CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"3ba03f1e-be81-4bd0-bba7-2008d470aaa7","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Królestwo_Serbów,_Chorwatów_i_Słoweńców","wgTitle":"Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców","wgCurRevisionId":73970458,"wgRevisionId":73970458,"wgArticleId":126429,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców","Monarchie","Państwa historyczne w Europie","Dawne królestwa"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Królestwo_Serbów,_Chorwatów_i_Słoweńców", "wgRelevantArticleId":126429,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":73970458,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgCoordinates":{"lat":44.820556,"lon":20.462222},"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q15102440","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness" ,"fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready", "ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming", "ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1d/Yugoslavia1936physical.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="904"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1d/Yugoslavia1936physical.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="603"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="482"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Królestwo_Serbów_Chorwatów_i_Słoweńców rootpage-Królestwo_Serbów_Chorwatów_i_Słoweńców skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Kr%C3%B3lestwo+Serb%C3%B3w%2C+Chorwat%C3%B3w+i+S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Kr%C3%B3lestwo+Serb%C3%B3w%2C+Chorwat%C3%B3w+i+S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Kr%C3%B3lestwo+Serb%C3%B3w%2C+Chorwat%C3%B3w+i+S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Kr%C3%B3lestwo+Serb%C3%B3w%2C+Chorwat%C3%B3w+i+S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Geneza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geneza"> <div class="vector-toc-text"> 1 Geneza </div> </a> <button aria-controls="toc-Geneza-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Geneza </button> <ul id="toc-Geneza-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Początek_I_wojny_światowej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Początek_I_wojny_światowej"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Początek I wojny światowej </div> </a> <ul id="toc-Początek_I_wojny_światowej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Serbska_deklaracja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Serbska_deklaracja"> <div class="vector-toc-text"> 1.2 Serbska deklaracja </div> </a> <ul id="toc-Serbska_deklaracja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Działalność_Komitetu_Jugosłowiańskiego_i_Słowian_habsburskich" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Działalność_Komitetu_Jugosłowiańskiego_i_Słowian_habsburskich"> <div class="vector-toc-text"> 1.3 Działalność Komitetu Jugosłowiańskiego i Słowian habsburskich </div> </a> <ul id="toc-Działalność_Komitetu_Jugosłowiańskiego_i_Słowian_habsburskich-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Upadek_Serbii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Upadek_Serbii"> <div class="vector-toc-text"> 1.4 Upadek Serbii </div> </a> <ul id="toc-Upadek_Serbii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Deklaracja_majowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Deklaracja_majowa"> <div class="vector-toc-text"> 1.5 Deklaracja majowa </div> </a> <ul id="toc-Deklaracja_majowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Deklaracja_z_Korfu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Deklaracja_z_Korfu"> <div class="vector-toc-text"> 1.6 Deklaracja z Korfu </div> </a> <ul id="toc-Deklaracja_z_Korfu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Emancypacja_–_Rada_Narodowa_i_Państwo_SHS" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Emancypacja_–_Rada_Narodowa_i_Państwo_SHS"> <div class="vector-toc-text"> 1.7 Emancypacja – Rada Narodowa i Państwo SHS </div> </a> <ul id="toc-Emancypacja_–_Rada_Narodowa_i_Państwo_SHS-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Konferencja_w_Genewie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Konferencja_w_Genewie"> <div class="vector-toc-text"> 1.8 Konferencja w Genewie </div> </a> <ul id="toc-Konferencja_w_Genewie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przyłączenie_Państwa_SHS_do_Królestwa_Serbii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Przyłączenie_Państwa_SHS_do_Królestwa_Serbii"> <div class="vector-toc-text"> 1.9 Przyłączenie Państwa SHS do Królestwa Serbii </div> </a> <ul id="toc-Przyłączenie_Państwa_SHS_do_Królestwa_Serbii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> 2 Historia </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Historia </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Wytyczanie_granic_–_Traktat_Wersalski_i_układy_pokojowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wytyczanie_granic_–_Traktat_Wersalski_i_układy_pokojowe"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Wytyczanie granic – Traktat Wersalski i układy pokojowe </div> </a> <ul id="toc-Wytyczanie_granic_–_Traktat_Wersalski_i_układy_pokojowe-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Traktaty_pokojowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Traktaty_pokojowe"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.1 Traktaty pokojowe </div> </a> <ul id="toc-Traktaty_pokojowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kwestia_włoska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Kwestia_włoska"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.2 Kwestia włoska </div> </a> <ul id="toc-Kwestia_włoska-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Problemy_nowego_państwa_–_wieloetniczność_i_nierówności_społeczno-gospodarcze" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Problemy_nowego_państwa_–_wieloetniczność_i_nierówności_społeczno-gospodarcze"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Problemy nowego państwa – wieloetniczność i nierówności społeczno-gospodarcze </div> </a> <ul id="toc-Problemy_nowego_państwa_–_wieloetniczność_i_nierówności_społeczno-gospodarcze-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Polityka_wewnętrzna_–_podziały,_autorytaryzm,_serbska_dominacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Polityka_wewnętrzna_–_podziały,_autorytaryzm,_serbska_dominacja"> <div class="vector-toc-text"> 2.3 Polityka wewnętrzna – podziały, autorytaryzm, serbska dominacja </div> </a> <ul id="toc-Polityka_wewnętrzna_–_podziały,_autorytaryzm,_serbska_dominacja-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Charakterystyka_sceny_politycznej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Charakterystyka_sceny_politycznej"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.1 Charakterystyka sceny politycznej </div> </a> <ul id="toc-Charakterystyka_sceny_politycznej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rola_króla" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Rola_króla"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.2 Rola króla </div> </a> <ul id="toc-Rola_króla-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nowe_siły_polityczne_–_Partia_Demokratyczna_i_komuniści" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nowe_siły_polityczne_–_Partia_Demokratyczna_i_komuniści"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.3 Nowe siły polityczne – Partia Demokratyczna i komuniści </div> </a> <ul id="toc-Nowe_siły_polityczne_–_Partia_Demokratyczna_i_komuniści-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Rządy_do_uchwalenia_konstytucji_widowdańskiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rządy_do_uchwalenia_konstytucji_widowdańskiej"> <div class="vector-toc-text"> 2.4 Rządy do uchwalenia konstytucji widowdańskiej </div> </a> <ul id="toc-Rządy_do_uchwalenia_konstytucji_widowdańskiej-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Tymczasowe_Zgromadzenie_Narodowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Tymczasowe_Zgromadzenie_Narodowe"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.1 Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe </div> </a> <ul id="toc-Tymczasowe_Zgromadzenie_Narodowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pierwszy_rząd" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pierwszy_rząd"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.2 Pierwszy rząd </div> </a> <ul id="toc-Pierwszy_rząd-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reforma_rolna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Reforma_rolna"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.3 Reforma rolna </div> </a> <ul id="toc-Reforma_rolna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kolejne_rządy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Kolejne_rządy"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.4 Kolejne rządy </div> </a> <ul id="toc-Kolejne_rządy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przystąpienie_do_Małej_Ententy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Przystąpienie_do_Małej_Ententy"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.5 Przystąpienie do Małej Ententy </div> </a> <ul id="toc-Przystąpienie_do_Małej_Ententy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wybory_do_Konstytuanty_w_1920_r." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wybory_do_Konstytuanty_w_1920_r."> <div class="vector-toc-text"> 2.4.6 Wybory do Konstytuanty w 1920 r. </div> </a> <ul id="toc-Wybory_do_Konstytuanty_w_1920_r.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Konstytucja_widowdańska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Konstytucja_widowdańska"> <div class="vector-toc-text"> 2.5 Konstytucja widowdańska </div> </a> <ul id="toc-Konstytucja_widowdańska-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Uchwalenie_konstytucji" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Uchwalenie_konstytucji"> <div class="vector-toc-text"> 2.5.1 Uchwalenie konstytucji </div> </a> <ul id="toc-Uchwalenie_konstytucji-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Po_uchwaleniu_konstytucji_–_społeczne_niezadowolenie_i_delegalizacja_KPJ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Po_uchwaleniu_konstytucji_–_społeczne_niezadowolenie_i_delegalizacja_KPJ"> <div class="vector-toc-text"> 2.5.2 Po uchwaleniu konstytucji – społeczne niezadowolenie i delegalizacja KPJ </div> </a> <ul id="toc-Po_uchwaleniu_konstytucji_–_społeczne_niezadowolenie_i_delegalizacja_KPJ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Okres_1921–1928" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_1921–1928"> <div class="vector-toc-text"> 2.6 Okres 1921–1928 </div> </a> <ul id="toc-Okres_1921–1928-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Wybory_parlamentarne_w_1923_r." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wybory_parlamentarne_w_1923_r."> <div class="vector-toc-text"> 2.6.1 Wybory parlamentarne w 1923 r. </div> </a> <ul id="toc-Wybory_parlamentarne_w_1923_r.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Po_wyborach_z_1923_r." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Po_wyborach_z_1923_r."> <div class="vector-toc-text"> 2.6.2 Po wyborach z 1923 r. </div> </a> <ul id="toc-Po_wyborach_z_1923_r.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wybory_parlamentarne_w_1925_r." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wybory_parlamentarne_w_1925_r."> <div class="vector-toc-text"> 2.6.3 Wybory parlamentarne w 1925 r. </div> </a> <ul id="toc-Wybory_parlamentarne_w_1925_r.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Po_wyborach_z_1925_r." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Po_wyborach_z_1925_r."> <div class="vector-toc-text"> 2.6.4 Po wyborach z 1925 r. </div> </a> <ul id="toc-Po_wyborach_z_1925_r.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wybory_parlamentarne_w_1927_r." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wybory_parlamentarne_w_1927_r."> <div class="vector-toc-text"> 2.6.5 Wybory parlamentarne w 1927 r. </div> </a> <ul id="toc-Wybory_parlamentarne_w_1927_r.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Koniec_parlamentaryzmu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Koniec_parlamentaryzmu"> <div class="vector-toc-text"> 2.7 Koniec parlamentaryzmu </div> </a> <ul id="toc-Koniec_parlamentaryzmu-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zabójstwo_Radicia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zabójstwo_Radicia"> <div class="vector-toc-text"> 2.7.1 Zabójstwo Radicia </div> </a> <ul id="toc-Zabójstwo_Radicia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kryzys_ustrojowy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Kryzys_ustrojowy"> <div class="vector-toc-text"> 2.7.2 Kryzys ustrojowy </div> </a> <ul id="toc-Kryzys_ustrojowy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wprowadzenie_dyktatury" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wprowadzenie_dyktatury"> <div class="vector-toc-text"> 2.7.3 Wprowadzenie dyktatury </div> </a> <ul id="toc-Wprowadzenie_dyktatury-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Podział_administracyjny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Podział_administracyjny"> <div class="vector-toc-text"> 3 Podział administracyjny </div> </a> <button aria-controls="toc-Podział_administracyjny-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Podział administracyjny </button> <ul id="toc-Podział_administracyjny-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Słowianie_południowi_w_granicach_Austro-Węgier" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Słowianie_południowi_w_granicach_Austro-Węgier"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Słowianie południowi w granicach Austro-Węgier </div> </a> <ul id="toc-Słowianie_południowi_w_granicach_Austro-Węgier-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tymczasowy_podział_z_grudnia_1918_r." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tymczasowy_podział_z_grudnia_1918_r."> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Tymczasowy podział z grudnia 1918 r. </div> </a> <ul id="toc-Tymczasowy_podział_z_grudnia_1918_r.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rozporządzenie_z_1922_r." class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rozporządzenie_z_1922_r."> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Rozporządzenie z 1922 r. </div> </a> <ul id="toc-Rozporządzenie_z_1922_r.-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Władza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Władza"> <div class="vector-toc-text"> 4 Władza </div> </a> <button aria-controls="toc-Władza-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Władza </button> <ul id="toc-Władza-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Królowie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Królowie"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Królowie </div> </a> <ul id="toc-Królowie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Premierzy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Premierzy"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Premierzy </div> </a> <ul id="toc-Premierzy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Demografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Demografia"> <div class="vector-toc-text"> 5 Demografia </div> </a> <ul id="toc-Demografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> 6 Uwagi </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 7 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 8 Bibliografia </div> </a> <button aria-controls="toc-Bibliografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Bibliografia </button> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Książki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Książki"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Książki </div> </a> <ul id="toc-Książki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Artykuły" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Artykuły"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 Artykuły </div> </a> <ul id="toc-Artykuły-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dokumenty" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dokumenty"> <div class="vector-toc-text"> 8.3 Dokumenty </div> </a> <ul id="toc-Dokumenty-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 19 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-19" aria-hidden="true" > 19 języków </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%B1%D8%A8_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%81%D9%8A%D9%86%D9%8A%D9%8A%D9%86" title="مملكة الصرب والكروات والسلوفينيين – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="مملكة الصرب والكروات والسلوفينيين" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Reinu_de_los_Serbios,_Croates_y_Eslovenos" title="Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%9E%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D1%81%D1%8D%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%9E,_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%9E_%D1%96_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B0%D1%9E" title="Каралеўства сэрбаў, харватаў і славенцаў – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Каралеўства сэрбаў, харватаў і славенцаў" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D1%8A%D1%80%D0%B1%D0%B8,_%D1%85%D1%8A%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B8_%D0%B8_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8" title="Кралство на сърби, хървати и словенци – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Кралство на сърби, хървати и словенци" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Regne_dels_Serbis,_Croats_i_Eslovens" title="Regne dels Serbis, Croats i Eslovens – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Regne dels Serbis, Croats i Eslovens" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%A1lovstv%C3%AD_Srb%C5%AF,_Chorvat%C5%AF_a_Slovinc%C5%AF" title="Království Srbů, Chorvatů a Slovinců – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Království Srbů, Chorvatů a Slovinců" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Reino_de_los_Serbios,_Croatas_y_Eslovenos" title="Reino de los Serbios, Croatas y Eslovenos – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Reino de los Serbios, Croatas y Eslovenos" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Re%C4%9Dlando_de_serboj,_kroatoj_kaj_slovenoj" title="Reĝlando de serboj, kroatoj kaj slovenoj – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Reĝlando de serboj, kroatoj kaj slovenoj" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Royaume_des_Serbes,_Croates_et_Slov%C3%A8nes" title="Royaume des Serbes, Croates et Slovènes – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Royaume des Serbes, Croates et Slovènes" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Regno_dei_Serbi,_Croati_e_Sloveni" title="Regno dei Serbi, Croati e Sloveni – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Regno dei Serbi, Croati e Sloveni" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8,_%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%BB%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D1%8D%D0%BC%D0%B4%D0%B0_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%83" title="Серблилени, хорватлыланы эмда словенлилени короллугъу – karaczajsko-bałkarski" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Серблилени, хорватлыланы эмда словенлилени короллугъу" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="karaczajsko-bałkarski" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BE%D0%B2%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%BE%D1%85,_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%85_%D0%B8_%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8C%D0%BE%D1%85" title="Кральовство Сербох, Хорватох и Словенцьох – rusiński" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Кральовство Сербох, Хорватох и Словенцьох" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="rusiński" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%B2,_%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2_%D0%B8_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B5%D0%B2" title="Королевство сербов, хорватов и словенцев – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Королевство сербов, хорватов и словенцев" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Rennu_de_sos_Serbos,_de_sos_Croatos_e_de_sos_Islovenos" title="Rennu de sos Serbos, de sos Croatos e de sos Islovenos – sardyński" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Rennu de sos Serbos, de sos Croatos e de sos Islovenos" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardyński" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%A1%C4%BEovstvo_Srbov,_Chorv%C3%A1tov_a_Slovincov" title="Kráľovstvo Srbov, Chorvátov a Slovincov – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Kráľovstvo Srbov, Chorvátov a Slovincov" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Kraljevina_Srbov,_Hrvatov_in_Slovencev" title="Kraljevina Srbov, Hrvatov in Slovencev – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Kraljevina Srbov, Hrvatov in Slovencev" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Serbernas,_kroaternas_och_slovenernas_kungarike" title="Serbernas, kroaternas och slovenernas kungarike – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Serbernas, kroaternas och slovenernas kungarike" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%96%D0%B2%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%96%D0%B2,_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%82%D1%96%D0%B2_%D1%96_%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D0%B2" title="Королівство Сербів, Хорватів і Словенців – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Королівство Сербів, Хорватів і Словенців" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Regno_dei_Serbi,_Croati_e_Sloveni" title="Regno dei Serbi, Croati e Sloveni – wenecki" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Regno dei Serbi, Croati e Sloveni" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="wenecki" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q15102440#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=history">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q">Strony specjalne</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&oldid=73970458" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w%2C_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&id=73970458&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FKr%25C3%25B3lestwo_Serb%25C3%25B3w%2C_Chorwat%25C3%25B3w_i_S%25C5%2582owe%25C5%2584c%25C3%25B3w">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FKr%25C3%25B3lestwo_Serb%25C3%25B3w%2C_Chorwat%25C3%25B3w_i_S%25C5%2582owe%25C5%2584c%25C3%25B3w">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Kr%C3%B3lestwo+Serb%C3%B3w%2C+Chorwat%C3%B3w+i+S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w%2C_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kingdom_of_Serbs,_Croats_and_Slovenes" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q15102440" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output">Na mapach: <a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&pagename=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&params=44.820556_N_20.462222_E_type:city">44,820556°N 20,462222°E/44,820556 20,462222</a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><table class="infobox"> <caption class="naglowek"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r65781301">.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex{display:flex;justify-content:flex-start;align-items:center;gap:4px}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-ikona{flex-grow:0;flex-shrink:0;font-size:7px;max-width:40px;overflow:hidden}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-tekst{flex-grow:1}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-1{font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-2{font-style:italic}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-3{font-style:italic;font-size:90%}</style><div class="iboxt-1">Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców</div><div class="iboxt-2">Краљевина Срба, Хрвата и Словенаца Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca Kraljevina Srbov, Hrvatov in Slovencev</div> </caption> <tbody><tr style="background:var(--background-color-base, white); color:var(--color-base, black); text-align:center; font-weight:bold; border:1px solid #aaa;"> <td colspan="2">1918–1929 </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table class="ibox2"> <tbody><tr> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg" class="mw-file-description"><img alt="Herb" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg/100px-Coat_of_arms_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg.png" decoding="async" width="100" height="117" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg/150px-Coat_of_arms_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg/200px-Coat_of_arms_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg.png 2x" data-file-width="569" data-file-height="664" /></a> </td> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Yugoslavia_(1918%E2%80%931941).svg" class="mw-file-description"><img alt="Flaga" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg/100px-Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg.png" decoding="async" width="100" height="67" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg/150px-Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg/200px-Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="341" /></a> </td></tr> <tr> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Herb_Jugos%C5%82awii" title="Herb Jugosławii">Herb</a> </td> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Flaga_Jugos%C5%82awii" title="Flaga Jugosławii">Flaga</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr style="border-bottom:1px solid #aaa;"> <td colspan="2" style="text-align:center;"><a href="/wiki/Dewiza" title="Dewiza">Dewiza</a>: Jedan narod, jedan kralj, jedna država (Jeden naród, jeden król, jedno państwo) </td></tr> <tr style="border-bottom:1px solid #aaa;"> <td colspan="2" style="text-align:center;"><a href="/wiki/Hymn_pa%C5%84stwowy" title="Hymn państwowy">Hymn</a>: <a href="/wiki/Hymn_pierwszej_Jugos%C5%82awii" title="Hymn pierwszej Jugosławii">Hymn Królestwa SHS</a> (<a href="/wiki/Hymn_Serbii" title="Hymn Serbii">Bože pravde</a> + <a href="/wiki/Hymn_Chorwacji" title="Hymn Chorwacji">Lijepa naša domovino</a> + <a href="/wiki/Naprej_zastava_slave" title="Naprej zastava slave">Naprej zastava slave</a>) (Sprawiedliwy Boże, Piękna nasza Ojczyzno, Naprzód, sztandarze chwały) <audio id="mwe_player_0" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="200" style="width:200px;" data-durationhint="102" data-mwtitle="Himna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dc/Himna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg" type="audio/ogg; codecs="vorbis"" data-width="0" data-height="0" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/d/dc/Himna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg/Himna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg.mp3" type="audio/mpeg" data-transcodekey="mp3" data-width="0" data-height="0" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AHimna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg&lang=bs&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="bs" label="bosanski ‪(bs)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AHimna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg&lang=en&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="en" label="English ‪(en)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AHimna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg&lang=es&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="es" label="español ‪(es)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AHimna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg&lang=id&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="id" label="Bahasa Indonesia ‪(id)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AHimna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg&lang=ka&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ka" label="ქართული ‪(ka)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AHimna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg&lang=pt-br&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="pt-BR" label="português do Brasil ‪(pt-br)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AHimna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg&lang=th&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="th" label="ไทย ‪(th)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AHimna_Kraljevine_Jugoslavije.ogg&lang=zh-hk&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hant-HK" label="中文（香港） ‪(zh-hk)‬" data-dir="ltr" /></audio> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny" title="Ustrój polityczny">Ustrój polityczny</a> </th> <td> <a href="/wiki/Monarchia_konstytucyjna" title="Monarchia konstytucyjna">monarchia konstytucyjna</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Konstytucja" title="Konstytucja">Konstytucja</a> </th> <td> <a href="/wiki/Konstytucja_widowda%C5%84ska" class="mw-redirect" title="Konstytucja widowdańska">Konstytucja widowdańska</a> (od 1921 r.) </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Stolica" title="Stolica">Stolica</a> </th> <td> <a href="/wiki/Belgrad" title="Belgrad">Belgrad</a> </td></tr> <tr> <th>Data powstania </th> <td> <a href="/wiki/1_grudnia" title="1 grudnia">1 grudnia</a> <a href="/wiki/1918" title="1918">1918</a> </td></tr> <tr> <th>Data likwidacji </th> <td> <a href="/wiki/3_pa%C5%BAdziernika" title="3 października">3 października</a> <a href="/wiki/1929" title="1929">1929</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Monarcha" title="Monarcha">Władca</a> </th> <td> <a href="/wiki/Aleksander_I_Karadziordziewi%C4%87" title="Aleksander I Karadziordziewić">Aleksander I</a> </td></tr> <tr> <th>Powierzchnia </th> <td> 248 987<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000152-1">[1]</a> km² </td></tr> <tr> <th>Populacja (1921) • liczba ludności </th> <td> 11,984 mln<a href="#cite_note-2">[2]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Waluta" title="Waluta">Waluta</a> </th> <td> <a href="/w/index.php?title=Dinar_Kr%C3%B3lestwa_SHS&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dinar Królestwa SHS (strona nie istnieje)">dinar Królestwa SHS</a> (RSD) </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Strefa_czasowa" title="Strefa czasowa">Strefa czasowa</a> </th> <td> <a href="/wiki/Uniwersalny_czas_koordynowany" title="Uniwersalny czas koordynowany">UTC</a> +1 – zima UTC+2 – lato </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Nar%C3%B3d" title="Naród">Narody</a> i <a href="/wiki/Grupa_etniczna" title="Grupa etniczna">grupy etniczne</a> </th> <td> <a href="/wiki/Serbowie" title="Serbowie">Serbowie</a>, <a href="/wiki/Chorwaci" title="Chorwaci">Chorwaci</a>, <a href="/wiki/S%C5%82owe%C5%84cy" title="Słoweńcy">Słoweńcy</a>, <a href="/wiki/Boszniacy" title="Boszniacy">Boszniacy</a>, <a href="/wiki/Czarnog%C3%B3rcy" title="Czarnogórcy">Czarnogórcy</a>, <a href="/wiki/Macedo%C5%84czycy" title="Macedończycy">Macedończycy</a>, <a href="/wiki/Alba%C5%84czycy" title="Albańczycy">Albańczycy</a> i inni </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/J%C4%99zyk_urz%C4%99dowy" title="Język urzędowy">Język urzędowy</a> </th> <td> <a href="/w/index.php?title=J%C4%99zyk_serbsko-chorwacko-s%C5%82owe%C5%84ski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Język serbsko-chorwacko-słoweński (strona nie istnieje)">serbsko-chorwacko-słoweński</a> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_serbsko-chorwacki" title="Język serbsko-chorwacki">serbsko-chorwacki</a> i <a href="/wiki/J%C4%99zyk_s%C5%82owe%C5%84ski" title="Język słoweński">słoweński</a>) </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Religia" title="Religia">Religia</a> dominująca </th> <td> <a href="/wiki/Prawos%C5%82awie" title="Prawosławie">prawosławie</a>, <a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">katolicyzm</a>, <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><a href="/wiki/Plik:Yugoslavia1936physical.