CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="vi" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Lịch sử Iran – Wikipedia tiếng Việt</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )viwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"vi normal","wgMonthNames":["","tháng 1","tháng 2","tháng 3","tháng 4","tháng 5","tháng 6","tháng 7","tháng 8","tháng 9","tháng 10","tháng 11","tháng 12"],"wgRequestId":"38a7b67c-9926-45dc-a4ca-25134480de32","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Lịch_sử_Iran","wgTitle":"Lịch sử Iran","wgCurRevisionId":71218963,"wgRevisionId":71218963,"wgArticleId":182782,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Trang có thời biểu","Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback","Trang sử dụng liên kết tự động ISBN","Trang có bản mẫu cổng thông tin trống","Bài có liên kết hỏng","Bản mẫu cổng thông tin có liên kết đỏ đến cổng thông tin","Bản mẫu Portal-inline có liên kết đỏ đến cổng thông tin","Lịch sử Iran","Lịch sử Tây Á"],"wgPageViewLanguage":"vi", "wgPageContentLanguage":"vi","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Lịch_sử_Iran","wgRelevantArticleId":182782,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"vi","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"vi"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q28926","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness", "fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.timeline.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc", "skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.did_you_mean","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.AVIM","ext.gadget.AVIM_portlet","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.purgetab","ext.gadget.switcher","ext.gadget.AdvancedSiteNotices","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=ext.cite.styles%7Cext.timeline.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=vi&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=ext.gadget.charinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Tachar_Persepolis_Iran.JPG/1200px-Tachar_Persepolis_Iran.JPG"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Tachar_Persepolis_Iran.JPG/800px-Tachar_Persepolis_Iran.JPG"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Tachar_Persepolis_Iran.JPG/640px-Tachar_Persepolis_Iran.JPG"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Lịch sử Iran – Wikipedia tiếng Việt"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//vi.m.wikipedia.org/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Sửa đổi" href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (vi)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//vi.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://vi.wikipedia.org/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.vi"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Nguồn cấp Atom của Wikipedia" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_g%E1%BA%A7n_%C4%91%C3%A2y&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Lịch_sử_Iran rootpage-Lịch_sử_Iran skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Bước tới nội dung</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Trang Web"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Trình đơn chính" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Trình đơn chính</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Trình đơn chính</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ẩn</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Điều hướng </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Trang_Ch%C3%ADnh" title="Xem trang chính [z]" accesskey="z"><span>Trang Chính</span></a></li><li id="n-wikipedia-featuredcontent" class="mw-list-item"><a href="/wiki/C%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin:N%E1%BB%99i_dung_ch%E1%BB%8Dn_l%E1%BB%8Dc"><span>Nội dung chọn lọc</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ng%E1%BA%ABu_nhi%C3%AAn" title="Xem trang ngẫu nhiên [x]" accesskey="x"><span>Bài viết ngẫu nhiên</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_g%E1%BA%A7n_%C4%91%C3%A2y" title="Danh sách thay đổi gần đây trong wiki [r]" accesskey="r"><span>Thay đổi gần đây</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:B%C3%A1o_l%E1%BB%97i_b%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt"><span>Báo lỗi nội dung</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikipedia-interaction" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikipedia-interaction" > <div class="vector-menu-heading"> Tương tác </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-wikipedia-helppage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:S%C3%A1ch_h%C6%B0%E1%BB%9Bng_d%E1%BA%ABn"><span>Hướng dẫn</span></a></li><li id="n-aboutsite" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u"><span>Giới thiệu Wikipedia</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:C%E1%BB%99ng_%C4%91%E1%BB%93ng" title="Giới thiệu dự án, cách sử dụng và tìm kiếm thông tin ở đây"><span>Cộng đồng</span></a></li><li id="n-wikipedia-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn"><span>Thảo luận chung</span></a></li><li id="n-wikipedia-helpdesk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%C3%BAp_s%E1%BB%AD_d%E1%BB%A5ng_Wikipedia"><span>Giúp sử dụng</span></a></li><li id="n-contactpage" class="mw-list-item"><a href="//vi.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Liên_lạc"><span>Liên lạc</span></a></li><li id="n-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tr%C3%ACnh_t%E1%BA%A3i_l%C3%AAn_t%E1%BA%ADp_tin"><span>Tải lên tập tin</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Trang_Ch%C3%ADnh" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="Bách khoa toàn thư mở" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-vi.svg" width="120" height="10" style="width: 7.5em; height: 0.625em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Tìm kiếm Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Tìm kiếm</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Tìm kiếm trên Wikipedia" aria-label="Tìm kiếm trên Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Tìm kiếm Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Đặc_biệt:Tìm_kiếm"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Tìm kiếm</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Công cụ cá nhân"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Giao diện"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Giao diện" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Giao diện</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_vi.wikipedia.org&uselang=vi" class=""><span>Quyên góp</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:M%E1%BB%9F_t%C3%A0i_kho%E1%BA%A3n&returnto=L%E1%BB%8Bch+s%E1%BB%AD+Iran" title="Bạn được khuyến khích mở tài khoản và đăng nhập; tuy nhiên, không bắt buộc phải có tài khoản" class=""><span>Tạo tài khoản</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C4%83ng_nh%E1%BA%ADp&returnto=L%E1%BB%8Bch+s%E1%BB%AD+Iran" title="Đăng nhập sẽ có lợi hơn, tuy nhiên không bắt buộc. [o]" accesskey="o" class=""><span>Đăng nhập</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Thêm tùy chọn" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Công cụ cá nhân" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Công cụ cá nhân</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Bảng chọn thành viên" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_vi.wikipedia.org&uselang=vi"><span>Quyên góp</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:M%E1%BB%9F_t%C3%A0i_kho%E1%BA%A3n&returnto=L%E1%BB%8Bch+s%E1%BB%AD+Iran" title="Bạn được khuyến khích mở tài khoản và đăng nhập; tuy nhiên, không bắt buộc phải có tài khoản"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Tạo tài khoản</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C4%83ng_nh%E1%BA%ADp&returnto=L%E1%BB%8Bch+s%E1%BB%AD+Iran" title="Đăng nhập sẽ có lợi hơn, tuy nhiên không bắt buộc. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Đăng nhập</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Trang dành cho người dùng chưa đăng nhập <a href="/wiki/Tr%E1%BB%A3_gi%C3%BAp:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u" aria-label="Tìm hiểu thêm về sửa đổi"><span>tìm hiểu thêm</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C3%B3ng_g%C3%B3p_c%E1%BB%A7a_t%C3%B4i" title="Danh sách các sửa đổi được thực hiện qua địa chỉ IP này [y]" accesskey="y"><span>Đóng góp</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_t%C3%B4i" title="Thảo luận với địa chỉ IP này [n]" accesskey="n"><span>Thảo luận cho địa chỉ IP này</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Trang Web"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Nội dung" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Nội dung</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ẩn</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Đầu</div> </a> </li> <li id="toc-Tổng_quan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tổng_quan"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Tổng quan</span> </div> </a> <ul id="toc-Tổng_quan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thời_kỳ_tiền_triều_đại" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Thời_kỳ_tiền_triều_đại"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Thời kỳ tiền triều đại</span> </div> </a> <ul id="toc-Thời_kỳ_tiền_triều_đại-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Văn_minh_Jiroft" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Văn_minh_Jiroft"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Văn minh Jiroft</span> </div> </a> <ul id="toc-Văn_minh_Jiroft-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Văn_minh_Sơ_Elam" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Văn_minh_Sơ_Elam"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Văn minh Sơ Elam</span> </div> </a> <ul id="toc-Văn_minh_Sơ_Elam-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xứ_Elam" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xứ_Elam"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Xứ Elam</span> </div> </a> <ul id="toc-Xứ_Elam-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Huyền_sử_Iran" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Huyền_sử_Iran"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Huyền sử Iran</span> </div> </a> <ul id="toc-Huyền_sử_Iran-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Đế_quốc_Media_(728_TCN_-_550_TCN)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Đế_quốc_Media_(728_TCN_-_550_TCN)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Đế quốc Media (728 TCN - 550 TCN)</span> </div> </a> <ul id="toc-Đế_quốc_Media_(728_TCN_-_550_TCN)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Buổi_đầu_của_dân_tộc_Ba_Tư_(?_-_551_TCN)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Buổi_đầu_của_dân_tộc_Ba_Tư_(?_-_551_TCN)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Buổi đầu của dân tộc Ba Tư (? - 551 TCN)</span> </div> </a> <ul id="toc-Buổi_đầu_của_dân_tộc_Ba_Tư_(?_-_551_TCN)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Achaemenes,_thời_đế_quốc_Ba_Tư_(551_TCN_-_330_TCN)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Achaemenes,_thời_đế_quốc_Ba_Tư_(551_TCN_-_330_TCN)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Nhà Achaemenes, thời đế quốc Ba Tư (551 TCN - 330 TCN)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Achaemenes,_thời_đế_quốc_Ba_Tư_(551_TCN_-_330_TCN)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thuộc_Macedonia_(330_TCN_-_312_TCN)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Thuộc_Macedonia_(330_TCN_-_312_TCN)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Thuộc Macedonia (330 TCN - 312 TCN)</span> </div> </a> <ul id="toc-Thuộc_Macedonia_(330_TCN_-_312_TCN)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Seleukos_(312_TCN_-_63_TCN)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Seleukos_(312_TCN_-_63_TCN)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Nhà Seleukos (312 TCN - 63 TCN)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Seleukos_(312_TCN_-_63_TCN)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Arsaces_(250_TCN_-_226)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Arsaces_(250_TCN_-_226)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Nhà Arsaces (250 TCN - 226)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Arsaces_(250_TCN_-_226)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Sassanid_(226_-_651)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Sassanid_(226_-_651)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Nhà Sassanid (226 - 651)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Sassanid_(226_-_651)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thuộc_Ả_Rập_(651_-_821)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Thuộc_Ả_Rập_(651_-_821)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Thuộc Ả Rập (651 - 821)</span> </div> </a> <ul id="toc-Thuộc_Ả_Rập_(651_-_821)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Các_triều_đại_êmia_tự_chủ_(821_-_1094)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Các_triều_đại_êmia_tự_chủ_(821_-_1094)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>Các triều đại êmia tự chủ (821 - 1094)</span> </div> </a> <ul id="toc-Các_triều_đại_êmia_tự_chủ_(821_-_1094)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thuộc_Thổ_Nhĩ_Kỳ_(1027_-_1239)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Thuộc_Thổ_Nhĩ_Kỳ_(1027_-_1239)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16</span> <span>Thuộc Thổ Nhĩ Kỳ (1027 - 1239)</span> </div> </a> <ul id="toc-Thuộc_Thổ_Nhĩ_Kỳ_(1027_-_1239)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thuộc_Mông_Cổ_(1255_-_1500)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Thuộc_Mông_Cổ_(1255_-_1500)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17</span> <span>Thuộc Mông Cổ (1255 - 1500)</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Thuộc_Mông_Cổ_(1255_-_1500)-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Hiện/ẩn mục Thuộc Mông Cổ (1255 - 1500)</span> </button> <ul id="toc-Thuộc_Mông_Cổ_(1255_-_1500)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Nhà_Y_Nhĩ_Hãn_(1256_-_1353)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Y_Nhĩ_Hãn_(1256_-_1353)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17.1</span> <span>Nhà Y Nhĩ Hãn (1256 - 1353)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Y_Nhĩ_Hãn_(1256_-_1353)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Timur_(1369_-_1505)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Timur_(1369_-_1505)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17.2</span> <span>Nhà Timur (1369 - 1505)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Timur_(1369_-_1505)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Safavid_(1500_-_1722)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Safavid_(1500_-_1722)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">18</span> <span>Nhà Safavid (1500 - 1722)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Safavid_(1500_-_1722)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Thuộc_Afghanistan_(1722_-_1729)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Thuộc_Afghanistan_(1722_-_1729)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">19</span> <span>Thuộc Afghanistan (1722 - 1729)</span> </div> </a> <ul id="toc-Thuộc_Afghanistan_(1722_-_1729)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Afshar_(1736_-_1796)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Afshar_(1736_-_1796)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">20</span> <span>Nhà Afshar (1736 - 1796)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Afshar_(1736_-_1796)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Zand_(1750_-_1794)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Zand_(1750_-_1794)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">21</span> <span>Nhà Zand (1750 - 1794)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Zand_(1750_-_1794)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Qajar_(1781_-_1925)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Qajar_(1781_-_1925)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">22</span> <span>Nhà Qajar (1781 - 1925)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Qajar_(1781_-_1925)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nhà_Pahlavi_(1925_-_1979)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nhà_Pahlavi_(1925_-_1979)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">23</span> <span>Nhà Pahlavi (1925 - 1979)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nhà_Pahlavi_(1925_-_1979)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Iran_hiện_đại_(1979_-_nay)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Iran_hiện_đại_(1979_-_nay)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">24</span> <span>Iran hiện đại (1979 - nay)</span> </div> </a> <ul id="toc-Iran_hiện_đại_(1979_-_nay)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chú_thích" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Chú_thích"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">25</span> <span>Chú thích</span> </div> </a> <ul id="toc-Chú_thích-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tham_khảo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tham_khảo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">26</span> <span>Tham khảo</span> </div> </a> <ul id="toc-Tham_khảo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Nội dung" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Đóng mở mục lục" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Đóng mở mục lục</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Lịch sử Iran</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Xem bài viết trong ngôn ngữ khác. Bài có sẵn trong 75 ngôn ngữ" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-75" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">75 ngôn ngữ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A5%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاريخ إيران – Tiếng Ả Rập" lang="ar" hreflang="ar" data-title="تاريخ إيران" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Tiếng Ả Rập" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Historia_d%27Ir%C3%A1n" title="Historia d'Irán – Tiếng Asturias" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Historia d'Irán" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Tiếng Asturias" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8A%D1%83%D0%BB_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Ираналъул тарих – Tiếng Avaric" lang="av" hreflang="av" data-title="Ираналъул тарих" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="Tiếng Avaric" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran_tarixi" title="İran tarixi – Tiếng Azerbaijan" lang="az" hreflang="az" data-title="İran tarixi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Tiếng Azerbaijan" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Sejarah_Iran" title="Sejarah Iran – Tiếng Indonesia" lang="id" hreflang="id" data-title="Sejarah Iran" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Tiếng Indonesia" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Sejarah_Iran" title="Sejarah Iran – Tiếng Mã Lai" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Sejarah Iran" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Tiếng Mã Lai" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8" title="ইরানের ইতিহাস – Tiếng Bangla" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইরানের ইতিহাস" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Tiếng Bangla" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8B" title="Иран тарихы – Tiếng Bashkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Иран тарихы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Tiếng Bashkir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Istor_Iran" title="Istor Iran – Tiếng Breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Istor Iran" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Tiếng Breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Hist%C3%B2ria_de_l%27Iran" title="Història de l'Iran – Tiếng Catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Història de l'Iran" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Tiếng Catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%BA%D1%83%D0%BD%D2%AB%D1%83%D0%BB%D3%97" title="Иран кунҫулӗ – Tiếng Chuvash" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Иран кунҫулӗ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tiếng Chuvash" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/D%C4%9Bjiny_%C3%8Dr%C3%A1nu" title="Dějiny Íránu – Tiếng Séc" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Dějiny Íránu" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tiếng Séc" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Geschichte_Irans" title="Geschichte Irans – Tiếng Đức" lang="de" hreflang="de" data-title="Geschichte Irans" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Tiếng Đức" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Iraani_ajalugu" title="Iraani ajalugu – Tiếng Estonia" lang="et" hreflang="et" data-title="Iraani ajalugu" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Tiếng Estonia" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%99%CF%81%CE%AC%CE%BD" title="Ιστορία του Ιράν – Tiếng Hy Lạp" lang="el" hreflang="el" data-title="Ιστορία του Ιράν" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Tiếng Hy Lạp" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Iran" title="History of Iran – Tiếng Anh" lang="en" hreflang="en" data-title="History of Iran" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Tiếng Anh" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Historia_de_Ir%C3%A1n" title="Historia de Irán – Tiếng Tây Ban Nha" lang="es" hreflang="es" data-title="Historia de Irán" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Tiếng Tây Ban Nha" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Irango_historia" title="Irango historia – Tiếng Basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Irango historia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Tiếng Basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران – Tiếng Ba Tư" lang="fa" hreflang="fa" data-title="تاریخ ایران" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Tiếng Ba Tư" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_de_l%27Iran" title="Histoire de l'Iran – Tiếng Pháp" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Histoire de l'Iran" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Tiếng Pháp" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Stair_na_hIar%C3%A1ine" title="Stair na hIaráine – Tiếng Ireland" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Stair na hIaráine" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="Tiếng Ireland" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9D%B4%EB%9E%80%EC%9D%98_%EC%97%AD%EC%82%AC" title="이란의 역사 – Tiếng Hàn" lang="ko" hreflang="ko" data-title="이란의 역사" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Tiếng Hàn" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Tarihin_Iran" title="Tarihin Iran – Tiếng Hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Tarihin Iran" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="Tiếng Hausa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իրանի պատմություն – Tiếng Armenia" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Իրանի պատմություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Tiếng Armenia" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%95%E0%A4%BE_%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="ईरान का इतिहास – Tiếng Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="ईरान का इतिहास" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Tiếng Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Povijest_Irana" title="Povijest Irana – Tiếng Croatia" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Povijest Irana" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Tiếng Croatia" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Historio_di_Iran" title="Historio di Iran – Tiếng Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Historio di Iran" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Tiếng Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Storia_dell%27Iran" title="Storia dell'Iran – Tiếng Italy" lang="it" hreflang="it" data-title="Storia dell'Iran" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Tiếng Italy" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%95%D7%A8%D7%99%D7%94_%D7%A9%D7%9C_%D7%90%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%9F" title="היסטוריה של איראן – Tiếng Do Thái" lang="he" hreflang="he" data-title="היסטוריה של איראן" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Tiếng Do Thái" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/%EA%A6%A5%EA%A6%BA%EA%A6%82%EA%A6%B1%EA%A6%B6" title="ꦥꦺꦂꦱꦶ – Tiếng Java" lang="jv" hreflang="jv" data-title="ꦥꦺꦂꦱꦶ" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="Tiếng Java" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%87%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%A8_%E0%B2%87%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%B8" title="ಇರಾನಿನ ಇತಿಹಾಸ – Tiếng Kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಇರಾನಿನ ಇತಿಹಾಸ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="Tiếng Kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ირანის ისტორია – Tiếng Georgia" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ირანის ისტორია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Tiếng Georgia" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Historia_ya_Iran" title="Historia ya Iran – Tiếng Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Historia ya Iran" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Tiếng Swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/D%C3%AEroka_%C3%8Eran%C3%AA" title="Dîroka Îranê – Tiếng Kurd" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Dîroka Îranê" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Tiếng Kurd" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Ir%C4%81nas_v%C4%93sture" title="Irānas vēsture – Tiếng Latvia" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Irānas vēsture" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Tiếng Latvia" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Irano_istorija" title="Irano istorija – Tiếng Litva" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Irano istorija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Tiếng Litva" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n_t%C3%B6rt%C3%A9nelme" title="Irán történelme – Tiếng Hungary" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Irán történelme" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Tiếng Hungary" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Историја на Иран – Tiếng Macedonia" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Историја на Иран" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Tiếng Macedonia" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Tantaran%27_i_Ir%C3%A0na" title="Tantaran' i Iràna – Tiếng Malagasy" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Tantaran' i Iràna" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Tiếng Malagasy" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="इराणचा इतिहास – Tiếng Marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="इराणचा इतिहास" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Tiếng Marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="فارس – Tiếng Ả Rập Ai Cập" lang="arz" hreflang="arz" data-title="فارس" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Tiếng Ả Rập Ai Cập" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/St%C3%B3ria_de_l_Eiran" title="Stória de l Eiran – Tiếng Miranda" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Stória de l Eiran" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="Tiếng Miranda" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Iran" title="Geschiedenis van Iran – Tiếng Hà Lan" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Geschiedenis van Iran" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="Tiếng Hà Lan" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%A4%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%81%AE%E6%AD%B4%E5%8F%B2" title="イランの歴史 – Tiếng Nhật" lang="ja" hreflang="ja" data-title="イランの歴史" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Tiếng Nhật" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bài viết tốt"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Irans_historie" title="Irans historie – Tiếng Na Uy (Bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Irans historie" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Tiếng Na Uy (Bokmål)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Iransk_historie" title="Iransk historie – Tiếng Na Uy (Nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Iransk historie" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Tiếng Na Uy (Nynorsk)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Ist%C3%B2ria_d%27Iran" title="Istòria d'Iran – Tiếng Occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Istòria d'Iran" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Tiếng Occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Eron_tarixi" title="Eron tarixi – Tiếng Uzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Eron tarixi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Tiếng Uzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%88%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%A8_%E0%A8%A6%E0%A8%BE_%E0%A8%87%E0%A8%A4%E0%A8%BF%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B8" title="ਈਰਾਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ – Tiếng Punjab" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਈਰਾਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Tiếng Punjab" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="ایران دی تریخ – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ایران دی تریخ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="د ایران تاریخ – Tiếng Pashto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د ایران تاریخ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Tiếng Pashto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%97%E1%9E%BC%E1%9E%98%E1%9E%B7%E1%9E%9F%E1%9E%B6%E1%9E%9F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%93%E1%9E%99%E1%9F%84%E1%9E%94%E1%9E%B6%E1%9E%99%E1%9E%A2%E1%9F%8A%E1%9E%B8%E1%9E%9A%E1%9F%89%E1%9E%84%E1%9F%8B" title="ភូមិសាស្ត្រនយោបាយអ៊ីរ៉ង់ – Tiếng Khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ភូមិសាស្ត្រនយោបាយអ៊ីរ៉ង់" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="Tiếng Khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Iranu" title="Historia Iranu – Tiếng Ba Lan" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Historia Iranu" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Tiếng Ba Lan" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Hist%C3%B3ria_do_Ir%C3%A3o" title="História do Irão – Tiếng Bồ Đào Nha" lang="pt" hreflang="pt" data-title="História do Irão" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Tiếng Bồ Đào Nha" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Istoria_Iranului" title="Istoria Iranului – Tiếng Romania" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Istoria Iranului" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Tiếng Romania" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0" title="История Ирана – Tiếng Nga" lang="ru" hreflang="ru" data-title="История Ирана" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Tiếng Nga" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia_e_Iranit" title="Historia e Iranit – Tiếng Albania" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Historia e Iranit" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Tiếng Albania" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/History_of_Iran" title="History of Iran – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="History of Iran" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Zgodovina_Irana" title="Zgodovina Irana – Tiếng Slovenia" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Zgodovina Irana" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Tiếng Slovenia" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8E%DA%98%D9%88%D9%88%DB%8C_%D8%A6%DB%8E%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مێژووی ئێران – Tiếng Kurd Miền Trung" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="مێژووی ئێران" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Tiếng Kurd Miền Trung" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/Istorija_Irana" title="Istorija Irana – Tiếng Serbia" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Istorija Irana" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Tiếng Serbia" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Historija_Irana" title="Historija Irana – Tiếng Serbo-Croatia" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Historija Irana" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Tiếng Serbo-Croatia" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Iranin_historia" title="Iranin historia – Tiếng Phần Lan" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Iranin historia" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Tiếng Phần Lan" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Irans_historia" title="Irans historia – Tiếng Thụy Điển" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Irans historia" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Tiếng Thụy Điển" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%88%E0%AE%B0%E0%AE%BE%E0%AE%A9%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AF%8D_%E0%AE%B5%E0%AE%B0%E0%AE%B2%E0%AE%BE%E0%AE%B1%E0%AF%81" title="ஈரானின் வரலாறு – Tiếng Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஈரானின் வரலாறு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tiếng Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/Bor%C4%B1n%C4%9F%C4%B1_%C4%B0ran" title="Borınğı İran – Tiếng Tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Borınğı İran" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="Tiếng Tatar" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%8A%D1%80%D0%B8%D1%85%D0%B8_%D0%AD%D1%80%D0%BE%D0%BD" title="Таърихи Эрон – Tiếng Tajik" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Таърихи Эрон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="Tiếng Tajik" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran_tarihi" title="İran tarihi – Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İran tarihi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%8F_%D0%86%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%83" title="Історія Ірану – Tiếng Ukraina" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Історія Ірану" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Tiếng Ukraina" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران – Tiếng Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="تاریخ ایران" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Tiếng Urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Kaagi_han_Iran" title="Kaagi han Iran – Tiếng Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Kaagi han Iran" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Tiếng Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%9C%97%E5%8E%86%E5%8F%B2" title="伊朗历史 – Tiếng Ngô" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="伊朗历史" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Tiếng Ngô" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%9C%97%E5%8F%B2" title="伊朗史 – Tiếng Quảng Đông" lang="yue" hreflang="yue" data-title="伊朗史" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Tiếng Quảng Đông" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%9C%97%E6%AD%B7%E5%8F%B2" title="伊朗歷史 – Tiếng Trung" lang="zh" hreflang="zh" data-title="伊朗歷史" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Tiếng Trung" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Persia" title="Persia – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Persia" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q28926#sitelinks-wikipedia" title="Sửa liên kết giữa ngôn ngữ" class="wbc-editpage">Sửa liên kết</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Không gian tên"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" title="Xem bài viết [c]" accesskey="c"><span>Bài viết</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" rel="discussion" title="Thảo luận về trang này [t]" accesskey="t"><span>Thảo luận</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Thay đổi biến thể ngôn ngữ" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Tiếng Việt</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Giao diện"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran"><span>Đọc</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit" title="Sửa đổi trang này [v]" accesskey="v"><span>Sửa đổi</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit" title="Sửa đổi mã nguồn của trang này [e]" accesskey="e"><span>Sửa mã nguồn</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=history" title="Các phiên bản cũ của trang này [h]" accesskey="h"><span>Xem lịch sử</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Công cụ trang"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Công cụ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Công cụ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Công cụ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ẩn</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Thêm tùy chọn" > <div class="vector-menu-heading"> Tác vụ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran"><span>Đọc</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit" title="Sửa đổi trang này [v]" accesskey="v"><span>Sửa đổi</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit" title="Sửa đổi mã nguồn của trang này [e]" accesskey="e"><span>Sửa mã nguồn</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=history"><span>Xem lịch sử</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Chung </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_%C4%91%E1%BA%BFn_%C4%91%C3%A2y/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" title="Các trang liên kết đến đây [j]" accesskey="j"><span>Các liên kết đến đây</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_li%C3%AAn_quan/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" rel="nofollow" title="Thay đổi gần đây của các trang liên kết đến đây [k]" accesskey="k"><span>Thay đổi liên quan</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Trang_%C4%91%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t" title="Một danh sách chứa tất cả trang đặc biệt [q]" accesskey="q"><span>Trang đặc biệt</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&oldid=71218963" title="Liên kết thường trực đến phiên bản này của trang"><span>Liên kết thường trực</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=info" title="Thêm chi tiết về trang này"><span>Thông tin trang</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Tr%C3%ADch_d%E1%BA%ABn&page=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&id=71218963&wpFormIdentifier=titleform" title="Hướng dẫn cách trích dẫn trang này"><span>Trích dẫn trang này</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fvi.wikipedia.org%2Fwiki%2FL%25E1%25BB%258Bch_s%25E1%25BB%25AD_Iran"><span>Lấy URL ngắn gọn</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:QrCode&url=https%3A%2F%2Fvi.wikipedia.org%2Fwiki%2FL%25E1%25BB%258Bch_s%25E1%25BB%25AD_Iran"><span>Tải mã QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> In và xuất </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:S%C3%A1ch&bookcmd=book_creator&referer=L%E1%BB%8Bch+s%E1%BB%AD+Iran"><span>Tạo một quyển sách</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:DownloadAsPdf&page=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=show-download-screen"><span>Tải dưới dạng PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&printable=yes" title="Bản để in ra của trang [p]" accesskey="p"><span>Bản để in ra</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Tại dự án khác </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:History_of_Iran" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q28926" title="Liên kết đến khoản mục kết nối trong kho dữ liệu [g]" accesskey="g"><span>Khoản mục Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Công cụ trang"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Giao diện"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Giao diện</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ẩn</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Bách khoa toàn thư mở Wikipedia</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="vi" dir="ltr"><table class="vertical-navbox nowraplinks plainlist" style="float:right;clear:right;width:22.0em;margin:0 0 1.0em 1.0em;background:#f9f9f9;border:1px solid #aaa;padding:0.2em;border-spacing:0.4em 0;text-align:center;line-height:1.4em;font-size:88%"><tbody><tr><th style="padding:0.2em 0.4em 0.2em;font-size:145%;line-height:1.2em"><div style="margin: -0.2em 0; font-size:65%; font-weight:normal;">Bài này nằm trong <a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" title="Thể loại:Lịch sử Iran"><b>loạt bài</b></a> về</div></th> </tr><tr> <th class="vcard navbox-title" style="background: none; font-size: 145%;padding: 0.15em 0.1em;line-height: 1.2em;"><a class="mw-selflink selflink">Lịch sử <span class="fn org label">Iran</span></a></th> </tr><tr><td style="padding: 0.2em; border-bottom: 1px solid #ccc;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Tachar_Persepolis_Iran.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Tachar_Persepolis_Iran.JPG/220px-Tachar_Persepolis_Iran.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Tachar_Persepolis_Iran.JPG/330px-Tachar_Persepolis_Iran.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Tachar_Persepolis_Iran.JPG/440px-Tachar_Persepolis_Iran.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></td></tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em"> <div class="NavFrame collapsed" style="border:none;padding:0"><div class="NavHead" style="font-size:105%;background:transparent;text-align:left;background:#eee;text-align:center;"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A7n_tho%E1%BA%A1i_Ba_T%C6%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thần thoại Ba Tư (trang không tồn tại)">Huyền sử</a></div><div class="NavContent" style="font-size:105%;padding:0.2em 0 0.4em;text-align:center"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Pishdadi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Pishdadi (trang không tồn tại)">Nhà Pishdadi</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Kayani" title="Nhà Kayani">Nhà Kayani</a></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em"> <div class="NavFrame collapsed" style="border:none;padding:0"><div class="NavHead" style="font-size:105%;background:transparent;text-align:left;background:#eee;text-align:center;"><a href="#REDIRECT_Lịch_sử_Iran#Tiền_sử">Thời kỳ cổ đại</a></div><div class="NavContent" style="font-size:105%;padding:0.2em 0 0.4em;text-align:center"><table style="width:100%;border-collapse:collapse;border-spacing:0px 0px;border:none"><tbody><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> <i><a href="/wiki/Tr%C6%B0%E1%BB%9Bc_C%C3%B4ng_Nguy%C3%AAn" class="mw-redirect" title="Trước Công Nguyên">Trước Công Nguyên</a></i> (TCN)</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BB%81n_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiền sử Iran (trang không tồn tại)">Tiền sử Iran</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> Thời cổ đại–4000</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_ho%C3%A1_Kura%E2%80%93Araxes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn hoá Kura–Araxes (trang không tồn tại)">Văn hoá Kura–Araxes</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 3400–2000</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Proto-Elamite&action=edit&redlink=1" class="new" title="Proto-Elamite (trang không tồn tại)">Proto-Elamite</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 3200–2700</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_h%C3%B3a_Jiroft&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn hóa Jiroft (trang không tồn tại)">Văn hóa Jiroft</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> <a href="/wiki/Circa" title="Circa">c.