CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs" lang="az" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Rusların Xəzər yürüşləri — Vikipediya</title> <script>(function(){var className="client-js";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )azwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","yanvar","fevral","mart","aprel","may","iyun","iyul","avqust","sentyabr","oktyabr","noyabr","dekabr"],"wgRequestId":"043ecd27-7cff-4b02-9253-26c72b27183d","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Rusların_Xəzər_yürüşləri","wgTitle":"Rusların Xəzər yürüşləri","wgCurRevisionId":7836037,"wgRevisionId":7836037,"wgArticleId":401829,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null, "wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr","Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr","Əlifba sırasına görə hərbi münaqişələr","X əsrdə İran","XI əsrdə İran","X əsrdə Rusiya","XI əsrdə Rusiya","913-cü ildə Asiya","943-cü ildə Asiya","Azərbaycanın hərb tarixi","Azərbaycan orta əsrlərdə","Xəzər dənizi tarixi"],"wgPageViewLanguage":"az","wgPageContentLanguage":"az","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Rusların_Xəzər_yürüşləri","wgRelevantArticleId":401829,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgRedirectedFrom":"Rusların_Qafqaz_ekspedisiyaları","wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"az","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks": "az"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgInternalRedirectTargetUrl":"/wiki/Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri","wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":true,"wgVector2022LanguageInHeader":false,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2383436","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.common-site":"ready","ext.gadget.logo":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles": "ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.styles.legacy":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","codex-search-styles":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.view.redirect","ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.legacy.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.referenceTooltips","ext.gadget.sidebarRelated","ext.gadget.metaBox","ext.gadget.EditToolbar","ext.gadget.EditToolbar-menu-page_elements","ext.gadget.EditToolbar_infobox_person","ext.gadget.EditToolbar_discussion","ext.gadget.EditToolbar_references","ext.gadget.markadmins","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.compactlinks","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=codex-search-styles%7Cext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cskins.vector.styles.legacy%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector"> <script async="" src="/w/load.php?lang=az&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=ext.gadget.common-site%2Clogo&only=styles&skin=vector"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=site.styles&only=styles&skin=vector"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c9/Volok_by_Roerich.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="966"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c9/Volok_by_Roerich.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="644"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="515"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Rusların Xəzər yürüşləri — Vikipediya"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//az.m.wikipedia.org/wiki/Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Redaktə" href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipediya (az)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//az.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://az.wikipedia.org/wiki/Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.az"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipediya — Atom-lent" href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:SonD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin-vector-legacy mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Rusların_Xəzər_yürüşləri rootpage-Rusların_Xəzər_yürüşləri skin-vector action-view"><div id="mw-page-base" class="noprint"></div> <div id="mw-head-base" class="noprint"></div> <div id="content" class="mw-body" role="main"> <a id="top"></a> <div id="siteNotice"></div> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-fa" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Bu, seçilmiş məqalədir. Daha çox məlumat üçün klikləyin."><img alt="Bu, seçilmiş məqalədir. Daha çox məlumat üçün klikləyin." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/20px-Cscr-featured.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/30px-Cscr-featured.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/40px-Cscr-featured.svg.png 2x" data-file-width="466" data-file-height="443" /></a></span></div></div> </div> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Rusların Xəzər yürüşləri</span></h1> <div id="bodyContent" class="vector-body"> <div id="siteSub" class="noprint">Vikipediya, azad ensiklopediya</div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><span class="mw-redirectedfrom">(<a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_Qafqaz_ekspedisiyalar%C4%B1&redirect=no" class="mw-redirect" title="Rusların Qafqaz ekspedisiyaları">Rusların Qafqaz ekspedisiyaları</a> səhifəsindən yönləndirilmişdir)</span></div></div> <div id="contentSub2"></div> <div id="jump-to-nav"></div> <a class="mw-jump-link" href="#mw-head">Naviqasiyaya keç</a> <a class="mw-jump-link" href="#searchInput">Axtarışa keç</a> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="az" dir="ltr"><div class="dablink hatnote"> <a href="/wiki/Rusiyan%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99ryan%C4%B1_b%C3%B6lg%C9%99l%C9%99r%C9%99_h%C9%99rbi_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Rusiyanın Xəzəryanı bölgələrə hərbi yürüşü">Rusiyanın Xəzəryanı bölgələrə hərbi yürüşü</a> ilə səhv salmayın.</div> <table class="infobox" style=""><tbody><tr><th colspan="2" class="infobox-above infobox-above-color skin-invert-image" style="color: var(--color-base, #202122);">Rusların Xəzər yürüşləri</th></tr> <tr> <th class="plainlist infobox-labels">Yeri</th> <td class="plainlist"> <ul><li><span data-wikidata-claim-id="Q2383436$54760aa7-4329-7b73-7811-cc76fc6fb162" class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P276"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_d%C9%99nizi" title="Xəzər dənizi">Xəzər dənizi</a></span></span></li></ul></td> </tr> <tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6982878">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width" style="column-width: height;"> </div></td> </tr> </tbody></table> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Volok_by_Roerich.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Volok_by_Roerich.jpg/400px-Volok_by_Roerich.jpg" decoding="async" width="400" height="322" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c9/Volok_by_Roerich.jpg 1.5x" data-file-width="595" data-file-height="479" /></a><figcaption>Rus <a href="/wiki/Varyaqlar" title="Varyaqlar">Varyaqları</a> və onların gəmiləri Qardarikidə, Rəssam: <a href="/wiki/Nikolay_Rerix" title="Nikolay Rerix">Nikolay Rerix</a>.</figcaption></figure> <p><b>Rusların Xəzər yürüşləri</b> — <a href="/wiki/Rus_(xalq)" title="Rus (xalq)">qədim rusların</a> 864–1041-ci illərdə <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_d%C9%99nizi" title="Xəzər dənizi">Xəzər dənizi</a> sahillərinə etdiyi hərbi basqınlardır.<sup id="cite_ref-Logan201_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Logan201-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Rus_(xalq)" title="Rus (xalq)">Ruslar</a> IX əsrdə Serklandda ortaya çıxdılar. Onlar <a href="/wiki/Volqa_ticar%C9%99t_yolu" title="Volqa ticarət yolu">Volqa ticarət yolu</a> boyunca tacir kimi səyahət edir və xəz, bal və kölə satırdılar. İlk kiçik miqyaslı basqınlar IX əsrin sonları-X əsrin əvvəllərində baş verdi. Ruslar 914-cü ildə ilk böyük miqyaslı basqınlarını etdilər; 500 gəmi ilə gələrək müasir <a href="/wiki/%C4%B0ran" title="İran">İran</a> ərazisindəki <a href="/wiki/Qorqan_(%C4%B0ran)" class="mw-redirect" title="Qorqan (İran)">Qorqanı</a> və qonşu əraziləri talan etdilər və qul və qənimət əldə etdilər. Qayıdanda müsəlman <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlər</a> şimal basqınçılarına Volqa deltasında hücum etdi və onları məğlub etdi. Qaçanlar orta Volqada yerli tayfalar tərəfindən öldürüldü. </p><p>944-cü il ekspedisiyasında ruslar müasir dövrdə <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycanda</a> yerləşən <a href="/wiki/Arran" title="Arran">Arranın</a> paytaxtı <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdəni</a> işğal etdi. Ruslar bir neçə ay burada qaldı. Bu müddətdə onlar şəhərin sakinlərini öldürdü və böyük qənimət ələ keçirdi. <a href="/wiki/Dizenteriya" title="Dizenteriya">Dizenteriyanın</a> başlanması rusların qənimətlərlə birlikdə qaçmasına səbəb oldu. <a href="/wiki/Kiyev" title="Kiyev">Kiyev</a> şahzadəsi <a href="/wiki/I_Svyatoslav" title="I Svyatoslav">I Svyatoslav</a> 965-ci ildə <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_xaqanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Xəzər xaqanlığı">Xəzər xaqanlığını</a> məhv edən növbəti hücuma başladı. Svyatoslavın hücumu rusların şimal-cənub ticarət yollarını əllərində tutmasının başlanğıcı oldu və bu regiounun <a href="/wiki/Demoqrafiya" title="Demoqrafiya">demoqrafiyasının</a> dəyişməsinə səbəb oldu. Basqınlar Xəzər dənizinə gedən yolu yenidən qurmaq üçün Səyyah İnqvar tərəfindən 1041-ci ildə edilən cəhdə qədər davam etdi. </p> <div id="toc" class="toc" role="navigation" aria-labelledby="mw-toc-heading"><input type="checkbox" role="button" id="toctogglecheckbox" class="toctogglecheckbox" style="display:none" /><div class="toctitle" lang="az" dir="ltr"><h2 id="mw-toc-heading">Mündəricat</h2><span class="toctogglespan"><label class="toctogglelabel" for="toctogglecheckbox"></label></span></div> <ul> <li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="#Arxa_plan_və_ilk_basqınlar"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Arxa plan və ilk basqınlar</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="#914-cü_il_basqını"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">914-cü il basqını</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="#944-cü_il_basqını"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">944-cü il basqını</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="#Xəzər_xaqanlığının_dağıdılması"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Xəzər xaqanlığının dağıdılması</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="#Sonrakı_ekspedisiyalar"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Sonrakı ekspedisiyalar</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="#Nəticə"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Nəticə</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="#İstinadlar"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">İstinadlar</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-8"><a href="#Ədəbiyyat"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Ədəbiyyat</span></a></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Arxa_plan_və_ilk_basqınlar"><span id="Arxa_plan_v.C9.99_ilk_basq.C4.B1nlar"></span>Arxa plan və ilk basqınlar</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit&section=1" title="Arxa plan və ilk basqınlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&section=1" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Arxa plan və ilk basqınlar"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Varangian_routes.