CINXE.COM

कला - विकिपीडिया

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="hi" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>कला - विकिपीडिया</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hiwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9","०\t१\t२\t३\t४\t५\t६\t७\t८\t९"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","जनवरी","फ़रवरी","मार्च","अप्रैल","मई","जून","जुलाई","अगस्त","सितंबर","अक्टूबर","नवम्बर","दिसम्बर"],"wgRequestId":"19eeb3e6-8256-4054-92f3-ac2ba7a4d112","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"कला","wgTitle":"कला","wgCurRevisionId":6155739,"wgRevisionId":6155739,"wgArticleId":806,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["कला"],"wgPageViewLanguage":"hi","wgPageContentLanguage":"hi","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"कला","wgRelevantArticleId":806,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"status":{"levels":1}}},"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hi","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hi"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q735","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.Numeral_converter","ext.gadget.ShortUrlShare","ext.gadget.ExternalSearch","ext.gadget.switcher","ext.gadget.Prosesize","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.shortUrl","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hi&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hi&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hi&amp;modules=ext.gadget.charinsert-styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hi&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.19"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7f/Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1726"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7f/Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1150"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="920"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="कला - विकिपीडिया"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hi.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="संपादित करें" href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="विकिपीडिया (hi)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hi.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hi"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="विकिपीडिया की Atom फ़ीड" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:RecentChanges&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-कला rootpage-कला skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">सामग्री पर जाएँ</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="साइट"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="मुख्य मेन्यू" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="मुख्य मेन्यू" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">मुख्य मेन्यू</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">मुख्य मेन्यू</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">साइडबार पर जाएँ</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">छुपाएँ</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> परिभ्रमण </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0" title="मुखपृष्ठ पर जाएँ [z]" accesskey="z"><span>मुखपृष्ठ</span></a></li><li id="n-चौपाल" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%9A%E0%A5%8C%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B2"><span>चौपाल</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:RecentChanges" title="विकि में हाल में हुए बदलावों की सूची [r]" accesskey="r"><span>हाल में हुए परिवर्तन</span></a></li><li id="n-हाल-की-घटनाएँ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0:%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B2_%E0%A4%95%E0%A5%80_%E0%A4%98%E0%A4%9F%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%8F%E0%A4%81"><span>हाल की घटनाएँ</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C_%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0" title="परियोजना के बारे में, आप क्या कर सकतें हैं, सहायता कहाँ से लें"><span>समुदाय प्रवेशद्वार</span></a></li><li id="n-निर्वाचित-विषयवस्तु" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A4%AF_%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%81"><span>निर्वाचित विषयवस्तु</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:Random" title="किसी एक लेख पर जाएँ [x]" accesskey="x"><span>यादृच्छिक लेख</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7_%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0"><span>विशेष पृष्ठ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-योगदान" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-योगदान" > <div class="vector-menu-heading"> योगदान </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-प्रयोगपृष्ठ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%B2"><span>प्रयोगपृष्ठ</span></a></li><li id="n-अनुरोध" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%85%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%A7"><span>अनुरोध</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-सहायता" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-सहायता" > <div class="vector-menu-heading"> सहायता </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-सहायता" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A4%BE"><span>सहायता</span></a></li><li id="n-स्वशिक्षा" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%BE"><span>स्वशिक्षा</span></a></li><li id="n-अक्सर-पूछे-जाने-वाले-प्रश्न" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%85%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%B0_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%9B%E0%A5%87_%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%87_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%A8"><span>अक्सर पूछे जाने वाले प्रश्न</span></a></li><li id="n-देवनागरी-कैसे-टाइप-करें" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE"><span>देवनागरी कैसे टाइप करें</span></a></li><li id="n-दूतावास-(Embassy)" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B8"><span>दूतावास (Embassy)</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="विकिपीडिया" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hi.svg" style="width: 7.5em; height: 1.75em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hi.svg" width="108" height="18" style="width: 6.75em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%9C" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="इस विकि में खोजें [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>खोजें</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="विकिपीडिया में खोजें" aria-label="विकिपीडिया में खोजें" autocapitalize="sentences" title="इस विकि में खोजें [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="विशेष:खोज"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">खोजें</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="व्यक्तिगत उपकरण"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="दिखावट"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="पृष्ठ के फ़ॉन्ट का आकार, चौड़ाई और रंग बदलें" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="दिखावट" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">दिखावट</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=hi.wikipedia.org&amp;uselang=hi" class=""><span>दान करें</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE_%E0%A4%AC%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%8F%E0%A4%81&amp;returnto=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="हमारा सुझाव है की आप खाता बनाएँ और लॉगिन करें, परन्तु यह अनिवार्य नहीं है" class=""><span>खाता बनाएँ</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B2%E0%A5%89%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%A8&amp;returnto=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="आपको सत्रारम्भ करने के लिए प्रोत्साहित किया जाता है; लेकिन यह अनिवार्य नहीं है [o]" accesskey="o" class=""><span>लॉग-इन करें</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="अन्य विकल्प" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="व्यक्तिगत उपकरण" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">व्यक्तिगत उपकरण</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=hi.wikipedia.org&amp;uselang=hi"><span>दान करें</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE_%E0%A4%AC%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%8F%E0%A4%81&amp;returnto=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="हमारा सुझाव है की आप खाता बनाएँ और लॉगिन करें, परन्तु यह अनिवार्य नहीं है"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>खाता बनाएँ</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B2%E0%A5%89%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%A8&amp;returnto=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="आपको सत्रारम्भ करने के लिए प्रोत्साहित किया जाता है; लेकिन यह अनिवार्य नहीं है [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>लॉग-इन करें</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> लॉग-आउट किए गए संपादकों के लिए पृष्ठ <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A4%BE:%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%9A%E0%A4%AF" aria-label="संपादन के बारे में अधिक जानें"><span>अधिक जानें</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="इस आईपी पते से संपादन की सूची [y]" accesskey="y"><span>योगदान</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE" title="इस आईपी एड्रेससे हुए बदलावों के बारे में वार्ता [n]" accesskey="n"><span>वार्ता</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="साइट"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="सामग्री" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">सामग्री</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">साइडबार पर जाएँ</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">छुपाएँ</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">शुरुआत</div> </a> </li> <li id="toc-परिभाषा" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#परिभाषा"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>परिभाषा</span> </div> </a> <ul id="toc-परिभाषा-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-इतिहास" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#इतिहास"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>इतिहास</span> </div> </a> <ul id="toc-इतिहास-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-वर्गीकरण" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#वर्गीकरण"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>वर्गीकरण</span> </div> </a> <ul id="toc-वर्गीकरण-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-कला_का_महत्त्व" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#कला_का_महत्त्व"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>कला का महत्त्व</span> </div> </a> <ul id="toc-कला_का_महत्त्व-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-भारतीय_मनीषियों_के_अनुसार_कलाओं_की_सूची" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#भारतीय_मनीषियों_के_अनुसार_कलाओं_की_सूची"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>भारतीय मनीषियों के अनुसार कलाओं की सूची</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-भारतीय_मनीषियों_के_अनुसार_कलाओं_की_सूची-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>भारतीय मनीषियों के अनुसार कलाओं की सूची उप-अनुभाग को टॉगल करें</span> </button> <ul id="toc-भारतीय_मनीषियों_के_अनुसार_कलाओं_की_सूची-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-कामसूत्र_के_अनुसार" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#कामसूत्र_के_अनुसार"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>कामसूत्र के अनुसार</span> </div> </a> <ul id="toc-कामसूत्र_के_अनुसार-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-शुक्रनीति_के_अनुसार" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#शुक्रनीति_के_अनुसार"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>शुक्रनीति के अनुसार</span> </div> </a> <ul id="toc-शुक्रनीति_के_अनुसार-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-अन्य" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#अन्य"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>अन्य</span> </div> </a> <ul id="toc-अन्य-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-सन्दर्भ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#सन्दर्भ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>सन्दर्भ</span> </div> </a> <ul id="toc-सन्दर्भ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-इन्हें_भी_देखें" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#इन्हें_भी_देखें"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>इन्हें भी देखें</span> </div> </a> <ul id="toc-इन्हें_भी_देखें-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-बाहरी_कड़ियाँ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#बाहरी_कड़ियाँ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>बाहरी कड़ियाँ</span> </div> </a> <ul id="toc-बाहरी_कड़ियाँ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="सामग्री" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="विषयसूची" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="विषयसूची को टॉगल करें" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">विषयसूची को टॉगल करें</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">कला</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="दूसरे भाषा में लेख पर जाएँ। 