2%80%931950&rft.pages=1&rft.pub=Book+Treasure&rft.date=1990&rft.au=F.+K.+Kapil&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DeCZuAAAAMAAJ&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111220003630/http://www.amazines.com/Indus_Valley_Civilization_related.html">"INDUS VALLEY CIVILIZATION Related Articles arsenical bronze writing, literature"</a>. Amazines.com. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amazines.com/Indus_Valley_Civilization_related.html">મૂળ</a> માંથી 20 December 2011 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">5 June</span> 2012</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=INDUS+VALLEY+CIVILIZATION+Related+Articles+arsenical+bronze+writing%2C+literature&rft.pub=Amazines.com&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.amazines.com%2FIndus_Valley_Civilization_related.html&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFRamananda_Chatterjee1948" class="citation book cs1">Ramananda Chatterjee (1948). <i>The Modern review</i> (History). <b>84</b>. Prabasi Press Private Ltd.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Modern+review&rft.pub=Prabasi+Press+Private+Ltd.&rft.date=1948&rft.au=Ramananda+Chatterjee&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSita_SharmaPragati_Prakashan1987" class="citation book cs1">Sita Sharma; Pragati Prakashan (1987). <i>Krishna Leela theme in Rajasthani miniatures</i>. પૃષ્ઠ 132.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Krishna+Leela+theme+in+Rajasthani+miniatures&rft.pages=132&rft.date=1987&rft.au=Sita+Sharma&rft.au=Pragati+Prakashan&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Sudhir Bhargava, "Location of Brahmavarta and Drishadwati river is important to find earliest alignment of Saraswati river" Seminar, Saraswati river-a perspective, 20–22 Nov. 2009, Kurukshetra University, Kurukshetra, organised by: Saraswati Nadi Shodh Sansthan, Haryana, Seminar Report: pages 114–117</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Manusmriti</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">"The dynastic art of the Kushans", John Rosenfield, p 130.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFAsiatic_Society_of_Bombay1904" class="citation book cs1">Asiatic Society of Bombay (1904). <i>Journal of the Asiatic Society of Bombay, Volume 21</i>. Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Bombay Branch. પૃષ્ઠ 432. <q>Up to the tenth century almost the whole of North India, excepting Bengal, owned their supremacy at Kannauj.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Journal+of+the+Asiatic+Society+of+Bombay%2C+Volume+21&rft.pages=432&rft.pub=Royal+Asiatic+Society+of+Great+Britain+and+Ireland.+Bombay+Branch&rft.date=1904&rft.au=Asiatic+Society+of+Bombay&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-sen2-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-sen2_13-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFSen2013" class="citation book cs1">Sen, Sailendra (2013). <i>A Textbook of Medieval Indian History</i>. Primus Books. પૃષ્ઠ 116–117. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/978-9-38060-734-4" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/978-9-38060-734-4"><bdi>978-9-38060-734-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Textbook+of+Medieval+Indian+History&rft.pages=116-117&rft.pub=Primus+Books&rft.date=2013&rft.isbn=978-9-38060-734-4&rft.aulast=Sen&rft.aufirst=Sailendra&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">R.C.Majumdar, H.C.Raychaudhury, <i>Kalikaranjan Datta: An Advanced History of India</i>, fourth edition, 1978, <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%95%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%8B%E0%AA%A4/0-333-90298-X" title="વિશેષ:પુસ્તકસ્રોત/0-333-90298-X">0-333-90298-X</a>, Page-535</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">(Elliot's History of India, Vol. V)</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">Bhardwaj, K. K. "Hemu-Napoleon of Medieval India", Mittal Publications, New Delhi, p.25</span> </li> <li id="cite_note-Satish_Chandra-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Satish_Chandra_17-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite id="CITEREFChandra2000" class="citation book cs1">Chandra, Satish (2000). <i>Medieval India</i>. New Delhi: National Council of Educational Research and Training. પૃષ્ઠ 164.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+India&rft.place=New+Delhi&rft.pages=164&rft.pub=National+Council+of+Educational+Research+and+Training&rft.date=2000&rft.aulast=Chandra&rft.aufirst=Satish&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">Storia do Mogor By Niccolao Manucci</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">Cambridge history of India pg. 304</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">The Cambridge History of India, Volume 3 pg 322</span> </li> <li id="cite_note-Rajasthan_State_Symbol-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Rajasthan_State_Symbol_21-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131112080035/http://knowindia.gov.in/knowindia/national_symbols.php?id=16#raj">"States and Union Territories Symbols"</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://knowindia.gov.in/knowindia/national_symbols.php?id=16#raj">મૂળ</a> માંથી 12 November 2013 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">7 July</span> 2014</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=States+and+Union+Territories+Symbols&rft_id=http%3A%2F%2Fknowindia.gov.in%2Fknowindia%2Fnational_symbols.php%3Fid%3D16%23raj&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140806141624/http://www.patrika.com/news/now-the-state-animal-camel/1015253">"Now the state animal camel"</a>. <i>Patrika Group</i>. 