CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Midrasz – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"853e8ff2-f4a3-47f6-81ea-f6acaffa985d","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Midrasz","wgTitle":"Midrasz","wgCurRevisionId":75195758,"wgRevisionId":75195758,"wgArticleId":147657,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wyróżnione artykuły","Artykuły z propozycjami tłumaczeń","Dobre Artykuły","Biblistyka","Pisma judaizmu"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Midrasz","wgRelevantArticleId":147657,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true, "wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75195758,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":70000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q202344","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={ "ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc", "skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/85/Midrash_tehillim_title.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1866"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/85/Midrash_tehillim_title.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1244"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="995"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Midrasz – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Midrasz"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Midrasz"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Midrasz rootpage-Midrasz skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Midrasz" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Midrasz" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Midrasz" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Midrasz" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Znaczenie_wyrażenia_midrasz" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Znaczenie_wyrażenia_midrasz"> <div class="vector-toc-text"> 1 Znaczenie wyrażenia midrasz </div> </a> <ul id="toc-Znaczenie_wyrażenia_midrasz-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Charakterystyka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Charakterystyka"> <div class="vector-toc-text"> 2 Charakterystyka </div> </a> <button aria-controls="toc-Charakterystyka-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Charakterystyka </button> <ul id="toc-Charakterystyka-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Sitz_im_Leben_midraszy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sitz_im_Leben_midraszy"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Sitz im Leben midraszy </div> </a> <ul id="toc-Sitz_im_Leben_midraszy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Periodyzacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Periodyzacja"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Periodyzacja </div> </a> <ul id="toc-Periodyzacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Formy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Formy"> <div class="vector-toc-text"> 2.3 Formy </div> </a> <ul id="toc-Formy-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Midrasz_halachiczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Midrasz_halachiczny"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.1 Midrasz halachiczny </div> </a> <ul id="toc-Midrasz_halachiczny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Midrasz_hagadyczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Midrasz_hagadyczny"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.2 Midrasz hagadyczny </div> </a> <ul id="toc-Midrasz_hagadyczny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zbiory_midraszy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zbiory_midraszy"> <div class="vector-toc-text"> 3 Zbiory midraszy </div> </a> <button aria-controls="toc-Zbiory_midraszy-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Zbiory midraszy </button> <ul id="toc-Zbiory_midraszy-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Midrasze_halachiczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Midrasze_halachiczne"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Midrasze halachiczne </div> </a> <ul id="toc-Midrasze_halachiczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Midrasze_w_formie_komentarza_ciągłego_(egzegetyczne)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Midrasze_w_formie_komentarza_ciągłego_(egzegetyczne)"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Midrasze w formie komentarza ciągłego (egzegetyczne) </div> </a> <ul id="toc-Midrasze_w_formie_komentarza_ciągłego_(egzegetyczne)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Midrasze_homiletyczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Midrasze_homiletyczne"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Midrasze homiletyczne </div> </a> <ul id="toc-Midrasze_homiletyczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mniejsze_zbiory_midraszy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mniejsze_zbiory_midraszy"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Mniejsze zbiory midraszy </div> </a> <ul id="toc-Mniejsze_zbiory_midraszy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Midrasz_Raba" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Midrasz_Raba"> <div class="vector-toc-text"> 3.5 Midrasz Raba </div> </a> <ul id="toc-Midrasz_Raba-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Społeczne_oddziaływanie_literatury_midraszowej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Społeczne_oddziaływanie_literatury_midraszowej"> <div class="vector-toc-text"> 4 Społeczne oddziaływanie literatury midraszowej </div> </a> <ul id="toc-Społeczne_oddziaływanie_literatury_midraszowej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> 5 Zobacz też </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> 6 Uwagi </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 7 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 8 Bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> 9 Linki zewnętrzne </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Midrasz</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 48 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-48" aria-hidden="true" > 48 języków </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Midrasch" title="Midrasch – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Midrasch" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B4" title="مدراش – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="مدراش" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%9F" title="Midraş – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Midraş" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B6" title="মিদ্রাশ – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মিদ্রাশ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%88" title="Мидраш – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Мидраш" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – bretoński" lang="br" hreflang="br" data-title="Midrash" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoński" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Midraix" title="Midraix – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Midraix" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%A1" title="Midraš – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Midraš" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Midrasch" title="Midrasch – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Midrasch" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B9%CE%B4%CF%81%CE%AC%CF%82" title="Μιδράς – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Μιδράς" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Midrash" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Midrash" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%9Do" title="Midraŝo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Midraŝo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Midrash" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B4" title="میدراش – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="میدراش" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Midrash" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Midrash" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Midrash" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%AF%B8%EB%93%9C%EB%9D%BC%EC%8B%9C" title="미드라시 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="미드라시" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B6" title="मिद्रश – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मिद्रश" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%A1" title="Midraš – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Midraš" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Midras" title="Midras – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Midras" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Midrash" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9" title="מדרש – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="מדרש" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Midr%C3%A1s" title="Midrás – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Midrás" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Midrasa" title="Midrasa – malgaski" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Midrasa" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaski" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B4" title="مدراش – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="مدراش" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Midrash" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Midrasj" title="Midrasj – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Midrasj" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%9F%E3%83%89%E3%83%A9%E3%83%BC%E3%82%B7%E3%83%A5" title="ミドラーシュ – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ミドラーシュ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Midrasj" title="Midrasj – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Midrasj" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Midrasj" title="Midrasj – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Midrasj" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Midrash" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Midra%C8%99" title="Midraș – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Midraș" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%88" title="Мидраш – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Мидраш" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Midrash" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%A1" title="Midraš – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Midraš" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%A1" title="Midraš – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Midraš" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%88" title="Мидраш – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Мидраш" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%A1" title="Midraš – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Midraš" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%A1" title="Midraš – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Midraš" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Midrash" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Midrash" title="Midrash – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Midrash" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Midra%C5%9F" title="Midraş – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Midraş" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%88" title="Мідраш – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Мідраш" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B4" title="مدراش – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="مدراش" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%B1%B3%E5%BE%B7%E6%8B%89%E4%BB%80" title="米德拉什 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="米德拉什" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%B1%B3%E5%BE%B7%E6%8B%89%E4%BB%80" title="米德拉什 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="米德拉什" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q202344#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Midrasz" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Midrasz" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Midrasz">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Midrasz">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=history">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Midrasz" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Midrasz" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q">Strony specjalne</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&oldid=75195758" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Midrasz&id=75195758&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FMidrasz">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FMidrasz">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Midrasz">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Midrasz&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Midrasz&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q202344" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-good-article" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Wikipedia:Dobre_Artyku%C5%82y" title="Ten artykuł został wyróżniony statusem „Dobrego Artykułu”. Kliknij, aby dowiedzieć się więcej."><img alt="To jest dobry artykuł" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Propozycja_DA.svg/20px-Propozycja_DA.svg.png" decoding="async" width="20" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Propozycja_DA.svg/30px-Propozycja_DA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Propozycja_DA.svg/40px-Propozycja_DA.svg.png 2x" data-file-width="586" data-file-height="642" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="noprint noexcerpt disambig navigation-not-searchable" style="line-height:1.5em; padding: 3px 6px; background-color: var(--background-color-interactive-subtle, #f8f9fa); color: inherit; border-bottom: 1px solid var(--border-color-subtle, #c8ccd1); font-size: 95%; margin-bottom: 1em; display: flex; gap: 4px; align-items: center;"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_ujednoznaczniaj%C4%85ca" title="Inne znaczenia"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/25px-Disambig.svg.png" decoding="async" width="25" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/38px-Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/50px-Disambig.svg.png 2x" data-file-width="230" data-file-height="183" /></a>Zobacz też: <a href="/wiki/Midrasz_(czasopismo)" title="Midrasz (czasopismo)">czasopismo „Midrasz”</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Midrash_tehillim_title.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Midrash_tehillim_title.jpg/220px-Midrash_tehillim_title.jpg" decoding="async" width="220" height="342" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Midrash_tehillim_title.jpg/330px-Midrash_tehillim_title.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Midrash_tehillim_title.jpg/440px-Midrash_tehillim_title.jpg 2x" data-file-width="517" data-file-height="804" /></a><figcaption>Karta tytułowa Midrasz Tehillim (wyd. <a href="/wiki/Praga" title="Praga">Praga</a>, 1613)</figcaption></figure> Midrasz (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏מִדְרָשׁ‎ midrāš, od <a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏דָּרַשׁ‎ dārāš: „szukać”<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371-1">[1]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182-2">[2]</a>, „badać”, „poszukiwać”, „śledzić”, „głosić”<a href="#cite_note-uwaga13-3">[a]</a>; l.mn. midrāšîm; <a href="/wiki/Jidysz" title="Jidysz">jid.</a> medresz, l.mn. medroszim) – w <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">judaizmie</a> wieloznaczny termin, w głównym znaczeniu określający rodzaj <a href="/wiki/Komentarz_(gatunek_literacki)" title="Komentarz (gatunek literacki)">komentarzy</a> rabinackich, które przyporządkowują treść tradycji do tekstu biblijnego, nawiązujących do historycznej formy stawiania pytań i udzielania odpowiedzi jako kapłańskich pouczeń, a także do prorockiej informacji<a href="#cite_note-Maier-4">[3]</a><a href="#cite_note-żih-5">[4]</a>. Jest typem literatury odnoszącej się do konkretnego, kanonicznego tekstu, uważanego przez autora za objawiony przez Boga. Midrasz jest dziełem pochodnym w stosunku do tekstu biblijnego, lecz pod względem treści, z uwagi na sens owego tekstu, pozostaje stosunkowo niezależny od podstawowego sensu biblijnego i zachowuje możliwość wydobywania nowych, zróżnicowanych znaczeń wyrażeń biblijnych<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371–372-6">[5]</a>. Midrasze były tworzone przez rabinów – głównie między II a IV w. – w formie ustnej, a w okresie późniejszym (do XI w.) spisywane. Stanowiły materiał wykorzystywany przy redakcji <a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">Talmudu</a><a href="#cite_note-sztetl-7">[6]</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Znaczenie_wyrażenia_midrasz">Znaczenie wyrażenia midrasz</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Znaczenie wyrażenia midrasz" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Znaczenie wyrażenia midrasz">edytuj kod</a>]</div> Termin midrasz (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏מִדְרָשׁ‎; midrāš) pochodzi od <a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏דָּרַשׁ‎, dārāš: „szukać”<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371-1">[1]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182-2">[2]</a>, „badać”, „poszukiwać”, „śledzić”, „głosić”<a href="#cite_note-uwaga13-3">[a]</a>; l.mn. midrāšîm; <a href="/wiki/Jidysz" title="Jidysz">jid.