211 भाषाओं में उपलब्ध" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-211" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">211 भाषाएँ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="निर्वाचित लेख"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Kuns" title="Kuns – अफ़्रीकी" lang="af" hreflang="af" data-title="Kuns" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="अफ़्रीकी" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – स्विस जर्मन" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Kunst" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="स्विस जर्मन" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-alt mw-list-item"><a href="https://alt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BB" title="Кееркемел – दक्षिणी अल्ताई" lang="alt" hreflang="alt" data-title="Кееркемел" data-language-autonym="Алтай тил" data-language-local-name="दक्षिणी अल्ताई" class="interlanguage-link-target"><span>Алтай тил</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%A5%E1%8A%90_%E1%8C%A5%E1%89%A0%E1%89%A5" title="ሥነ ጥበብ – अम्हेरी" lang="am" hreflang="am" data-title="ሥነ ጥበብ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="अम्हेरी" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – अरागोनी" lang="an" hreflang="an" data-title="Arte" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="अरागोनी" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कला – अंगिका" lang="anp" hreflang="anp" data-title="कला" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="अंगिका" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%86" title="فن – अरबी" lang="ar" hreflang="ar" data-title="فن" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="अरबी" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%86" title="فن – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="فن" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%86" title="فن – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="فن" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%BE" title="কলা – असमिया" lang="as" hreflang="as" data-title="কলা" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="असमिया" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – अस्तुरियन" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Arte" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="अस्तुरियन" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%8C%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8A%D0%B8" title="Гьунарлъи – अवेरिक" lang="av" hreflang="av" data-title="Гьунарлъи" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="अवेरिक" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Yamba" title="Yamba – Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Yamba" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Y%C3%A4pa" title="Yäpa – आयमारा" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Yäpa" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="आयमारा" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nc%C9%99s%C9%99n%C9%99t" title="İncəsənət – अज़रबैजानी" lang="az" hreflang="az" data-title="İncəsənət" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="अज़रबैजानी" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA" title="اینجه‌صنعت – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="اینجه‌صنعت" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D3%99%D0%BD%D2%93%D3%99%D1%82" title="Сәнғәт – बशख़िर" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Сәнғәт" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="बशख़िर" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Kunst" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Mens" title="Mens – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Mens" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Arte" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Мастацтва – बेलारूसी" lang="be" hreflang="be" data-title="Мастацтва" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="बेलारूसी" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Мастацтва – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Мастацтва" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Seni" title="Seni – बेतावी" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Seni" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="बेतावी" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Изкуство – बुल्गारियाई" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Изкуство" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="बुल्गारियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कला – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="कला" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%94%E1%80%AF%E1%80%95%E1%80%8A%E1%80%AC%E1%82%8F" title="အနုပညာႏ – Pa&#039;O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="အနုပညာႏ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa&#039;O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%BE" title="শিল্পকলা – बंगाली" lang="bn" hreflang="bn" data-title="শিল্পকলা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="बंगाली" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A6%E0%BE%92%E0%BE%B1%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BE%A9%E0%BD%A3%E0%BC%8D" title="སྒྱུ་རྩལ། – तिब्बती" lang="bo" hreflang="bo" data-title="སྒྱུ་རྩལ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="तिब्बती" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8B_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AC" title="কলা বারো কলাতত্ত্ব – Bishnupriya" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="কলা বারো কলাতত্ত্ব" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="Bishnupriya" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Arz" title="Arz – ब्रेटन" lang="br" hreflang="br" data-title="Arz" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="ब्रेटन" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Umjetnost" title="Umjetnost – बोस्नियाई" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Umjetnost" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="बोस्नियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B3" title="Уралиг – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Уралиг" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="निर्वाचित लेख"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – कातालान" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Art" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="कातालान" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/M%C4%AB-s%C5%ADk" title="Mī-sŭk – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Mī-sŭk" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%B1%D0%B0%D1%8C%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%B0" title="Исбаьхьалла – चेचन" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Исбаьхьалла" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="चेचन" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – सिबुआनो" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Arte" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="सिबुआनो" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%BE%D9%88%D9%86%DB%95%D8%B1" title="ھونەر – सोरानी कुर्दिश" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ھونەر" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="सोरानी कुर्दिश" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – कोर्सीकन" lang="co" hreflang="co" data-title="Arte" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="कोर्सीकन" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Sanat" title="Sanat – क्रीमीन तुर्की" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Sanat" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="क्रीमीन तुर्की" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Um%C4%9Bn%C3%AD" title="Umění – चेक" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Umění" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="चेक" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/K%C3%B9%C5%84szt" title="Kùńszt – काशुबियन" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Kùńszt" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="काशुबियन" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D3%B2%D0%BD%D0%B5%D1%80" title="Ӳнер – चूवाश" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Ӳнер" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="चूवाश" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Celf" title="Celf – वेल्श" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Celf" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="वेल्श" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – डेनिश" lang="da" hreflang="da" data-title="Kunst" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="डेनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – जर्मन" lang="de" hreflang="de" data-title="Kunst" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="जर्मन" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Huner" title="Huner – Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Huner" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dz mw-list-item"><a href="https://dz.