1 July 2014. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.patrika.com/news/now-the-state-animal-camel/1015253">મૂળ</a> માંથી 6 August 2014 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">7 July</span> 2014</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Patrika+Group&rft.atitle=Now+the+state+animal+camel&rft.date=2014&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.patrika.com%2Fnews%2Fnow-the-state-animal-camel%2F1015253&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190408182034/https://www.insideindianjungles.com/wildlife-sanctuaries/tal-chhapar-wildlife-sanctuary/">"Tal Chhapar Black Buck Sanctuary"</a>. Inside Indian Jungles. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.insideindianjungles.com/wildlife-sanctuaries/tal-chhapar-wildlife-sanctuary/">મૂળ</a> માંથી 8 April 2019 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">5 April</span> 2019</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Tal+Chhapar+Black+Buck+Sanctuary&rft.pub=Inside+Indian+Jungles&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.insideindianjungles.com%2Fwildlife-sanctuaries%2Ftal-chhapar-wildlife-sanctuary%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://oldredlist.iucnredlist.org/details/22691932/0">"Ardeotis Nigriceps"</a>. <i>The IUCN Red List of Threatened Species</i>. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">31 December</span> 2015</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=The+IUCN+Red+List+of+Threatened+Species&rft.atitle=Ardeotis+Nigriceps&rft_id=http%3A%2F%2Foldredlist.iucnredlist.org%2Fdetails%2F22691932%2F0&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span><sup class="noprint Inline-Template"><span style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%80%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE:Link_rot" class="mw-redirect" title="વિકિપીડિયા:Link rot"><span title=" જુલાઈ 2021થી મૃત કડી">હંમેશ માટે મૃત કડી</span></a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140203160826/http://www.thehindu.com/news/national/a-tale-of-two-tiger-reserves/article3019496.ece">"A tale of two tiger reserves"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=The_Hindu&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Hindu (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)">The Hindu</a></i>. Jaipur. 21 March 2012. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.thehindu.com/news/national/a-tale-of-two-tiger-reserves/article3019496.ece">મૂળ</a> માંથી 3 February 2014 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">29 January</span> 2014</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Hindu&rft.atitle=A+tale+of+two+tiger+reserves&rft.date=2012&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.thehindu.com%2Fnews%2Fnational%2Fa-tale-of-two-tiger-reserves%2Farticle3019496.ece&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160610214934/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-01-16/news/30631907_1_isp-email-system-family-business">"Rajasthan's first ISP"</a>. <i>timesofindia-economictimes</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://articles.economictimes.indiatimes.com/2012-01-16/news/30631907_1_isp-email-system-family-business">મૂળ</a> માંથી 10 June 2016 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">10 June</span> 2016</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=timesofindia-economictimes&rft.atitle=Rajasthan%27s+first+ISP&rft_id=http%3A%2F%2Farticles.economictimes.indiatimes.com%2F2012-01-16%2Fnews%2F30631907_1_isp-email-system-family-business&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140210064822/http://www.rajasthan.gov.in/StateProfile/BusinessOpportunities/Pages/Business-Opportunity.aspx">"Business Opportunities"</a>. Government of Rajasthan. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rajasthan.gov.in/StateProfile/BusinessOpportunities/Pages/Business-Opportunity.aspx">મૂળ</a> માંથી 10 February 2014 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">11 February</span> 2014</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Business+Opportunities&rft.pub=Government+of+Rajasthan&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rajasthan.gov.in%2FStateProfile%2FBusinessOpportunities%2FPages%2FBusiness-Opportunity.aspx&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180605044357/http://rsmm.com/mininglime.htm">"Rajasthan state mines and minerals limited"</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rsmm.com/mininglime.htm">મૂળ</a> માંથી 5 June 2018 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">14 June</span> 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Rajasthan+state+mines+and+minerals+limited&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rsmm.com%2Fmininglime.