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Varangian_routes.png/350px-Varangian_routes.png" decoding="async" width="350" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Varangian_routes.png/525px-Varangian_routes.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Varangian_routes.png/700px-Varangian_routes.png 2x" data-file-width="872" data-file-height="605" /></a><figcaption>Əsas Varyaq ticarət yollarını göstərən xəritə: Volqa ticarət yolu (qırmızı) və Dnepr ticarət yolu (bənövşəyi). VIII–XI əsr ticarət yolları narıncı rəngdə göstərilib.</figcaption></figure> <p>Ruslar ilk olaraq tacir kimi <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_d%C9%99nizi" title="Xəzər dənizi">Xəzər dənizinə</a> bitişik müsəlman ərazilərini ziyarət etdilər. IX əsrin əvvəllərinə qədər qədim skandinavlar şimal-şərqi <a href="/wiki/Rusiya" title="Rusiya">Rusiyada</a> məskunlaşdılar. Burada onlar Volxov çayının <a href="/wiki/Ladoqa_g%C3%B6l%C3%BC" title="Ladoqa gölü">Ladoqa gölünə</a> girişindən təqribən 6 mil (9.7 km) cənubda Aldeyqya (<a href="/wiki/Slavyan_dill%C9%99ri" title="Slavyan dilləri">slavyanca</a>: Ladoqa) adlanan koloniya qurdular. Buradan onlar <a href="/wiki/Dnepr_%C3%A7ay%C4%B1" title="Dnepr çayı">Dnepr</a> ticarət yoluyla <a href="/wiki/Bizans_imperiyas%C4%B1" title="Bizans imperiyası">Bizans imperiyasıyla</a> və <a href="/wiki/Volqa_%C3%A7ay%C4%B1" class="mw-redirect" title="Volqa çayı">Volqa</a> ticarət yoluyla Xəzər dənizi ətrafı müsəlman əraziləri ilə ticarət etməyə başladılar.<sup id="cite_ref-Brondsted_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-Brondsted-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> IX əsrin axırlarında ibn Xordadbeh təsvir edir ki, aşağı Volqadakı ticarət bölgəsində ruslar <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərdən</a> mal alır və onları Xəzər şəhərlərindəki bazarlarda satırdılar;<sup id="cite_ref-Logan200_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Logan200-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> bu tacirlər xəz, <a href="/wiki/Bal" title="Bal">bal</a> və kölə gətirirdilər.<sup id="cite_ref-Brondsted_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-Brondsted-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hətta rusların kiçik qrupları öz mallarını satmaq üçün <a href="/wiki/D%C9%99v%C9%99" title="Dəvə">dəvə</a> üzərində <a href="/wiki/Ba%C4%9Fdad" title="Bağdad">Bağdad</a> qədər uzaq yerlərə gedirdi; onların <a href="/wiki/Avropa" title="Avropa">avropalı</a> kölələri onlar üçün tərcümə edirdi.<sup id="cite_ref-Logan200_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-Logan200-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Tomas Nunen təklif edib ki, ruslar 800-cü il kimi erkən bir vaxtda Bağdada çatmışdılar; bu fikri <a href="/wiki/Sankt-Peterburq" title="Sankt-Peterburq">Sankt-Peterburq</a> yaxınlığındakı <a href="/wiki/Peterhof_(saray-park_kompleksi)" title="Peterhof (saray-park kompleksi)">Peterhofda</a> 804–805-ci ildən əvvələ məxsus olan <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r_imperiyas%C4%B1" title="Sasanilər imperiyası">sasani</a>, <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99b_xilaf%C9%99ti" title="Ərəb xilafəti">ərəb</a> və sasani-ərəb <a href="/wiki/Dirh%C9%99m" title="Dirhəm">dirhəmlərinin</a> tapılması dəstəkləyir.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> İbn Xordadbehin təsvirində ruslar "Sakalibanın bir növü"dür. Bu termin, əsasən, slavyanlar üçün istifadə edilir və qədim skandinav əleyhdarı alimlər bunu rusların skandinav yox, slavyan olmasının göstəricisi kimi izah edirlər. Qədim skandinav tərəfdarı alimlərin izahında Sakaliba sözü <a href="/wiki/M%C9%99rk%C9%99zi_Avropa" title="Mərkəzi Avropa">Mərkəzi</a>, <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99rqi_Avropa" title="Şərqi Avropa">Şərqi</a>, Şimal-şərqi Avropanın sarı saçlı, qırmızı sifətli bütün əhalilərinə aid edilir. Beləliklə, İbn Xordadbehin sözləri müəmmalıdır.<sup id="cite_ref-Rus_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Rusların ilk Xəzər basqınları 864–884-cü illərdə <a href="/wiki/T%C9%99b%C9%99ristan" title="Təbəristan">Təbəristan</a> hakimi olmuş Həsən ibn Zeydin dövründə baş verib. Ruslar Xəzər dənizində yelkən açdılar və onun şərq sahilinə, <a href="/wiki/Abeskun" title="Abeskun">Abeskuna</a> uğursuz hücum etdilər.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu basqın böyük ehtimalla kiçik miqyaslı idi.<sup id="cite_ref-Logan201_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-Logan201-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> İkinci basqın 909-cu il və ya 910-cu ildə baş verdi<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> və əvvəlki hücum kimi hədəf Abaskun idi;<sup id="cite_ref-Rus_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> bu ekspediyada yalnız 16 gəmi iştirak edirdi və kiçik miqyaslı idi.<sup id="cite_ref-Logan201_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-Logan201-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Üçüncü kiçik basqın 911-ci il və ya 912-ci ildə baş verdi.<sup id="cite_ref-Rus_5-2" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="914-cü_il_basqını"><span id="914-c.C3.BC_il_basq.C4.B1n.C4.B1"></span>914-cü il basqını</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit&section=2" title="914-cü il basqını bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&section=2" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: 914-cü il basqını"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Rus_Caspian.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Rus_Caspian.png/250px-Rus_Caspian.png" decoding="async" width="250" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Rus_Caspian.png/375px-Rus_Caspian.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Rus_Caspian.png/500px-Rus_Caspian.png 2x" data-file-width="711" data-file-height="612" /></a><figcaption>IX əsrin ortalarından XI əsrin ortalarına qədər Xəzər dənizi ətrafında baş verəm rus basqınlarının yerləri. Mavi rəngdəki tarixlər əsas rus basqınlarının baş verdiyi tarixlərdir. Bənövşəyi kontur 913-cü il Xəzər işğalının təsir etdiyi əraziləri təyin edir. Dövlət adları təqribən 950-ci ili təsvir edir.</figcaption></figure> <p>Rusların ilk böyük miqyaslı ekspedisiyaları 914-cü ildə baş verdi. 500 gəmidən ibarət donanma xəzərlərin ölkəsindən Xəzər dənizinin cənub sahillərinə çatdı. Xəzərlərin torpağından sakitçiliklə keçmək üçün ruslar qənimətlərinin yarısını xəzərlərə söz verdilər. Onlar dəniz vasitəsilə <a href="/wiki/Dnepr_%C3%A7ay%C4%B1" title="Dnepr çayı">Dnepr çayından</a> <a href="/wiki/Qara_d%C9%99niz" title="Qara dəniz">Qara dənizə</a>, sonra <a href="/wiki/Azov_d%C9%99nizi" title="Azov dənizi">Azov dənizinə</a>, ordan <a href="/wiki/Don_%C3%A7ay%C4%B1" title="Don çayı">Don çayına</a> keçdilər. Sonra yolla (bir-birinə yaxın iki çay arasında zolaqla) <a href="/wiki/Volqa_%C3%A7ay%C4%B1" class="mw-redirect" title="Volqa çayı">Volqaya</a>, ordan da <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_d%C9%99nizi" title="Xəzər dənizi">Xəzər dənizinə</a> keçdilər.<sup id="cite_ref-Logan201_1-3" class="reference"><a href="#cite_note-Logan201-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ruslar Abaskun ətrafındakı <a href="/wiki/Qorqan_(%C4%B0ran)" class="mw-redirect" title="Qorqan (İran)">Qorqan</a> regionuna hücum etdilər və getdikləri kəndləri qarət etdilər. Ruslar Xəzər dənizinin cənub-qərbi hissəsindəki adalara yaxın yerdə lövbər salanda onları məğlub etmə cəhdi alınmadı və onlar daha sonra istədikləri kimi hərəkət etmək və basqınlar həyata keçirməyə qadir oldular. Dəniz boyunca ruslar <a href="/wiki/Bak%C4%B1" title="Bakı">Bakıya</a> basqın etdilər, üç günlük məsafədəki yerlərə qədər dolaşdılar.<sup id="cite_ref-Logan201_1-4" class="reference"><a href="#cite_note-Logan201-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Onlar <a href="/wiki/Arran" title="Arran">Arran</a>, <a href="/wiki/Beyl%C9%99qan" title="Beyləqan">Beyləqan</a> və <a href="/wiki/%C5%9Eirvan" class="mw-disambig" title="Şirvan">Şirvan</a> ərazilərini qarət etdilər.<sup id="cite_ref-Rus_5-3" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bacardıqları qədər hər yeri soydular, qadın və uşaqları qul olaraq apardılar. Ruslar evə qayıdarkən onların etdiyi işlərin sədası onlardan qabaq gəlib çatdı.<sup id="cite_ref-Logan201_1-5" class="reference"><a href="#cite_note-Logan201-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Volqa deltasında <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_xaqanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Xəzər xaqanlığı">Xəzər xaqanlığının</a> <a href="/wiki/M%C3%BCs%C9%99lmanlar" class="mw-redirect" title="Müsəlmanlar">müsəlmanları</a> və həmçinin bəzi <a href="/wiki/Xristianlar" class="mw-redirect" title="Xristianlar">xristianları</a> onlara hücum etdi. Görünür, Xəzər xaqanı da bu hücumun edilməsinə razı idi. <a href="/wiki/M%C9%99sudi" title="Məsudi">Məsudiyə</a> görə qaçanlar <a href="/wiki/B%C9%99rta%C5%9F" title="Bərtaş">Bərtaş</a> və <a href="/wiki/%C4%B0dil_bulqarlar%C4%B1" class="mw-redirect" title="İdil bulqarları">İdil bulqarları</a> tərəfindən məğlub edildi.<sup id="cite_ref-Rus_5-4" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="944-cü_il_basqını"><span id="944-c.C3.BC_il_basq.C4.B1n.C4.B1"></span>944-cü il basqını</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit&section=3" title="944-cü il basqını bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&section=3" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: 944-cü il basqını"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/w/index.php?title=%C4%B0lkin_salnam%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="İlkin salnamə (səhifə mövcud deyil)">İlkin salnaməyə</a> görə ikinci böyük miqyaslı basqın 944-cü ildə <a href="/wiki/I_%C4%B0qor" title="I İqor">I İqor</a> rusların ali lideri olduğu zaman baş verdi. 944-cü il ekspedisiyasında ruslar <a href="/wiki/K%C3%BCr_%C3%A7ay%C4%B1" class="mw-redirect" title="Kür çayı">Kür çayında</a> <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqazın</a> dərinliyinə doğru hərəkət etdilər, <a href="/wiki/Salaril%C9%99r_d%C3%B6vl%C9%99ti" class="mw-redirect" title="Salarilər dövləti">Salarilər dövlətinin</a> hökmdarı <a href="/wiki/M%C9%99rzban_ibn_M%C9%99h%C9%99mm%C9%99d" class="mw-disambig" title="Mərzban ibn Məhəmməd">Mərzban ibn Məhəmmədi</a> məğlub etdilər<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> və <a href="/wiki/Aran" class="mw-disambig" title="Aran">Aranın</a> paytaxtı <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdəni</a> ələ keçirdilər.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ruslar hakimiyyətlərinin tanınması qarşılığında yerli camaata öz dinlərində qalmağa imkan verdilər; mümkündür ki, ruslar burda daimi qalmaq istəyirdilər.