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Mapa opisywanego kraju" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Yugoslavia1936physical.jpg/240px-Yugoslavia1936physical.jpg" decoding="async" width="240" height="181" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Yugoslavia1936physical.jpg/360px-Yugoslavia1936physical.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Yugoslavia1936physical.jpg/480px-Yugoslavia1936physical.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="452" /></a> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2">Położenie na mapie <a href="/wiki/Plik:Kingdom_of_Yugoslavia_1930.svg" class="mw-file-description"><img alt="Położenie na mapie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Kingdom_of_Yugoslavia_1930.svg/237px-Kingdom_of_Yugoslavia_1930.svg.png" decoding="async" width="237" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Kingdom_of_Yugoslavia_1930.svg/355px-Kingdom_of_Yugoslavia_1930.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Kingdom_of_Yugoslavia_1930.svg/474px-Kingdom_of_Yugoslavia_1930.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="456" /></a> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kingdom_of_Yugoslavia" title="Commons"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/31px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kingdom_of_Yugoslavia" class="extiw" title="commons:Category:Kingdom of Yugoslavia">Multimedia w Wikimedia Commons</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, skr. Królestwo SHS (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_serbsko-chorwacki" title="Język serbsko-chorwacki">serb.-chorw.</a> Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca / Краљевина Срба, Хрвата и Словенаца, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_s%C5%82owe%C5%84ski" title="Język słoweński">słoweń.</a> Kraljevina Srbov, Hrvatov in Slovencev) – <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo" title="Państwo">państwo</a> <a href="/wiki/Europa" title="Europa">europejskie</a>, powstałe 1 grudnia 1918 r., po zakończeniu <a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojny światowej</a> i po rozpadzie <a href="/wiki/Austro-W%C4%99gry" title="Austro-Węgry">Austro-Węgier</a>. W obiegu nieoficjalnym nazywane Jugosławią – krajem południowych Słowian; obecnie określane jako pierwsza Jugosławia. 3 października 1929 r. państwo zostało przemianowane na <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Jugos%C5%82awii" title="Królestwo Jugosławii">Królestwo Jugosławii</a>. Na początku XX w. <a href="/wiki/S%C5%82owianie_po%C5%82udniowi" title="Słowianie południowi">Słowianie południowi</a> pozostawali rozbici między Austro-Węgry, <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Serbii" title="Królestwo Serbii">Królestwo Serbii</a>, <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Czarnog%C3%B3ry" title="Królestwo Czarnogóry">Królestwo Czarnogóry</a> oraz <a href="/wiki/Imperium_Osma%C5%84skie" title="Imperium Osmańskie">Imperium Osmańskie</a>. Po wybuchu I wojny światowej wzmogły się wśród Słowian nastroje separatystyczne, a Serbia, realizując koncepcję <a href="/wiki/Wielka_Serbia" title="Wielka Serbia">wielkoserbską</a> dążyła do ich przyłączenia. Na przełomie 1915 i 1916 r. Serbia upadła, a władza przeniosła się na wyspę <a href="/wiki/Korfu" title="Korfu">Korfu</a>, kontynuując politykę zjednoczenia Słowian południowych. We wrześniu 1918 r. ruszyła ofensywa <a href="/wiki/Ententa" title="Ententa">Ententy</a> na <a href="/wiki/Front_salonicki" title="Front salonicki">froncie salonickim</a>. 29 października 1918 r. Słowianie habsburscy ogłosili powstanie <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_Serb%C3%B3w" title="Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów">Państwa SHS</a>. W kolejnych tygodniach Państwo SHS oraz inne podmioty ogłaszały przyłączenie do Serbii. 1 grudnia 1918 r. książę-regent <a href="/wiki/Aleksander_I_Karadziordziewi%C4%87" title="Aleksander I Karadziordziewić">Aleksander I</a> ogłosił powstanie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Nowe państwo, stanowiące mieszankę kulturową, borykało się z problemami gospodarczo-społecznymi, a jego wewnętrzna unifikacja była dużym wyzwaniem. Politykę cechowała rozbicie na obozy narodowe oraz walka między dwoma koncepcjami: federalizmem i centralizmem. Największe znaczenie miały ugrupowania serbskie, chorwackie i słoweńskie. <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Komunist%C3%B3w_Jugos%C5%82awii" title="Związek Komunistów Jugosławii">Komunistyczna Partia Jugosławii</a> została zdelegalizowana w 1921 r. Szerokie kompetencje w systemie politycznym państwa posiadał król, Aleksander I, przejawiający skłonności <a href="/wiki/Autorytaryzm_(ustr%C3%B3j)" title="Autorytaryzm (ustrój)">autorytarne</a>. Sytuacja ustrojowa Królestwa bywa określana jako pseudoparlamentaryzm. W ciągu 10 lat rząd zmieniał się 24 razy. Permanentny kryzys polityczny osiągnął apogeum w czerwcu 1928 r., kiedy to poseł serbski zastrzelił przywódcę chorwackiej opozycji – <a href="/wiki/Stjepan_Radi%C4%87" title="Stjepan Radić">Stjepana Radicia</a>. 6 stycznia 1929 r. król wprowadził dyktaturę znosząc konstytucję oraz rozwiązując partie polityczne. 3 października 1929 r. państwo przemianowano na <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Jugos%C5%82awii" title="Królestwo Jugosławii">Królestwo Jugosławii</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geneza">Geneza</h2>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Geneza" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Geneza">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Eastern_Front,_1914.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Eastern_Front%2C_1914.jpg/239px-Eastern_Front%2C_1914.jpg" decoding="async" width="239" height="185" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Eastern_Front%2C_1914.jpg/359px-Eastern_Front%2C_1914.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Eastern_Front%2C_1914.jpg/478px-Eastern_Front%2C_1914.jpg 2x" data-file-width="891" data-file-height="690" /></a><figcaption>1914 r., początek I wojny światowej – niepodległa jeszcze Serbia i Czarnogóra; Chorwacja, Bośnia i Słowenia w granicach Austro-Węgier</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Początek_I_wojny_światowej">Początek I wojny światowej</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Początek I wojny światowej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Początek I wojny światowej">edytuj kod</a>]</div> Choć w miarę słabnięcia monarchii Węgrzy i Austriacy zdradzali tendencję do rozluźniania dotychczasowych związków<a href="#cite_note-CITEREFTyszkiewiczCzapiewski201078-3">[3]</a>, to na początku XX w. Włochy i Austro-Węgry wyrażały mocny sprzeciw wobec koncepcji powstania dużego bytu politycznego Słowian południowych na Bałkanach. Oba kraje obawiały się utraty wpływów i terytoriów. Przeciwnikiem idei Jugosławii był również Watykan, który obawiał się likwidacji silnego katolickiego kraju (monarchii habsburskiej), a w rezultacie utraty wpływów na rzecz prawosławia<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020451-4">[4]</a>. Od początku <a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojny światowej</a> (1914 r.) trwały intensywne zabiegi mocarstw obu bloków (tj. <a href="/wiki/Ententa" title="Ententa">Ententy</a> i <a href="/wiki/Tr%C3%B3jprzymierze" title="Trójprzymierze">Trójprzymierza</a>) o pozyskanie kolejnych sojuszników<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005502-5">[5]</a>. 26 kwietnia 1915 r. podpisano tajne porozumienie między Ententą a Włochami w Londynie, na mocy którego Włochy zobowiązały się do udziału w wojnie po stronie Ententy w zamian za nabytki terytorialne. Anglia, Francja i Rosja zgodziły się odstąpić Włochom słowiańską Gorycję-Gradyskę, Istrię, Triest oraz znaczną część Dalmacji wraz z wyspami<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005503-6">[6]</a><a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020454-7">[7]</a><a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004292–293-8">[8]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Serbska_deklaracja">Serbska deklaracja</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Serbska deklaracja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Serbska deklaracja">edytuj kod</a>]</div> W czasie wojny środowiska Chorwatów, Serbów i Słoweńców pod rządami Habsburgów (tzw. Słowianie habsburscy) czyniły silne starania o zjednanie sobie opinii międzynarodowej dla planów stworzenia wspólnego południowosłowiańskiego państwa. Serbskie elity wahały się między zjednoczeniem ziem serbskich pod egidą istniejącego <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Serbii" title="Królestwo Serbii">Królestwa Serbii</a>, a stworzeniem nowego, szerszego bytu politycznego obejmującego wszystkich Słowian habsburskich<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020452-9">[9]</a>. Jesienią 1914 r. władze Serbii ogłosiły, że odtąd ich celem stało się „(...) zakończenie tej wielkiej wojny, która – od momentu, kiedy się zaczęła – stała się jednocześnie walką o wyzwolenie i zjednoczenie całej naszej zniewolonej braci Serbów, Chorwatów i Słoweńców”<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020452-9">[9]</a>. Do tej pory Serbia nawoływała do zjednoczenia tylko Serbów w jednym państwie, a odtąd „Serbów, Chorwatów i Słoweńców”<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020453-10">[10]</a>. Pomysłodawcą deklaracji był serbski premier – <a href="/wiki/Nikola_Pa%C5%A1i%C4%87" title="Nikola Pašić">Nikola Pašić</a>. Zjednoczenie miało odbyć się poprzez przyłączenie Słowian habsburskich do Serbii, a w dalszej kolejności – stopieniu się ich w jeden naród serbski<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020453-10">[10]</a>. Przyszłe państwo, według koncepcji serbskiej, miało cechować się scentralizowaną władzą w rękach dynastii <a href="/wiki/Dynastia_Karadziordziewici%C3%B3w" title="Dynastia Karadziordziewiciów">Karadziordziewiciów</a><a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004294-11">[11]</a>. Premier Pašić, podobnie jak wiele innych środowisk serbskich, był przekonany, że na fali chorwackiego i słoweńskiego entuzjazmu wywołanego wyzwoleniem spod władzy habsburskiej, uda się przeprowadzić bezproblemowy proces ich serbizacji<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020453-10">[10]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Yugoslav_Committee.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Yugoslav_Committee.jpg/281px-Yugoslav_Committee.jpg" decoding="async" width="281" height="185" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Yugoslav_Committee.jpg/422px-Yugoslav_Committee.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Yugoslav_Committee.jpg/562px-Yugoslav_Committee.jpg 2x" data-file-width="4293" data-file-height="2827" /></a><figcaption>Komitet Jugosłowiański w 1916 r. (po dokładny opis fotografii zob. <a href="/wiki/Komitet_Jugos%C5%82owia%C5%84ski" title="Komitet Jugosłowiański">Komitet Jugosłowiański</a>)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Działalność_Komitetu_Jugosłowiańskiego_i_Słowian_habsburskich">Działalność Komitetu Jugosłowiańskiego i Słowian habsburskich</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Działalność Komitetu Jugosłowiańskiego i Słowian habsburskich" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Działalność Komitetu Jugosłowiańskiego i Słowian habsburskich">edytuj kod</a>]</div> Elity południowosłowiańskie pod panowaniem Habsburgów, wśród których prym wiedli politycy chorwaccy, były świadome odmienności wizji zjednoczeniowych i faktu, że Serbowie przede wszystkim pragną rozszerzyć swoje państwo. Uważano jednak wówczas, że najważniejsze to doprowadzić do zjednoczenia, a decyzje, co do konkretnych rozwiązań politycznych, zostaną podjęte w przyszłości<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020453-10">[10]</a>. Jednak na arenie międzynarodowej Chorwaci i Słoweńcy wciąż nie mieli siły przebicia dla swoich pomysłów, nie reprezentowali bowiem żadnego państwa (w odróżnieniu do rządu Królestwa Serbii), lecz tylko pewne środowiska polityczne<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020453–454-12">[12]</a>. 30 kwietnia 1915 r. założono w Paryżu Komitet Jugosłowiański<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020454-7">[7]</a>, na którego czele stanął <a href="/wiki/Ante_Trumbi%C4%87" title="Ante Trumbić">Ante Trumbić</a><a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004293-13">[13]</a>. Główną siedzibę ustanowiono w Londynie<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201639-14">[14]</a><a href="#cite_note-CITEREFTanty2003145-15">[15]</a>. Oprócz Trumbicia najważniejszymi przedstawicielami Komitetu byli <a href="/wiki/Frano_Supilo" title="Frano Supilo">Frano Supilo</a> i <a href="/wiki/Ivan_Me%C5%A1trovi%C4%87" title="Ivan Meštrović">Ivan Meštrović</a><a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020454-7">[7]</a>. Do zadań Komitetu, który składał się głównie z polityków jugosłowiańskich z Austro-Węgier<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985424-16">[16]</a>, należało przekonanie państw Ententy do pomysłu zjednoczenie Słowian południowych z Serbią (na zasadzie równouprawnienia narodów jugosłowiańskich<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985424-16">[16]</a>, przeciwstawiając się wielkoserbskim aspiracjom rządu Pašicia<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004293-13">[13]</a>) i oddania nowemu państwu obiecanych Włochom terenów. Argumentem Komitetu był skład etniczny tychże regionów, w których zdecydowanie przeważali Chorwaci. Dla Francji, Wielkiej Brytanii i Rosji ważniejsze jednak było zachęcanie Włochów do walki po ich stronie, niż zawieranie zobowiązań ze środowiskami, które w żaden istotny sposób nie mogły pomóc w pokonaniu państw centralnych<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020454-7">[7]</a>. Komitet przez cały okres wojny przebywał na emigracji<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020454-7">[7]</a>, gdzie przekonywał opinię publiczną mocarstw ententy o konieczności utworzenia państwa Słowian południowych. Wśród samych Serbów, Chorwatów i Słoweńców istniały rozbieżności co do kształtu wspólnego państwa<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000145-17">[17]</a>; m.in. wielu wyższych oficerów chorwackich, pozostających w weloletniej służbie wojskowej pod władzą Habsburgów, widziało dalszą przyszłość narodu w związku z Austro-Węgrami<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000145-17">[17]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Portrait_of_Ante_Trumbi%C4%87.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Portrait_of_Ante_Trumbi%C4%87.jpg/131px-Portrait_of_Ante_Trumbi%C4%87.jpg" decoding="async" width="131" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Portrait_of_Ante_Trumbi%C4%87.jpg/196px-Portrait_of_Ante_Trumbi%C4%87.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Portrait_of_Ante_Trumbi%C4%87.jpg/262px-Portrait_of_Ante_Trumbi%C4%87.jpg 2x" data-file-width="537" data-file-height="665" /></a><figcaption>Ante Trumbić – przewodniczący Komitetu</figcaption></figure>W międzyczasie narastał konflikt między Franem Supilem a pozostałymi członkami Komitetu. Supilo bardziej niż pozostali obawiał się, że Serbia dąży do pełnego podporządkowania sobie ziem chorwackich<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020456-18">[18]</a> i apelował, aby najpierw ustalić bezpieczną, federacyjną strukturę przyszłego państwa<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004294-11">[11]</a>. Trumbić i większość członków Komitetu trzymali się poglądu, że należy najpierw umożliwić powstanie Jugosławii w jakiejkolwiek formie, a następnie rozmawiać o szczegółach jej zjednoczenia<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004294-11">[11]</a>. Zdecydowana większość w rządzie serbskim opowiadała się za strukturą centralistyczną przyszłego państwa<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004294-11">[11]</a>. Latem 1916 r. Frano Supilo, zdając sobie sprawę z braku możliwości przekonania kolegów do swoich racji, opuścił Komitet, a rok później zmarł<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020456-18">[18]</a><a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004294-11">[11]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%D0%9E%D0%B4_%D0%9F%D0%B5%D1%9B%D0%B8_%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/%D0%9E%D0%B4_%D0%9F%D0%B5%D1%9B%D0%B8_%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8.JPG/251px-%D0%9E%D0%B4_%D0%9F%D0%B5%D1%9B%D0%B8_%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8.JPG" decoding="async" width="251" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/%D0%9E%D0%B4_%D0%9F%D0%B5%D1%9B%D0%B8_%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8.JPG/377px-%D0%9E%D0%B4_%D0%9F%D0%B5%D1%9B%D0%B8_%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/%D0%9E%D0%B4_%D0%9F%D0%B5%D1%9B%D0%B8_%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8.JPG/502px-%D0%9E%D0%B4_%D0%9F%D0%B5%D1%9B%D0%B8_%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8.JPG 2x" data-file-width="1143" data-file-height="609" /></a><figcaption>Ucieczka wojsk serbskich zimą 1915/16 r. przez Albanię w kierunku wybrzeża Adriatyku</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Upadek_Serbii">Upadek Serbii</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Upadek Serbii" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Upadek Serbii">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Front_salonicki#Potrójna_inwazja_i_upadek_Serbii" title="Front salonicki">Front salonicki – upadek Serbii</a>.</div> Jesienią 1915 r. armie niemiecka, austro-węgierska i bułgarska uderzyły na Serbię. Po zdobyciu Belgradu ofensywa nie zwalniała zmuszając Serbów do wycofania się w kierunku Kosowa<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200230-19">[19]</a>. W nocy z 13 na 14 października Bułgaria zaatakowała Macedonię odcinając Serbów od wojsk alianckich i portu salonickiego<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200230-19">[19]</a> – jedynego punktu zaopatrzenia armii Serbskiej w broń i amunicję<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003129-20">[20]</a>. Trzy armie osaczały Serbów od północy, zachodu i wschodu. Nim sojusznicy zgromadzili dostateczne siły na <a href="/wiki/Front_salonicki" title="Front salonicki">froncie salonickim</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005504-21">[21]</a>, podjęto decyzję o ewakuacji armii, cywilów i władzy przez Albanię i Czarnogórę w kierunku Adriatyku<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200230-19">[19]</a>. Rozpoczęła się tzw. <a href="/wiki/Alba%C5%84ska_Golgota" title="Albańska Golgota">albańska Golgota</a><a href="#cite_note-CITEREFMichalak201698-22">[22]</a>. Szacuje się, że podczas marszu, z powodu mrozów, głodu, chorób i albańskich ataków zginęło od 70 do 150 tys. żołnierzy i cywilów serbskich oraz czarnogórskich, a ostatecznie do wybrzeży Adriatyku dotarło 145 tys. żołnierzy i 5 tys. cywilów<a href="#cite_note-CITEREFMichalak201697-23">[23]</a>. Ocalałych statkami państw Ententy przewieziono na wyspę Korfu<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200230-19">[19]</a><a href="#cite_note-CITEREFMichalak201697-23">[23]</a>. Upadek Serbii przesądził również o losie Czarnogóry<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005504-21">[21]</a>. Wraz z wojskiem na wyspę Korfu przeniósł się rząd Pašicia, schorowany <a href="/wiki/Piotr_I_Karadziordziewi%C4%87" title="Piotr I Karadziordziewić">król Piotr</a> oraz zastępujący go syn – <a href="/wiki/Regent" title="Regent">regent</a> <a href="/wiki/Aleksander_I_Karadziordziewi%C4%87" title="Aleksander I Karadziordziewić">Aleksander</a><a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000144-24">[24]</a>. Dozbrojeni żołnierze wkrótce wzięli udział w walkach na froncie salonickim<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200230-19">[19]</a>. Rząd czarnogórski wraz z <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_I_Petrowi%C4%87-Niegosz" title="Mikołaj I Petrowić-Niegosz">królem Mikołajem</a> udał się na emigrację do Francji<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000144-24">[24]</a>, nie chcąc zaakceptować poniżających warunków pokojowych zaproponowanych przez Wiedeń<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200231-25">[25]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Deklaracja_majowa">Deklaracja majowa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Deklaracja majowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Deklaracja majowa">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Główny artykuł: <a href="/wiki/Deklaracja_majowa" title="Deklaracja majowa">Deklaracja majowa</a>.</div> Przywódcy południowosłowiańskich partii burżuazyjnych, drobnomieszczańskich i ludowych, działających na terenie Austro-Węgier, upatrywali większych korzyści dla dalszego rozwoju swych krajów w utrzymaniu związku z monarchią, aniżeli w połączeniu się ze słabą ekonomicznie i zacofaną Serbią, która kojarzona była z obszarem „barbarzyńskich Bałkanów”<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198020-26">[26]</a>. 30 maja 1917 r.<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201641-27">[27]</a>, posłowie jugosłowiańscy (z Istrii, Dalmacji i Słowenii<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020456-18">[18]</a><a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004294-11">[11]</a>) do austriackiej Rady Państwa zawiązali tzw. Klub Jugosłowiański<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985426-28">[28]</a><a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200231-25">[25]</a>. Tego samego dnia, podczas posiedzenia Rady Państwa, przedstawiciele klubu ogłosili tzw. Deklarację majową<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020456-18">[18]</a>. Domagano się zjednoczenia wszystkich żyjących w ramach monarchii Słoweńców, Chorwatów i Serbów w formie trzeciej jednostki państwowej pozostającej w federacji z Austro-Węgrami pod rządami dynastii habsburskiej<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004294-11">[11]</a><a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020456–457-29">[29]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985426-28">[28]</a>, w przeciwieństwie do emigracyjnego Komitetu Jugosłowiańskiego, który opowiadał się za całkowitym odłączeniem przyszłego państwa od monarchii. W dokumencie nie wspominano o połączeniu się z Królestwem Serbii<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200231-25">[25]</a>. Deklaracja majowa została przez przedstawicieli Komitetu przyjęta krytycznie, ponieważ uznano ją za ruch zmniejszający szanse na znalezienie międzynarodowego poparcia dla państwa Słowian południowych<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020457-30">[30]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Krfska.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Krfska.jpg/257px-Krfska.jpg" decoding="async" width="257" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Krfska.jpg/386px-Krfska.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Krfska.jpg/514px-Krfska.jpg 2x" data-file-width="941" data-file-height="537" /></a><figcaption>Sygnatariusze Deklaracji z Korfu, a wśród nich kluczowi politycy, m.in. stoi Milorad Drašković (pierwszy z prawej) oraz siedzą: Ante Trumbić (trzeci z lewej), Nikola Pašić (czwarty), <a href="/wiki/Stojan_Proti%C4%87" title="Stojan Protić">Stojan Protić</a> (szósty) i <a href="/wiki/Ljubomir_Davidovi%C4%87" title="Ljubomir Davidović">Ljubomir Davidović</a> (siódmy)<a href="#cite_note-31">[31]</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Deklaracja_z_Korfu">Deklaracja z Korfu</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Deklaracja z Korfu" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Deklaracja z Korfu">edytuj kod</a>]</div> W czasie kiedy podpisano Deklarację majową sytuacja Królestwa Serbii na arenie międzynarodowej wyglądała źle. Brak sukcesów militarnych, obalenie sojuszniczego <a href="/wiki/W%C5%82adcy_Rosji" title="Władcy Rosji">rosyjskiego cara</a>, <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_II_Romanow" title="Mikołaj II Romanow">Mikołaja II</a>, przez <a href="/wiki/Rewolucja_lutowa_1917" class="mw-redirect" title="Rewolucja lutowa 1917">rewolucję lutową</a> oraz przystąpienie do wojny Stanów Zjednoczonych, które mniej przychylne były postanowieniom Deklaracji londyńskiej oddającej Serbii południową Dalmację<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020458-32">[32]</a>. Presja wydarzeń międzynarodowych sprawiła<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985424-16">[16]</a>, że premier Serbii, Nikola Pašić, postanowił wesprzeć Komitet Jugosłowiański i otworzyć drogę do anektowania ziem zamieszkiwanych przez pozostałych Słowian południowych<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020458-32">[32]</a>. Rząd Pašicia, który po zmianach na Korfu składał się teraz wyłącznie z przedstawicieli <a href="/w/index.php?title=Narodowa_Partia_Radykalna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Narodowa Partia Radykalna (strona nie istnieje)">Partii Radykalnej</a>, bronił centralistycznej pozycji wielkoserbskiej. Komitet Jugosłowiański w Londynie natomiast, składał się z polityków jugosłowiańskich z Austro-Węgier i stał na stanowisku całkowitego równouprawnienia wszystkich narodów jugosłowiańskich<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985424-16">[16]</a>. Serbowie zaprosili na wyspę Korfu, w czerwcu 1917 r., chorwackich przedstawicieli na rozmowy o wizji przyszłego państwa. Trudne, trwające miesiąc rozmowy, ze strony Komitetu Jugosłowiańskiego, prowadził Ante Trumbić. Serbowie, wychodzący z założenia, że to Serbia wyzwalala terytoria słowiańskie, obstawali przy przyłączeniu ziem do swojego Królestwa i władzy scentralizowanej w Belgradzie. Chorwaci, obawiający się serbskiej dominacji, opowiadali się za państwem federacyjnym<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020458-32">[32]</a>. 20 lipca 1917 r. ostatecznie osiągnięto porozumienie w postaci tzw. <a href="/wiki/Deklaracja_z_Korfu" title="Deklaracja z Korfu">Deklaracji z Korfu</a><a href="#cite_note-CITEREFTyszkiewiczCzapiewski201079-33">[33]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985424-16">[16]</a>. Deklaracja wyraźnie określała, iż wspólnym celem jest zjednoczenie wszystkich Chorwatów, Serbów i Słoweńców w jednym, niezależnym państwie pod panowaniem dynastii Karadziordziewiciów<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985424-16">[16]</a>. Komitet Jugosłowiański uznał dynastię serbską za legalną w nowym państwie, a rząd serbski zgodził na utworzenie zgromadzenia wszystkich narodów, decydującego o ostatecznym ustroju państwa. Szczegółowe kwestie sporne planowano rozstrzygnąć później<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020459-34">[34]</a>. Deklaracja mówiła o jednym, trójimiennym, serbsko-chorwacko-słoweńskim narodzie<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985424-16">[16]</a>. Dokument poparł również <a href="/w/index.php?title=Czarnog%C3%B3rski_Komitet_Zjednoczenia_Narodowego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Czarnogórski Komitet Zjednoczenia Narodowego (strona nie istnieje)">Czarnogórski Komitet Zjednoczenia Narodowego</a> w Paryżu, działający pod przewodnictwem byłego premiera – <a href="/wiki/Andrija_Radovi%C4%87" title="Andrija Radović">Andriji Radovicia</a><a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200231-25">[25]</a><a href="#cite_note-CITEREFSzulc198022-35">[35]</a>. Komitet Jugosłowiański przekazał do Zagrzebia, który w tym czasie stał się centrum działalności politycznej Słowian habsburskich, depeszę namawiające do szerokiego przyjęcia Deklaracji z Korfu<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020459-34">[34]</a>. Z czasem autorzy Deklaracji majowej również coraz śmielej zaczęli opowiadać się za całkowitą niepodległością<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198021-36">[36]</a>. Wpływ na to miały wyraźne sukcesy polityczne Komitetu Jugosłowiańskiego (tj. Deklaracja z Korfu)<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198021-36">[36]</a>, radykalizacja ludności pod wpływem rewolucji lutowej i październikowej<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198023-37">[37]</a> oraz sytuacja ludności słowiańskiej w monarchii habsburskiej. Wcielanie Słowian do armii austro-węgierskiej przebiegało w atmosferze zastraszania. Oddziały słowiańskie kierowano zwykle na najbardziej niebezpieczne odcinki frontu, stosując przy tym różne formy przemocy. Słowiańscy żołnierze niechętnie walczyli przeciwko swoim pobratymcom i masowo sabotowali rozkazy, dezerterowali lub oddawali się do niewoli serbskiej i czarnogórskiej<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005508-38">[38]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:KongressfallofAH.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/KongressfallofAH.jpg/315px-KongressfallofAH.jpg" decoding="async" width="315" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/KongressfallofAH.jpg/473px-KongressfallofAH.