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A6%E0%BE%92%E0%BE%B1%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BE%A9%E0%BD%A3" title="སྒྱུ་རྩལ – ज़ोन्गखा" lang="dz" hreflang="dz" data-title="སྒྱུ་རྩལ" data-language-autonym="ཇོང་ཁ" data-language-local-name="ज़ोन्गखा" class="interlanguage-link-target"><span>ཇོང་ཁ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – अंग्रेज़ी" lang="en" hreflang="en" data-title="Art" data-language-autonym="English" data-language-local-name="अंग्रेज़ी" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="अच्छा लेख"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Arto" title="Arto – एस्पेरेंतो" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Arto" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="एस्पेरेंतो" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="निर्वाचित लेख"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – स्पेनिश" lang="es" hreflang="es" data-title="Arte" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="स्पेनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – एस्टोनियाई" lang="et" hreflang="et" data-title="Kunst" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="एस्टोनियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – बास्क" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Arte" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="बास्क" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Arti" title="Arti – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Arti" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1" title="هنر – फ़ारसी" lang="fa" hreflang="fa" data-title="هنر" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="फ़ारसी" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Taide" title="Taide – फ़िनिश" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Taide" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="फ़िनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Kunst" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Cakacakaniliga" title="Cakacakaniliga – फिजियन" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Cakacakaniliga" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="फिजियन" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – फ़्रेंच" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Art" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="फ़्रेंच" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/%C3%82rt" title="Ârt – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Ârt" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Konst" title="Konst – उत्तरी फ़्रीसियाई" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Konst" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="उत्तरी फ़्रीसियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – फ्रीयुलीयान" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Art" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="फ्रीयुलीयान" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Keunst" title="Keunst – पश्चिमी फ़्रिसियाई" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Keunst" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="पश्चिमी फ़्रिसियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Eala%C3%ADn" title="Ealaín – आयरिश" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Ealaín" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="आयरिश" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E8%97%9D%E8%A1%93" title="藝術 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="藝術" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Lar" title="Lar – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Lar" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Ealain" title="Ealain – स्कॉटिश गाएलिक" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Ealain" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="स्कॉटिश गाएलिक" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="अच्छा लेख"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – गैलिशियन" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Arte" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="गैलिशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D9%87%DB%8A%D9%86%D8%B1" title="هۊنر – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="هۊنر" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Tembiapopor%C3%A3" title="Tembiapoporã – गुआरानी" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Tembiapoporã" data-language-autonym="Avañe&#039;ẽ" data-language-local-name="गुआरानी" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%95%E0%AA%B2%E0%AA%BE" title="કલા – गुजराती" lang="gu" hreflang="gu" data-title="કલા" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="गुजराती" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Ellyn" title="Ellyn – मैंक्स" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Ellyn" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="मैंक्स" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – हौसा" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Art" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="हौसा" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Ngi-su%CC%8Dt" title="Ngi-su̍t – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Ngi-su̍t" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/P%C4%81heona" title="Pāheona – हवाई" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Pāheona" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="हवाई" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%9E%D7%A0%D7%95%D7%AA" title="אמנות – हिब्रू" lang="he" hreflang="he" data-title="אמנות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="हिब्रू" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Art" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Umjetnost" title="Umjetnost – क्रोएशियाई" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Umjetnost" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="क्रोएशियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Atizay" title="Atizay – हैतियाई" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Atizay" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="हैतियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/M%C5%B1v%C3%A9szet" title="Művészet – हंगेरियाई" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Művészet" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="हंगेरियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Արվեստ – आर्मेनियाई" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Արվեստ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="आर्मेनियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Արուեստ – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Արուեստ" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – इंटरलिंगुआ" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Arte" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="इंटरलिंगुआ" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Seni" title="Seni – इंडोनेशियाई" lang="id" hreflang="id" data-title="Seni" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="इंडोनेशियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – ईन्टरलिंगुइ" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Arte" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="ईन्टरलिंगुइ" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/%C7%B8k%C3%A0" title="Ǹkà – ईग्बो" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Ǹkà" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="ईग्बो" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – इलोको" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Arte" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="इलोको" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Arto" title="Arto – इडौ" lang="io" hreflang="io" data-title="Arto" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="इडौ" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/List" title="List – आइसलैंडिक" lang="is" hreflang="is" data-title="List" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="आइसलैंडिक" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – इतालवी" lang="it" hreflang="it" data-title="Arte" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="इतालवी" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E8%8A%B8%E8%A1%93" title="芸術 – जापानी" lang="ja" hreflang="ja" data-title="芸術" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="जापानी" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Aat" title="Aat – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Aat" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/larcu" title="larcu – लोज्बान" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="larcu" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="लोज्बान" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Kagunan" title="Kagunan – जावानीज़" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Kagunan" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="जावानीज़" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ხელოვნება – जॉर्जियाई" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ხელოვნება" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="जॉर्जियाई" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Ta%E1%BA%93uri" title="Taẓuri – कबाइल" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Taẓuri" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="कबाइल" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%B6%D1%8D" title="Гъуазджэ – कबार्डियन" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Гъуазджэ" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="कबार्डियन" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%BD%D0%B5%D1%80" title="Өнер – कज़ाख़" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Өнер" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="कज़ाख़" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kl mw-list-item"><a href="https://kl.wikipedia.org/wiki/Eqqumiitsuliorneq" title="Eqqumiitsuliorneq – कलालीसुत" lang="kl" hreflang="kl" data-title="Eqqumiitsuliorneq" data-language-autonym="Kalaallisut" data-language-local-name="कलालीसुत" class="interlanguage-link-target"><span>Kalaallisut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%9F%E1%9E%B7%E1%9E%9B%E1%9F%92%E1%9E%94%E1%9F%88" title="សិល្បៈ – खमेर" lang="km" hreflang="km" data-title="សិល្បៈ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="खमेर" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%95%E0%B2%B2%E0%B3%86" title="ಕಲೆ – कन्नड़" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಕಲೆ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="कन्नड़" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%98%88%EC%88%A0" title="예술 – कोरियाई" lang="ko" hreflang="ko" data-title="예술" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="कोरियाई" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%8E%D9%86" title="فَن – कश्मीरी" lang="ks" hreflang="ks" data-title="فَن" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="कश्मीरी" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Huner" title="Huner – कुर्दिश" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Huner" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="कुर्दिश" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – कोर्निश" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Art" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="कोर्निश" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D1%80%D0%BA%D3%A9%D0%BC_%D3%A9%D0%BD%D3%A9%D1%80" title="Көркөм өнөр – किर्गीज़" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Көркөм өнөр" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="किर्गीज़" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Ars" title="Ars – लैटिन" lang="la" hreflang="la" data-title="Ars" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="लैटिन" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – लादीनो" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Arte" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="लादीनो" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Konscht" title="Konscht – लग्ज़मबर्गी" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Konscht" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="लग्ज़मबर्गी" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Arte" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Kuns" title="Kuns – लिंबर्गिश" lang="li" hreflang="li" data-title="Kuns" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="लिंबर्गिश" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – लिगुरियन" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Arte" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="लिगुरियन" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Ert" title="Ert – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Ert" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – लॉमबर्ड" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Art" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="लॉमबर्ड" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Nt%C9%94%CC%81ki" title="Ntɔ́ki – लिंगाला" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Ntɔ́ki" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="लिंगाला" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%AA%E0%BA%B4%E0%BA%99%E0%BA%A5%E0%BA%B0%E0%BA%9B%E0%BA%B0" title="ສິນລະປະ – लाओ" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ສິນລະປະ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="लाओ" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Menas" title="Menas – लिथुआनियाई" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Menas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="लिथुआनियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/M%C4%81ksla" title="Māksla – लातवियाई" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Māksla" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="लातवियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कला – मैथिली" lang="mai" hreflang="mai" data-title="कला" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="मैथिली" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D1%81%D1%8C" title="Сетеньсь – मोक्ष" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Сетеньсь" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="मोक्ष" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Zavakanto" title="Zavakanto – मालागासी" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Zavakanto" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="मालागासी" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%88" title="Сымыктыш – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Сымыктыш" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Seni" title="Seni – मिनांग्काबाउ" lang="min" hreflang="min" data-title="Seni" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="मिनांग्काबाउ" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="निर्वाचित लेख"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Уметност – मकदूनियाई" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Уметност" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="मकदूनियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%B3" title="Урлаг – मंगोलियाई" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Урлаг" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="मंगोलियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%AB%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%BD%E1%80%90%E1%80%BA" title="ပါန်ကွတ် – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ပါန်ကွတ်" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target"><span>ဘာသာမန်</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कला – मराठी" lang="mr" hreflang="mr" data-title="कला" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="मराठी" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Seni" title="Seni – मलय" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Seni" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="मलय" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Arti" title="Arti – माल्टीज़" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Arti" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="माल्टीज़" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – मिरांडी" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Arte" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="मिरांडी" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%94%E1%80%AF%E1%80%95%E1%80%8A%E1%80%AC" title="အနုပညာ – बर्मीज़" lang="my" hreflang="my" data-title="အနုပညာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="बर्मीज़" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8D%D1%82%D0%B5%D0%BD%D1%8C" title="Сэтень – एर्ज़या" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Сэтень" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="एर्ज़या" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1" title="هنر – माज़न्देरानी" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="هنر" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="माज़न्देरानी" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – नीपोलिटन" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Arte" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="नीपोलिटन" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – निचला जर्मन" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Kunst" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="निचला जर्मन" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Keunst" title="Keunst – निचली सैक्सन" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Keunst" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="निचली सैक्सन" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कला – नेपाली" lang="ne" hreflang="ne" data-title="कला" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="नेपाली" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – डच" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Kunst" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="डच" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – नॉर्वेजियाई नॉयनॉर्स्क" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Kunst" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="नॉर्वेजियाई नॉयनॉर्स्क" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – नॉर्वेजियाई बोकमाल" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Kunst" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="नॉर्वेजियाई बोकमाल" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – ओसीटान" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Art" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="ओसीटान" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Aartii" title="Aartii – ओरोमो" lang="om" hreflang="om" data-title="Aartii" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="ओरोमो" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B4" title="Аивад – ओस्सेटिक" lang="os" hreflang="os" data-title="Аивад" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ओस्सेटिक" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%95%E0%A8%B2%E0%A8%BE" title="ਕਲਾ – पंजाबी" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਕਲਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="पंजाबी" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – पापियामेन्टो" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Arte" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="पापियामेन्टो" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – Palatine German" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Kunst" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="Palatine German" class="interlanguage-link-target"><span>Pälzisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka" title="Sztuka – पोलिश" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Sztuka" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="पोलिश" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Art" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%B1%D9%B9" title="آرٹ – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="آرٹ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1" title="هنر – पश्तो" lang="ps" hreflang="ps" data-title="هنر" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="पश्तो" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – पुर्तगाली" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Arte" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="पुर्तगाली" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Kapchiy" title="Kapchiy – क्वेचुआ" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Kapchiy" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="क्वेचुआ" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Art%C4%83" title="Artă – रोमानियाई" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Artă" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="रोमानियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Art%C3%A2" title="Artâ – अरोमानियन" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Artâ" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="अरोमानियन" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Искусство – रूसी" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Искусство" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="रूसी" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8F" title="Уменя – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Уменя" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कला – संस्कृत" lang="sa" hreflang="sa" data-title="कला" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="संस्कृत" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8C%D0%BE%D2%95%D1%83%D1%80" title="Дьоҕур – याकूत" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Дьоҕур" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="याकूत" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – सार्दिनियन" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Arte" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="सार्दिनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Arti" title="Arti – सिसिलियन" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Arti" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="सिसिलियन" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Airt" title="Airt – स्कॉट्स" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Airt" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="स्कॉट्स" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%86" title="فن – सिंधी" lang="sd" hreflang="sd" data-title="فن" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="सिंधी" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Umjetnost" title="Umjetnost – सेर्बो-क्रोएशियाई" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Umjetnost" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="सेर्बो-क्रोएशियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Ta%E1%BA%93u%E1%B9%9Bi" title="Taẓuṛi – तैचेल्हित" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Taẓuṛi" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="तैचेल्हित" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B6%BD%E0%B7%8F%E0%B7%80" title="කලාව – सिंहली" lang="si" hreflang="si" data-title="කලාව" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="सिंहली" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Art" title="Art – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Art" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Umenie" title="Umenie – स्लोवाक" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Umenie" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="स्लोवाक" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Umetnost" title="Umetnost – स्लोवेनियाई" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Umetnost" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="स्लोवेनियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Faatufugaga" title="Faatufugaga – सामोन" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Faatufugaga" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="सामोन" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Useza" title="Useza – शोणा" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Useza" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="शोणा" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Arti" title="Arti – अल्बानियाई" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Arti" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="अल्बानियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Уметност – सर्बियाई" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Уметност" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="सर्बियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ss mw-list-item"><a href="https://ss.wikipedia.org/wiki/Buciko" title="Buciko – स्वाती" lang="ss" hreflang="ss" data-title="Buciko" data-language-autonym="SiSwati" data-language-local-name="स्वाती" class="interlanguage-link-target"><span>SiSwati</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Kunst" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Seni" title="Seni – सुंडानी" lang="su" hreflang="su" data-title="Seni" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="सुंडानी" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Konst" title="Konst – स्वीडिश" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Konst" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="स्वीडिश" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Usanii" title="Usanii – स्वाहिली" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Usanii" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="स्वाहिली" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/K%C5%8Dnszt" title="Kōnszt – सायलिज़ियन" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Kōnszt" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="सायलिज़ियन" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%95%E0%AE%B2%E0%AF%88" title="கலை – तमिल" lang="ta" hreflang="ta" data-title="கலை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="तमिल" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%95%E0%B0%B3" title="కళ – तेलुगू" lang="te" hreflang="te" data-title="కళ" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="तेलुगू" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D1%8A%D0%B0%D1%82" title="Санъат – ताजिक" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Санъат" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="ताजिक" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A8%E0%B8%B4%E0%B8%A5%E0%B8%9B%E0%B8%B0" title="ศิลปะ – थाई" lang="th" hreflang="th" data-title="ศิลปะ" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="थाई" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ti mw-list-item"><a href="https://ti.