</a> medresz, l.mn. medroszim<a href="#cite_note-Maier-4">[3]</a><a href="#cite_note-żih-5">[4]</a>. W <a href="/wiki/Tanach" title="Tanach">Biblii hebrajskiej</a> ma znaczenie „szukania Boga” – w celu poszukiwania rozwiązania w trudnej sytuacji albo w celu poznania przyszłości, co miałoby pomóc w rozwiązaniu trudnej sytuacji. Owo „szukanie Boga” dokonywało się za pośrednictwem wizjonera lub proroka. Później rolę pośrednika zajęła Tora. Z tego powodu wyrażenia „szukanie Boga” i „szukanie Tory” są stosowane synonimicznie (por. <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Ezdrasza" title="Księga Ezdrasza">Ezd</a> 7,10<a href="#cite_note-uwaga1-9">[b]</a>). Funkcję pośredników-interpretatorów przejęli mędrcy – nauczyciele Izraela i badacze Prawa Bożego. Zarówno oni, jak i rabini szukali Boga nie tylko w Torze, ale w Torze i równocześnie w sytuacjach życiowych. Prorocy poszukiwali woli Bożej w historycznych zbawczych wydarzeniach, a mędrcy odkrywali religijny sens konkretnej życiowej sytuacji w tradycji – w ideach, folklorze, sposobach myślenia i w prawach – która miała korzenie w wydarzeniach historycznych (w tradycji ustnej)<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371-1">[1]</a><a href="#cite_note-Patte-10">[8]</a>. W konsekwencji rzeczownik midrāš (l.mn. midrāšîm) w rodzaju męskim oznacza gatunek literacki pismach rabinicznych lub zbiory tekstów Tory ustnej przedstawionej w postaci komentarza do ksiąg biblijnych. Natomiast midrāš rodzaju żeńskiego (l.mn. midrāšôt) oznacza perykopę wyjaśniającą tekst biblijny. Perykopy utworów zawierających materiał Tory ustnej ułożony nie w formie komentarza, ale tematycznie (<a href="/wiki/Miszna" title="Miszna">Miszny</a>, <a href="/wiki/Tosefta" title="Tosefta">Tosefty</a> i mniejszych utworów) nazywane są mišnāyôt<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371-1">[1]</a>. <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74506874">.mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #a2a9b1;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f8f9fa}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}</style><div class="cytat"> <blockquote> Wyrażenie midrasz jest wieloznaczne. Z reguły oznacza ono takie teksty rabinackie, które mniej lub bardziej na bieżąco przyporządkowują treść tradycji do tekstu biblijnego bądź na sposób homilii wiążą je tematycznie w perykopy czytań. Nie zachowały się tego rodzaju pisma z czasów przedchrześcijańskich, chyba że zasięg znaczeniowy tego pojęcia zostałby tak rozszerzony, iż de facto obejmowałoby ono wszystkie tradycje interpretujące i stosujące Biblię. [...] Źródeł tego należy upatrywać w posługiwaniu się czasownikiem darasz oraz rzeczownikiem midrasz. Chodzi o stary terminus technicus zapytywania wyroczni, który w świecie izraelsko–żydowskim odnosił się do stawiania pytań i udzielania odpowiedzi w ramach kapłańskich pouczeń i do prorockiej informacji. Następnie został on przeniesiony na zapytanie skierowane do Pisma Świętego. Szukano wiążącej informacji na konkretne pytanie, na istniejący stan rzeczy, ale nie proszono w pierwszym rzędzie o wyjaśnienie tekstu. Konsekwentnie czasownik i rzeczownik oznaczają zarówno postawienie pytania, jak i udzielenie odpowiedzi<a href="#cite_note-Maier-4">[3]</a>. </blockquote> </div> Prawdopodobnie praprzyczyną pojawienia się tego rodzaju tekstu (midraszu), była <a href="/w/index.php?title=Hagada_Paschalna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hagada Paschalna (strona nie istnieje)">Hagada Paschalna</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q623354#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q623354">(inne języki)</a> (Hagada szel Pesach „Opowieść na [święto] Pesach”), opowieść o historii <a href="/wiki/Wyj%C5%9Bcie_Izraelit%C3%B3w_z_Egiptu" title="Wyjście Izraelitów z Egiptu">wyjścia ludu izraelskiego z Egiptu</a>, której podstawowym elementem jest midrasz do <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Powt%C3%B3rzonego_Prawa" title="Księga Powtórzonego Prawa">Księgi Powtórzonego Prawa</a> (Pp 26, 5–8<a href="#cite_note-uwaga14-12">[c]</a>)<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007183-13">[10]</a>. Potrzebę powstania egzegezy w formie midraszu wiąże się z reformą judaizmu zapoczątkowaną przez <a href="/wiki/Ezdrasz_(posta%C4%87_biblijna)" title="Ezdrasz (postać biblijna)">Ezdrasza</a><a href="#cite_note-wch-14">[11]</a>. Rzeczownik midrāš występuje w <a href="/wiki/Tanach" title="Tanach">Tanach</a> tylko w dwóch miejscach w <a href="/wiki/2_Ksi%C4%99ga_Kronik" title="2 Księga Kronik">2 Księdze Kronik</a>: 2 Krn 13,22 i 24,27<a href="#cite_note-The_Jewish_encyclopedia-15">[12]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182-2">[2]</a>. Septuaginta oddaje ten termin jako βίβλοs („książka”) lub γράφη („pismo”), bardzo prawdopodobne, że w znaczeniu „wyniku dochodzenia”, „badania”, czyli w znaczeniu zbliżonym do „historia”. Zaliczana do literatury żydowskiej okresu Drugiej Świątyni <a href="/wiki/M%C4%85dro%C5%9B%C4%87_Syracha" title="Mądrość Syracha">Mądrość Syracha</a> używa tego rzeczownika tylko raz – w znaczeniu uczenia się: „Nawróćcie się do mnie, niewykształceni, i zamieszkajcie w moim domu midrasz”, co zostało przetłumaczone na grekę jako „dom nauczania” lub „dom studiów”. Wspólnota z <a href="/wiki/Kumran" title="Kumran">Kumran</a> używała tego wyrażenia dla szczególnej techniki uczenia się – w <a href="/wiki/Halacha" title="Halacha">halachach</a> i agadach – poprzez rygorystyczne studiowanie i żmudne, dociekanie znaczenia wersetów Biblii. Ustanawiający reguły dla kumrańskiej wspólnoty, <a href="/w/index.php?title=Podr%C4%99cznik_Dyscypliny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Podręcznik Dyscypliny (strona nie istnieje)">Podręcznik Dyscypliny</a> (Serech ha-Jachad) także kilkukrotnie używa określenia dārāš, m.in.: „Jeśli jego droga jest doskonała w towarzystwie, w midraszu i w radzie...” (8, 25–26); „Kiedy oni staną się w Izraelu wspólnotą o takich cechach, oddzielą się od grona niegodziwców, aby udać się tam na pustynię, aby wytyczyć drogę Panu – jak napisano: «a na pustyni oczyśćcie drogę ... wytyczcie na pustyni drogę dla naszego Boga», to jest midrasz Tory [którą] przykazał przez Mojżesza, aby czynić według ze wszystkim, co objawia się w każdej epoce i jako objawione przez proroków przez jego świętego ducha” (8, 12–16). Także <a href="/wiki/Dokument_Damasce%C5%84ski" title="Dokument Damasceński">Dokument Damasceński</a> (8,29–30) potwierdzał, że metoda midraszu była jedną z podstaw życia tej wspólnoty: „...i że jego czyny są zgodne z midraszem Tory, naśladowanym przez świętych prawych mężów”<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182-2">[2]</a>. W <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczu</a> określenie midrasz używano dla komentarzy haggadycznych. U rabina <a href="/wiki/Szlomo_ben_Icchak" title="Szlomo ben Icchak">Szlomo ben Icchaka</a> (Raszi) midrasz wersetu biblijnego to jego haggadyczne wyjaśnienie. Sukcesywnie termin midrasz stawał się synonimem terminu <a href="/wiki/Hagada" title="Hagada">haggada</a>. W czasach nowożytnych zaczął być używany na oznaczenie egzegezy typu haggadycznego albo swobodnego przetworzenia tekstu biblijnego. W takim znaczeniu termin jest odnoszony do pism z Qumran, tekstów <a href="/wiki/Stary_Testament" title="Stary Testament">Starego Testamentu</a>, <a href="/wiki/Nowy_Testament" title="Nowy Testament">Nowego Testamentu</a>, czy np. pism <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Flawiusz" title="Józef Flawiusz">Flawiusza</a><a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371-1">[1]</a>. W późniejszym rabinackim <a href="/wiki/Uzus_j%C4%99zykowy" title="Uzus językowy">uzusie językowym</a> słowo midrasz było używane na określenie wykładu. Midrasz był zakorzeniony w judaistycznej tradycji prawnej, ale jako uzupełnienie i uzasadnienie konieczności nowych regulacji<a href="#cite_note-Maier-4">[3]</a>. Stosowana interpretacja prawa miała naturę swobodną, wykorzystywano w niej legendy, przypowieści, przysłowia lub krótkie opowiadania<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009139-16">[13]</a>, sentencje, maksymy i przypowieści obyczajowe. Elementy te były przytaczane z wyjaśnieniem „jak ludzie mówią...” i stanowiły odwołanie do „mądrości z ulicy”<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>. Termin midrasz bywa stosowana na określenie: metody dokonywania swobodnej interpretacji biblijnej, w tym egzegezy posługującej się metodami hermeneutycznymi; wolnej interpretacji tekstów biblijnych, ukierunkowanej na wywiedzenie nowego prawa lub zyskania dla niego potwierdzenia; środka literackiego używanego dla wprowadzenia nowego zalecenia moralnego<a href="#cite_note-żih-5">[4]</a>; „metody interpretacji, komentowania tekstu biblijnego za pomocą objaśnień, sentencji i przypowieści, wykorzystująca w tym celu tradycję ustną”<a href="#cite_note-pwn-18">[15]</a><a href="#cite_note-sztetl-7">[6]</a>; metody interpretacji i komentowania tekstów biblijnych poprzez odszukiwanie ich sensu przenośnego<a href="#cite_note-sjp-19">[16]</a>, całych antologii tekstów przedstawiających w formie swobodnej tekst biblijny<a href="#cite_note-żih-5">[4]</a><a href="#cite_note-sjp-19">[16]</a> lub nawet dla określenia całej literatury midraszowej<a href="#cite_note-żih-5">[4]</a>. W judaizmie przeciwieństwem do swobodnej interpretacji <a href="/wiki/Micwa" title="Micwa">micw</a> są egzegetyczne komentarze Prawa – <a href="/w/index.php?title=Peszer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peszer (strona nie istnieje)">peszarim</a> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏פשר‎, peszer; od aram. peszar = „interpretacja”, „wyjaśnienie”, l.mn. peszarim)<a href="#cite_note-żih_peszer-20">[17]</a>. Wspomniany wyżej zakres zróżnicowanych znaczeń sprawia, że sformułowanie precyzyjnej definicji midraszu nastręcza dużą trudność. Gary G. Porton, dyrektor Programu Badań nad Religią i profesor religioznawstwa, historii i literatury porównawczej na <a href="/wiki/Uniwersytet_Illinois_w_Urbanie_i_Champaign" title="Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign">Uniwersytecie Illinois w Urbanie i Champaign</a> zaproponował definicję<a href="#cite_note-Porton-21">[18]</a>, która zyskała uznanie<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371–372-6">[5]</a>. Zgodnie z tą definicją: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> „Midrasz jest typem literatury, pisanej lub mówionej, w której punktem wyjściowym jest ustalony, kanoniczny tekst, uważany przez midraszystę oraz jego adresatów za objawione słowo Boga, i w którym oryginalny wiersz jest wyraźnie cytowany lub brany pod uwagę. Pod względem formy midrasz jest drugorzędny i pochodny w stosunku do tekstu biblijnego, ale pod względem treści, rozdrabniając tekst Pisma Świętego, midrasz pozostaje względnie niezależny od kontekstualnego sensu biblijnego i ma możność nadawania nowych i wielorakich znaczeń słowom lub całym zwrotom biblijnym”<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371–372-6">[5]</a>. </blockquote> </div> Za obszerny midrasz bywa uznawana <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_M%C4%85dro%C5%9Bci" title="Księga Mądrości">Księga Mądrości</a>, co – w nurtach zaliczających ją do <a href="/wiki/Kanon_Biblii" title="Kanon Biblii">kanonu Biblii</a> – sprawia, że z tekstu będącego egzegezą Biblii, sama stała się częścią Biblii<a href="#cite_note-wch-14">[11]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Charakterystyka">Charakterystyka</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Charakterystyka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Charakterystyka">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sitz_im_Leben_midraszy"><a href="/wiki/Sitz_im_Leben" title="Sitz im Leben">Sitz im Leben</a> midraszy</h3>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Sitz im Leben midraszy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sitz im Leben midraszy">edytuj kod</a>]</div> Kompozycja i ładunek egzegetyczny midraszy mają swoje korzenie w szkołach rabinicznych (<a href="/wiki/Bet_midrasz" title="Bet midrasz">bet midrasz</a>), które z kolei wykazywały silną więź z liturgicznymi zgromadzeniami w <a href="/wiki/Synagoga" title="Synagoga">synagogach</a> (bejt kneset)<a href="#cite_note-Rosik-22">[19]</a><a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371–372-6">[5]</a>. W szkołach rabinicznych midrasze zyskiwały oparcie w tradycjach halachicznych. Komentowano prawa i przepisy biblijne tak, żeby objaśnić aspekty życia codziennego społeczności żydowskiej<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371–372-6">[5]</a>. W szkołach praktykowano głównie midrasz egzegetyczny, zwany parszani, w którym analizowano i komentowano tekst biblijny werset po wersie<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009138-23">[20]</a>. Z kolei z liturgii synagogalnej midrasz zyskiwał oparcie w tradycjach haggadycznych, bowiem to w synagogach przekazywano i wykazywano sens dogmatyczny Pism<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994371–372-6">[5]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Periodyzacja">Periodyzacja</h3>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Periodyzacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Periodyzacja">edytuj kod</a>]</div> Początek tworzenia midraszy sięga prawdopodobnie czasów działania <a href="/wiki/Sofer" title="Sofer">soferów</a><a href="#cite_note-żih_lit-24">[21]</a>, z <a href="/wiki/Ezdrasz_(posta%C4%87_biblijna)" title="Ezdrasz (postać biblijna)">Ezdraszem</a> na czele, i wiąże się z przekształceniem judaizmu z religii skupionej na kulcie świątynnym do religii opierającej się na Torze<a href="#cite_note-wch-14">[11]</a>. Ramy czasowe powstawania literatury midraszowej obejmują kilka okresów<a href="#cite_note-żih_lit-24">[21]</a>: <ul><li>wczesny okres klasycznych midraszy <a href="/wiki/Amoraici" title="Amoraici">amoraickich</a>: lata 400–640,</li> <li>średni – okres 640–1000,</li> <li>późny – okres 1000–1200,</li> <li>okres antologii – 1200–1550.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Formy">Formy</h3>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Formy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Formy">edytuj kod</a>]</div> Pod względem literackim wyodrębniane są: midrasze halachiczne, które mają za zadanie objaśnianie, omawianie norm postępowania, oraz midrasze hagadyczne, które występują w formie interpretującej wiersze biblijne oraz w formie homiletycznej i zawierają sentencje oraz opowiadania dydaktyczne<a href="#cite_note-sztetl-7">[6]</a><a href="#cite_note-Rosik-22">[19]</a><a href="#cite_note-żih_m.halachiczne-25">[22]</a><a href="#cite_note-CITEREFMędala1994372-26">[23]</a><a href="#cite_note-wch-14">[11]</a>. Halacha występuje w midraszach w dwóch formach: misznaickiej i midraszowej. Podział taki odzwierciedla dwie formy objawienia w <a href="/wiki/Tora" title="Tora">Torze</a>. W Pięcioksięgu przepisy prawne przeplatają się z tekstami narracyjnymi<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994372-26">[23]</a>. Halacha misznaicka nie odwołuje się do tekstu biblijnego, ale bazuje na pojęciu Tory ustnej i zazwyczaj stanowi konkretne zastosowanie danego nakazu biblijnego. Nie odwołuje się przy tym do autorytetu Boga, ale autorytetu ludzkiego, rezerwując sobie prawo pomyłki. Z kolei halacha midraszowa łącząc tekst biblijny oraz sentencje rabinistyczne, by wykazać ich spójność z objawieniem Bożym<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994372-26">[23]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Midrasz_halachiczny">Midrasz halachiczny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Midrasz halachiczny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Midrasz halachiczny">edytuj kod</a>]</div> Midrasz halachiczny jest najstarszym typem midraszu<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140-27">[24]</a>, zawierającego komentarze do warstwy prawnej <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Wyj%C5%9Bcia" title="Księga Wyjścia">Księgi Wyjścia</a>, <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Kap%C5%82a%C5%84ska" title="Księga Kapłańska">Księgi Kapłańskiej</a>, <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Liczb" title="Księga Liczb">Księgi Liczb</a> i <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Powt%C3%B3rzonego_Prawa" title="Księga Powtórzonego Prawa">Księgi Powtórzonego Prawa</a><a href="#cite_note-Encyclopædia_Britannica-28">[25]</a>. Midrasz halachiczny buduje halach („drogę”, „chodzenie”) i dotyczy całego obszaru żydowskiego Prawa oraz jego zastosowań<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009138-23">[20]</a>. Na temat każdego z 613 nakazów i zakazów (<a href="/wiki/Micwa" title="Micwa">micwot</a>) Tory<a href="#cite_note-żih613-29">[26]</a> mogą powstać zróżnicowane <a href="/wiki/Halacha" title="Halacha">halachy</a>, ale żaden z tworzących te komentarze autorytetów nie kwestionuje samej ich istoty<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009138-23">[20]</a>. „Halachą jest wszystko, co dotyczy «normy», do jakiej należy się stosować, wzoru postępowania – praktycznie jest to cała dyskusja rabiniczna zmierzająca do ustalenia interpretacji prawnej. Jednak ta ostatnia, pomimo swego wiążącego charakteru, pozostaje zawsze przedmiotem dyskusji, ponieważ historia może dostarczyć nowych zmiennych, a halach również może ulegać modyfikacjom”<a href="#cite_note-Mello-30">[27]</a>. W związku z tym ten sam tekst biblijny może mieć interpretacje różne, ale mimo to uważane za równoważne. Przykładem takich odmiennych szkół interpretacyjnych są łagodniejsza <a href="/wiki/Hillel" title="Hillel">Hillela</a> i bardziej radykalna <a href="/w/index.php?title=Szammaja&action=edit&redlink=1" class="new" title="Szammaja (strona nie istnieje)">Szammaja</a><a href="#cite_note-wch-14">[11]</a>. Tworzeniu midraszy halachicznych towarzyszyło pytanie, jak w praktyce wypełnić wymagania Pisma. Celem tej twórczości było więc wyprowadzenie z danego tekstu biblijnego skonkretyzowanej zasady postępowania<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009139–140-31">[28]</a>, działając w myśl maksymy: „zwracaj się nieustannie do Tory, gdyż w niej wszystko się mieści”<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Midrasz_hagadyczny">Midrasz hagadyczny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Midrasz hagadyczny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Midrasz hagadyczny">edytuj kod</a>]</div> Midrasz hagadyczny (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏הַגָּדָה‎, hagada/haggada: „opowiadanie”; <a href="/wiki/Jidysz" title="Jidysz">jid.