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/KongressfallofAH.jpg/630px-KongressfallofAH.jpg 2x" data-file-width="3140" data-file-height="2067" /></a><figcaption>Reakcja Słoweńców na oderwanie się od Austro-Węgier; Lublana, Słowenia</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Emancypacja_–_Rada_Narodowa_i_Państwo_SHS">Emancypacja – Rada Narodowa i Państwo SHS</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Emancypacja – Rada Narodowa i Państwo SHS" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Emancypacja – Rada Narodowa i Państwo SHS">edytuj kod</a>]</div> 13 września 1918 r. ruszyła ofensywa na <a href="/wiki/Front_salonicki" title="Front salonicki">froncie salonickim</a>. W czasie kiedy alianci wyzwalali terytorium Serbii, wielonarodowościowe mocarstwo Habsburgów chyliło się ku upadkowi. Na terenach dziedzicznych i koronnych monarchii, również na ziemiach jugosłowiańskich, zaczęło kształtować się nowe życie polityczne o zabarwieniu narodowym. Postępującemu rozpadowi monarchii towarzyszyły na terenach jugosłowiańskich liczne bunty żołnierzy i coraz silniejsze objawy rewolucji społecznej. Sytuacja zmuszała mieszkańców do tworzenia administracji zastępczej w miejsce niefunkcjonujących i wycofujących się instytucji austro-węgierskich<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985429-39">[39]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Progla%C5%A1enje_raskida_veza_s_Austro-Ugarskom.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Progla%C5%A1enje_raskida_veza_s_Austro-Ugarskom.jpg/315px-Progla%C5%A1enje_raskida_veza_s_Austro-Ugarskom.jpg" decoding="async" width="315" height="198" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Progla%C5%A1enje_raskida_veza_s_Austro-Ugarskom.jpg/473px-Progla%C5%A1enje_raskida_veza_s_Austro-Ugarskom.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Progla%C5%A1enje_raskida_veza_s_Austro-Ugarskom.jpg/630px-Progla%C5%A1enje_raskida_veza_s_Austro-Ugarskom.jpg 2x" data-file-width="1919" data-file-height="1204" /></a><figcaption>Ogłoszenie zerwania związków z Austro-Węgrami; Zagrzeb, Chorwacja</figcaption></figure> Ostatecznie, w okresie załamania się zdolności obronnych Austro-Węgier, w październiku 1918 r., Słowianie habsburscy porzucili koncepcję „państwa w ramach monarchii Habsburgów” na rzecz ambicji niepodległościowych<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003147-40">[40]</a>. Działacze Klubu Jugosłowiańskiego podjęli samodzielne działania niezależne od postanowień z Korfu<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201642-41">[41]</a>. 5 października 1918 r. utworzono w Zagrzebiu <a href="/wiki/Rada_Narodowa_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_Serb%C3%B3w" title="Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów">Radę Narodową Słoweńców, Chorwatów i Serbów</a> (serb.-chorw. Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba), jako naczelny organ polityczny Jugosłowian w monarchii habsburskiej<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985428-42">[42]</a><a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000147-43">[43]</a>. Przewodniczącym rady został Słoweniec – <a href="/wiki/Anton_Koro%C5%A1ec" title="Anton Korošec">Anton Korošec</a>, a wiceprzewodniczącym Chorwat – <a href="/wiki/Ante_Paveli%C4%87_(1869%E2%80%931938)" title="Ante Pavelić (1869–1938)">Ante Pavelić</a><a href="#cite_note-uwaga1-44">[a]</a> i Serb – <a href="/wiki/Svetozar_Pribi%C4%87evi%C4%87" title="Svetozar Pribićević">Svetozar Pribićević</a><a href="#cite_note-CITEREFMorawski201637–38-45">[44]</a>. Nową instytucję szeroko poparły różne, często skonfliktowane ze sobą środowiska<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020460-46">[45]</a>, a jej celem było „zjednoczenie Słoweńców, Chorwatów i Serbów w wolnym i niepodległym państwie”<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198024-47">[46]</a>. Politycy w niej zasiadający ponownie byli podzieleni co do wizji przyszłego państwa, jednak tuż przed zakończeniem wojny, 19 października, rada ogłosiła się jedynym organem politycznym Słowian habsburskich<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020461-48">[47]</a>. 29 października parlament chorwacki ogłosił zerwanie wszelkich formalnoprawnych więzi z Austro-Węgrami<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198024-47">[46]</a>, oraz że zjednoczona Chorwacja, Slawonia i Dalmacja z Rijeką tworzą, z pozostałymi słowiańskimi ziemiami monarchii, niezależne <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_Serb%C3%B3w" title="Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów">Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów</a><a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020461-48">[47]</a>, uznając Radę Narodową w Zagrzebiu za najwyższą suwerenną władzę w tym państwie<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198024-47">[46]</a>. Reprezentowanie państwa w polityce międzynarodowej powierzono Komitetowi Jugosłowiańskiemu w Paryżu<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985429-39">[39]</a>. Nowy byt polityczny formalnie nie został jeszcze uznany na arenie międzynarodowej, jednak na ulicach wybuchła euforia spowodowana odłączeniem się od monarchii Habsburgów<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020461-48">[47]</a>. 8 października prezydent Stanów Zjednoczonych, <a href="/wiki/Woodrow_Wilson" title="Woodrow Wilson">Woodrow Wilson</a>, ogłosił pełne prawo Czechów i Jugosłowian do niepodległości<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000147-43">[43]</a>. Znaczenie polityczne i militarne Serbii rosło z dnia na dzień. 1 listopada 1918 r. wojska serbskie i francuskie odbiły Belgrad, w ciągu kilku kolejnych dni dotarły do Zagrzebia i opanowały południowe Węgry<a href="#cite_note-CITEREFBenson201134-49">[48]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:PetarI-Karadjordjevic.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/PetarI-Karadjordjevic.jpg/155px-PetarI-Karadjordjevic.jpg" decoding="async" width="155" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/PetarI-Karadjordjevic.jpg/234px-PetarI-Karadjordjevic.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/PetarI-Karadjordjevic.jpg/311px-PetarI-Karadjordjevic.jpg 2x" data-file-width="1089" data-file-height="1491" /></a><figcaption>Król Serbii – Piotr I Karadziordziewić</figcaption></figure> W zagrzebskiej Radzie Narodowej ponownie wyłoniły się dwie frakcje – jedna żądająca natychmiastowego zjednoczenia z Serbią, druga pragnąca szczegółowego omówienia problemu ustroju przyszłego państwa<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020462-50">[49]</a>. Tymczasem wojska włoskie wylądowały na wschodnim wybrzeżu Adriatyku, zajęły Triest, Pulę, Rijekę, Zadar i parły naprzód<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985429-39">[39]</a>. Protesty Rady Narodowej ani Komitetu Jugosłowiańskiego nie pomogły, ponieważ nowo utworzone państwo wciąż nie było uznawane przez Aliantów<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985429-39">[39]</a>. W wyniku palącego problemu, zdecydowaną przewagę uzyskała opcja natychmiastowego zjednoczenia z Serbią<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020462-50">[49]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Konferencja_w_Genewie">Konferencja w Genewie</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Konferencja w Genewie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Konferencja w Genewie">edytuj kod</a>]</div> Ostatnim aktem przed formalnym zjednoczeniem była tzw. Deklaracja genewska, którą podpisano na konferencji w Genewie, gdzie od 6 do 9 listopada 1918 r. obradował Komitet Jugosłowiański, Rada Narodowa z Zagrzebia i rząd Królestwa Serbii<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020463-51">[50]</a>. Rząd serbski uznał Radę Narodową SHS za wyraziciela polityki zjednoczeniowej Słowian habsburskich, w efekcie czego zmarginalizowaniu uległ sens funkcjonowania Komitetu Jugosłowiańskiego<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201645-52">[51]</a>. Deklaracja genewska mówiła o zjednoczeniu państwa jugosłowiańskiego w formie federacji złożonej z dwóch równorzędnych członów: Królestwa Serbii z rządem królewskim na czele i Państwa SHS z Radą Narodową w Zagrzebiu. Wspólne miały być natomiast ministerstwo spraw zagranicznych, wojskowych, marynarki, handlu i finansów oraz organizacja <a href="/wiki/Konstytuanta" title="Konstytuanta">konstytuanty</a>, opracowującej projekt nowej <a href="/wiki/Konstytucja" title="Konstytucja">ustawy zasadniczej</a><a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000148-53">[52]</a>. Oprócz tego ustalono m.in. korzystny, z perspektywy nie-Serbów, podział miejsc w rządzie. Deklaracja wywołała jednak sprzeciw nacjonalistycznych środowisk z Belgradu i serbskiej prawicy, dążącej do zdobycia hegemonii wśród narodów Jugosławii, tym samym niechętnej koncepcji federalizmu<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000148-53">[52]</a>. Ostatecznie strona serbska od postanowień genewskich odstąpiła, a deklaracja nie weszła w życie<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020463-51">[50]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985430-54">[53]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:SHS_1918_adresa_Aleksandru.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/SHS_1918_adresa_Aleksandru.jpg/220px-SHS_1918_adresa_Aleksandru.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/SHS_1918_adresa_Aleksandru.jpg/330px-SHS_1918_adresa_Aleksandru.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/SHS_1918_adresa_Aleksandru.jpg/440px-SHS_1918_adresa_Aleksandru.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="519" /></a><figcaption>Ante Pavelić wygłasza adres zjednoczeniowy regentowi Aleksandrowi; Belgrad, 1 grudnia 1918 r.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Przyłączenie_Państwa_SHS_do_Królestwa_Serbii">Przyłączenie Państwa SHS do Królestwa Serbii</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Przyłączenie Państwa SHS do Królestwa Serbii" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przyłączenie Państwa SHS do Królestwa Serbii">edytuj kod</a>]</div> 24 listopada 1918 r. Rada Narodowa w Zagrzebiu ogłosiła decyzję o zjednoczeniu z Serbią<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985430-54">[53]</a>. Powodów, dla których przedstawiciele Państwa SHS tak pośpiesznie zdecydowali się na akt zjednoczeniowy, było kilka. Do przyczyn emocjonalnych należy chęć realizacji, snutych od pokoleń, pragnień o własnym państwie i upadku Austro-Węgier<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020466-55">[54]</a><a href="#cite_note-CITEREFSzulc198025-56">[55]</a>. Do pragmatycznych: przeciwstawienie się ekspansji włoskiej, w której rękach znajdowały się już wszystkie chorwackie wyspy, a nawet przybrzeżna i kontynentalna Dalmacja – kolebka chorwackiej państwowości<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020465-57">[56]</a>. Szybkie zjednoczenie z Królestwem Serbii, nawet jeśli na nierównych zasadach, wydawało się jedynym sposobem na powstrzymanie włoskiego irredentyzmu<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020466-55">[54]</a>. Nie bez znaczenia również pozostawał fakt, że mocarstwa zachodnie nie uznawały istnienia Państwa SHS, ponieważ w wielu przypadkach popierały wielkoserbskie tendencje w Belgradzie. Ostatecznie sprawę przeważyła najbardziej zagrożona ekspansją włoską Dalmacja, która, wraz z władzami Bośni i Hercegowiny, 16 listopada, zadeklarowała gotowość do połączenia się z Serbią i nalegała na przyspieszenie działań politycznych<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198025-56">[55]</a><a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000148-53">[52]</a>. 24 listopada Rada Narodowa SHS powzięła decyzję o zjednoczeniu z Serbią i Czarnogóra<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198025-56">[55]</a>; na 28 członków prezydium rady, aż 27 opowiedziało się za rezolucją o zjednoczeniu<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020462-50">[49]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Serbian_Army_enters_Zagreb.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Serbian_Army_enters_Zagreb.jpg/246px-Serbian_Army_enters_Zagreb.jpg" decoding="async" width="246" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Serbian_Army_enters_Zagreb.jpg/369px-Serbian_Army_enters_Zagreb.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Serbian_Army_enters_Zagreb.jpg/492px-Serbian_Army_enters_Zagreb.jpg 2x" data-file-width="1415" data-file-height="933" /></a><figcaption>Parada armii serbskiej po zjednoczeniu z Państwem SHS; <a href="/wiki/Plac_bana_Josipa_Jela%C4%8Dicia_w_Zagrzebiu" title="Plac bana Josipa Jelačicia w Zagrzebiu">plac bana Josipa Jelačicia w Zagrzebiu</a></figcaption></figure> 25 listopada Wielkie Zgromadzenie Narodowe Baczki, Baranii i Banatu, obradujące w Nowym Sadzie, ogłosiło zerwanie relacji z Węgrami i przyłączenie się do Królestwa Serbskiego<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985430-54">[53]</a><a href="#cite_note-CITEREFSzulc198025-56">[55]</a><a href="#cite_note-CITEREFMorawski201647-58">[57]</a>. Szczególne kontrowersje wzbudzała kwestia zjednoczenia z Czarnogórą. W Serbii podejrzewano, że formalnie panująca czarnogórska dynastia <a href="/wiki/Petrovicie_Njego%C5%A1e" title="Petrovicie Njegoše">Petroviciów-Njegošów</a> będzie domagała się ustanowienia współwładzy w przyszłym państwie jugosłowiańskim lub przynajmniej szerokiej autonomii dla Królestwa Czarnogóry, a to nie odpowiadało centralistycznej wizji władzy w Belgradzie. Serbom zależało zatem na upozorowaniu legalności włączenia Czarnogóry do Jugosławii i jednoczesnej detronizacji króla Mikołaja I<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201647-58">[57]</a>. Ucieczka króla z kraju rozpoczęła serbskie działania na rzecz przyłączenia Czarnogóry<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201649-59">[58]</a>. Taka możliwość pojawiła się, gdy poparcia dla planów Serbii udzieliły czarnogórskie elity, w tym wielu byłych ministrów<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201647-58">[57]</a>. 26 listopada Wielkie Zgromadzenie Narodowe Czarnogóry, obradujące w Podgoricy, ogłosiło jednomyślnie decyzję o detronizacji, znajdującego się na emigracji, króla Mikołaja i połączeniu z Serbią w jedno państwo pod władzą Karadziordziewiciów<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198025-56">[55]</a>. Próba zbrojnego powstania, przywracającego obalonemu monarsze władzę, nie powiodła się<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000147-43">[43]</a>. 27 listopada 1918 r. wyruszył z Zagrzebia pociąg z przedstawicielami Słowian habsburskich, którzy mieli zwrócić się do regenta Aleksandra z oficjalną prośbą do regenta o przyłączenie do wspólnego państwa<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020464-60">[59]</a>. Wydarzenia poprzedzające przybycie delegacji Państwa SHS (tj. przyłączenie się Czarnogóry i Wojwodiny) umocniły pozycję rządu Serbskiego, co wpłynęło na ugodowy charakter <a href="/wiki/Adres_(proza_u%C5%BCytkowa)" title="Adres (proza użytkowa)">adresu</a> przedłożonego przez Ante Pavelicia<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198025-56">[55]</a>, 1 grudnia 1918 r., pieczętującego decyzję o zjednoczeniu<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985430-54">[53]</a>. Książę Aleksander proklamował utworzenie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985430-54">[53]</a>. Regent Aleksander I i serbskie elity dokonały zjednoczenia, w poczuciu serbskiego zwierzchnictwa, co miało niebagatelne znacznie dla przyszłej polityki wewnętrznej<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020465-57">[56]</a>. Po proklamacji wojska serbskie wkroczyły do Chorwacji i Dalmacji, a zjednoczenie jugosłowiańskie stało się faktem<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985430-54">[53]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Historia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bulgaria_after_Treatry_of_Neuilly-sur-Seine.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Bulgaria_after_Treatry_of_Neuilly-sur-Seine.png/270px-Bulgaria_after_Treatry_of_Neuilly-sur-Seine.png" decoding="async" width="270" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Bulgaria_after_Treatry_of_Neuilly-sur-Seine.png/405px-Bulgaria_after_Treatry_of_Neuilly-sur-Seine.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Bulgaria_after_Treatry_of_Neuilly-sur-Seine.png/540px-Bulgaria_after_Treatry_of_Neuilly-sur-Seine.png 2x" data-file-width="654" data-file-height="600" /></a><figcaption>Bułgaria po układzie z Nueilly-sur-Seine. Jasnym pomarańczowym kolorem zaznaczono terytoria odebrane Bułgarii.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wytyczanie_granic_–_Traktat_Wersalski_i_układy_pokojowe">Wytyczanie granic – Traktat Wersalski i układy pokojowe</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Wytyczanie granic – Traktat Wersalski i układy pokojowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wytyczanie granic – Traktat Wersalski i układy pokojowe">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Traktaty_pokojowe">Traktaty pokojowe</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Traktaty pokojowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Traktaty pokojowe">edytuj kod</a>]</div> Granice nowego państwa jugosłowiańskiego omawiane był m.in. na <a href="/wiki/Konferencja_pokojowa_w_Pary%C5%BCu_(1919%E2%80%931920)" title="Konferencja pokojowa w Paryżu (1919–1920)">konferencji pokojowej w Wersalu</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">[60]</a>. Królestwu SHS formalnie przyznano trzy miejsca, jednak wyznaczono na nie czterech delegatów<a href="#cite_note-CITEREFZawistowska2013175-62">[61]</a>. Byli to: serbski zwolennik centralizmu, unitaryzmu i idei Wielkiej Serbii oraz doświadczony negocjator – Nikola Pašić, chorwacki zwolennik federalizmu – Ante Trumbić, serbski dyplomata i minister – <a href="/wiki/Milenko_Vesni%C4%87" title="Milenko Vesnić">Milenko Vesnić</a>, a także <a href="/w/index.php?title=Ivan_%C5%BDolger&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ivan Žolger (strona nie istnieje)">Ivan Žolger</a> – słoweński prawnik<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">[60]</a><a href="#cite_note-CITEREFZawistowska2013175-62">[61]</a><a href="#cite_note-CITEREFMorawski201730-63">[62]</a>. Podpisany, w czerwcu 1919 r., <a href="/wiki/Traktat_wersalski" title="Traktat wersalski">Traktat Wersalski</a> uznał fakt zjednoczenia Serbów, Chorwatów i Słoweńców w jednym państwie<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000151-64">[63]</a>. Na konferencji pokojowej, 13 czerwca 1919 r., podpisano umowę jugosłowiańsko-rumuńską, na podstawie której północno-wschodnią, większą część spornego <a href="/wiki/Banat_(kraina)" title="Banat (kraina)">Banatu</a> odstąpiono Rumunii<a href="#cite_note-CITEREFZawistowska2013175-62">[61]</a>, a zachodnia część pozostała w granicach Królestwa SHS<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000151-64">[63]</a>. W 1924 r. doszło do wymiany kilku wsi na obszarze Banatu z Rumunią<a href="#cite_note-CITEREFZawistowska2013175-62">[61]</a>. 27 listopada 1919 r., w <a href="/wiki/Neuilly-sur-Seine" title="Neuilly-sur-Seine">Neuilly-sur-Seine</a>, podpisano <a href="/wiki/Traktat_w_Neuilly-sur-Seine" title="Traktat w Neuilly-sur-Seine">traktat pokojowy z Bułgarią</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">[60]</a>, na mocy którego kraj ten stracił okręgi caribrodzki i bosylewgradzki na zachodzie oraz dolinę rzeki Strumicy w Macedonii Wardarskiej (łącznie ok. 2500 km² terytorium i 113 tys. mieszkańców<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003156-65">[64]</a>). Bułgaria miała również zapłacić królestwu za szkody poczynione w czasie wojny<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005527-66">[65]</a>. Kwestia Macedonii Wardarskiej nie była poruszana, ponieważ wówczas powszechnie uważano ją za część Serbii, określając ją jako Serbia Południowa (Južna Srbija)<a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000177-67">[66]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">[60]</a>. Przeciw włączeniu Macedonii do Królestwa SHS protestowały niektóre koła <a href="/wiki/Wewn%C4%99trzna_Macedo%C5%84ska_Organizacja_Rewolucyjna" title="Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna">WMRO</a>, pragnące utworzenia niepodległego państwa, lecz przedłożone przez nie w Wersalu specjalne memorandum nie zostało uwzględnione<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544-68">[67]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C3%96sterreich-Ungarns_Ende.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/%C3%96sterreich-Ungarns_Ende.png/266px-%C3%96sterreich-Ungarns_Ende.png" decoding="async" width="266" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/%C3%96sterreich-Ungarns_Ende.png/399px-%C3%96sterreich-Ungarns_Ende.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/%C3%96sterreich-Ungarns_Ende.png/532px-%C3%96sterreich-Ungarns_Ende.png 2x" data-file-width="1643" data-file-height="970" /></a><figcaption>Kolorami zaznaczono terytoria przedwojenne: pomarańczowy – Austria, różowy – Węgry, niebieski – Bośnia i Hercegowina. Czerwonymi liniami zaznaczono granice państwowe już po traktatach z Trianon i Saint-Germain-en-Laye.</figcaption></figure> Granicę z <a href="/wiki/Republika_Austriacka" title="Republika Austriacka">Republiką Austriacką</a> ustalono 10 września 1919 r., podpisując <a href="/wiki/Traktat_w_Saint-Germain-en-Laye_(1919)" title="Traktat w Saint-Germain-en-Laye (1919)">traktat pokojowy w Saint-Germain-en-Laye</a>. Na jego podstawie większa część Krainy, południowa Styria z Mariborem i skrawek Karyntii został włączony do Królestwa SHS. O przynależności południowej Karyntii rozstrzygnął <a href="/wiki/Plebiscyt_w_Karyntii" title="Plebiscyt w Karyntii">plebiscyt przeprowadzony 10 października 1920 r.</a>, w którym za przynależnością do Austrii opowiedziało się 59% głosujących<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">[60]</a>. <a href="/wiki/Traktat_w_Trianon" title="Traktat w Trianon">Pokój z Węgrami</a> podpisano 4 czerwca 1920 r. w pałacu Trianon w Wersalu; regulował on sytuację graniczną z Królestwem Węgier<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004328-69">[68]</a>. Według jego postanowień Jugosławii przypadła <a href="/wiki/Slawonia" title="Slawonia">Slawonia</a>, <a href="/wiki/Prekmurje" title="Prekmurje">Prekmurje</a>, <a href="/wiki/Me%C4%91imurje" title="Međimurje">Međimurje</a> oraz znaczna część Wojwodiny z <a href="/wiki/Baranja" title="Baranja">Baranją</a> i <a href="/wiki/Baczka" title="Baczka">Baczką</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">[60]</a>. 10 sierpnia 1920 r., w <a href="/wiki/S%C3%A8vres" title="Sèvres">Sévres</a>, podpisano <a href="/wiki/Traktat_w_S%C3%A8vres" title="Traktat w Sèvres">traktat pokojowy z Turcją</a> – był to jednak akt czysto formalny, ponieważ oba państwa ze sobą nie graniczyły<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">[60]</a>. W 1921 r. wojska serbskie wycofały się z północnej Albanii, zajętej pod koniec wojny<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000151-64">[63]</a>. W 1923 r. podpisano również układ z Grecją, na mocy którego Królestwo SHS otrzymało w dzierżawę na okres 50 lat część portu w <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Salonikach</a> (tzw. Jugozona), jako strefę autonomiczną i wolnocłową<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198029-70">[69]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Kwestia_włoska">Kwestia włoska</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Kwestia włoska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kwestia włoska">edytuj kod</a>]</div> W latach powojennych problemem pozostawały ekspansywne aspiracje włoskiego rządu<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201730-63">[62]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">[60]</a>. Włochy już pod koniec wojny zajęły całą Istrię, zachodnią Krainę, słoweńskie Przymorze, Rijekę, Zadar oraz wyspy dalmatyńskie, m.in. <a href="/wiki/Cres" title="Cres">Cres</a>, <a href="/wiki/Lo%C5%A1inj" title="Lošinj">Lošinj</a>, <a href="/wiki/Lastovo" title="Lastovo">Lastovo</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432–433-71">[70]</a>. Jugosłowianie próbowali rozwiązać spór na konferencji w Paryżu<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201730-63">[62]</a>. Włosi, powołując się na tajny traktat londyński z 1915 r., traktowali zajęte ziemie jako własne oraz nawoływali do spełnienia obietnic zawartych w porozumieniu z 1915 r.<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020467-72">[71]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543-73">[72]</a>. Na terenach obiecanych Włochom większość mieszkańców stanowili Słowianie<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020467-72">[71]</a>. Ważną kwestią sporną pozostawała również Rijeka (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_w%C5%82oski" title="Język włoski">wł.</a> Fiume)<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020467-72">[71]</a>. Od końca 1918 r. w mieście stacjonowała włoska armia i prowadzona była zakrojona na szeroką skalę akcja propagandowa, będąca próbą wykreowania w mieszkańcach poczucia historycznej przynależności Rijeki do Włoch<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201730-63">[62]</a>. Widząc zagrożenie odebrania Włochom tego ważnego miasta, 12 września 1919 r.<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201732-74">[73]</a>, włoski pisarz, <a href="/wiki/Gabriele_D%E2%80%99Annunzio" title="Gabriele D’Annunzio">Gabriele D’Annunzio</a>, dokonał przewrotu w Rijece, wkraczając do miasta z dwutysięczną paramilitarną formacją, a rok później ogłosił utworzenie tzw. <a href="/wiki/Regencja_Carnaro" title="Regencja Carnaro">Regencji Carnaro</a><a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020467-72">[71]</a>. Nie była to jednak inicjatywa rządu włoskiego, który bynajmniej nie planował aneksji miasta w drodze przewrotu<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201733-75">[74]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Fiume_cheering_D%27Annunzio.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Fiume_cheering_D%27Annunzio.jpg/267px-Fiume_cheering_D%27Annunzio.jpg" decoding="async" width="267" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Fiume_cheering_D%27Annunzio.jpg/401px-Fiume_cheering_D%27Annunzio.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Fiume_cheering_D%27Annunzio.jpg/534px-Fiume_cheering_D%27Annunzio.jpg 2x" data-file-width="582" data-file-height="361" /></a><figcaption>Mieszkańy Rijeki (Fiume) świętują zajęcie miasta przez Gabriele D’Annunzio w 1919 r.</figcaption></figure> Wobec nacisków mocarstw zwycięskich<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544-68">[67]</a> oraz faktu, iż Serbskie wojsko i politycy nie garnęli się ochoczo do walki o zajęte chorwacko-słoweńskie obszary<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004328-69">[68]</a>, Ante Trumbić zmuszony był podpisać z Włochami, 12 listopada 1920 r., traktat pokojowy w <a href="/wiki/Rapallo" title="Rapallo">Rapallo</a>, na mocy którego przyznano Włochom: Zadar<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000151-64">[63]</a>, całą Istrię wraz z Triestem i okolicami<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544-68">[67]</a> oraz część wysp, m.in. Brijun, Cres, Lošinj<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004328-69">[68]</a>. Nie uznano istnienia Regencji Carnaro<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201743-76">[75]</a>, zaś Rijekę uznano za niezależne państwo (zob. <a href="/wiki/Wolne_Miasto_Fiume" title="Wolne Miasto Fiume">Wolne Miasto Fiume</a>)<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020468-77">[76]</a><a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000151-64">[63]</a>. Królestwo SHS utraciło m.in. największy port w Rijece, port w Zadarze oraz wielkie stocznie w Puli i Rijece<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004329-78">[77]</a>, zyskało natomiast Dalmację<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201743-76">[75]</a>. Ustalono również, że włoska nazwa Fiume będzie obowiązywała w obu państwach<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201744-79">[78]</a>. Poprzez postanowienia traktatowe ok. 500 tys. Słowian pozostało w państwie włoskim<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020467-72">[71]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985433-80">[79]</a><a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004328-69">[68]</a>. Porozumienie z Rapallo, choć i tak znacznie korzystniejsze dla Królestwa SHS niż ostatecznie niewprowadzone w życie porozumienie londyńskie<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020468-77">[76]</a><a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004329-78">[77]</a>, zostało przyjęte w Jugosławii, jako haniebna porażka. Po powrocie do kraju, Ante Trumbić podał się do dymisji z funkcji ministra spraw zagranicznych<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020468-77">[76]</a>. Po dojściu do władzy, <a href="/wiki/Benito_Mussolini" title="Benito Mussolini">Benito Mussolini</a> ponownie zajął się kwestią wolnego miasta i szykował się do jego zajęcia<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201747-81">[80]</a>. Ostatecznie, na mocy porozumienia podpisanego 27 stycznia 1924 r.