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%8A%90_%E1%8C%A5%E1%89%A0%E1%89%A5" title="ስነ ጥበብ – तिग्रीन्या" lang="ti" hreflang="ti" data-title="ስነ ጥበብ" data-language-autonym="ትግርኛ" data-language-local-name="तिग्रीन्या" class="interlanguage-link-target"><span>ትግርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Sining" title="Sining – टैगलॉग" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Sining" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="टैगलॉग" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/S%C9%99n%C9%99t" title="Sənət – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Sənət" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/%CA%BB%C4%80ti" title="ʻĀti – टोंगन" lang="to" hreflang="to" data-title="ʻĀti" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="टोंगन" class="interlanguage-link-target"><span>Lea faka-Tonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/At" title="At – टोक पिसिन" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="At" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="टोक पिसिन" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Sanat" title="Sanat – तुर्की" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Sanat" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="तुर्की" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Vuqambhi" title="Vuqambhi – सोंगा" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Vuqambhi" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="सोंगा" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/S%C3%A4n%C4%9F%C3%A4t" title="Sänğät – तातार" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Sänğät" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="तातार" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%86%D1%82%D0%B2%D0%BE" title="Мистецтво – यूक्रेनियाई" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Мистецтво" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="यूक्रेनियाई" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%86" title="فن – उर्दू" lang="ur" hreflang="ur" data-title="فن" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="उर्दू" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/San%CA%BCat" title="Sanʼat – उज़्बेक" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Sanʼat" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="उज़्बेक" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Arte" title="Arte – वनीशन" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Arte" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="वनीशन" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/%C4%8Comamaht" title="Čomamaht – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Čomamaht" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt" title="Nghệ thuật – वियतनामी" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Nghệ thuật" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="वियतनामी" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Lekan" title="Lekan – वोलापुक" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Lekan" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="वोलापुक" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/%C3%85rt" title="Årt – वाल्लून" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Årt" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="वाल्लून" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Art%C3%A9" title="Arté – वारै" lang="war" hreflang="war" data-title="Arté" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="वारै" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/F%C3%A0nn" title="Fànn – वोलोफ़" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Fànn" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="वोलोफ़" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%89%BA%E6%9C%AF" title="艺术 – वू चीनी" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="艺术" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="वू चीनी" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Ubugcisa" title="Ubugcisa – ख़ोसा" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Ubugcisa" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="ख़ोसा" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ხელუანობა – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ხელუანობა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A7%D7%95%D7%A0%D7%A1%D7%98" title="קונסט – यहूदी" lang="yi" hreflang="yi" data-title="קונסט" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="यहूदी" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/I%E1%B9%A3%E1%BA%B9%CC%81_%E1%BB%8Dn%C3%A0" title="Iṣẹ́ ọnà – योरूबा" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Iṣẹ́ ọnà" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="योरूबा" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Yisuz" title="Yisuz – ज़ुआंग" lang="za" hreflang="za" data-title="Yisuz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="ज़ुआंग" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Kunst" title="Kunst – Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Kunst" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%9C%E2%B4%B0%E2%B5%A5%E2%B5%93%E2%B5%95%E2%B5%89" title="ⵜⴰⵥⵓⵕⵉ – मानक मोरक्कन तामाज़ाइट" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵜⴰⵥⵓⵕⵉ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="मानक मोरक्कन तामाज़ाइट" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%89%BA%E6%9C%AF" title="艺术 – चीनी" lang="zh" hreflang="zh" data-title="艺术" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="चीनी" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/G%C4%93-su%CC%8Dt" title="Gē-su̍t – मिन नान" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Gē-su̍t" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="मिन नान" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%97%9D%E8%A1%93" title="藝術 – कैंटोनीज़" lang="yue" hreflang="yue" data-title="藝術" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="कैंटोनीज़" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Ubuciko" title="Ubuciko – ज़ुलू" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Ubuciko" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="ज़ुलू" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q735#sitelinks-wikipedia" title="अंतरभाषा कड़ियाँ संपादित करें" class="wbc-editpage">कड़ियाँ संपादित करें</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="नामस्थान"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="सामग्री वाला पृष्ठ देखें [c]" accesskey="c"><span>लेख</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" rel="discussion" title="सामग्री पृष्ठ के बारे में वार्तालाप [t]" accesskey="t"><span>संवाद</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="भाषा का प्रकार बदलें" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">हिन्दी</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="प्रदर्शन"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE"><span>पढ़ें</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit" title="इस पृष्ठ के स्रोत कोड को संपादित करें [e]" accesskey="e"><span>सम्पादित करें</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=history" title="इस पृष्ठ के पुराने अवतरण [h]" accesskey="h"><span>इतिहास देखें</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="पृष्ठ उपकरण"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="उपकरण" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">उपकरण</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">उपकरण</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">साइडबार पर जाएँ</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">छुपाएँ</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> क्रियाएँ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE"><span>पढ़ें</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit" title="इस पृष्ठ के स्रोत कोड को संपादित करें [e]" accesskey="e"><span>सम्पादित करें</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=history"><span>इतिहास देखें</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> सामान्य </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%95%E0%A4%A1%E0%A4%BC%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%81/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="यहाँ का हवाला देने वाले सभी विकि पन्नों की सूची [j]" accesskey="j"><span>यहाँ क्या जुड़ता है</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:RecentChangesLinked/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" rel="nofollow" title="यहाँ जुड़े हुए सभी पन्नों में हुए हाल के बदलाव [k]" accesskey="k"><span>पृष्ठ से जुड़े बदलाव</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//hi.wikipedia.org/wiki/विकिपीडिया:अपलोड" title="फ़ाइल अपलोड करें [u]" accesskey="u"><span>चित्र अपलोड करें</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;oldid=6155739" title="पृष्ठ के इस संस्करण की स्थायी कड़ी"><span>स्थायी कड़ी</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=info" title="इस पृष्ठ के बारे में अधिक जानकारी"><span>पृष्ठ की जानकारी</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:CiteThisPage&amp;page=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;id=6155739&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="इस पृष्ठ को उद्धृत करने के बारे में जानकारी"><span>यह लेख उद्धृत करें</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Fhi.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A4%2595%25E0%25A4%25B2%25E0%25A4%25BE"><span>संक्षिप्त URL प्राप्त करें</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Fhi.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A4%2595%25E0%25A4%25B2%25E0%25A4%25BE"><span>QR कोड डाउनलोड करें</span></a></li><li id="t-shorturl" class="mw-list-item"><a href="//hi.wikipedia.org/s/2u4" title="शेयर करने के लिए ये छोटा यू॰आर॰एल कॉपी करें"><span>छोटा यू॰आर॰एल</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> मुद्रण/निर्यात </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%95&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE"><span>पुस्तक बनायें</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:DownloadAsPdf&amp;page=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=show-download-screen"><span>पीडीएफ़ रूप डाउनलोड करें</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;printable=yes" title="इस पृष्ठका छपानेलायक अवतरण [p]" accesskey="p"><span>प्रिन्ट करने लायक</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> दूसरे परियोजनाओं में </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Art" hreflang="en"><span>विकिमीडिया कॉमन्स</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://hi.wikiquote.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" hreflang="hi"><span>विकिसूक्ति</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiversity mw-list-item"><a href="https://hi.wikiversity.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" hreflang="hi"><span>विकिविश्वविद्यालय</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q735" title="संबद्ध डेटा रिपॉज़िटरी आयटम की कड़ी [g]" accesskey="g"><span>विकिडेटा आयटम</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="पृष्ठ उपकरण"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="दिखावट"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">दिखावट</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">साइडबार पर जाएँ</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">छुपाएँ</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hi" dir="ltr"><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Raja_Ravi_Varma,_The_Milkmaid_(1904).