</a> 3100 – c. 2200</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Elam" title="Elam">Elam</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 2700–539</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Akkad" title="Đế quốc Akkad">Đế quốc Akkad</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 2400–2150</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Kassite" title="Người Kassite">Người Kassite</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> <a href="/wiki/Circa" title="Circa">c.</a> 1500 – c. 1155</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2n_Assyria" title="Đế quốc Tân Assyria">Đế quốc Tân Assyria</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 911–609</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Urartu" title="Urartu">Urartu</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 860–590</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Mannaeans&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mannaeans (trang không tồn tại)">Mannaeans</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 850–616</td></tr></tbody></table></div></div></td> </tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em"> <div class="NavFrame collapsed" style="border:none;padding:0"><div class="NavHead" style="font-size:105%;background:transparent;text-align:left;background:#eee;text-align:center;"><a href="#REDIRECT_Lịch_sử_Iran#Cổ_đại">Thời kỳ Đế quốc</a></div><div class="NavContent" style="font-size:105%;padding:0.2em 0 0.4em;text-align:center"><table style="width:100%;border-collapse:collapse;border-spacing:0px 0px;border:none"><tbody><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Medes" class="mw-redirect" title="Medes">Đế quốc Media</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 678–550 TCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> (<a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Scythia" title="Người Scythia">Vương quốc Scythia</a>)</td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 652–625 TCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2n_Babylon" title="Đế quốc Tân Babylon">Đế quốc Tân Babylon</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 626–539 TCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Achaemenes" class="mw-redirect" title="Nhà Achaemenes">Đế quốc Achaemenes</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 550–330 TCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Armenia_(c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i)" title="Vương quốc Armenia (cổ đại)">Vương quốc Armenia</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 331 TCN – 428 SCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Atropatene&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atropatene (trang không tồn tại)">Atropatene</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> Thập niên 320 TCN – Thế kỷ III SCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Cappadocia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Cappadocia (trang không tồn tại)">Vương quốc Cappadocia</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> Thập niên 320 TCN – 17 SCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Seleukos" class="mw-redirect" title="Đế quốc Seleukos">Đế quốc Seleukos</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 312–63 TCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Pontus" class="mw-redirect" title="Vương quốc Pontus">Vương quốc Pontus</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 281–62 TCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Frataraka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Frataraka (trang không tồn tại)">Nhà Frataraka</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> Thế kỷ III TCN – c. 222 SCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Parthia" title="Đế quốc Parthia">Đế quốc Parthia</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 247 TCN – 224 SCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Suren&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Suren (trang không tồn tại)">Vương quốc Suren</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 119 TCN – 240 SCN</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Sassanid" class="mw-redirect" title="Nhà Sassanid">Đế quốc Sasania</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 224–651</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Zarmihr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Zarmihr (trang không tồn tại)">Nhà Zarmihr</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> Thế kỷ VI – 785</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Qarinvand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Qarinvand (trang không tồn tại)">Nhà Qarinvand</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> Thập niên 550 – Thế kỷ XI</td></tr></tbody></table></div></div></td> </tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em"> <div class="NavFrame collapsed" style="border:none;padding:0"><div class="NavHead" style="font-size:105%;background:transparent;text-align:left;background:#eee;text-align:center;"><a href="#REDIRECT_Lịch_sử_Iran#Iran_Trung_đại">Thời kỳ Trung đại</a></div><div class="NavContent" style="font-size:105%;padding:0.2em 0 0.4em;text-align:center"><table style="width:100%;border-collapse:collapse;border-spacing:0px 0px;border:none"><tbody><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Rashidun" title="Nhà Rashidun">Nhà Rashidun</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 632-661</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Omeyyad" title="Nhà Omeyyad">Nhà Omeyyad</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 661–750</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Abbas" title="Nhà Abbas">Nhà Abbas</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 750–1258</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Dabuy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Dabuy (trang không tồn tại)">Nhà Dabuy</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 642–760</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Bavand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Bavand (trang không tồn tại)">Nhà Bavand</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 651–1349</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Masmughan_c%E1%BB%A7a_Damavand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Masmughan của Damavand (trang không tồn tại)">Masmughan của Damavand</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 651–760</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Paduspan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paduspan (trang không tồn tại)">Paduspan</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 665–1598</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Justan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Justan (trang không tồn tại)">Justan</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 791 – thế kỷ XI</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Alid_%E1%BB%9F_mi%E1%BB%81n_b%E1%BA%AFc_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các triều đại Alid ở miền bắc Iran (trang không tồn tại)">Các triều đại Alid</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 864 – thế kỷ XIV</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Tahiri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Tahiri (trang không tồn tại)">Nhà Tahiri</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 821–873</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Saman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Saman (trang không tồn tại)">Đế quốc Saman</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 819–999</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Saffar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Saffar (trang không tồn tại)">Nhà Saffar</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 861–1003</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Ghur" title="Nhà Ghur">Nhà Ghur</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> trước 879 – 1141</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Saj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Saj (trang không tồn tại)">Nhà Saj</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 889–929</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Sallar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Sallar (trang không tồn tại)">Nhà Sallar</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 919–1062</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ziyar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ziyar (trang không tồn tại)">Nhà Ziyar</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 930–1090</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Banu_Ilyas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Banu Ilyas (trang không tồn tại)">Ilyas</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 932–968</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Buy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Buy (trang không tồn tại)">Nhà Buy</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 934–1062</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ghaznav&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ghaznav (trang không tồn tại)">Nhà Ghaznav</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 977–1186</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Kakuy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Kakuy (trang không tồn tại)">Nhà Kakuy</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1008–1141</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Nasr_(Sistan)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Nasr (Sistan) (trang không tồn tại)">Nhà Nasr</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1029–1236</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Shabankara&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shabankara (trang không tồn tại)">Shabankara</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1030–1355</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Seljuk" title="Đế quốc Seljuk">Đế quốc Seljuk</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1037–1194</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Khwarezm-Shah" title="Nhà Khwarezm-Shah">Nhà Khwarezm-Shah</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1077–1231</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Eldiguz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Eldiguz (trang không tồn tại)">Nhà Eldiguz</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1135–1225</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Atabeg_c%E1%BB%A7a_Yazd&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atabeg của Yazd (trang không tồn tại)">Atabeg của Yazd</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1141–1319</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Salghur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Salghur (trang không tồn tại)">Nhà Salghur</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1148–1282</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Hazarasp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Hazarasp (trang không tồn tại)">Nhà Hazarasp</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1155–1424</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Mihraban&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Mihraban (trang không tồn tại)">Nhà Mihraban</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1236–1537</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Kurt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Kurt (trang không tồn tại)">Nhà Kurt</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1244–1396</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/H%C3%A3n_qu%E1%BB%91c_Y_Nhi" title="Hãn quốc Y Nhi">Hãn quốc Y Nhi</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1256–1335</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Choban&action=edit&redlink=1" class="new" title="Choban (trang không tồn tại)">Nhà Choban</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1335–1357</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Muzaffar_(Iran)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Muzaffar (Iran) (trang không tồn tại)">Nhà Muzaffar</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1335–1393</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Sultan_Jalair&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sultan Jalair (trang không tồn tại)">Nhà Jalair</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1337–1376</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Sarbadar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sarbadar (trang không tồn tại)">Sarbadar</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1337–1376</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Inju&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Inju (trang không tồn tại)">Nhà Inju</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1335–1357</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Afrasiyab&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Afrasiyab (trang không tồn tại)">Nhà Afrasiyab</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1349–1504</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Marashis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marashis (trang không tồn tại)">Marashis</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1359–1596</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Timur" class="mw-redirect" title="Nhà Timur">Đế quốc Timur</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1370–1507</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Karkiya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Karkiya (trang không tồn tại)">Nhà Karkiya</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1370s–1592</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Kara_Koyunlu" class="mw-redirect" title="Kara Koyunlu">Kara Koyunlu</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1406–1468</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Aq_Qoyunlu" title="Aq Qoyunlu">Aq Qoyunlu</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1468–1508</td></tr></tbody></table></div></div></td> </tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em"> <div class="NavFrame collapsed" style="border:none;padding:0"><div class="NavHead" style="font-size:105%;background:transparent;text-align:left;background:#eee;text-align:center;"><a href="#REDIRECT_Lịch_sử_Iran#Cận_đại_(1502–1925)">Thời kỳ Cận đại</a></div><div class="NavContent" style="font-size:105%;padding:0.2em 0 0.4em;text-align:center"><table style="width:100%;border-collapse:collapse;border-spacing:0px 0px;border:none"><tbody><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Safavid" title="Nhà Safavid">Nhà Safavid</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1501–1736</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> (<a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Hotak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Hotak (trang không tồn tại)">Nhà Hotak</a>)</td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1722–1729</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Afshar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Afshar (trang không tồn tại)">Nhà Afshar</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1736–1796</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=H%C3%A3n_qu%E1%BB%91c_Talysh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hãn quốc Talysh (trang không tồn tại)">Hãn quốc Talysh</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1747–1826</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Zand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Zand (trang không tồn tại)">Nhà Zand</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1751–1794</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Qajar" title="Nhà Qajar">Nhà Qajar</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1789–1925</td></tr></tbody></table></div></div></td> </tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em"> <div class="NavFrame collapsed" style="border:none;padding:0"><div class="NavHead" style="font-size:105%;background:transparent;text-align:left;background:#eee;text-align:center;"><a href="#REDIRECT_Lịch_sử_Iran#Nhà_Pahlavi_(1925_-_1979)">Thời kỳ Hiện đại</a></div><div class="NavContent" style="font-size:105%;padding:0.2em 0 0.4em;text-align:center"><table style="width:100%;border-collapse:collapse;border-spacing:0px 0px;border:none"><tbody><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Pahlavi" class="mw-redirect" title="Nhà Pahlavi">Nhà Pahlavi</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1925–1979</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=Ch%C3%ADnh_ph%E1%BB%A7_L%C3%A2m_th%E1%BB%9Di_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chính phủ Lâm thời Iran (trang không tồn tại)">Chính phủ Lâm thời Iran</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1979–1980</td></tr><tr style="vertical-align:top"><td style="text-align:left;padding-right:0.2em"> <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Cộng hòa Hồi giáo Iran (trang không tồn tại)">Lịch sử Cộng hòa Hồi giáo Iran</a></td><td style="text-align:right;font-size:90%;white-space:nowrap"> 1980–nay</td></tr></tbody></table></div></div></td> </tr><tr><td style="padding:0 0.1em 0.4em"> <div class="NavFrame collapsed" style="border:none;padding:0"><div class="NavHead" style="font-size:105%;background:transparent;text-align:left;background:#eee;text-align:center;">Bài liên quan</div><div class="NavContent" style="font-size:105%;padding:0.2em 0 0.4em;text-align:center"><div class="hlist"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=T%C3%AAn_g%E1%BB%8Di_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tên gọi Iran (trang không tồn tại)">Tên gọi</a></li> <li><a href="/wiki/Danh_s%C3%A1ch_vua_Ba_T%C6%B0" title="Danh sách vua Ba Tư">Quân chủ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Kinh_t%E1%BA%BF_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Kinh tế Iran (trang không tồn tại)">Lịch sử Kinh tế</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Qu%C3%A2n_s%E1%BB%B1_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Quân sự Iran (trang không tồn tại)">Lịch sử Quân sự</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_tranh_li%C3%AAn_quan_%C4%91%E1%BA%BFn_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến tranh liên quan đến Iran (trang không tồn tại)">Chiến tranh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nguy%C3%AAn_th%E1%BB%A7_qu%E1%BB%91c_gia_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nguyên thủ quốc gia Iran (trang không tồn tại)">Nguyên thủ quốc gia</a></li></ul> </div></div></div></td> </tr><tr><td style="padding:0.3em 0.4em 0.3em;font-weight:bold;border-top: 1px solid #aaa; border-bottom: 1px solid #aaa;"> <a href="/w/index.php?title=Ni%C3%AAn_bi%E1%BB%83u_l%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Niên biểu lịch sử Iran (trang không tồn tại)">Niên biểu</a><br /></td></tr><tr><td style="text-align:right;font-size:115%;padding-top: 0.6em;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-xem"><a href="/wiki/B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" title="Bản mẫu:Lịch sử Iran"><abbr title="Xem bản mẫu này">x</abbr></a></li><li class="nv-thảo luận"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thảo luận Bản mẫu:Lịch sử Iran (trang không tồn tại)"><abbr title="Thảo luận bản mẫu này">t</abbr></a></li><li class="nv-sửa"><a class="external text" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit"><abbr title="Sửa bản mẫu này">s</abbr></a></li></ul></div></td></tr></tbody></table> <p><b>Lịch sử Iran</b> hay còn được gọi là <b>lịch sử Ba Tư</b>, là lịch sử bao gồm nhiều đế quốc khác nhau trong suốt nhiều thiên niên kỷ qua tại <a href="/wiki/Cao_nguy%C3%AAn_Iran" class="mw-redirect" title="Cao nguyên Iran">Cao nguyên Iran</a> và các khu vực xung quanh. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ba_T%C6%B0" title="Đế quốc Ba Tư">Đế quốc Ba Tư</a> là đế quốc đầu tiên trong một loạt các <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c" title="Đế quốc">đế quốc</a> trong lịch sử cai trị vùng Cao nguyên Iran (Irān - "Đất của các chủng tộc Aryan"). Theo một số quyển sử do người <a href="/wiki/Ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Châu Âu">Âu</a> viết, đế quốc này bắt nguồn từ hai Vương quốc Đông Ba Tư (<a href="/w/index.php?title=Parsua&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parsua (trang không tồn tại)">Parsua</a>) và Tây Ba Tư (<a href="/wiki/Anshan" class="mw-redirect" title="Anshan">Anshan</a>) do <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Achaemenes" class="mw-redirect" title="Nhà Achaemenes">nhà Achaemenes</a> (690–328 trước <a href="/wiki/C%C3%B4ng_nguy%C3%AAn" class="mw-redirect" title="Công nguyên">Công nguyên</a>) trị vì. Nhà Achaemenes thuộc sắc tộc Ba Tư của người <a href="/wiki/Aryan" class="mw-redirect" title="Aryan">Aryan</a> xuất phát từ khu vực tỉnh Pars của Iran ngày nay. Trong nghiên cứu lịch sử Đế quốc Ba Tư cổ đại, người ta thường bị lệ thuộc nhiều vào các nhà <a href="/wiki/S%E1%BB%AD_h%E1%BB%8Dc" class="mw-redirect" title="Sử học">sử học</a> <a href="/wiki/Hy_L%E1%BA%A1p_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Hy Lạp cổ đại">Hy Lạp cổ đại</a>, điển hình như các tác phẩm kinh điển của <a href="/wiki/Herodotos" title="Herodotos">Herodotos</a> và <a href="/wiki/Xenophon" title="Xenophon">Xenophon</a>. Lý do là vì người Ba Tư xưa chỉ thể hiện lòng sùng kính các vị vua của họ qua việc cúng tế tông miếu, chứ không viết sách vở gì cả.