</a> hagude, hagode<a href="#cite_note-żih_hag-32">[29]</a>) tworzy interpretacje narracyjnego materiału <a href="/wiki/Tanach" title="Tanach">Tanach</a> i zawiera elementy opowiadań lub motywów ludowych. Egzegeza w midraszu hagadycznym jest swobodniejsza, jest zakorzeniona w tradycji, ale też otwarta na sprawy bieżące życia społeczności<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009138–139-33">[30]</a>. Myśl przewodnia midraszu hagadycznego oscyluje między egzegezą a twórczością poetycką<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994346-34">[31]</a>. Midrasz hagadyczny ma z zasady znaczenie dydaktyczne<a href="#cite_note-żih_hag-32">[29]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zbiory_midraszy">Zbiory midraszy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Zbiory midraszy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zbiory midraszy">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_M%C4%99dala" title="Stanisław Mędala">Stanisław Mędala</a>, powołując się na klasyczne opracowania wprowadzenia do literatury judaistycznej niemieckiego teologa <a href="/w/index.php?title=Hermann_L._Strack&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hermann L. Strack (strona nie istnieje)">Hermanna L. Stracka</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q85336#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q85336">(inne języki)</a> i austriackiego judaisty <a href="/w/index.php?title=G%C3%BCnter_Stemberger&action=edit&redlink=1" class="new" title="Günter Stemberger (strona nie istnieje)">Güntera Stembergera</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q87784#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q87784">(inne języki)</a><a href="#cite_note-Strack-35">[32]</a> wyróżnia trzy rodzaje midraszy rabinicznych – midrasze halachiczne, midrasze w formie komentarza ciągłego (egzegetyczne) i midrasze homiletyczne<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994375–378-36">[33]</a><a href="#cite_note-uwaga2-38">[d]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Midrasze_halachiczne">Midrasze halachiczne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Midrasze halachiczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Midrasze halachiczne">edytuj kod</a>]</div> Midrasze halachiczne były dzielone na tradycje dwóch szkół rabinicznych: szkoły Rabiego Akiwy (<a href="/wiki/Akiba_ben_Josef" title="Akiba ben Josef">Akiba ben Josef</a>) i szkoły rabiego Iszmaela (<a href="/w/index.php?title=Iszmael_ben_Elisza&action=edit&redlink=1" class="new" title="Iszmael ben Elisza (strona nie istnieje)">Iszmael ben Elisza</a>), uczonego z trzeciego pokolenia <a href="/wiki/Tannaici" title="Tannaici">tannaitów</a><a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140–141-39">[35]</a><a href="#cite_note-CITEREFMędala1994375-37">[34]</a>. Midrasze halachiczne były także nazywane midraszami tannaickimi, bowiem zawarte w nich komentarze przypisywano tannaitom. Nowsze badania wykazały jednak, że teksty egzegetyczne tannaitów z tych dwóch szkół zostały poddane pracom redakcyjnym w VI w. Podział midraszy halachicznych na wywodzące się z poszczególnych szkół może mieć wymiar raczej praktyczny niż historyczny. Do midraszy halachicznych zaliczane są zbiory<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994375-37">[34]</a>: <ol><li>Mechilta de-Rabi Iszma’el (Mechilta do Księgi Wyjścia, czyli Mechilta rabbiego Iszmaela ben Elisza<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140-27">[24]</a>) – komentarz do 12 (z 40) rozdziałów Księgi Wyjścia (12,1–23,19; 31,12–17; 35,1–3). U podstaw midraszy halachicznych spoczywa zbiór <a href="/wiki/Mechilta" title="Mechilta">Mechilta</a><a href="#cite_note-uwaga3-40">[e]</a> (z <a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski" title="Język aramejski">aram.</a> middah lub kelāl: „zbiór”<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994375-37">[34]</a>, „miara”, „prawo”, „reguła”<a href="#cite_note-uwaga4-41">[f]</a>; <a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏מכילתא‎)<a href="#cite_note-żih_mech-42">[36]</a><a href="#cite_note-Encyclopædia_Britannica-28">[25]</a> zawierający wyjaśnienie części prawnej <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Wyj%C5%9Bcia" title="Księga Wyjścia">Księgi Wyjścia</a> (12–23)<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a><a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140-27">[24]</a>. Termin ten określał „zasady wykładu”, „halachę motywowaną” lub „midrasz halachiczny”<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>. Dzieło zawiera wiele materiałów haggadycznych (rozpoczyna się od 12 rozdziału Księgi Wyjścia, który mówi o święcie <a href="/wiki/Pesach" title="Pesach">Paschy</a>)<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140-27">[24]</a>. Według niemieckiego teologa i judaisty <a href="/w/index.php?title=Ferdinand_Wilhelm_Weber&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ferdinand Wilhelm Weber (strona nie istnieje)">Ferdinanda Webera</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q26237386#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q26237386">(inne języki)</a> o zbiorze tym nie ma wzmianki w <a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">Talmudzie</a> (zarówno w <a href="/w/index.php?title=Talmud_babilo%C5%84ski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Talmud babiloński (strona nie istnieje)">babilońskim</a>, jak i <a href="/w/index.php?title=Talmud_palesty%C5%84ski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Talmud palestyński (strona nie istnieje)">palestyńskim</a>), jako pierwszy o Mechilcie miał wzmiankować we wstępie do Talmudu w XI w. <a href="/wiki/Samuel_ibn_Nagrela" title="Samuel ibn Nagrela">Samuel ibn Nagrela</a>, przypisując jej autorstwo rabbiemu Iszmaelowi (<a href="/w/index.php?title=Iszmael_ben_Elisza&action=edit&redlink=1" class="new" title="Iszmael ben Elisza (strona nie istnieje)">Iszmaelowi ben Elisza</a>)<a href="#cite_note-Weber-43">[37]</a>. Liczne opinie tego uczonego zawarte w Talmudzie, zostały zaczerpnięte z Mechilty, która prawdopodobnie była rezultatem pracy całej „szkoły”, a nie tego jednego uczonego<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>. Mechilta jest zbiorem analitycznym, ukazującym proces myślenia rabinów, natomiast synteza zawarta jest w <a href="/wiki/Miszna" title="Miszna">Misznie</a><a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>.</li> <li>Mechilta de Rabi Simeon ben Jochai (Mechilta rabbiego Symeona ben Jochai<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140-27">[24]</a>) – komentarz do Księgi Wyjścia 3,2.7–8; 6,2; 12,1–24,10; 30,20–31,15; 34,12.14.18–26; 35,2. Zaliczany zwyczajowo do szkoły R. Akiby. Oststeczna redakcja miała miejsce w IV w. lub później. Ta mechilta była przywoływana w średniowieczu jako „Mechilta o krzaku gorejącym”<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a><a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140-27">[24]</a>.</li> <li>Sifra (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski" title="Język aramejski">aram.</a> Sifra: „Księga”)<a href="#cite_note-uwaga5-45">[g]</a> – w źródłach palestyńskich midrasz zwany także Tkorath Kohanim („Prawo Kapłanów”<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140–141-39">[35]</a>, „Tora Kapłańska”<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a>) jest komentarzem halachicznym do <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Kap%C5%82a%C5%84ska" title="Księga Kapłańska">Księgi Kapłańskiej</a><a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a><a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140–141-39">[35]</a>. W starożydowskim systemie nauki była pierwszą księgę do nauczania. Sifra zawiera niemal wyłącznie halachę zredagowaną w formie ciągłego komentarza do każdego wersetu, a w niektórych fragmentach nawet do każdego słowa Księgi Kapłańskiej. Dzieli się na 9 traktatów (dibburîm), te z kolei dzielą się na perykopy (pārāššîyôt), zaś perykopy dzielą się na rozdziały (perāqîm)<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a>. Według Talmudu autorem tego midraszu miał być rabin <a href="/wiki/Juda_ha-Nasi" title="Juda ha-Nasi">Juda ha-Nasi</a>, ale w przedmowie do wydania Sifry w Bukareszcie (1860) rabin Malbim Majer Weiser (<a href="/wiki/Malbim" title="Malbim">Malbim</a>) dowodził, że jej autorem miał być rabin <a href="/w/index.php?title=Chija_bar_Abba_II&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chija bar Abba II (strona nie istnieje)">Chija bar Abba II</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1072586#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q1072586">(inne języki)</a><a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>. Ostatecznie zaliczy jest do grupy midraszy ze szkoły Rabiego Akiwy (<a href="/wiki/Akiba_ben_Josef" title="Akiba ben Josef">Akiba ben Josef</a>), a końcowa redakcja jest datowana na drugą połowę III w.<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a></li> <li>Zachowane fragmenty innych komentarzy do Księgi Kapłańskiej i cytaty pozwalają na przypuszczenie, że istniał halachiczny komentarz Mechilta do Księgi Kapłańskiej, autorstwa szkoły Rabiego Iszmaela (<a href="/w/index.php?title=Iszmael_ben_Elisza&action=edit&redlink=1" class="new" title="Iszmael ben Elisza (strona nie istnieje)">Iszmael ben Elisza</a>)<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a>.</li> <li>Sifrej<a href="#cite_note-uwaga5-45">[g]</a><a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a><a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a>, Sifre do Księgi Liczb<a href="#cite_note-CITEREFRosikRapoport2009141-46">[39]</a> – księga zawierająca komentarz halachiczny i materiały haggadyczne autorstwa szkoły Rabiego Iszmaela. Materiał został poddany ostatecznej redakcji pod koniec III w.<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a>, która połączyła istniejące wcześniej staropalestyńskie elementy o zróżnicowanej terminologii i metodyce egzegetycznej, pochodzące z różnych źródeł<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a>. Zawiera więcej elementów haggadycznych niż Sifra (ale mniej niż w Mechilcie)<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>.</li> <li>Sifrej Zuta<a href="#cite_note-uwaga5-45">[g]</a> („Małe księgi”) – komentarz halachiczny do Księgi Liczb ze szkoły Rabiego Akiwy (<a href="/wiki/Akiba_ben_Josef" title="Akiba ben Josef">Akiba ben Josef</a>)<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a>.</li> <li>Sifre<a href="#cite_note-uwaga5-45">[g]</a> do Księgi Powtórzonego Prawa – egzegetyczny komentarz zawierający halachę i haggadę. Pochodzi ze szkoły Rabiego Akiwy z dodatkami autorstwa ze szkoły Rabiego Iszmaela. W średniowieczu używano odrębny komentarz halachiczny autorstwa ze szkoły Rabiego Iszmaela. Funkcjonował pod nazwą Midrasz Tana’im<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376-44">[38]</a>.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Midrasze_w_formie_komentarza_ciągłego_(egzegetyczne)">Midrasze w formie komentarza ciągłego (egzegetyczne)</h3>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Midrasze w formie komentarza ciągłego (egzegetyczne)" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Midrasze w formie komentarza ciągłego (egzegetyczne)">edytuj kod</a>]</div> <ol><li><a href="/wiki/Genesis_Rabba" title="Genesis Rabba">Genesis Rabba</a> (lub Bereszit Raba; „Wielka Księga Rodzaju”) – midrasz wyjaśniający słowa, zdania i haggadyczne rozwinięcia, zawiera materiał ze zróżnicowanych, przeważnie ustnych źródeł. Dzieli się na 100 paragrafów (pārāšôt), a niemal każdy z nich przedstawia jedną lub więcej typową dla późniejszych midraszy homiletycznych petichot. Łącznie zawiera 246 petichot. 170 z nich jest anonimowych. Ostateczna redakcja tekstu datowana jest na V w. W Genesis Rabba można odnaleźć fragmenty paralelne z tekstami <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Flawiusz" title="Józef Flawiusz">Józefa Flawiusza</a>, <a href="/wiki/Filon_z_Aleksandrii" title="Filon z Aleksandrii">Filona z Aleksandrii</a> i z literaturą międzytestamentalną. Mogły stanowić elementy kontaktów i polemik z chrześcijanami<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994376–377-47">[40]</a>. Autor używał głównie języka hebrajskiego, ale część partii tekstu powstało w języku aramejskim, z silnymi wpływami języka greckiego i łaciny. Genesis Rabba należy do grupy najstarszych, zachowanych do czasów współczesnych midraszy. Wprawdzie tradycja judaistyczna przypisuje autorstwo tekstu żyjącemu w II w. rabbiemu <a href="/w/index.php?title=Hoszaja_Raba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hoszaja Raba (strona nie istnieje)">Hoszaji Raba</a>, ale dzieło powstało znacznie później. Ostateczna redakcja nastąpiła prawdopodobnie w V w. Redaktor tekstu wykorzystywał wczesne przekłady Tory na grekę i język aramejski<a href="#cite_note-żih_beresz-48">[41]</a>.</li> <li>Eka Raba<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994377-49">[42]</a>, Ejcha Raba, „Wielkie Lamentacje”<a href="#cite_note-żih_lam-50">[43]</a> (także: Midrasz do Lamentacji) – midrasz do księgi Lamentacji. Materiał egzegetyczny zbioru zawarty jest w 34 midraszach homiletycznych petichot. Tekst dzieli się na 5 paragrafów (pārāšôt) korespondujących z 5 rozdziałami Księgi <a href="/wiki/Lamentacje_Jeremiasza" title="Lamentacje Jeremiasza">Lamentacji</a><a href="#cite_note-CITEREFMędala1994377-49">[42]</a>. Znaczna część materiału jest zbieżna z fragmentami Talmudu jerozolimskiego, ale autor midraszu nie czerpał z tekstu Talmudu, lecz najprawdopodobniej obydwa teksty korzystały z szerokiego zbioru wcześniejszych haggad. Należy do grupy najstarszych (obok Be-reszit Raba i Leviticus Raba) midraszy, powstałych w <a href="/wiki/Ziemia_Izraela" title="Ziemia Izraela">Erec Israel</a>. Zredagowany został w VI w.<a href="#cite_note-żih_lam-50">[43]</a></li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Midrasze_homiletyczne">Midrasze homiletyczne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Midrasze homiletyczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Midrasze homiletyczne">edytuj kod</a>]</div> <ol><li>Leviticus Raba (najczęściej cytowany jako Wa-Jikra Raba) – homiletyczny midrasz do biblijnej Księgi Kapłańskiej, składający się z 37 homilii. Każda z nich zaczyna się wprowadzeniem (petich-ta), po nim następuje rozwinięcie (gûfā, „trzon”), a kończy się inwokacją o wymowie eschatologicznej (ḥătîmāh). Być może podział zbioru na 37 homilii jest związany z 3-letnim cyklem synagogalnym i takim podziałem <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Kap%C5%82a%C5%84ska" title="Księga Kapłańska">Księgi Kapłańskiej</a>. Mimo literackiego charakteru tekstu, możliwe, że powstał na bazie konkretnych homilii wygłaszanych w palestyńskich synagogach. Analiza językowa wskazuje na pokrewieństwo tego zbioru z Genesis Rabba<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994377-49">[42]</a>. Należy do grupy najstarszych midraszy, powstałych w <a href="/wiki/Ziemia_Izraela" title="Ziemia Izraela">Erec Israel</a>, w pokoleniu żyjących w III i IV w. palestyńskich amoraitów<a href="#cite_note-żih_lev-51">[44]</a>. Ostateczna redakcja miała miejsce w V lub na początku VI w.<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994377-49">[42]</a>, prawdopodobnie w Tyberiadzie. Tekst został zapisany mieszaniną języka hebrajskiego i aramejskiego, z domieszką greki<a href="#cite_note-żih_lev-51">[44]</a>.</li> <li>Pesikta de Rab Kahana („rozdział”) – składający się z 22–32 rozdziałów (pisqā'ôt) zbiór komentarzy do fragmentów czytań synagogalnych na dni świąteczne i ważniejsze szabaty. Wbrew używanej nazwie autorstwo zbioru nie jest jasne. Sześciu rabinów o imieniu Kahan pochodziło z Babilonii, tymczasem tekst powstał w Palestynie<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994377-49">[42]</a>.</li> <li>Pesikta Rabati (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski" title="Język aramejski">aram.</a> ‏פְּסִיקְתָּא רַבָּתִי‎<a href="#cite_note-pesikta-rabbati-52">[45]</a>, „Wielki rozdział”) – zbiór składający się z 47 homilii synagogalnych na dni świąteczne i ważniejsze szabaty. W zbiorze można wyodrębnić 5–6 źródeł: Yelammede-nuQuelle, homilie z Pesikta de Raw Kahana, tekst nawiązujący do poprzedniego zbioru, homilie o Duchu Świętości (Ruach ha-Kodesz), Midrasz o dziesięciu przykazaniach<a href="#cite_note-uwaga6-54">[h]</a> (Midrasz Aseret ha-Dibrot<a href="#cite_note-żih10-53">[46]</a>). Datacja nie jest jasna. Być może był to VI lub początek VII w.<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994377-49">[42]</a>, a być może VII-XI w.<a href="#cite_note-żih10-53">[46]</a></li> <li>Tanchuma (lub Jelamedenu) – zbiór literackich homilii do całej <a href="/wiki/Tora" title="Tora">Tory</a> utworzonych jako komentarze do 3-letniego cyklu synagogalnych czytań w Palestynie. Poszczególne homilie zaczynają się zwykle formułą wprowadzającą: jelamdenu rawenu („pozwólmy uczyć się naszym ojcom”). Ostateczna redakcja tekstu datowana jest na XI w.<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994377-49">[42]</a></li> <li>Exodus Raba<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994378-55">[47]</a> (Szmot Raba, „Wielkie Słowa” [Imiona]<a href="#cite_note-żih_szmot-56">[48]</a>) – zbiór homilii, zależny od tekstów wcześniejszych<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994377-49">[42]</a>, stanowiący midrasz do Księgi Wyjścia. Składał się z 52 rozdziałów. Z tekstu można wyodrębnić dwie części: <ul><li>rozdziały 1–14 stanowią homiletyczną interpretację tekstu Księgi Wyjścia werset po wersecie, aż do Wj 12,2, czyli do miejsca w którym rozpoczyna się Mechilta de-Rabi Iszmael. Autor tej części posługiwał się językiem hebrajskim misznaickim, z wpływami wczesnośredniowiecznymi. Jako źródeł używał także tekstów Talmudu jerozolimskiego i Talmudu babilońskiego, midraszy tanaickich i amoraickimi, oraz midraszy tanchuma<a href="#cite_note-żih_szmot-56">[48]</a>.</li> <li>rozdziały 14–52 stanowią komentarze do Księgi Wyjścia 12–40. Autor używał języka hebrajskiego misznaickiego, z domieszką galilejskiej formy języka aramejskiego, a także odnosił się do tanaickich midraszy. Rzadko używał tekstów Talmudu babilońskiego. Ta część zbioru prawdopodobnie powstała w IX w., a w XI w. została połączona z częścią pierwszą. Zbiór po raz pierwszy był cytowany przez Nachmanidesa w komentarzu do Tory<a href="#cite_note-żih_szmot-56">[48]</a>.