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%C4%B0bn_Misk%C9%99veyh" title="İbn Miskəveyh">İbn Miskəveyhə</a> görə yerli insanlar ruslara daş ataraq və onlarla pis davranaraq sülhü pozdular. Ruslar sakinlərdən şəhəri tərk etmələrini tələb etdi. Bu ultimatum rədd edildi və ruslar insanları öldürməyə və fidyə üçün çoxunu əllərində saxlamağa başladılar. Bu qırğın danışıqlar üçün qısa da olsa dayandırıldı. Ancaq danışıqlar da pozuldu.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ruslar Bərdə də bir neçə ay qaldılar<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> və şəhəri qonşu əraziləri talan etmək və əhəmiyyətli dərəcədə qənimət toplamaq üçün mərkəz olaraq istifadə etdilər.<sup id="cite_ref-Vernadsky69_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-Vernadsky69-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Rus_attack_Berda_943_by_Kochergin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/c/c0/Rus_attack_Berda_943_by_Kochergin.jpg/300px-Rus_attack_Berda_943_by_Kochergin.jpg" decoding="async" width="300" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/c/c0/Rus_attack_Berda_943_by_Kochergin.jpg/450px-Rus_attack_Berda_943_by_Kochergin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/c/c0/Rus_attack_Berda_943_by_Kochergin.jpg/600px-Rus_attack_Berda_943_by_Kochergin.jpg 2x" data-file-width="715" data-file-height="571" /></a><figcaption>943–944-cü illərdə Bərdə şəhərinin alınması, N. M Koçerqin, 1947-ci il.</figcaption></figure> <p>Ruslar arasında xəstəliyin yayılmasına görə Bərdə şəhəri xilas oldu.<sup id="cite_ref-Logan202_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-Logan202-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%C4%B0bn_Misk%C9%99veyh" title="İbn Miskəveyh">İbn Miskəveyh</a> yazır ki, ruslar "həddindən artıq burada bir çox növü olan meyvəyə mübtəla olmuşdular. Bu onlar arasında epidemiyaya səbəb oldu . . . və beləcə onların sayı azalmağa başladı." Ruslar arasında yayılan epidemiyadan ürəklənən müsəlmanlar şəhərə yaxınlaşdılar. Başçıları uzunqulaq sürən ruslar uğursuz həmlə etdilər. 700 döyüşçülərini itirdikdən sonra ruslar mühasirəyə düşməkdən qorxdular və Bərdə qalasına sığındılar. Burada onlar müsəlmanlar tərəfindən mühasirəyə alındılar. Xəstəlikdən və mühasirədən yorulan ruslar "öz məhəllərini qurduqları qalanı gecə vaxtı tərk etdilər, götürə biləcəkləri qədər xəzinə, daş-qaş və gözəl paltarları öz arxalarında daşıdılar, istədikləri oğlanları və qızları götürdülər və Kür çayına doğru hərəkət etdilər. Burada öz ekipajları ilə hazır şəkildə onları evlərindən bura qədər gətirən gəmilər və onların qənimətin bir hissəsini verdikləri 300 rus gözləyirdi."<sup id="cite_ref-Vernadsky69_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-Vernadsky69-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bundan sonra müsəlmanlar rusların qəbirlərindən basdırılarkən yanlarında olan silahları çıxaltdılar.<sup id="cite_ref-Logan202_14-1" class="reference"><a href="#cite_note-Logan202-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Georgi Vernadskiy təklif edib ki, <a href="/wiki/Oleq_Ve%C5%9Fiy" title="Oleq Veşiy">Oleq Veşiy</a> Bərdəyə hücum edən rusların <a href="/wiki/Uzunqulaq" class="mw-redirect" title="Uzunqulaq">uzunqulaq</a> sürən başçısıdır. Vernadskiy Oleqi <a href="/w/index.php?title=Kembric_s%C9%99n%C9%99di&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kembric sənədi (səhifə mövcud deyil)">Kembric sənədində</a> adı çəkilən Helqu ilə eyniləşdirir. Sənədə görə Helqu gəmi ilə İrana gedib və 941-ci ildə uğursuz <a href="/wiki/Konstantinopol" title="Konstantinopol">Konstantinopol</a> hücumundan sonra orada ölüb.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ancaq <a href="/wiki/Lev_Qumilyov" title="Lev Qumilyov">Lev Qumilyov</a> rusların lideri haqqında danışarkən fərziyyə yürüdür ki, bu lider 945-ci ildə <a href="/w/index.php?title=%C4%B0lkin_salnam%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="İlkin salnamə (səhifə mövcud deyil)">İlkin salnamədə</a> var-dövləti qeydə alınan, <a href="/wiki/Varyaqlar" title="Varyaqlar">Varyaqlardan</a> olan ataman Svenelddir.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xəzər_xaqanlığının_dağıdılması"><span id="X.C9.99z.C9.99r_xaqanl.C4.B1.C4.9F.C4.B1n.C4.B1n_da.C4.9F.C4.B1d.C4.B1lmas.C4.B1"></span>Xəzər xaqanlığının dağıdılması</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit&section=4" title="Xəzər xaqanlığının dağıdılması bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&section=4" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Xəzər xaqanlığının dağıdılması"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Sarkel.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Sarkel.jpg/299px-Sarkel.jpg" decoding="async" width="299" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Sarkel.jpg/449px-Sarkel.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Sarkel.jpg/598px-Sarkel.jpg 2x" data-file-width="2079" data-file-height="1581" /></a><figcaption>Sarkeldə Xəzər qalasının yeri. <a href="/wiki/I_Svyatoslav" title="I Svyatoslav">I Svyatoslav</a> tərəfindən təqribən 965-ci ildə dağıdılıb. 1930-cu illərdə Mixail Artamonovun rəhbərlik etdiyi ekskavasiyalar zamanı havadan şəkilmiş şəkil.</figcaption></figure> <p>Xəzərlər və ruslar arasındakı konfliktin kökləri haqqında mənbələr aydın məlumat vermir. Beləliklə, bir çox ehtimallar irəli sürülür. Ruslar Volqa ticarət yoluna nəzarəti xəzərlərdən almaqda maraqlı idilər, ona görə ki xəzərlər <a href="/wiki/Volqa" title="Volqa">Volqa</a> ilə daşınan mallardan vergi alırdılar. Eyni zamanda <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizansın</a> təhriki də əhəmiyyətli rol oynadı. Xəzərlər <a href="/wiki/Erm%C9%99nil%C9%99r" title="Ermənilər">erməni</a> mənşəli Bizans imperatoru Roman I Lakapinin hakimiyyətinə qədər müttəfiq idilər. Roman I Lakapin imperiyasının <a href="/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər">yəhudilərini</a> təqib etdirdi. Kembric sənədinə görə, <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_xaqanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Xəzər xaqanlığı">Xəzər xaqanlığının</a> hökmdarı İosif "çoxlu <a href="/wiki/Xristianlar" class="mw-redirect" title="Xristianlar">xristianları</a> öldürərək" yəhudilərin təqib edilməsinə cavab verdi və Roman I Lakapin <a href="/wiki/Oleq_Ve%C5%9Fiy" title="Oleq Veşiy">Oleq Veşiyi</a> (Kembric sənədində Helqu adlanır) Xəzər xaqanlığı əleyhinə qızışdıraraq intiqam aldı.<sup id="cite_ref-Rus_5-5" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Konfliktin qızışma səbəbi 913-cü il basqınına cavab olaraq xəzərlərin Volqa boyu keçidi bağlaması da ola bilər. Təqribən 950–960-cı illərdə yazılmış Xəzər yazışmalarında Xəzər xaqanı İosif özünün rus basqınlarına qarşı Xəzər regionundakı müsəlman xalqlarının müdafiəçisi kimi rolunu qeyd edir: "Mən onlara (ruslara) qarşı müharibə etməliyəm. Çünki əgər mən hər hansı bir şəkildə onlara fürsət versəm, onlar <a href="/wiki/Ba%C4%9Fdad" title="Bağdad">Bağdada</a> qədər olan bütün müsəlman torpaqlarını viran qoyacaqlar."<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Təqribən 912-ci ildə Xəzər ordusunun müsəlman ünsürləri və rus talançıları arasında baş verən erkən konflikt rusların xəzərlərlə düşmənçilik etməsinə səbəb ola bilər.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>965-ci ildə <a href="/wiki/I_Svyatoslav" title="I Svyatoslav">I Svyatoslav</a> Xəzər xaqanlığına qarşı müharibəyə başladı. O, <a href="/wiki/O%C4%9Fuzlar" class="mw-redirect" title="Oğuzlar">oğuzları</a> və <a href="/wiki/Pe%C3%A7eneql%C9%99r" title="Peçeneqlər">peçeneqləri</a> bu yürüş üçün, bəlkə də Xəzər ordusunun güclü süvarilərinə qarşı durmaları üçün orduya aldı.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Svyatoslav təqribən 965-ci ildə xəzərlərin Sarkel şəhərini dağıtdı və <a href="/wiki/Kr%C4%B1m" title="Krım">Krımdakı</a> <a href="/wiki/Ker%C3%A7" title="Kerç">Kerç</a> şəhərini soydu.<sup id="cite_ref-Christian_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christian-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O, sonra (böyük ehtimalla 968-ci il və ya 969-cu ildə) Xəzər xaqanlığının paytaxtı <a href="/wiki/%C4%B0dil" title="İdil">İdili</a> də dağıtdı.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Svyatoslavun yürüşündən sonra İdilə gələn qonaq yazırdı: "Ruslar hücum etdilər və nə <a href="/wiki/%C3%9Cz%C3%BCm" title="Üzüm">üzüm</a>, nə <a href="/wiki/Ki%C5%9Fmi%C5%9F" title="Kişmiş">kişmiş</a> qaldı, nə də budaqda <a href="/wiki/Yarpaq" title="Yarpaq">yarpaq</a>."<sup id="cite_ref-Logan202_14-2" class="reference"><a href="#cite_note-Logan202-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> İbn Havqəl <a href="/wiki/S%C9%99m%C9%99nd%C9%99r" title="Səməndər">Səməndərin</a> talanmasını qeyd edən yeganə müəllifdir. Bundan sonra ruslar "Rum və əl-Əndəlus" üçün yola çıxdılar.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Svyatoslavun yürüşü Xəzər xaqanlığının tərəqqisini və müstəqilliyini gözlənilmədən sona gətirdi. Xəzərlərin imperiya gücünün məhv edilməsi <a href="/wiki/Kiyev_Rus_d%C3%B6vl%C9%99ti" title="Kiyev Rus dövləti">Kiyev ruslarının</a> çöllər və <a href="/wiki/Qara_d%C9%99niz" title="Qara dəniz">Qara dəniz</a> boyunca davam edən şimal-cənub ticarət yollarında ağalıq etməsinə səbəb oldu. Bu ticarət yolları əvvəllər Xəzər xaqanlığının əsas gəlir mənbəyi idi. Svyatoslavunun yürüşləri meşə və çöl arasındakı keçici ərazidə demoqrafiya və mədəniyyəti böyük miqdarda dəyişərək Saltovo-Mayaki mədəniyyəti regionunda slavyanların məskunlaşmasını artırdı.<sup id="cite_ref-Christian_20-1" class="reference"><a href="#cite_note-Christian-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sonrakı_ekspedisiyalar"><span id="Sonrak.C4.B1_ekspedisiyalar"></span>Sonrakı ekspedisiyalar</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit&section=5" title="Sonrakı ekspedisiyalar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&section=5" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Sonrakı ekspedisiyalar"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:S%C3%96179_Gripsholm_Runestone.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/S%C3%96179_Gripsholm_Runestone.jpg/200px-S%C3%96179_Gripsholm_Runestone.jpg" decoding="async" width="200" height="290" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/S%C3%96179_Gripsholm_Runestone.jpg/300px-S%C3%96179_Gripsholm_Runestone.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/S%C3%96179_Gripsholm_Runestone.jpg/400px-S%C3%96179_Gripsholm_Runestone.jpg 2x" data-file-width="529" data-file-height="767" /></a><figcaption>Qripsholm rünik daşları Səyyak İnqvarın ekspedisiyasında ölən skandinaviyalıları yad edir.</figcaption></figure> <p>987-ci ildə <a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd" title="Dərbənd">Dərbənd</a> əmiri <a href="/wiki/Maymun_ibn_%C6%8Fhm%C9%99d" title="Maymun ibn Əhməd">Maymun</a> yerli hakimlərə qarşı mübarizə aparmaq üçün ruslardan kömək istədi. Çoxu, ehtimal ki, təcrübəli əsgər olan ruslar 18 gəmidə gəldilər. Necə qəbul olunacaqlarını bilmədiklərinə görə onlar vəziyyəti öyrənmək üçün yalnız bir gəmi göndərdilər. Gəmi ekipajı yerli insanlar tərəfindən qətlə yetiriləndə ruslar <a href="/wiki/M%C9%99sq%C9%99t" class="mw-disambig" title="Məsqət">Məsqət</a> şəhərini soymaq üçün getdilər. 