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Tuy nhiên, một số người có tư tưởng "Đại dân tộc Iran", liệt một số triều đại người ngoại quốc vào <b>lịch sử Iran</b>. Theo cách nhìn này đế quốc Ba Tư được khởi đầu với những người Medes, sau khi họ cùng với <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Babylonia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Babylonia (trang không tồn tại)">người Babylonia</a> tiêu diệt <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Assyria" class="mw-redirect" title="Đế quốc Assyria">đế quốc Assyria</a>, và khởi lập <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Media" class="mw-redirect" title="Đế quốc Media">đế quốc Media</a>. <a href="/wiki/Vua" title="Vua">Vua</a> xứ Anshan là Cyrus II (khoảng năm 575 - 529 trước <a href="/wiki/C%C3%B4ng_Nguy%C3%AAn" title="Công Nguyên">Công Nguyên</a>), tức <a href="/wiki/Cyrus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%90%E1%BA%BF" class="mw-redirect" title="Cyrus Đại Đế">Cyrus Đại Đế</a>, lên nối ngôi vào năm 559 trước Công Nguyên) và đánh bại vua Media là <a href="/wiki/Astyages" title="Astyages">Astyages</a> tại <a href="/w/index.php?title=Ecbatana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ecbatana (trang không tồn tại)">Ecbatana</a>, thống nhất hai dân tộc Ba Tư và Media thành một <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Achaemenes" title="Đế quốc Achaemenes">Đế quốc Achaemenes</a> vào năm 550 trước Công Nguyên.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Với chiến thắng hiển hách này, người Ba Tư trở thành bá chủ của châu Á, vì họ là nỗi sở hãi của các lân bang hùng mạnh. Dường như Cyrus Đại Đế đã chinh phạt một Vương quốc lân cận và giết cả vua nước ấy.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ông cũng thực hiện chiến thuật xuất sắc và giành chiến thắng vang dội, chinh phạt được <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Lydia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Lydia (trang không tồn tại)">Đế quốc Lydia</a> vào nam 547 trước Công Nguyên.<sup id="cite_ref-Farokh4043_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Farokh4043-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Sau đó, ông tiêu diệt được <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_T%C3%A2n_Babylon" title="Đế quốc Tân Babylon">Đế quốc Tân Babylonia</a>, rôi đưa người <a href="/wiki/Do_Th%C3%A1i" class="mw-disambig" title="Do Thái">Do Thái</a> trở về <a href="/wiki/Jerusalem" title="Jerusalem">Jerusalem</a>. Ông lập nên một Đế quốc Thế giới đầu tiên và để lại tiếng vang cho đến ngày nay. Đế quốc Ba Tư trở thành đế quốc huy hoàng nhất trong mọi quốc gia <a href="/wiki/Ch%C3%A2u_%C3%81" title="Châu Á">châu Á</a> đương thời, do đó nhân dân tôn vinh Cyrus Đại Đế là vị "Quốc tổ" của họ.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Cuộc chinh phạt Ba Tư của quân Hồi giáo (633–656) kết thúc <a href="/wiki/Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i_Sassanid" class="mw-redirect" title="Triều đại Sassanid">triều đại Sassanid</a>. Từ thế kỷ 8 tới 10, dân Ba Tư dần dần bị thuần hóa qua đạo Hồi giáo, dẫn đến sự suy sụp của <a href="/wiki/H%E1%BB%8Fa_gi%C3%A1o" title="Hỏa giáo">Hỏa giáo</a>. Tuy nhiên, các thành tựu của người Ba Tư không hề bị mất nhưng bị nền văn minh Hồi giáo hấp thụ. </p><p>Sau nhiều thế kỷ bị quân ngoại bang đô hộ và chiếm đóng và một số triều đại ngắn ngủi của người Ba Tư, cuối cùng vào năm 1501, nước Ba Tư được thống nhất bởi <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Safavid" title="Nhà Safavid">triều đại Safavid</a>, điều đó dẫn tới sự thay đổi từ đạo <a href="/wiki/H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Sunni" title="Hồi giáo Sunni">Hồi giáo Sunni</a> qua đạo <a href="/wiki/H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Shia" title="Hồi giáo Shia">Hồi giáo Shi'a</a> thành đạo chính thức của vương triều. Sự kiện đó đã trở thành sự kiện quan trọng nhất trong lịch sử Ba Tư.<sup id="cite_ref-savoryeiref_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-savoryeiref-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-islamic1600_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-islamic1600-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ba Tư được cai trị bởi các vị vua được gọi là "shah" từ năm 1501 cho tới <a href="/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_Iran" class="mw-redirect" title="Cách mạng Iran">cách mạng Iran</a> xảy ra vào năm 1979 và từ đó trở thành <a href="/wiki/Iran" title="Iran">Iran</a>.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Britannica_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-Britannica-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tổng_quan"><span id="T.E1.BB.95ng_quan"></span>Tổng quan</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=1" title="Sửa đổi phần “Tổng quan”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=1" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tổng quan"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Iran có một lịch sử bao gồm lãnh thổ có biên giới khá cố định từ <a href="/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_20" title="Thế kỷ 20">thế kỷ XX</a>, và lịch sử của vài dân tộc đã sống trên lãnh thổ này từ nhiều thế hệ. Đặc biệt nhất là dân tộc Ba Tư, với một sức mạnh bản sắc văn hóa hiếm có, đã mấy phen đứng vững không bị ngoại bang đồng hóa, và còn đồng hóa lại các <a href="/wiki/Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Triều đại">triều đại</a>, chủng tộc đô hộ đất nước họ. </p><p>Theo con số đưa ra của CIA World Fact Book vào tháng 7 năm 2009,<sup id="cite_ref-CIA_World_Fact_Book_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-CIA_World_Fact_Book-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, nước Iran có khoảng 66,4 triệu dân, trong đó <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Ba_T%C6%B0" title="Người Ba Tư">người Ba Tư</a> chiếm 51%, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Azerbaijan" title="Người Azerbaijan">người Azerbaijan</a> 24%, <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Gilak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Gilak (trang không tồn tại)">người Gilak</a> và <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Mazandaran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Mazandaran (trang không tồn tại)">người Mazandaran</a> 8%, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Kurd" title="Người Kurd">người Kurd</a> 7%, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp" title="Người Ả Rập">người Ả Rập</a> 3%, <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Lur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Lur (trang không tồn tại)">người Lur</a> 2%, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Baloch" title="Người Baloch">người Baloch</a> 2%, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Turkmen" title="Người Turkmen">người Turkmen</a> 2%, và 1% là các sắc dân khác. </p><p>Trong các chủng tộc kể trên, người Ba Tư, Gilak, Mazandaran, Kurd, Lur và Baloch thuộc gia đình tộc Iran. Người Azerbaijan nguyên thủy thuộc Hồi tộc, tức tộc Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng nay cũng đã lai nhiều với tộc Iran và tộc <a href="/wiki/Kavkaz" title="Kavkaz">Kavkaz</a>. Ngoài ra, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Tajik" title="Người Tajik">người Tajik</a> ở <a href="/wiki/Tajikistan" title="Tajikistan">Tajikistan</a> và <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Pashtun" title="Người Pashtun">người Pashtun</a> ở <a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a> cũng thuộc tộc Iran. Người Baloch cũng có mặt đông đảo ở <a href="/wiki/Pakistan" title="Pakistan">Pakistan</a>. Vì vậy, những người theo lý tưởng "Đại dân tộc Iran" thường sáp nhập lịch sử một số nước lân bang vào lịch sử Iran. </p><p>Những triều đại lớn của Iran đã từng hùng cứ những vùng đất rộng lớn bao quanh Iran ngày nay. Những vùng đất này, trước và sau những thời đại đó, có khi cũng được tính vào lịch sử Iran trong một số trường hợp. </p><p>Với những khám phá khảo cổ từ thế kỷ 19, nhiều trang lịch sử thời cổ đại của Iran đã được tìm lại, tranh cãi, viết thêm, và cũng có khi bị xóa bỏ vì một số lý thuyết bị chứng minh là không vững khi đối chiếu với các khám phá mới. </p><p>Khoảng thời gian dài xấp xỉ 7.000 năm, trên một vùng đất rộng bao la, với nhiều chủng tộc, nhiều triều đại, và nhiều lằn ranh không rõ ràng về thời gian, về không gian, về huyết hệ khiến cho lịch sử Iran rất phong phú và phức tạp. Tuy nhiên, nhờ có vài triều đại của người Ba Tư cai trị những lãnh thổ lớn, đại cương của lịch sử Iran lại đơn giản và dễ nhớ. Ngoài các triều đại đó ra, cách phân định các thời kỳ trong lịch sử Iran thường khác biệt nhau, tùy theo các tiêu chuẩn nào đã được chọn về cương thổ địa lý, về nhân chủng học, v.v… </p><p>Bảng tổng quan dưới đây liệt kê một số triều đại trong lịch sử Iran. Còn rất nhiều triều đại, nhất là thời thượng cổ, vắng mặt trong bảng tổng quan này. </p> <table style="border:0px background-color:#f7f8ff; padding:0px;" align="center"> <tbody><tr> <td> <div class="timeline-wrapper"><map name="timeline_3vtmgsvfwlog51iwra8lydvsfgx4gnd"><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Safavid" coords="682,194,756,214" title="Nhà Safavid" alt="Nhà Safavid" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Khwarezm%2DShah" coords="613,194,716,214" title="Nhà Khwarezm-Shah" alt="Nhà Khwarezm-Shah" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Alavid" coords="576,194,645,214" title="Nhà Alavid" alt="Nhà Alavid" /><area shape="rect" href="/wiki/Ak_Koyunlu" coords="663,173,755,194" title="Ak Koyunlu" alt="Ak Koyunlu" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Seljuk" coords="612,173,681,194" title="Nhà Seljuk" alt="Nhà Seljuk" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Pahlavi" coords="745,153,820,173" title="Nhà Pahlavi" alt="Nhà Pahlavi" /><area shape="rect" href="/wiki/Qara_Koyunlu" coords="663,153,765,173" title="Qara Koyunlu" alt="Qara Koyunlu" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Ghaznavi" coords="601,153,681,173" title="Nhà Ghaznavi" alt="Nhà Ghaznavi" /><area shape="rect" href="/wiki/C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_Iran" coords="748,132,834,153" title="Cộng hòa Hồi giáo Iran" alt="Cộng hòa Hồi giáo Iran" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Timur" coords="661,132,725,153" title="Nhà Timur" alt="Nhà Timur" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Buya" coords="591,132,650,153" title="Nhà Buya" alt="Nhà Buya" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Kartid" coords="643,112,712,132" title="Nhà Kartid" alt="Nhà Kartid" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Samani" coords="582,112,652,132" title="Nhà Samani" alt="Nhà Samani" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Qajar" coords="724,91,787,112" title="Nhà Qajar" alt="Nhà Qajar" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Jalayirid" coords="657,91,743,112" title="Nhà Jalayirid" alt="Nhà Jalayirid" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Ziyar" coords="590,91,654,112" title="Nhà Ziyar" alt="Nhà Ziyar" /><area shape="rect" href="/wiki/Mannae" coords="305,91,375,112" title="Mannae" alt="Mannae" /><area shape="rect" href="/wiki/V%C4%83n_h%C3%B3a_Zayandeh_Rud" coords="6,91,109,112" title="Văn hóa Zayandeh Rud" alt="Văn hóa Zayandeh Rud" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Afshar" coords="717,71,786,91" title="Nhà Afshar" alt="Nhà Afshar" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Muzaffar" coords="653,71,734,91" title="Nhà Muzaffar" alt="Nhà Muzaffar" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Tahir" coords="574,71,638,91" title="Nhà Tahir" alt="Nhà Tahir" /><area shape="rect" href="/wiki/Parthia" coords="432,71,507,91" title="Parthia" alt="Parthia" /><area shape="rect" href="/wiki/Media_(Iran)" coords="352,71,416,91" title="Media (Iran)" alt="Media (Iran)" /><area shape="rect" href="/wiki/Aratta" coords="85,71,154,91" title="Aratta" alt="Aratta" /><area shape="rect" href="/wiki/S%C6%A1_Elam" coords="6,71,87,91" title="Sơ Elam" alt="Sơ Elam" /><area shape="rect" href="/wiki/Y_Nh%C4%A9_H%C3%A3n" coords="645,50,742,71" title="Y Nhĩ Hãn" alt="Y Nhĩ Hãn" /><area shape="rect" href="/wiki/Iran_thu%E1%BB%99c_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp" coords="534,50,664,71" title="Iran thuộc Ả Rập" alt="Iran thuộc Ả Rập" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Achaemenes" coords="376,50,467,71" title="Nhà Achaemenes" alt="Nhà Achaemenes" /><area shape="rect" href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Jiroft" coords="104,50,257,71" title="Vương quốc Jiroft" alt="Vương quốc Jiroft" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Zand" coords="719,30,777,50" title="Nhà Zand" alt="Nhà Zand" /><area shape="rect" href="/wiki/Iran_thu%E1%BB%99c_M%C3%B4ng_C%E1%BB%95" coords="634,30,770,50" title="Iran thuộc Mông Cổ" alt="Iran thuộc Mông Cổ" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Saffar" coords="583,30,653,50" title="Nhà Saffar" alt="Nhà Saffar" /><area shape="rect" href="/wiki/Nh%C3%A0_Sassanid" coords="494,30,575,50" title="Nhà Sassanid" alt="Nhà Sassanid" /><area shape="rect" href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Seleukos" coords="408,30,488,50" title="Vương quốc Seleukos" alt="Vương quốc Seleukos" /><area shape="rect" href="/wiki/Elam" coords="149,30,208,50" title="Elam" alt="Elam" /></map><img usemap="#timeline_3vtmgsvfwlog51iwra8lydvsfgx4gnd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/vi/timeline/3vtmgsvfwlog51iwra8lydvsfgx4gnd.png" /></div> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Thời_kỳ_tiền_triều_đại"><span id="Th.E1.BB.9Di_k.E1.BB.B3_ti.E1.BB.81n_tri.E1.BB.81u_.C4.91.E1.BA.A1i"></span>Thời kỳ tiền triều đại</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=2" title="Sửa đổi phần “Thời kỳ tiền triều đại”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=2" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thời kỳ tiền triều đại"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Trên <a href="/wiki/S%C6%A1n_nguy%C3%AAn_Iran" title="Sơn nguyên Iran">cao nguyên Iran</a> có hàng chục di chỉ <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_ti%E1%BB%81n_s%E1%BB%AD" title="Thời tiền sử">thời tiền sử</a> chứng tích của nhiều nền văn hóa cổ và sự định cư ở đô thị từ thiên niên kỷ thứ IV trước <a href="/wiki/C%C3%B4ng_Nguy%C3%AAn" title="Công Nguyên">Công nguyên</a>. </p><p>Người Iran thời sơ sử khởi sắc sau sự phân khai của các nhóm chủng tộc Âu-Ấn, và dấu tích họ được tìm thấy tại khu vực khảo cổ Bactria-Margiana, một trung tâm văn minh <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BB%93_%C4%91%E1%BB%93ng" title="Thời đại đồ đồng">thời đại đồ đồng</a> của miền <a href="/wiki/Trung_%C3%81" title="Trung Á">Trung Á</a>. Các bộ lạc Aryan và đến cao nguyên Iran vào thiên niên kỷ thứ ba và thứ hai trước Công nguyên, và có lẽ bằng nhiều đợt. Lâu dần họ phân biệt thành các nhóm tộc phía đông và các nhóm phía tây. Đến thiên niên kỷ thứ nhất TCN, nhóm phía tây gồm có các dân tộc <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Media" title="Người Media">Media</a>, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Ba_T%C6%B0" title="Người Ba Tư">Ba Tư</a>, <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Bactria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Bactria (trang không tồn tại)">Bactria</a> và <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Parthia" title="Người Parthia">Parthia</a>; nhóm phía đông có các dân tộc <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Cimmeria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Cimmeria (trang không tồn tại)">Cimmeria</a>, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Sarmatia" title="Người Sarmatia">Sarmatia</a> và <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Alan" title="Người Alan">Alan</a> sinh sống tại các thảo nguyên phía bắc <a href="/wiki/Bi%E1%BB%83n_%C4%90en" title="Biển Đen">Biển Đen</a>. <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Pashtun" title="Người Pashtun">Người Pashtun</a> và <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Baloch" title="Người Baloch">Baloch</a> định cư ở vùng núi phía tây bắc Ấn Độ và vùng Balochistan ở Pakistan ngày nay. Lại có các tộc khác như <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Scythia" title="Người Scythia">người Scythia</a> tản mác xa đến bán đảo <a href="/wiki/Balkan" title="Balkan">Balkan</a> phía tây và vùng <a href="/wiki/T%C3%A2n_C%C6%B0%C6%A1ng" title="Tân Cương">Tân Cương</a> phía đông. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Văn_minh_Jiroft"><span id="V.C4.83n_minh_Jiroft"></span>Văn minh Jiroft</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=3" title="Sửa đổi phần “Văn minh Jiroft”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=3" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Văn minh Jiroft"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_minh_Jiroft&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn minh Jiroft (trang không tồn tại)">Văn minh Jiroft</a></div> <p>Văn minh Jiroft được phát hiện từ thập niên 1970 với hơn 100 di chỉ được tìm thấy quanh thành phố <a href="/w/index.php?title=Jiroft&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jiroft (trang không tồn tại)">Jiroft</a>. Những di chỉ này cho thấy sự hiện diện của một nền văn minh ngay từ thiên niên kỷ V trước Công Nguyên. Những thành tựu và những sắc thái của nền văn minh này đã khiến nhiều ý kiến xem rằng đây chính là nền văn minh gốc của nhân loại, thầy của các nền <a href="/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Ai Cập cổ đại">văn minh Ai Cập</a>, <a href="/wiki/V%C4%83n_minh_L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0" class="mw-disambig" title="Văn minh Lưỡng Hà">văn minh Lưỡng Hà</a> và <a href="/wiki/V%C4%83n_minh_l%C6%B0u_v%E1%BB%B1c_s%C3%B4ng_%E1%BA%A4n" title="Văn minh lưu vực sông Ấn">văn minh lưu vực sông Ấn</a>.<sup id="cite_ref-xinhuaciv_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-xinhuaciv-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-iranian.ws_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-iranian.ws-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Văn_minh_Sơ_Elam"><span id="V.C4.83n_minh_S.C6.A1_Elam"></span>Văn minh Sơ Elam</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=4" title="Sửa đổi phần “Văn minh Sơ Elam”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=4" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Văn minh Sơ Elam"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_minh_S%C6%A1_Elam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn minh Sơ Elam (trang không tồn tại)">Văn minh Sơ Elam</a></div> <p>Văn minh Sơ Elam được xếp vào giai đoạn 3200 TCN đến 2700 TCN, với nhiều ý kiến dị biệt về niên đại như đối với các thời đại xa xưa khác. Đặc trưng của nền văn minh này là những di tích và cổ vật có ghi khắc <a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_t%E1%BB%B1_S%C6%A1_Elam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn tự Sơ Elam (trang không tồn tại)">văn tự Sơ Elam</a> và <a href="/w/index.php?title=V%C4%83n_t%E1%BB%B1_%C4%91%C6%B0%E1%BB%9Dng_g%E1%BA%A1ch_Elam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Văn tự đường gạch Elam (trang không tồn tại)">văn tự đường gạch Elam</a>. Hai văn tự này đến nay vẫn chưa được giải mã. </p><p>Những di tích của nền văn minh này được tìm thấy chủ yếu ở <a href="/wiki/Susa" title="Susa">Susa</a>, ở <a href="/w/index.php?title=Teppe_Sialk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teppe Sialk (trang không tồn tại)">Teppe Sialk</a> nơi có một <a href="/wiki/Ziggurat" title="Ziggurat">ziggurat</a> thời này và ở <a href="/w/index.php?title=Tepe_Yahya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tepe Yahya (trang không tồn tại)">Tepe Yahya</a>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Sialk1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Sialk1.jpg/220px-Sialk1.jpg" decoding="async" width="220" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Sialk1.jpg/330px-Sialk1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d3/Sialk1.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="310" /></a><figcaption><i><a href="/w/index.php?title=Sialk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sialk (trang không tồn tại)">Teppe Sialk</a></i> là một di chỉ của văn minh Sơ Elam tại Iran. Theo ước tính cho niên đại xưa nhất, di chỉ này đã có từ thiên niên kỷ VI trước CN.