</li></ul></li> <li>Numeri Raba<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994378-55">[47]</a> (Be-midbar Raba) – egzegetyczno-homiletyczny midrasz do Księgi Liczb (stanowiący część Midraszu Raba). Dzieli się na 23 paragrafy. Zauważalne jest zróżnicowanie poszczególnych fragmentów tekstu. Partie początkowe są wyraźnie bardziej szczegółowe. Najprawdopodobniej stanowi więc kompilację dwóch odrębnych komentarzy do Księgi Liczb (do rozdziałów 1-7 oraz rozdziałów 9-36). Kompilacja nastąpiła prawdopodobnie w XIII w. Część pierwsza została zapisana w języku hebrajskim misznaickim, z elementami jęz. hebrajskiego wczesnośredniowiecznego, natomiast część druga wykazuje znaczne pokrewieństwo z midraszem Tanchuma<a href="#cite_note-żih_Be-midbar-57">[49]</a>.</li> <li>Deuteronommium Raba (Dewarim Raba, „Wielkie Słowa”<a href="#cite_note-żih_dewar-58">[50]</a>), Midrasz do Księgi Powtórzonego Prawa<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994378-55">[47]</a> – zbiór homilii, z których każdą rozpoczyna postawienie prostego pytania w kwestii halach. Zbiór nie jest dokładnym komentarzem do Pwt podążającym za kolejnymi wersetami. Oprócz homilii ujętych w standardowych wydaniach Deuteronommium Raba włączane są także inne teksty, zwane „kazaniami dodatkowymi”. Zbiór stanowi jedną z najmłodszych części Midrasz Raba. Najprawdopodobniej powstał na terenie Palestyny. Biorąc pod uwagę, że zawiera cytaty z tekstów powstałych w IV w., a także wzmianki polemiczne na temat <a href="/wiki/Karaimi" title="Karaimi">Karaimów</a>, należy uznać, że tekst został spisany w IX w. lub nawet później<a href="#cite_note-żih_dewar-58">[50]</a>.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mniejsze_zbiory_midraszy">Mniejsze zbiory midraszy</h3>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Mniejsze zbiory midraszy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Mniejsze zbiory midraszy">edytuj kod</a>]</div> <ol><li>Midrasz Agur, Misznat R. Eliezer lub Midrasz Szloszim u-Sztajim Midot – midrasz do <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Przys%C5%82%C3%B3w" title="Księga Przysłów">Księgi Przysłów</a> 30, 1–3 (Ten rozdział rozpoczyna się od słów: „Słowa Agura, syna Jake z Massy...”<a href="#cite_note-Prz-59">[51]</a>). Zredagowany w języku hebrajskim, ale z wtrąceniami arabskimi. Najprawdopodobniej zredagowany w Erec Israel około połowy VIII w. Po raz pierwszy wydany drukiem w Safed w 1626 przez Menachema de Lonzano. Nie zachował się żaden egzemplarz z tego wydania<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">[52]</a>.</li> <li>Szir ha-Szirim Zuta (hebr., „Mniejsza Pieśń nad pieśniami”)<a href="#cite_note-żih_Zuta-61">[53]</a>, Agada Szir ha-Szirim<a href="#cite_note-żih_Zuta-61">[53]</a><a href="#cite_note-midrashim-smaller-62">[54]</a> (hebr., „Hagada [do] Pieśni nad pieśniami”) – midrasz homiletyczny do księgi <a href="/wiki/Pie%C5%9B%C5%84_nad_pie%C5%9Bniami" title="Pieśń nad pieśniami">Pieśń nad pieśniami</a>. Zawiera bogaty materiał hagadyczny, także o charakterze mesjańskim. W przeciwieństwie jednak do Szir ha-Szirim Raba nie jest tak systematycznym wykładem do tej księgi<a href="#cite_note-żih_Zuta-61">[53]</a>. Zawiera liczne fragmenty z innych midraszy (w tym takich które się nie zachowały)<a href="#cite_note-midrashim-smaller-62">[54]</a>. Rękopis tego midraszu został (razem z midraszami do trzech kolejnych megilot) został odnaleziony w Parmie i 1895 łącznie wydane drukiem przez S. Bubera jako Midrasz Zuta. Ostateczna redakcja midraszu pochodzi prawdopodobnie z IX w.<a href="#cite_note-żih_Zuta-61">[53]</a>, choć bywa datowany także na okres „nie wcześniejszy niż X wiek”<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">[52]</a>.</li> <li>Szir ha-Szirim Raba (hebr., „Wielka Pieśń nad pieśniami”), Midrasz Chazita („Midrasz Widziałeś”<a href="#cite_note-uwaga8-64">[i]</a>) – homiletyczny midrasz do <a href="/wiki/Pie%C5%9B%C5%84_nad_pie%C5%9Bniami" title="Pieśń nad pieśniami">Pieśni nad pieśniami</a>. Jest podzielony, tak jak sam tekst biblijnej księgi, na osiem części. Tekst z biblijnej księgi jest przywoływany werset po wersecie lub nawet słowo po słowie. Stanowi systematyczny wykład na temat Pieśni nad pieśniami, który jest oparty na wypracowanej przez tannaitów interpretacji tej księgi, zgodnie z którą Pieśń nad pieśniami jest alegorią przedstawiającą dialog Boga z ludem Izraela. Midrasz został zredagowany w klasycznym języku hebrajskim, z dodatkiem galilejskiej odmiany języka aramejskiego, oraz wtrąceniami słów greckich. Midrasz prawdopodobnie powstał w Palestynie w VI w.<a href="#cite_note-żih_Szir-63">[55]</a></li> <li>Rut Zuta („Mniejsza Rut”), lub Midrasz Megilat Rut be-Fanim Acherim („Inne aspekty midraszu do zwoju Rut”) – midrasz wtórny, opracowany na podstawie Rut Raba, Talmudu babilońskiego i innych tekstów<a href="#cite_note-midrashim-smaller-62">[54]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">[52]</a>.</li> <li>Kohelet Raba, Eklezjastes Raba – homiletyczny midrasz do <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Koheleta" title="Księga Koheleta">Księgi Koheleta</a>. Składa się z 4 części. Tekst z biblijnej księgi jest przywoływany werset po wersecie. W warstwie interpretacyjnej widoczne nadawanie tekstowi wymiaru alegorycznego, co sprawia, że wypowiedzi narratora zyskały wydźwięk religijnego optymizmu. Autor wykorzystał w tekście fragmenty Talmudu jerozolimskiego oraz tak zwane Małe traktaty talmudyczne, co pozwala na przybliżenie datowania ostatecznej redakcji na VII–IX w. Fragmenty Kohelet Raba zostały z kolei wykorzystane w redakcji midraszu Rut Raba<a href="#cite_note-żih_Koh-65">[56]</a>.</li> <li>Kohelet Zuta („Mniejszy Eklezjastes”) – homiletyczny midrasz do Księgi Koheleta, będący skróconą wersją Kohelet Raba, jednak zyskał znacznie większą popularność niż pierwowzór. Ostateczna redakcja prawdopodobnie nastąpiła w X w.<a href="#cite_note-midrashim-smaller-62">[54]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">[52]</a></li> <li>Ejcha Zuta<a href="#cite_note-ejcha-66">[57]</a> („Mniejsze Lamentacje”) – midrasz do pierwszych trzech wersetów <a href="/wiki/Lamentacje_Jeremiasza" title="Lamentacje Jeremiasza">Lamentacji Jeremiasza</a>, zawierający aggadę na temat zniszczenia <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Jerozolimska" title="Świątynia Jerozolimska">Świątyni Jerozolimskiej</a>. Zachowały się dwie, zróżnicowane wersje midraszu. Obie zostały zredagowane nie wcześniej niż w X w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">[52]</a></li> <li>Panim Acherim le-Ester, Nusach Alef („Inne aspekty midraszu do zwoju Estery”) – krótki zbiór agad i homilii na temat <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Estery" title="Księga Estery">Księgi Estery</a>, które zostały zebrane z różnych źródeł (między innymi: Ester Raba, babiloński midrasz o Esterze, Midrasz Abba Gurion, Pirke de Rabi Eliezer). Tekst został zredagowany nie wcześniej niż w XII w.<a href="#cite_note-midrashim-smaller-62">[54]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">[52]</a></li> <li>Midrasz Jona – agadyczny midrasz do Księgi Jonasza. Tekst utworzony czystym, ale sztucznym językiem hebrajskim, z wykorzystaniem Pirkej de Rabi Eliezer i Talmudu babilońskiego. Tekst został zredagowany nie wcześniej niż w VIII w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">[52]</a></li> <li>Midrasz Hallel – midrasz do <a href="/wiki/Hallel" title="Hallel">Hallelu</a> (<a href="/wiki/Psalm" title="Psalm">psalmy</a> od 113 do 118). Autor wykorzystał Midrasz Tehilim oraz literaturę Hekhalot<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">[52]</a>.</li> <li>Midrasz Esfa (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏מדרש אספה‎) – midrasz do <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Liczb" title="Księga Liczb">Księgi Liczb</a>, w znacznej części się nie zachował. Tytuł pochodzi od słów wprowadzających: „Zbierz (esfa) mi siedemdziesięciu mężów spośród starszych Izraela” (Lb 11,16). Tekst powstał nie wcześniej niż pod koniec VII w., ale w IX w. był już znany babilońskiemu <a href="/wiki/Gaon" title="Gaon">gaonowi</a><a href="#cite_note-midrashim-smaller-62">[54]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a>.</li> <li>Midrasz Eser Galujot („Midrasz o dziesięciu wypędzeniach”) – tekst zachował się w kilku rękopisach, w odmiennych wersjach. Powstał nie wcześniej niż w IX w.<a href="#cite_note-midrashim-smaller-62">[54]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a></li> <li>Midrasz Szalosz We-Arba („Midrasz Trzy i Cztery”), lub Pirkej Rabenu ha-Kadosz, lub Ma’ase Tora lub Chupat Elijahu – tekst zachował się w kilku rękopisach, w odmiennych wersjach, ale tylko niektóre z nich zostały opublikowane. Tekst został zredagowany nie wcześniej niż w IX w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a></li> <li>Otjot de-R. Akiva („Listy rabina Akiwy”) lub Alef Bet de-R. Akiva („Alfabet rabina Akiwy”) – tekst zachował się w kilku rękopisach, w odmiennych wersjach, ale tylko niektóre z nich zostały opublikowane. Tekst prawdopodobnie został zredagowany w IX w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a></li> <li>Midrasz Chaserot wi-Jitrot – tekst zachował się w kilku rękopisach, w odmiennych wersjach, ale tylko niektóre z nich zostały opublikowane. Tekst został zredagowany nie wcześniej niż w IX w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a></li> <li>Midrasz Awkir (nazwa od pierwszych liter formuły: <a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏אָמֵן בְּיָמֵינוּ כֵּן יְהִי רָצוֹן‎ (amen be-jameinu ken jihi racon), która kończy każdą homilię – niezachowany do czasów współczesnych midrasz. Fragmenty zachowały się jednak w innych midraszach, np. w Jalkut Szimoni („Antologia Szymona”). Prawdopodobnie był to midrasz do Księgi Rodzaju (Genesis) i Księgi Wyjścia (Exodus). Cytowany był na początku XIII w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a></li> <li>Midrasz Tadszej<a href="#cite_note-żih_bJair-68">[59]</a> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏מדרש תדשא‎) lub Barajta de-R. Pinchas b. Ja’ir<a href="#cite_note-uwaga10-69">[j]</a> – pseudoepigraficzny midrasz mówiący symbolicznym znaczeniu naczyń, używanych w <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Jerozolimska" title="Świątynia Jerozolimska">Świątyni Jerozolimskiej</a>. Tekst został zredagowany nie później niż w 1000 roku, bowiem tekst był użyty przez <a href="/w/index.php?title=Moj%C5%BCesz_ha-Darszan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mojżesz ha-Darszan (strona nie istnieje)">Mojżesza ha-Darszana</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a><a href="#cite_note-żih_bJair-68">[59]</a>.</li> <li>Kise we-ipodromin szel Szlomo ha-melech – midrasz będący aggadyczną opowieścią z okresu bizantyńskiego, w której <a href="/wiki/Salomon_(kr%C3%B3l_Izraela)" title="Salomon (król Izraela)">Salomon</a> jest przesstawiony jako cesarz bizantyński, organizujący wyścigi na hipodromie. Barwy ubiorów poszczególnych grup dworzan są opisane jako kolory różnych frakcji cyrku. Redakacja pierwszej części jest datowana na XI w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a></li> <li>Sefer ha-Jaszar (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏ספר הישר‎, „Księga Jaszara”) – midrasz odpowiadający narracyjnym częściom Tory. Autor wykorzystał fragmenty tekstów: Genesis Raba, Pirkej de Rabi Eliezer, Midrasz wa-Jisa’u, Midrasz Awkir i Talmud babiloński, a także inne starożytne teksty z okresu Drugiej Świątyni. Midrasz jest napisany płynnym, czystym, ale sztucznym językiem pseudobiblijnym hebrajskim. Tekst został zredagowany pod koniec XI w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188–189-70">[60]</a></li> <li>Midrasz Konen, Adonaj be-chochma jasad Arec – midrasz na temat Stworzenia, nieba, raju i piekła. Wpływ na kształtowanie się midraszu miała mistyczna literatura z początku średniowiecza oraz źródła apokaliptyczne z okresu Drugiej Świątyni. Tekst został zredagowany nie wcześniej niż około XI w. Istnieją inne wersje tego utworu<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a>.</li> <li>Wa-Jechulu (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏וַיְכֻלּוּ‎)<a href="#cite_note-uwaga11-73">[k]</a> – midrasz do Księgi Rodzaju. Tekst nie zachował się do czasów współczesnych. Powstał prawdopodobnie nie wcześniej niż w końcu X w., ale z kolei był cytowany od połowy XII w. Zachowane w cytatach fragmenty pozwalają na stwierdzenie, że autor wykorzystywał midrasz Tanchuma oraz <a href="/w/index.php?title=Talmud_jerozolimski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Talmud jerozolimski (strona nie istnieje)">Talmud jerozolimski</a><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q387422#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q387422">(inne języki)</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a>.</li> <li>Wajosza<a href="#cite_note-Sztyma-74">[63]</a> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏מדרש ויושע‎; Wa-Josza)<a href="#cite_note-uwaga12-75">[l]</a> – aggadyczny midrasz o <a href="/wiki/Kantyk_Moj%C5%BCesza" title="Kantyk Mojżesza">Kantyku Mojżesza</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a> i wydarzeniach towarzyszących <a href="/wiki/Wyj%C5%9Bcie_Izraelit%C3%B3w_z_Egiptu" title="Wyjście Izraelitów z Egiptu">Wyjściu Izraelitów z Egiptu</a><a href="#cite_note-Sztyma-74">[63]</a>. Według tekstu faraon miał zostać zabrany przez Archanioła Gabriela na dno morskiej otchłani, gdzie spędził 50 dni. Ostatecznie miał się ukorzyć się przed wielkością Boga i zostać uczyniony królem Niniwy<a href="#cite_note-Sztyma-74">[63]</a>. Tekst został zredagowany pod koniec XI w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a><a href="#cite_note-Sztyma-74">[63]</a></li> <li>Pirkej de-Rabi Eliezer („Rozdziały rabbiego Eliezera”) – zbiór midraszy do ksiąg Tory. Składa się z 54 rozdziałów i opisuje tradycje biblijne od stworzenia świata do epizodu bałwochwalstwa w Baal Peor (Lb 25,1–15). Naukowcy klasyfikując tekst określają go jako „przepisana Biblia” albo „narracja agadyczna”. Zbiór zawiera kilka wyjaśnień unikatowych w literaturze tradycji żydowskiej<a href="#cite_note-Kosior-76">[64]</a>. Według midraszu tonący faraon miał tuż przed śmiercią uwielbić Boga Izraelitów, co sprawiło, że i on został ocalony. Podobnym motyw można odnotować w midraszu Wajosza<a href="#cite_note-Nordström-77">[65]</a><a href="#cite_note-Sztyma-74">[63]</a>. Zbiór charakteryzuje staranność w zakresie doboru słownictwa. Tekst został zredagowany około przełomu VIII i IX w. Wzmianki o tekście pojawiają się pismach rabinów (między innymi u Rasziego) w średniowieczu<a href="#cite_note-Kosior-76">[64]</a>.</li> <li>Midrasz Agada (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏מדרש אגדה‎, „midrasz opowieści” [hagad]) – egzegetyczny midrasz na temat Tory (brakuje części tekstu do Księgi Powtórzonego Prawa<a href="#cite_note-żih_agg-78">[66]</a>), złożony się głównie z fragmentów midraszu <a href="/w/index.php?title=Moj%C5%BCesz_ha-Darszan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mojżesz ha-Darszan (strona nie istnieje)">Mojżesza ha-Darszana</a>. Midrasz Aggada został opracowany prawdopodobnie w XII w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a> lub w XIV w.<a href="#cite_note-żih_agg-78">[66]</a></li> <li>Midraszej Chanuka – zbiór późnoagadycznych midraszy, zawierające różne opowieści (agadoty) o buncie <a href="/wiki/Matatiasz_Hasmoneusz" title="Matatiasz Hasmoneusz">Mataiasza Hasmoneusza</a> z którym została połączona historia <a href="/wiki/Judyta_(posta%C4%87_biblijna)" title="Judyta (postać biblijna)">Judyty</a> i <a href="/wiki/Holofernes" title="Holofernes">Holofernesa</a>. Wpleciony został także wątek <a href="/wiki/Prawo_pierwszej_nocy" title="Prawo pierwszej nocy">iusa primae noctis</a>. Najstarsze midrasze z tego zbioru zostały zapisane prawdopodobnie nie wcześniej niż w X w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a></li> <li>Pesikta Chadta (Midrasz Ma Rabu: „Jak różnorodne [ma rabu] są Twoje dzieła, Panie!” (Ps. 104,24)) – zbiór tekstów z różnych okresów oraz zaczerpnięte z różnych źródeł i dotyczą świąt. Tekst został zredagowany nie wcześniej niż w XII w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a></li> <li> Midrasz Temura – pseudepigraficzny zbiór agadyczny mówiący o przemianach (temurot) jakie następują w świecie i w życiu człowieka. Tekst został zredagowany nie wcześniej niż pod koniec XII w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188–189-70">[60]</a></li> <li>Bereszit zuta („Mniejsza Genesis”) – midrasz zebrany z wielu różnych źródeł. Zredagowany przez R. Samuela b. Nissim (Masnut z Aleppo), który żył na początku XIII w.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a></li> <li>Midrasz Tehilim, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> ‏מִדְרַשׁ תְּהִלּים‎ („Midrasz do Psalmów”), Agada Tehilim („Hagada [Opowieść] do Psalmów”) lub Szocher Tow („Szukający Dobra”) – hagadyczny midrasz homiletyczny do <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Psalm%C3%B3w" title="Księga Psalmów">Księgi Psalmów</a>. Obejmuje większość Psalmów (oprócz 123–131). Znaczne fragmenty tekstu są zapożyczone z midraszu Jalkut Szimoni („Antologia Szymona”)<a href="#cite_note-uwaga7-81">[m]</a>. Tekst znany jest licznych rękopisów oraz wydań drukowanych (m.in. Konstantynopol 1512)<a href="#cite_note-żih_teh-79">[67]</a>.</li> <li>Rut Raba (aram. „Wielka Księga Rut”) – homiletyczny midrasz do <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_Rut" title="Księga Rut">Księgi Rut</a>, zredagowany prawdopodobnie przed VI w. w środowisku palestyńskich amoraitów (w języku hebrajskim misznaickim, z licznymi wstawkami słów greckich, a w licznych fragmentach narracyjnych występuje także język aramejski). Składa się z 8 parasz. Materiał został zapożyczony z Talmudu jerozolimskiego, i midraszy Be-reszit Raba, Ejcha Raba, Leviticus Raba oraz Pesikta de-Raw Kahana. Rut Raba została wydana drukiem już w 1519. Tytuł midraszu został przyjęty od wydania tekstu w Wenecji w 1545<a href="#cite_note-żih_Rut-82">[69]</a>.