989-cu ildə eyni Maymunun rus tacirləri islama döndərmək və ya öldürmək üçün ona verməsini tələb edən yerli xətibin təklifini rədd etdiyi qeyd edilmişdir. Sonrakı mübarizədə Maymun şəhərdən çıxardıldı və rus əsgərlərini təslim etməyə məcbur edildi. Ancaq 992-ci ildə Maymun şəhər qayıtdı.<sup id="cite_ref-Rus_5-6" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>1030-cu ildə ruslar <a href="/wiki/%C5%9Eirvan" class="mw-disambig" title="Şirvan">Şirvan</a> ərazisinə yürüş etdilər. <a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99" title="Gəncə">Gəncə</a> hakimi <a href="/wiki/Beyl%C9%99qan" title="Beyləqan">Beyləqandakı</a> üsyanı yatırmağa kömək etmələri üçün onlara çoxlu pul ödədi. Sonra ruslar evlərinə qayıtdılar. Bir mənbəyə görə, 1031-ci ildə ruslar qayıtdılar. Ancaq <a href="/wiki/Bak%C4%B1" title="Bakı">Bakı</a> yaxınlığında məğlub edildilər və qovuldular. 1032-ci ildə ruslar yenə Şirvana yürüş etdilər; bu yürüşdə onların müttəfiqi <a href="/wiki/Alanlar" title="Alanlar">alanlar</a> və <a href="/w/index.php?title=S%C9%99rirl%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sərirlər (səhifə mövcud deyil)">sərirlər</a> idi. Yerli müsəlmanlar 1033-cü ildə rusları məğlub etdi. Bu basqınçıların hansı qrupa aid olması aydın deyil. Omelyan Priçak təklif edir ki, onlar <a href="/wiki/Terek" class="mw-disambig" title="Terek">Terekin</a> <a href="/wiki/Estuari" title="Estuari">estuarisi</a> yaxınlığındakı mərkəzdən idarə edilirdilər və əsas evləri Tmutarakanda idi. Priçak həmçinin fərz edir ki, Xəzər hövzəsindən idarə edilən ruslar qısa müddət sonra <a href="/wiki/Xar%C9%99zm" title="Xarəzm">Xarəzmdəki</a> güc mübarizəsində oğuzlara kömək etdilər.<sup id="cite_ref-Rus_5-7" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Səyyah İnqvarın <a href="/wiki/Saqa" title="Saqa">saqası</a> 1041-ci ildə <a href="/wiki/Vikinql%C9%99r" title="Vikinqlər">vikinqlərin</a> Xəzərə son ekspedisiyasını təsvir edir və böyük ehtimalla təqribən eyni vaxtda <a href="/wiki/Bizans_imperiyas%C4%B1" title="Bizans imperiyası">Bizans imperiyası</a> və <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan_krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1" class="mw-redirect" title="Gürcüstan krallığı">Gürcüstan krallığı</a> arasında baş verən Sasireti döyüşü ilə bağlıdır. Bu döyüşdə <a href="/wiki/Varyaqlar" title="Varyaqlar">varyaqlar</a> da iştirak etmişdi; saqada əfsanə tarixi faktlarla birləşib. Bu ekspedisiya Səyyah İnqvar tərəfindən <a href="/wiki/%C4%B0sve%C3%A7" title="İsveç">İsveçdən</a> başlayıb. Səyyah İnqvar Volqa üzərindən sarazenlərin torpağına (qədim skandinav dilində Serkland) getdi. Bu yürüşlə bağlı olaraq sayı iyirmi altıdan az olmayan İnqvar rünik daşları var. Onlardan iyirmi üçü İsveçdəki <a href="/w/index.php?title=Appland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Appland (səhifə mövcud deyil)">Applandın</a> Melaren gölü ərazisindədir. Bu rünik daşlar sarazen torpaqlarına İnqvarla birlikdə gedən isveçli döyüşçülərə aiddir. Bu ekspedisiyasının məqsədi, böyük ehtimalla, <a href="/wiki/Bulqarlar" title="Bulqarlar">bulqarların</a> və <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərin</a> artıq mane olmadığı qədim ticarət yollarını bərpa etmək idi. İnqvarın qardaşına həsr edilmiş daş göstərir ki, o, <a href="/wiki/Q%C4%B1z%C4%B1l" title="Qızıl">qızıl</a> üçün şərqə gedib, ancaq sarazen torpaqlarında ölüb. Bundan sonra skandinaviyalılar <a href="/wiki/Baltik_d%C9%99nizi" title="Baltik dənizi">Baltik</a> və <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_d%C9%99nizi" title="Xəzər dənizi">Xəzər dənizləri</a> arasındakı yolu bərpa etmək üçün heç bir cəhd etmədilər.<sup id="cite_ref-Logan202_14-3" class="reference"><a href="#cite_note-Logan202-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/Xaqani_%C5%9Eirvani" title="Xaqani Şirvani">Xaqani Şirvani</a> 1173-cü il və ya 1174-cü ildə <a href="/wiki/%C5%9Eirvan%C5%9Fahlar_d%C3%B6vl%C9%99ti" title="Şirvanşahlar dövləti">Şirvan</a> işğalından bəhs edir. Xaqani qəsidələrində rusları və xəzərləri, rusları və alanları, rusları və sərirləri işğalçı olaraq adlandırır. Piter Qolden iddia edir ki, Xaqaninin adını çəkdiyi ruslar 73 gəmidə gələn Volqa piratlarıdır. Yevgeni Paxomov və <a href="/wiki/Vladimir_Minorski" title="Vladimir Minorski">Vladimir Minorski</a> fikirləşir ki, işğal <a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd" title="Dərbənd">Dərbənd</a> hökmdarı Bək-Bars b. Müzəffər tərəfindən başladılıb. Minorskiyə görə, Bek-Barsın təşəbbüsü Kiyevdən müstəqil idi və o, gələcək <a href="/wiki/Kazak" class="mw-redirect" title="Kazak">kazakların</a> prototipi olan, cənubda dolaşan muzdlu dəstələrini istifadə etmiş olmalıydı.<sup id="cite_ref-Minorsky_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-Minorsky-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%C5%9Eirvan%C5%9Fah" title="Şirvanşah">Şirvanşah</a> <a href="/wiki/I_Axsitan" title="I Axsitan">I Axsitan</a> Gürcüstan çarı III Georgiyə kömək və birləşmiş ordu üçün müraciət etdi. Bu orduda Axsitanın xalası oğlu, gələcək Bizans imperatoru Andronik Komnen də iştirak edirdi.<sup id="cite_ref-Minorsky_23-1" class="reference"><a href="#cite_note-Minorsky-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Onlar işğalçıları məğlub etdilər və <a href="/wiki/%C5%9Eabran_(q%C9%99dim_%C5%9F%C9%99h%C9%99r)" title="Şabran (qədim şəhər)">Şabran</a> qalasını ələ keçirdilər. Gürcü mənbələri bu hadisə ilə bağlı rusların yox, xəzərlərin adını çəkir.<sup id="cite_ref-Rus_5-8" class="reference"><a href="#cite_note-Rus-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nəticə"><span id="N.C9.99tic.C9.99"></span>Nəticə</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit&section=6" title="Nəticə bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&section=6" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Nəticə"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>IX əsrin sonundan başlayan slavyan basqınları ilə Azərbaycan xalqı tarixdə ilk dəfə <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_d%C9%99nizi" title="Xəzər dənizi">Xəzər dənizindən</a> hücuma məruz qaldı. Azərbaycanda vahid dövlətin olmaması, daxili çəkişmələr, həmçinin Xəzərdə hərbi <a href="/wiki/Donanma" class="mw-redirect" title="Donanma">donanmanın</a> yoxluğu bu hücumların qarşısını almağa imkan vermədi.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="İstinadlar"><span id=".C4.B0stinadlar"></span>İstinadlar</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit&section=7" title="İstinadlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&section=7" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İstinadlar"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6982878"><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3"> <ol class="references"> <li id="cite_note-Logan201-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Logan201_1-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan201_1-1"><sup><i>2</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan201_1-2"><sup><i>3</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan201_1-3"><sup><i>4</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan201_1-4"><sup><i>5</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan201_1-5"><sup><i>6</i></sup></a></span> <span class="reference-text">Logan (1992), p. 201</span> </li> <li id="cite_note-Brondsted-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Brondsted_2-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Brondsted_2-1"><sup><i>2</i></sup></a></span> <span class="reference-text">Brøndsted (1965), pp. 64–65</span> </li> <li id="cite_note-Logan200-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Logan200_3-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan200_3-1"><sup><i>2</i></sup></a></span> <span class="reference-text">Logan (1992), p. 200</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Noonan (1987–1991)</span> </li> <li id="cite_note-Rus-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Rus_5-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Rus_5-1"><sup><i>2</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Rus_5-2"><sup><i>3</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Rus_5-3"><sup><i>4</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Rus_5-4"><sup><i>5</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Rus_5-5"><sup><i>6</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Rus_5-6"><sup><i>7</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Rus_5-7"><sup><i>8</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Rus_5-8"><sup><i>9</i></sup></a></span> <span class="reference-text">"Rus". <i>Encyclopaedia of Islam</i></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Abaskun, first recorded by <a href="/w/index.php?title=Ptolemy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ptolemy (səhifə mövcud deyil)">Ptolemy</a> as <i>Socanaa</i>, was documented in Arab sources as "the most famous port of the Khazarian Sea". It was situated within three days' journey from <a href="/w/index.php?title=Gorgan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gorgan (səhifə mövcud deyil)">Gorgan</a>. The southern part of the Caspian Sea was known as the "Sea of Abaskun". See: B. N. Zakhoder (1898–1960). <i>The Caspian Compilation of Records about Eastern Europe</i> (<a rel="nofollow" class="external text" href="http://gumilevica.kulichki.net/Rest/index.html">online version</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210501171821/http://gumilevica.kulichki.net/Rest/index.html">Arxivləşdirilib</a> 2021-05-01 at the <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>).</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Information about the Rus' raids comes largely from Muslim sources, which use the <a href="/w/index.php?title=Islamic_calendar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Islamic calendar (səhifə mövcud deyil)">Islamic calendar</a>. Because the years of the Islamic calendar do not map exactly to the years of the <a href="/w/index.php?title=Gregorian_calendar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gregorian calendar (səhifə mövcud deyil)">Gregorian calendar</a>, an event dated to a certain year of the Islamic calendar may have occurred in either of the two consecutive years of the Gregorian calendar.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">"Bardha'a". <i>Encyclopaedia of Islam</i></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Tarix. — Azərbaycan 7-ci əsrin ortaları – 13-cü əsrin əvvəllərində, səhifə 201. // <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Milli_Ensiklopediyas%C4%B1" title="Azərbaycan Milli Ensiklopediyası">Azərbaycan Milli Ensiklopediyası</a>. 25 cilddə. Məsul katib akademik <a href="/wiki/Tofiq_Na%C4%9F%C4%B1yev" title="Tofiq Nağıyev">T. M. Nağıyev</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/save/http://www.ebooks.az/download/hJTyWQZD.pdf">"Azərbaycan" cildi</a>. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/9789952441017" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9789952441017</a><div class="NavFrame collapsed" style="border:0px solid #F5F5F5"> <div class="NavHead" style="text-align:left;color:#808080"><i>Orijinal mətn</i>  <small class="ref-info" style="cursor:help;" title="Azərbaycan dilində">(az.)