<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003156-65">[64]</a>, przesądzono o włączeniu Wolnego Miasta Fiume do Włoch<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020468-77">[76]</a><a href="#cite_note-CITEREFMorawski201747-81">[80]</a>. W porozumieniu zagwarantowano Królestwu SHS przynajmniej pięćdziesięcioletni dostęp do portu w Rijece, a jugosłowiańską mniejszość objęto specjalnym statusem ochronnym<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201747-81">[80]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Problemy_nowego_państwa_–_wieloetniczność_i_nierówności_społeczno-gospodarcze">Problemy nowego państwa – wieloetniczność i nierówności społeczno-gospodarcze</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Problemy nowego państwa – wieloetniczność i nierówności społeczno-gospodarcze" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Problemy nowego państwa – wieloetniczność i nierówności społeczno-gospodarcze">edytuj kod</a>]</div> Nowe państwo było państwem średnim, na 12. miejscu w Europie pod względem obszaru, a 10. pod względem zaludnienia<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985433-80">[79]</a>. Przodowało pod względem różnorodności narodów, religii i kultur<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004326-82">[81]</a>. W jego granicach znalazły się ziemie o różnym stopniu rozwoju gospodarczo-społecznego<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544-68">[67]</a>. Na ok. 12 mln mieszkańców, obok Serbów, Chorwatów i Słoweńców, w państwie mieszkało ok. 2 mln przedstawicieli mniejszości narodowych<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985434-83">[82]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985433-80">[79]</a>. Przez ziemie jugosłowiańskie przebiegała cezura między wyznaniami, alfabetami oraz ogólnym stanem rozwoju kulturalnego, społeczno-gospodarczego<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985434-83">[82]</a>. Serbowie, Macedończycy i Czarnogórcy byli w większości prawosławnymi, Chorwaci i Słoweńcy z kolei byli katolikami, a część ludności Bośni i Hercegowinie oraz Kosowa – muzułmanami<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544-68">[67]</a>. Dodatkowo Serbska Cerkiew Prawosławna była pod patronatem państwowym w odróżnieniu od kościoła katolickiego czy wspólnoty muzułmańskiej<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020470-84">[83]</a>. Wielowiekowa przynależność do różnych imperiów i centrów kulturowych pozostawiła po sobie trwałe ślady w sferze mentalnej oraz obyczajowej<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020469-85">[84]</a>. Różny był też stopień doświadczenia politycznego. Przyzwyczajeni do parlamentaryzmu i demokracji Serbowie oraz narody żyjące pod monarchią habsburską znalazły się w kraju z Macedończykami i Serbami z Kosowa, którzy pod okupacją turecką nie mieli żadnej możliwości politycznej partycypacji w życiu państwa<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985437-86">[85]</a><a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200240-87">[86]</a>. Ludność królestwa miała przede wszystkim poczucie przynależności do swojego narodu. Koncepcja jedności jugosłowiańskiej docierała do nielicznych, dlatego też budowa zintegrowanego państwa i problem narodowościowy stanowił jedną z najważniejszych kwestii w polityce wewnętrznej Królestwa<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000152-1">[1]</a>. Na ziemiach jugosłowiańskich w chwili zjednoczenia obowiązywało sześć różnych kodeksów prawnych<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985437-86">[85]</a>. Oprócz tego, w państwie istniało 5 <a href="/wiki/Waluta" title="Waluta">walut</a>, a ubogą <a href="/wiki/Kolej" title="Kolej">koleją</a> zarządzały cztery różne firmy kolejowe<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020470-84">[83]</a>. Sąsiadujące ze sobą regiony nie były skomunikowane, ponieważ przez kilkaset lat dzieliła je granica polityczna<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020470-84">[83]</a>. W 1922 r. w całym państwie istniało zaledwie 9300 km linii kolejowych, które ułożone były w sposób odśrodkowy, tj. osobne linie biegły w kierunku Wiednia, Budapesztu i Stambułu, zgodnie z granicami dawnych mocarstw. Serbia początkowo nie miała bezpośredniego połączenia kolejowego z Morzem Adriatyckim, ani nawet z Bośnią czy Czarnogórą<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985437-86">[85]</a>. W 1921 r. w całym państwie zatrudnionych w przemyśle i górnictwie było zaledwie 9,9% ludności, podczas gdy w rolnictwie było to 78,9%<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985434-83">[82]</a>. Państwo było więc przede wszystkim krajem chłopskim, choć struktura rolnicza była bardzo zróżnicowana<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020469-85">[84]</a>. W rolnictwie, obok rozwiniętych wielkich majątków na byłych obszarach austro-węgierskich, tj. Słowenia<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020469-85">[84]</a>, występowały przeżytki feudalizmu w Czarnogórze, Kosowie, Macedonii, Bośni, Hercegowinie i Dalmacji<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544-68">[67]</a>, a uprawa roli nadal odbywała się tam narzędziami prymitywnymi<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985435-88">[87]</a>. Na obszarze południowym i wschodnim pług należał do rzadkości; prace rolne odbywały się przy pomocy drewnianej sochy i brony<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200239-89">[88]</a>. W Serbii<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020469-85">[84]</a>, jak i w pozostałych regionach poza Slawonią i częściowo Słowenią, doszło do ogromnego rozdrobnienia gospodarstw<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200239-89">[88]</a>. Wielu chłopów posiadało gospodarstwa na tyle małe, że nie byli w stanie utrzymać z nich własnych rodzin<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200239-89">[88]</a>. W Macedonii i Kosowie nie przestała jeszcze wtedy funkcjonować tzw. <a href="/wiki/Zadruga" title="Zadruga">zadruga</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985435-88">[87]</a>, a kobiety wciąż spulchniały tam ziemię zaostrzonymi długimi kijami<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200239-89">[88]</a>. Nierówności pod względem rolnictwa znajdowały odbicie w całej gospodarce. Kraje byłej monarchii austro-węgierskiej, tj. Słowenia, Chorwacja i Wojwodina, chociaż zacofane w porównaniu z Austrią, Czechami czy Węgrami, był zdecydowanie lepiej rozwinięte niż Macedonia, Bośnia, Hercegowina, Czarnogóra i Serbia<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985434-83">[82]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544-68">[67]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985435-88">[87]</a>. Zadłużenie za wyposażenie i utrzymanie armii serbskiej w latach 1914–1918 wynosiło: wobec Francji – 1,24 mld franków, wobec Anglii – 25 mln funtów, wobec Stanów Zjednoczonych – 63 mln dolarów<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985434-83">[82]</a>. Oprócz tego królestwo zostało zobowiązane do przyjęcia części długu Austro-Węgier<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985435-88">[87]</a>. Kryzys pogłębiał również powrót zdemobilizowanych żołnierzy<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005545-90">[89]</a>. Liczbę ofiar serbskich oficjalnie szacowano na ok. 1250 tys. ludzi, co stanowiło 28% przedwojennego stanu ludności<a href="#cite_note-CITEREFHebda2014189-91">[90]</a>. Zrujnowany przemysł, transport, brak surowców i paliw uniemożliwiał podjęcie produkcji w zakładach przemysłowych, co powodowało masowe bezrobocie. Spadek produkcji przemysłowej i rolnej powodował trudności w zaopatrzeniu ludności w żywność i niezbędne artykuły, których ceny rosły<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005545-90">[89]</a>. W chwili powstania państwa ponad połowa jego mieszkańców (51,5%) nie umiała czytać i pisać. <a href="/wiki/Analfabetyzm" title="Analfabetyzm">Analfabetyzm</a> był szczególnie wysoki w krajach potureckich<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985434-83">[82]</a>. Na całym obszarze jugosłowiańskim przed 1918 r. istniały tylko dwie wyższe uczelnie: <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Zagrzebiu" title="Uniwersytet w Zagrzebiu">Uniwersytet Zagrzebski</a> i <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Belgradzie" title="Uniwersytet w Belgradzie">Belgradzki</a>, w których łącznie studiowało ok. 2 tys. studentów<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985436-92">[91]</a>. W 1919 r. utworzono <a href="/wiki/Uniwersytet_Lubla%C5%84ski" title="Uniwersytet Lublański">Uniwersytet Królestwa SHS w Lublanie</a>, natomiast w 1920 r. powstały filie, mającego chroniczne problemy kadrowe, Uniwersytetu Belgradzkiego w Skopje i Suboticy<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200240-87">[86]</a>. Na obszarze całego państwa rodzima warstwa średnia, mieszczańska była nieliczna. Obszar jugosłowiański posiadał jeden z najniższych w Europie stopień urbanizacji<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985435-88">[87]</a>, nie posiadając w skali europejskiej wielkich ani średnich miast<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200240-87">[86]</a>. W 1900 r. dwa największe miasta jugosłowiańskie, tj. Belgrad i Zagrzeb, liczyły zaledwie po nieco ponad 60 tys. mieszkańców<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985436-92">[91]</a><a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200240-87">[86]</a>. W miastach wiejskie chaty stały przy głównych ulicach, a w niedalekiej odległości od centralnych kwartałów wciąż funkcjonowały gospodarstwa rolne i hodowlane<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200240-87">[86]</a>. Liczebność klasy robotniczej zależała od stopnia uprzemysłowienia: najsilniejszego w Słowenii, a najsłabszego w Macedonii i Kosowie. W czasie powstania państwa nie było jednej jugosłowiańskiej partii robotniczej. Na wszystkie zdecentralizowane partie robotnicze silny wpływ wywarła <a href="/wiki/Rewolucja_pa%C5%BAdziernikowa" title="Rewolucja październikowa">Rewolucja Październikowa</a> w Rosji. Ten czynnik, rozbudzony we wszystkich krajach jugosłowiańskich, stanowił jeden z elementów integracji nowego państwa, jednak ograniczał się do słabej liczebnie i organizacyjnie klasy robotniczej<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985436-92">[91]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:NikolaPasic--serbiaherpeopleh00petruoft.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/NikolaPasic--serbiaherpeopleh00petruoft.png/141px-NikolaPasic--serbiaherpeopleh00petruoft.png" decoding="async" width="141" height="205" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/NikolaPasic--serbiaherpeopleh00petruoft.png/212px-NikolaPasic--serbiaherpeopleh00petruoft.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/NikolaPasic--serbiaherpeopleh00petruoft.png/282px-NikolaPasic--serbiaherpeopleh00petruoft.png 2x" data-file-width="591" data-file-height="858" /></a><figcaption>Nikola Pašić – czołowy polityk i wielokrotny premier Królestwa SHS</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Polityka_wewnętrzna_–_podziały,_autorytaryzm,_serbska_dominacja">Polityka wewnętrzna – podziały, autorytaryzm, serbska dominacja</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Polityka wewnętrzna – podziały, autorytaryzm, serbska dominacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Polityka wewnętrzna – podziały, autorytaryzm, serbska dominacja">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Charakterystyka_sceny_politycznej">Charakterystyka sceny politycznej</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Charakterystyka sceny politycznej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Charakterystyka sceny politycznej">edytuj kod</a>]</div> Ustrój królestwa oraz polityka gospodarcza nie były określone w akcie proklamacji niepodległości i kształtowały się dopiero po wojnie<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005542-93">[92]</a>. Nacjonaliści wielkoserbscy przyjęli nowe państwo z zadowoleniem, widząc w nim kontynuację Królestwa Serbii, lecz na dawnych ziemiach monarchii habsburskiej nierzadko wywoływało ono falę niezadowolenia, a nawet próby buntu ze strony żołnierzy chorwackich, odczuwających zagrożenie dla swojej tożsamości w postaci serbskiej supremacji<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000149-94">[93]</a>. Największe antagonizmy rozgorzały właśnie między Serbami i Chorwatami. Ci drudzy nie mieli zamiaru wyrzekać się na rzecz Belgradu autonomii, o którą walczyli przez wieki. Serbowie z kolei widzieli siebie jako wyzwolicieli południowych Słowian spod obcego jarzma (osmańskiego i habsburskiego), a także żyli w przekonaniu, że w czasie wojny wycierpieli więcej niż inne narody i w związku z tym należy im się choćby częściowa rekompensata za poniesione straty. Wielu Serbów wówczas wciąż nie wyzbyło się nieufności w stosunku do Chorwatów na tle ich wiary katolickiej i dawnych związków z cesarstwem<a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005167-95">[94]</a>. Zjednoczenie pod berłem Karadziordziewiciów de facto definitywnie sankcjonowało dominację narodu serbskiego<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000149-94">[93]</a>. We władzach terenowych, podobnie jak we wszystkich rządach, czołowe pozycje zajmowali Serbowie<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543-73">[72]</a>. Również policja i armia podlegała przede wszystkim oficerom serbskim<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003175-96">[95]</a>. Nowe państwo czciło niemal wyłącznie żołnierzy serbskich walczących w trakcie I wojny światowej<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020483-97">[96]</a>. Serbowie dominowali również terytorialnie i ludnościowo<a href="#cite_note-CITEREFHebda2014190-98">[97]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Stjepan-Radic.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Stjepan-Radic.png/142px-Stjepan-Radic.png" decoding="async" width="142" height="135" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Stjepan-Radic.png/213px-Stjepan-Radic.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Stjepan-Radic.png/284px-Stjepan-Radic.png 2x" data-file-width="1322" data-file-height="1258" /></a><figcaption>Stjepan Radić – przywódca Chorwackiej Ludowej Partii Chłopskiej</figcaption></figure> Głównym temat polityki wewnętrznej pozostawał, toczący się niemal przez cały okres międzywojenny, spór na temat organizacji wewnętrznej państwa<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198034-99">[98]</a>. Najgorliwszymi obrońcami unitaryzmu i centralizmu byli Serbowie z Partii Radykalnej<a href="#cite_note-uwaga2-100">[b]</a>, pod przewodnictwem Nikoli Pašicia, będącego orędownikiem koncepcji wielkoserbskiej<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003178-101">[99]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985443-102">[100]</a>. Radykałowie przez cały okres międzywojenny byli blisko związani z dworem Karadziordziewiciów<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020492-103">[101]</a>. Z kolei najzagorzalszym opozycjonistą i najważniejszym z głosicieli koncepcji federalistycznej był Stjepan Radić – przywódca Chorwackiej Ludowej Partii Chłopskiej (serb.-chorw. Hrvatska pučka seljačka stranka; HPSS)<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985443-102">[100]</a>. Partia chłopska Radicia szybko stała się ugrupowaniem ogólnonarodowym i ostatecznie skonsolidowała chorwacki naród<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020487-104">[102]</a>, wykorzystując chorwackie rozczarowanie Jugosławią<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020488-105">[103]</a>. Jej celem nadrzędnym i niezmiennym było utworzenie federalnej jednostki chorwackiej<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020487-104">[102]</a>. Walka między federalizmem państwowym i pluralizmem narodowym, a centralizmem państwowym i unitaryzmem narodowym naznaczyła polityczne losy Królestwa SHS<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985438-106">[104]</a>. Politycy <a href="/wiki/S%C5%82owe%C5%84ska_Partia_Ludowa_(1892)" title="Słoweńska Partia Ludowa (1892)">Słoweńskiej Partii Ludowej</a> (słow. Slovenska ljudska stranka; SLS), z Antonem Korošcem na czele<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005514-107">[105]</a>, lawirowali z kolei między federalistami a centralistami, podobnie jak <a href="/wiki/Jugos%C5%82owia%C5%84ska_Organizacja_Muzu%C5%82ma%C5%84ska" title="Jugosłowiańska Organizacja Muzułmańska">Jugosłowiańska Organizacja Muzułmańska</a> (serb.-chorw. Jugoslovenska muslimanska organizacija; JOM), na czele z <a href="/wiki/Mehmed_Spaho" title="Mehmed Spaho">Mehmedem Spaho</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985443-102">[100]</a>. Słoweńcy i Muzułmanie często wchodzili w koalicję z serbskimi ugrupowaniami, gdy ich poparcie było Serbom niezbędne do utrzymania władzy. Słoweńcy, z racji wyraźnich różnic dzielących j. słoweński od serbsko-chorwackiego, nie obawiali się serbskiej dominacji, choć byli przeciwni centralizmowi. W ich świadomości, w odróżnieniu od Chorwatów, funkcjonowało poczucie wyzwolenia spod jarzma habsburskiego, a zatem odrodzenia słoweńskiej kultury i oświaty, aniżeli utracenia autonomii na rzecz Serbów<a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005168-108">[106]</a>. Dodatkowo Słoweńcy jedyną szansę wydostania wielu rodaków spod włoskiego zwierzchnictwa widzieli właśnie w silnej Jugosławii. Muzułmanie z kolei udzielali Serbom swojego poparcia w zamian za korzyści polityczne, m.in. w obszarze reformy rolnej czy przywilejów kulturalnych i religijnych<a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005169-109">[107]</a>. Środowisko bośniackich muzułmanów targane było konfliktami tożsamościowymi. Wśród liderów partii zdarzali się muzułmanie, określający się jako Chorwaci, Serbowie oraz tacy, m.in. Mehmed Spaho, którzy w trakcie swojej kariery wielokrotnie zmieniali identyfikację. W owym czasie nie zdążyło się jeszcze w pełni ukształtować poczucie tzw. <a href="/wiki/Boszniacy" title="Boszniacy">boszniackiej</a> tożsamość narodowej, opartej na wierze muzułmańskiej<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020475–476-110">[108]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-2010-0420-501,_Anton_Korosec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Bundesarchiv_Bild_183-2010-0420-501%2C_Anton_Korosec.jpg/136px-Bundesarchiv_Bild_183-2010-0420-501%2C_Anton_Korosec.jpg" decoding="async" width="136" height="203" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Bundesarchiv_Bild_183-2010-0420-501%2C_Anton_Korosec.jpg/204px-Bundesarchiv_Bild_183-2010-0420-501%2C_Anton_Korosec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Bundesarchiv_Bild_183-2010-0420-501%2C_Anton_Korosec.jpg/272px-Bundesarchiv_Bild_183-2010-0420-501%2C_Anton_Korosec.jpg 2x" data-file-width="536" data-file-height="800" /></a><figcaption>Anton Korošec – przywódca Słoweńskiej Partii Ludowej</figcaption></figure> Charakterystyczną cechą polityki wewnętrznej Jugosławii było rozbicie na obozy narodowe. Partie polityczne wyrażały przede wszystkim interesy określonych warstw społecznych nie w skali państwa, lecz swoich nacji<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003174-111">[109]</a>. Kierownictwa partii nie potrafiły między sobą przełamać barier narodowych, mimo nierzadko tożsamych programów społecznych. Jugosłowiański parlamentaryzm cierpiał, podobnie jak wiele innych parlamentaryzmów w ówczesnej Europie, na chroniczny brak stałej większości w sejmie<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985442-112">[110]</a>. Od grudnia 1918 r., w ciągu 10 lat, rządy w państwie zmieniały się 24 razy<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198034-99">[98]</a><a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000179-113">[111]</a>. Na marginesie życia politycznego pozostawali Czarnogórcy (nazywani Serbami) oraz Macedonia (nazywana południową Serbią)<a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005169-109">[107]</a>. Po zjednoczeniu państwa w Czarnogórze uaktywnili się zwolennicy zdetronizowanego króla Mikołaja, a w Macedonii działająca tam <a href="/wiki/Wewn%C4%99trzna_Macedo%C5%84ska_Organizacja_Rewolucyjna" title="Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna">Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna</a> zaczęła wysuwać postulaty niepodległościowe<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985438-106">[104]</a>. Mimo ruchów separatystycznych poczucie tożsamości narodowej samej ludności macedońskiej, w 1918 r., wciąż było jeszcze poczuciem młodym i nie w pełni ukształtowanym<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201645-52">[51]</a>. Głosy federalistyczne i separatystyczne tylko cementowały argumentację serbskich centralistów, uważających, że jakiekolwiek ustępstwa musiałyby doprowadzić do rozbicia państwa<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985438-106">[104]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Kralj_aleksandar1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kralj_aleksandar1.jpg/141px-Kralj_aleksandar1.jpg" decoding="async" width="141" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kralj_aleksandar1.jpg/212px-Kralj_aleksandar1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kralj_aleksandar1.jpg/282px-Kralj_aleksandar1.jpg 2x" data-file-width="1459" data-file-height="2014" /></a><figcaption>Książę-regent Aleksander I Karadziordziewić</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Rola_króla">Rola króla</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Rola króla" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rola króla">edytuj kod</a>]</div> Choć <a href="/wiki/De_iure" title="De iure">de iure</a> królem był Piotr I Karadziordziewić, de facto władzę sprawował jego syn – regent Aleksander. Lubiany król Piotr był zwolennikiem szerokich swobód, lecz jego syn wybrał rządy twardej ręki<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020471-114">[112]</a>. Aleksander był przedstawicielem orientacji wielkoserbskiej, przeciwnikiem federalizmu i zwolennikiem rządów autokratycznych. Swoją władzę opierał przede wszystkim na armii i kamaryli dworskiej, złożonej z oddanych mu polityków, wysokich rangą wojskowych i funkcjonariuszy tajnej policji<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985442-112">[110]</a>. Mimo zbieżnych poglądów z Partią Radykalną Pašicia i tak często odsuwał ją od ważnych decyzji. Skład rządów powstawał na królewskim dworze, a nie w parlamencie. Aleksandrowi zarzuca się również notoryczne tworzenie królewskich frakcji w najważniejszych serbskich partiach (Radykalnej i Demokratycznej) oraz opieranie wpływów w armii na tajnej organizacji Biała Ręka. Część badaczy, m.in. serbski historyk – <a href="/w/index.php?title=Branko_Petranovi%C4%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Branko Petranović (strona nie istnieje)">Branko Petranović</a>, wprost wypowiada się o ustroju Królestwa, jako o pseudoparlamentaryzmie<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020472-115">[113]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nowe_siły_polityczne_–_Partia_Demokratyczna_i_komuniści">Nowe siły polityczne – Partia Demokratyczna i komuniści</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Nowe siły polityczne – Partia Demokratyczna i komuniści" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nowe siły polityczne – Partia Demokratyczna i komuniści">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Komunist%C3%B3w_Jugos%C5%82awii#Historia" title="Związek Komunistów Jugosławii">Komunistyczna Partia Jugosławii – historia</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ljubimir_davidovic.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Ljubimir_davidovic.jpg/142px-Ljubimir_davidovic.jpg" decoding="async" width="142" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/07/Ljubimir_davidovic.jpg 1.5x" data-file-width="155" data-file-height="224" /></a><figcaption>Ljubomir Davidović – przywódca serbskiej Partii Demokratycznej</figcaption></figure> W kwietniu 1919 r., w Belgradzie, utworzono Socjalistyczną Robotniczą Partię Jugosławii (serb.-chorw. Socijalistička radnička partija Jugoslavije)<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985438-106">[104]</a> i ogłoszono przystąpienie ugrupowania do <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarod%C3%B3wka_Komunistyczna" title="Międzynarodówka Komunistyczna">III Międzynarodówki</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005547-116">[114]</a>. W programie partyjnym powielano cele rosyjskich bolszewików, tj. obalenie istniejącego porządku społecznego i ustrojowego<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005547-116">[114]</a><a href="#cite_note-CITEREFTanty2003175-96">[95]</a>. W Vukovarze, na drugim zjeździe partii, w czerwcu 1920 r., przyjęto nazwę Komunistyczna Partia Jugosławii (serb.-chorw. Komunistička partija Jugoslavije; KPJ)<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985438-106">[104]</a>. Komuniści prowadzili propagandę przeciw burżuazyjnej monarchii, nie przywiązując wagi do spraw narodowościowych, uznając je za przeżytek ustroju burżuazyjnego<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985439-117">[115]</a> i zgniłego kapitalizmu<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020500-118">[116]</a>, dzięki czemu KPJ stała się de facto pierwszą partią ogólnojugosłowiańską<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985439-117">[115]</a>. Na początku 1919 r. powstała również Partia Demokratyczna, z <a href="/wiki/Ljubomir_Davidovi%C4%87" title="Ljubomir Davidović">Ljubomirem Davidoviciem</a> na czele, jako ugrupowanie serbskie rywalizujące z Partią Radykalną<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005547-116">[114]</a>. Mimo wielu różnic programowych dwie największe partie serbskie zgadzały się w kwestii centralistycznego modelu władzy w państwie i silnych prerogatyw należących do króla i jego regenta<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201391-119">[117]</a>. Partia Demokratyczna największe poparcie miała wśród Serbów w Chorwacji, a radykałowie z kolei – w samej Serbii<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020492-103">[101]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rządy_do_uchwalenia_konstytucji_widowdańskiej">Rządy do uchwalenia konstytucji widowdańskiej</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Rządy do uchwalenia konstytucji widowdańskiej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rządy do uchwalenia konstytucji widowdańskiej">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Tymczasowe_Zgromadzenie_Narodowe">Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe">edytuj kod</a>]</div> Proklamowanie nowego państwa oznaczało zakończenie działalności wszystkich dotychczasowych instytucji prawodawczych na jego terytorium. Parlament Królestwa Serbii zebrał się po raz ostatni 14 grudnia 1918 r., a siedem dni później przeniósł oficjalnie swoje funkcje na Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe. Jego głównym zadaniem miało być utworzenie podstaw prawnych do przeprowadzenia wyborów do Konstytuanty. Członkowie Tymczasowego Zgromadzenia nie byli wybierani w wyborach powszechnych. Mieli oni reprezentować wszystkie siły polityczne, które walczyły o zjednoczenie nowego państwa<a href="#cite_note-CITEREFCzekalski201952-120">[118]</a>. Zgodnie z kluczem terytorialnym, dla Serbii (z Kosowem i Macedonią) przewidziano 84 miejsca, Chorwacja otrzymała ich 64, Bośnia i Hercegowina – 42, Słowenia – 32, Wojwodina – 24, Dalmacja – 12, Czarnogóra – 12 i Istria – 4. Parlament tymczasowy rozpoczął działalność 1 marca 1919 r. i funkcjonował do października 1920 r. Politykę zgromadzenia charakteryzowały spory na temat formy państwa i jego organizacji wewnętrznej<a href="#cite_note-CITEREFCzekalski201952-120">[118]</a>. Prym wiodły dwie największe partie serbskie, tj. Partia Radykalna i Partia Demokratyczna<a href="#cite_note-CITEREFCzekalski201953-121">[119]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pierwszy_rząd">Pierwszy rząd</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Pierwszy rząd" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pierwszy rząd">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Stojan_protic.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Stojan_protic.jpg/159px-Stojan_protic.jpg" decoding="async" width="159" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Stojan_protic.jpg/240px-Stojan_protic.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Stojan_protic.jpg/319px-Stojan_protic.jpg 2x" data-file-width="383" data-file-height="540" /></a><figcaption>Stojan Protić – pierwszy premier Królestwa SHS</figcaption></figure> 20 grudnia 1918 r. <a href="/wiki/Stojan_Proti%C4%87" title="Stojan Protić">Stojan Protić</a> (jeden z liderów serbskiej Partii Radykalnej i rywal Pašicia<a href="#cite_note-CITEREFBenson201135-122">[120]</a>) utworzył pierwszy, koalicyjny rząd Królestwa SHS złożony z przedstawicieli dwunastu partii<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005542-93">[92]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985430-54">[53]</a>. Z 19 rządowych stanowisk, 8 przypadło politykom serbskim, 6 – chorwackim, reszta – słoweńskim, bośniackim i czarnogórskim<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003175-96">[95]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543-73">[72]</a>. Anton Korošec został wicepremierem, Ante Trumbić – ministrem spraw zagranicznych, a przywódca <a href="/wiki/Koalicja_Chorwacko-Serbska" title="Koalicja Chorwacko-Serbska">Koalicji Chorwacko-Serbskiej</a>, Svetozar Pribićević – ministrem spraw zagranicznych<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543-73">[72]</a>. W owym czasie procesy centralizacji państwa przebiegały sprawnie. Szybko likwidowano austriackie oddziały wojskowe, usuwano austriackich oficerów, wymieniano kadrę aparatu państwowego, zwalniano wielu przedwojennych nauczycieli oraz rewidowano program nauczania. Pod koniec stycznia 1919 r., chorwacka Partia Prawa <a href="/wiki/Ante_Star%C4%8Devi%C4%87" title="Ante Starčević">Ante Starčevića</a>, mająca reprezentanta w rządzie, wystosowała memorandum do premiera<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020472-115">[113]</a>, o treści następującej<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020474-123">[121]</a>: <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74506874">.mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #a2a9b1;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f8f9fa}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}</style><div class="cytat środek"> <blockquote> Obserwujemy ogromne niezadowolenie chorwackiej części naszego narodu wywołane niektórymi decyzjami ministerstw Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców... likwidacja większości komisji, które odebrały narodowi możliwość szybkiego załatwienia spraw, jednostronne mianowanie bana poza porozumieniem partyjnym, podział mandatów do Rady Państwa w zachodnich regionach bez zachowania sprawiedliwego prynycypium oraz deklaracje ministrów zwiastujące chęć odebrania odpowiedzialności gwarantowanych przedstawicielstw autonomicznych – wszystko to wywołało wielkie niezadowolenie i nieufność narodu do sposobu sprawowania rządów. </blockquote> </div> Na tego typu skargi nie było najczęściej żadnej odpowiedzi. Politycy opozycyjni żywili nadzieję na zmianę sytuacji wraz z utworzeniem konstytuanty, która miała opracować ustawę zasadniczą nowego państwa<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020474-123">[121]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Reforma_rolna">Reforma rolna</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Reforma rolna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Reforma rolna">edytuj kod</a>]</div> Jeszcze przed zjednoczeniem szeroko zapowiadana była głęboka reforma rola<a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005169-109">[107]</a>. Uchwałę o reformie przyjęto w lutym 1919 r.<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985440-124">[122]</a> Jej zasadniczym celem było doprowadzenie do sytuacji, w której ziemia będzie należeć do tego, kto na niej gospodaruje<a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005169-109">[107]</a>. Zapowiadała ona dokończenie uwłaszczenia chłopów oraz wywłaszczanie większej własności ziemskiej przy uwzględnieniu warunków lokalnych, tj. zapotrzebowanie na żywność. Wywłaszczeniu podlegały przede wszystkim ziemie na terenach byłej monarchii habsburskiej, gdzie wielkie majątki często znajdowały się w rękach węgierskich i niemieckich<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985441-125">[123]</a><a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005169-109">[107]</a>. Kiedy już zaspokojono najpilniejsze postulaty rolnicze, zagadnienia gospodarcze zeszły na dalszy plan, a wszystkie partie skoncentrowały się na kwestii narodowej<a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005170-126">[124]</a>. Realizacja połowicznej reformy ciągnęła się w rzeczywistości przez kolejne 20 lat. W wyniku jej wprowadzania ok. pół miliona chłopów pozostało bez ziemi. Od połowy lat 20. zaczęły spadać ceny produktów rolnych, ale wzrastało zadłużenie wsi, co prowadziło do jej dalszej pauperyzacji i nierzadko emigracji zarobkowej<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985441-125">[123]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Portrait_Milenko_Radomar_Vesni%C4%87.