</li> <li>Ester Raba (hebr., dosł.: „Wielka Księga Estery”), Agadat Ester – homiletyczny midrasz do Księgi Estery. Tekst oparty na zapożyczeniach z Talmudu babilońskiego, Talmudu jerozolimskiego, dwóch <a href="/wiki/Targum" title="Targum">targumach</a><a href="#cite_note-uwaga9-84">[n]</a>) oraz midraszach (w tym Be-reszit Raba i Leviticus Raba). We wcześniejszych wersjach midrasz miał 6 części z poetyckimi wstępami, a w późniejszych 10 (po podzieleniu szóstej części na 5 nowych). Pierwsza część jest datowana na okres przed rokiem 550, a druga na XI-XII w.<a href="#cite_note-żih_Est-83">[70]</a></li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Midrasz_Raba">Midrasz Raba</h3>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Midrasz Raba" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Midrasz Raba">edytuj kod</a>]</div> Do najbardziej znanych zbiorów midraszy należy Midrasz Raba (hebr., „Wielki Komentarz”) – zbiór komentarzy do Tory (w jego skład wchodzą wymienione już wyżej: Genesis Rabba (Be-reszit Raba), Leviticus Rabba (Wa-Jikra Raba), Exodus Raba (Szmot Raba), Numeri Raba (Be-midbar Raba<a href="#cite_note-żih_Be-midbar-57">[49]</a>) i Deuteronommium Raba (Dewarim Raba) i <a href="/wiki/Ksi%C4%99gi_pi%C4%99ciu_megilot" title="Księgi pięciu megilot">Ksiąg pięciu megilot</a>). Poszczególne części powstawały w różnych okresach. Najmłodsze są midrasze do Księgi Wyjścia (Szmot Raba) i Księgi Liczb (Be-midbar Raba), których ostateczna redakcja miała miejsce w XII/XIII wieku. Poszczególne części w przeważającej mierze zawierały haggady – tylko w Midraszu do Księgi Liczb zawarte są halachy<a href="#cite_note-żih_raba-85">[71]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Społeczne_oddziaływanie_literatury_midraszowej">Społeczne oddziaływanie literatury midraszowej</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Społeczne oddziaływanie literatury midraszowej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Społeczne oddziaływanie literatury midraszowej">edytuj kod</a>]</div> Wiele wybitnych autorytetów wyrażało się sceptycznie na temat nieprawdopodobnych opowieści i legend, zawartych w midraszach, a jednak odegrały one istotną i inspirującą rolę w życiu społeczności żydowskiej, szczególnie w zakresie edukacji. Dzięki lekkiej formie teksty te były przystępną formą edukacji uczniów akademii talmudycznych i jesziw. Były także zarodkiem dającym impuls do rozwoju wielu idei, a równocześnie określały wartości etyczne – nie tylko wybranemu, wąskiemu kręgowi naukowców, ale trafiały także do prostych ludzi<a href="#cite_note-żih-5">[4]</a>. Midrasze wywarły też wpływ na wyznawców chrześcijaństwa, a także muzułmanów<a href="#cite_note-żih_lit-24">[21]</a>. Wspólnoty judeochrześcijańskie złożone głównie z Żydów do opisywania wydarzeń z życia <a href="/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus">Jezusa</a> używały tego, będącego wówczas w powszechnym użyciu, rodzaju literackiego<a href="#cite_note-Kudasiewicz-86">[72]</a>. Także <a href="/wiki/Koran" title="Koran">Koran</a> posługuje się cytatami z niektórych opowieści biblijnych w formie midraszy<a href="#cite_note-żih-5">[4]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też">Zobacz też</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Tora" title="Tora">Tora</a></li> <li><a href="/wiki/Miszna" title="Miszna">Miszna</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-uwaga13-3">↑ <a href="#cite_ref-uwaga13_3-0">a</a> <a href="#cite_ref-uwaga13_3-1">b</a> To znaczenie spotykane jest także w <a href="/wiki/Rabin" title="Rabin">rabinicznym</a> języku hebrajskim, np.: „dopóki nie zbadasz [tidrosh] swego brata, czy jest oszustem, czy nie” (<a href="/w/index.php?title=Bawa_Mecyja&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bawa Mecyja (strona nie istnieje)">Bawa Mecyja</a> 2,7)<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182-2">[2]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga1-9"><a href="#cite_ref-uwaga1_9-0">↑</a> „Ezdrasz bowiem postawił sobie za cel zbadać zakon Pański i wprowadzić go w czyn oraz nauczać w Izraelu jego postanowień i praw”<a href="#cite_note-Ezd-8">[7]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga14-12"><a href="#cite_ref-uwaga14_12-0">↑</a> „(5) Potem odezwiesz się i powiesz przed Panem, Bogiem twoim: Zabłąkanym Aramejczykiem był mój ojciec i zstąpił do Egiptu, i przebywał tam jako obcy przybysz w nielicznej garstce, lecz stał się tam wielkim, potężnym i licznym narodem. (6) Lecz Egipcjanie źle się z nami obchodzili, uciskali nas i nakładali na nas ciężką pracę przymusową, (7) My zaś wołaliśmy do Pana, Boga naszych ojców, i Pan wysłuchał naszego głosu, i wejrzał na naszą udrękę i mozół oraz na nasz ucisk, (8) I wyprowadził nas Pan z Egiptu ręką możną i podniesionym ramieniem wśród wielkiej zgrozy, znaków i cudów,”<a href="#cite_note-Pp_hag-11">[9]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga2-38"><a href="#cite_ref-uwaga2_38-0">↑</a> Należy uwzględnić fakt, że midrasze rabiniczne nie są jednak jednorodnymi komentarzami biblijnymi, ale tekstami będącymi kompilacjami różnych form interpretacji pochodzących z różnych szkół i środowisk<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994375-37">[34]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga3-40"><a href="#cite_ref-uwaga3_40-0">↑</a> Traktowany dawniej jako najstarszy komentarz rabiniczny<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>, ale aktualnie naukowcy wyodrębniają w niej różne redakcje i źródła, zaś jako datę ostatecznej redakcji przyjmuje się drugą połowę III w., lub nawet VIII w.<a href="#cite_note-CITEREFMędala1994375-37">[34]</a> </li> <li id="cite_note-uwaga4-41"><a href="#cite_ref-uwaga4_41-0">↑</a> Aramejski przekład hebrajskiego wyrazu Midda<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga5-45">↑ <a href="#cite_ref-uwaga5_45-0">a</a> <a href="#cite_ref-uwaga5_45-1">b</a> <a href="#cite_ref-uwaga5_45-2">c</a> <a href="#cite_ref-uwaga5_45-3">d</a> aram. Sifra „Księga” (l. mn.) Sifre<a href="#cite_note-Święcicki-17">[14]</a>. Początkowo nazwa Sifre była używana tylko do określenia zbioru midraszy do ksiąg Wyjścia, Kapłańskiej, Liczb i Powtórzonego Prawa. Gdy powstały Mechilta do Księgi Wyjścia (Mechilta de-Rabi Iszmael) i Sifra (do Księgi Kapłańskiej) określenie Sifre zaczęto stosować już tylko do midraszy do Księgi Liczb i Księgi Powtórzonego Prawa. Midrasze te powstały w kręgu tannaitów ze szkół Rabiego Iszmaela i Rabiego Akiwy<a href="#cite_note-Rosik-22">[19]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga6-54"><a href="#cite_ref-uwaga6_54-0">↑</a> Jest to zbiór 17–30 (w zależności od wersji) opowieści z wplecionymi fragmentami homiletycznymi. Znana jest z 20 wersji rękopisów i kilku wydań drukiem. Opowiadania są luźno związane przykazaniami. Zbiór jest datowany na okres od VII do XI w.<a href="#cite_note-żih10-53">[46]</a> </li> <li id="cite_note-uwaga8-64"><a href="#cite_ref-uwaga8_64-0">↑</a> Nazwa Widziałeś została zaczerpnięta od pierwszego słowa, cytowanego na początku midraszu wersetu z Prz 22, 29<a href="#cite_note-żih_Szir-63">[55]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga10-69"><a href="#cite_ref-uwaga10_69-0">↑</a> Tytuł pochodzi od początkowego zdania – „Jest napisane (Rdz 1,11): „I Bóg powiedział: Niech ziemia wypuści trawę [tadsze]…”; także: „Rabin Pinchas ben Jair zapytał…”<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">[58]</a><a href="#cite_note-żih_bJair-68">[59]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga11-73"><a href="#cite_ref-uwaga11_73-0">↑</a> Tytuł pochodzi od początkowego zdania (Rdz 1,11) – „Tak zostały ukończone [wa-jechulu] niebo i ziemia oraz cały ich zastęp”<a href="#cite_note-Rdz2,1-72">[62]</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga12-75"><a href="#cite_ref-uwaga12_75-0">↑</a> Tytuł pochodzi od pierwszego zdania (Wj 14:30): „W ten sposób Pan ocalił [wa-josza]…”<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">[61]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga7-81"><a href="#cite_ref-uwaga7_81-0">↑</a> zwanego także Jalkut rabiego Szymona z Frankfurtu – zbioru midraszy halachicznych i hagadycznych, zredagowanych na początku XIII w. w Niemczech przez rabina Simeona ha-Darszana<a href="#cite_note-żih_teh-79">[67]</a><a href="#cite_note-żih_Jalkut-80">[68]</a>. </li> <li id="cite_note-uwaga9-84"><a href="#cite_ref-uwaga9_84-0">↑</a> W późniejszych tekstach wykorzystany został hagadyczny materiał, zaczerpnięty z midraszu Targum Szeni (hebr., Drugie Tłumaczenie), midraszowej parafrazy Księgi Estery z VII lub pocz. VIII w., opartej na wcześniejszych źródłach palestyńskich i babilońskich, a nawet na pewnych motywach, zaczerpniętych z Koranu oraz Josipponu (pseudohistorycznej rozprawy z X w.)<a href="#cite_note-żih_Est-83">[70]</a>. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994371-1">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371_1-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371_1-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371_1-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371_1-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371_1-4">e</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 371. </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182-2">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182_2-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182_2-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182_2-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182_2-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007182_2-4">e</a> <a href="#CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007">Encyclopaedia Judaica 2007 ↓</a>, s. 182. </li> <li id="cite_note-Maier-4">↑ <a href="#cite_ref-Maier_4-0">a</a> <a href="#cite_ref-Maier_4-1">b</a> <a href="#cite_ref-Maier_4-2">c</a> <a href="#cite_ref-Maier_4-3">d</a> <cite class="citation book">Johann Maier: Między Starym a Nowym Testamentem. Historia i religia w okresie Drugiej Świątyni. tłum. Ewa Marszał, Jerzy Zakrzewski. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002, s. 150–152, seria: Myśl Teologiczna. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8370978215" title="Specjalna:Książki/8370978215">ISBN 83-7097-821-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mi%C4%99dzy+Starym+a+Nowym+Testamentem.+Historia+i+religia+w+okresie+Drugiej+%C5%9Awi%C4%85tyni&rft.au=Johann+Maier&rft.date=2002&rft.pub=Wydawnictwo+WAM&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=150%E2%80%93152&rft.series=My%C5%9Bl+Teologiczna&rft.isbn=8370978215"></cite> </li> <li id="cite_note-żih-5">↑ <a href="#cite_ref-żih_5-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_5-1">b</a> <a href="#cite_ref-żih_5-2">c</a> <a href="#cite_ref-żih_5-3">d</a> <a href="#cite_ref-żih_5-4">e</a> <a href="#cite_ref-żih_5-5">f</a> <a href="#cite_ref-żih_5-6">g</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=18703">Midrasz</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994371–372-6">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371–372_6-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371–372_6-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371–372_6-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371–372_6-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371–372_6-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994371–372_6-5">f</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 371–372. </li> <li id="cite_note-sztetl-7">↑ <a href="#cite_ref-sztetl_7-0">a</a> <a href="#cite_ref-sztetl_7-1">b</a> <a href="#cite_ref-sztetl_7-2">c</a> <cite class="citation web">Wirtualny sztetl: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200905071209/https://sztetl.org.pl/pl/slownik/midrasz-0">Midrasz</a>. [w:] Słownik [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. [dostęp 2020-08-25]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://sztetl.org.pl/pl/slownik/midrasz-0">tego adresu</a> (2020-09-05)]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Ezd-8"><a href="#cite_ref-Ezd_8-0">↑</a> <cite class="citation web">(tłum.) Leszek Kwiatkowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://tanach.leszek-kwiatkowski.eu/index-36-7.htm">Księga Ezdrasza (ספר עזרא) 7,10</a>. [w:] <a href="/wiki/Tanach" title="Tanach">Tanach</a> [on-line]. tanach.leszek-kwiatkowski.eu. [dostęp 2020-09-01].</cite> </li> <li id="cite_note-Patte-10"><a href="#cite_ref-Patte_10-0">↑</a> <cite class="citation book">Daniel Patte: Early Jewish hermeneutic in Palestine. Montana: Scholars Press, 1975, s. 120–121. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780891300151" title="Specjalna:Książki/9780891300151">ISBN 978-0-89130-015-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Jewish+hermeneutic+in+Palestine&rft.au=Daniel+Patte&rft.date=1975&rft.pub=Scholars+Press&rft.place=Montana&rft.pages=120%E2%80%93121&rft.isbn=9780891300151"></cite> </li> <li id="cite_note-Pp_hag-11"><a href="#cite_ref-Pp_hag_11-0">↑</a> <cite class="citation web">(tłum.) Leszek Kwiatkowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://tanach.leszek-kwiatkowski.eu/index-5-26.htm">Księga Powtórzonego Prawa (ספר דברים) 26</a>. [w:] <a href="/wiki/Tanach" title="Tanach">Tanach</a> [on-line]. tanach.leszek-kwiatkowski.eu. [dostęp 2020-09-01].</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007183-13"><a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007183_13-0">↑</a> <a href="#CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007">Encyclopaedia Judaica 2007 ↓</a>, s. 183. </li> <li id="cite_note-wch-14">↑ <a href="#cite_ref-wch_14-0">a</a> <a href="#cite_ref-wch_14-1">b</a> <a href="#cite_ref-wch_14-2">c</a> <a href="#cite_ref-wch_14-3">d</a> <a href="#cite_ref-wch_14-4">e</a> <cite class="citation book">Ku starożytnej żydowskiej egzegezie biblijnej. W: Waldemar Chrostowski: Bóg, Biblia, mesjasz. Grzegorz Górny, Rafał Tichy (rozmówcy). Warszawa: Fronda, 2006, s. 260–288. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8360335656" title="Specjalna:Książki/8360335656">ISBN 83-60335-65-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=B%C3%B3g%2C+Biblia%2C+mesjasz&rft.atitle=Ku+staro%C5%BCytnej+%C5%BCydowskiej+egzegezie+biblijnej&rft.au=Waldemar+Chrostowski&rft.date=2006&rft.pub=Fronda&rft.place=Warszawa&rft.pages=260%E2%80%93288&rft.isbn=83-60335-65-6"></cite> </li> <li id="cite_note-The_Jewish_encyclopedia-15"><a href="#cite_ref-The_Jewish_encyclopedia_15-0">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jewishencyclopedia.com/articles/10879-mishnah">Mishnah</a>. W: Emil G. Hirsch, Immanuel Benzinger, Joseph Jacobs, Jacob Zallel Lauterbach: The Jewish Encyclopedia. Nowy Jork: Funk & Wagnalls, 1906, s. 609–619.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Jewish+Encyclopedia&rft.atitle=Mishnah&rft.au=Emil+G.+Hirsch%2C+Immanuel+Benzinger%2C+Joseph+Jacobs%2C+Jacob+Zallel+Lauterbach&rft.date=1906&rft.pub=Funk+%26+Wagnalls&rft.place=Nowy+Jork&rft.pages=609%E2%80%93619"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRosikRapoport2009139-16"><a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009139_16-0">↑</a> <a href="#CITEREFRosikRapoport2009">Rosik i Rapoport 2009 ↓</a>, s. 139. </li> <li id="cite_note-Święcicki-17">↑ <a href="#cite_ref-Święcicki_17-0">a</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-1">b</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-2">c</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-3">d</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-4">e</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-5">f</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-6">g</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-7">h</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-8">i</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-9">j</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-10">k</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-11">l</a> <a href="#cite_ref-Święcicki_17-12">m</a> <cite class="citation book">Julian Adolf Święcicki: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/historyaliterat01wigoog">Historya literatury powszechnej</a>. T. II: Literatura żydowska. Warszawa: wyd.: Franciszek Julian Granowski, 1903, s. 5–27.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historya+literatury+powszechnej&rft.au=Julian+Adolf+%C5%9Awi%C4%99cicki&rft.date=1903&rft.pub=wyd.%3A+Franciszek+Julian+Granowski&rft.place=Warszawa&rft.pages=5%E2%80%9327&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryaliterat01wigoog"></cite> </li> <li id="cite_note-pwn-18"><a href="#cite_ref-pwn_18-0">↑</a> <cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3940604">Midrasz</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a> [dostęp 2020-08-25]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=Midrasz&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B3940604" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-sjp-19">↑ <a href="#cite_ref-sjp_19-0">a</a> <a href="#cite_ref-sjp_19-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sjp.pwn.pl/sjp/midrasz;2567798.html">Midrasz</a>. [w:] Słownik języka polskiego PWN [on-line]. Wydawnictwo Naukowe PWN. [dostęp 2020-08-30]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_peszer-20"><a href="#cite_ref-żih_peszer_20-0">↑</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=18100">Peszer</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Porton-21"><a href="#cite_ref-Porton_21-0">↑</a> <cite class="citation book">Gary Porton: Midrash: Palestinian Jews and the Hebrew Bible in the Greco-Roman Period. W: Aufstieg und Niedergang der römischen Welt (I.19.2). Berlin-Nowy Jork: Gruyter, 1979, s. 112. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9783110127935" title="Specjalna:Książki/9783110127935">ISBN 978-3110127935</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Aufstieg+und+Niedergang+der+r%C3%B6mischen+Welt+%28I.19.2%29&rft.atitle=Midrash%3A+Palestinian+Jews+and+the+Hebrew+Bible+in+the+Greco-Roman+Period&rft.au=Gary+Porton&rft.date=1979&rft.pub=Gruyter&rft.place=Berlin-Nowy+Jork&rft.pages=112&rft.isbn=978-3110127935"></cite> </li> <li id="cite_note-Rosik-22">↑ <a href="#cite_ref-Rosik_22-0">a</a> <a href="#cite_ref-Rosik_22-1">b</a> <a href="#cite_ref-Rosik_22-2">c</a> <cite class="citation book">Mariusz Rosik, rabin Icchak Rapoport: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/43269761/WPROWADZENIE_DO_LITERATURY_WPROWADZENIE_DO_LITERATURY_I_EGZEGEZY_%C5%BBYDOWSKIEJ_I_EGZEGEZY_%C5%BBYDOWSKIEJ_OKRESU_BIBLIJNEGO_I_RABINICZNEGO_OKRESU_BIBLIJNEGO_I_RABINICZNEGO">Wprowadzenie do literatury i egzegezy żydowskiej okresu biblijnego i rabinicznego</a>. Wrocław: Tum Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 2009, s. 138–146, seria: Bibliotheca Biblica.