</small>  </div> <div class="NavContent" style="text-align: left"> <p><span lang="az" style="font-style:italic;">Mərzbanın hakimiyyətinin başlanğıcında, 943/44 ildə yenidən Azərbaycana hücum edən ruslar, bu dəfə Kür çayı vasitəsiylə Bərdəyə yetişdilər. Salari qoşunu ilə baş verən bu və sonrakı döyüşlərdə əldə etdikləri uğurlar rusların uzun müddət Bərdədə möhkəmlənməsinə səbəb oldu.</span> </p> </div></div></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Logan (1992), pp. 201–202; "Rus". <i>Encyclopaedia of Islam</i></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Logan (1992), pp. 201–202</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">According to <a href="/w/index.php?title=Yaqut_al-Hamawi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yaqut al-Hamawi (səhifə mövcud deyil)">Yaqut</a>, they stayed for a whole year. "Bardha'a". <i>Encyclopaedia of Islam</i></span> </li> <li id="cite_note-Vernadsky69-13"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Vernadsky69_13-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Vernadsky69_13-1"><sup><i>2</i></sup></a></span> <span class="reference-text">Vernadsky (1959), p. 269</span> </li> <li id="cite_note-Logan202-14"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Logan202_14-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan202_14-1"><sup><i>2</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan202_14-2"><sup><i>3</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Logan202_14-3"><sup><i>4</i></sup></a></span> <span class="reference-text">Logan (1992), p. 202</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Vernadsky (1959), p. 270; <i>see also, e.g.</i>, Zuckerman 257–268; Christian 341–345.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">The Kievan chronicle mentions that the fabulous richness of Sveneld's troops (<i><a href="/w/index.php?title=Druzhina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Druzhina (səhifə mövcud deyil)">druzhina</a></i>) incited such envy of <a href="/w/index.php?title=Igor_of_Kiev&action=edit&redlink=1" class="new" title="Igor of Kiev (səhifə mövcud deyil)">Igor</a>'s warriors that they attempted to levy tribute from the <a href="/w/index.php?title=Drevlians&action=edit&redlink=1" class="new" title="Drevlians (səhifə mövcud deyil)">Drevlians</a> for the second time in one month. The Drevlians revolted and killed Igor in 944 or 945. Gumilev suggests that, while engaged in his successful Caspian expedition, Sveneld did not take part in Igor's unfortunate raid on Constantinople, which ended ignominiously. This scenario also explains the glaring absence of Sveneld's name from Igor's <a href="/w/index.php?title=Rus%27-Byzantine_Treaty_(944)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rus'-Byzantine Treaty (944) (səhifə mövcud deyil)">treaty with Byzantium</a> (944), as preserved in the Primary Chronicle.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">"Khazar". <i>Encyclopaedia of Islam</i></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">Christian (1999), p. 296</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">Christian (1999), p. 298; Pletneva (1990), p. 18</span> </li> <li id="cite_note-Christian-20"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Christian_20-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Christian_20-1"><sup><i>2</i></sup></a></span> <span class="reference-text">Christian (1999), p. 298</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>See, generally</i> Christian (1999), pp. 297–298; Dunlop (1954). Artamonov proposed that the sack of Sarkel came after the destruction of Atil. Artamonov (1962), p. 428.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">Ibn Hawkal also wrote that the Rus', "are the ones who of old went to Andalus and then to Barda." The earlier attack on Muslim Spain by "a nation of the <a href="/w/index.php?title=Majus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Majus (səhifə mövcud deyil)">Majus</a>" [Muslim name for <a href="/w/index.php?title=Zoroastrian&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zoroastrian (səhifə mövcud deyil)">Zoroastrians</a> and occasionally other pagans] is mentioned by al-Masudi. "Rus", <i>Encyclopaedia of Islam</i></span> </li> <li id="cite_note-Minorsky-23"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Minorsky_23-0"><sup><i>1</i></sup></a> <a href="#cite_ref-Minorsky_23-1"><sup><i>2</i></sup></a></span> <span class="reference-text">Minorsky (1945), pp. 557–558</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wattpad.com/207383832-azerbagcan-tarixi-slavyanlar%C4%B1n-az%C9%99rbaycana-qar%C9%99t%C3%A7i">Slavyanların Azərbaycana qarətçi yürüşləri</a></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ədəbiyyat"><span id=".C6.8Fd.C9.99biyyat"></span>Ədəbiyyat</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit&section=8" title="Ədəbiyyat bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redaktə</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit&section=8" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Ədəbiyyat"><span>mənbəni redaktə et</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Artamonov, Mikhail (1962). <i>Istoriya Khazar</i>. Leningrad, . See also second edition (2002) <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/5846500323" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-8465-0032-3</a></li> <li>Barthold, W. (1996). "Khazar". <i>Encyclopaedia of Islam</i> (Brill Online). Eds.: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill.</li> <li>Brøndsted, Johannes (1965). <i>The Vikings</i>. (transl. by Kalle Skov). Penguin Books.</li> <li>Christian, David (1999). <i>A History of Russia, Mongolia and Central Asia: Inner Eurasia from Prehistory to the Mongol Empire (History of the World, Vol 1)</i>. Blackwell. <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0631208143" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-631-20814-3</a></li> <li>Dunlop, Douglas Morton (2006) "Bardha'a." <i>Encyclopaedia of Islam</i> (Brill Online). Eds.: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill.</li> <li>Dunlop, Douglas Morton (1954). <i>History of the Jewish Khazars.</i> Princeton University Press.</li> <li>Golden, P. B. (2006) "Rus." <i>Encyclopaedia of Islam</i> (Brill Online). Eds.: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill.</li> <li>Logan, Donald F. (1992). <i>The Vikings in History</i> 2nd ed. Routledge. <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0415083966" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-415-08396-6</a></li> <li>Minorsky, Vladimir (1945), "Khāqānī and Andronicus Comnenus". <i>Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London</i>, Vol. 11, No. 3: 550–578</li> <li>Noonan, Thomas Schaub (1987–1991). "When Did Rus/Rus' Merchants First Visit Khazaria and Baghdad?" <i>Archivum Eurasiae Medii Aevi</i> 7, pp. 213–219.</li> <li>Pletneva, Svetlana (1990). <i>Polovtsy</i> Moscow: Nauka, <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/5020095427" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 5-02-009542-7</a></li> <li>Vernadsky, George (1959). <i>The Origins of Russia</i>. Oxford, Clarendon Press.</li> <li>Zuckerman, Constantine (1995). "On the Date of the Khazar's Conversion to Judaism and the Chronology of the Kings of the Rus Oleg and Igor." <i>Revue des Études Byzantines</i> <b>53</b>: 237–270.</li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Azərbaycanın_hərb_tarixi" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:lightred;"><span style="float:left;text-align:left;width:5em;margin-right:0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:Az%C9%99rbaycan%C4%B1n_h%C9%99rb_tarixi" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span></span><div id="Azərbaycanın_hərb_tarixi" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan%C4%B1n_h%C9%99rb_tarixi" title="Azərbaycanın hərb tarixi">Azərbaycanın hərb tarixi</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:lightred;">Qədim Dövr</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Qavqamel_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" class="mw-redirect" title="Qavqamel döyüşü">Qavqamel döyüşü</a> • <a href="/wiki/Pompeyin_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1na_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Pompeyin Qafqaz Albaniyasına yürüşü">Pompeyin Qafqaz Albaniyasına yürüşü</a>  • <a href="/wiki/Amid_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Amid döyüşü">Amid döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Dzirav_%C3%A7%C3%B6l%C3%BCnd%C9%99_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F" title="Dzirav çölündə döyüş">Dzirav çölündə döyüş</a>  • <a href="/wiki/II_Va%C3%A7enin_Sasanil%C9%99r%C9%99_qar%C5%9F%C4%B1_%C3%BCsyan%C4%B1" title="II Vaçenin Sasanilərə qarşı üsyanı">II Vaçenin Sasanilərə qarşı üsyanı</a>  • <a href="/wiki/Qadsiyy%C9%99_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" class="mw-redirect" title="Qadsiyyə döyüşü">Qadsiyyə döyüşü</a>  • <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r-%C9%99r%C9%99b_m%C3%BCharib%C9%99l%C9%99ri" title="Xəzər-ərəb müharibələri">Xəzər-ərəb müharibələri</a>  •</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:lightred;">Orta Əsrlər</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Pavlikanlar_h%C9%99r%C9%99kat%C4%B1" title="Pavlikanlar hərəkatı">Pavlikanlar hərəkatı</a>  • <a href="/wiki/X%C3%BCrr%C9%99mil%C9%99r_h%C9%99r%C9%99kat%C4%B1" title="Xürrəmilər hərəkatı">Xürrəmilər hərəkatı</a>  • <a href="/wiki/Ruslar%C4%B1n_Qafqaz_ekspedisiyalar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Rusların Qafqaz ekspedisiyaları">Rusların Qafqaz ekspedisiyaları</a>  • <a href="/wiki/Monqollar%C4%B1n_Az%C9%99rbaycana_ilk_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Monqolların Azərbaycana ilk yürüşü">Monqolların Azərbaycana ilk yürüşü</a>  • <a href="/wiki/Monqollar%C4%B1n_Az%C9%99rbaycana_II_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Monqolların Azərbaycana II yürüşü">Monqolların Azərbaycana II yürüşü</a>  • <a href="/wiki/Monqollar%C4%B1n_Az%C9%99rbaycana_III_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Monqolların Azərbaycana III yürüşü">Monqolların Azərbaycana III yürüşü</a>  • <a href="/wiki/Q%C4%B1z%C4%B1l_Ordan%C4%B1n_Az%C9%99rbaycana_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" title="Qızıl Ordanın Azərbaycana yürüşləri">Qızıl Ordanın Azərbaycana yürüşləri</a>  • <a href="/wiki/Teymuril%C9%99rin_Az%C9%99rbaycana_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" title="Teymurilərin Azərbaycana yürüşləri">Teymurilərin Azərbaycana yürüşləri</a>  • <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99nbi-Qazan_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Şənbi-Qazan döyüşü">Şənbi-Qazan döyüşü</a>  • <a href="/wiki/K%C3%BCr_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC_(1412)" title="Kür döyüşü (1412)">Kür döyüşü (1412)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99nc%C9%99q_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Səncəq döyüşü">Səncəq döyüşü</a> • <a href="/wiki/Otluqbeli_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Otluqbeli döyüşü">Otluqbeli döyüşü</a>  • <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99m%C9%99si_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Şəməsi