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Portrait_Milenko_Radomar_Vesni%C4%87.jpg/154px-Portrait_Milenko_Radomar_Vesni%C4%87.jpg" decoding="async" width="154" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Portrait_Milenko_Radomar_Vesni%C4%87.jpg/230px-Portrait_Milenko_Radomar_Vesni%C4%87.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Portrait_Milenko_Radomar_Vesni%C4%87.jpg/307px-Portrait_Milenko_Radomar_Vesni%C4%87.jpg 2x" data-file-width="694" data-file-height="804" /></a><figcaption>Milenko Vesnić – serbski radykał, premier od maja 1920 do stycznia 1921 r.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Kolejne_rządy">Kolejne rządy</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Kolejne rządy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kolejne rządy">edytuj kod</a>]</div> Nowy rząd Davidovicia (utworzony 16 sierpnia 1919 r.) zapewnił robotnikom ośmiogodzinny dzień pracy oraz umowy zbiorowe z pracodawcami, zalegalizował związki zawodowe i zezwolił na obchody <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99to_Pracy" title="Święto Pracy">Święta Pracy</a> (1 maja)<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003176-127">[125]</a>. Gabinet rozpoczął również nieudaną walkę z inflacją oraz wprowadził jednolity system pieniężny (dinar)<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548-128">[126]</a>, jednak nie udało mu się uspokoić niezadowolenia społecznego<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003176-127">[125]</a> i sprostać konsekwentnym atakom zarówno ze strony radykałów, jak i lewicy<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000152-1">[1]</a>. W lutym 1920 r. rząd Davidovicia ustąpił miejsca nowemu gabinetowi serbskich radykałów, najpierw na krótko ponownie pod wodzą Stojana Proticia, a następnie – <a href="/wiki/Milenko_Vesni%C4%87" title="Milenko Vesnić">Milenko Vesnicia</a><a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000152-1">[1]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548-128">[126]</a>. Wciąż nie zdołano przywrócić stabilizacji gospodarczej i opanować masowych strajków robotników<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548-128">[126]</a>. Za kadencji Vesnicia przeprowadzono wybory do zgromadzenia ustawodawczego<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003176-127">[125]</a>. Na początku lutego 1919 r. Radić przedstawił pomysł utworzenia Chorwackiej Republiki Chłopskiej ze stolicą w Zagrzebiu, w ramach Królestwa SHS<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005546-129">[127]</a><a href="#cite_note-CITEREFCzekalski201953-121">[119]</a>. Chorwacka Ludowa Partia Chłopska rozpoczęła akcję agitacyjną i zebrała 167 tys. podpisów pod petycją domagającą się niepodległości, którą dostarczyła na konferencję pokojową w Paryżu. Akcja zakończyła się niepowodzeniem, a Radić został aresztowany<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003176-127">[125]</a> za działalność wywrotową na okres od marca 1919 do lutego 1920 r.<a href="#cite_note-:0-130">[128]</a> Twierdził on, iż Królestwo SHS powstało bez mandatu narodu chorwackiego i bez zgody chorwackiego parlamentu<a href="#cite_note-:0-130">[128]</a>. 7 grudnia 1920 r. przemianował swoją partię na Chorwacką Republikańską Partię Chłopską (Hrvatska republikanska seljačka stranka; HRSS)<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985438-106">[104]</a><a href="#cite_note-CITEREFTanty2003178-101">[99]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Przystąpienie_do_Małej_Ententy">Przystąpienie do Małej Ententy</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Przystąpienie do Małej Ententy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przystąpienie do Małej Ententy">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ma%C5%82a_Ententa" title="Mała Ententa">Mała Ententa</a>.</div> Przeciwstawiając się węgierskiemu rewizjonizmowy, Królestwo SHS, 14 sierpnia 1920 r., zawarło polityczno-wojskowe porozumienie z Czechosłowacją zapoczątkowując blok sojuszniczy zwany Małą Ententą. 7 czerwca 1921 r. do porozumienia przystąpiła Rumunia<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005550-131">[129]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wybory_do_Konstytuanty_w_1920_r.">Wybory do Konstytuanty w 1920 r.</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Wybory do Konstytuanty w 1920 r." class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wybory do Konstytuanty w 1920 r.">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Wybory_do_Konstytuanty_w_Kr%C3%B3lestwie_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w_w_1920_roku" title="Wybory do Konstytuanty w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców w 1920 roku">Wybory do Konstytuanty w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców w 1920 roku</a>.</div> Zgodnie z postanowieniami z Korfu, skład konstytuanty miała zostać wybrana w wolnych wyborach. Wybory odbyły się 28 listopada 1920 r.<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548-128">[126]</a> Do walki wyborczej stanęły 22 ugrupowania<a href="#cite_note-CITEREFCzekalski201955-132">[130]</a>, a wszystkie 419 mandatów zostało ostatecznie rozdzielonych między 17 partii<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201390-133">[131]</a>. Największy sukces osiągnęły wiodące partie serbskie: Partia Demokratyczna i Partia Radykalna<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201391-119">[117]</a>, które zawiązały koalicję, ponieważ żadna z nich nie uzyskała większości mandatów<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000153-134">[132]</a>. Trzeci najwyższy wynik zanotowała <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Komunist%C3%B3w_Jugos%C5%82awii" title="Związek Komunistów Jugosławii">KPJ</a><a href="#cite_note-CITEREFMorawski201392-135">[133]</a>; w zacofanej Macedonii i Czarnogórze na KPJ padło aż 40% głosów<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003176-127">[125]</a>. KPJ odniosła również niespodziewany sukces już w wyborach samorządowych, kiedy to zdobyła większość miejsc w 29 gminach i 16 miastach<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548-128">[126]</a>; m.in. burmistrzem Belgradu został wtedy komunista – Filip Filipović<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003176-127">[125]</a>. Komuniści zaskakująco wysokie poparcie notowali w Macedonii, Czarnogórze i Kosowie, gdzie klasa robotnicza praktycznie nie istniała<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020499-136">[134]</a>, jednak wiele osób, mimo braku przekonań lewicowych, głosowało na komunistów ze względu na opozycyjny program w stosunku do elit rządzących<a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000177-67">[66]</a>. Zaniepokojony sukcesami KPJ i Chorwackiej Republikańskiej Partii Chłopskiej<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548-128">[126]</a>, rząd Vesnicia, wykorzystując jako pretekst m.in. rozgorzałe po wyborach manifestacje chłopskie i powszechny strajki górników, opublikował, z 29 na 30 grudnia 1920 r., zarządzenie (tzw. <a href="/wiki/Obznana" title="Obznana">Obznana</a>), w którym zabronił KPJ rewolucyjnej propagandy, poddał cenzurze jej prasę, zamknął wszystkie jej siedziby oraz ograniczył swobodę zgromadzeń i manifestacji<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003177-137">[135]</a><a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000178-138">[136]</a>. Na mocy dodatkowych rozporządzeń ministra spraw wewnętrznych unieważniono wybory samorządowe i rozwiązano organy miejskie, w których zwycięstwo odnieśli komuniści. KPJ, choć de iure jeszcze nie zdelegalizowana, de facto nie miała już możliwości legalnego działania<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005549-139">[137]</a>. Przez rządowe represje zastosowane wobec komunistów znacznie zmniejszyła się liczba strajków robotników w różnych rejonach kraju<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985441-125">[123]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Progla%C5%A1enje_Vidovdanskog_ustava_1921.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Progla%C5%A1enje_Vidovdanskog_ustava_1921.jpg/151px-Progla%C5%A1enje_Vidovdanskog_ustava_1921.jpg" decoding="async" width="151" height="203" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Progla%C5%A1enje_Vidovdanskog_ustava_1921.jpg/227px-Progla%C5%A1enje_Vidovdanskog_ustava_1921.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Progla%C5%A1enje_Vidovdanskog_ustava_1921.jpg/302px-Progla%C5%A1enje_Vidovdanskog_ustava_1921.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="671" /></a><figcaption>Konstytucja widowdańska</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Konstytucja_widowdańska">Konstytucja widowdańska</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Konstytucja widowdańska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Konstytucja widowdańska">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Uchwalenie_konstytucji">Uchwalenie konstytucji</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Uchwalenie konstytucji" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uchwalenie konstytucji">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Konstytucja_Kr%C3%B3lestwa_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Konstytucja Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców">Konstytucja Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców</a>.</div> Konstytucję zatwierdzono 28 czerwca 1921 r.<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003177-137">[135]</a> Za jej uchwaleniem opowiedziało się 223 posłów, 35 było przeciw, a 158 się wstrzymało<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201395-140">[138]</a>. W sumie ponad 100 z 419 posłów nie uczestniczyło w pracach i głosowaniach (w tym komuniści i partia Radicia<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005549-139">[137]</a>)<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020474-123">[121]</a>. Treść konstytucji określała państwo jako dziedziczną <a href="/wiki/Monarchia_parlamentarna" title="Monarchia parlamentarna">monarchię parlamentarną</a>, pod panowaniem dynastii Karadziordziewiciów<a href="#cite_note-CITEREFCzekalski201958-141">[139]</a>. Stwierdzała ona istnienie języka serbsko-chorwacko-słoweńskiego<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000153-134">[132]</a>, mimo wyraźnej odmienności <a href="/wiki/J%C4%99zyk_s%C5%82owe%C5%84ski" title="Język słoweński">języka słoweńskiego</a><a href="#cite_note-CITEREFTanty2003177-137">[135]</a>. Znalazło się w niej również pojęcie „trójimiennego narodu” lub „trzech plemion” tego samego narodu. Do <a href="/wiki/Herb_Jugos%C5%82awii" title="Herb Jugosławii">herbu</a> wprowadzono symbole trzech narodów, a w <a href="/wiki/Hymn_pierwszej_Jugos%C5%82awii" title="Hymn pierwszej Jugosławii">hymnie</a> znalazły się słowa pochodzące z hymnu serbskiego, chorwackiego i słoweńskiego<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020479-142">[140]</a>. Konstytucja gwarantowała de facto nietykalność osobie króla, a także zakaz pociągania go do jakiejkolwiek odpowiedzialności<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198032-143">[141]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985440-124">[122]</a>. W wielu miejscach konstytucja przyznawała królowi szersze kompetencje niż parlamentowi<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000154-144">[142]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Po_uchwaleniu_konstytucji_–_społeczne_niezadowolenie_i_delegalizacja_KPJ">Po uchwaleniu konstytucji – społeczne niezadowolenie i delegalizacja KPJ</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Po uchwaleniu konstytucji – społeczne niezadowolenie i delegalizacja KPJ" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Po uchwaleniu konstytucji – społeczne niezadowolenie i delegalizacja KPJ">edytuj kod</a>]</div> Dzięki konstytucji moc prawną uzyskał system unitarystyczno-centralistyczny<a href="#cite_note-CITEREFPavličević2004333-145">[143]</a><a href="#cite_note-CITEREFSzulc198032-143">[141]</a>. Ustawa zasadnicza zadowoliła przede wszystkim Serbów<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020477-146">[144]</a>; przeciwko niej wystąpiła większość ugrupowań narodowych innych niż Serbowie, które nie godziły się ze skupieniem nadmiernej władzy w rękach króla oraz wywyższania Serbów<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000154-144">[142]</a>. Nawet liderzy Partii Demokratycznej, działającej wśród Serbów w Chorwacji i Wojwodinie, nieśmiało występowali przeciw zbyt prostolinijnej polityce narodowościowej radykałów<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005549-139">[137]</a>. Przekonanie o konstytucyjnej niesprawiedliwości nie ominęło żadnej warstwy społecznej i żadnego narodu<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020480-147">[145]</a>. Po przyjęciu konstytucji, 29 czerwca 1921 r., jeden z działaczy KPJ dokonał nieudanego zamachu na życie regenta Aleksandra, raniąc kilka osób – sam książę przeżył<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005550-131">[129]</a><a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000154-144">[142]</a>. 21 lipca ponownie działacz komunistyczny przeprowadził zamach, w wyniku którego śmierć poniósł były minister spraw wewnętrznych i autor Obznany – <a href="/wiki/Milorad_Dra%C5%A1kovi%C4%87" title="Milorad Drašković">Milorad Drašković</a><a href="#cite_note-CITEREFTanty2003178-101">[99]</a>. Akty terrorystyczne nie wpłynęły na zmianę centralistycznej polityki Serbów<a href="#cite_note-CITEREFHebda2014190-98">[97]</a>. 2 sierpnia 1921 r. uchwalono ustawę o obronie państwa i ochronie porządku publicznego, na mocy której KPJ została zdelegalizowana, a jej posłów pozbawiono mandatów<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003178-101">[99]</a><a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000178-138">[136]</a>. Przynależność do partii była zagrożona karą do dwudziestu lat więzienia. Wielu komunistycznych działaczy aresztowano (m.in. przywódcę – Filipa Filipovicia<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003177-137">[135]</a>), a wielu udało się na emigrację. Komuniści, zepchnięci na margines życia politycznego i wewnętrznie podzieleni, na wiele lat przestali stanowić zagrożenie dla państwa<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003178-101">[99]</a>. Ustawa obowiązywała aż do końca istnienia Królestwa Jugosławii. Początkowo stosowaną ją tylko przeciwko komunistom, jednak wkrótce powoływano się na nią zwalczając również innych przeciwników centralizmu i dyktatury królewskiej<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985442-112">[110]</a>. Działacze komunistyczny, którzy zdecydowali się pozostać w kraju, odgrywali istotną rolę w związkach zawodowych i różnych organizacjach antyreżmiowych<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020500-118">[116]</a>. 16 sierpnia 1921 r. ks. Aleksander Karadziordziewić, po śmierci Piotra I, oficjalnie został królem<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985442-112">[110]</a>. Po uchwaleniu konstytucji, do wyborów w 1923 r., władzę sprawował koalicyjny rząd Pašicia<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003179-148">[146]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_1921–1928">Okres 1921–1928</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Okres 1921–1928" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres 1921–1928">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wybory_parlamentarne_w_1923_r.">Wybory parlamentarne w 1923 r.</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Wybory parlamentarne w 1923 r." class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wybory parlamentarne w 1923 r.">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Wybory_parlamentarne_w_Kr%C3%B3lestwie_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w_w_1923_roku" title="Wybory parlamentarne w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców w 1923 roku">Wybory parlamentarne w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców w 1923 roku</a>.</div> Wybory parlamentarne odbyły się 18 marca 1923 r.; udział wzięły 34 partie – ostatecznie obsadzono 312 miejsc w parlamencie<a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000178-138">[136]</a>. Partia Radykalna uzyskała – 108 mandatów, ale było to za mało do samodzielnej władzy. Drugi wynik zanotowała Chorwacka Republikańska Partia Chłopska – 70 mandatów. Na trzecim miejscu znalazła się Partia Demokratyczna – 51 mandatów<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003179-148">[146]</a>. Ponownie zwyciężyły kręgi opowiadające się za rządami centralistycznymi, a partia Radicia podtrzymała bojkot obrad zgromadzenia<a href="#cite_note-CITEREFJelavich2005170-126">[124]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Po_wyborach_z_1923_r.">Po wyborach z 1923 r.</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Po wyborach z 1923 r." class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Po wyborach z 1923 r.">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Svetozar_Pribi%C4%87evi%C4%87_(1).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Svetozar_Pribi%C4%87evi%C4%87_%281%29.jpg/147px-Svetozar_Pribi%C4%87evi%C4%87_%281%29.jpg" decoding="async" width="147" height="238" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Svetozar_Pribi%C4%87evi%C4%87_%281%29.jpg/220px-Svetozar_Pribi%C4%87evi%C4%87_%281%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Svetozar_Pribi%C4%87evi%C4%87_%281%29.jpg/294px-Svetozar_Pribi%C4%87evi%C4%87_%281%29.jpg 2x" data-file-width="927" data-file-height="1502" /></a><figcaption>Svetozar Pribićević – przywódca serbskiej Niezależnej Partii Demokratycznej</figcaption></figure> Po wyborach partia Radicia wysunęła propozycję utworzenia federacji jugosłowiańskiej, złożonej z czterech części: Chorwacji ze Slawonią i Dalmacją, Słowenii, Bośni i Hercegowiny oraz Serbii z Czarnogórą i Wojwodiną. Dla partii serbskich plan Radicia był nie do przyjęcia i zakończył się jego odrzuceniem<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003179-148">[146]</a>. Radykałom udało się jednak, poprzez obietnice i ustępstwa, nakłonić Radicia do porozumienia i poparcia w Skupsztinie ich przyszłego rządu. Po uzyskaniu poparcia Radicia, radykałowie mogli utworzyć rząd z Pašiciem na czele, który miał większość w Skupsztinie. Rząd ten przegłosował m.in. kontrowersyjną ustawę pozwalającą na zwalnianie urzędników ze stanowisk za nielojalność. Radić nie osiągnowszy większych korzyści ostro występował przeciwko Partii Radykalnej za niedotrzymanie postanowień porozumienia. Po narastającej krytyce rząd Pašicia podał się do dymisji. Król powierzył sformowanie rządu przywódcy demokratów – Ljubomirowi Davidoviciowi, który dokonał tego 27 lipca 1924 r.<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005553-149">[147]</a> W 1924 r. powstała serbska Niezależna Partia Demokratyczna (serb.-chorw. Samostalna demokratska stranka; SDS), poprzez oddzielnie się z Partii Demokratycznej części członków z kręgu Svetozara Pribićevicia<a href="#cite_note-:1-150">[148]</a>. Nowe ugrupowanie powstało na tle rozłamu dotyczącego różnic w wizji modelu państwa<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985443-102">[100]</a>. Nowe ugrupowanie przeszło na stronę federalizmu<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198034-99">[98]</a>. Jeszcze przed obaleniem rządu Pašicia, Radić udał się w podróż do Londynu, Paryża i Wiednia, gdzie bezskutecznie szukał poparcia dla swojej koncepcji federacji Jugosławii<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003179-148">[146]</a>. Latem 1924 r. Radić udał się w demonstracyjną podróż do ZSRR. Był to akt silnego sprzeciwu przeciwko rządowi w Belgradzie, gdyż Królestwo SHS nie utrzymywało ze Związkiem Radzieckim stosunków dyplomatycznych<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985444-151">[149]</a>. W Moskwie Radić podpisał akces do <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarod%C3%B3wka_Ch%C5%82opska" title="Międzynarodówka Chłopska">Międzynarodówki Chłopskiej</a>, która zrzeszała partie chłopskie Europy Środkowej<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003179-148">[146]</a>. Po powrocie do kraju polityk został entuzjastycznie powitany przez środowiska chłopskie<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005553-149">[147]</a>, a jego Chorwacka Republikańska Partia Chłopska stała się najsilniejszą partią w kraju. Serbscy radykałowie, zaniepokojeni wzrostem popularności chorwackiej opozycji, obalili rząd Davidovicia i, w listopadzie 1924 r., ponownie postawili na jego czele Pašicia. Wraz z Pašiciem powróciła polityczna nagonka na Radicia i liczne oskarżenia o zdradę państwa i współpracę z komunistami. W styczniu 1925 r., tuż przed wyborami parlamentarnymi, Stjepan Radić wraz z kilkoma innymi członkami kierownictwa partii został aresztowany, a jego partia – zdelegalizowana<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003179-148">[146]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554-152">[150]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wybory_parlamentarne_w_1925_r.">Wybory parlamentarne w 1925 r.</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Wybory parlamentarne w 1925 r." class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wybory parlamentarne w 1925 r.">edytuj kod</a>]</div> Kolejne wybory parlamentarne odbyły się 8 lutego 1925 r.<a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000179-113">[111]</a> Lewa strona sceny politycznej zawiązała opozycyjną koalicję, tzw. Blok Federalistyczny<a href="#cite_note-:1-150">[148]</a>, w której partycypowała Partia Demokratyczna, Słoweńska Partia Ludowa, Jugosłowiańska Organizacja Muzułmańska, chorwaccy federaliści oraz komuniści<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985445-153">[151]</a>. Blok Narodowy (Partia Radykalna i Niezależna Partia Demokratyczna) przystąpił do wyborów z hasłami walki o ocalenie państwa od antypaństwowych elementów<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554-152">[150]</a> i ostatecznie uzyskał 164 mandaty, a Blok Federalistyczny – 151<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003179-148">[146]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Po_wyborach_z_1925_r.">Po wyborach z 1925 r.</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Po wyborach z 1925 r." class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Po wyborach z 1925 r.">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Stjepan_Radic_in_Mostar,_1925.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Stjepan_Radic_in_Mostar%2C_1925.jpg/239px-Stjepan_Radic_in_Mostar%2C_1925.jpg" decoding="async" width="239" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Stjepan_Radic_in_Mostar%2C_1925.jpg/359px-Stjepan_Radic_in_Mostar%2C_1925.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Stjepan_Radic_in_Mostar%2C_1925.jpg/478px-Stjepan_Radic_in_Mostar%2C_1925.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="470" /></a><figcaption>Przybycie Stjepana Radicia do Mostaru; 1925 r.</figcaption></figure> Po wyborach koła rządowe dążyły do pozyskania posłów wiernych aresztowanemu Radiciowi pod warunkiem zrezygnowania z programu republikańskiego<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554-152">[150]</a>. 27 marca 1925 r. Radić z więzienia wystosował oświadczenie, w którym wyrzekł się swoich republikańskich i federalistycznych ambicji oraz obiecywał podporządkować się konstytucji widowdańskiej, choć wspominał o jej ewentualnej rewizji<a href="#cite_note-CITEREFBenson201161-154">[152]</a>. Zapowiedział również wyjście jego partii z Międzynarodówki Chłopskiej i usunięcie z nazwy ugrupowania przymiotnika Republikańska. 18 lipca 1925 r., radykałowie i Chorwacka Partia Chłopska sformowali koalicyjny rząd, na którego czele stanął Pašić<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554-152">[150]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985446-155">[153]</a>. Rząd Pašicia kontynuował politykę wielkoserbską w interesie utrzymania jedności państwowej. Po ujawnieniu licznych malwersacji finansowych, jakich dopuścili się członkowie rządu, gabinet podał się do dymisji. Pozyskanie Radicia był ostatnim dużym sukcesem Pašicia w życiu politycznym. Wieloletni serbski polityk zmarł w 10 grudnia 1926 r.<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005555-156">[154]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Radic_govori_na_skupstini.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Radic_govori_na_skupstini.jpg/239px-Radic_govori_na_skupstini.jpg" decoding="async" width="239" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Radic_govori_na_skupstini.jpg/359px-Radic_govori_na_skupstini.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Radic_govori_na_skupstini.jpg/478px-Radic_govori_na_skupstini.jpg 2x" data-file-width="512" data-file-height="312" /></a><figcaption>Wiec Svetozara Pribićevicia (na podeście, z kapeluszem w ręce) i Stjepana Radicia (po prawej stronie Pribićevicia); 27 maja 1928 r., Dubrownik</figcaption></figure> Ugoda Radicia z radykałami nie trwała długo, gdyż Serbowie nie zrezygnowali z centralizmu i unionizmu<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003180-157">[155]</a>. Kolejnym premierem został radykał <a href="/w/index.php?title=Nikola_Uzunovi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nikola Uzunovi (strona nie istnieje)">Nikola Uzunović</a><a href="#cite_note-CITEREFBenson201161-154">[152]</a>. Radić odmówił wejścia do gabinetu Uzunovicia, ale pozwolił na to innym politykom ze swojej partii<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003180-157">[155]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005555-156">[154]</a>. Nowy rząd nie odnotował większych sukcesów w sferze gospodarczej ani w polityce zagranicznej. Stosunki Królestwa SHS z sąsiadami znacznie się pogorszyły po podpisaniu przez Włochy układów: o przyjaźni i bezpieczeństwie z Albanią w listopadzie 1926 r. oraz o przyjaźni z Węgrami w kwietniu 1927 r.<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005555-156">[154]</a><a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200243-158">[156]</a>. Jeszcze przed wyborami król poprosił o sformowanie rządu Velimira Vukićevicia, choć radykałowie opowiadali się po stronie Uzunovicia. Po lawiracjach politycznych Vukićević zdołał sformować rząd, lecz jego pozycja marionetki króla pozbawiła go autorytetu politycznego<a href="#cite_note-CITEREFBenson201162-159">[157]</a>. Nowy rząd nie uzyskał już poparcia Chorwackiej Partii Chłopskiej, która przeszła do opozycji<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985446-155">[153]</a> i wyraźnie rosła w siłę<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200243-158">[156]</a>. Rząd Vukićevicia, chcąc zmienić niekorzystny układ sił w parlamencie, rozpisał nowe wybory<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003180-157">[155]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wybory_parlamentarne_w_1927_r.">Wybory parlamentarne w 1927 r.</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Wybory parlamentarne w 1927 r." class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wybory parlamentarne w 1927 r.">edytuj kod</a>]</div> Wybory odbyły się 11 września 1927 r.<a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000179-113">[111]</a> i nie przyniosły Vukićeviciowi oczekiwanych rezultatów. Serbscy radykałowie nadal pozostawali najsilniejszym ugrupowaniem w Skupsztinie<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003180-157">[155]</a>. W listopadzie 1927 r. zawiązano antyrządową koalicję z Niezależną Partią Demokratyczną (tzw. Koalicja Chłopsko-Demokratyczna)<a href="#cite_note-CITEREFBenson201162-159">[157]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005556-160">[158]</a>. W umowie koalicyjnej obu partii broniono programu federacji i demokracji, które chciano zabezpieczyć konstytucyjnie<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005556-160">[158]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Punisa_Racic.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Punisa_Racic.jpg/158px-Punisa_Racic.jpg" decoding="async" width="158" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Punisa_Racic.jpg/238px-Punisa_Racic.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Punisa_Racic.jpg/317px-Punisa_Racic.jpg 2x" data-file-width="638" data-file-height="906" /></a><figcaption>Zamachowiec, radykał – Puniša Račić</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Koniec_parlamentaryzmu">Koniec parlamentaryzmu</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Koniec parlamentaryzmu" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Koniec parlamentaryzmu">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zabójstwo_Radicia">Zabójstwo Radicia</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Zabójstwo Radicia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zabójstwo Radicia">edytuj kod</a>]</div> Konflikt między zwolennikami centralizmu a federalistami zaostrzał się z dnia na dzień<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003180-157">[155]</a>. Belgrad wykluczał zaspokajanie ambicji niezadowolonych narodówi<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200244-161">[159]</a>. Koalicja Chłopsko-Demokratyczna nie mogąc osiągnąć swych celów w parlamencie, zaczęła organizować manifestacje zwolenników federacji. W parlamencie dochodziło do sporów przeradzających się w bójki z interweniującą policją. Atmosferę podgrzewała propaganda prasy rządowej skierowana przeciwko Radiciowi<a href="#cite_note-CITEREFTanty2003180-157">[155]</a>. Punktem szczytowym walki partyjno-narodowej był dzień 20 czerwca 1928 r.<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198034-99">[98]</a> Wtedy to, podczas tradycyjnego chaosu na sali obrad, poseł z ramienia Partii Radykalnej, <a href="/w/index.php?title=Puni%C5%A1a_Ra%C4%8Di%C4%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Puniša Račić (strona nie istnieje)">Puniša Račić</a>, oddał kilka strzałów do posłów Chorwackiej Partii Chłopskiej, zabijając na miejscu <a href="/w/index.php?title=Pavle_Radi%C4%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pavle Radić (strona nie istnieje)">Pavle Radicia</a> (bratanka Stjepana) oraz <a href="/w/index.php?title=%C4%90uro_Basari%C4%8Dka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đuro Basarička (strona nie istnieje)">Đuro Basarička</a> i ciężko raniąc trzech innych, w tym Stjepana Radicia<a href="#cite_note-CITEREFBenson201163-162">[160]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985447-163">[161]</a>. Dwa miesiące po zajściu, 8 sierpnia 1928 r.