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wprowadzenie+do+literatury+i+egzegezy+%C5%BCydowskiej+okresu+biblijnego+i+rabinicznego&rft.au=Mariusz+Rosik&rft.pub=Tum+Wydawnictwo+Wroc%C5%82awskiej+Ksi%C4%99garni+Archidiecezjalnej&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.pages=138%E2%80%93146&rft.series=Bibliotheca+Biblica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F43269761%2FWPROWADZENIE_DO_LITERATURY_WPROWADZENIE_DO_LITERATURY_I_EGZEGEZY_%25C5%25BBYDOWSKIEJ_I_EGZEGEZY_%25C5%25BBYDOWSKIEJ_OKRESU_BIBLIJNEGO_I_RABINICZNEGO_OKRESU_BIBLIJNEGO_I_RABINICZNEGO"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRosikRapoport2009138-23">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009138_23-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009138_23-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009138_23-2">c</a> <a href="#CITEREFRosikRapoport2009">Rosik i Rapoport 2009 ↓</a>, s. 138. </li> <li id="cite_note-żih_lit-24">↑ <a href="#cite_ref-żih_lit_24-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_lit_24-1">b</a> <a href="#cite_ref-żih_lit_24-2">c</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=17672">Literatura midraszowa</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_m.halachiczne-25"><a href="#cite_ref-żih_m.halachiczne_25-0">↑</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=17678">Midrasze halachiczne</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994372-26">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994372_26-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994372_26-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994372_26-2">c</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 372. </li> <li id="cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140-27">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140_27-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140_27-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140_27-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140_27-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140_27-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140_27-5">f</a> <a href="#CITEREFRosikRapoport2009">Rosik i Rapoport 2009 ↓</a>, s. 140. </li> <li id="cite_note-Encyclopædia_Britannica-28">↑ <a href="#cite_ref-Encyclopædia_Britannica_28-0">a</a> <a href="#cite_ref-Encyclopædia_Britannica_28-1">b</a> <cite class="citation open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Talmud/Talmudic-and-Midrashic-literature">Talmud and Midrash - Talmudic and Midrashic literature</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyclopædia Britannica</a> [dostęp 2022-10-03]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Talmud+and+Midrash+-+Talmudic+and+Midrashic+literature&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%27%27%5B%5BEncyklopedia+Britannica%7CEncyclop%C3%A6dia+Britannica%5D%5D%27%27&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Ftopic%2FTalmud%2FTalmudic-and-Midrashic-literature" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih613-29"><a href="#cite_ref-żih613_29-0">↑</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=16375">Sześćset trzynaście nakazów i zakazów</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Mello-30"><a href="#cite_ref-Mello_30-0">↑</a> <cite class="citation book">Alberto Mello: Judaizm. przekł. Krzysztof Stopa. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002, s. 41, seria: Mała Biblioteka Religii. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8370979858" title="Specjalna:Książki/8370979858">ISBN 83-7097-985-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Judaizm&rft.au=Alberto+Mello&rft.date=2002&rft.pub=Wydawnictwo+WAM&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=41&rft.series=Ma%C5%82a+Biblioteka+Religii&rft.isbn=8370979858"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRosikRapoport2009139–140-31"><a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009139–140_31-0">↑</a> <a href="#CITEREFRosikRapoport2009">Rosik i Rapoport 2009 ↓</a>, s. 139–140. </li> <li id="cite_note-żih_hag-32">↑ <a href="#cite_ref-żih_hag_32-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_hag_32-1">b</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=18830">hag(g)ada</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRosikRapoport2009138–139-33"><a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009138–139_33-0">↑</a> <a href="#CITEREFRosikRapoport2009">Rosik i Rapoport 2009 ↓</a>, s. 138–139. </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994346-34"><a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994346_34-0">↑</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 346. </li> <li id="cite_note-Strack-35"><a href="#cite_ref-Strack_35-0">↑</a> <cite class="citation book">Strack L. Hermann, Günter Stemberger: Einleitung in Talmud und Midrasch. Monachium: Verlag C. H. Beck, 1982, s. 223–321. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9783406082825" title="Specjalna:Książki/9783406082825">ISBN 978-3406082825</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Einleitung+in+Talmud+und+Midrasch&rft.au=Strack+L.+Hermann%2C+G%C3%BCnter+Stemberger&rft.date=1982&rft.pub=Verlag+C.+H.+Beck&rft.place=Monachium&rft.pages=223%E2%80%93321&rft.isbn=978-3406082825"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994375–378-36"><a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994375–378_36-0">↑</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 375–378. </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994375-37">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994375_37-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994375_37-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994375_37-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994375_37-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994375_37-4">e</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 375. </li> <li id="cite_note-CITEREFRosikRapoport2009140–141-39">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140–141_39-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140–141_39-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009140–141_39-2">c</a> <a href="#CITEREFRosikRapoport2009">Rosik i Rapoport 2009 ↓</a>, s. 140–141. </li> <li id="cite_note-żih_mech-42"><a href="#cite_ref-żih_mech_42-0">↑</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=17335">Mechilta</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Weber-43"><a href="#cite_ref-Weber_43-0">↑</a> <cite class="citation book">Ferdinand Wilhelm Weber: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/download/jdischetheologi00webegoog/jdischetheologi00webegoog.pdf">Jüdische Theologie auf Grund des Talmud und verwandter Schriften: gemeinfasslich dargestellt</a>. Lipsk: Dörffling & Franke, 1897, s. XXIV-XXV.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=J%C3%BCdische+Theologie+auf+Grund+des+Talmud+und+verwandter+Schriften%3A+gemeinfasslich+dargestellt&rft.au=Ferdinand+Wilhelm+Weber&rft.date=1897&rft.pub=D%C3%B6rffling+%26+Franke&rft.place=Lipsk&rft.pages=XXIV-XXV&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdownload%2Fjdischetheologi00webegoog%2Fjdischetheologi00webegoog.pdf"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994376-44">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-6">g</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-7">h</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-8">i</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376_44-9">j</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 376. </li> <li id="cite_note-CITEREFRosikRapoport2009141-46"><a href="#cite_ref-CITEREFRosikRapoport2009141_46-0">↑</a> <a href="#CITEREFRosikRapoport2009">Rosik i Rapoport 2009 ↓</a>, s. 141. </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994376–377-47"><a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994376–377_47-0">↑</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 376–377. </li> <li id="cite_note-żih_beresz-48"><a href="#cite_ref-żih_beresz_48-0">↑</a> <cite class="citation web">Zofia Borzymińska: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=19079">Be-reszit Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994377-49">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994377_49-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994377_49-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994377_49-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994377_49-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994377_49-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994377_49-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994377_49-6">g</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994377_49-7">h</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 377. </li> <li id="cite_note-żih_lam-50">↑ <a href="#cite_ref-żih_lam_50-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_lam_50-1">b</a> <cite class="citation web">Zofia Borzymińska: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=14568">E(j)cha Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_lev-51">↑ <a href="#cite_ref-żih_lev_51-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_lev_51-1">b</a> <cite class="citation web">Zofia Borzymińska: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=15547">Leviticus Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-pesikta-rabbati-52"><a href="#cite_ref-pesikta-rabbati_52-0">↑</a> <cite class="citation web">Encyclopaedia Judaica: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jewishvirtuallibrary.org/pesikta-rabbati">Pesikta Rabbati</a>. [w:] Jewish Virtual Library [on-line]. American-Israeli Cooperative Enterprise. [dostęp 2020-09-01]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih10-53">↑ <a href="#cite_ref-żih10_53-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih10_53-1">b</a> <a href="#cite_ref-żih10_53-2">c</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=19420">Midrasz Aseret ha-Dibrot</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMędala1994378-55">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994378_55-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994378_55-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFMędala1994378_55-2">c</a> <a href="#CITEREFMędala1994">Mędala 1994 ↓</a>, s. 378. </li> <li id="cite_note-żih_szmot-56">↑ <a href="#cite_ref-żih_szmot_56-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_szmot_56-1">b</a> <a href="#cite_ref-żih_szmot_56-2">c</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=18922">Szmot Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_Be-midbar-57">↑ <a href="#cite_ref-żih_Be-midbar_57-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_Be-midbar_57-1">b</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=15155">Be-midbar Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_dewar-58">↑ <a href="#cite_ref-żih_dewar_58-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_dewar_58-1">b</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=13919">D(e)warim Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Prz-59"><a href="#cite_ref-Prz_59-0">↑</a> <cite class="citation web">(tłum.) Leszek Kwiatkowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://tanach.leszek-kwiatkowski.eu/index-28-30.htm">Księga Przysłów (ספר משלי) 30</a>. [w:] <a href="/wiki/Tanach" title="Tanach">Tanach</a> [on-line]. tanach.leszek-kwiatkowski.eu. [dostęp 2020-09-01].</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187-60">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187_60-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187_60-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187_60-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187_60-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187_60-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187_60-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187_60-6">g</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007187_60-7">h</a> <a href="#CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007">Encyclopaedia Judaica 2007 ↓</a>, s. 187. </li> <li id="cite_note-żih_Zuta-61">↑ <a href="#cite_ref-żih_Zuta_61-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_Zuta_61-1">b</a> <a href="#cite_ref-żih_Zuta_61-2">c</a> <a href="#cite_ref-żih_Zuta_61-3">d</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=16480">Szir ha-Szirim Zuta</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-midrashim-smaller-62">↑ <a href="#cite_ref-midrashim-smaller_62-0">a</a> <a href="#cite_ref-midrashim-smaller_62-1">b</a> <a href="#cite_ref-midrashim-smaller_62-2">c</a> <a href="#cite_ref-midrashim-smaller_62-3">d</a> <a href="#cite_ref-midrashim-smaller_62-4">e</a> <a href="#cite_ref-midrashim-smaller_62-5">f</a> <a href="#cite_ref-midrashim-smaller_62-6">g</a> <cite class="citation web">Encyclopaedia Judaica: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jewishvirtuallibrary.org/midrashim-smaller">Smaller Midrashim</a>. [w:] Jewish Virtual Library [on-line]. American-Israeli Cooperative Enterprise. [dostęp 2020-08-25]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_Szir-63">↑ <a href="#cite_ref-żih_Szir_63-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_Szir_63-1">b</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=18155">Szir ha-Szirim Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_Koh-65"><a href="#cite_ref-żih_Koh_65-0">↑</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=16282">Kohelet Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-ejcha-66"><a href="#cite_ref-ejcha_66-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://midrash.webnode.cz/texty/ejcha-rabati/">Ejcha rabati</a>. [w:] Midraš [on-line]. midrash.webnode.cz. [dostęp 2020-09-01]. (<abbr title="Treść w języku czeskim (čeština)">cz.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188-67">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-6">g</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-7">h</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188_67-8">i</a> <a href="#CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007">Encyclopaedia Judaica 2007 ↓</a>, s. 188. </li> <li id="cite_note-żih_bJair-68">↑ <a href="#cite_ref-żih_bJair_68-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_bJair_68-1">b</a> <a href="#cite_ref-żih_bJair_68-2">c</a> <cite class="citation web">Irena Bracławska: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=19519">Pinchas ben Jair</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188–189-70">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188–189_70-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007188–189_70-1">b</a> <a href="#CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007">Encyclopaedia Judaica 2007 ↓</a>, s. 188–189. </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189-71">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-5">f</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-6">g</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-7">h</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-8">i</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007189_71-9">j</a> <a href="#CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007">Encyclopaedia Judaica 2007 ↓</a>, s. 189. </li> <li id="cite_note-Rdz2,1-72"><a href="#cite_ref-Rdz2,1_72-0">↑</a> <cite class="citation web">(tłum.) Leszek Kwiatkowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://tanach.leszek-kwiatkowski.eu/index-1-2.htm">Księga Rodzaju (ספר בראשית) 2,1</a>. [w:] <a href="/wiki/Tanach" title="Tanach">Tanach</a> [on-line]. tanach.leszek-kwiatkowski.eu. [dostęp 2020-09-01].</cite> </li> <li id="cite_note-Sztyma-74">↑ <a href="#cite_ref-Sztyma_74-0">a</a> <a href="#cite_ref-Sztyma_74-1">b</a> <a href="#cite_ref-Sztyma_74-2">c</a> <a href="#cite_ref-Sztyma_74-3">d</a> <a href="#cite_ref-Sztyma_74-4">e</a> <cite class="citation journal">Tamara Sztyma. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Series_Byzantina/Series_Byzantina-r2004-t2/Series_Byzantina-r2004-t2-s87-96/Series_Byzantina-r2004-t2-s87-96.pdf">Wpływy tradycji żydowskiej w sztuce wczesnochrześcijańskiej i bizantyńskiej</a>. „Series Byzantina”. 2, s. 87–96, 2004. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1733-5787">1733-5787</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Wp%C5%82ywy+tradycji+%C5%BCydowskiej+w+sztuce+wczesnochrze%C5%9Bcija%C5%84skiej+i+bizanty%C5%84skiej&rft.jtitle=Series+Byzantina&rft.date=2004&rft.volume=2&rft.au=Tamara+Sztyma&rft.pages=87%E2%80%9396&rft.issn=1733-5787&rft_id=http%3A%2F%2Fbazhum.muzhp.pl%2Fmedia%2F%2Ffiles%2FSeries_Byzantina%2FSeries_Byzantina-r2004-t2%2FSeries_Byzantina-r2004-t2-s87-96%2FSeries_Byzantina-r2004-t2-s87-96.pdf">  </li> <li id="cite_note-Kosior-76">↑ <a href="#cite_ref-Kosior_76-0">a</a> <a href="#cite_ref-Kosior_76-1">b</a> <cite class="citation book">Apotropaiony w midraszu do Księgi Jonasza według Pirke de-rabbi Eliezer. W: autor r = Wojciech Kosior: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.maska.psc.uj.edu.pl/documents/40768330/43096576/Apotropaizmy_e-wyd.pdf/b0c7aee0-e5ed-4810-ab8b-2db62b57bb98">Zwyczaje i akcesoria apotropaiczne w cywilizacjach świata</a>. Kraków: AT, 2018, s. 35–51. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788363910860" title="Specjalna:Książki/9788363910860">ISBN 978-83-63910-86-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zwyczaje+i+akcesoria+apotropaiczne+w+cywilizacjach+%C5%9Bwiata&rft.atitle=Apotropaiony+w+midraszu+do+Ksi%C4%99gi+Jonasza+wed%C5%82ug+Pirke+de-rabbi+Eliezer&rft.au=autor+r+%3D+Wojciech+Kosior&rft.date=2018&rft.pub=AT&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=35%E2%80%9351&rft.isbn=978-83-63910-86-0&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.maska.psc.uj.edu.pl%2Fdocuments%2F40768330%2F43096576%2FApotropaizmy_e-wyd.pdf%2Fb0c7aee0-e5ed-4810-ab8b-2db62b57bb98"></cite> </li> <li id="cite_note-Nordström-77"><a href="#cite_ref-Nordström_77-0">↑</a> <cite class="citation journal">Carl-Otto Nordström. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/44170195">Some jewish legends in byzantine art</a>. „<a href="/wiki/Byzantion_(czasopismo)" title="Byzantion (czasopismo)">Byzantion</a>”. 25/27 (2), s. 489, 1955. Peeters Publishers. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Some+jewish+legends+in+byzantine+art&rft.jtitle=%5B%5BByzantion+%28czasopismo%29%7CByzantion%5D%5D&rft.date=1955&rft.volume=25%2F27&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Carl-Otto+Nordstr%C3%B6m&rft.pages=489&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F44170195">  </li> <li id="cite_note-żih_agg-78">↑ <a href="#cite_ref-żih_agg_78-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_agg_78-1">b</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=17066">midrasz ag(g)ada; Midrasz Ag(g)ada</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_teh-79">↑ <a href="#cite_ref-żih_teh_79-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_teh_79-1">b</a> <cite class="citation web">Paweł Szapiro: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=18961">Midrasz Tehil(l)im</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_Jalkut-80"><a href="#cite_ref-żih_Jalkut_80-0">↑</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=17719">Jalkut</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_Rut-82"><a href="#cite_ref-żih_Rut_82-0">↑</a> <cite class="citation web">Zofia Borzymińska: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=13672">Rut Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_Est-83">↑ <a href="#cite_ref-żih_Est_83-0">a</a> <a href="#cite_ref-żih_Est_83-1">b</a> <cite class="citation web">Rafał Żebrowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=16222">Ester Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-żih_raba-85"><a href="#cite_ref-żih_raba_85-0">↑</a> <cite class="citation web">Zofia Borzymińska: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=19252">Midrasz Raba</a>. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> Delet. [dostęp 2021-05-02]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Kudasiewicz-86"><a href="#cite_ref-Kudasiewicz_86-0">↑</a> <cite class="citation journal">Józef Kudasiewicz. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Collectanea_Theologica/Collectanea_Theologica-r1970-t40-n4/Collectanea_Theologica-r1970-t40-n4-s161-170/Collectanea_Theologica-r1970-t40-n4-s161-170.pdf">Ewangelie dzieciństwa Jezusa</a>. „Collectanea Theologica”. 40 (4), s. 161–170, 1970. Akademia Teologii Katolickiej. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Ewangelie+dzieci%C5%84stwa+Jezusa&rft.jtitle=Collectanea+Theologica&rft.date=1970&rft.volume=40&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=J%C3%B3zef+Kudasiewicz&rft.pages=161%E2%80%93170&rft_id=http%3A%2F%2Fbazhum.muzhp.pl%2Fmedia%2Ffiles%2FCollectanea_Theologica%2FCollectanea_Theologica-r1970-t40-n4%2FCollectanea_Theologica-r1970-t40-n4-s161-170%2FCollectanea_Theologica-r1970-t40-n4-s161-170.pdf">  </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book" id="CITEREFRosikRapoport2009"><a href="/wiki/Mariusz_Rosik" title="Mariusz Rosik">Mariusz Rosik</a>, <a href="/wiki/Icchak_Rapoport" title="Icchak Rapoport">Icchak Rapoport</a>: Wprowadzenie do literatury i egzegezy żydowskiej okresu biblijnego i rabinicznego. Wrocław: Tum Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 2009, s. 318, seria: Bibliotheca Biblica.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wprowadzenie+do+literatury+i+egzegezy+%C5%BCydowskiej+okresu+biblijnego+i+rabinicznego&rft.aulast=Rosik&rft.aufirst=Mariusz&rft.pub=Tum+Wydawnictwo+Wroc%C5%82awskiej+Ksi%C4%99garni+Archidiecezjalnej&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.pages=318&rft.series=Bibliotheca+Biblica"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMędala1994">Stanisław Mędala: Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej. Kraków: The Enigma Press, 1994, s. 391, seria: Biblioteka Zwojów: tło Nowego Testamentu, 1231-1081 ; t. 1. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8386110007" title="Specjalna:Książki/8386110007">ISBN 83-86110-00-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wprowadzenie+do+literatury+mi%C4%99dzytestamentalnej&rft.aulast=M%C4%99dala&rft.aufirst=Stanis%C5%82aw&rft.date=1994&rft.pub=The+Enigma+Press&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=391&rft.series=Biblioteka+Zwoj%C3%B3w%3A+t%C5%82o+Nowego+Testamentu%2C+1231-1081+%3B+t.+1&rft.isbn=8386110007"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFEncyclopaedia_Judaica2007">Encyclopaedia Judaica. (Red.) Fred Skolnik, Michael Berenbaum. Wyd. Second Edition. T. XIV. Detroit, Jerozolima: Macmillan Reference & Keter Publishing House Ltd, 2007. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780028659428" title="Specjalna:Książki/9780028659428">ISBN 978-0-02-865942-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopaedia+Judaica&rft.date=2007&rft.edition=Second+Edition&rft.pub=Macmillan+Reference+%26+Keter+Publishing+House+Ltd&rft.place=Detroit%2C+Jerozolima&rft.isbn=978-0-02-865942-8"></cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne">Linki zewnętrzne</h2>[<a href="/w/index.php?title=Midrasz&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Midrasz&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><img alt="Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/8px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png" decoding="async" width="8" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/12px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/16px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="1000" /> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/midrash/v-1">Midrash</a> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>), <a href="/wiki/Routledge_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Routledge Encyclopedia of Philosophy">Routledge Encyclopedia of Philosophy</a>, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].</li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Judaizm_i_%C5%BBydzi" title="Szablon:Judaizm i Żydzi">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Judaizm_i_%C5%BBydzi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Judaizm i Żydzi (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Judaizm_i_%C5%BBydzi&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">Judaizm</a> i <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydzi</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Żydowskie ruchy religijne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Judaizm#Judaizm_ortodoksyjny" title="Judaizm">Ortodoksyjny</a> <ul><li><a href="/wiki/Judaizm_ultraortodoksyjny" title="Judaizm ultraortodoksyjny">Ultraortodoksja</a> (charedi)</li> <li><a href="/wiki/Chardal" title="Chardal">Chardal</a></li> <li><a href="/wiki/Chasydyzm_polski" title="Chasydyzm polski">Chasydyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Nowoczesna_ortodoksja" title="Nowoczesna ortodoksja">Nowoczesna ortodoksja</a></li> <li><a href="/wiki/Otwarta_ortodoksja_(judaizm)" title="Otwarta ortodoksja (judaizm)">Otwarta ortodoksja</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Judaizm_konserwatywny" title="Judaizm konserwatywny">Konserwatywny</a> <ul><li><a href="/wiki/Judaizm_neologiczny" title="Judaizm neologiczny">Neologiczny</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Judaizm_reformowany" title="Judaizm reformowany">Reformowany</a></li> <li><a href="/wiki/Judaizm_rekonstrukcjonistyczny" title="Judaizm rekonstrukcjonistyczny">Rekonstrukcjonistyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Judaizm_humanistyczny" title="Judaizm humanistyczny">Humanistyczny</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBydowska_Odnowa" title="Żydowska Odnowa">Odnowienia</a></li> <li><a href="/wiki/Samarytanie" title="Samarytanie">Samarytanie</a></li> <li><a href="/wiki/Judeochrze%C5%9Bcijanie" title="Judeochrześcijanie">Judeochrześcijanie</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBydzi_mesjanistyczni" title="Żydzi mesjanistyczni">Mesjanistyczni</a></li> <li><a href="/wiki/Nazarejczycy" title="Nazarejczycy">Nazarejczycy</a></li> <li><a href="/wiki/Sabataizm" title="Sabataizm">Sabataizm</a></li> <li><a href="/wiki/Franki%C5%9Bci" title="Frankiści">Frankizm</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C5%BBydowskie_schizmy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Żydowskie schizmy (strona nie istnieje)">Schizmy</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Stosunki_pomi%C4%99dzy_%C5%BCydowskimi_ruchami_religijnymi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stosunki pomiędzy żydowskimi ruchami religijnymi (strona nie istnieje)">Wzajemne stosunki</a></li></ul> <ul><li>zob. też: <a href="/wiki/Karaimizm" title="Karaimizm">Karaimizm</a>, <a href="/wiki/Sekularyzm_%C5%BCydowski" title="Sekularyzm żydowski">Sekularyzm</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Ludy wyznające judaizm</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/%C5%BBydzi_aszkenazyjscy" title="Żydzi aszkenazyjscy">Aszkenazyjczycy</a></li> <li><a href="/wiki/Sefardyjczycy" title="Sefardyjczycy">Sefardyjczycy</a></li> <li><a href="/wiki/Mizrachijczycy" title="Mizrachijczycy">Mizrachijczycy</a></li> <li><a href="/wiki/Felaszowie" title="Felaszowie">Felaszowie</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBydzi_g%C3%B3rscy" title="Żydzi górscy">Żydzi górscy</a></li> <li><a href="/wiki/Romanioci" title="Romanioci">Romanioci</a></li> <li><a href="/wiki/Bnej_Israel" title="Bnej Israel">Bnej Israel</a></li> <li><a href="/wiki/Bnej_Menasze" title="Bnej Menasze">Bnej Menasze</a></li> <li><a href="/wiki/Gruzi%C5%84scy_%C5%BBydzi" title="Gruzińscy Żydzi">Gruzińscy Żydzi</a></li> <li><a href="/wiki/Krymczacy" title="Krymczacy">Krymczacy</a></li> <li><a href="/wiki/Ostatni_%C5%BBydzi_w_Kerali" title="Ostatni Żydzi w Kerali">Żydzi z Koczin</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_%C5%BByd%C3%B3w_w_Chinach" title="Historia Żydów w Chinach">Żydzi z Kaifeng</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBydzi_chazarscy" title="Żydzi chazarscy">Żydzi chazarscy</a></li> <li><a href="/wiki/Lemba" title="Lemba">Lemba</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Filozofia żydowska</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/B%C3%B3g_w_judaizmie" title="Bóg w judaizmie">Bóg w judaizmie</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Zasady_wiary_%C5%BCydowskiej&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zasady wiary żydowskiej (strona nie istnieje)">Zasady wiary</a></li> <li><a href="/wiki/Nar%C3%B3d_wybrany" title="Naród wybrany">Naród wybrany</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Eschatologia_%C5%BCydowska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eschatologia żydowska (strona nie istnieje)">Eschatologia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Etyka_%C5%BCydowska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Etyka żydowska (strona nie istnieje)">Etyka</a></li> <li><a href="/wiki/Gilgul" title="Gilgul">Gilgul</a></li> <li><a href="/wiki/Halacha" title="Halacha">Halacha</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Teologia_Holokaustu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teologia Holokaustu (strona nie istnieje)">Teologia Holokaustu</a></li> <li><a href="/wiki/Jahwe" title="Jahwe">Jahwe</a></li> <li><a href="/wiki/Kaba%C5%82a" title="Kabała">Kabała</a></li> <li><a href="/wiki/Koszerno%C5%9B%C4%87" title="Koszerność">Koszerność</a></li> <li><a href="/wiki/Mesjanizm" title="Mesjanizm">Mesjanizm</a></li> <li><a href="/wiki/Musaryzm" title="Musaryzm">Musaryzm</a></li> <li><a href="/wiki/Adonai" title="Adonai">Imię Boga</a></li> <li><a href="/wiki/Siedem_Praw_Noego" title="Siedem Praw Noego">Siedem Praw Noego</a></li> <li><a href="/wiki/Cedaka" title="Cedaka">Cedaka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Tzniut&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tzniut (strona nie istnieje)">Tzniut</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Teksty religijne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Tanach" title="Tanach">Tanach</a> <ul><li><a href="/wiki/Tora" title="Tora">Tora</a></li> <li><a href="/wiki/Newiim" title="Newiim">Newiim</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ketuwim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ketuwim (strona nie istnieje)">Ketuwim</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Gemara" title="Gemara">Gemara</a></li> <li><a href="/wiki/Miszna" title="Miszna">Miszna</a></li> <li><a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">Talmud</a></li> <li><a href="/wiki/Tosefta" title="Tosefta">Tosefta</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Midrasz</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Literatura_rabiniczna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Literatura rabiniczna (strona nie istnieje)">Literatura rabiniczna</a></li> <li><a href="/wiki/Miszne_Tora" title="Miszne Tora">Miszne Tora</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Arba%27ah_Turim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arba'ah Turim (strona nie istnieje)">Arba'ah Turim</a></li> <li><a href="/wiki/Szulchan_aruch" title="Szulchan aruch">Szulchan aruch</a></li> <li><a href="/wiki/Miszna_Berura" title="Miszna Berura">Miszna Berura</a></li> <li><a href="/wiki/Zohar" title="Zohar">Zohar</a></li> <li><a href="/wiki/Hagada" title="Hagada">Hagada</a></li> <li><a href="/wiki/Pijut" title="Pijut">Pijut</a></li> <li><a href="/wiki/Sidur" title="Sidur">Sidur</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row">Postacie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Abraham" title="Abraham">Abraham</a></li> <li><a href="/wiki/Dawid_(kr%C3%B3l_Izraela)" title="Dawid (król Izraela)">Dawid</a></li> <li><a href="/wiki/Moj%C5%BCesz" title="Mojżesz">Mojżesz</a></li> <li><a href="/wiki/Hillel" title="Hillel">Hillel</a></li> <li><a href="/wiki/Izaak" title="Izaak">Izaak</a></li> <li><a href="/wiki/Szammaj" title="Szammaj">Szammaj</a></li> <li><a href="/wiki/Juda_ha-Nasi" title="Juda ha-Nasi">Juda ha-Nasi</a></li> <li><a href="/wiki/Saadja_ben_Josef" title="Saadja ben Josef">Saadja ben Josef</a></li> <li><a href="/wiki/Gerszom_z_Moguncji" title="Gerszom z Moguncji">Gerszom z Moguncji</a></li> <li><a href="/wiki/Izaak_Alfasi" title="Izaak Alfasi">Izaak Alfasi</a></li> <li><a href="/wiki/Szlomo_ben_Icchak" title="Szlomo ben Icchak">Raszi</a></li> <li><a href="/wiki/Jehuda_Halewi" title="Jehuda Halewi">Jehuda Halewi</a></li> <li><a href="/wiki/Aben_Ezra" title="Aben Ezra">Aben Ezra</a></li> <li><a href="/wiki/Mordechaj_Kaplan" title="Mordechaj Kaplan">Mordechaj Kaplan</a></li> <li><a href="/wiki/Majmonides" title="Majmonides">Mojżesz Majmonides</a></li> <li><a href="/wiki/Nachmanides" title="Nachmanides">Nachmanides</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Aszer_ben_Jechiel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aszer ben Jechiel (strona nie istnieje)">Aszer ben Jechiel</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Lewi_ben_Gerson&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lewi ben Gerson (strona nie istnieje)">Lewi ben Gerson</a></li> <li><a href="/wiki/Jakub_(posta%C4%87_biblijna)" title="Jakub (postać biblijna)">Jakub</a></li> <li><a href="/wiki/Josef_Albo" title="Josef Albo">Josef Albo</a></li> <li><a href="/wiki/J%C3%B3zef_Karo" title="Józef Karo">Józef Karo</a></li> <li><a href="/wiki/Abrabanel" title="Abrabanel">Izaak Abrabanel</a></li> <li><a href="/wiki/Izaak_Luria" title="Izaak Luria">Izaak Luria</a></li> <li><a href="/wiki/Salomon_(kr%C3%B3l_Izraela)" title="Salomon (król Izraela)">Salomon</a></li> <li><a href="/wiki/Szabetaj_Cewi" title="Szabetaj Cewi">Sabbataj Cwi</a></li> <li><a href="/wiki/Jakub_Frank" title="Jakub Frank">Jakub Frank</a></li> <li><a href="/wiki/Baal_Szem_Tow" title="Baal Szem Tow">Baal Szem Tow</a></li> <li><a href="/wiki/Dow_Ber_z_Mi%C4%99dzyrzecza" title="Dow Ber z Międzyrzecza">Dow-Ber</a></li> <li><a href="/wiki/Elimelech_z_Le%C5%BCajska" title="Elimelech z Leżajska">Elimelech</a></li> <li><a href="/wiki/Menachem_Mendel_Schneerson" title="Menachem Mendel Schneerson">Menachem Schneerson</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row">Życie i kultura</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Kto_jest_%C5%BBydem%3F" title="Kto jest Żydem?">Kto jest Żydem?</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBydzi#Nazwa_i_zapis" title="Żydzi">Etymologia słowa Żydzi</a></li> <li><a href="/wiki/Bar_micwa" title="Bar micwa">Bar micwa</a></li> <li><a href="/wiki/Bat_micwa" title="Bat micwa">Bat micwa</a></li> <li><a href="/wiki/Brit_mila" title="Brit mila">Brit mila</a></li> <li><a href="/wiki/Brit_shalom" title="Brit shalom">Brit shalom</a></li> <li><a href="/wiki/Gwiazda_Dawida" title="Gwiazda Dawida">Gwiazda Dawida</a></li> <li><a href="/wiki/Ketuba" title="Ketuba">Ketuba</a></li> <li><a href="/wiki/Szabat" title="Szabat">Szabat</a></li> <li><a href="/wiki/Sziduch" title="Sziduch">Sziduch</a></li> <li><a href="/wiki/Ma%C5%82%C5%BCe%C5%84stwo_w_judaizmie" title="Małżeństwo w judaizmie">Małżeństwo</a></li> <li><a href="/wiki/Micwa" title="Micwa">Micwa</a></li> <li><a href="/wiki/Nida_(judaizm)" title="Nida (judaizm)">Nida</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Pidyon_haben&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pidyon haben (strona nie istnieje)">Pidyon haben</a></li> <li><a href="/wiki/Minjan" title="Minjan">Minjan</a></li> <li><a href="/wiki/Judaizm#Śmierć" title="Judaizm">Żałoba w judaizmie</a></li> <li><a href="/wiki/Kuchnia_%C5%BCydowska" title="Kuchnia żydowska">Kuchnia żydowska</a></li> <li><a href="/wiki/Chiloni" title="Chiloni">Chiloni</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C5%9Awiecka_kultura_%C5%BCydowska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Świecka kultura żydowska (strona nie istnieje)">Świecka kultura żydowska</a></li> <li><a href="/wiki/Konwersja_na_judaizm" title="Konwersja na judaizm">Konwersja na judaizm</a></li> <li><a href="/wiki/Jezus_w_judaizmie" title="Jezus w judaizmie">Jezus w judaizmie</a></li> <li><a href="/wiki/Chad_gadja" title="Chad gadja">Chad gadja</a></li></ul> </td></tr><tr class="a7"><th class="navbox-group opis" scope="row">Święta</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Chanuka" title="Chanuka">Chanuka</a></li> <li><a href="/wiki/Jom_Kipur" title="Jom Kipur">Jom Kipur</a></li> <li><a href="/wiki/Pesach" title="Pesach">Pesach</a></li> <li><a href="/wiki/Purim" title="Purim">Purim</a></li> <li><a href="/wiki/Rosz_ha-Szana" title="Rosz ha-Szana">Rosz ha-Szana</a></li> <li><a href="/wiki/Sukkot_(%C5%9Bwi%C4%99to)" title="Sukkot (święto)">Sukkot</a></li> <li><a href="/wiki/Szawuot" title="Szawuot">Szawuot</a></li> <li><a href="/wiki/Sziwa_Asar_be-Tamuz" title="Sziwa Asar be-Tamuz">Sziwa Asar be-Tamuz</a></li> <li><a href="/wiki/Tisza_be-Aw" title="Tisza be-Aw">Tisza be-Aw</a></li></ul> </td></tr><tr class="a8"><th class="navbox-group opis" scope="row">Ważne miejsca i stanowiska</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Namiot_Spotkania" title="Namiot Spotkania">Namiot Spotkania</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Jerozolimska" title="Świątynia Jerozolimska">Świątynia Jerozolimska</a></li> <li><a href="/wiki/Cztery_%C5%9Bwi%C4%99te_miasta_judaizmu" title="Cztery święte miasta judaizmu">Cztery święte miasta judaizmu</a> <ul><li><a href="/wiki/Jerozolima" title="Jerozolima">Jerozolima</a></li> <li><a href="/wiki/Safed" title="Safed">Safed</a></li> <li><a href="/wiki/Hebron" title="Hebron">Hebron</a></li> <li><a href="/wiki/Tyberiada" title="Tyberiada">Tyberiada</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Aciana_P%C5%82aczu" title="Ściana Płaczu">Ściana Płaczu</a></li> <li><a href="/wiki/Synagoga" title="Synagoga">Synagoga</a></li> <li><a href="/wiki/Jesziwa" title="Jesziwa">Jesziwa</a></li> <li><a href="/wiki/Mykwa" title="Mykwa">Mykwa</a></li> <li><a href="/wiki/Bejt_din" title="Bejt din">Bejt din</a></li> <li><a href="/wiki/Gabaj" title="Gabaj">Gabaj</a></li> <li><a href="/wiki/Chazan" title="Chazan">Chazan</a></li> <li><a href="/wiki/Arcykap%C5%82an_(w_Biblii_i_judaizmie)" title="Arcykapłan (w Biblii i judaizmie)">Ha Kohen Gadol</a></li> <li><a href="/wiki/Kanaan" title="Kanaan">Kanaan</a></li> <li><a href="/wiki/Kohen" title="Kohen">Kohen</a></li> <li><a href="/wiki/Magid" title="Magid">Magid</a></li> <li><a href="/wiki/Rabin" title="Rabin">Rabin</a> <ul><li><a href="/wiki/Kobiety_rabini_i_uczone_Tory" title="Kobiety rabini i uczone Tory">Kobiety rabini</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Rebe" title="Rebe">Rebe</a></li> <li><a href="/wiki/Cadyk" title="Cadyk">Cadyk</a></li> <li><a href="/wiki/Posek" title="Posek">Posek</a></li> <li><a href="/wiki/Rosz_jesziwa" title="Rosz jesziwa">Rosz jesziwa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Maszgijach&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maszgijach (strona nie istnieje)">Maszgijach</a></li> <li><a href="/wiki/Mohel" title="Mohel">Mohel</a></li> <li><a href="/wiki/Pomazaniec" title="Pomazaniec">Ha Mashiah</a></li></ul> </td></tr><tr class="a9"><th class="navbox-group opis" scope="row">Modlitwy i przedmioty kultu</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Amida_(modlitwa)" title="Amida (modlitwa)">Amida</a></li> <li><a href="/wiki/Awinu_Malkenu" title="Awinu Malkenu">Awinu Malkenu</a></li> <li><a href="/wiki/Szema_Jisrael" title="Szema Jisrael">Szema Jisrael</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Aleinu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aleinu (strona nie istnieje)">Aleinu</a></li> <li><a href="/wiki/Kidusz" title="Kidusz">Kidusz</a></li> <li><a href="/wiki/Hallel" title="Hallel">Hallel</a></li> <li><a href="/wiki/Kol_Nidre" title="Kol Nidre">Kol Nidre</a></li> <li><a href="/wiki/Maariw" title="Maariw">Maariw</a></li> <li><a href="/wiki/Mincha" title="Mincha">Mincha</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ma_Tovu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ma Tovu (strona nie istnieje)">Ma Tovu</a></li> <li><a href="/wiki/Hawdala" title="Hawdala">Hawdala</a></li> <li><a href="/wiki/Szacharit" title="Szacharit">Szacharit</a></li> <li><a href="/wiki/Kadisz" title="Kadisz">Kadisz</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Arba_Minim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arba Minim (strona nie istnieje)">Arba Minim</a></li> <li><a href="/wiki/Sefer_Tora" title="Sefer Tora">Sefer Tora</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Gartel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gartel (strona nie istnieje)">Gartel</a></li> <li><a href="/wiki/Kitel_(judaizm)" title="Kitel (judaizm)">Kitel</a></li> <li><a href="/wiki/Talit" title="Talit">Talit</a></li> <li><a href="/wiki/Tefilin" title="Tefilin">Tefilin</a></li> <li><a href="/wiki/Cicit" title="Cicit">Cicit</a></li> <li><a href="/wiki/Menora" title="Menora">Menora</a> (<a href="/wiki/Chanukija" title="Chanukija">Chanukija</a>)</li> <li><a href="/wiki/Mezuza" title="Mezuza">Mezuza</a></li> <li><a href="/wiki/Szofar" title="Szofar">Szofar</a></li> <li><a href="/wiki/Jad_(judaizm)" title="Jad (judaizm)">Jad</a></li> <li><a href="/wiki/Jarmu%C5%82ka" title="Jarmułka">Kipa/Jarmułka</a></li> <li><a href="/wiki/Kuczka" title="Kuczka">Kuczka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a10"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/J%C4%99zyki_%C5%BCydowskie" title="Języki żydowskie">Języki</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">Hebrajski</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_judeoaramejski" title="Język judeoaramejski">Judeo-aramejski</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wymar%C5%82y" title="Język wymarły">†</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski_judeopalesty%C5%84ski" title="Język aramejski judeopalestyński">Aramejski judeo-palestyński</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski_judeobabilo%C5%84ski" title="Język aramejski judeobabiloński">Aramejski judeo-babiloński</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_judeoarabski" title="Język judeoarabski">Judeo-arabski</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_judeo-berberyjski" title="Język judeo-berberyjski">Judeo-berberyjski</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyki_judeo-perskie" class="mw-redirect" title="Języki judeo-perskie">Judeoperski</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_judeoportugalski" title="Język judeoportugalski">Judeo-portugalski</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_bucharski" title="Język bucharski">Bucharski</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_jewanik" title="Język jewanik">Jewanik</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wymar%C5%82y" title="Język wymarły">†</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_judeow%C5%82oski" title="Język judeowłoski">Italkian</a></li> <li><a href="/wiki/Ladino_(dialekt)" title="Ladino (dialekt)">Ladino</a> <ul><li><a href="/wiki/Haketia" title="Haketia">Haketia</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_zarfatit" title="Język zarfatit">Zarfatit</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wymar%C5%82y" title="Język wymarły">†</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_szuadit" title="Język szuadit">Szuadit</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wymar%C5%82y" title="Język wymarły">†</a></li> <li><a href="/wiki/Jidysz" title="Jidysz">Jidysz</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_knaan" title="Język knaan">Knaan</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wymar%C5%82y" title="Język wymarły">†</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_judeogruzi%C5%84ski" title="Język judeogruziński">Kiwruli</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_kajla" title="Język kajla">Kayliñña</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wymar%C5%82y" title="Język wymarły">†</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_kwara" title="Język kwara">Qwareña</a> <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wymar%C5%82y" title="Język wymarły">†</a></li></ul> </td></tr><tr class="a11"><th class="navbox-group opis" scope="row">Historia</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Izrael" title="Starożytny Izrael">Starożytny Izrael</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Jerozolimska" title="Świątynia Jerozolimska">Świątynia Jerozolimska</a></li> <li><a href="/wiki/Niewola_babilo%C5%84ska" title="Niewola babilońska">Niewola babilońska</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_Machabeusz%C3%B3w" title="Powstanie Machabeuszów">Powstanie Machabeuszów</a></li> <li><a href="/wiki/Herod_Wielki" title="Herod Wielki">Herod Wielki</a></li> <li><a href="/wiki/Sanhedryn" title="Sanhedryn">Sanhedryn</a></li> <li><a href="/wiki/Faryzeusze" title="Faryzeusze">Faryzeusze</a></li> <li><a href="/wiki/Saduceusze" title="Saduceusze">Saduceusze</a></li> <li><a href="/wiki/Esse%C5%84czycy" title="Esseńczycy">Esseńczycy</a></li> <li><a href="/wiki/Wojna_%C5%BCydowska_(66%E2%80%9373)" title="Wojna żydowska (66–73)">Pierwsza wojna żydowsko-rzymska</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_Bar-Kochby" title="Powstanie Bar-Kochby">Powstanie Bar-Kochby</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBydzi#Żydzi_w_diasporze" title="Żydzi">Diaspora żydowska</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Historia_%C5%BByd%C3%B3w_w_%C5%9Bredniowieczu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historia Żydów w średniowieczu (strona nie istnieje)">Historia Żydów w średniowieczu</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Historia_%C5%BByd%C3%B3w_w_%C5%9Bwiecie_muzu%C5%82ma%C5%84skim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historia Żydów w świecie muzułmańskim (strona nie istnieje)">Historia Żydów w świecie muzułmańskim</a></li> <li><a href="/wiki/Ziemia_Izraela" title="Ziemia Izraela">Ziemia Izraela</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Palestyny" title="Historia Palestyny">Historia Palestyny</a></li> <li><a href="/wiki/Haskala" title="Haskala">Haskala</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Izraela" title="Historia Izraela">Historia Izraela</a></li></ul> <ul><li>zob. też: <a href="/wiki/Historia_%C5%BByd%C3%B3w_w_Polsce" title="Historia Żydów w Polsce">Historia Żydów w Polsce</a></li></ul> </td></tr><tr class="a12"><th class="navbox-group opis" scope="row">Polityka</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Syjonizm" title="Syjonizm">Syjonizm</a> <ul><li><a href="/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Syjonistyczna" title="Światowa Organizacja Syjonistyczna">Światowa Organizacja Syjonistyczna</a></li> <li><a href="/wiki/Og%C3%B3lni_Syjoni%C5%9Bci" title="Ogólni Syjoniści">Ogólni Syjoniści</a></li> <li><a href="/wiki/Syjonizm_socjalistyczny" title="Syjonizm socjalistyczny">Socjalistyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Syjonizm#Syjonizm_religijny" title="Syjonizm">Religijny</a></li> <li><a href="/wiki/Syjonizm_rewizjonistyczny" title="Syjonizm rewizjonistyczny">Rewizjonistyczny</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Theodor_Herzl" title="Theodor Herzl">Theodor Herzl</a></li> <li><a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Państwo Izrael</a> <ul><li><a href="/wiki/Prezydent_Izraela" title="Prezydent Izraela">Prezydent Izraela</a> (<a href="/wiki/Prezydenci_Izraela" title="Prezydenci Izraela">lista</a>)</li> <li><a href="/wiki/Premierzy_Izraela" title="Premierzy Izraela">Premierzy Izraela</a></li> <li><a href="/wiki/Wicepremierzy_Izraela" title="Wicepremierzy Izraela">Wicepremierzy Izraela</a></li> <li><a href="/wiki/Rz%C4%85d_Izraela" title="Rząd Izraela">Rząd Izraela</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBydowskie_ruchy_polityczne" title="Żydowskie ruchy polityczne">Żydowskie ruchy polityczne</a> <ul><li><a href="/wiki/Bund_(partia)" title="Bund (partia)">Bund</a></li> <li><a href="/wiki/Agudat_Israel" title="Agudat Israel">Agudat Israel</a></li> <li><a href="/wiki/Partie_polityczne_w_Izraelu" title="Partie polityczne w Izraelu">Partie polityczne w Izraelu</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Prawo_powrotu" title="Prawo powrotu">Prawo powrotu</a></li></ul> </td></tr><tr class="a13"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Antysemityzm" title="Antysemityzm">Antysemityzm</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Antysemityzm#Historia" title="Antysemityzm">Historia antysemityzmu</a></li> <li><a href="/wiki/Zag%C5%82ada_%C5%BByd%C3%B3w" title="Zagłada Żydów">Holokaust</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Prze%C5%9Bladowania_%C5%BByd%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Prześladowania Żydów (strona nie istnieje)">Prześladowania Żydów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Antysemityzm_wsp%C3%B3%C5%82czesny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antysemityzm współczesny (strona nie istnieje)">Antysemityzm współczesny</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Antysemityzm_rasowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antysemityzm rasowy (strona nie istnieje)">Antysemityzm rasowy</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Antysemityzm_religijny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antysemityzm religijny (strona nie istnieje)">Antysemityzm religijny</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Star_of_David.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Star_of_David.svg/50px-Star_of_David.svg.png" decoding="async" width="50" height="58" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Star_of_David.svg/75px-Star_of_David.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Star_of_David.svg/100px-Star_of_David.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="693" /></a> </div></div><div class="hlist navbox-below below"> <ul><li><a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Izrael</a></li></ul> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-fehlt"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<a href="/wiki/Egzegeza" title="Egzegeza">egzegeza</a>):</div><ul><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/sh85085046">sh85085046</a></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4133700-1">4133700-1</a></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00567636">00567636</a></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11963342k">11963342k</a></li><li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_Universitaire_de_Documentation" title="Système Universitaire de Documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027633977">027633977</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph262579">ph262579</a></li><li><a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_Biblioteka_Narodowa" title="Hiszpańska Biblioteka Narodowa">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX539421">XX539421</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007533876505171">987007533876505171</a></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3940604.html">3940604</a></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Midrash">topic/Midrash</a></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/midrash">midrash</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/midrash/">midrash</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Encyklopedia_Rosyjska" title="Wielka Encyklopedia Rosyjska">БРЭ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/2211669">2211669</a></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=midrash">midrash</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1296" class="extiw" title="d:Property:P1296">Catalana</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0123606.xml">0123606</a></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Midrasz&oldid=75195758">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Midrasz&oldid=75195758</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Dobre_Artyku%C5%82y" title="Kategoria:Dobre Artykuły">Dobre Artykuły</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Biblistyka" title="Kategoria:Biblistyka">Biblistyka</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pisma_judaizmu" title="Kategoria:Pisma judaizmu">Pisma judaizmu</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Wyr%C3%B3%C5%BCnione_artyku%C5%82y" title="Kategoria:Wyróżnione artykuły">Wyróżnione artykuły</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_propozycjami_t%C5%82umacze%C5%84" title="Kategoria:Artykuły z propozycjami tłumaczeń">Artykuły z propozycjami tłumaczeń</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 9 lis 2024, 23:15.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Midrasz&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6d94db5ff4-txhtg","wgBackendResponseTime":283,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.043","walltime":"1.228","ppvisitednodes":{"value":41209,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":196304,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":53939,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":14,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":15,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":109451,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":8,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1093.891 1 -total"," 21.15% 231.411 33 Szablon:Cytuj_stronę"," 20.91% 228.785 94 Szablon:Odn"," 9.78% 106.990 14 Szablon:Cytuj_książkę"," 9.56% 104.629 1 Szablon:Judaizm_i_Żydzi"," 9.29% 101.594 1 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 7.21% 78.902 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 6.86% 75.044 94 Szablon:Odn/tekst"," 6.73% 73.597 6 Szablon:Link-interwiki"," 5.85% 64.028 101 Szablon:R"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.401","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4306461,"limit":52428800},"limitreport-logs":"required = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-745f94f9f8-wd77s","timestamp":"20241120000051","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Midrasz","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Midrasz","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q202344","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q202344","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-04-13T10:47:14Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/8\/85\/Midrash_tehillim_title.jpg","headline":"rodzaj komentarzy rabinackich przyporz\u0105dkowuj\u0105cych tre\u015b\u0107 tradycji do tekstu biblijnego"}</script> </body> </html>