döyüşü">Şəməsi döyüşü</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:lightred;">Yeni Dövr</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-%C5%9Eirvan%C5%9Fahlar_m%C3%BCharib%C9%99l%C9%99ri" title="Səfəvi-Şirvanşahlar müharibələri">Səfəvi-Şirvanşahlar müharibələri</a> • <a href="/wiki/Caban%C4%B1_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" class="mw-redirect" title="Cabanı döyüşü">Cabanı döyüşü</a>  • <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99rur_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Şərur döyüşü">Şərur döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Almaqula%C4%9F%C4%B1_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Almaqulağı döyüşü">Almaqulağı döyüşü</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-%C5%9Eeybani_m%C3%BCharib%C9%99l%C9%99ri" title="Səfəvi-Şeybani müharibələri">Səfəvi-Şeybani müharibələri</a>  • <a href="/wiki/M%C9%99rv_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Mərv döyüşü">Mərv döyüşü</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99l%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Osmanlı müharibələri">Səfəvi-Osmanlı müharibələri</a>  • <a href="/wiki/%C3%87ald%C4%B1ran_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Çaldıran döyüşü">Çaldıran döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Qo%C3%A7hisar_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" class="mw-redirect" title="Qoçhisar döyüşü">Qoçhisar döyüşü</a> • <a href="/wiki/V%C9%99kal%C9%99t_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Vəkalət müharibəsi">Vəkalət müharibəsi</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1532-1555)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1532-1555)">Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1532-1555)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Mo%C4%9Fol_m%C3%BCharib%C9%99l%C9%99ri" title="Səfəvi-Moğol müharibələri">Səfəvi-Moğol müharibələri</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Mo%C4%9Fol_m%C3%BCharib%C9%99si_(1537-1544)" title="Səfəvi-Moğol müharibəsi (1537-1544)">Səfəvi-Moğol müharibəsi (1537-1544)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1578-1590)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1578-1590)">Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1578-1590)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1603-1618)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1603-1618)">Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1603-1618)</a>  • <a href="/wiki/Sufiyan_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Sufiyan döyüşü">Sufiyan döyüşü</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1616-1618)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1616-1618)">Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1616-1618)</a> • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1623-1639)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639)">Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Rusiya_m%C3%BCharib%C9%99si_(1651-1653)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Rusiya müharibəsi (1651-1653)">Səfəvi-Rusiya müharibəsi (1651-1653)</a>  • <a href="/wiki/Don_kazaklar%C4%B1n%C4%B1n_S%C9%99f%C9%99vil%C9%99r_d%C3%B6vl%C9%99tin%C9%99_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri_(1667-1668)" title="Don kazaklarının Səfəvilər dövlətinə yürüşləri (1667-1668)">Don kazaklarının Səfəvilər dövlətinə yürüşləri (1667-1668)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Rusiya_m%C3%BCharib%C9%99si_(1722-1723)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Rusiya müharibəsi (1722-1723)">Səfəvi-Rusiya müharibəsi (1722-1723)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1723-1727)" title="Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1723-1727)">Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1723-1727)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1730-1736)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1730-1736)">Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1730-1736)</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99f%C9%99vi-Osmanl%C4%B1_m%C3%BCharib%C9%99si_(1730-1732)" class="mw-redirect" title="Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1730-1732)">Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1730-1732)</a>  • <a href="/wiki/Osmanl%C4%B1-%C4%B0ran_m%C3%BCharib%C9%99si_(1743-1746)" class="mw-redirect" title="Osmanlı-İran müharibəsi (1743-1746)">Osmanlı-İran müharibəsi (1743-1746)</a>  • <a href="/wiki/Rusiya-%C4%B0ran_m%C3%BCharib%C9%99si_(1796)" title="Rusiya-İran müharibəsi (1796)">Rusiya-İran müharibəsi (1796)</a>  • <a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99_qalas%C4%B1n%C4%B1n_i%C5%9F%C4%9Fal%C4%B1" title="Gəncə qalasının işğalı">Gəncə qalasının işğalı</a>  • <a href="/wiki/Rusiya-%C4%B0ran_m%C3%BCharib%C9%99si_(1804-1813)" class="mw-redirect" title="Rusiya-İran müharibəsi (1804-1813)">Rusiya-İran müharibəsi (1804-1813)</a>  • <a href="/wiki/Sultanbud_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Sultanbud döyüşü">Sultanbud döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Asland%C3%BCz_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Aslandüz döyüşü">Aslandüz döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Rusiya-%C4%B0ran_m%C3%BCharib%C9%99si_(1826-1828)" class="mw-redirect" title="Rusiya-İran müharibəsi (1826-1828)">Rusiya-İran müharibəsi (1826-1828)</a>  • <a href="/wiki/%C5%9Eamxor_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Şamxor döyüşü">Şamxor döyüşü</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:lightred;">Ən Yeni Dövr</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Rus-yapon_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Rus-yapon müharibəsi">Rus-yapon müharibəsi</a>  • <a href="/wiki/Erm%C9%99ni-Az%C9%99rbaycan_m%C3%BCharib%C9%99si_(1905-1906)" class="mw-redirect" title="Erməni-Azərbaycan müharibəsi (1905-1906)">Erməni-Azərbaycan müharibəsi (1905-1906)</a>  • <a href="/wiki/Birinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Birinci Dünya müharibəsi">Birinci Dünya müharibəsi</a>   • <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan-Erm%C9%99nistan_m%C3%BCharib%C9%99si" class="mw-redirect" title="Gürcüstan-Ermənistan müharibəsi">Gürcüstan-Ermənistan müharibəsi</a>  • <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan-Erm%C9%99nistan_m%C3%BCharib%C9%99si_(1918-1920)" class="mw-redirect" title="Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi (1918-1920)">Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi (1918-1920)</a>  • <a href="/wiki/G%C3%B6y%C3%A7ay_sava%C5%9F%C4%B1" class="mw-redirect" title="Göyçay savaşı">Göyçay savaşı</a>  • <a href="/wiki/Salyan_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Salyan döyüşü">Salyan döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Bak%C4%B1_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Bakı döyüşü">Bakı döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Mu%C4%9Fan_hadis%C9%99l%C9%99ri" title="Muğan hadisələri">Muğan hadisələri</a>  • <a href="/wiki/Sarvan_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Sarvan döyüşü">Sarvan döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Yalama_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Yalama döyüşü">Yalama döyüşü</a>  • <a href="/wiki/Aprel_i%C5%9F%C4%9Fal%C4%B1" title="Aprel işğalı">Aprel işğalı</a> (<a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan%C4%B1n_sovetl%C9%99%C5%9Fdirilm%C9%99sind%C9%99_T%C3%BCrkiy%C9%99nin_m%C3%BCdaxil%C9%99si" title="Azərbaycanın sovetləşdirilməsində Türkiyənin müdaxiləsi">Türkiyənin müdaxiləsi</a>)  • <a href="/wiki/%C4%B0kinci_D%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99si" title="İkinci Dünya müharibəsi">İkinci Dünya müharibəsi</a> (<a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_%C4%B0kinci_d%C3%BCnya_m%C3%BCharib%C9%99sind%C9%99" class="mw-redirect" title="Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində">Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində</a>)  • <a href="/wiki/%C6%8Ffqan%C4%B1stan_m%C3%BCharib%C9%99si_(1979-1989)" class="mw-redirect" title="Əfqanıstan müharibəsi (1979-1989)">Əfqanıstan müharibəsi (1979-1989)</a>  •  <a href="/wiki/Qaraba%C4%9F_m%C3%BCharib%C9%99si" class="mw-redirect" title="Qarabağ müharibəsi">Qarabağ müharibəsi</a>  • <a href="/wiki/May_hadis%C9%99l%C9%99ri_(Az%C9%99rbaycan)" title="May hadisələri (Azərbaycan)">May hadisələri</a>  • <a href="/wiki/Subtropik_%C9%99m%C9%99liyyat%C4%B1" title="Subtropik əməliyyatı">Subtropik əməliyyatı</a>  • <a href="/wiki/Nax%C3%A7%C4%B1vanda_d%C3%B6vl%C9%99t_%C3%A7evrili%C5%9Fin%C9%99_c%C9%99hd" title="Naxçıvanda dövlət çevrilişinə cəhd">Naxçıvanda dövlət çevrilişinə cəhd</a>  • <a href="/wiki/4_iyun_G%C9%99nc%C9%99_qiyam%C4%B1" title="4 iyun Gəncə qiyamı">4 iyun Gəncə qiyamı</a>  • <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycanda_d%C3%B6vl%C9%99t_%C3%A7evrili%C5%9Fin%C9%99_c%C9%99hd_(1995)" title="Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd (1995)">1995-ci il Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd</a>  • <a href="/wiki/Qobustan_qiyam%C4%B1_(1999)" title="Qobustan qiyamı (1999)">Qobustan qiyamı (1999)</a>  • <a href="/wiki/Aprel_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" title="Aprel döyüşləri">Aprel döyüşləri</a>  • <a href="/wiki/G%C3%BCnn%C3%BCt_%C9%99m%C9%99liyyat%C4%B1" title="Günnüt əməliyyatı">Günnüt əməliyyatı</a>  • <a href="/wiki/Tovuz_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" title="Tovuz döyüşləri">Tovuz döyüşləri</a>  • <a href="/wiki/%C4%B0kinci_Qaraba%C4%9F_m%C3%BCharib%C9%99si" title="İkinci Qarabağ müharibəsi">İkinci Qarabağ müharibəsi</a></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Q%C4%B1z%C4%B1lba%C5%9F" title="Qızılbaş">Qızılbaş</a>  • <a href="/wiki/Qafqaz_%C4%B0slam_Ordusu" title="Qafqaz İslam Ordusu">Qafqaz İslam Ordusu</a>  • <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan%E2%80%93NATO_%C9%99laq%C9%99l%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Azərbaycan–NATO əlaqələri">Azərbaycan–NATO əlaqələri</a>  • <a href="/wiki/Kateqoriya:Az%C9%99rbaycan%C4%B1n_h%C9%99rb_tarixi" title="Kateqoriya:Azərbaycanın hərb tarixi">Kateqoriya:Azərbaycanın hərb tarixi</a>  • <a href="/wiki/Portal:Az%C9%99rbaycan_Silahl%C4%B1_Q%C3%BCvv%C9%99l%C9%99ri" title="Portal:Azərbaycan Silahlı Qüvvələri">Portal:Azərbaycan Silahlı Qüvvələri</a></div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Mənbə — "<a dir="ltr" href="https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusların_Xəzər_yürüşləri&oldid=7836037">https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusların_Xəzər_yürüşləri&oldid=7836037</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:Kateqoriyalar" title="Xüsusi:Kateqoriyalar">Kateqoriyalar</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Vikipediya:%C6%8Flifba_s%C4%B1ras%C4%B1na_g%C3%B6r%C9%99_se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr">Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:%C6%8Flifba_s%C4%B1ras%C4%B1na_g%C3%B6r%C9%99_h%C9%99rbi_m%C3%BCnaqi%C5%9F%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:Əlifba sırasına görə hərbi münaqişələr">Əlifba sırasına görə hərbi münaqişələr</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:X_%C9%99srd%C9%99_%C4%B0ran" title="Kateqoriya:X