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xứ_Elam"><span id="X.E1.BB.A9_Elam"></span>Xứ Elam</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=5" title="Sửa đổi phần “Xứ Elam”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=5" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Xứ Elam"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Elam" title="Elam">Elam</a></div> <p>Lịch sử Iran, ban đầu, trong suốt một quảng thời gian dài trên dưới 1700 năm (2550 TCN - 843 TCN), chỉ tập trung trong một khu vực miền tây nam khá hạn chế của xứ Iran ngày nay: bờ cõi xứ <a href="/wiki/Elam" title="Elam">Elam</a> và vài vùng phụ cận. Xứ Elam, nhờ ở cạnh bên miền <a href="/wiki/L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0" title="Lưỡng Hà">Lưỡng Hà</a>, nơi nhiều bia ký và tài liệu lịch sử đã được khai quật, giải mã, và đối chiếu, nên đã được biết đến ít nhiều trên khắp thế giới từ thế XX. Từ năm 2550 TCN (còn nhiều tranh cãi về niên đại chính xác), dưới các quốc hiệu Awan (2550 TCN - 2120 TCN), Simashki (2120 TCN - 1850 TCN) và <b>Elam</b> (1850 TCN - 539 TCN), vương quốc này đã sánh vai với các <a href="/wiki/C%C6%B0%E1%BB%9Dng_qu%E1%BB%91c" title="Cường quốc">cường quốc</a> của <a href="/wiki/L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0" title="Lưỡng Hà">Lưỡng Hà</a> như <a href="/wiki/Lagash" title="Lagash">Lagash</a>, <a href="/w/index.php?title=Akkad&action=edit&redlink=1" class="new" title="Akkad (trang không tồn tại)">Akkad</a>, <a href="/wiki/Assyria" title="Assyria">Assyria</a> và <a href="/wiki/Babylonia" class="mw-redirect" title="Babylonia">Babylonia</a>. Người ta đã biết tên và ước tính được năm cai trị của không dưới 65 vị vua của xứ này. Vị vua đầu tiên được biết tên (theo "Cambridge Ancient History" xuất bản năm 1971) là Peli, cai trị Awan vào khoảng năm 2500 TCN. </p><p>Xứ <b>Elam</b>, với thêm các nước phụ thuộc, có diện tích rộng khoảng 150.000 km². Lúc rộng lớn nhất diện tích này lên đến khoảng 350.000 km², tức là tương đương với <a href="/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam" title="Việt Nam">Việt Nam</a> ngày nay. Nhiều sử gia gọi Elam là đế quốc trong những giai đoạn hưng thịnh của xứ này. </p><p>Thủ đô vào buổi đầu của <b>Elam</b> là <a href="/wiki/Anshan" class="mw-redirect" title="Anshan">Anshan</a>, một thành phố đã có từ thiên niên kỷ IV TCN. Nhưng thủ đô chót, thành <a href="/wiki/Susa" title="Susa">Susa</a> lại to lớn và nổi tiếng hơn. Và có lẽ Susa cũng được xây dựng trước cả Anshan: vào khoảng năm 4000 TCN. Susa được nhắc đến trong lịch sử lần đầu tiên vào thời vua <a href="/w/index.php?title=Sargon_x%E1%BB%A9_Akkad&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sargon xứ Akkad (trang không tồn tại)">Sargon xứ Akkad</a> (2334 TCN - 2279 TCN) ở <a href="/wiki/L%C6%B0%E1%BB%A1ng_H%C3%A0" title="Lưỡng Hà">Lưỡng Hà</a>. Khi xứ Akkad mất, vua Awan là Puzur-Inshushinak giành Susa vào lãnh thổ Elam. Người Lưỡng Hà <a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Ur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Ur (trang không tồn tại)">Ur</a> chiếm Susa và đầu thế kỷ XXI TCN. </p><p>Vào năm 2004 TCN, vương triều thứ ba của xứ <a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Ur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Ur (trang không tồn tại)">Ur</a>, lúc ấy là vương quốc mạnh nhất ở Lưỡng Hà, bị liên quân người Amorites và <b>Elam</b> (của vua Kindattu xứ Simashki) tiêu diệt. Vua Ur là Ibbi Sin bị giải về Elam. Thành phố Susa cũng về tay Elam. </p><p>Năm 1781 TCN, tiếp theo cái chết của vua <a href="/wiki/Assyria" title="Assyria">Assyria</a> là <a href="/w/index.php?title=Shamshi_Adad_I&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shamshi Adad I (trang không tồn tại)">Shamshi Adad I</a>, một cuộc chiến tranh kéo dài trong 20 năm đã diễn ra giữa các nước Assyria, <a href="/wiki/Mari" title="Mari">Mari</a>, <a href="/w/index.php?title=Esnunna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esnunna (trang không tồn tại)">Esnunna</a>, <a href="/wiki/Babylonia" class="mw-redirect" title="Babylonia">Babylonia</a>, <a href="/w/index.php?title=Isin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Isin (trang không tồn tại)">Isin</a>, <a href="/wiki/Larsa" title="Larsa">Larsa</a>, <a href="/wiki/Aleppo" title="Aleppo">Aleppo</a> (ở Syria) và <b>Elam</b>. Cuộc chiến này đưa đến chiến thắng và bá quyền của vua <a href="/wiki/Hammurabi" title="Hammurabi">Hammurabi</a> xứ Babylonia, người được coi là cha đẻ của bộ luật đầu tiên trên thế giới. </p><p>Trong khoảng thời gian tiếp theo đó, người ta chỉ biết ít sự kiện về <b>Elam</b>, ngoại trừ tên các triều đại và tên các vị vua một cách khá đầy đủ. Đến khoảng 1400 TCN, một triều đại mới được bắt đầu với vua Ige-halki (nhà Igehalki), có lẽ được lập lên bởi vua xứ Babylonia là Kurigalzu I. Trước đó Kurigalzu I đã phải thực hiện nhiều chiến dịch để chiếm vùng Kabnak và tây bộ Elam. Kế đó, bắt đầu một thời gian giao hảo tốt đẹp giữa Elam và Babylonia. Các vua Babylonia thường gả công chúa sang Elam. Các vua Elam nổi bật trong thời này có Humban-numena (1355 TCN - 1345 TCN), là một nhà chinh phục lớn (so với tầm cỡ các xứ thời đó) và người kế vị ông là Untash-Napirisha (1345 TCN – 1305 TCN), người cho xây thành phố Dur-Untash (Choga-Zambil). </p><p>Sau Untash-Napirisha, xứ Elam thường bị vua Assyria là <a href="/w/index.php?title=Tukulti-Ninurta_I&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tukulti-Ninurta I (trang không tồn tại)">Tukulti-Ninurta I</a> tấn công. Đồng minh của Elam là Babylonia cũng bị vua này đánh bại. Elam hùng mạnh trở lại với Kidin-Hutran III (1245 TCN – 1215 TCN). Ông nhiều lần tấn công vào bờ cõi Babylonia, khiến các căn cứ Assyria ở đấy bị suy yếu, nhưng cũng làm cho nhà <a href="/w/index.php?title=Kassites&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kassites (trang không tồn tại)">Kassites</a> của Babylonia yếu thêm. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Axe_Sb_3973.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Axe_Sb_3973.jpg/150px-Axe_Sb_3973.jpg" decoding="async" width="150" height="83" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Axe_Sb_3973.jpg/225px-Axe_Sb_3973.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Axe_Sb_3973.jpg/300px-Axe_Sb_3973.jpg 2x" data-file-width="2006" data-file-height="1107" /></a><figcaption>Rìu có ghi khắc tên vua <a href="/w/index.php?title=Untash-Napirisha&action=edit&redlink=1" class="new" title="Untash-Napirisha (trang không tồn tại)">Untash-Napirisha</a>.</figcaption></figure> <p>Nhà Igehalki được tiếp nối bởi nhà Shutrukid. Một cuộc nghiên cứu gần đây cho rằng hai triều đại này có thể chỉ là một. Với nhà Shutrukid, xứ Elam đạt đến đỉnh cao hùng mạnh trong lịch sử của họ. Thời này, hai xứ Assyria và Babylonia đều không mạnh lắm. Sau nhiều chiến dịch đánh vào Babylonia, Shutruk-Nahhunte I (1190 TCN – 1155 TCN) chiếm được thủ đô Babylon (1170 TCN) và diệt nhà Kassites của xứ này (1167 TCN). Năm 1166 TCN, Shutruk-Nahhunte I đánh bại vua Assyria là <a href="/wiki/Assur" title="Assur">Assur</a> Dan I, chiếm vùng phụ cận hồ Tiểu Zab. </p><p>Người Babylonia nổi lên, lập nhà Isin I, dần dần khôi phục lại lãnh thổ. Năm 1150 TCN, họ đánh Elam, lấy lại tượng hai vợ chồng "thần hộ mệnh quốc gia" của Babylonia là thần Marduk và nữ thần Tsarpanitum - khi trước bị Shutruk-Nahhunte I cướp đi - rước về. Elam qua đánh bại lại Babylonia, đem đi hai tượng năm 1143. Mười tám năm sau, người Babylonia, dưới sự thống lĩnh của vua <a href="/w/index.php?title=Nebuchadrezzar_I&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nebuchadrezzar I (trang không tồn tại)">Nebuchadrezzar I</a>, đoạt lại hai pho tượng này. Và lần này, họ tàn phá cả đất nước Elam. Vua Elam là Hutelutush-Inshushinak (1125 TCN – 1105 TCN) phải rút về đất Anshan phía đông nam. Nhà Shutrukid mất ít lâu sau đó. </p><p>Sử học hiện nay không biết tên một vua Elam nào từ khoảng 1050 TCN đến 753 TCN. Khoảng 1050 đến 950 TCN có nhiều dân tộc di cư vào <a href="/wiki/T%C3%A2y_Nam_%C3%81" class="mw-redirect" title="Tây Nam Á">Tây Nam Á</a>, tiêu diệt hoặc làm suy yếu nhiều nước cổ. Hai dân tộc quan trọng nhất là người Media đến định cư ở miền tây bắc Iran và người Ba Tư đến định cư miền tây nam Iran. Người Ba Tư chiếm vùng Anshan và lập xứ Parsumash ở đấy. Năm 843 TCN xứ Parsumash bị Assyria chiếm. Qua sự kiện đó người ta biết được là Elam đã mất vùng Anshan khá lâu trước đó. Và qua những sự kiện khác người ta cũng biết được là Elam đã chiếm lại được vùng Susa, và dời trọng tâm về vùng này. </p><p>Thời Tân Elam thứ hai (753 TCN - 646 TCN) là một thời người Elam tranh đấu để giữ gìn bờ cõi chống lại những cuộc xâm lăng của đế quốc Assyria. Các vua Elam thường liên kết với người <a href="/wiki/Babylonia" class="mw-redirect" title="Babylonia">Babylonia</a> và nhiều láng giềng nhỏ khác, mấy lần giúp Babylonia nổi lên thoát ách đô hộ của Assyria. Nhưng Assyria thường thắng trận, và giữ quyền kiểm soát Babylonia. Sau một cuộc nổi dậy lớn của vua Babylonia là Shamash-shum-ukin chống lại Assyria, có hậu thuẫn mạnh từ <b>Elam</b>, vua Assyria là <a href="/w/index.php?title=Assurbanipal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Assurbanipal (trang không tồn tại)">Assurbanipal</a> đã đem quân tàn phá Susa năm 646 (hoặc 639 TCN). Các bia ký Assyria kể rằng lần này họ đã hoàn toàn xóa tên xứ Elam. Nhiều sách trong thế kỷ XX căn cứ vào các tài liệu này và coi năm 639 TCN là thời điểm kết thúc của Elam. Nhưng thật ra Elam, vỡ thành nhiều xứ nhỏ như Susa, Malamir, Zamir, Samati, v.v… vẫn còn tồn tại thêm được 1 thế kỷ nữa, đến năm 539 TCN, trước khi bị sáp nhập vào đế quốc Ba Tư của <a href="/wiki/Cyrus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Cyrus Đại đế">Cyrus Đại Đế</a>. Thành phố Susa cũng đã tái sinh được từ những tro gạch hoang tàn và vươn lên thành một trong bốn <a href="/wiki/Th%E1%BB%A7_%C4%91%C3%B4" title="Thủ đô">đất kinh kỳ</a> của <a href="/wiki/Cyrus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Cyrus Đại đế">Cyrus Đại Đế</a> về sau. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Huyền_sử_Iran"><span id="Huy.E1.BB.81n_s.E1.BB.AD_Iran"></span>Huyền sử Iran</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=6" title="Sửa đổi phần “Huyền sử Iran”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=6" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Huyền sử Iran"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Huy%E1%BB%81n_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Huyền sử Iran (trang không tồn tại)">Huyền sử Iran</a></div> <p>Huyền sử Iran có thể mang nhiều tình tiết hoang đường, chẳng hạn với những ông vua ngự trị trên cả thế giới, hay trị vì hàng trăm năm, v.v… Nhưng huyền sử cũng thường được giảng dạy ở học đường trong một ít giờ học lịch sử. Và nhiều mẫu chuyện rút trong huyền sử cũng thường được các vua chúa, quan tướng cho đến dân gian coi làm tấm gương hành xử qua các đời, khiến huyền sử có tác động hoàn toàn thật trên chính sử. </p><p>Có nhiều nguồn tài liệu nói về huyền sử Iran. Hai nguồn nổi tiếng là bộ sử bằng văn xuôi <i>Tarikh al-Rusul wa al-Muluk</i> của <a href="/w/index.php?title=Al-Tabari&action=edit&redlink=1" class="new" title="Al-Tabari (trang không tồn tại)">Al-Tabari</a> (838-923) và thiên sử thi <a href="/w/index.php?title=Shahnama&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shahnama (trang không tồn tại)">Shahnama</a> của <a href="/w/index.php?title=Firdausi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Firdausi (trang không tồn tại)">Firdausi</a> (935-1020). Hoàng đế <a href="/wiki/Kai_Khosrow" title="Kai Khosrow">Kay Khosrow</a> của <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Kayani" title="Nhà Kayani">nhà Kayani</a> là vị vua vĩ đại nhất trong huyền sử Iran.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Có tài liệu đánh đồng ông với vị Hoàng đế đã gầy dựng nên <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ba_T%C6%B0" title="Đế quốc Ba Tư">Đế quốc Ba Tư</a> hùng mạnh - <a href="/wiki/Cyrus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Cyrus Đại đế">Cyrus Đại Đế</a>. Tiểu sử của Hoàng đế Cyrus Đạị Đế được ghi nhận trong sử cũ Hy Lạp trong khi tiểu sử của Hoàng đế Kay Khosrow được ghi nhận trong sử cũ Ba Tư.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Các triều đại được nhắc đến trong huyền sử Iran có: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Pishdadi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Pishdadi (trang không tồn tại)">Nhà Pishdadi</a></li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Kayani" title="Nhà Kayani">Nhà Kayani</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Shansab&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Shansab (trang không tồn tại)">Nhà Shansab</a>, sau đổi tên thành <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Ghor" class="mw-redirect" title="Nhà Ghor">nhà Ghor</a>, đã vào chiếm Bắc Ấn vào cuối thế kỷ 12<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Đế_quốc_Media_(728_TCN_-_550_TCN)"><span id=".C4.90.E1.BA.BF_qu.E1.BB.91c_Media_.28728_TCN_-_550_TCN.29"></span>Đế quốc Media (728 TCN - 550 TCN)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=7" title="Sửa đổi phần “Đế quốc Media (728 TCN - 550 TCN)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=7" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Đế quốc Media (728 TCN - 550 TCN)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Media" title="Người Media">Người Media</a></div> <p>Dân tộc Elam không thuộc nhóm Ấn-Âu hay Ấn-Iran. Nhân vật thuộc chính sử người tộc Iran đầu tiên là <a href="/wiki/Deioces" title="Deioces">Deioces</a> - vị vua khai quốc của <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Media" title="Người Media">Media</a>. Ông được nhắc đến trong các bia ký của <a href="/wiki/Assyria" title="Assyria">đế quốc Assyria</a> và trong bộ sử <a href="/w/index.php?title=Historiai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historiai (trang không tồn tại)">Historiai</a> của <a href="/wiki/Herodotos" title="Herodotos">Herodotos</a>. Niên đại trị vì của ông còn trong vòng tranh cãi. Ông đã quy định <a href="/wiki/Lu%E1%BA%ADt" class="mw-disambig" title="Luật">luật</a> pháp và tổ chức xây kinh thành <a href="/w/index.php?title=Ecbatane&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ecbatane (trang không tồn tại)">Ecbatane</a> (nay là <a href="/w/index.php?title=Hamadan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hamadan (trang không tồn tại)">Hamadan</a>). Có thể vào năm 715 TCN ông đã bị vua Assyria là <a href="/w/index.php?title=Sargon_II&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sargon II (trang không tồn tại)">Sargon II</a> đánh bại và bắt đày đi xa xứ <sup id="cite_ref-ReferenceA_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Vua <a href="/wiki/Phraortes" title="Phraortes">Phraortes</a> lên kế vị vua cha <a href="/wiki/Deioces" title="Deioces">Deioces</a>. Ông thân chinh đánh quân Assyria, và bị tử trận. Trong lúc ông đang chinh chiến ở Assyria thì đại quân <a href="/wiki/Scythia" title="Scythia">Scythia</a> kéo đến đánh tan tác quân của con ông là <a href="/wiki/Cyaxares" title="Cyaxares">Cyaxares</a>, và đô hộ nước Media.<sup id="cite_ref-AFalk192_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-AFalk192-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Median_Empire.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Median_Empire.svg/250px-Median_Empire.svg.png" decoding="async" width="250" height="139" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Median_Empire.svg/375px-Median_Empire.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Median_Empire.svg/500px-Median_Empire.svg.png 2x" data-file-width="1249" data-file-height="693" /></a><figcaption>Đế quốc Media khoảng năm 600 TCN.</figcaption></figure> <p>Vào năm 625 TCN, vua <a href="/wiki/Cyaxares" title="Cyaxares">Cyaxares</a> vùng lên đánh đuổi được người Scythia, tiêu diệt các thủ lĩnh người Scythia và giành lại độc lập cho đất nước. Ông xây dựng lực lượng Quân đội Media hùng cường.<sup id="cite_ref-AFalk192_22-1" class="reference"><a href="#cite_note-AFalk192-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ông họp binh với vua <a href="/w/index.php?title=Nabopolassar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nabopolassar (trang không tồn tại)">Nabopolassar</a> của <a href="/wiki/Babylonia" class="mw-redirect" title="Babylonia">Babylonia</a> diệt được đế quốc Assyria ở Iraq. Ông cũng đánh nước <a href="/wiki/Lydia" title="Lydia">Lydia</a> từ năm 585 cho đến năm 580 TCN. Media trở thành đế quốc rộng lớn nhất thế giới dưới thời ông và con ông là vua <a href="/wiki/Astyages" title="Astyages">Astyages</a>. </p><p>Vua <a href="/wiki/Astyages" title="Astyages">Astyages</a> làm trái lòng dân, lại gặp phải đối đầu với một vị vua tài ba hiếm có là <a href="/wiki/Cyrus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Cyrus Đại đế">Cyrus Đại đế</a> khiến cho Media bị vĩnh viễn xóa tên trên bản đồ thế giới. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Buổi_đầu_của_dân_tộc_Ba_Tư_(?_-_551_TCN)"><span id="Bu.E1.BB.95i_.C4.91.E1.BA.A7u_c.E1.BB.A7a_d.C3.A2n_t.E1.BB.99c_Ba_T.C6.B0_.28.3F_-_551_TCN.29"></span>Buổi đầu của dân tộc Ba Tư (? - 551 TCN)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=8" title="Sửa đổi phần “Buổi đầu của dân tộc Ba Tư (? - 551 TCN)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=8" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Buổi đầu của dân tộc Ba Tư (? - 551 TCN)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=X%E1%BB%A9_Parsua&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xứ Parsua (trang không tồn tại)">Xứ Parsua</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=X%E1%BB%A9_Parsumash&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xứ Parsumash (trang không tồn tại)">Xứ Parsumash</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=X%E1%BB%A9_Parsa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xứ Parsa (trang không tồn tại)">Xứ Parsa</a></div> <p>Theo sử gia <a href="/wiki/Herodotos" title="Herodotos">Herodotos</a> (484 TCN - 425 TCN), người Ba Tư lúc đầu gồm 10 bộ lạc. Hai nước của người Ba Tư được biết đến trong chính sử trước tiên có lẽ là xứ <a href="/w/index.php?title=Parsua&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parsua (trang không tồn tại)">Parsua</a> và xứ <a href="/w/index.php?title=Parsumash&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parsumash (trang không tồn tại)">Parsumash</a>. Theo biên niên sử của <a href="/wiki/Assyria" title="Assyria">Assyria</a>, năm 843 TCN vua Assyria là <a href="/wiki/Shalmaneser_III" title="Shalmaneser III">Shalmaneser III</a> chinh đông, chiếm được xứ Parsua ở phía đông nam <a href="/wiki/H%E1%BB%93_Urmia" title="Hồ Urmia">hồ Urmia</a> (tây bắc Iran)<sup id="cite_ref-ReferenceA_21-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Xứ <a href="/w/index.php?title=Parsumash&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parsumash (trang không tồn tại)">Parsumash</a> ở về phía bắc thành phố <a href="/wiki/Susa" title="Susa">Susa</a>. Xứ này do dòng dõi của vua <a href="/wiki/Achaemenes" title="Achaemenes">Achaemenes</a>, có buổi đầu là huyền thoại, cai trị<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Con của Achaemenes là <a href="/wiki/Teispes" title="Teispes">Teispes</a> (675 TCN - 645 TCN) mở rộng lãnh thổ, xưng là vua thành Anshan cách Susa hơn 500 km về phía đông nam. Từ Anshan, ông lại chiếm được xứ <a href="/w/index.php?title=Parsa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parsa (trang không tồn tại)">Parsa</a> nay ở vùng thành phố <a href="/wiki/Shiraz" title="Shiraz">Shiraz</a><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Teispes cho con trưởng là <a href="/wiki/Ariaramnes" title="Ariaramnes">Ariaramnes</a> (645 TCN - 600 TCN) làm vua Parsa, và con thứ là <a href="/wiki/Cyrus_I" title="Cyrus I">Cyrus I</a> làm vua hai xứ Anshan và Parsumash, nhưng phải thần phục anh. Các xứ này, do hai chi của <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Achaemenes" class="mw-redirect" title="Nhà Achaemenes">nhà Achaemenes</a> cai trị, đều là chư hầu của đế quốc Media cho đến những năm đầu đời của vua Cyrus II (559 TCN - 530 TCN) - vị Hoàng đế sáng lập ra <a href="/wiki/Ch%E1%BA%BF_%C4%91%E1%BB%99_qu%C3%A2n_ch%E1%BB%A7" title="Chế độ quân chủ">chế độ quân chủ</a> Ba Tư cổ kính.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Achaemenes,_thời_đế_quốc_Ba_Tư_(551_TCN_-_330_TCN)"><span id="Nh.C3.A0_Achaemenes.2C_th.E1.BB.9Di_.C4.91.E1.BA.BF_qu.E1.BB.91c_Ba_T.C6.B0_.28551_TCN_-_330_TCN.29"></span>Nhà Achaemenes, thời đế quốc Ba Tư (551 TCN - 330 TCN)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=9" title="Sửa đổi phần “Nhà Achaemenes, thời đế quốc Ba Tư (551 TCN - 330 TCN)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=9" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Achaemenes, thời đế quốc Ba Tư (551 TCN - 330 TCN)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Achaemenes" class="mw-redirect" title="Nhà Achaemenes">Nhà Achaemenes</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ba_T%C6%B0" title="Đế quốc Ba Tư">Đế quốc Ba Tư</a></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:I_am_Cyrus,_Achaemenid_King_-_Pasargadae.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/I_am_Cyrus%2C_Achaemenid_King_-_Pasargadae.JPG/300px-I_am_Cyrus%2C_Achaemenid_King_-_Pasargadae.JPG" decoding="async" width="300" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/I_am_Cyrus%2C_Achaemenid_King_-_Pasargadae.JPG/450px-I_am_Cyrus%2C_Achaemenid_King_-_Pasargadae.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/I_am_Cyrus%2C_Achaemenid_King_-_Pasargadae.JPG/600px-I_am_Cyrus%2C_Achaemenid_King_-_Pasargadae.JPG 2x" data-file-width="3302" data-file-height="1781" /></a><figcaption>"Trẫm là Hoàng đế Cyrus của <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Achaemenes" class="mw-redirect" title="Nhà Achaemenes">Hoàng triều Achaemenes</a>.", bằng <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Ba_T%C6%B0_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Ba Tư cổ đại (trang không tồn tại)">tiếng Ba Tư cổ đại</a>, <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Elam" title="Tiếng Elam">tiếng Elam</a> và <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Aramaic" class="mw-redirect" title="Tiếng Aramaic">tiếng Aramaic</a>. Dòng chữ này được chạm khắc trên một cái cột ở cố đô Pasargadae.</figcaption></figure> <p>Vua Cyrus II thôn tính được Media và lên ngôi vua nước này,<sup id="cite_ref-sameilcr_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-sameilcr-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> và trở thành Hoàng đế <a href="/wiki/Cyrus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Cyrus Đại đế">Cyrus Đại đế</a> của Đế quốc Ba Tư. Là một vị vua lỗi lạc, ông xây dựng một trong những lực lượng <a href="/wiki/Qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i" title="Quân đội">Quân đội</a> hùng mạnh nhất trong <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_th%E1%BA%BF_gi%E1%BB%9Bi" title="Lịch sử thế giới">lịch sử thế giới</a>. Ông thực hiện chính sách kết hợp giữa ngoại giao với sức mạnh quân sự để mở rộng bờ cõi, xua đại quân không ngừng chinh phạt và liên tục giành chiến thắng trước những Vương quốc giàu có và hùng mạnh như <a href="/wiki/Lydia" title="Lydia">Lydia</a> và <a href="/wiki/Babylon" title="Babylon">Babylon</a>, thậm chí còn gặt hái thắng lợi trong cuộc chinh phạt người <a href="/wiki/Saka" class="mw-redirect" title="Saka">Saka</a> theo nhà sử học Ctesias.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-poolos234_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-poolos234-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ông đặt được nền móng cho một đế quốc Ba Tư rộng lớn, văn minh, hưng thịnh, thành niềm tự hào lớn nhất của dân tộc ông. Ông xưng là "Đức Vua của các vị vua", "Đức Vua của bốn phương <a href="/wiki/Tr%C3%A1i_%C4%90%E1%BA%A5t" title="Trái Đất">Trái Đất</a>"<sup id="cite_ref-scromptont80_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-scromptont80-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, và cho phép một số nước chư hầu tiếp tục giữ vương chế. Ông cai trị theo một cách thức <a href="/wiki/Phong_ki%E1%BA%BFn" class="mw-disambig" title="Phong kiến">phong kiến</a> rất mềm mỏng.