<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005556-160">[158]</a>, przywódca federalistów zmarł w wyniku odniesionych obrażeń<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985447-163">[161]</a><a href="#cite_note-CITEREFSzulc198034-99">[98]</a>. Jego pogrzeb, w którym uczestniczyły tysiące Chorwatów, przerodził się w manifestacją chorwackiego patriotyzmu<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020506-164">[162]</a>. Podczas uroczystości doszło do starć z policją i wojskiem<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000156-165">[163]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Kryzys_ustrojowy">Kryzys ustrojowy</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=38" title="Edytuj sekcję: Kryzys ustrojowy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=38" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kryzys ustrojowy">edytuj kod</a>]</div> Zamach wywołał kryzys państwowy<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985447-163">[161]</a> i falę protestów, głównie na terenie Chorwacji<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198034-99">[98]</a>. Opozycja oskarżała króla o akt terrorystyczny. Choć nie ma bezpośrednich dowodów na zaangażowanie władzy w przeprowadzenie ataku, to faktem jest, iż Račić rzeczywiście był powiązany z kołami dworskimi, a po procesie sądowym nie został stracony, tylko osadzony w więzieniu, gdzie przeżył aż do końca drugiej wojny światowej<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985447-163">[161]</a>. W lipcu 1928 r. upadł rząd Vukićevicia<a href="#cite_note-CITEREFBenson201163-162">[160]</a>. Nowy rząd sformował lider Słoweńców – Anton Korošec<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200243-158">[156]</a>. I jemu nie udało się jednak opanować napiętej sytuacji politycznej. Atmosferę podgrzewały dodatkowo serbskie organizacje nacjonalistyczne, tj. <a href="/wiki/ORJUNA" title="ORJUNA">Organizacja Jugosłowiańskich Nacjonalistów</a> (ORJUNA) Svetozara Pribićevicia i <a href="/w/index.php?title=Serbska_Nacjonalistyczna_M%C5%82odzie%C5%BC%C3%B3wka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Serbska Nacjonalistyczna Młodzieżówka (strona nie istnieje)">Serbska Nacjonalistyczna Młodzieżówka</a> (serb.-chorw. Srpska nacionalna omladina; SRNAO), które miały poparcie króla Aleksandra<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200243-158">[156]</a>. Tymczasem kryzys w państwie, pod koniec 1928 r., pogłębiał się. Policja brutalnie rozprawiała się z opozycją, która wyraźnie osłabła po śmierci Radicia i po wyborze jego następcy – <a href="/wiki/Vladko_Ma%C4%8Dek" title="Vladko Maček">Vladko Mačka</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005557-166">[164]</a>. Znaczenie utracił parlament, w którego pracach uczestniczyli wyłącznie posłowie koalicji rządzącej<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201789-167">[165]</a>. Z powodu problemów wewnętrznych słabła również pozycja Królestwa na arenie międzynarodowej. Partie opozycyjne zbojkotowały obchody 10-lecia istnienia państwa i zorganizowały demonstracje z żądaniami jego federacyjnej przebudowy. Wkrótce po uroczystościach król Aleksander złożył wizytę w Paryżu, gdzie dano mu do zrozumienia, iż sojusz jugosłowiańsko-francuski nie wejdzie w życie, dopóki w Królestwie SHS nie powstanie stabilny rząd<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005557-166">[164]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wprowadzenie_dyktatury">Wprowadzenie dyktatury</h4>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=39" title="Edytuj sekcję: Wprowadzenie dyktatury" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=39" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wprowadzenie dyktatury">edytuj kod</a>]</div> Po pięciu miesiącach kryzysu parlamentarnego i bezowocnych starań o rozwiązanie problemów wewnętrznych<a href="#cite_note-CITEREFBenson201164-168">[166]</a>, 30 grudnia 1928 r., rząd Korošca podał się do dymisji<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201789-167">[165]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558-169">[167]</a>. Król, widząc nawarstwiające się problemy wewnętrzne, skłaniał się coraz bardziej ku autorytarnej formie władzy<a href="#cite_note-CITEREFGizaGmitruk200243-158">[156]</a>. Na początku 1929 r. monarcha odbył szereg spotkań z przedstawicielami głównych sił politycznych, a także z generalicją jugosłowiańską, w celu wysondowania stanowiska elit, wobec planu wprowadzenia dyktatury<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201790-170">[168]</a>. 6 stycznia 1929 r. monarcha dokonał przewrotu ustrojowego<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201790-170">[168]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558-169">[167]</a>, rozwiązując parlament, wszystkie partie polityczne oraz samorząd terytorialny, wprowadzając ścisłą cenzurę<a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000179-113">[111]</a> oraz znosząc konstytucję widowdańską<a href="#cite_note-CITEREFSzulc198034-99">[98]</a>. Wydano dekret królewski, na mocy którego Aleksander przejmował władzę ustawodawczą i wykonawczą<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558-169">[167]</a>. Tego samego dnia opublikowano również orędzie władcy do narodu<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201790–91-171">[169]</a>: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat środek"> <blockquote> (...) najważniejsze interesy Narodu i państwa oraz troska o ich przyszłość nakazują Mi zwrócić się bezpośrednio do Narodu (...) Nadeszła godzina, w której pomiędzy Królem a Narodem nie może być pośredników (...). Porządek parlamentarny i wszelkie drogi polityczne musiały być oceniane w sposób coraz bardziej negatywny, przyniosły bowiem Narodowi i państwu tylko szkody. (...) Tak niezdrowa sytuacja polityczna jest nie tylko niepożądana ze względu na życie wewnętrzne kraju i jego postęp, ale także ze względu na rozwój stosunków w polityce zagranicznej, na ugruntowanie naszego prestiżu i naszego kredytu za granicą. Parlamentaryzm, który był uważany za tradycyjny system polityczny przez mojego nieodżałowanego Ojca, pozostał moim ideałem. Jednakże ślepe namiętności polityczne zaczęły go nadużywać w takim stopniu, że stał się on przeszkodą dla jakiejkolwiek pożytecznej pracy w kraju (...) Obowiązkiem Moim jest bronić wszelkimi środkami jedności Narodu i państwa (...) Musimy szukać nowych metod pracy i torować nowe drogi (...); postanowiłem, że konstytucja Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców z dnia 28 czerwca 1921 roku traci swą moc obowiązującą. Wszystkie ustawy obowiązują w dalszym ciągu, o ile nie zostaną odwołane w razie, gdy zajdzie tego potrzeba, moim specjalnym dekretem. W ten sposób zostaną ogłoszone nowe ustawy. Skupsztina, powołana do życia przez wybory z dnia 11 września 1927 roku, rozwiązuje się. Komunikując Moją decyzję Mojemu Narodowi, nakazuję wszystkim władzom państwowym poddać się jej, wszystkim zaś obywatelom szanować ją i być jej posłusznymi. </blockquote> </div> Sformowanie pozaparlamentarnego rządu powierzono generałowi <a href="/wiki/Petar_%C5%BDivkovi%C4%87" title="Petar Živković">Petarowi Živkoviciowi</a> – dowódcy gwardii królewskiej i szefowi tajnej serbskiej organizacji Biała Ręka<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558-169">[167]</a>. Do rządu, z wyjątkiem Antona Korošca, nie wszedł żaden bardziej znaczący działacz polityczny<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985448-172">[170]</a>. Król Aleksander zapoczątkował okres kilkuletniej dyktatury (tzw. Šestojanuarska diktatura). Nastąpiły liczne aresztowania oponentów politycznych, głównie identyfikujących się z poglądami lewicowymi<a href="#cite_note-CITEREFHebda2014192-173">[171]</a>. Bezpośrednio po przewrocie czołowi politycy, nie orientując się jeszcze dobrze w zamiarach króla, poparli jego posunięcia. Uważano, że przewrót godzi głównie w nielegalną partię komunistyczną. Rząd Živkovicia zorganizował ponad sto procesów przeciwko działaczom komunistycznym, co doprowadziło do rozbicia działających nielegalnie organizacji komunistycznych. Podjęto również środki przeciwko czołowym działaczom partii legalnych, których aresztowano lub zmuszano do emigracji. W wyniku represji życie polityczne w kraju zamarło<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558-169">[167]</a>. Dekretem królewskim, 3 października 1929 r., zmieniono nazwę państwa na Królestwo Jugosławii<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985448-172">[170]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Jugos%C5%82awii" title="Królestwo Jugosławii">Królestwo Jugosławii</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Podział_administracyjny">Podział administracyjny</h2>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=40" title="Edytuj sekcję: Podział administracyjny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=40" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Podział administracyjny">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Słowianie_południowi_w_granicach_Austro-Węgier">Słowianie południowi w granicach Austro-Węgier</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=41" title="Edytuj sekcję: Słowianie południowi w granicach Austro-Węgier" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=41" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Słowianie południowi w granicach Austro-Węgier">edytuj kod</a>]</div> Od 1867 r. <a href="/wiki/Austro-W%C4%99gry" title="Austro-Węgry">Austro-Węgry</a> stały się państwem dualistycznym złożonym z <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austrii</a> i jej <a href="/wiki/Kraj_koronny" title="Kraj koronny">krajów koronnych</a> (tzw. <a href="/wiki/Przedlitawia" class="mw-redirect" title="Przedlitawia">Przedlitawia</a>) oraz <a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgier</a> i ich <a href="/wiki/Komitat" title="Komitat">komitatów</a> (tzw. <a href="/wiki/Zalitawia" class="mw-redirect" title="Zalitawia">Zalitawia</a>)<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005456-174">[172]</a>. Kraje koronne <a href="/wiki/S%C5%82owianie_po%C5%82udniowi" title="Słowianie południowi">Słowian południowych</a> wchodzące w skład Przedlitawia (Republika Austrii)<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005456-174">[172]</a>: <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ce_Hrabstwo_Gorycji_i_Gradyski" title="Książęce Hrabstwo Gorycji i Gradyski">Książęce Hrabstwo Gorycji i Gradyski</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Krainy" title="Księstwo Krainy">Księstwo Krainy</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Styrii" title="Księstwo Styrii">Księstwo Styrii</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Karyntii" title="Księstwo Karyntii">Księstwo Karyntii</a></li> <li><a href="/wiki/Margrabstwo_Istrii" title="Margrabstwo Istrii">Margrabstwo Istrii</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Dalmacji" title="Królestwo Dalmacji">Królestwo Dalmacji</a></li></ul> Komitaty (historyczne okręgi) Słowian południowych wchodzące w skład Zalitawia (Węgry)<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005457-175">[173]</a>: <ul><li><a href="/wiki/Tr%C3%B3jjedyne_Kr%C3%B3lestwo_Chorwacji,_Slawonii_i_Dalmacji" title="Trójjedyne Królestwo Chorwacji, Slawonii i Dalmacji">Trójjedyne Królestwo Chorwacji, Slawonii i Dalmacji</a></li> <li><a href="/wiki/Rijeka" title="Rijeka">Rijeka</a></li></ul> Wspólne ziemie austro-węgierskie zamieszkane przez Słowian południowych<a href="#cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005456-174">[172]</a>: <ul><li><a href="/wiki/Bo%C5%9Bnia_(region)" title="Bośnia (region)">Bośnia</a> i <a href="/wiki/Hercegowina" title="Hercegowina">Hercegowina</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tymczasowy_podział_z_grudnia_1918_r.">Tymczasowy podział z grudnia 1918 r.</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=42" title="Edytuj sekcję: Tymczasowy podział z grudnia 1918 r." class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=42" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tymczasowy podział z grudnia 1918 r.">edytuj kod</a>]</div> Niedługo po zjednoczeniu, w grudniu 1918 r., wprowadzono tymczasowy podział na 61 dystryktów na podstawie historycznych i politycznych uwarunkowań nowego państwa<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201397-176">[174]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rozporządzenie_z_1922_r.">Rozporządzenie z 1922 r.</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=43" title="Edytuj sekcję: Rozporządzenie z 1922 r." class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=43" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rozporządzenie z 1922 r.">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Scs_kingdom_oblasts_1922_1929_en.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Scs_kingdom_oblasts_1922_1929_en.png/325px-Scs_kingdom_oblasts_1922_1929_en.png" decoding="async" width="325" height="295" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Scs_kingdom_oblasts_1922_1929_en.png/488px-Scs_kingdom_oblasts_1922_1929_en.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Scs_kingdom_oblasts_1922_1929_en.png/650px-Scs_kingdom_oblasts_1922_1929_en.png 2x" data-file-width="1442" data-file-height="1309" /></a><figcaption>Podział administracyjny Królestwa SHS w latach 1923–1929</figcaption></figure> Nowy podział administracyjny, zapoczątkowany przez zapisy konstytucji widowdańskiej, a ostatecznie ustalony w rozporządzeniu wydanym 26 kwietnia 1922 r.<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201397-176">[174]</a>, został wcielony w życie w 1923 r. i obowiązywał do roku 1929<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020479-142">[140]</a>. Zlikwidowano podział historyczny<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985440-124">[122]</a> i odtąd królestwo składało się z 33 obszarów samorządu terytorialnego (tzw. obwodów/okręgów na wzór francuski – serb.-chorw. oblasti<a href="#cite_note-CITEREFPodhorodecki2000154-144">[142]</a><a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985440-124">[122]</a>) skupionych wokół większych miast, ale w pełni podporządkowanych Belgradowi<a href="#cite_note-CITEREFCzerwiński2020477-146">[144]</a>. I tak dla Słowenii zostały utworzone 3 obwody, dla Chorwacji-Slawonii – 4, Dalmacji – 2, Bośni i Hercegowiny – 5, Wojwodiny – 2, Serbii i Czarnogóry – 14<a href="#cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985440-124">[122]</a> oraz Macedonii – 3<a href="#cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000178-138">[136]</a>. Były to obwody (obwód – główne miasto)<a href="#cite_note-CITEREFMorawski201397-176">[174]</a>: <table> <tbody><tr> <td> <ol><li>Bački – <a href="/wiki/Nowy_Sad" title="Nowy Sad">Nowy Sad</a></li> <li>Belgradzki – <a href="/wiki/Belgrad" title="Belgrad">Belgrad</a></li> <li>Bihaćki – <a href="/wiki/Biha%C4%87" title="Bihać">Bihać</a></li> <li>Bitolijski – <a href="/wiki/Bitola" title="Bitola">Bitola</a></li> <li>Bregalnički – <a href="/wiki/Sztip" title="Sztip">Sztip</a></li> <li>Dubrovački – <a href="/wiki/Dubrownik" title="Dubrownik">Dubrownik</a></li> <li>Kosowski – <a href="/wiki/Prisztina" title="Prisztina">Prisztina</a></li> <li>Kruševački – <a href="/wiki/Kru%C5%A1evac" title="Kruševac">Kruševac</a></li> <li>Lublanski – <a href="/wiki/Lublana" title="Lublana">Lublana</a></li> <li>Mariborski – <a href="/wiki/Maribor" title="Maribor">Maribor</a></li> <li>Mostarski – <a href="/wiki/Mostar" title="Mostar">Mostar</a></li></ol> </td> <td> <ol><li>Moravski – <a href="/wiki/%C4%86uprija" title="Ćuprija">Ćuprija</a></li> <li>Niški – <a href="/wiki/Nisz" title="Nisz">Nisz</a></li> <li>Osiječki – <a href="/wiki/Osijek" title="Osijek">Osijek</a></li> <li>Podrinjski – <a href="/wiki/%C5%A0abac" title="Šabac">Šabac</a></li> <li>Podunavski – <a href="/wiki/Smederevo" title="Smederevo">Smederevo</a></li> <li>Požarevački – <a href="/wiki/Po%C5%BEarevac" title="Požarevac">Požarevac</a></li> <li>Primorsko-Krajiški – <a href="/wiki/Karlovac" title="Karlovac">Karlovac</a></li> <li>Raški – <a href="/wiki/%C4%8Ca%C4%8Dak" title="Čačak">Čačak</a></li> <li>Sarajewski – <a href="/wiki/Sarajewo" title="Sarajewo">Sarajewo</a></li> <li>Skopski – <a href="/wiki/Skopje" title="Skopje">Skopje</a></li> <li>Sremski – <a href="/wiki/Vukovar" title="Vukovar">Vukovar</a></li></ol> </td> <td> <ol><li>Splitski – <a href="/wiki/Split" title="Split">Split</a></li> <li>Šumadijski – <a href="/wiki/Kragujevac" title="Kragujevac">Kragujevac</a></li> <li>Timočki – <a href="/wiki/Zaje%C4%8Dar" title="Zaječar">Zaječar</a></li> <li>Travnički – <a href="/wiki/Travnik" title="Travnik">Travnik</a></li> <li>Tuzlanski – <a href="/wiki/Tuzla" title="Tuzla">Tuzla</a></li> <li>Užički – <a href="/wiki/U%C5%BEice" title="Užice">Užice</a></li> <li>Valjevski – <a href="/wiki/Valjevo" title="Valjevo">Valjevo</a></li> <li>Vrbaski – <a href="/wiki/Banja_Luka" title="Banja Luka">Banja Luka</a></li> <li>Vranjski – <a href="/wiki/Vranje" title="Vranje">Vranje</a></li> <li>Zagrzebski – <a href="/wiki/Zagrzeb" title="Zagrzeb">Zagrzeb</a></li> <li>Zetski – <a href="/wiki/Cetynia" title="Cetynia">Cetynia</a></li></ol> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Władza">Władza</h2>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=44" title="Edytuj sekcję: Władza" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=44" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Władza">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Królowie">Królowie</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=45" title="Edytuj sekcję: Królowie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=45" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Królowie">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Kr%C3%B3lowie_Jugos%C5%82awii#Królestwo_Serbów,_Chorwatów_i_Słoweńców" title="Królowie Jugosławii">Królowie Królestwa SHS</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Premierzy">Premierzy</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=46" title="Edytuj sekcję: Premierzy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=46" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Premierzy">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Premierzy_Jugos%C5%82awii#Królestwo_Serbów,_Chorwatów_i_Słoweńców" title="Premierzy Jugosławii">Premierzy Królestwa SHS</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Demografia">Demografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=47" title="Edytuj sekcję: Demografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=47" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Demografia">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Demografia_Kr%C3%B3lestwa_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Demografia Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców">Demografia Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=48" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=48" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-uwaga1-44"><a href="#cite_ref-uwaga1_44-0">↑</a> Chodzi o dentystę i polityka chorwackiego zmarłego w 1938 r., a nie późniejszego, <a href="/wiki/Ante_Paveli%C4%87" title="Ante Pavelić">nazistowskiego przywódcę NDH</a>. Zbieżność nazwisk zupełnie przypadkowa. </li> <li id="cite_note-uwaga2-100"><a href="#cite_ref-uwaga2_100-0">↑</a> Pełna nazwa partii brzmiała Narodna radikalna stranka, co może być tłumaczone jako Narodowa lub Ludowa Partia Radykalna, jednak w polskiej literaturze częściej używa się skróconej nazwy Partia Radykalna i taka też wersja używana jest w artykule. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=49" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=49" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000152-1">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000152_1-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000152_1-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000152_1-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000152_1-3">d</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 152. </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> Definitivni rezultati popisa stanovništva..., 1932, s. 2–3. </li> <li id="cite_note-CITEREFTyszkiewiczCzapiewski201078-3"><a href="#cite_ref-CITEREFTyszkiewiczCzapiewski201078_3-0">↑</a> <a href="#CITEREFTyszkiewiczCzapiewski2010">Tyszkiewicz i Czapiewski 2010 ↓</a>, s. 78. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020451-4"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020451_4-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 451. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005502-5"><a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005502_5-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 502. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005503-6"><a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005503_6-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 503. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020454-7">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020454_7-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020454_7-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020454_7-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020454_7-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020454_7-4">e</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 454. </li> <li id="cite_note-CITEREFPavličević2004292–293-8"><a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004292–293_8-0">↑</a> <a href="#CITEREFPavličević2004">Pavličević 2004 ↓</a>, s. 292–293. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020452-9">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020452_9-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020452_9-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 452. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020453-10">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020453_10-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020453_10-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020453_10-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020453_10-3">d</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 453. </li> <li id="cite_note-CITEREFPavličević2004294-11">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004294_11-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004294_11-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004294_11-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004294_11-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004294_11-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004294_11-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004294_11-6">g</a> <a href="#CITEREFPavličević2004">Pavličević 2004 ↓</a>, s. 294. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020453–454-12"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020453–454_12-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 453–454. </li> <li id="cite_note-CITEREFPavličević2004293-13">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004293_13-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004293_13-1">b</a> <a href="#CITEREFPavličević2004">Pavličević 2004 ↓</a>, s. 293. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201639-14"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201639_14-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2016">Morawski 2016 ↓</a>, s. 39. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003145-15"><a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003145_15-0">↑</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 145. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985424-16">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985424_16-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985424_16-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985424_16-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985424_16-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985424_16-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985424_16-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985424_16-6">g</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 424. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000145-17">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000145_17-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000145_17-1">b</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 145. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020456-18">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020456_18-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020456_18-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020456_18-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020456_18-3">d</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 456. </li> <li id="cite_note-CITEREFGizaGmitruk200230-19">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200230_19-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200230_19-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200230_19-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200230_19-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200230_19-4">e</a> <a href="#CITEREFGizaGmitruk2002">Giza i Gmitruk 2002 ↓</a>, s. 30. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003129-20"><a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003129_20-0">↑</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 129. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005504-21">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005504_21-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005504_21-1">b</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 504. </li> <li id="cite_note-CITEREFMichalak201698-22"><a href="#cite_ref-CITEREFMichalak201698_22-0">↑</a> <a href="#CITEREFMichalak2016">Michalak 2016 ↓</a>, s. 98. </li> <li id="cite_note-CITEREFMichalak201697-23">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMichalak201697_23-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMichalak201697_23-1">b</a> <a href="#CITEREFMichalak2016">Michalak 2016 ↓</a>, s. 97. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000144-24">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000144_24-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000144_24-1">b</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 144. </li> <li id="cite_note-CITEREFGizaGmitruk200231-25">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200231_25-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200231_25-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200231_25-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200231_25-3">d</a> <a href="#CITEREFGizaGmitruk2002">Giza i Gmitruk 2002 ↓</a>, s. 31. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198020-26"><a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198020_26-0">↑</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 20. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201641-27"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201641_27-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2016">Morawski 2016 ↓</a>, s. 41. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985426-28">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985426_28-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985426_28-1">b</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 426. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020456–457-29"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020456–457_29-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 456–457. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020457-30"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020457_30-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 457. </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> <cite class="citation web">IvoI. Banac IvoI., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jutarnji.hr/naslovnica/tamo-daleko-u-sjeni-kiparisa-na-krfu-srpnja-1917-6388490">Tamo daleko, u sjeni kiparisa, na Krfu srpnja 1917.</a> [online], jutarnji.hr, 21 lipca 2017 [dostęp 2021-02-12]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Ivo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Tamo+daleko%2C+u+sjeni+kiparisa%2C+na+Krfu+srpnja+1917.&rft.date=2017-07-21&rft.aulast=Banac&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jutarnji.hr%2Fnaslovnica%2Ftamo-daleko-u-sjeni-kiparisa-na-krfu-srpnja-1917-6388490" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku chorwackim (hrvatski)">chorw.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020458-32">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020458_32-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020458_32-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020458_32-2">c</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 458. </li> <li id="cite_note-CITEREFTyszkiewiczCzapiewski201079-33"><a href="#cite_ref-CITEREFTyszkiewiczCzapiewski201079_33-0">↑</a> <a href="#CITEREFTyszkiewiczCzapiewski2010">Tyszkiewicz i Czapiewski 2010 ↓</a>, s. 79. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020459-34">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020459_34-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020459_34-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 459. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198022-35"><a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198022_35-0">↑</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 22. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198021-36">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198021_36-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198021_36-1">b</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 21. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198023-37"><a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198023_37-0">↑</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 23. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005508-38"><a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005508_38-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 508. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985429-39">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985429_39-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985429_39-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985429_39-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985429_39-3">d</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 429. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003147-40"><a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003147_40-0">↑</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 147. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201642-41"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201642_41-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2016">Morawski 2016 ↓</a>, s. 42. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985428-42"><a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985428_42-0">↑</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 428. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000147-43">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000147_43-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000147_43-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000147_43-2">c</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 147. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201637–38-45"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201637–38_45-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2016">Morawski 2016 ↓</a>, s. 37–38. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020460-46"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020460_46-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 460. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198024-47">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198024_47-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198024_47-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198024_47-2">c</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 24. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020461-48">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020461_48-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020461_48-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020461_48-2">c</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 461. </li> <li id="cite_note-CITEREFBenson201134-49"><a href="#cite_ref-CITEREFBenson201134_49-0">↑</a> <a href="#CITEREFBenson2011">Benson 2011 ↓</a>, s. 34. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020462-50">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020462_50-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020462_50-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020462_50-2">c</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 462. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020463-51">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020463_51-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020463_51-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 463. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201645-52">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201645_52-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201645_52-1">b</a> <a href="#CITEREFMorawski2016">Morawski 2016 ↓</a>, s. 45. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000148-53">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000148_53-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000148_53-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000148_53-2">c</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 148. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985430-54">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985430_54-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985430_54-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985430_54-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985430_54-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985430_54-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985430_54-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985430_54-6">g</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 430. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020466-55">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020466_55-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020466_55-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 466. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198025-56">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198025_56-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198025_56-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198025_56-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198025_56-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198025_56-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198025_56-5">f</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 25. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020465-57">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020465_57-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020465_57-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 465. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201647-58">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201647_58-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201647_58-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201647_58-2">c</a> <a href="#CITEREFMorawski2016">Morawski 2016 ↓</a>, s. 47. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201649-59"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201649_59-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2016">Morawski 2016 ↓</a>, s. 49. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020464-60"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020464_60-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 464. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432-61">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432_61-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432_61-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432_61-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432_61-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432_61-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432_61-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432_61-6">g</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432_61-7">h</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 432. </li> <li id="cite_note-CITEREFZawistowska2013175-62">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFZawistowska2013175_62-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFZawistowska2013175_62-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFZawistowska2013175_62-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFZawistowska2013175_62-3">d</a> <a href="#CITEREFZawistowska2013">Zawistowska 2013 ↓</a>, s. 175. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201730-63">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201730_63-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201730_63-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201730_63-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201730_63-3">d</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 30. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000151-64">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000151_64-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000151_64-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000151_64-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000151_64-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000151_64-4">e</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 151. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003156-65">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003156_65-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003156_65-1">b</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 156. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005527-66"><a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005527_66-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 527. </li> <li id="cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000177-67">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000177_67-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000177_67-1">b</a> <a href="#CITEREFStawowy-Kawka2000">Stawowy-Kawka 2000 ↓</a>, s. 177. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544-68">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544_68-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544_68-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544_68-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544_68-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544_68-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544_68-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005544_68-6">g</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 544. </li> <li id="cite_note-CITEREFPavličević2004328-69">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004328_69-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004328_69-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004328_69-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004328_69-3">d</a> <a href="#CITEREFPavličević2004">Pavličević 2004 ↓</a>, s. 328. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198029-70"><a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198029_70-0">↑</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 29. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985432–433-71"><a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985432–433_71-0">↑</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 432–433. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020467-72">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020467_72-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020467_72-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020467_72-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020467_72-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020467_72-4">e</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 467. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543-73">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543_73-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543_73-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543_73-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005543_73-3">d</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 543. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201732-74"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201732_74-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 32. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201733-75"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201733_75-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 33. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201743-76">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201743_76-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201743_76-1">b</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 43. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020468-77">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020468_77-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020468_77-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020468_77-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020468_77-3">d</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 468. </li> <li id="cite_note-CITEREFPavličević2004329-78">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004329_78-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004329_78-1">b</a> <a href="#CITEREFPavličević2004">Pavličević 2004 ↓</a>, s. 329. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201744-79"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201744_79-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 44. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985433-80">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985433_80-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985433_80-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985433_80-2">c</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 433. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201747-81">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201747_81-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201747_81-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201747_81-2">c</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 47. </li> <li id="cite_note-CITEREFPavličević2004326-82"><a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004326_82-0">↑</a> <a href="#CITEREFPavličević2004">Pavličević 2004 ↓</a>, s. 326. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985434-83">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985434_83-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985434_83-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985434_83-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985434_83-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985434_83-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985434_83-5">f</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 434. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020470-84">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020470_84-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020470_84-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020470_84-2">c</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 470. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020469-85">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020469_85-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020469_85-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020469_85-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020469_85-3">d</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 469. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985437-86">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985437_86-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985437_86-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985437_86-2">c</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 437. </li> <li id="cite_note-CITEREFGizaGmitruk200240-87">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200240_87-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200240_87-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200240_87-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200240_87-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200240_87-4">e</a> <a href="#CITEREFGizaGmitruk2002">Giza i Gmitruk 2002 ↓</a>, s. 40. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985435-88">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985435_88-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985435_88-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985435_88-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985435_88-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985435_88-4">e</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 435. </li> <li id="cite_note-CITEREFGizaGmitruk200239-89">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200239_89-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200239_89-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200239_89-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200239_89-3">d</a> <a href="#CITEREFGizaGmitruk2002">Giza i Gmitruk 2002 ↓</a>, s. 39. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005545-90">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005545_90-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005545_90-1">b</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 545. </li> <li id="cite_note-CITEREFHebda2014189-91"><a href="#cite_ref-CITEREFHebda2014189_91-0">↑</a> <a href="#CITEREFHebda2014">Hebda 2014 ↓</a>, s. 189. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985436-92">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985436_92-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985436_92-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985436_92-2">c</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 436. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005542-93">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005542_93-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005542_93-1">b</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 542. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000149-94">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000149_94-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000149_94-1">b</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 149. </li> <li id="cite_note-CITEREFJelavich2005167-95"><a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005167_95-0">↑</a> <a href="#CITEREFJelavich2005">Jelavich 2005 ↓</a>, s. 167. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003175-96">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003175_96-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003175_96-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003175_96-2">c</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 175. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020483-97"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020483_97-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 483. </li> <li id="cite_note-CITEREFHebda2014190-98">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFHebda2014190_98-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFHebda2014190_98-1">b</a> <a href="#CITEREFHebda2014">Hebda 2014 ↓</a>, s. 190. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198034-99">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198034_99-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198034_99-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198034_99-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198034_99-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198034_99-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198034_99-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198034_99-6">g</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 34. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003178-101">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003178_101-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003178_101-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003178_101-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003178_101-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003178_101-4">e</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 178. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985443-102">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985443_102-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985443_102-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985443_102-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985443_102-3">d</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 443. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020492-103">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020492_103-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020492_103-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 492. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020487-104">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020487_104-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020487_104-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 487. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020488-105"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020488_105-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 488. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985438-106">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985438_106-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985438_106-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985438_106-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985438_106-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985438_106-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985438_106-5">f</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 438. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005514-107"><a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005514_107-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 514. </li> <li id="cite_note-CITEREFJelavich2005168-108"><a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005168_108-0">↑</a> <a href="#CITEREFJelavich2005">Jelavich 2005 ↓</a>, s. 168. </li> <li id="cite_note-CITEREFJelavich2005169-109">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005169_109-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005169_109-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005169_109-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005169_109-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005169_109-4">e</a> <a href="#CITEREFJelavich2005">Jelavich 2005 ↓</a>, s. 169. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020475–476-110"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020475–476_110-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 475–476. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003174-111"><a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003174_111-0">↑</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 174. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985442-112">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985442_112-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985442_112-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985442_112-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985442_112-3">d</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 442. </li> <li id="cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000179-113">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000179_113-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000179_113-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000179_113-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000179_113-3">d</a> <a href="#CITEREFStawowy-Kawka2000">Stawowy-Kawka 2000 ↓</a>, s. 179. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020471-114"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020471_114-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 471. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020472-115">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020472_115-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020472_115-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 472. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005547-116">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005547_116-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005547_116-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005547_116-2">c</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 547. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985439-117">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985439_117-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985439_117-1">b</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 439. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020500-118">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020500_118-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020500_118-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 500. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201391-119">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201391_119-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201391_119-1">b</a> <a href="#CITEREFMorawski2013">Morawski 2013 ↓</a>, s. 91. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzekalski201952-120">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzekalski201952_120-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzekalski201952_120-1">b</a> <a href="#CITEREFCzekalski2019">Czekalski 2019 ↓</a>, s. 52. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzekalski201953-121">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzekalski201953_121-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzekalski201953_121-1">b</a> <a href="#CITEREFCzekalski2019">Czekalski 2019 ↓</a>, s. 53. </li> <li id="cite_note-CITEREFBenson201135-122"><a href="#cite_ref-CITEREFBenson201135_122-0">↑</a> <a href="#CITEREFBenson2011">Benson 2011 ↓</a>, s. 35. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020474-123">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020474_123-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020474_123-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020474_123-2">c</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 474. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985440-124">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985440_124-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985440_124-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985440_124-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985440_124-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985440_124-4">e</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 440. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985441-125">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985441_125-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985441_125-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985441_125-2">c</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 441. </li> <li id="cite_note-CITEREFJelavich2005170-126">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005170_126-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFJelavich2005170_126-1">b</a> <a href="#CITEREFJelavich2005">Jelavich 2005 ↓</a>, s. 170. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003176-127">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003176_127-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003176_127-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003176_127-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003176_127-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003176_127-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003176_127-5">f</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 176. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548-128">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548_128-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548_128-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548_128-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548_128-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548_128-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005548_128-5">f</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 548. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005546-129"><a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005546_129-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 546. </li> <li id="cite_note-:0-130">↑ <a href="#cite_ref-:0_130-0">a</a> <a href="#cite_ref-:0_130-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=51444">Radić, Stjepan. Hrvatska enciklopedija</a> [online], www.enciklopedija.hr [dostęp 2021-04-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Radi%C4%87%2C+Stjepan.+Hrvatska+enciklopedija&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.enciklopedija.hr%2FNatuknica.aspx%3FID%3D51444" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku chorwackim (hrvatski)">chorw.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005550-131">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005550_131-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005550_131-1">b</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 550. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzekalski201955-132"><a href="#cite_ref-CITEREFCzekalski201955_132-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzekalski2019">Czekalski 2019 ↓</a>, s. 55. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201390-133"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201390_133-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2013">Morawski 2013 ↓</a>, s. 90. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000153-134">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000153_134-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000153_134-1">b</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 153. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201392-135"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201392_135-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2013">Morawski 2013 ↓</a>, s. 92. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020499-136"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020499_136-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 499. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003177-137">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003177_137-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003177_137-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003177_137-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003177_137-3">d</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 177. </li> <li id="cite_note-CITEREFStawowy-Kawka2000178-138">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000178_138-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000178_138-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000178_138-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFStawowy-Kawka2000178_138-3">d</a> <a href="#CITEREFStawowy-Kawka2000">Stawowy-Kawka 2000 ↓</a>, s. 178. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005549-139">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005549_139-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005549_139-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005549_139-2">c</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 549. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201395-140"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201395_140-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2013">Morawski 2013 ↓</a>, s. 95. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzekalski201958-141"><a href="#cite_ref-CITEREFCzekalski201958_141-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzekalski2019">Czekalski 2019 ↓</a>, s. 58. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020479-142">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020479_142-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020479_142-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 479. </li> <li id="cite_note-CITEREFSzulc198032-143">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198032_143-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSzulc198032_143-1">b</a> <a href="#CITEREFSzulc1980">Szulc 1980 ↓</a>, s. 32. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000154-144">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000154_144-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000154_144-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000154_144-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000154_144-3">d</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 154. </li> <li id="cite_note-CITEREFPavličević2004333-145"><a href="#cite_ref-CITEREFPavličević2004333_145-0">↑</a> <a href="#CITEREFPavličević2004">Pavličević 2004 ↓</a>, s. 333. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020477-146">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020477_146-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020477_146-1">b</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 477. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020480-147"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020480_147-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 480. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003179-148">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003179_148-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003179_148-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003179_148-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003179_148-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003179_148-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003179_148-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003179_148-6">g</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 179. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005553-149">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005553_149-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005553_149-1">b</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 553. </li> <li id="cite_note-:1-150">↑ <a href="#cite_ref-:1_150-0">a</a> <a href="#cite_ref-:1_150-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=49237">političke stranke. Hrvatska enciklopedija</a> [online], www.enciklopedija.hr [dostęp 2021-04-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=politi%C4%8Dke+stranke.+Hrvatska+enciklopedija&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.enciklopedija.hr%2FNatuknica.aspx%3FID%3D49237" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku chorwackim (hrvatski)">chorw.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985444-151"><a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985444_151-0">↑</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 444. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554-152">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554_152-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554_152-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554_152-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005554_152-3">d</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 554. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985445-153"><a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985445_153-0">↑</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 445. </li> <li id="cite_note-CITEREFBenson201161-154">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBenson201161_154-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBenson201161_154-1">b</a> <a href="#CITEREFBenson2011">Benson 2011 ↓</a>, s. 61. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985446-155">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985446_155-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985446_155-1">b</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 446. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005555-156">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005555_156-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005555_156-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005555_156-2">c</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 555. </li> <li id="cite_note-CITEREFTanty2003180-157">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003180_157-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003180_157-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003180_157-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003180_157-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003180_157-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFTanty2003180_157-5">f</a> <a href="#CITEREFTanty2003">Tanty 2003 ↓</a>, s. 180. </li> <li id="cite_note-CITEREFGizaGmitruk200243-158">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200243_158-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200243_158-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200243_158-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200243_158-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200243_158-4">e</a> <a href="#CITEREFGizaGmitruk2002">Giza i Gmitruk 2002 ↓</a>, s. 43. </li> <li id="cite_note-CITEREFBenson201162-159">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBenson201162_159-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBenson201162_159-1">b</a> <a href="#CITEREFBenson2011">Benson 2011 ↓</a>, s. 62. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005556-160">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005556_160-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005556_160-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005556_160-2">c</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 556. </li> <li id="cite_note-CITEREFGizaGmitruk200244-161"><a href="#cite_ref-CITEREFGizaGmitruk200244_161-0">↑</a> <a href="#CITEREFGizaGmitruk2002">Giza i Gmitruk 2002 ↓</a>, s. 44. </li> <li id="cite_note-CITEREFBenson201163-162">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBenson201163_162-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBenson201163_162-1">b</a> <a href="#CITEREFBenson2011">Benson 2011 ↓</a>, s. 63. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985447-163">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985447_163-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985447_163-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985447_163-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985447_163-3">d</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 447. </li> <li id="cite_note-CITEREFCzerwiński2020506-164"><a href="#cite_ref-CITEREFCzerwiński2020506_164-0">↑</a> <a href="#CITEREFCzerwiński2020">Czerwiński 2020 ↓</a>, s. 506. </li> <li id="cite_note-CITEREFPodhorodecki2000156-165"><a href="#cite_ref-CITEREFPodhorodecki2000156_165-0">↑</a> <a href="#CITEREFPodhorodecki2000">Podhorodecki 2000 ↓</a>, s. 156. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005557-166">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005557_166-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005557_166-1">b</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 557. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201789-167">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201789_167-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201789_167-1">b</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 89. </li> <li id="cite_note-CITEREFBenson201164-168"><a href="#cite_ref-CITEREFBenson201164_168-0">↑</a> <a href="#CITEREFBenson2011">Benson 2011 ↓</a>, s. 64. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558-169">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558_169-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558_169-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558_169-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558_169-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005558_169-4">e</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 558. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201790-170">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201790_170-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201790_170-1">b</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 90. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201790–91-171"><a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201790–91_171-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorawski2017">Morawski 2017 ↓</a>, s. 90–91. </li> <li id="cite_note-CITEREFWasilewskiFelczak1985448-172">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985448_172-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWasilewskiFelczak1985448_172-1">b</a> <a href="#CITEREFWasilewskiFelczak1985">Wasilewski i Felczak 1985 ↓</a>, s. 448. </li> <li id="cite_note-CITEREFHebda2014192-173"><a href="#cite_ref-CITEREFHebda2014192_173-0">↑</a> <a href="#CITEREFHebda2014">Hebda 2014 ↓</a>, s. 192. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005456-174">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005456_174-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005456_174-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005456_174-2">c</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 456. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005457-175"><a href="#cite_ref-CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005457_175-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Skowronek, Tanty i Wasilewski 2005 ↓</a>, s. 457. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorawski201397-176">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201397_176-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201397_176-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMorawski201397_176-2">c</a> <a href="#CITEREFMorawski2013">Morawski 2013 ↓</a>, s. 97. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=50" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=50" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Książki">Książki</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=51" title="Edytuj sekcję: Książki" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=51" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Książki">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book">Leslie Benson: Jugosławia. Historia w zarysie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788323332022" title="Specjalna:Książki/9788323332022">ISBN 978-83-233-3202-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jugos%C5%82awia.+Historia+w+zarysie&rft.aulast=Benson&rft.aufirst=Leslie&rft.pub=Wydawnictwo+Uniwersytetu+Jagiello%C5%84skiego&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.isbn=978-83-233-3202-2"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCzerwiński2020">Maciej Czerwiński: Chorwacja. Dzieje, kultura, idee. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2020. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788366419094" title="Specjalna:Książki/9788366419094">ISBN 978-83-66419-09-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Chorwacja.+Dzieje%2C+kultura%2C+idee&rft.aulast=Czerwi%C5%84ski&rft.aufirst=Maciej&rft.pub=Mi%C4%99dzynarodowe+Centrum+Kultury&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.isbn=978-83-66419-09-4"></cite></li> <li><cite class="citation book">Antoni Giza, Janusz Gmitruk: Tajne raporty z Jugosławii. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 2002. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8387838632" title="Specjalna:Książki/8387838632">ISBN 83-87838-63-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Tajne+raporty+z+Jugos%C5%82awii&rft.aulast=Giza&rft.aufirst=Antoni&rft.pub=Ludowa+Sp%C3%B3%C5%82dzielnia+Wydawnicza&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-87838-63-2"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">Barbara Jelavich: Historia Bałkanów, wiek XX. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8323320438" title="Specjalna:Książki/8323320438">ISBN 83-233-2043-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Ba%C5%82kan%C3%B3w%2C+wiek+XX&rft.aulast=Jelavich&rft.aufirst=Barbara&rft.pub=Wydawnictwo+Uniwersytetu+Jagiello%C5%84skiego&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.isbn=83-233-2043-8"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">Adam Malicki: Jugosławia. Warszawa: PWN, 1979.</cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">Paweł Olszewski: Macedonia. Historia i współczesność. Radom: Wyższa Szkoła Handlowa w Radomiu, 2010. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788392125594" title="Specjalna:Książki/9788392125594">ISBN 978-83-921255-9-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Macedonia.+Historia+i+wsp%C3%B3%C5%82czesno%C5%9B%C4%87&rft.aulast=Olszewski&rft.aufirst=Pawe%C5%82&rft.pub=Wy%C5%BCsza+Szko%C5%82a+Handlowa+w+Radomiu&rft.place=Radom&rft.isbn=978-83-921255-9-4"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPavličević2004">Dragutin Pavličević: Historia Chorwacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2004. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8323213577" title="Specjalna:Książki/8323213577">ISBN 83-232-1357-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Chorwacji&rft.aulast=Pavli%C4%8Devi%C4%87&rft.aufirst=Dragutin&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+UAM&rft.place=Pozna%C5%84&rft.isbn=83-232-1357-7"></cite></li> <li><cite class="citation book">Leszek Podhorodecki: Jugosławia. Dzieje narodów, państw i rozpad federacji. Warszawa: Wydawnictwo Mada, 2000. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8386170492" title="Specjalna:Książki/8386170492">ISBN 83-86170-49-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jugos%C5%82awia.+Dzieje+narod%C3%B3w%2C+pa%C5%84stw+i+rozpad+federacji&rft.aulast=Podhorodecki&rft.aufirst=Leszek&rft.pub=Wydawnictwo+Mada&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-86170-49-2"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSkowronekTantyWasilewski2005">Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski: Słowianie południowi i zachodni VI–XX wiek. Warszawa: Książka i Wiedza, 2005. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8305134016" title="Specjalna:Książki/8305134016">ISBN 83-05-13401-6</a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/838816716">838816716</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=S%C5%82owianie+po%C5%82udniowi+i+zachodni+VI%E2%80%93XX+wiek&rft.aulast=Skowronek&rft.aufirst=Jerzy&rft.date=2005&rft.date=2005&rft.pub=Ksi%C4%85%C5%BCka+i+Wiedza&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-05-13401-6&rft_id=info:oclcnum/838816716"></cite></li> <li><cite class="citation book">Irena Stawowy-Kawka: Historia Macedonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2000. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304045494" title="Specjalna:Książki/8304045494">ISBN 83-04-04549-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Macedonii&rft.aulast=Stawowy-Kawka&rft.aufirst=Irena&rft.pub=Zak%C5%82ad+Narodowy+im.+Ossoli%C5%84skich&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.isbn=83-04-04549-4"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">Witold Szulc: Przemiany gospodarcze i społeczne w Jugosławii w okresie międzywojennym (1918–1941). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1980.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Przemiany+gospodarcze+i+spo%C5%82eczne+w+Jugos%C5%82awii+w+okresie+mi%C4%99dzywojennym+%281918%E2%80%931941%29&rft.aulast=Szulc&rft.aufirst=Witold&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+Uniwersytetu+im.+Adama+Mickiewicza+w+Poznaniu&rft.place=Pozna%C5%84"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">Mieczysław Tanty: Bałkany w XX wieku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8305133117" title="Specjalna:Książki/8305133117">ISBN 83-05-13311-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ba%C5%82kany+w+XX+wieku&rft.aulast=Tanty&rft.aufirst=Mieczys%C5%82aw&rft.pub=Ksi%C4%85%C5%BCka+i+Wiedza&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-05-13311-7"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book">Jakub Tyszkiewicz, Edward Czapiewski: Historia powszechna. Wiek XX. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301163655" title="Specjalna:Książki/9788301163655">ISBN 978-83-01-16365-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+powszechna.+Wiek+XX&rft.aulast=Tyszkiewicz&rft.aufirst=Jakub&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-01-16365-5"></cite> Brak numerów stron w książce</li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWasilewskiFelczak1985">Tadeusz Wasilewski, Wacław Felczak: Historia Jugosławii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1985. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304016389" title="Specjalna:Książki/8304016389">ISBN 83-04-01638-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Jugos%C5%82awii&rft.aulast=Wasilewski&rft.aufirst=Tadeusz&rft.pub=Zak%C5%82ad+Narodowy+im.+Ossoli%C5%84skich+-+Wydawnictwo&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.isbn=83-04-01638-9"></cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Artykuły">Artykuły</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=52" title="Edytuj sekcję: Artykuły" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=52" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Artykuły">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation journal" id="CITEREFCzekalski2019">Tadeusz Czekalski. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.researchgate.net/publication/332891995_Widowdanskie_prowizorium_Geneza_i_rozwoj_parlamentaryzmu_w_Krolestwie_Serbow_Chorwatow_i_Slowencow">Widowdańskie prowizorium. Geneza i rozwój parlamentaryzmu w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców</a>. „Przegląd Sejmowy”. 1(150)/2019, 2019. Rzeszów. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.31268/PS.2019.04">10.31268/PS.2019.04</a>. [dostęp 2021-03-11].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Widowda%C5%84skie+prowizorium.+Geneza+i+rozw%C3%B3j+parlamentaryzmu+w+Kr%C3%B3lestwie+Serb%C3%B3w%2C+Chorwat%C3%B3w+i+S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&rft.jtitle=Przegl%C4%85d+Sejmowy&rft.date=2019&rft.volume=1%28150%29%2F2019&rft.aulast=Czekalski&rft.aufirst=Tadeusz&rft_id=info:doi/10.31268%2FPS.2019.04&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.researchgate.net%2Fpublication%2F332891995_Widowdanskie_prowizorium_Geneza_i_rozwoj_parlamentaryzmu_w_Krolestwie_Serbow_Chorwatow_i_Slowencow"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFHebda2014">Wiktor Hebda. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/SDR/article/view/SDR.2014.2.08/7942">Serbska dominacja polityczna w pierwszej federacji narodów południowosłowiańskich (1918-1941) – zarys problematyki.</a>. „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodnie”. XLIX (2), 2014. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.12775/SDR.2014.2.08">10.12775/SDR.2014.2.08</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2353-6403">2353-6403</a>. [dostęp 2021-03-09].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Serbska+dominacja+polityczna+w+pierwszej+federacji+narod%C3%B3w+po%C5%82udniowos%C5%82owia%C5%84skich+%281918-1941%29+%E2%80%93+zarys+problematyki.&rft.jtitle=Studia+z+Dziej%C3%B3w+Rosji+i+Europy+%C5%9Arodkowo-Wschodnie&rft.date=2014&rft.volume=XLIX+%282%29&rft.aulast=Hebda&rft.aufirst=Wiktor&rft.issn=2353-6403&rft_id=info:doi/10.12775%2FSDR.2014.2.08&rft_id=https%3A%2F%2Fapcz.umk.pl%2Fczasopisma%2Findex.php%2FSDR%2Farticle%2Fview%2FSDR.2014.2.08%2F7942"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFKuberski2009">Hubert Kuberski. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://glaukopis.pl/wp-content/uploads/2019/12/glsukopis-numer-13-14.pdf">Południowosłowiański „bękart Wersalu”. Polityka zagraniczna Królestwa SHS – Jugosławii 1919–1941.</a>. „Glaukopis”, s. 97–128, 2009. [dostęp 2021-04-25].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Po%C5%82udniowos%C5%82owia%C5%84ski+%E2%80%9Eb%C4%99kart+Wersalu%E2%80%9D.+Polityka+zagraniczna+Kr%C3%B3lestwa+SHS+%E2%80%93+Jugos%C5%82awii+1919%E2%80%931941.&rft.jtitle=Glaukopis&rft.date=2009&rft.issue=13%E2%80%9314&rft.aulast=Kuberski&rft.aufirst=Hubert&rft.pages=97%E2%80%93128&rft_id=https%3A%2F%2Fglaukopis.pl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2019%2F12%2Fglsukopis-numer-13-14.pdf"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFMichalak2016">Paweł Michalak. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_14746_bp_2016_23_6/c/6699-7133.pdf">„Albańska Golgota” – exodus Serbów na Korfu w czasie I wojny światowej w dyskursie publicznym międzywojennej Jugosławii.</a>. „Balcanica Posnaniensia Acta et studia”. 23, 2016. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.14746/bp.2016.23.6">10.14746/bp.2016.23.6</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0239-4278">0239-4278</a>. [dostęp 2021-04-24].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%E2%80%9EAlba%C5%84ska+Golgota%E2%80%9D+%E2%80%93+exodus+Serb%C3%B3w+na+Korfu+w+czasie+I+wojny+%C5%9Bwiatowej+w+dyskursie+publicznym+mi%C4%99dzywojennej+Jugos%C5%82awii.&rft.jtitle=Balcanica+Posnaniensia+Acta+et+studia&rft.date=2016&rft.volume=23&rft.aulast=Michalak&rft.aufirst=Pawe%C5%82&rft.issn=0239-4278&rft_id=info:doi/10.14746%2Fbp.2016.23.6&rft_id=http%3A%2F%2Fcejsh.icm.edu.pl%2Fcejsh%2Felement%2Fbwmeta1.element.ojs-doi-10_14746_bp_2016_23_6%2Fc%2F6699-7133.pdf"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFMorawski2018">Konrad Sebastian Morawski. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://czasopisma.uwm.edu.pl/index.php/ep/article/view/2392/1852">Zamach w parlamencie jugosłowiańskim w 1928 roku. Przyczyny i konsekwencje w świetle polskich relacji prasowych.</a>. „Echa Przeszłości”. XVI, 2018. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.31648/ep.2392">10.31648/ep.2392</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1509-9873">1509-9873</a>. [dostęp 2021-04-24].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Zamach+w+parlamencie+jugos%C5%82owia%C5%84skim+w+1928+roku.+Przyczyny+i+konsekwencje+w+%C5%9Bwietle+polskich+relacji+prasowych.&rft.jtitle=Echa+Przesz%C5%82o%C5%9Bci&rft.date=2018&rft.volume=XVI&rft.aulast=Morawski&rft.aufirst=Konrad+Sebastian&rft.issn=1509-9873&rft_id=info:doi/10.31648%2Fep.2392&rft_id=https%3A%2F%2Fczasopisma.uwm.edu.pl%2Findex.php%2Fep%2Farticle%2Fview%2F2392%2F1852"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFMorawski2016">Konrad Sebastian Morawski. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_17951_bc_2016_1_1-2_35/c/4691-3419.pdf">Proces tworzenia Królestwa SHS wobec przeobrażeń Wielkiej Wojny (1914–1918)</a>. „ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN – POLONIA”. 1, 2016. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.17951/m.2016.1.35">10.17951/m.2016.1.35</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2450-6354">2450-6354</a>. [dostęp 2021-04-24].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Proces+tworzenia+Kr%C3%B3lestwa+SHS+wobec+przeobra%C5%BCe%C5%84+Wielkiej+Wojny+%281914%E2%80%931918%29&rft.jtitle=ANNALES+UNIVERSITATIS+MARIAE+CURIE-SK%C5%81ODOWSKA+LUBLIN+%E2%80%93+POLONIA&rft.date=2016&rft.volume=1&rft.aulast=Morawski&rft.aufirst=Konrad+Sebastian&rft.issn=2450-6354&rft_id=info:doi/10.17951%2Fm.2016.1.35&rft_id=http%3A%2F%2Fyadda.icm.edu.pl%2Fyadda%2Felement%2Fbwmeta1.element.ojs-doi-10_17951_bc_2016_1_1-2_35%2Fc%2F4691-3419.pdf"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFMorawski2013">Konrad Sebastian Morawski. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/KLIO/article/viewFile/KLIO.2013.053/3569">Rywalizacja partyjna w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców w latach 1918–1929</a>. „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”. t. 27 (4)/2013, 2013. Rzeszów. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.12775/KLIO.2013.053">10.12775/KLIO.2013.053</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1643-8191">1643-8191</a>. [dostęp 2021-03-11].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Rywalizacja+partyjna+w+Kr%C3%B3lestwie+Serb%C3%B3w%2C+Chorwat%C3%B3w+i+S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w+w+latach+1918%E2%80%931929&rft.jtitle=Klio.+Czasopismo+po%C5%9Bwi%C4%99cone+dziejom+Polski+i+powszechnym&rft.date=2013&rft.volume=t.+27+%284%29%2F2013&rft.aulast=Morawski&rft.aufirst=Konrad+Sebastian&rft.issn=1643-8191&rft_id=info:doi/10.12775%2FKLIO.2013.053&rft_id=https%3A%2F%2Fapcz.umk.pl%2Fczasopisma%2Findex.php%2FKLIO%2Farticle%2FviewFile%2FKLIO.2013.053%2F3569"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFMorawski2017">Konrad Sebastian Morawski. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/SDR/article/view/SDR.2017.2.02/13825">Przewrót Gabriele D’Annunzia w Rijece (1919–1920) w kontekście stosunków włosko-jugosłowiańskich.</a>. „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodnie”. LII (2), 2017. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.12775/SDR.2017.2.02">10.12775/SDR.2017.2.02</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2353-6403">2353-6403</a>. [dostęp 2021-04-23].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Przewr%C3%B3t+Gabriele+D%E2%80%99Annunzia+w+Rijece+%281919%E2%80%931920%29+w+kontek%C5%9Bcie+stosunk%C3%B3w+w%C5%82osko-jugos%C5%82owia%C5%84skich.&rft.jtitle=Studia+z+Dziej%C3%B3w+Rosji+i+Europy+%C5%9Arodkowo-Wschodnie&rft.date=2017&rft.volume=LII+%282%29&rft.aulast=Morawski&rft.aufirst=Konrad+Sebastian&rft.issn=2353-6403&rft_id=info:doi/10.12775%2FSDR.2017.2.02&rft_id=https%3A%2F%2Fapcz.umk.pl%2Fczasopisma%2Findex.php%2FSDR%2Farticle%2Fview%2FSDR.2017.2.02%2F13825"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFZawistowska2013">Renata Zawistowska. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sdr-ihpan.edu.pl/images/2013-tom-48/WA303_59325_A453-SzDR-R-48_Zawistowska.pdf">Ustalenie granicy Węgier z Chorwacją i Serbią po I wojnie światowej</a>. „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodnie”. XLVIII, 2013. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.12775/SDR.2013.08">10.12775/SDR.2013.08</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2353-6403">2353-6403</a>. [dostęp 2021-03-09].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Ustalenie+granicy+W%C4%99gier+z+Chorwacj%C4%85+i+Serbi%C4%85+po+I+wojnie+%C5%9Bwiatowej&rft.jtitle=Studia+z+Dziej%C3%B3w+Rosji+i+Europy+%C5%9Arodkowo-Wschodnie&rft.date=2013&rft.volume=XLVIII&rft.aulast=Zawistowska&rft.aufirst=Renata&rft.issn=2353-6403&rft_id=info:doi/10.12775%2FSDR.2013.08&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sdr-ihpan.edu.pl%2Fimages%2F2013-tom-48%2FWA303_59325_A453-SzDR-R-48_Zawistowska.pdf"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFZawistowska2012">Renata Zawistowska. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/SDR/article/view/SDR.2012.03/7644">Prekmurje – oderwanie od Węgier i przyłączenie do Słowenii (1919-1920)</a>. „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodnie”. XLVII, 2012. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.12775/SDR.2012.03">10.12775/SDR.2012.03</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2353-6403">2353-6403</a>. [dostęp 2021-03-09].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Prekmurje+%E2%80%93+oderwanie+od+W%C4%99gier+i+przy%C5%82%C4%85czenie+do+S%C5%82owenii+%281919-1920%29&rft.jtitle=Studia+z+Dziej%C3%B3w+Rosji+i+Europy+%C5%9Arodkowo-Wschodnie&rft.date=2012&rft.volume=XLVII&rft.aulast=Zawistowska&rft.aufirst=Renata&rft.issn=2353-6403&rft_id=info:doi/10.12775%2FSDR.2012.03&rft_id=https%3A%2F%2Fapcz.umk.pl%2Fczasopisma%2Findex.php%2FSDR%2Farticle%2Fview%2FSDR.2012.03%2F7644"> </li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dokumenty">Dokumenty</h3>[<a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&veaction=edit&section=53" title="Edytuj sekcję: Dokumenty" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&action=edit&section=53" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dokumenty">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/35408352/Popis_stanovni%C5%A1tva_kraljevine_Jugoslavije_1921_pdf">Definitivni rezultati popisa stanovništva od 31 januara 1921 god.</a> [pdf], Sarajevo: Državna štamparija, 1932 [dostęp 2021-03-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Definitivni+rezultati+popisa+stanovni%C5%A1tva+od+31+januara+1921+god.&rft.place=Sarajevo&rft.pub=Dr%C5%BEavna+%C5%A1tamparija&rft.date=1932&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F35408352%2FPopis_stanovni%25C5%25A1tva_kraljevine_Jugoslavije_1921_pdf" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku serbsko-chorwackim (srpskohrvatski / српскохрватски)">serb.-chorw.</abbr>).</cite> Brak numerów stron w książce</li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-g"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (państwo historyczne):</div><ul><li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/129599996">129599996</a></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/45879-X">45879-X</a></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11994325v">11994325v</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb169306731">169306731</a></li><li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_Universitaire_de_Documentation" title="Système Universitaire de Documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/028024567">028024567</a></li><li><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/CONOR" class="extiw" title="sl:CONOR">CONOR</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plus.cobiss.si/opac7/conor/324441443">324441443</a></li></ul></div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Królestwo_Serbów,_Chorwatów_i_Słoweńców&oldid=73970458">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Królestwo_Serbów,_Chorwatów_i_Słoweńców&oldid=73970458</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w" title="Kategoria:Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców">Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Monarchie" title="Kategoria:Monarchie">Monarchie</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_historyczne_w_Europie" title="Kategoria:Państwa historyczne w Europie">Państwa historyczne w Europie</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Dawne_kr%C3%B3lestwa" title="Kategoria:Dawne królestwa">Dawne królestwa</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 10 cze 2024, 20:14.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.canary-556c5f94cd-tbkbq","wgBackendResponseTime":186,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.654","walltime":"2.995","ppvisitednodes":{"value":94225,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":287397,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":100342,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":25,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":169001,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":2,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2656.001 1 -total"," 65.41% 1737.166 433 Szablon:Odn"," 27.30% 725.204 433 Szablon:Odn/tekst"," 9.83% 260.966 1 Szablon:Państwo_infobox"," 6.91% 183.475 14 Szablon:Cytuj_książkę"," 6.52% 173.262 880 Szablon:Odn/id"," 4.88% 129.620 1 Szablon:Przypisy"," 4.80% 127.580 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 3.43% 91.176 10 Szablon:Cytuj_pismo"," 2.39% 63.450 1 Szablon:Infobox_dwie_grafiki"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.534","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5526363,"limit":52428800},"limitreport-logs":"\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\n#prop A = 1\n#prop B = 1\n\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\n#prop A = 2\n#prop B = 2\n{{#invoke:Moduł:Mapa|Infobox}}\ninfobox może wyszukać współrzędne w wikidanych\nargumenty = table#1 {\n [\"category\"] = \"Państwo infobox\",\n [\"precision\"] = \"min\",\n}\nbrak punktów na mapę i współrzędnych, nadszedł czas na Wikidane\n\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n}\nsnaktype = nil\n#prop A = 1\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-mzrkb","timestamp":"20241124191712","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Kr\u00f3lestwo Serb\u00f3w, Chorwat\u00f3w i S\u0142owe\u0144c\u00f3w","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Kr%C3%B3lestwo_Serb%C3%B3w,_Chorwat%C3%B3w_i_S%C5%82owe%C5%84c%C3%B3w","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q15102440","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q15102440","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-02-08T21:29:58Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/1\/1d\/Yugoslavia1936physical.jpg","headline":"Pa\u0144stwo powsta\u0142e po I wojnie \u015bwiatowej obejmuj\u0105ce ziemie zamieszkane przez S\u0142owian po\u0142udniowych"}</script> </body> </html>