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg/200px-Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg" decoding="async" width="200" height="288" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg/300px-Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg/400px-Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg 2x" data-file-width="484" data-file-height="696" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE_%E0%A4%B0%E0%A4%B5%E0%A4%BF_%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE" title="राजा रवि वर्मा">राजा रवि वर्मा</a> द्वारा चित्रित 'गोपिका'</figcaption></figure> <p><b>कला</b> (आर्ट) शब्द इतना व्यापक है कि विभिन्न विद्वानों की परिभाषाएँ केवल एक विशेष पक्ष को छूकर रह जाती है। कला का अर्थ अभी तक निश्चित नहीं हो पाया है, यद्यपि इसकी हजारों परिभाषाएँ की गयी है। भारतीय परम्परा के अनुसार कला उन सारी क्रियाओं को कहते हैं जिनमें कौशल अपेक्षित हो। यूरोपीय शास्त्रियों ने भी कला में कौशल को महत्त्वपूर्ण माना है। </p><p><br /> कला एक प्रकार का कृत्रिम निर्माण है जिसमे शारीरिक और मानसिक कौशलों का प्रयोग होता है। </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="परिभाषा"><span id=".E0.A4.AA.E0.A4.B0.E0.A4.BF.E0.A4.AD.E0.A4.BE.E0.A4.B7.E0.A4.BE"></span>परिभाषा</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=1" title="अनुभाग सम्पादित करें: परिभाषा"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%88%E0%A4%A5%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%80%E0%A4%B6%E0%A4%B0%E0%A4%A3_%E0%A4%97%E0%A5%81%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%A4" title="मैथिलीशरण गुप्त">मैथिली शरण गुप्त</a> के शब्दों में, </p> <dl><dd><i> अभिव्यक्ति की कुशल शक्ति ही तो कला DC d है</i> -- (<i>साकेत</i>, पंचम सर्ग)</dd></dl> <p>दूसरे शब्दों में -: मन के अंतःकरण की सुन्दर प्रस्तुति ही कला है। </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="इतिहास"><span id=".E0.A4.87.E0.A4.A4.E0.A4.BF.E0.A4.B9.E0.A4.BE.E0.A4.B8"></span>इतिहास</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=2" title="अनुभाग सम्पादित करें: इतिहास"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i><b>कला शब्द का प्रयोग शायद सबसे पहले <a href="/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%B0%E0%A4%A4_%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BF" title="भरत मुनि">भरत</a> के "<a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="नाट्य शास्त्र">नाट्यशास्त्र</a>" में ही मिलता है। पीछे <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%A8" title="वात्स्यायन">वात्स्यायन</a> और <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%89%E0%A4%B6%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A5%8D&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="उशनस् (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">उशनस्</a> ने क्रमश: अपने ग्रंथ "<a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="कामसूत्र">कामसूत्र</a>" और "<a href="/wiki/%E0%A4%B6%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="शुक्रनीति">शुक्रनीति</a>" में इसका वर्णन किया।</b></i> </p><p>"<a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="कामसूत्र">कामसूत्र</a>", "<a href="/wiki/%E0%A4%B6%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="शुक्रनीति">शुक्रनीति</a>", जैन ग्रंथ "प्रबंधकोश", "कलाविलास", "<a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0_%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="ललितविस्तर सूत्र">ललितविस्तर</a>" इत्यादि सभी भारतीय ग्रंथों में कला का वर्णन प्राप्त होता है। अधिकतर ग्रंथों में कलाओं की संख्या 64 मानी गयी है। "प्रबंधकोश" इत्यादि में 72 कलाओं की सूची मिलती है। "<a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0_%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="ललितविस्तर सूत्र">ललितविस्तर</a>" में 86 कलाओं के नाम गिनाये गये हैं। प्रसिद्ध कश्मीरी पंडित <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="क्षेमेंद्र">क्षेमेंद्र</a> ने अपने ग्रंथ "<a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="कलाविलास (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">कलाविलास</a>" में सबसे अधिक संख्या में कलाओं का वर्णन किया है। उसमें 64 जनोपयोगी, 32 धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष, सम्बन्धी, 32 मात्सर्य-शील-प्रभावमान सम्बन्धी, 64 स्वच्छकारिता सम्बन्धी, 64 वेश्याओं सम्बन्धी, 10 भेषज, 16 कायस्थ तथा 100 सार कलाओं की चर्चा है। सबसे अधिक प्रामाणिक सूची "कामसूत्र" की है। </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="यूरोप"> यूरोपीय साहित्य</a> में भी कला शब्द का प्रयोग शारीरिक या मानसिक कौशल के लिए ही अधिकतर हुआ है। वहाँ <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="प्रकृति">प्रकृति</a> से कला का कार्य भिन्न माना गया है। कला का अर्थ है रचना करना अर्थात् वह <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="कृत्रिम (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">कृत्रिम</a> है। प्राकृतिक सृष्टि और कला दोनों भिन्न वस्तुएँ हैं। कला उस कार्य में है जो मनुष्य करता है। कला और <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="विज्ञान">विज्ञान</a> में भी अंतर माना जाता है। <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="विज्ञान">विज्ञान</a> में ज्ञान का प्राधान्य है, कला में कौशल का। कौशलपूर्ण मानवीय कार्य को कला की संज्ञा दी जाती है। कौशलविहीन या बेढब ढंग से किये गये कार्यों को कला में स्थान नहीं दिया जाता। </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="वर्गीकरण"><span id=".E0.A4.B5.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.97.E0.A5.80.E0.A4.95.E0.A4.B0.E0.A4.A3"></span>वर्गीकरण</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=3" title="अनुभाग सम्पादित करें: वर्गीकरण"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Angkor_Wat_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Angkor_Wat_01.jpg/300px-Angkor_Wat_01.jpg" decoding="async" width="300" height="430" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Angkor_Wat_01.jpg/450px-Angkor_Wat_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Angkor_Wat_01.jpg/600px-Angkor_Wat_01.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="2292" /></a><figcaption>अंकोरवाट मंदिर की वास्तुकला</figcaption></figure> <p>कलाओं के वर्गीकरण में मतैक्य होना सम्भव नहीं है। वर्तमान समय में कला को <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%80" title="मानविकी">मानविकी</a> के अन्तर्गत रखा जाता है जिसमें <a href="/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="इतिहास">इतिहास</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="साहित्य">साहित्य</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B6%E0%A4%A8%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="दर्शनशास्त्र">दर्शन</a> और <a href="/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="भाषाविज्ञान">भाषाविज्ञान</a> आदि भी आते हैं। </p><p>पाश्चात्य जगत में कला के दो भेद किये गये हैं- उपयोगी कलाएँ (Practice Arts) तथा <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A4_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="ललित कला">ललित कलाएँ</a> (Fine Arts)। परम्परागत रूप से निम्नलिखित सात को 'कला' कहा जाता है- </p> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="वास्तुकला">स्थापत्य कला</a> (Architecture)</li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="मूर्ति कला">मूर्त्तिकला</a> (Sculpture)</li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="चित्रकला">चित्रकला</a> (Painting)</li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%80%E0%A4%A4" title="संगीत">संगीत</a> (Music)</li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="काव्य">काव्य</a> (Poetry)</li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="नृत्य">नृत्य</a> (Dance)</li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%9A" title="रंगमंच">रंगमंच</a> (Theater/Cinema)</li></ul> <p>आधुनिक काल में इनमें <a href="/wiki/%E0%A4%9B%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="छायाचित्र">फोटोग्राफी</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%A8" title="फिल्मांकन">चलचित्रण</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%A8" title="विज्ञापन">विज्ञापन</a><sup id="cite_ref-advertising_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-advertising-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> और <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%89%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8" title="कॉमिक्स">कॉमिक्स</a> जुड़ गये हैं। </p><p>उपरोक्त कलाओं को निम्नलिखित प्रकार से भी श्रेणीकृत कर सकते हैं- </p> <ul><li><b><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="साहित्य">साहित्य</a></b> - काव्य, उपन्यास, लघुकथा, महाकाव्य आदि</li> <li><b><a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A4%A8_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%8F%E0%A4%81" title="निष्पादन कलाएँ">निष्पादन कलाएँ</a></b> (performing arts) – <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%80%E0%A4%A4" title="संगीत">संगीत</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="नृत्य">नृत्य</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%9A" title="रंगमंच">रंगमंच</a></li> <li><b><a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%95_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="पाक कला">पाक कला</a></b> (culinary arts) - बेकिंग, चॉकलेटरिंग, मदिरा बना</li> <li><b>मिडिया कला</b> - फोटोग्राफी, सिनेमेटोग्राफी, विज्ञापन</li> <li><b><a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%83%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="दृश्य कला">दृष्य कलाएँ</a></b> - ड्राइंग, <a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="चित्रकला">चित्रकला</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="मूर्ति कला">मूर्त्तिकला</a></li></ul> <p>कुछ कलाओं में दृश्य और निष्पादन दोनों के तत्त्व मिश्रित होते हैं, जैसे </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="कला_का_महत्त्व"><span id=".E0.A4.95.E0.A4.B2.E0.A4.BE_.E0.A4.95.E0.A4.BE_.E0.A4.AE.E0.A4.B9.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B5"></span>कला का महत्त्व</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=4" title="अनुभाग सम्पादित करें: कला का महत्त्व"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जीवन, ऊर्जा का <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%B0" title="महासागर">महासागर</a> है। जब अंतश्‍चेतना जाग्रत होती है तो ऊर्जा जीवन को कला के रूप में उभारती है। कला जीवन को <b><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E2%80%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A5%8D_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%B5%E0%A4%AE%E0%A5%8D_%E0%A4%B8%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E2%80%8D%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A5%8D&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="सत्‍यम् शिवम् सुन्‍दरम् (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">सत्‍यम् शिवम् सुन्‍दरम्</a></b> से समन्वित करती है। इसके द्वारा ही बुद्धि आत्‍मा का सत्‍य स्‍वरुप झलकता है। कला उस क्षितिज की भाँति है जिसका कोई छोर नहीं, इतनी विशाल इतनी विस्‍तृत अनेक विधाओं को अपने में समेटे, तभी तो कवि मन कह उठा- </p> <dl><dd><b>साहित्‍य संगीत कला वि‍हीनः साक्षात् पशुः पुच्‍छ विषाणहीनः ॥