<sup id="cite_ref-ReferenceB_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceB-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Công cuộc bành trướng do Hoàng đế Cyrus Đại Đế đề xướng đã đưa Đế quốc Achaemenes trở thành đế quốc rộng lớn nhất trong <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_k%E1%BB%B3_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Thời kỳ cổ đại">thời kỳ cổ đại</a>, chỉ sau <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Đế quốc La Mã">Đế quốc La Mã</a> khổng lồ.<sup id="cite_ref-poolos234_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-poolos234-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kế thừa và tiếp tục xây dựng một đế quốc hùng mạnh như vậy, một vị Hoàng đế kiệt xuất khác của Vương triều Achaemenes là Darius I đã tiến hành những <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%95i_m%E1%BB%9Bi" title="Đổi mới">cải cách</a> lớn lao, phát triển đất nước.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Thời nhà Achaemenes, <a href="/wiki/H%E1%BB%8Fa_gi%C3%A1o" title="Hỏa giáo">Hỏa giáo</a> trở thành quốc giáo của Ba Tư, và tiếp tục giữ vị thế này cho đến thời thuộc Ả Rập. Có ý kiến cho rằng nhà tiên tri vĩ đại <a href="/wiki/Zoroaster" class="mw-redirect" title="Zoroaster">Zoroaster</a> sống cùng thời với vị vua vĩ đại Cyrus Đại Đế, và các tín đồ Hỏa giáo đã phò tá đắc lực ông trong những trận thắng vang dội.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ông cũng thi hành chính sách tự do <a href="/wiki/T%C3%B4n_gi%C3%A1o" title="Tôn giáo">tôn giáo</a>, văn hóa và tôn trọng <a href="/wiki/Nh%C3%A2n_quy%E1%BB%81n" title="Nhân quyền">nhân quyền</a> đối với các dân tộc dưới quyền ông, nên được các ngoại tộc như người <a href="/wiki/Do_Th%C3%A1i" class="mw-disambig" title="Do Thái">Do Thái</a> kính nể.<sup id="cite_ref-poolos234_28-2" class="reference"><a href="#cite_note-poolos234-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-scromptont80_30-1" class="reference"><a href="#cite_note-scromptont80-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/w/index.php?title=Tr%E1%BB%A5_Cyrus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trụ Cyrus (trang không tồn tại)">Trụ Cyrus</a> - ghi nhận của Hoàng đế Cyrus Đại Đế về cuộc chinh phạt xứ Babylon của ông - được nhiều người coi là Tuyên ngôn Nhân quyền đầu tiên trong lịch sử.<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Các vị "Vua của các vị vua" nhà Achaemenes có bốn kinh đô: <a href="/wiki/Susa" title="Susa">Susa</a>, <a href="/w/index.php?title=Ecbatana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ecbatana (trang không tồn tại)">Ecbatana</a>, <a href="/wiki/Babylon" title="Babylon">Babylon</a> và <a href="/wiki/Pasargadae" title="Pasargadae">Pasargadae</a> - một kinh thành do chính vua Cyrus Đại Đế gầy dựng.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dưới triều vua <a href="/wiki/Darius_I_c%E1%BB%A7a_Ba_T%C6%B0" class="mw-redirect" title="Darius I của Ba Tư">Darius I</a>, một <a href="/wiki/Cung_%C4%91i%E1%BB%87n" title="Cung điện">cung điện</a> cũng được xây dựng ở thành phố <a href="/wiki/Persepolis" title="Persepolis">Persepolis</a>, và thành phố này trở thành kinh đô nghi lễ của Đế quốc Ba Tư.<sup id="cite_ref-Jamie_Stokes_p_1_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-Jamie_Stokes_p_1-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Hoàng đế Cyrus Đại Đế tử trận trong trận đánh khốc liệt với người người <a href="/w/index.php?title=Massagetae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Massagetae (trang không tồn tại)">Massagetae</a> theo ghi nhận của nhà sử học Herodotus, hoặc là người <a href="/w/index.php?title=Derbices&action=edit&redlink=1" class="new" title="Derbices (trang không tồn tại)">Derbices</a> và quân <a href="/wiki/%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB%99" title="Ấn Độ">Ấn Độ</a> theo ghi nhận của nhà sử học <a href="/wiki/Ctesias" title="Ctesias">Ctesias</a>, hoặc là qua đời bình yên tại kinh thành Pasargadae theo ghi nhận của nhà sử học <a href="/wiki/Xenophon" title="Xenophon">Xenophon</a> vào năm 529 TCN.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Các hậu duệ của ông mở rộng bờ cõi sang <a href="/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp" title="Ai Cập">Ai Cập</a>, đồng bằng <a href="/wiki/S%C3%B4ng_%E1%BA%A4n" title="Sông Ấn">sông Ấn</a> và <a href="/wiki/%C4%90%C3%B4ng_%C3%82u" title="Đông Âu">Đông Âu</a>. Hoàng đế <a href="/wiki/Darius_I_c%E1%BB%A7a_Ba_T%C6%B0" class="mw-redirect" title="Darius I của Ba Tư">Darius I</a> xua quân đàn áp cuộc bạo loạn tại Babylon, tiêu diệt được thủ lĩnh phiến quân Ai Cập, và tiến hành chinh phạt các bộ lạc Iran của người <a href="/wiki/Saka" class="mw-redirect" title="Saka">Saka</a>.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Đế quốc Achaemenes cũng đô hộ được một số nước của tộc <a href="/wiki/Hy_L%E1%BA%A1p" title="Hy Lạp">Hy Lạp</a>, người tộc Hy Lạp nuôi chí phục thù, và lập được một phong trào và một liên minh, do vương quốc Macedonia làm minh chủ. </p><p>Ngay từ đời vua Darius I, người Hy Lạp đã kháng cự quyết liệt. Sau khi dẹp tan tác một cuộc nổi dậy của nhân dân <a href="/wiki/Ionian" class="mw-redirect" title="Ionian">Ionian</a>, ông cho quân chinh phạt xứ Hy Lạp.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ý tưởng kết liễu hoàn toàn xứ Hy Lạp của ông bị thất bại, với <a href="/wiki/Tr%E1%BA%ADn_Marathon" title="Trận Marathon">trận Marathon</a> vào năm 490 TCN. Hoàng đế <a href="/wiki/Xerxes_I_c%E1%BB%A7a_Ba_T%C6%B0" class="mw-redirect" title="Xerxes I của Ba Tư">Xerxes I</a> lên nối ngôi vua cha, tiến đánh Hy Lạp và giành nhiều chiến thắng, đốt được cả thành <a href="/wiki/Athena" class="mw-redirect" title="Athena">Athena</a>, nhưng sau đó thua trận và rút quân trở về. Sau đó, ông xây dựng <a href="/wiki/Cung_%C4%91i%E1%BB%87n" title="Cung điện">cung điện</a>, và ông là vị vua kiệt xuất cuối cùng của Vương triều Achaemenes.<sup id="cite_ref-Jamie_Stokes_p_1_37-1" class="reference"><a href="#cite_note-Jamie_Stokes_p_1-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Sau khi ông qua đời, Đế quốc Ba Tư suy vong.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Thuộc_Macedonia_(330_TCN_-_312_TCN)"><span id="Thu.E1.BB.99c_Macedonia_.28330_TCN_-_312_TCN.29"></span>Thuộc Macedonia (330 TCN - 312 TCN)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=10" title="Sửa đổi phần “Thuộc Macedonia (330 TCN - 312 TCN)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=10" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thuộc Macedonia (330 TCN - 312 TCN)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Alexandros_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Alexandros Đại đế">Alexandros Đại đế</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_Diadochi" class="mw-redirect" title="Chiến tranh Diadochi">Chiến tranh Diadochi</a></div> <p>Vào năm 334 TCN, vua xứ Macedonia là <a href="/wiki/Alexandros_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Alexandros Đại đế">Alexandros Đại đế</a> lên đường chinh phạt <a href="/wiki/Ch%C3%A2u_%C3%81" title="Châu Á">châu Á</a>, theo gương Hoàng đế Cyrus Đại Đế thiết lập một Đế quốc rộng lớn.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ông thống lĩnh liên quân Hy Lạp tiến đánh và liên tục đánh thắng quân Ba Tư, chiếm được Đế quốc Achaemenes.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Trong một thời gian ngắn ngủi (334 TCN - 323 TCN), ông đã đặt được nền móng truyền bá văn minh Hy Lạp trên lãnh thổ cũ của <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Achaemenes" class="mw-redirect" title="Nhà Achaemenes">nhà Achaemenes</a>. Tuy nhiên, ông cũng phải bỏ lễ nghi triều chính của Macedonia mà thay đổi theo cách thức Ba Tư, và cưới một công chúa Ba Tư là <a href="/wiki/Stateira_II" title="Stateira II">Stateira II</a> để được thêm sự ủng hộ của người bản xứ. Tuy đánh bại Hoàng đế <a href="/wiki/Darius_III" title="Darius III">Darius III</a> nhưng ông nỗ lực xây dựng một lăng tẩm hoành tráng tại kinh đô <a href="/wiki/Persepolis" title="Persepolis">Persepolis</a>, cho vị "Vua của các vị vua" thất thế.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Alexandros chết đột ngột, các tướng lãnh của ông đánh nhau liên miên trong 4 cuộc <a href="/wiki/Diadochi" title="Diadochi">chiến tranh Diadochi</a>. Kể từ năm 312 TCN, lãnh thổ Iran ngày nay về tay tướng <a href="/wiki/Seleukos_I_Nikator" title="Seleukos I Nikator">Seleukos</a>, sáng tổ của <a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Seleukos" title="Vương quốc Seleukos">nhà Seleukos</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Seleukos_(312_TCN_-_63_TCN)"><span id="Nh.C3.A0_Seleukos_.28312_TCN_-_63_TCN.29"></span>Nhà Seleukos (312 TCN - 63 TCN)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=11" title="Sửa đổi phần “Nhà Seleukos (312 TCN - 63 TCN)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=11" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Seleukos (312 TCN - 63 TCN)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Seleukos" title="Vương quốc Seleukos">Vương quốc Seleukos</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=V%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_Mecene-Kharacene&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vương quốc Mecene-Kharacene (trang không tồn tại)">Vương quốc Mecene-Kharacene</a></div> <p>Tướng Seleukos trở thành vua <a href="/wiki/Seleukos_I_Nikator" title="Seleukos I Nikator">Seleukos I Nikator</a>, cai trị liên danh với <a href="/w/index.php?title=Ho%C3%A0ng_h%E1%BA%ADu_Apamea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hoàng hậu Apamea (trang không tồn tại)">hoàng hậu Apamea</a> xuất thân là một công chúa Ba Tư<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Ông và các hậu duệ áp dụng đường lối cai trị của <a href="/wiki/Darius_I_c%E1%BB%A7a_Ba_T%C6%B0" class="mw-redirect" title="Darius I của Ba Tư">Darius I</a> nhà Achaemenes, rồi sau lại theo đường lối của <a href="/wiki/Cyrus_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BA%BF" title="Cyrus Đại đế">Cyrus Đại đế</a><sup id="cite_ref-ReferenceB_31-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceB-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Nhà Seleukos lúc ban đầu cai trị toàn cõi Iran ngày nay, nhưng từ năm 250 TCN - lúc nhà Arsaces khởi nghiệp - trở đi, thì mất kiểm soát phần nào lãnh thổ Iran, và cuối cùng bị đánh đuổi khỏi lãnh thổ này. </p><p>Song song với nhà Seleukos, có một số triều đại cai trị những vùng đất hạn chế, và thường là chư hầu của vương triều này.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Một thí dụ điển hình là vương quốc Mecene-Kharacene ở phía bắc <a href="/wiki/V%E1%BB%8Bnh_Ba_T%C6%B0" title="Vịnh Ba Tư">vịnh Ba Tư</a>, thành lập năm 129 TCN.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Arsaces_(250_TCN_-_226)"><span id="Nh.C3.A0_Arsaces_.28250_TCN_-_226.29"></span>Nhà Arsaces (250 TCN - 226)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=12" title="Sửa đổi phần “Nhà Arsaces (250 TCN - 226)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=12" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Arsaces (250 TCN - 226)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Parthia" title="Đế quốc Parthia">Đế quốc Parthia</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Parthia" title="Người Parthia">Người Parthia</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Bazrangi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Bazrangi (trang không tồn tại)">Nhà Bazrangi</a></div> <p>Nhà Arsaces là của <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Parthia" title="Người Parthia">người Parthia</a> thuộc tộc Iran. Họ được người <a href="/wiki/Trung_Qu%E1%BB%91c" title="Trung Quốc">Trung Quốc</a> biết đến dưới tên nước <a href="/wiki/An_T%E1%BB%A9c,_Tri_T%C3%B4n" class="mw-redirect" title="An Tức, Tri Tôn">An Tức</a>. Phía tây, họ đẩy lùi nhà Seleukos chỉ còn lại Syria. Họ cũng ngăn được bước tiến của đế quốc <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_La_M%C3%A3" title="Đế quốc La Mã">La Mã</a> khi họ đánh bại quân đội La Mã tại <a href="/wiki/Tr%E1%BA%ADn_Carrhae" title="Trận Carrhae">trận Carrhae</a> năm 53 TCN. </p><p>Tuy bị nhiều cuộc nội chiến và ngoại xâm đến từ các dân tộc du mục từ <a href="/wiki/Trung_%C3%81" title="Trung Á">Trung Á</a>, nhà Arsaces đã tồn tại được 476 năm, và trở thành triều đại dài nhất trong chính sử tộc Iran. </p><p>Song song với nhà Arsaces, có một số triều đại cai trị những vùng đất hạn chế, với tính cách chư hầu hoặc thuộc quốc. Nổi tiếng nhất là <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Bazrangi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Bazrangi (trang không tồn tại)">nhà Bazrangi</a>, tổ tiên của <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Sassanid" class="mw-redirect" title="Nhà Sassanid">nhà Sassanid</a>. Nhà Bazrangi đóng đô ở <a href="/w/index.php?title=Istakhr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Istakhr (trang không tồn tại)">Istakhr</a>, gần cố đô <a href="/wiki/Persepolis" title="Persepolis">Persepolis</a>.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Sassanid_(226_-_651)"><span id="Nh.C3.A0_Sassanid_.28226_-_651.29"></span>Nhà Sassanid (226 - 651)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=13" title="Sửa đổi phần “Nhà Sassanid (226 - 651)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=13" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Sassanid (226 - 651)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Sassanid" class="mw-redirect" title="Nhà Sassanid">Nhà Sassanid</a></div> <p>Người Ba Tư hưng thịnh trở lại, lật đổ nhà Arsaces và lập nhà Sassanid. Nhà Sassanid đem lại một thời đại văn minh rực rỡ, với một lãnh thổ rộng lớn hơn nhà Arsaces, nhưng còn kém nhà Achaemenes. </p><p>Phía tây, họ khiến đế quốc La Mã phải kiêng nể. Đến thời La Mã bị chia thì hai lần họ suýt lấy được kinh đô <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã">Đông La Mã (Byzantine)</a> là <a href="/wiki/Constantinopolis" title="Constantinopolis">Constantinopolis</a>. Phía đông bắc, họ ngăn được những cuộc xâm lăng của <a href="/wiki/H%C3%A3n_qu%E1%BB%91c_%C4%90%E1%BB%99t_Quy%E1%BA%BFt" title="Hãn quốc Đột Quyết">Đột Quyết</a>, đế quốc rộng lớn nhất thế giới trong khoảng từ năm 560 đến 580. Phía tây nam, họ đánh lùi được những cuộc xâm lăng của <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp" title="Người Ả Rập">người Ả Rập</a>, và lại đô hộ nhiều vùng đất phía đông và nam <a href="/wiki/B%C3%A1n_%C4%91%E1%BA%A3o_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp" title="Bán đảo Ả Rập">bán đảo Ả Rập</a>. </p><p>Song song với nhà Sassanid, có một số triều đại cai trị những vùng đất hạn chế, chẳng hạn như: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Karen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Karen (trang không tồn tại)">Nhà Karen</a> (537 - 647) ở Tabaristan.<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Thuộc_Ả_Rập_(651_-_821)"><span id="Thu.E1.BB.99c_.E1.BA.A2_R.E1.BA.ADp_.28651_-_821.29"></span>Thuộc Ả Rập (651 - 821)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=14" title="Sửa đổi phần “Thuộc Ả Rập (651 - 821)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=14" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thuộc Ả Rập (651 - 821)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Bán đảo Ả Rập thống nhất thành một nước năm 631, và bắt đầu chiến tranh với nhà Sassanid kể từ năm 633. Lãnh thổ Iran ngày nay rơi vào vòng kiểm soát của người Ả Rập năm 642, nhưng người Ba Tư nổi lên hùng cứ một vài nơi, đến năm 651 thì nhà Sassanid mới mất. </p><p>Với sự đô hộ của người Ả Rập, <a href="/wiki/H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o" title="Hồi giáo">đạo Hồi</a> dần dần trở thành tôn giáo chính của các chủng tộc Iran. Người Ba Tư truyền bá văn minh của họ cho người Ả Rập, và hợp tác với người Ả Rập phát huy <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_ho%C3%A0ng_kim_c%E1%BB%A7a_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o" title="Thời đại hoàng kim của Hồi giáo">thời đại hoàng kim của Hồi giáo</a> trong mấy trăm năm. </p><p>Vào buổi ban đầu, khi chính quyền trung ương của người Ả Rập còn thịnh, thì lãnh thổ Iran chịu nhiều ảnh hưởng của sự cai trị của: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=C%C3%A1c_v%E1%BB%8B_khalip_ch%C3%ADnh_th%E1%BB%91ng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Các vị khalip chính thống (trang không tồn tại)">Các vị khalip chính thống</a> (632 - 661)</li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Omeyyad" title="Nhà Omeyyad">Nhà Umayyad</a> (661 - 750)</li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Abbas" title="Nhà Abbas">Nhà Abbas</a> (750 - 1258)</li></ul> <p>Tuy bị đô hộ, nhưng trong khoảng 60 năm đầu (642 - 700) tiếng Ba Tư vẫn được dùng như một ngôn ngữ hành chánh chính thức trong <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Ả Rập (trang không tồn tại)">đế quốc Ả Rập</a>. Đến thời quan tổng đốc <a href="/w/index.php?title=Al-Hajjaj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Al-Hajjaj (trang không tồn tại)">Al-Hajjaj</a> (694 - 714) thì tiếng Ba Tư mới bị cấm trong các công văn. Kể từ đó, <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Ba_T%C6%B0_trung_c%E1%BB%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Ba Tư trung cổ (trang không tồn tại)">tiếng Ba Tư trung cổ</a> pha trộn với <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp" title="Tiếng Ả Rập">tiếng Ả Rập</a>, chuyển hóa nhanh chóng thành <a href="/w/index.php?title=Ti%E1%BA%BFng_Ba_T%C6%B0_hi%E1%BB%87n_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiếng Ba Tư hiện đại (trang không tồn tại)">tiếng Ba Tư hiện đại</a>. </p><p>Người Ba Tư vẫn hiện diện trong giới lãnh đạo hàng đầu của đế quốc Ả Rập, như tướng <a href="/w/index.php?title=Abu_Muslim_Khorasani&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abu Muslim Khorasani (trang không tồn tại)">Abu Muslim Khorasani</a>, khai quốc công thần của <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Abbas" title="Nhà Abbas">nhà Abbas</a>, đạo sư <a href="/wiki/Abu_Hanifa" title="Abu Hanifa">Abu Hanifa</a>, tổ sư <a href="/w/index.php?title=Ph%C3%A1i_Hanafi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Phái Hanafi (trang không tồn tại)">phái Hanafi</a> là phái lớn nhất trong hệ phái Sunni của đạo Hồi, hoặc <a href="/w/index.php?title=Gia_%C4%91%C3%ACnh_Barmak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gia đình Barmak (trang không tồn tại)">gia đình Barmak</a> <a href="/wiki/Vizia" class="mw-redirect" title="Vizia">vizia</a> của <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Abbas" title="Nhà Abbas">nhà Abbas</a>. </p><p>Trong thời này, nhiều triều đại nhỏ của người địa phương vẫn được duy trì, và thành lập, như: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ghavparehid-Dabuyehid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ghavparehid-Dabuyehid (trang không tồn tại)">Nhà Ghavparehid-Dabuyehid</a> ở <a href="/w/index.php?title=Ghilan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ghilan (trang không tồn tại)">Ghilan</a> (660 - 765)<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ghavparehid-Padhospanid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ghavparehid-Padhospanid (trang không tồn tại)">Nhà Ghavparehid-Padhospanid</a> ở Ruyan và Rustemdar (660 - 1597)<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-2" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Bawendyes-Keyusyes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Bawendyes-Keyusyes (trang không tồn tại)">Nhà Bawendyes-Keyusyes</a> ở <a href="/wiki/Mazandaran" class="mw-redirect" title="Mazandaran">Mazandaran</a> (665 - 1006)<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-3" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Mesidites&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Mesidites (trang không tồn tại)">Nhà Mesidites</a> ở <a href="/w/index.php?title=Shirwan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shirwan (trang không tồn tại)">Shirwan</a> (800 - 1067) <sup id="cite_ref-ReferenceC_52-4" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Các_triều_đại_êmia_tự_chủ_(821_-_1094)"><span id="C.C3.A1c_tri.E1.BB.81u_.C4.91.E1.BA.A1i_.C3.AAmia_t.E1.BB.B1_ch.E1.BB.A7_.28821_-_1094.29"></span>Các triều đại êmia tự chủ (821 - 1094)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=15" title="Sửa đổi phần “Các triều đại êmia tự chủ (821 - 1094)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=15" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Các triều đại êmia tự chủ (821 - 1094)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nhà Abbas đến khoảng năm 820 thì suy yếu dần, khiến nhiều chư hầu hoặc thống đốc các tỉnh ly khai thành những triều đại bán độc lập. Những triều đại với lãnh thổ lớn có: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Tahir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Tahir (trang không tồn tại)">Nhà Tahir</a> (821 - 873) người Ba Tư.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Saffar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Saffar (trang không tồn tại)">Nhà Saffar</a> (861 - 1003) người Iran.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Samani&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Samani (trang không tồn tại)">Nhà Samani</a> (874 - 999) người Ba Tư, khởi nghiệp ở <a href="/wiki/Trung_%C3%81" title="Trung Á">Trung Á</a>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Buya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Buya (trang không tồn tại)">Nhà Buya</a> (932 - 1094) người Ba Tư, trên danh nghĩa phò tá các <a href="/wiki/Khalip" title="Khalip">khalip</a> nhà Abbas nhưng thực chất là áp chế các khalip này.</li></ul> <p>Những triều đại với lãnh thổ nhỏ có: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Alavid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Alavid (trang không tồn tại)">Nhà Alavid</a> (864 - 930) ở <a href="/w/index.php?title=Tabaristan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tabaristan (trang không tồn tại)">Tabaristan</a> và <a href="/w/index.php?title=Dailem&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dailem (trang không tồn tại)">Dailem</a>.