əsrdə İran">X əsrdə İran</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:XI_%C9%99srd%C9%99_%C4%B0ran" title="Kateqoriya:XI əsrdə İran">XI əsrdə İran</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:X_%C9%99srd%C9%99_Rusiya" title="Kateqoriya:X əsrdə Rusiya">X əsrdə Rusiya</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:XI_%C9%99srd%C9%99_Rusiya" title="Kateqoriya:XI əsrdə Rusiya">XI əsrdə Rusiya</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:913-c%C3%BC_ild%C9%99_Asiya" title="Kateqoriya:913-cü ildə Asiya">913-cü ildə Asiya</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:943-c%C3%BC_ild%C9%99_Asiya" title="Kateqoriya:943-cü ildə Asiya">943-cü ildə Asiya</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Az%C9%99rbaycan%C4%B1n_h%C9%99rb_tarixi" title="Kateqoriya:Azərbaycanın hərb tarixi">Azərbaycanın hərb tarixi</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Az%C9%99rbaycan_orta_%C9%99srl%C9%99rd%C9%99" title="Kateqoriya:Azərbaycan orta əsrlərdə">Azərbaycan orta əsrlərdə</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:X%C9%99z%C9%99r_d%C9%99nizi_tarixi" title="Kateqoriya:Xəzər dənizi tarixi">Xəzər dənizi tarixi</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Gizli kateqoriya: <ul><li><a href="/wiki/Kateqoriya:ISBN_sehrli_ke%C3%A7idl%C9%99rinin_istifad%C9%99_olundu%C4%9Fu_s%C9%99hif%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr">ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr</a></li></ul></div></div> </div> </div> <div id="mw-navigation"> <h2>Naviqasiya menyusu</h2> <div id="mw-head"> <nav id="p-personal" class="mw-portlet mw-portlet-personal vector-user-menu-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-personal-label" > <h3 id="p-personal-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Şəxsi alətlər</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anonuserpage" class="mw-list-item"><span title="Redaktə edərkən istifadə etdiyiniz IP ünvanı üçün istifadəçi səhifəsi">Daxil olmamısınız</span></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:M%C3%BCzakir%C9%99S%C9%99hif%C9%99m" title="Bu IP ünvanından edilmiş müzakirələr [n]" accesskey="n"><span>Müzakirə</span></a></li><li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C3%B6hf%C9%99l%C9%99rim" title="Bu IP ünvanından edilən redaktələrin siyahısı [y]" accesskey="y"><span>Töhfələr</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:HesabYarat&returnto=Ruslar%C4%B1n+X%C9%99z%C9%99r+y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" title="Hesab yaratmaq və daxil olmaq üçün təşviq olunursunuz; Ancaq məcburi deyil"><span>Hesab yarat</span></a></li><li id="pt-login" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:DaxilOl&returnto=Ruslar%C4%B1n+X%C9%99z%C9%99r+y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" title="Daxil olmanız tövsiyə olunur, amma bu məcburi tələb deyil. [o]" accesskey="o"><span>Daxil ol</span></a></li> </ul> </div> </nav> <div id="left-navigation"> <nav id="p-namespaces" class="mw-portlet mw-portlet-namespaces vector-menu-tabs vector-menu-tabs-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-namespaces-label" > <h3 id="p-namespaces-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Ad fəzaları</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected mw-list-item"><a href="/wiki/Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" title="Məqalənin məzmununu göstər [c]" accesskey="c"><span>Məqalə</span></a></li><li id="ca-talk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/M%C3%BCzakir%C9%99:Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" rel="discussion" title="Məqalə haqqında müzakirə [t]" accesskey="t"><span>Müzakirə</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-variants" class="mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet vector-menu-dropdown vector-menu" aria-labelledby="p-variants-label" > <input type="checkbox" id="p-variants-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-variants" class="vector-menu-checkbox" aria-labelledby="p-variants-label" > <label id="p-variants-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">azərbaycanca</span> </label> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation"> <nav id="p-views" class="mw-portlet mw-portlet-views vector-menu-tabs vector-menu-tabs-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-views-label" > <h3 id="p-views-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Görünüş</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected mw-list-item"><a href="/wiki/Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri"><span>Oxu</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&veaction=edit" title="Bu səhifəni redaktə et [v]" accesskey="v"><span>Redaktə</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=edit" title="Səhifənin cari kodunu redaktə et [e]" accesskey="e"><span>Mənbəni redaktə et</span></a></li><li id="ca-history" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=history" title="Bu səhifənin keçmiş nüsxələri. [h]" accesskey="h"><span>Tarixçəyə bax</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-cactions" class="mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-menu-dropdown vector-menu" aria-labelledby="p-cactions-label" title="Daha çox seçim" > <input type="checkbox" id="p-cactions-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-cactions" class="vector-menu-checkbox" aria-labelledby="p-cactions-label" > <label id="p-cactions-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Daha çox</span> </label> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <h3 >Axtar</h3> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="vector-search-box-form"> <div id="simpleSearch" class="vector-search-box-inner" data-search-loc="header-navigation"> <input class="vector-search-box-input" type="search" name="search" placeholder="Vikipediyada axtar" aria-label="Vikipediyada axtar" autocapitalize="sentences" title="Vikipediya saytında axtar [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <input type="hidden" name="title" value="Xüsusi:Axtar"> <input id="mw-searchButton" class="searchButton mw-fallbackSearchButton" type="submit" name="fulltext" title="Bu mətnin olduğu səhifələri axtar" value="Axtar"> <input id="searchButton" class="searchButton" type="submit" name="go" title="Əgər varsa, eyni adı daşıyan səhifəyə keç" value="Get"> </div> </form> </div> </div> </div> <div id="mw-panel" class="vector-legacy-sidebar"> <div id="p-logo" role="banner"> <a class="mw-wiki-logo" href="/wiki/Ana_s%C9%99hif%C9%99" title="Ana səhifə"></a> </div> <nav id="p-navigation" class="mw-portlet mw-portlet-navigation vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-navigation-label" > <h3 id="p-navigation-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Naviqasiya</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ana_s%C9%99hif%C9%99" title="Ana səhifəni ziyarət edin [z]" accesskey="z"><span>Ana səhifə</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:K%C9%99nd_meydan%C4%B1" title="Layihə haqqında, nələr edəbilərsiniz, axtardıqlarınızı harda tapmaq olar"><span>Kənd meydanı</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:%C4%B0cma_portal%C4%B1" title="Gündəlik xəbərlər ilə əlaqəli məlumatlar"><span>İcma portalı</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:SonD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r" title="Vikidəki son dəyişikliklər siyahısı [r]" accesskey="r"><span>Son dəyişikliklər</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C9%99sad%C3%BCfi" title="Təsadüfi məqaləyə keç [x]" accesskey="x"><span>Təsadüfi məqalə</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-Layihələr" class="mw-portlet mw-portlet-Layihələr vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-Layihələr-label" > <h3 id="p-Layihələr-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Layihələr</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Seçilmiş-məqalələr" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r"><span>Seçilmiş məqalələr</span></a></li><li id="n-Seçilmiş-siyahılar" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_siyah%C4%B1lar"><span>Seçilmiş siyahılar</span></a></li><li id="n-Yaxşı-məqalələr" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Yax%C5%9F%C4%B1_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r"><span>Yaxşı məqalələr</span></a></li><li id="n-Məqalə-namizədləri" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C9%99qal%C9%99_namiz%C9%99dl%C9%99ri"><span>Məqalə namizədləri</span></a></li><li id="n-Mövzulu-ay" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C3%B6vzulu_ay"><span>Mövzulu ay</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-Xüsusi" class="mw-portlet mw-portlet-Xüsusi vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-Xüsusi-label" > <h3 id="p-Xüsusi-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Xüsusi</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-contactpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Biziml%C9%99_%C9%99laq%C9%99"><span>Bizimlə əlaqə</span></a></li><li id="n-sitesupport" class="mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=spontaneous&uselang=az" title="Bizə dəstək verin"><span>İanə et</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/K%C3%B6m%C9%99k:M%C3%BCnd%C9%99ricat" title="Yardım almaq üçün."><span>Kömək</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-tb" class="mw-portlet mw-portlet-tb vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-tb-label" > <h3 id="p-tb-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Alətlər</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:S%C9%99hif%C9%99y%C9%99Ke%C3%A7idl%C9%99r/Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" title="Vikidə bu məqaləyə bağlantılar [j]" accesskey="j"><span>Səhifəyə keçidlər</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:%C6%8Flaq%C9%99liD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r/Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri" rel="nofollow" title="Bu məqaləyə aid başqa səhifələrdə yeni dəyişikliklər [k]" accesskey="k"><span>Əlaqəli redaktələr</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Yükləmə_sehrbazı" title="Yeni şəkil və ya multimedia faylı yüklə [u]" accesskey="u"><span>Fayl yüklə</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:X%C3%BCsusiS%C9%99hif%C9%99l%C9%99r" title="Xüsusi səhifələrin siyahısı [q]" accesskey="q"><span>Xüsusi səhifələr</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&oldid=7836037" title="Bu səhifənin bu versiyasına daimi keçid"><span>Daimi keçid</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=info" title="Bu səhifə haqqında ətraflı məlumat"><span>Səhifə məlumatları</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:CiteThisPage&page=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&id=7836037&wpFormIdentifier=titleform" title="Bu səhifəyə necə istinad etmək barədə məlumat"><span>Bu səhifəyə istinad et</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Faz.wikipedia.org%2Fwiki%2FRuslar%25C4%25B1n_X%25C9%2599z%25C9%2599r_y%25C3%25BCr%25C3%25BC%25C5%259Fl%25C9%2599ri"><span>Qısaldılmış URL əldə et</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:QrCode&url=https%3A%2F%2Faz.wikipedia.org%2Fwiki%2FRuslar%25C4%25B1n_X%25C9%2599z%25C9%2599r_y%25C3%25BCr%25C3%25BC%25C5%259Fl%25C9%2599ri"><span>QR-kodu endir</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-coll-print_export" class="mw-portlet mw-portlet-coll-print_export vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-coll-print_export-label" > <h3 id="p-coll-print_export-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Çap et/ixrac</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:Book&bookcmd=book_creator&referer=Ruslar%C4%B1n+X%C9%99z%C9%99r+y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri"><span>Kitab yarat</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:DownloadAsPdf&page=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&action=show-download-screen"><span>PDF kimi yüklə</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&printable=yes" title="Səhifənin çap versiyası [p]" accesskey="p"><span>Çap versiyası</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-wikibase-otherprojects" class="mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-wikibase-otherprojects-label" > <h3 id="p-wikibase-otherprojects-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Digər layihələrdə</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2383436" title="Bağlanan məlumatların saxlanması elementinə keçid [g]" accesskey="g"><span>Vikidata elementi</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-lang" class="mw-portlet mw-portlet-lang vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-lang-label" > <h3 id="p-lang-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Digər dillərdə</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%83%D8%B4%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B2%D9%88%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="حملات الروس الاستكشافية القزوينية – ərəb" lang="ar" hreflang="ar" data-title="حملات الروس الاستكشافية القزوينية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="ərəb" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Expedicions_dels_rus_al_mar_Caspi" title="Expedicions dels rus al mar Caspi – katalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Expedicions dels rus al mar Caspi" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="katalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%84%DB%95%D8%B4%DA%A9%D8%B1%DA%A9%DB%8E%D8%B4%DB%8C_%DA%95%D9%88%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%A7_%D8%A8%DB%86_%DA%A9%DB%95%D9%86%D8%A7%D8%B1%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%DB%95%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%DB%95%D8%B2%DB%95%D8%B1" title="لەشکرکێشی ڕووسیا بۆ کەنارەکانی دەریای خەزەر – Mərkəzi kürdcə" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="لەشکرکێشی ڕووسیا بۆ کەنارەکانی دەریای خەزەر" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Mərkəzi kürdcə" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="seçilmiş məqalə"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Caspian_expeditions_of_the_Rus%27" title="Caspian expeditions of the Rus' – ingilis" lang="en" hreflang="en" data-title="Caspian expeditions of the Rus'" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ingilis" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="yaxşı məqalə"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Incursiones_de_los_rus_en_el_mar_Caspio" title="Incursiones de los rus en el mar Caspio – ispan" lang="es" hreflang="es" data-title="Incursiones de los rus en el mar Caspio" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="ispan" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="seçilmiş məqalə"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%B4%DA%A9%D8%B1%DA%A9%D8%B4%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D9%87_%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1" title="لشکرکشی‌های روس‌ها به کناره دریای خزر – fars" lang="fa" hreflang="fa" data-title="لشکرکشی‌های روس‌ها به کناره دریای خزر" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="fars" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Exp%C3%A9ditions_des_Rus%27_en_mer_Caspienne" title="Expéditions des Rus' en mer Caspienne – fransız" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Expéditions des Rus' en mer Caspienne" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="fransız" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Spedizioni_dei_Rus%27_nel_mar_Caspio" title="Spedizioni dei Rus' nel mar Caspio – italyan" lang="it" hreflang="it" data-title="Spedizioni dei Rus' nel mar Caspio" data-language-autonym="İtaliano" data-language-local-name="italyan" class="interlanguage-link-target"><span>İtaliano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="seçilmiş məqalə"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%86_%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D8%A6%D9%88%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7_%D8%B1%D9%87" title="روسون حمله‌ئون مازرون دریا ره – mazandaran" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="روسون حمله‌ئون مازرون دریا ره" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandaran" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%8F%D8%B3_%D8%AF%DB%8C%D8%A7%DA%BA_%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86_%D9%85%DB%81%D9%85%D8%A7%DA%BA" title="رُس دیاں کیسپین مہماں – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="رُس دیاں کیسپین مہماں" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D0%BF%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D1%85%D0%BE%D0%B4%D1%8B_%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BE%D0%B2" title="Каспийские походы русов – rus" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Каспийские походы русов" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rus" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Kaspijski_pohodi_Rusa" title="Kaspijski pohodi Rusa – serb-xorvat" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Kaspijski pohodi Rusa" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serb-xorvat" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Rusernas_expeditioner_p%C3%A5_Kaspiska_havet" title="Rusernas expeditioner på Kaspiska havet – isveç" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Rusernas expeditioner på Kaspiska havet" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="isveç" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Rus%E2%80%99_Hazar_seferleri" title="Rus’ Hazar seferleri – türk" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Rus’ Hazar seferleri" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="türk" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%85%D0%BE%D0%B4%D0%B8_%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%96%D0%B2_%D0%BD%D0%B0_%D0%9A%D0%B0%D1%81%D0%BF%D1%96%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B5_%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B5" title="Походи Русів на Каспійське море – ukrayna" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Походи Русів на Каспійське море" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrayna" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%B3_%DA%A9%DB%8C_%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D9%86_%D9%85%DB%81%D9%85%D8%A7%D8%AA" title="رس کی کیسپین مہمات – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="رس کی کیسپین مہمات" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%BE%85%E6%96%AF%E4%BA%BA%E7%9A%84%E8%A3%A1%E6%B5%B7%E9%81%A0%E5%BE%81" title="羅斯人的裡海遠征 – çin" lang="zh" hreflang="zh" data-title="羅斯人的裡海遠征" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="çin" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2383436#sitelinks-wikipedia" title="Dillərarası keçidləri redaktə et" class="wbc-editpage">Keçidləri redaktə et</a></span></div> </div> </nav> </div> </div> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Bu səhifə sonuncu dəfə 18:40, 5 noyabr 2024 tarixində redaktə edilib.</li> <li id="footer-info-copyright">Mətn <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.az">Creative Commons Attribution-ShareAlike lisenziyası</a> altındadır, bəzi hallarda əlavə şərtlər tətbiq oluna bilər. Ətraflı məlumat üçün <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">istifadə şərtlərinə</a> baxın.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Gizlilik siyasəti</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipediya:Haqq%C4%B1nda">Vikipediya haqqında</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C9%99suliyy%C9%99td%C9%99n_imtina">Məsuliyyətdən imtina</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Davranış Kodeksi</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Tərtibatçılar</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/az.wikipedia.org">Statistikalar</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Kuki məlumatı</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//az.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobil versiya</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.log.warn("This page is using the deprecated ResourceLoader module \"codex-search-styles\".\n[1.43] Use a CodexModule with codexComponents to set your specific components used: https://www.mediawiki.org/wiki/Codex#Using_a_limited_subset_of_components");mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-688fc9465-rqmqv","wgBackendResponseTime":171,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.289","walltime":"0.409","ppvisitednodes":{"value":1483,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":26154,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1836,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":18134,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":6,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 333.052 1 -total"," 68.60% 228.470 1 Şablon:Hərbi_münaqişə"," 58.46% 194.718 1 Şablon:Məlumat_qutusu"," 20.22% 67.327 4 Şablon:Wikidata"," 16.75% 55.802 2 Şablon:İstinad_siyahısı"," 12.56% 41.841 1 Şablon:Məlumat_qutusu/orijinal_başlıq"," 7.69% 25.607 1 Şablon:Azərbaycanın_hərb_tarixi"," 6.68% 22.259 1 Şablon:Naviqasiya_cədvəli"," 6.68% 22.247 1 Şablon:Tarixə_görə_kateqoriya"," 6.04% 20.114 1 Şablon:Məlumat_qutusu/başlıq"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.112","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3214190,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype time of P585 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P276 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P828 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1542 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P585 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-b8f6bd878-k6qwj","timestamp":"20241106134706","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Ruslar\u0131n X\u0259z\u0259r y\u00fcr\u00fc\u015fl\u0259ri","url":"https:\/\/az.wikipedia.org\/wiki\/Ruslar%C4%B1n_X%C9%99z%C9%99r_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9Fl%C9%99ri","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2383436","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2383436","author":{"@type":"Organization","name":"Vikimedia layih\u0259l\u0259rin\u0259 t\u00f6hf\u0259 ver\u0259nl\u0259r"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2015-04-04T18:42:57Z","dateModified":"2024-11-05T18:40:26Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/c\/c9\/Volok_by_Roerich.jpg"}</script> </body> </html>