</b></dd></dl> <p><a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%AC%E0%A5%80%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%A5_%E0%A4%A0%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A5%81%E0%A4%B0" title="रबीन्द्रनाथ ठाकुर">रवीन्द्रनाथ ठाकुर</a> के मुख से निकला “कला में मनुष्‍य अपने भावों की अभिव्‍यक्ति करता है ” तो <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%9F%E0%A5%8B" title="प्लेटो">प्लेटो</a> ने कहा - “कला सत्‍य की अनुकृति के अनुकृति है।” </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%B5_%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%AF" title="लेव तोलस्तोय">टालस्‍टाय</a> के शब्‍दों में अपने भावों की क्रिया रेखा, रंग, ध्‍वनि या शब्‍द द्वारा इस प्रकार अभिव्‍यक्ति करना कि उसे देखने या सुनने में भी वही भाव उत्‍पन्‍न हो जाए कला है। हृदय की गइराईयों से निकली अनुभूति जब कला का रूप लेती है, कलाकार का अन्‍तर्मन मानो मूर्त ले उठता है चाहे लेखनी उसका माध्‍यम हो या रंगों से भीगी तूलिका या सुरों की पुकार या वाद्यों की झंकार। कला ही आत्मिक शान्ति का माध्‍यम है। यह ‍कठिन तपस्‍या है, साधना है। इसी के माध्‍यम से कलाकार सुनहरी और इन्‍द्रधनुषी आत्‍मा से स्‍वप्निल विचारों को साकार रूप देता है। </p><p>कला में ऐसी शक्ति होनी चाहिए कि वह लोगों को संकीर्ण सीमाओं से ऊपर उठाकर उसे ऐसे ऊँचे स्‍थान पर पहुँचा दे जहाँ मनुष्‍य केवल मनुष्‍य रह जाता है। कला व्‍यक्ति के मन में बनी स्‍वार्थ, परिवार, क्षेत्र, धर्म, भाषा और जाति आदि की सीमाएँ मिटाकर विस्‍तृत और व्‍यापकता प्रदान करती है। व्‍यक्ति के मन को उदात्‍त बनाती है। वह व्‍यक्ति को “स्‍व” से निकालकर “वसुधैव कुटुम्‍बकम्” से जोड़ती है। </p><p>कला ही है जिसमें मानव मन में संवेदनाएँ उभारने, प्रवृत्तियों को ढालने तथा चिंतन को मोड़ने, अभिरुचि को दिशा देने की अद्भुत क्षमता है। मनोरंजन, सौन्‍दर्य, प्रवाह, उल्‍लास न जाने कितने तत्त्वों से यह भरपूर है, जिसमें मानवीयता को सम्‍मोहित करने की शक्ति है। यह अपना जादू तत्‍काल दिखाती है और व्यक्ति को बदलने में, लोहा पिघलाकर पानी बना देने वाली भट्टी की तरह मनोवृत्तियों में भारी रुपान्‍तरण प्रस्‍तुत कर सकती है। </p><p>जब यह कला <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%80%E0%A4%A4" title="संगीत">संगीत</a> के रूप में उभरती है तो कलाकार गायन और वादन से स्‍वयं को ही नहीं श्रोताओं को भी अभिभूत कर देता है। मनुष्‍य आत्‍मविस्‍मृत हो उठता है। दीपक राग से दीपक जल उठता है और मल्‍हार राग से मेघ बरसना यह कला की साधना का ही चरमोत्‍कर्ष है। संगीत की साधना; सुरों की साधना है। मिलन है आत्‍मा से परमात्‍मा का; अभिव्‍यक्ति है अनुभूति की। </p><p>भाट और चारण भी जब युद्धस्‍थल में उमंग, जोश से सराबोर कविता-गान करते थे, तो वीर योद्धाओं का उत्‍साह दुगुना हो जाता था और युद्धक्षेत्र कहीं हाथी की चिंघाड़, तो कहीं घोड़ों की हिनहिनाहट तो कहीं शत्रु की चीत्‍कार से भर उठता था; यह गायन कला की परिणति ही तो है।pop </p><p>संगीत केवल मानवमात्र में ही नहीं अपितु पशु-पक्षियों व पेड़-पौधों में भी अमृत रस भर देता है। पशु-पक्षी भी संगीत से प्रभावित होकर झूम उठते हैं तो पेड़-पौधों में भी स्‍पन्‍दन हो उठता है। तरंगें फूट पड़ती हैं। यही नहीं मानव के अनेक रोगों का उपचार भी संगीत की तरंगों से सम्‍भव है। कहा भी है: </p> <dl><dd>संगीत है शक्ति ईश्‍वर की, हर सुर में बसे हैं राम।</dd> <dd>रागी तो गाये रागिनी, रोगी को मिले आराम।।</dd></dl> <p>संगीत के बाद ये ललित-कलाओं में स्‍थान दिया गया है तो वह है- <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%A8%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E2%80%8D%E0%A4%AF%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="नृत्‍यकला (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">नृत्‍यकला</a>। चाहे वह भरतनाट्यम हो या कथक, मणिपुरी हो या कुचिपुड़ी। विभिन्‍न भाव-भंगिमाओं से युक्‍त हमारी संस्कृति व पौराणिक कथाओं को ये नृत्‍य जीवन्‍तता प्रदान करते हैं। शास्‍त्रीय नृत्‍य हो या लोकनृत्‍य इनमें खोकर तन ही नहीं मन भी झूम उठता है। </p><p>कलाओं में कला, श्रेष्‍ठ कला, वह है <a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="चित्रकला">चित्रकला</a>। मनुष्‍य स्‍वभाव से ही अनुकरण की प्रवृत्ति रखता है। जैसा देखता है उसी प्रकार अपने को ढालने का प्रयत्‍न करता है। यही उसकी आत्‍माभिव्‍यंजना है। अपनी रंगों से भरी तूलिका से चित्रकार जन भावनाओं की अभिव्‍यक्ति करता है तो दर्शक हतप्रभ रह जाता है। पाषाण युग से ही जो चित्र पारितोषक होते रहे हैं ये मात्र एक विधा नहीं, अपितू ये मानवता के विकास का एक निश्चित सोपान प्रस्‍तुत करते हैं। चित्रों के माध्‍यम से आखेट करने वाले आदिम मानव ने न केवल अपने संवेगों को बल्कि रहस्‍यमय प्रवृत्ति और जंगल के खूंखार प्रवासियों के विरुद्ध अपने अस्तित्व के लिए किये गये संघर्ष को भी अभिव्‍यक्‍त किया है। धीरे-धीरे चित्रकला शिल्‍पकला सोपान चढ़ी। सिन्‍धुघाटी सभ्‍यता में पाये गये चित्रों में पशु-पक्षी मानव आकृति सुन्‍दर प्रतिमाएँ, ज्यादा नमूने भारत की आदिसभ्‍यता की कलाप्रियता का द्योतक है। </p><p><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%85%E0%A4%9C%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E2%80%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="अजन्‍ता (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">अजन्‍ता</a>, बाध आदि के गुफा चित्रों की कलाकृतियों पूर्व बौद्धकाल के अन्‍तर्गत आती है। भारतीय कला का उज्‍ज्वल इतिहास भित्ति चित्रों से ही प्रारम्‍भ होता है और संसार में इनके समान चित्र कहीं नहीं बने ऐसा विद्वानों का मत है। अजन्‍ता के कला मन्दिर प्रेम, धैर्य, उपासना, भक्ति, सहानुभूति, त्‍याग तथा शान्ति के अपूर्व उदाहरण है। </p><p><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%81%E0%A4%AC%E0%A4%A8%E0%A5%80_%E0%A4%B6%E0%A5%88%E0%A4%B2%E0%A5%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="मधुबनी शैली (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">मधुबनी शैली</a>, पहाड़ी शैली, तंजौर शैली, मुगल शैली, बंगाल शैली अपनी-अपनी विशेषताओं के कारण आज जनशक्ति के मन चिन्हित है। यदि भारतीय संस्‍कृति की मूर्त्ति कला व शिल्प कला के दर्शन करने हो तो दक्षिण के मन्दिर अपना विशिष्‍ट स्‍थान रखते हैं। जहाँ के मीनाक्षी मन्दिर, वृहदीश्‍वर मन्दिर, कोणार्क मन्दिर अपनी अनूठी पहचान के लिए प्रसिद्ध है। </p><p>यही नहीं भारतीय संस्‍कृति में <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="लोककला">लोक कलाओं</a> की खुश्बू की महक आज भी अपनी प्राचीन परम्‍परा से समृद्ध है। जिस प्रकार आदिकाल से अब तक मानव जीवन का इतिहास क्रमबद्ध नहीं मिलता उसी प्रकार कला का भी इतिहास क्रमबद्ध नहीं है, परन्‍तु यह निश्चित है कि सहचरी के रूप में कला सदा से ही साथ रही है। लोक कलाओं का जन्‍म भावनाओं और परम्‍पराओं पर आधारित है क्‍योंकि यह जनसामान्‍य की अनुभूति की अभिव्यक्ति है। यह वर्तमान शास्त्रीय और व्‍यावसायिक कला की पृष्‍ठभूमि भी है। भारतवर्ष में पृथ्‍वी को धरती माता कहा गया है। मातृभूति तो इसका सांस्कृतिक व परिष्कृत रूप है। इसी धरती माता का श्रद्धा से अलंकरण करके लोकमानव में अपनी आत्‍मीयता का परिचय दिया। भारतीय संस्‍कृति में धरती को विभिन्‍न नामों से अलंकृत किया जाता है। गुजरात में “साथिया” राजस्‍थान में “माण्‍डना”, महाराष्‍ट्र में “रंगोली” उत्‍तर प्रदेश में “चौक पूरना”, बिहार में “अहपन”, बंगाल में “अल्‍पना” और गढ़वाल में “आपना” के नाम से प्रसिद्ध है। यह कला धर्मानुप्रागित भावों से प्रेषित होती है; जिसमें श्रद्धा से रचना की जाती है। विवाह और शुभ अवसरों में लोककला का विशिष्‍ट स्‍थान है। द्वारों पर अलंकृत घड़ों का रखना, उसमें जल व नारियल रखना, वन्‍दनवार बांधना आदि को आज के आधुनिक युग में भी इसे आदरभाव, श्रद्धा और उपासना की दृष्टि से देखा जाता है। </p><p>आज भारत की <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E2%80%8D%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="वास्‍तुकला (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">वास्‍तुकला</a> का उत्कृष्ट उदाहरण “ताजमहल” है, जिसने विश्‍व की अपूर्व कलाकृत्तियों के सात आश्‍चर्य में शीर्षस्‍थ स्‍थान पाया है। लालकिला, अक्षरधाम मन्दिर, कुतुबमीनार, जामा मस्जिद भी भारतीय वास्‍तुकला का अनुपम उदाहरण रही है। मूर्त्तिकला, समन्‍वयवादी वास्‍तुकला तथा भित्तिचित्रों की कला के साथ-साथ पर्वतीय कलाओं ने भी भारतीय कला से समृद्ध किया है। </p><p>सत्‍य, अहिंसा, करुणा, समन्‍वय और सर्वधर्म समभाव ये भारतीय संस्‍कृति के ऐसे तत्त्व हैं, जिन्‍होंने अनेक बाधाओं के ‍बीच भी हमारी संस्‍कृति की निरन्‍तरता को अक्षुण्ण बनाए रखा है। इन विशेषताओं ने हमारी संस्कृति में वह शक्ति उत्पन्‍न की है कि वह भारत के बाहर एशिया, दक्षिण पूर्व एशिया में अपनी जड़े फैला सके। </p><p>हमारी संस्‍कृति के इन तत्त्वों को प्राचीन काल से लेकर आज तक की कलाओं में देखा जा सकता है। इन्‍हीं ललित कलाओं ने हमारी संस्‍कृति को सत्‍य, शिव, सौन्‍दर्य जैसे अनेक सकारात्‍मक पक्षों को चित्रित किया है। इन कलाओं के माध्‍यम से ही हमारा लोकजीवन, लोकमानस तथा जीवन का आं‍तरिक और आध्‍यात्मिक पक्ष अभिव्‍यक्‍त होता रहा है, हमें अपनी इस परम्‍परा से कटना नहीं है ‍अपितु अपनी परम्‍परा से ही रस लेकर आधुनिकता को चित्रित करना है। </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="भारतीय_मनीषियों_के_अनुसार_कलाओं_की_सूची"><span id=".E0.A4.AD.E0.A4.BE.E0.A4.B0.E0.A4.A4.E0.A5.80.E0.A4.AF_.E0.A4.AE.E0.A4.A8.E0.A5.80.E0.A4.B7.E0.A4.BF.E0.A4.AF.E0.A5.8B.E0.A4.82_.E0.A4.95.E0.A5.87_.E0.A4.85.E0.A4.A8.E0.A5.81.E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.B0_.E0.A4.95.E0.A4.B2.E0.A4.BE.E0.A4.93.E0.A4.82_.E0.A4.95.E0.A5.80_.E0.A4.B8.E0.A5.82.E0.A4.9A.E0.A5.80"></span>भारतीय मनीषियों के अनुसार कलाओं की सूची</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=5" title="अनुभाग सम्पादित करें: भारतीय मनीषियों के अनुसार कलाओं की सूची"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="कामसूत्र_के_अनुसार"><span id=".E0.A4.95.E0.A4.BE.E0.A4.AE.E0.A4.B8.E0.A5.82.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B0_.E0.A4.95.E0.A5.87_.E0.A4.85.E0.A4.A8.E0.A5.81.E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.B0"></span><a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="कामसूत्र">कामसूत्र</a> के अनुसार</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=6" title="अनुभाग सम्पादित करें: कामसूत्र के अनुसार"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>"कामसूत्र" के अनुसार 64 कलाएँ निम्नलिखित हैं&#160;: </p> <dl><dd>(1) <a href="/wiki/%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%A8" title="गायन">गायन</a>, (2) वादन, (3) नर्तन, (4) नाट्य, (5) आलेख्य (चित्र लिखना), (6) विशेषक (मुखादि पर पत्रलेखन), (7) चौक पूरना, अल्पना, (8) पुष्पशय्या बनाना, (9) अंगरागादि लेपन, (10) पच्चीकारी, (11) शयन रचना, (12) जलतंरग बजाना (उदक वाद्य), (13) <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B2%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BC%E0%A4%BE%E0%A4%93%E0%A4%82_%E0%A4%95%E0%A5%80_%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%9A%E0%A5%80" title="जलक्रीड़ाओं की सूची">जलक्रीड़ा</a>, जलाघात, (14) रूप बनाना (मेकअप), (15) माला गूँथना, (16) मुकुट बनाना, (17) वेश बदलना, (18) कर्णाभूषण बनाना, (19) इत्र या सुगंध द्रव बनाना, (20) आभूषण धारण, (21) जादूगरी, इंद्रजाल, (22) असुंदर को सुंदर बनाना, (23) हाथ की सफाई (हस्तलाघव), (24) रसोई कार्य, पाक कला, (25) आपानक (शर्बत बनाना), (26) सूचीकर्म, सिलाई, (27) कलाबत्, (28) पहेली बुझाना, (29) अंत्याक्षरी, (30) <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%80" title="पहेली">बुझौवल</a>, (31) पुस्तक वाचन, (32) काव्य-समस्या करना, नाटकाख्यायिका-दर्शन, (33) काव्य-समस्या-पूर्ति, (34) बेंत की बुनाई, (35) सूत बनाना, तुर्क कर्म, (36) बढ़ईगिरी, (37) वास्तुकला, (38) रत्नपरीक्षा, (39) धातुकर्म, (40) रत्नों की रंग परीक्षा, (41) आकर ज्ञान, (42) बागवानी, उपवन विनोद, (43) मेढ़ा, पक्षी आदि लड़वाना, (44) पक्षियों को बोली सिखाना, (45) मालिश करना, (46) केश-मार्जन-कौशल, (47) गुप्त-भाषा-ज्ञान, (48) विदेशी कलाओं का ज्ञान, (49) देशी भाषाओं का ज्ञान, (50) भविष्य कथन, (51) कठपुतली नर्तन, (52) कठपुतली के खेल, (53) सुनकर दोहरा देना, (54) आशुकाव्य क्रिया, (55) भाव को उलटा कर कहना, (56) धोखाधड़ी, छलिक योग, छलिक नृत्य, (57) अभिधान, कोशज्ञान, (58) नकाब लगाना (वस्त्रगोपन), (59) द्यूतविद्या, (60) रस्साकशी, आकर्षण क्रीड़ा, (61) बालक्रीड़ा कर्म, (62) शिष्टाचार, (63) मन जीतना (वशीकरण) और (64) व्यायाम।</dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="शुक्रनीति_के_अनुसार"><span id=".E0.A4.B6.E0.A5.81.E0.A4.95.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.A8.E0.A5.80.E0.A4.A4.E0.A4.BF_.E0.A4.95.E0.A5.87_.E0.A4.85.E0.A4.A8.E0.A5.81.E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.B0"></span><a href="/wiki/%E0%A4%B6%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="शुक्रनीति">शुक्रनीति</a> के अनुसार</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=7" title="अनुभाग सम्पादित करें: शुक्रनीति के अनुसार"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>"शुक्रनीति" के अनुसार कलाओं की संख्या असंख्य है, फिर भी समाज में अति प्रचलित 64 कलाओं का उसमें उल्लेख हुआ है। "शुक्रनीति" के अनुसार गणना इस प्रकार है&#160;:- </p> <dl><dd>नर्तन (नृत्य), (2) वादन, (3) वस्त्रसज्जा, (4) रूप परिवर्तन, (5) शैय्या सजाना, (6) द्यूत क्रीड़ा, (7) सासन रतिज्ञान, (8) मद्य बनाना और उसे सुवासित करना, (9) शल्य क्रिया, (10) पाक कार्य, (11) बागवानी, (12) पाषाणु, धातु आदि से भस्म बनाना, (13) मिठाई बनाना, (14) धात्वौषधि बनाना, (15) मिश्रित धातुओं का पृथक्करण, (16) धातु मिश्रण, (17) नमक बनाना, (18) शस्त्र संचालन, (19) कुश्ती (मल्लयुद्ध), (20) लक्ष्य वेध, (21) वाद्य संकेत द्वारा व्यूह रचना, (22) गजादि द्वारा युद्धकर्म, (23) विविध मुद्राओं द्वारा देव पूजन, (24) सारथ्य, (25) गजादि की गति शिक्षा, (26) बर्तन बनाना, (27) चित्रकला, (28) तालाब, प्रासाद आदि के लिए भूमि तैयार करना, (29) घटादि द्वारा वादन, (30) रंगसाजी, (31) भाप के प्रयोग-जलवाटवग्नि संयोगनिरोधै: क्रिया, (32) नौका, रथादि यानों का ज्ञान, (33) यज्ञ की रस्सी बाटने का ज्ञान, (34) कपड़ा बुनना, (35) रत्न परीक्षण, (36) स्वर्ण परीक्षण, (37) कृत्रिम धातु बनाना, (38) आभूषण गढ़ना, (39) कलई करना, (40) चर्मकार्य, (41) चमड़ा उतारना, (42) दूध के विभिन्न प्रयोग, (43) चोली आदि सीना, (44) तैरना, (45) बर्त्तन माँजना, (46) वस्त्र प्रक्षालन (संभवत: पालिश करना), (47) क्षौरकर्म, (48) तेल बनाना, (49) कृषिकार्य, (50) वृक्षारोहण, (51) सेवा कार्य, (52) टोकरी बनाना, (53) काँच के बर्त्तन बनाना, (54) खेत सींचना, (55) धातु के शस्त्र बनाना, (56) जीन, काठी या हौदा बनाना, (57) शिशुपालन, (58) दंडकार्य, (59) सुलेखन, (60) तांबूलरक्षण, (61) कलामर्मज्ञता, (62) नटकर्म, (63) कलाशिक्षण और (64) साधने की क्रिया।</dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="अन्य"><span id=".E0.A4.85.E0.A4.A8.E0.A5.8D.E0.A4.AF"></span>अन्य</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=8" title="अनुभाग सम्पादित करें: अन्य"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>वात्स्यायन के "कामसूत्र" की व्याख्या करते हुए <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="जयमंगल (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">जयमंगल</a> ने दो प्रकार की कलाओं का उल्लेख किया है – (1) कामशास्त्र से सम्बन्धित कलाएँ, (2) तंत्र सम्बन्धी कलाएँ। दोनों की अलग-अलग संख्या 64 है। काम की कलाएँ 24 हैं जिनका सम्बन्ध सम्भोग के आसनों से है, 20 द्यूत सम्बन्धी, 16 कामसुख सम्बन्धी और 4 उच्चतर कलाएँ। कुल 64 प्रधान कलाएँ हैं। इसके अतिरिक्त कतिपय साधारण कलाएँ भी बतायी गयी हैं। </p><p>प्रगट है कि इन कलाओं में से बहुत कम का सम्बन्ध <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A4_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="ललित कला">ललित कला</a> या फ़ाइन आर्ट्स से है। ललित कला – अर्थात् <a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="चित्रकला">चित्रकला</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="मुर्त्तिकला (पृष्ठ मौजूद नहीं है)">मुर्त्तिकला</a> आदि का प्रसंग इनसे भिन्न और <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8C%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="सौन्दर्यशास्त्र">सौंदर्यशास्त्र</a> से सम्बन्धित है। </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="सन्दर्भ"><span id=".E0.A4.B8.E0.A4.A8.E0.A5.8D.E0.A4.A6.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AD"></span>सन्दर्भ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=9" title="अनुभाग सम्पादित करें: सन्दर्भ"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-advertising-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-advertising_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/is-advertising-art-1593252.html">"Is advertising art?"</a>. मूल से 25 नवंबर 2016 को <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161125164309/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/is-advertising-art-1593252.html">पुरालेखित</a><span class="reference-accessdate">. अभिगमन तिथि 2 जून 2016</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.btitle=Is+advertising+art%3F&amp;rft_id=http%3A%2F%2Fwww.independent.co.uk%2Farts-entertainment%2Fis-advertising-art-1593252.html&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fhi.wikipedia.org%3A%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" class="Z3988"></span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r5547232">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background-image:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png");background-image:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg");background-repeat:no-repeat;background-size:9px;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background-image:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png");background-image:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg");background-repeat:no-repeat;background-size:9px;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background-image:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png");background-image:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg");background-repeat:no-repeat;background-size:9px;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background-image:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/12px-Wikisource-logo.svg.png");background-image:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg");background-repeat:no-repeat;background-size:12px;background-position:right .1em center}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="इन्हें_भी_देखें"><span id=".E0.A4.87.E0.A4.A8.E0.A5.8D.E0.A4.B9.E0.A5.87.E0.A4.82_.E0.A4.AD.E0.A5.80_.E0.A4.A6.E0.A5.87.E0.A4.96.E0.A5.87.E0.A4.82"></span>इन्हें भी देखें</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=10" title="अनुभाग सम्पादित करें: इन्हें भी देखें"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A5%8C%E0%A4%B8%E0%A4%A0_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%8F%E0%A4%81" title="चौसठ कलाएँ">चौसठ कलाएँ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="चित्रकला">चित्रकला</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="मूर्ति कला">शिल्पकला</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="नाट्य शास्त्र">नाट्यकला</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="नृत्य">नृत्यकला</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="लोककला">लोककला</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%95_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="पुस्तक कला">पुस्तक कला</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%AF_%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="भारतीय कला">भारतीय कला</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="बाहरी_कड़ियाँ"><span id=".E0.A4.AC.E0.A4.BE.E0.A4.B9.E0.A4.B0.E0.A5.80_.E0.A4.95.E0.A4.A1.E0.A4.BC.E0.A4.BF.E0.A4.AF.E0.A4.BE.E0.A4.81"></span>बाहरी कड़ियाँ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;action=edit&amp;section=11" title="अनुभाग सम्पादित करें: बाहरी कड़ियाँ"><span>संपादित करें</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table align="right" class="metadata mbox-small plainlinks" style="border:1px solid var(--border-color-base, a2a9b1); background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa); color:inherit;"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></td> <td class="mbox-text" style=""> <b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Art" class="extiw" title="commons:Art">Art</a></b> से संबंधित मीडिया विकिमीडिया कॉमंस पर उपलब्ध है। </td> </tr> </tbody></table> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121215051313/http://books.google.co.in/books?id=SpoGJh2967IC&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q&amp;f=false">बृहद आधुनिक कला कोश</a> (गूगल पुस्तक&#160;; लेखक - विनोद भारद्वाज)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140624140316/http://books.google.co.in/books?id=TFOa4N6gxQ0C&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q&amp;f=false">भारतीय कला</a> (गूगल पुस्तक&#160;; लेखक&#160;: उदय नारायण राय)</li></ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.next‐b76f5b8b8‐vgv5v Cached time: 20250304100122 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [vary‐revision‐sha1, show‐toc] CPU time usage: 0.083 seconds Real time usage: 0.125 seconds Preprocessor visited node count: 240/1000000 Post‐expand include size: 3373/2097152 bytes Template argument size: 435/2097152 bytes Highest expansion depth: 10/100 Expensive parser function count: 0/500 Unstrip recursion depth: 1/20 Unstrip post‐expand size: 4059/5000000 bytes Lua time usage: 0.036/10.000 seconds Lua memory usage: 1623667/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 0/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 86.750 1 -total 91.30% 79.207 1 साँचा:टिप्पणीसूची 71.18% 61.751 1 साँचा:Cite_web 8.57% 7.432 1 साँचा:Commons 6.35% 5.510 1 साँचा:Sister_project 2.38% 2.065 1 साँचा:Side_box --> <!-- Saved in parser cache with key hiwiki:pcache:806:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250304100122 and revision id 6155739. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://hi.wikipedia.org/w/index.php?title=कला&amp;oldid=6155739">https://hi.wikipedia.org/w/index.php?title=कला&amp;oldid=6155739</a>" से प्राप्त</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A3%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%81" title="विशेष:श्रेणियाँ">श्रेणी</a>: <ul><li><a href="/wiki/%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A3%E0%A5%80:%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="श्रेणी:कला">कला</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> अन्तिम परिवर्तन 06:38, 9 जुलाई 2024।</li> <li id="footer-info-copyright">यह सामग्री <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">क्रियेटिव कॉमन्स ऍट्रीब्यूशन/शेयर-अलाइक लाइसेंस</a> के तहत उपलब्ध है; अन्य शर्ते लागू हो सकती हैं। विस्तार से जानकारी हेतु देखें <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">उपयोग की शर्तें</a></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">गोपनीयता नीति</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%95%E0%A5%87_%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%82">विकिपीडिया के बारे में</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A3_%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A4%A3">अस्वीकरण</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">आचार संहिता</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">विकासक</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hi.wikipedia.org">सांख्यिकी</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">कुकी का वर्णन</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hi.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">मोबाइल दृश्य</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>खोजें</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="विकिपीडिया में खोजें"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="विशेष:खोज"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">खोजें</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="सामग्री" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="विषयसूची को टॉगल करें" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">विषयसूची को टॉगल करें</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">कला</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>211 भाषाएँ</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>विषय जोड़ें</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5f94d8864b-rklg6","wgBackendResponseTime":135,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.083","walltime":"0.125","ppvisitednodes":{"value":240,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":3373,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":435,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":4059,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 86.750 1 -total"," 91.30% 79.207 1 साँचा:टिप्पणीसूची"," 71.18% 61.751 1 साँचा:Cite_web"," 8.57% 7.432 1 साँचा:Commons"," 6.35% 5.510 1 साँचा:Sister_project"," 2.38% 2.065 1 साँचा:Side_box"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.036","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":1623667,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.next-b76f5b8b8-vgv5v","timestamp":"20250304100122","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0915\u0932\u093e","url":"https:\/\/hi.wikipedia.org\/wiki\/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q735","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q735","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-02-19T21:25:17Z","dateModified":"2024-07-09T06:38:28Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/7f\/Raja_Ravi_Varma%2C_The_Milkmaid_%281904%29.jpg","headline":"\u092d\u093e\u0935\u0928\u093e\u0913\u0902 \u0914\u0930 \u0938\u094c\u0902\u0926\u0930\u094d\u092f \u0915\u0947 \u092e\u093e\u0927\u094d\u092f\u092e \u0938\u0947 \u092d\u094c\u0924\u093f\u0915 \u092e\u0942\u0932\u094d\u092f \u0915\u0940 \u091a\u0940\u091c\u0947\u0902 \u092c\u0928\u093e\u0928\u0947 \u0915\u0940 \u092a\u094d\u0930\u0915\u094d\u0930\u093f\u092f\u093e"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10