<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-5" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Hashim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Hashim (trang không tồn tại)">Nhà Hashim</a> (868 - 1077) ở một phần của <a href="/w/index.php?title=Shirwan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shirwan (trang không tồn tại)">Shirwan</a>.<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-6" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Saj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Saj (trang không tồn tại)">Nhà Saj</a> (889 - 929) ở <a href="/wiki/Azerbaijan" title="Azerbaijan">Azerbaijan</a>.<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-7" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Sallarid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Sallarid (trang không tồn tại)">Nhà Sallarid</a> (941 - 1064) ở Ghilan.<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-8" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ziyar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ziyar (trang không tồn tại)">Nhà Ziyar</a> (928 - 1077) ở Ghilan và <a href="/w/index.php?title=Gorgan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gorgan (trang không tồn tại)">Gorgan</a>.<sup id="cite_ref-ReferenceC_52-9" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceC-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <p>Từ thời nhà Tahir trở đi thì phong trào phục hưng tiếng Ba Tư ngày càng mạnh. Người Ba Tư truyền bá <a href="/wiki/H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o" title="Hồi giáo">đạo Hồi</a> cho <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Th%E1%BB%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3" title="Người Thổ Nhĩ Kỳ">người Thổ Nhĩ Kỳ</a> rất thành công và <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Ba_T%C6%B0" title="Tiếng Ba Tư">tiếng Ba Tư</a> trở thành ngoại ngữ thông dụng của người Thổ Nhĩ Kỳ tại những vùng đất mênh mông miền <a href="/wiki/Trung_%C3%81" title="Trung Á">Trung Á</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Thuộc_Thổ_Nhĩ_Kỳ_(1027_-_1239)"><span id="Thu.E1.BB.99c_Th.E1.BB.95_Nh.C4.A9_K.E1.BB.B3_.281027_-_1239.29"></span>Thuộc Thổ Nhĩ Kỳ (1027 - 1239)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=16" title="Sửa đổi phần “Thuộc Thổ Nhĩ Kỳ (1027 - 1239)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=16" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thuộc Thổ Nhĩ Kỳ (1027 - 1239)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Turkmen" title="Người Turkmen">Người Turkmen</a> thuộc tộc Thổ Nhĩ Kỳ lập <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ghaznavi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ghaznavi (trang không tồn tại)">nhà Ghaznavi</a> ở <a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a> năm 977. Nhà này bành trướng nhanh vào lãnh thổ Iran và đến năm 1027 thì họ kiểm soát được gần trọn lãnh thổ này <sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Vì có thuyết cho rằng tổ của <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ghaznavi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ghaznavi (trang không tồn tại)">nhà Ghaznavi</a> là con cháu của vị hoàng đế <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Sassanid" class="mw-redirect" title="Nhà Sassanid">nhà Sassanid</a> cuối cùng<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> nên nhiều người coi nhà Ghaznavi là một triều đại Ba Tư chính thống. </p><p>Con trai của vị vua khai quốc nhà Ghaznavi là <a href="/wiki/Sultan" title="Sultan">Sultan</a> <a href="/wiki/Mahmud_c%E1%BB%A7a_Ghazni" title="Mahmud của Ghazni">Mahmud</a> lên nối ngôi vào năm <a href="/wiki/997" title="997">997</a>. Là một vị vua kiệt xuất và đầy tham vọng, ông mở rộng bơ cõi. Từ năm <a href="/wiki/1000" title="1000">1000</a> cho đến năm <a href="/wiki/1025" title="1025">1025</a>, Sultan Mahmud tiến hành chinh phạt Ấn Độ đến 17 lần, dù ông không có ý định thiết lập một Đế quốc Hồi giáo nào tại đây. Ấn Độ bị cướp bóc ác liệt.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Với nhà Ghaznavi cuộc phục hưng văn hóa Ba Tư đạt đến mức huy hoàng rực rỡ với các nhà bác học, nhà thơ, nhà văn tại triều đình sultan Mahmud. Kinh đô Ghazni trở nên phồn vinh, chẳng thua gì kinh thành Bagdad của các Khalip khi đó.<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Năm 1025 các bộ lạc <a href="/w/index.php?title=Oghuz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oghuz (trang không tồn tại)">Oghuz</a> thuộc tộc Thổ Nhĩ Kỳ qua <a href="/wiki/Amu_Darya" title="Amu Darya">sông Amu Darya</a> vào định cư trong <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ghaznavi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đế quốc Ghaznavi (trang không tồn tại)">đế quốc Ghaznavi</a>.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Người Oghuz có hai nhóm, nhóm lớn lập <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Seljuk" title="Đế quốc Seljuk">đế quốc Seljuk</a>, hùng cứ <a href="/wiki/Iran" title="Iran">Iran</a>, <a href="/wiki/Iraq" title="Iraq">Iraq</a>, <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syria</a>, <a href="/wiki/Th%E1%BB%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3" title="Thổ Nhĩ Kỳ">Thổ Nhĩ Kỳ</a>, v.v…; nhóm nhỏ là <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Azerbaijan" title="Người Azerbaijan">người Azerbaijan</a> nay chiếm 24% <a href="/w/index.php?title=D%C3%A2n_s%E1%BB%91_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dân số Iran (trang không tồn tại)">dân số Iran</a>. Phần lớn đất Iran ngày nay chuyển từ tay <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ghaznavi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ghaznavi (trang không tồn tại)">nhà Ghaznavi</a> sang nhà (Đại) Seljuk sau <a href="/w/index.php?title=Tr%E1%BA%ADn_Dandanaqan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trận Dandanaqan (trang không tồn tại)">trận Dandanaqan</a> năm 1040. <a href="/wiki/Nh%C3%A0_%C4%90%E1%BA%A1i_Seljuk" class="mw-redirect" title="Nhà Đại Seljuk">Nhà Đại Seljuk</a> đóng đô ở <a href="/wiki/Isfahan" title="Isfahan">Isfahan</a>, và học tiếng Ba Tư, sống theo văn hóa Ba Tư.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Năm 1148 vùng đất <a href="/w/index.php?title=Khwarezm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Khwarezm (trang không tồn tại)">Khwarezm</a> phía đông <a href="/wiki/Bi%E1%BB%83n_Caspi" title="Biển Caspi">biển Caspi</a> tách rời khỏi <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Seljuk" title="Đế quốc Seljuk">đế quốc Seljuk</a> và sau đó hưng khởi thành <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Khwarezm-Shah" title="Nhà Khwarezm-Shah">đế quốc Khwarezm</a>. Đế quốc này cũng thuộc tộc Thổ Nhĩ Kỳ. Họ chiếm phần lớn đất Iran ngày nay kể từ năm 1194. Năm 1205, vị vua hùng mạnh của triều đại này, <a href="/wiki/Muhammad_II_c%E1%BB%A7a_Khwarezm" class="mw-redirect" title="Muhammad II của Khwarezm">Ala ad-Din Muhammad</a> xưng là <i>Shah</i> (<i>vua</i>, theo tiếng Ba Tư). </p><p>Vì ảnh hưởng lớn của văn minh Ba Tư, nên nhiều người gọi thời đại này là thời Ba Tư - Thổ Nhĩ Kỳ. Các triều đại lớn là: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ghaznavi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ghaznavi (trang không tồn tại)">Nhà Ghaznavi</a> (977 - 1187) (Sau 1040 họ tồn tại chủ yếu ở <a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a> và <a href="/wiki/Pakistan" title="Pakistan">Pakistan</a>).</li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_%C4%90%E1%BA%A1i_Seljuk" class="mw-redirect" title="Nhà Đại Seljuk">Nhà Đại Seljuk</a> (1037 - 1192)</li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Khwarezm-Shah" title="Nhà Khwarezm-Shah">Nhà Khwarezm-Shah</a> (1077 - 1231) (Từ 1077 đến 1148 họ là chư hầu của nhà Đại Seljuk).</li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Ghur" title="Nhà Ghur">Nhà Ghur</a> (1148 - 1215) phần lớn ở <a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a>, <a href="/wiki/Pakistan" title="Pakistan">Pakistan</a>. Họ có một phần đất ở đông bộ Iran ngày nay.</li></ul> <p>Các triều đại nhỏ có: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ismail&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ismail (trang không tồn tại)">Nhà Ismail</a> (1090 - 1255) ở trung bộ Ba Tư.</li> <li><a href="/wiki/Nh%C3%A0_Shah" class="mw-redirect" title="Nhà Shah">Nhà Shah</a> (1100 - 1550) ở Shirwan.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Atabeg_c%E1%BB%A7a_Azerbaijan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Atabeg của Azerbaijan (trang không tồn tại)">Nhà Atabeg của Azerbaijan</a><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (1136 - 1225).</li></ul> <p>Cũng nên kể đến một triều đại không nhỏ, nhưng nằm bên ngoài cương thổ Iran ngày nay, là: </p> <ul><li><a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_tri%E1%BB%81u_Ayyub" title="Vương triều Ayyub">Nhà Ayyub</a> (1171 - 1341) của <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Kurd" title="Người Kurd">người Kurd</a> thuộc tộc Iran, tại <a href="/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp" title="Ai Cập">Ai Cập</a>, <a href="/wiki/Libya" title="Libya">Libya</a>, tây bộ <a href="/wiki/B%C3%A1n_%C4%91%E1%BA%A3o_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp" title="Bán đảo Ả Rập">bán đảo Ả Rập</a> và <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syria</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Thuộc_Mông_Cổ_(1255_-_1500)"><span id="Thu.E1.BB.99c_M.C3.B4ng_C.E1.BB.95_.281255_-_1500.29"></span>Thuộc Mông Cổ (1255 - 1500)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=17" title="Sửa đổi phần “Thuộc Mông Cổ (1255 - 1500)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=17" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thuộc Mông Cổ (1255 - 1500)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nhà_Y_Nhĩ_Hãn_(1256_-_1353)"><span id="Nh.C3.A0_Y_Nh.C4.A9_H.C3.A3n_.281256_-_1353.29"></span>Nhà Y Nhĩ Hãn (1256 - 1353)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=18" title="Sửa đổi phần “Nhà Y Nhĩ Hãn (1256 - 1353)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=18" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Y Nhĩ Hãn (1256 - 1353)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Muhammad_II_c%E1%BB%A7a_Khwarezm" class="mw-redirect" title="Muhammad II của Khwarezm">Ala ad-Din Muhammad II</a>, nhà chinh phục lớn nhất của <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Khwarezm-Shah" title="Nhà Khwarezm-Shah">nhà Khwarezm Shah</a> có lẽ còn bành trướng <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Khwarezm-Shah" title="Nhà Khwarezm-Shah">đế quốc Khwarezm</a> rộng lớn hơn nữa, nếu ông ta không có một kình địch sống đồng thời đại là <a href="/wiki/Th%C3%A0nh_C%C3%A1t_T%C6%B0_H%C3%A3n" title="Thành Cát Tư Hãn">Thành Cát Tư Hãn</a>. Trong khoảng thời gian ngắn ngủi từ năm 1218 đến năm 1222, Thành Cát Tư Hãn và các tướng sĩ Mông Cổ đã đánh <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Khwarezm-Shah" title="Nhà Khwarezm-Shah">nhà Khwarezm Shah</a> ngã quỵ, tàn sát dân chúng của nhiều <a href="/wiki/Th%C3%A0nh_ph%E1%BB%91" title="Thành phố">thành phố</a> lớn nhỏ, khiến dân số tộc Iran và các chủng tộc khác trong vùng bị suy giảm một cách thê thảm<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Con của <a href="/wiki/Muhammad_II_c%E1%BB%A7a_Khwarezm" class="mw-redirect" title="Muhammad II của Khwarezm">Ala ad-Din Muhammad II</a> là <a href="/w/index.php?title=Jalal_ad-Din_Mingburnu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jalal ad-Din Mingburnu (trang không tồn tại)">Jalal ad-Din Mingburnu</a> cũng là một chiến tướng có khả năng, đã chiếm lại được đất Iran trong năm 1223 sau khi Thành Cát Tư Hãn về xứ <sup id="cite_ref-ReferenceD_61-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceD-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Nhưng dưới thời Đại Hãn <a href="/wiki/Oa_Kho%C3%A1t_%C4%90%C3%A0i" title="Oa Khoát Đài">Oa Khoát Đài</a>, đại quân Mông Cổ trở lại chiếm hầu hết đất Iran trong khoảng 1235-1239 <sup id="cite_ref-ReferenceD_61-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceD-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Đến năm 1255, trước sức tấn công của <a href="/wiki/H%C3%BAc_Li%E1%BB%87t_Ng%E1%BB%99t" title="Húc Liệt Ngột">Húc Liệt Ngột</a>, thành trì cuối cùng của <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ismail&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ismail (trang không tồn tại)">nhà Ismail</a> ở trung bộ Ba Tư là <a href="/w/index.php?title=Alamut&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alamut (trang không tồn tại)">Alamut</a> bị hạ. </p><p>Húc Liệt Ngột và các con cháu ông ta được các <a href="/wiki/Kh%E1%BA%A3_h%C3%A3n" title="Khả hãn">Đại Hãn</a> phong làm Il-Khan (<i>Tiểu Hãn</i>) nên <a href="/wiki/Tri%E1%BB%81u_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Triều đại">triều đại</a> này được gọi là <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ilkhan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ilkhan (trang không tồn tại)">nhà Ilkhan</a> hay <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Y_Nh%C4%A9_H%C3%A3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Y Nhĩ Hãn (trang không tồn tại)">nhà Y Nhĩ Hãn</a> (1256 - 1353). </p><p>Người Ba Tư, tuy bị đô hộ, nhưng đã đem văn hóa chinh phục được kẻ thống trị và thuyết được các vua nhà Y Nhĩ Hãn theo <a href="/wiki/H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o" title="Hồi giáo">Hồi giáo</a><sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Người Mông Cổ dần dần đồng hóa hòa lẫn với người Iran. Sự đồng hóa này cho phép một số ý kiến coi <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Y_Nh%C4%A9_H%C3%A3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Y Nhĩ Hãn (trang không tồn tại)">nhà Y Nhĩ Hãn</a> biến thành một triều đại địa phương kể từ một thời điểm nào đó. </p><p>Sau vua <a href="/w/index.php?title=Abu_Sa%27id_Bahadur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abu Sa'id Bahadur (trang không tồn tại)">Abu Sa'id Bahadur</a> (1316-1335), <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Y_Nh%C4%A9_H%C3%A3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Y Nhĩ Hãn (trang không tồn tại)">nhà Y Nhĩ Hãn</a> suy yếu hẳn. Thực quyền ở Iran nằm trong tay 5 triều đại là: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Ilkhan-Jalayir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Ilkhan-Jalayir (trang không tồn tại)">Nhà Ilkhan-Jalayir</a> (1336 - 1432) ở <a href="/wiki/Iraq" title="Iraq">Iraq</a> rồi <a href="/w/index.php?title=Khuzistan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Khuzistan (trang không tồn tại)">Khuzistan</a><sup id="cite_ref-ReferenceE_63-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceE-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Banu_Kurt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Banu Kurt (trang không tồn tại)">Nhà Banu Kurt</a> (1248 - 1383)<sup id="cite_ref-ReferenceE_63-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceE-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Muzaffar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Muzaffar (trang không tồn tại)">Nhà Muzaffar</a> (1335 - 1392)<sup id="cite_ref-ReferenceE_63-2" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceE-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Serbedarian&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Serbedarian (trang không tồn tại)">Nhà Serbedarian</a> (1335 - 1381)<sup id="cite_ref-ReferenceE_63-3" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceE-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Jubanian&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Jubanian (trang không tồn tại)">Nhà Jubanian</a> (1337 - 1355)<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nhà_Timur_(1369_-_1505)"><span id="Nh.C3.A0_Timur_.281369_-_1505.29"></span>Nhà Timur (1369 - 1505)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=19" title="Sửa đổi phần “Nhà Timur (1369 - 1505)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=19" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Timur (1369 - 1505)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nhà chinh phục <a href="/wiki/Timur_Lenk" class="mw-redirect" title="Timur Lenk">Thiết Mộc Nhi</a> tức Timur (1369 - 1405) dấy nghiệp ở Trung Á, thôn tính hoặc hàng phục toàn cõi Iran, và tiến xa đến bán đảo <a href="/wiki/Ti%E1%BB%83u_%C3%81" title="Tiểu Á">Tiểu Á</a>. Ông ta xưng là dòng dõi Thành Cát Tư Hãn, nhưng chiếm đến đâu cũng áp đặt <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Ba_T%C6%B0" title="Tiếng Ba Tư">tiếng Ba Tư</a> làm ngôn ngữ chính thức. Con cháu ông ta nối nhau làm vua được thêm 1 thế kỷ, tức là <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Timur" class="mw-redirect" title="Nhà Timur">nhà Timur</a>. </p><p>Tuy nhiên, các thế lực khác nhanh chóng hùng cứ nhiều vùng đất khác của Iran, như: </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Seyid_c%E1%BB%A7a_Laristan_v%C3%A0_Resht&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Seyid của Laristan và Resht (trang không tồn tại)">Nhà Seyid của Laristan và Resht</a> (1361 - 1591)<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ở Ghilan.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Karakoyunlu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Karakoyunlu (trang không tồn tại)">Nhà Karakoyunlu</a> (1396 - 1468)<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ở tây bộ Iran.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Akkoyunlu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Akkoyunlu (trang không tồn tại)">Nhà Akkoyunlu</a> (1400 - 1508)<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ở phần lớn Iran, Iraq ngày nay và vài vùng lân cận.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Safavid_(1500_-_1722)"><span id="Nh.C3.A0_Safavid_.281500_-_1722.29"></span>Nhà Safavid (1500 - 1722)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=20" title="Sửa đổi phần “Nhà Safavid (1500 - 1722)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=20" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Safavid (1500 - 1722)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Safavid" title="Nhà Safavid">Nhà Safavid</a></div> <p>Shah <a href="/wiki/Ismail_I" title="Ismail I">Ismail I</a>, một thiếu niên xuất chúng mới 14 tuổi, khởi nghiệp lập nhà Safavid khoảng năm 1500, xưng đế phần lớn những vùng đất thuộc Iraq và Iran ngày nay. Vào năm 1508, ông chinh phạt thành <a href="/wiki/Bagdad" title="Bagdad">Baghdad</a> - một thành phố có tầm quan trọng về chiến lược - từ tay nhà Akkoyunlu, đánh bại vua <a href="/w/index.php?title=Murad_nh%C3%A0_Akkoyunlu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Murad nhà Akkoyunlu (trang không tồn tại)">Murad nhà Akkoyunlu</a> và kết liễu luôn triều đại này, rồi ít lâu sau đó ông chinh phạt được người Uzbek ở xứ <a href="/wiki/Bukhara" title="Bukhara">Bukhara</a>.<sup id="cite_ref-duilersivp_68-0" class="reference"><a href="#cite_note-duilersivp-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-gagsoston_69-0" class="reference"><a href="#cite_note-gagsoston-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ông còn phái các nhà truyền giaó Shi'a đến vùng <a href="/wiki/Ti%E1%BB%83u_%C3%81" title="Tiểu Á">Tiểu Á</a>, kích động các bộ lạc của người Thổ Nhĩ Kỳ tại đây làm loạn chống lại <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ottoman" title="Đế quốc Ottoman">Đế quốc Ottoman</a>. Để trả đũa, vào năm 1514, vị Sultan tàn bạo và quả cảm của nhà Ottoman là <a href="/wiki/Selim_I" title="Selim I">Selim I</a> thân chinh kéo đại quân tinh nhuệ tiến đánh Đế quốc Ba Tư và đánh tan tác Quân đội Ba Tư hùng mạnh do Shah Ismail I thân chinh thống lĩnh trong <a href="/wiki/Tr%E1%BA%ADn_Chaldiran" title="Trận Chaldiran">trận đánh quyết định tại Chaldiran</a>.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tuy nhiên, dù Sultan Selim I chiếm được kinh thành <a href="/wiki/Tabriz" title="Tabriz">Tabriz</a> sau chiến thắng này, nhưng ông không giữ vững được đất đai mới chiếm, do đó Đế quốc Safavid đã chiếm lại được kinh đô. </p><p>Tuy nhiên, với chiến bại của Quân đội Ba Tư tại Chaldiran thì các tín đồ Shia <a href="/wiki/Alevi" title="Alevi">Alevi</a> không còn dám làm loạn chống Triều đình Ottoman nữa, đồng thời Shah Ismail I lâm vào cảnh vô cùng đau buồn do Sultan Selim bắt giữ hai người vợ của ông.<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Vào năm 1528, Shah <a href="/wiki/Tahmasp_I" title="Tahmasp I">Tahmasp I</a> đánh tan tác người Uzbek.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ông cải tổ Pháo binh Ba Tư để khắc phục khuyết điểm gây nên chiến bại tại Chaldiran.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Trong các năm 1547 - 1555, ông còn giúp vị Hoàng đế vong quốc <a href="/wiki/Humayun" title="Humayun">Humayun</a> chiếm lại được toàn bộ <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Mogul" title="Đế quốc Mogul">Đế quốc Mogul</a>.<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ông còn phải đối đầu với vị Sultan hùng cường <a href="/wiki/Suleiman_I" title="Suleiman I">Suleiman I</a> của <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Ottoman" title="Đế quốc Ottoman">Đế quốc Ottoman</a>, quân Ottoman giành thắng lợi và vào năm <a href="/wiki/1534" title="1534">1534</a>, Sultan Suleiman I chiếm lại thành Baghdad từ tay Triều đình Safavid.<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-bartleby795_82-0" class="reference"><a href="#cite_note-bartleby795-82"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Abbas_I_as_a_new_Caesar_being_honoured_by_the_trumpets_of_fame_and_the_Persian_embassy_in_Allegorie_de_l_Occasion_by_Frans_II_Francken_1628.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Abbas_I_as_a_new_Caesar_being_honoured_by_the_trumpets_of_fame_and_the_Persian_embassy_in_Allegorie_de_l_Occasion_by_Frans_II_Francken_1628.jpg/180px-Abbas_I_as_a_new_Caesar_being_honoured_by_the_trumpets_of_fame_and_the_Persian_embassy_in_Allegorie_de_l_Occasion_by_Frans_II_Francken_1628.jpg" decoding="async" width="180" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Abbas_I_as_a_new_Caesar_being_honoured_by_the_trumpets_of_fame_and_the_Persian_embassy_in_Allegorie_de_l_Occasion_by_Frans_II_Francken_1628.jpg/270px-Abbas_I_as_a_new_Caesar_being_honoured_by_the_trumpets_of_fame_and_the_Persian_embassy_in_Allegorie_de_l_Occasion_by_Frans_II_Francken_1628.