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161214193054/http://www.rajasthandirect.com/tourism/transportation/rajasthan-national-highways">"Rajasthan National Highways – List of Rajasthan Roads and Highway"</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rajasthandirect.com/tourism/transportation/rajasthan-national-highways">મૂળ</a> માંથી 14 December 2016 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">18 December</span> 2016</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Rajasthan+National+Highways+%E2%80%93+List+of+Rajasthan+Roads+and+Highway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rajasthandirect.com%2Ftourism%2Ftransportation%2Frajasthan-national-highways&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161223060058/http://www.mapsofindia.com/maps/rajasthan/railways/">"Rajasthan Railways"</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mapsofindia.com/maps/rajasthan/railways/">મૂળ</a> માંથી 23 December 2016 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">18 December</span> 2016</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Rajasthan+Railways&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mapsofindia.com%2Fmaps%2Frajasthan%2Frailways%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">Unknown parameter <code class="cs1-code">|dead-url=</code> ignored (<code class="cs1-code">|url-status=</code> suggested) (<a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A6%E0%AA%A6:CS1_errors#parameter_ignored_suggest" class="mw-redirect" title="મદદ:CS1 errors">મદદ</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r821257"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120112022156/http://www.rsrtc.gov.in/">"rsrtc.gov.in"</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rsrtc.gov.in/">મૂળ</a> માંથી 12 January 2012 પર સંગ્રહિત<span class="reference-accessdate">. મેળવેલ <span class="nowrap">18 December</span> 2016</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=rsrtc.gov.in&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rsrtc.gov.in%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fgu.wikipedia.org%3A%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r809310">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="23x15px&#124;border_&#124;alt=ભારત&#124;link=ભારત_ભારતનાં_રાજ્યો_અને_કેન્દ્રશાસિત_પ્રદેશો" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r870034"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r870477">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:left;text-align:left}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-right:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-left:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%E0%AA%A2%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AB%8B:%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ઢાંચો:ભારત"><abbr title="View this template" style=";;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%E0%AA%A2%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AB%80_%E0%AA%9A%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BE:%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="ઢાંચાની ચર્ચા:ભારત (પાનું અસ્તિત્વમાં નથી)"><abbr title="Discuss this template" style=";;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">t</abbr></a></li><li class="nv-edit"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:EditPage/%E0%AA%A2%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AB%8B:%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="વિશેષ:EditPage/ઢાંચો:ભારત"><abbr title="Edit this template" style=";;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="23x15px&#124;border_&#124;alt=ભારત&#124;link=ભારત_ભારતનાં_રાજ્યો_અને_કેન્દ્રશાસિત_પ્રદેશો" style="font-size:114%;margin:0 4em"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="ભારત"><img alt="ભારત" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/23px-Flag_of_India.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/35px-Flag_of_India.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/45px-Flag_of_India.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> <a href="/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%82_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AB%8B_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B6%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%A4_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6%E0%AB%8B" title="ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો">ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">રાજ્યો</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%A3%E0%AA%BE%E0%AA%9A%E0%AA%B2_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="અરુણાચલ પ્રદેશ">અરુણાચલ પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%86%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%AE" title="આસામ">આસામ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%86%E0%AA%82%E0%AA%A7%E0%AB%8D%E0%AA%B0_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="આંધ્ર પ્રદેશ">આંધ્ર પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%BF%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%B0" title="બિહાર">બિહાર</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%9B%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AB%80%E0%AA%B8%E0%AA%97%E0%AA%A2" title="છત્તીસગઢ">છત્તીસગઢ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%8B%E0%AA%86" class="mw-redirect" title="ગોઆ">ગોઆ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%81%E0%AA%9C%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A4" title="ગુજરાત">ગુજરાત</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="હરિયાણા">હરિયાણા</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B9%E0%AA%BF%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%9A%E0%AA%B2_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="હિમાચલ પ્રદેશ">હિમાચલ પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%9D%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%96%E0%AA%82%E0%AA%A1" title="ઝારખંડ">ઝારખંડ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%A3%E0%AA%BE%E0%AA%9F%E0%AA%95" title="કર્ણાટક">કર્ણાટક</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%B3" title="કેરળ">કેરળ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A7%E0%AB%8D%E0%AA%AF_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="મધ્ય પ્રદેશ">મધ્ય પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%B0" title="મહારાષ્ટ્ર">મહારાષ્ટ્ર</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%A3%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0" title="મણિપુર">મણિપુર</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%98%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AA%AF" title="મેઘાલય">મેઘાલય</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%BF%E0%AA%9D%E0%AB%8B%E0%AA%B0%E0%AA%AE" title="મિઝોરમ">મિઝોરમ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AB%87%E0%AA%82%E0%AA%A1" title="નાગાલેંડ">નાગાલેંડ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%91%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AA%BE" title="ઑડિશા">ઑડિશા</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%82%E0%AA%9C%E0%AA%BE%E0%AA%AC,_%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4" title="પંજાબ, ભારત">પંજાબ</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">રાજસ્થાન</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE" title="સિક્કિમ">સિક્કિમ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AA%AE%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%A1%E0%AB%81" title="તમિલનાડુ">તમિલનાડુ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AB%87%E0%AA%B2%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%A3%E0%AA%BE" title="તેલંગાણા">તેલંગાણા</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%81%E0%AA%B0%E0%AA%BE" title="ત્રિપુરા">ત્રિપુરા</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%B0_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="ઉત્તર પ્રદેશ">ઉત્તર પ્રદેશ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%89%E0%AA%A4%E0%AB%8D%E0%AA%A4%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%96%E0%AA%82%E0%AA%A1" title="ઉત્તરાખંડ">ઉત્તરાખંડ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%9A%E0%AA%BF%E0%AA%AE_%E0%AA%AC%E0%AA%82%E0%AA%97%E0%AA%BE%E0%AA%B3" title="પશ્ચિમ બંગાળ">પશ્ચિમ બંગાળ</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B6%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%A4_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6" title="કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ">કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A8_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%A8%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AB%8B%E0%AA%AC%E0%AA%BE%E0%AA%B0_%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AB%80%E0%AA%AA%E0%AA%B8%E0%AA%AE%E0%AB%82%E0%AA%B9" title="અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહ">અંદામાન અને નિકોબાર દ્વીપસમૂહ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%82%E0%AA%A1%E0%AB%80%E0%AA%97%E0%AA%A2" title="ચંડીગઢ">ચંડીગઢ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%A6%E0%AA%B0%E0%AA%BE_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%A8%E0%AA%97%E0%AA%B0_%E0%AA%B9%E0%AA%B5%E0%AB%87%E0%AA%B2%E0%AB%80_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%A6%E0%AA%AE%E0%AA%A3_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%A6%E0%AB%80%E0%AA%B5" title="દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ">દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B9%E0%AB%80" title="દિલ્હી">દિલ્હી</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B2%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%B7%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AB%80%E0%AA%AA" title="લક્ષદ્વીપ">લક્ષદ્વીપ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%89%E0%AA%82%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%9A%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AB%80" class="mw-redirect" title="પૉંડિચેરી">પૉંડિચેરી</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AE%E0%AB%81_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%AE%E0%AB%80%E0%AA%B0" title="જમ્મુ અને કાશ્મીર">જમ્મુ અને કાશ્મીર</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%AA%B2%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AA%BE%E0%AA%96" title="લદ્દાખ">લદ્દાખ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=રાજસ્થાન&oldid=865964">https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=રાજસ્થાન&oldid=865964</a>" થી મેળવેલ</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%87%E0%AA%B7:%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80%E0%AA%93" title="વિશેષ:શ્રેણીઓ">શ્રેણીઓ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A4%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%82_%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AB%8B_%E0%AA%85%E0%AA%A8%E0%AB%87_%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%B6%E0%AA%BE%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%A4_%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%A6%E0%AB%87%E0%AA%B6%E0%AB%8B" title="શ્રેણી:ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો">ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="શ્રેણી:રાજસ્થાન">રાજસ્થાન</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">છુપી શ્રેણીઓ: <ul><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:CS1_errors:_unsupported_parameter" title="શ્રેણી:CS1 errors: unsupported parameter">CS1 errors: unsupported parameter</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:All_articles_with_dead_external_links" title="શ્રેણી:All articles with dead external links">All articles with dead external links</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Articles_with_dead_external_links_from_%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%88_2021" title="શ્રેણી:Articles with dead external links from જુલાઈ 2021">Articles with dead external links from જુલાઈ 2021</a></li><li><a href="/wiki/%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A3%E0%AB%80:Articles_with_permanently_dead_external_links" title="શ્રેણી:Articles with permanently dead external links">Articles with permanently dead external links</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> આ પાનાંમાં છેલ્લો ફેરફાર ૧૫ મે ૨૦૨૪ના રોજ ૨૧:૩૪ વાગ્યે થયો.</li> <li id="footer-info-copyright">આ લખાણ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.en">Creative Commons Attribution-ShareAlike License</a> હેઠળ ઉપલબ્ધ છે; વધારાની શરતો લાગુ પડી શકે છે. વધુ માહિતી માટે <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">વપરાશની શરતો</a> જુઓ.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">ગોપનિયતા નીતિ</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%80%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE:%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B7%E0%AB%87">વિકિપીડિયા વિષે</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AA%E0%AB%80%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE:%E0%AA%B8%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%A3_%E0%AA%87%E0%AA%A8%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%B0">દાવેદારી ઇનકાર</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">આચારસંહિતા</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">ડેવલપર્સ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gu.wikipedia.org">આંકડાકીય માહિતી</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">કૂકી માહિતી</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gu.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">મોબાઈલ દેખાવ</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.canary-84779d6bf6-vqkvc","wgBackendResponseTime":188,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.547","walltime":"0.758","ppvisitednodes":{"value":1994,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":62096,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1626,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":111666,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 517.230 1 -total"," 28.08% 145.254 13 ઢાંચો:Cite_web"," 17.10% 88.433 1 ઢાંચો:ભારત"," 16.24% 83.977 1 ઢાંચો:Navbox"," 10.67% 55.207 7 ઢાંચો:Hlist"," 10.28% 53.176 1 ઢાંચો:ISBN"," 9.52% 49.245 1 ઢાંચો:Dead_link"," 8.16% 42.214 2 ઢાંચો:Convert"," 7.89% 40.799 1 ઢાંચો:Fix"," 7.02% 36.332 2 ઢાંચો:Category_handler"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.280","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5890193,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.canary-7bb5b66df7-854gb","timestamp":"20241105012307","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0ab0\u0abe\u0a9c\u0ab8\u0acd\u0aa5\u0abe\u0aa8","url":"https:\/\/gu.wikipedia.org\/wiki\/%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C%E0%AA%B8%E0%AB%8D%E0%AA%A5%E0%AA%BE%E0%AA%A8","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1437","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1437","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-06-13T06:03:18Z","dateModified":"2024-05-15T16:04:33Z","headline":"\u0aad\u0abe\u0ab0\u0aa4\u0aa8\u0ac1 \u0a8f\u0a95 \u0ab0\u0abe\u0a9c\u0acd\u0aaf"}</script> </body> </html>