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Abbas_I_as_a_new_Caesar_being_honoured_by_the_trumpets_of_fame_and_the_Persian_embassy_in_Allegorie_de_l_Occasion_by_Frans_II_Francken_1628.jpg/360px-Abbas_I_as_a_new_Caesar_being_honoured_by_the_trumpets_of_fame_and_the_Persian_embassy_in_Allegorie_de_l_Occasion_by_Frans_II_Francken_1628.jpg 2x" data-file-width="2100" data-file-height="2652" /></a><figcaption>Họa phẩm của <a href="/w/index.php?title=Frans_II_Francken&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frans II Francken (trang không tồn tại)">Frans II Francken</a>, cho thấy Shah Abbas I được đội kèn danh dự và phái bộ sứ thần Ba Tư ở châu Âu tôn làm <a href="/wiki/Julius_Caesar" title="Julius Caesar">Caesar</a> mới.</figcaption></figure> <p>Vào thập niên 1580, quân Ottoman lại tấn công và buộc Shah <a href="/wiki/Abbas_I_c%E1%BB%A7a_Ba_T%C6%B0" title="Abbas I của Ba Tư">Abbas I</a> phải hòa giải, nước Ba Tư mất rất nhiều lãnh thổ. Thế nhưng, dưới triều vua Abbas I, Đế quốc Safavid lên tới đỉnh cao huy hoàng. Ông tiến hành cải cách, xây dựng một lực lượng Quân đội trung thành với Hoàng đế, đánh tan tác người Uzbek, tái chiếm xứ <a href="/wiki/Azerbaijan" title="Azerbaijan">Azerbaijan</a> và chiếm lại toàn bộ các lãnh thổ bị Đế quốc Ottoman chiếm đóng.<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-agoston280_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-agoston280-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Vào năm 1623, thành Bagdad bị ông tái chiếm. Shah Abbas I cũng tiếp kiến tử tế những sứ thần <a href="/wiki/Ch%C3%A2u_%C3%82u" title="Châu Âu">châu Âu</a> vào tiếp kiến ông, từ đó mở ra quan hệ ngoại giao đầu tiên giữa người phương Tây và người Ba Tư.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ông là vị Hoàng đế vĩ đại nhất của Vương triều Safavid và đã mở rộng bờ cõi Đế quốc đến miền Nam Caucasus. Tuy nhiên, sau khi Shah Abbas I qua đời thì những chiến công hiển hách của ông vẫn không được phát huy, do các Hoàng đế kế tục đều yếu kém, ngoại trừ vị Hoàng đế kiệt xuất <a href="/wiki/Abbas_II_c%E1%BB%A7a_Ba_T%C6%B0" title="Abbas II của Ba Tư">Abbas II</a> với những bề tôi sáng suốt. Nhà Safavid vẫn bị ngăn chận về phía tây bởi <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Ottoman" title="Nhà Ottoman">nhà Ottoman</a> hùng mạnh của người Thổ, phía đông bởi <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Mogul" title="Đế quốc Mogul">đế quốc Mogul</a>, phía bắc bởi <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Uzbek" title="Người Uzbek">người Uzbek</a>. Họ chuyển sức mạnh quân sự hướng vào các triều đại nhỏ trên lãnh thổ Iran ngày nay, khiến vùng đất này thật sự thống nhất sau nhiều <a href="/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7" title="Thế kỷ">thế kỷ</a>. </p><p>Các hoàng đế nhà Safavid mang nhiều dòng máu (Azerbaijan, Ả Rập, Gruzia, Hy Lạp, <a href="/wiki/Kurd" title="Kurd">Kurd</a>), nhưng họ lấy quốc hiệu là Ba Tư. Họ đã tổ chức được một đất nước hùng mạnh, văn minh, thành tụ trên nhiều phương diện. Họ cũng đem lại một thay đổi quan trọng về tôn giáo: từ thời họ trở đi, phái <a href="/w/index.php?title=Shi%27a_M%C6%B0%E1%BB%9Di_Hai_Gi%C3%A1o_Tr%C6%B0%E1%BB%9Fng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shi'a Mười Hai Giáo Trưởng (trang không tồn tại)">Shi'a Mười Hai Giáo Trưởng</a> của <a href="/wiki/H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o" title="Hồi giáo">đạo Hồi</a> trở thành giáo phái chiếm đa số tại Iran cho đến ngày nay. Hoàng đế Ba Tư gần như có thần quyền, và tuyên bố ông là lãnh tụ tối cao của toàn thể <a href="/wiki/H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o" title="Hồi giáo">Hồi giáo</a>. Do Đế quốc Ba Tư thường chiến tranh liên miên với Đế quốc Ottoman theo hệ phái Sunni, Shah Abbas I đối xử tàn nhẫn với các tín đồ Sunni trong Đế quốc Ba Tư, nhưng nhìn chung ông có thái độ tự do tôn giáo với <a href="/wiki/Kit%C3%B4_gi%C3%A1o" title="Kitô giáo">Ki-tô giáo</a>. Ông còn đàn áp một cuộc nổi dậy của các tín đồ Ki-tô giáo người <a href="/wiki/Gruzia" title="Gruzia">Gruzia</a>, giết Nữ hoàng <a href="/w/index.php?title=Ketevan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ketevan (trang không tồn tại)">Ketevan</a> của người Gruzia.<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Như hình ảnh của nhà Safavid, quốc dân Ba Tư, sau nhiều thế kỷ bị đô hộ, hoặc đô hộ xứ người, đã bị pha trộn rất nhiều chủng tộc. Mỗi người vẫn có thể tự coi mình là người Ba Tư, người Azerbaijan, người Kurd, v.v… nhưng thật ra bản sắc đó do văn hóa hơn là do sự thuần túy của chủng tộc. Đặc biệt nền văn hóa Ba Tư tiếp tục ảnh hưởng các lân bang: danh hiệu <a href="/wiki/Padishah" title="Padishah">Padishah</a> (Vương Chủ) đặc thù của các hoàng đế Ba Tư được các hoàng đế nhà Ottoman và nhà Mogul dùng một cách trang trọng. Dưới triều vua Abbas I, nền văn hóa - nghệ thuật của Đế quốc Ba Tư phát triển phồn vinh. Ông dời đô về thành <a href="/wiki/Isfahan" title="Isfahan">Isfahan</a> và xây dựng một tân đô lộng lẫy. Chốn kinh kỳ tráng lệ của vị Hoàng đế này nhìn chung, vẫn còn nguyên vẹn. Vải thêm kim tuyến, thảm và quà cáp bằng da của người Ba Tư được toàn thế giới ưa chuộng; và <a href="/wiki/Tri%E1%BA%BFt_h%E1%BB%8Dc" title="Triết học">triết học</a> Ba Tư có những quan điểm tiến bộ, <a href="/wiki/Khoa_h%E1%BB%8Dc" title="Khoa học">khoa học</a>, <a href="/wiki/Y_h%E1%BB%8Dc" title="Y học">y học</a> và <a href="/wiki/To%C3%A1n_h%E1%BB%8Dc" title="Toán học">toán học</a> của Đế quốc Ba Tư sánh ngang các nước khác. Đế quốc Safavid trở thành người thừa kế xuất sắc của các Đế quốc cổ trong lịch sử Ba Tư. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Thuộc_Afghanistan_(1722_-_1729)"><span id="Thu.E1.BB.99c_Afghanistan_.281722_-_1729.29"></span>Thuộc Afghanistan (1722 - 1729)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=21" title="Sửa đổi phần “Thuộc Afghanistan (1722 - 1729)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=21" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Thuộc Afghanistan (1722 - 1729)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vua nhà Safavid là Soltan Hosein cưỡng bách người các tôn giáo khác và các giáo phái khác theo giáo phái <a href="/w/index.php?title=Shi%27a_M%C6%B0%E1%BB%9Di_Hai_Gi%C3%A1o_Tr%C6%B0%E1%BB%9Fng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shi'a Mười Hai Giáo Trưởng (trang không tồn tại)">Shi'a Mười Hai Giáo Trưởng</a> như gia đình ông ta khiến loạn dấy lên ở nhiều nơi. Phía tây và tây bắc có người Thổ Ottoman và <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Lezgin" class="mw-redirect" title="Người Lezgin">người Lezgin</a> đánh vào, phía bắc có <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Nga" title="Đế quốc Nga">đế quốc Nga</a> tấn công, và quan trọng nhất là phía đông bắc có <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Pashtun" title="Người Pashtun">người Pashtun</a> từ Afghanistan tràn đến. Người Pashtun, do <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Hotaki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Hotaki (trang không tồn tại)">nhà Hotaki</a> thuộc bộ tộc <a href="/w/index.php?title=Ghilzai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ghilzai (trang không tồn tại)">Ghilzai</a> thống lĩnh, bao vây thủ đô <a href="/wiki/Isfahan" title="Isfahan">Isfahan</a> của nhà Safavid và chiếm được thành này năm 1722. </p><p>Mặc dù tiếng mẹ đẻ của họ là <a href="/wiki/Ti%E1%BA%BFng_Pashtun" title="Tiếng Pashtun">tiếng Pashtun</a>, nhà Hotaki vẫn dùng tiếng Ba Tư làm ngôn ngữ chính thức trong lãnh thổ. </p><p>Trong năm 1729, một viên tướng gốc người Thổ Nhĩ Kỳ là Nadir Khan khôi phục được kinh đô Isfahan cho nhà Safavid và đánh đuổi được người Pashtun khỏi Ba Tư<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>88<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Thời "thuộc Afghanistan" tạm coi là giới hạn trong giai đoạn 1722 - 1729. Tuy nhiên, ít lâu sau, <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Durrani&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Durrani (trang không tồn tại)">nhà Durrani</a> (1747 - 1823) của Afghanistan cũng có lúc chiếm giữ vài vùng đất phía đông bắc Iran. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Afshar_(1736_-_1796)"><span id="Nh.C3.A0_Afshar_.281736_-_1796.29"></span>Nhà Afshar (1736 - 1796)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=22" title="Sửa đổi phần “Nhà Afshar (1736 - 1796)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=22" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Afshar (1736 - 1796)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Afshar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Afshar (trang không tồn tại)">Nhà Afshar</a></div> <p>Thấy mình đủ mạnh, tướng Nadir Khan lật đổ nhà Safavid, lên ngôi, trở thành <a href="/wiki/Nader_Shah" title="Nader Shah">Nadir Shah</a> và lập <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Afshar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Afshar (trang không tồn tại)">nhà Afshar</a> năm 1736. Được Đế quốc Nga giúp đỡ - vốn không hợp phong thổ, quân Nga bị thiệt mất 130.000 binh sĩ từ năm 1722 tại Iran<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>89<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, nên bỏ ý định đô hộ - Hoàng đế Nadir Shah nhanh chóng dựng lên một đế quốc Ba Tư rộng lớn chưa từng thấy kể từ thời Sassanid (226 - 651). </p><p>Hoàng đế Nadir Shah bạo ác, đất nước Iran bị chiến tranh loạn lạc liên miên. Ông bị thuộc hạ ám sát năm 1747. Iran tiếp tục bị nạn binh đao trong nhiều năm và lãnh thổ nhà Afshar thu hẹp lại. Cháu nội của Hoàng đế Nadir Shah là ông vua mù lòa Shahrukh tuy cai trị một thời gian dài (1750 - 1796) nhưng chỉ còn đất Khorasan miền đông bắc Iran. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Zand_(1750_-_1794)"><span id="Nh.C3.A0_Zand_.281750_-_1794.29"></span>Nhà Zand (1750 - 1794)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=23" title="Sửa đổi phần “Nhà Zand (1750 - 1794)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=23" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Zand (1750 - 1794)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Zand&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Zand (trang không tồn tại)">Nhà Zand</a></div> <p>Một viên tướng của vua Nadir Shah là <a href="/wiki/Karim_Khan" title="Karim Khan">Karim Khan</a>, <a href="/w/index.php?title=Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Lur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Người Lur (trang không tồn tại)">người Lur</a> (tộc Iran) lập nhà Zand ở trung bộ và nam bộ Iran năm 1750. Danh tướng Karim Khan, với nhiều chiến công, trở thành nhân vật hùng mạnh nhất ở Iran. Ông cũng tái lập được an ninh và thịnh vượng trong lãnh thổ. Đặc biệt, vua Karim Khan và những truyền nhân không xưng đế xưng vương, mà chỉ lấy danh hiệu khiêm tốn <i>Vakilol Ro'aya</i> (<i>Trạng Sư của Nhân dân</i>). Nhưng sau khi vua Karim Khan qua đời (năm 1779), những người kế tục ông không giữ nổi cơ đồ, khiến nhà Zand bị mất vào tay <a href="/wiki/Mohammad_Khan_Qajar" title="Mohammad Khan Qajar">Agha Mohammad Khan</a>, một kình địch từng bị làm con tin của ông. </p><p>Triều đình Karim Khan mở cửa cho người <a href="/wiki/Anh" title="Anh">Anh</a> của <a href="/w/index.php?title=C%C3%B4ng_ty_%C4%90%C3%B4ng_%E1%BA%A4n_c%E1%BB%A7a_Anh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Công ty Đông Ấn của Anh (trang không tồn tại)">công ty Đông Ấn</a> vào buôn bán ở hải cảng <a href="/w/index.php?title=Bushehr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bushehr (trang không tồn tại)">Bushehr</a>. Ảnh hưởng của người Anh và văn hóa Anh dần dần trở thành ảnh hưởng Âu Tây quan trọng nhất tại Iran. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Qajar_(1781_-_1925)"><span id="Nh.C3.A0_Qajar_.281781_-_1925.29"></span>Nhà Qajar (1781 - 1925)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=24" title="Sửa đổi phần “Nhà Qajar (1781 - 1925)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=24" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Qajar (1781 - 1925)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Qajar" title="Nhà Qajar">Nhà Qajar</a></div> <p>Nhà Qajar, <a href="/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Turkmen" title="Người Turkmen">người Turkmen</a>, thống nhất được Iran năm 1794 và tái lập được trật tự ở đấy. Họ đóng đô ở <a href="/wiki/Tehran" title="Tehran">Tehran</a> từ năm 1786. </p><p>Tuy nhiên, ít nhất là vì không theo kịp được những tiến bộ của người Âu, Iran bị mất dần lãnh thổ. Sau cuộc <a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_tranh_Nga_-_Iran_(1804_-_1813)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến tranh Nga - Iran (1804 - 1813) (trang không tồn tại)">chiến tranh Nga - Iran (1804 - 1813)</a>, kết thúc bằng <a href="/w/index.php?title=H%C3%B2a_%C6%B0%E1%BB%9Bc_Gulistan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hòa ước Gulistan (trang không tồn tại)">hòa ước Gulistan</a>, nhà Qajar phải nhượng cho đế quốc Nga các đất <a href="/wiki/Azerbaijan" title="Azerbaijan">Azerbaijan</a>, <a href="/wiki/Dagestan" title="Dagestan">Daghestan</a> và đông bộ <a href="/wiki/Gruzia" title="Gruzia">Gruzia</a>. Sau cuộc <a href="/w/index.php?title=Chi%E1%BA%BFn_tranh_Nga_-_Iran_l%E1%BA%A7n_th%E1%BB%A9_hai_(1826_-_1828)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiến tranh Nga - Iran lần thứ hai (1826 - 1828) (trang không tồn tại)">chiến tranh Nga - Iran lần thứ hai (1826 - 1828)</a>, Iran phải nhượng thêm đất Erivan, <a href="/wiki/Nakhchivan" class="mw-redirect" title="Nakhchivan">Nakhichevan</a>, đặc quyền dùng Hải quân trên <a href="/wiki/Bi%E1%BB%83n_Caspi" title="Biển Caspi">biển Caspi</a>, và để người Nga tự do vào buôn bán trong nước. Vào năm 1881, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Nga" title="Đế quốc Nga">đế quốc Nga</a> chiếm thêm các vùng <a href="/wiki/Turkmenistan" title="Turkmenistan">Turkmenistan</a> và <a href="/wiki/Uzbekistan" title="Uzbekistan">Uzbekistan</a> ngày nay. </p><p>Vua <a href="/wiki/Nasser_al-Din_Shah_Qajar" title="Nasser al-Din Shah Qajar">Nasser al-Din Shah Qajar</a>, với gần nửa thế kỷ tại ngôi (1848 - 1896), đã cố gắng canh tân xứ sở và cố gắng lợi dụng sự cạnh tranh giữa các <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_Anh" title="Đế quốc Anh">Đế quốc Anh</a> và Nga để giữ vững đất nước. Nhưng những cố gắng canh tân gặp nhiều chống đối từ giới tu sĩ và dẫn đến cuộc <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_hi%E1%BA%BFn_ph%C3%A1p_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cách mạng hiến pháp Iran (trang không tồn tại)">cách mạng hiến pháp Iran</a> (1905 - 1911). </p><p>Tháng 2 năm 1921, chỉ huy trưởng của <a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%AF_%C4%91o%C3%A0n_Cossack_Ba_T%C6%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lữ đoàn Cossack Ba Tư (trang không tồn tại)">lữ đoàn Cossack Ba Tư</a> là <a href="/w/index.php?title=Reza_Khan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reza Khan (trang không tồn tại)">Reza Khan</a> đảo chính và từ đấy nắm thực quyền trị nước, trước khi truất phế nhà Qajar vào tháng 10 năm 1925. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nhà_Pahlavi_(1925_-_1979)"><span id="Nh.C3.A0_Pahlavi_.281925_-_1979.29"></span>Nhà Pahlavi (1925 - 1979)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=25" title="Sửa đổi phần “Nhà Pahlavi (1925 - 1979)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=25" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Nhà Pahlavi (1925 - 1979)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Pahlavi" class="mw-redirect" title="Nhà Pahlavi">Nhà Pahlavi</a></div> <p>Reza Khan lên ngôi Hoàng đế, trở thành <a href="/wiki/Reza_Shah" title="Reza Shah">Reza Shah</a> và tự đặt cho mình họ Pahlavi. Ông chấn hưng kỹ nghệ, <a href="/wiki/Gi%C3%A1o_d%E1%BB%A5c" title="Giáo dục">giáo dục</a>, y tế, v.v…, cải cách xã hội, <a href="/wiki/Qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i" title="Quân đội">quân đội</a>, hành chính, <a href="/wiki/T%C3%A0i_ch%C3%ADnh" title="Tài chính">tài chính</a>, v.v… một cách thúc bách. Ông ra luật buộc dân phải ăn mặc Âu phục, bỏ y phục truyền thống, buộc phụ nữ phải bỏ che mạng. Ông ta thi hành các luật này một cách sắt thép: cho quân lính tàn sát những người chống đối ngay trong các thánh đường<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>90<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Tháng 8 năm 1941, vì lý do chiến lược, quân Anh và quân <a href="/wiki/Li%C3%AAn_X%C3%B4" title="Liên Xô">Liên Xô</a> <a href="/wiki/Cu%E1%BB%99c_x%C3%A2m_chi%E1%BA%BFm_Iran_(1941)" class="mw-redirect" title="Cuộc xâm chiếm Iran (1941)">phối hợp tấn công Iran</a>, truất phế Hoàng đế Reza Shah, và lập con trai ông là Hoàng đế <a href="/wiki/Mohammad_Reza_Pahlavi" title="Mohammad Reza Pahlavi">Mohammed Reza Pahlavi</a> lên ngôi. </p><p>Vua <a href="/wiki/Mohammad_Reza_Pahlavi" title="Mohammad Reza Pahlavi">Mohammed Reza Pahlavi</a> tiếp tục đường lối cải cách của cha, tuy mềm dẻo hơn chút ít dưới tên chương trình là <a href="/w/index.php?title=C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_Tr%E1%BA%AFng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cách mạng Trắng (trang không tồn tại)">Cách mạng Trắng</a> từ năm 1963, nhưng vẫn gặp nhiều chống đối từ quần chúng và đặc biệt là giới tu sĩ, cho đến khi bị phong trào của ông <a href="/wiki/Ruhollah_Khomeini" title="Ruhollah Khomeini">Ruhollah Khomeini</a> lật đổ năm 1979. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Iran_hiện_đại_(1979_-_nay)"><span id="Iran_hi.E1.BB.87n_.C4.91.E1.BA.A1i_.281979_-_nay.29"></span>Iran hiện đại (1979 - nay)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=26" title="Sửa đổi phần “Iran hiện đại (1979 - nay)”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=26" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Iran hiện đại (1979 - nay)"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Bài chi tiết: <a href="/w/index.php?title=Iran_hi%E1%BB%87n_%C4%91%E1%BA%A1i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Iran hiện đại (trang không tồn tại)">Iran hiện đại</a></div> <p>Nhà Pahlavi bị lật đổ năm 1979 do quá trình cuộc <a href="/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o" title="Cách mạng Hồi giáo">cách mạng Iran</a> có nguyên do từ những cải cách xã hội có tính cách ép buộc từ các thế hệ trước. Sau khi nắm được chính quyền, cuộc cách mạng này nhường chỗ cho <a href="/w/index.php?title=Ch%C3%ADnh_ph%E1%BB%A7_l%C3%A2m_th%E1%BB%9Di_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chính phủ lâm thời Iran (trang không tồn tại)">chính phủ lâm thời Iran</a> (2/1979 - 2/1980) trước khi nước cộng hòa bắt đầu. Từ đó đến nay, người có quyền cao nhất ở Iran mang hiệu <i>Lãnh tụ tối cao / Lãnh tụ của cuộc cách mạng</i> (Rahbar). </p><p>Iran phải đương đầu với Iraq trong cuộc <a href="/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_Iran-Iraq" class="mw-redirect" title="Chiến tranh Iran-Iraq">chiến tranh Iran-Iraq</a> từ năm 1980 đến 1988, mà con số thương vong phía Iran được ước lượng là 500.000 đến 1.200.000 người. </p><p>Trong thập niên 2001 - 2010, Nhà nước Iran được nhiều sự chú ý từ giới truyền thông quốc tế vì thường tuyên bố muốn xóa tên xứ <a href="/wiki/Do_Th%C3%A1i" class="mw-disambig" title="Do Thái">Do Thái</a> (tức <a href="/wiki/Israel" title="Israel">Israel</a>) trên bản đồ thế giới, và phát triển chương trình <a href="/wiki/N%C4%83ng_l%C6%B0%E1%BB%A3ng_h%E1%BA%A1t_nh%C3%A2n" title="Năng lượng hạt nhân">năng lượng hạt nhân</a> có khả năng chuyển sang <a href="/wiki/V%C5%A9_kh%C3%AD_h%E1%BA%A1t_nh%C3%A2n" title="Vũ khí hạt nhân">vũ khí hạt nhân</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Chú_thích"><span id="Ch.C3.BA_th.C3.ADch"></span>Chú thích</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=27" title="Sửa đổi phần “Chú thích”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=27" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Chú thích"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r71728118">.mw-parser-output .reflist{margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}@media screen{.mw-parser-output .reflist{font-size:90%}}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><b><a href="#cite_ref-1">^</a></b> <span class="reference-text">Josef Wiesehöfer, <i>Ancient Persia</i>, trang 43</span> </li> <li id="cite_note-2"><b><a href="#cite_ref-2">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Kaveh_Farrokh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kaveh Farrokh (trang không tồn tại)">Kaveh Farrokh</a>, <i>Shadows in the desert: ancient Persia at war</i>, trang 9</span> </li> <li id="cite_note-3"><b><a href="#cite_ref-3">^</a></b> <span class="reference-text">Pierre Briant, <i>From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire</i>, trang 34</span> </li> <li id="cite_note-Farokh4043-4"><b><a href="#cite_ref-Farokh4043_4-0">^</a></b> <span class="reference-text">Kaveh Farrokh, <i>Shadows in the desert: ancient Persia at war</i>, các trang 40-43.</span> </li> <li id="cite_note-5"><b><a href="#cite_ref-5">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Josef_Wieseh%C3%B6fer" title="Josef Wiesehöfer">Josef Wiesehöfer</a>, <i>Ancient Persia</i>, trang 44</span> </li> <li id="cite_note-savoryeiref-6"><b><a href="#cite_ref-savoryeiref_6-0">^</a></b> <span class="reference-text">R.M. Savory, <i>Safavids</i>, <a href="/w/index.php?title=Encyclopedia_of_Islam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Encyclopedia of Islam (trang không tồn tại)">Encyclopedia of Islam</a>, 2nd edition</span> </li> <li id="cite_note-islamic1600-7"><b><a href="#cite_ref-islamic1600_7-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/empires/safavid/abbas.html">"The Islamic World to 1600", The Applied History Research Group, The University of Calgary, 1998</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080612134542/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/empires/safavid/abbas.html">Lưu trữ</a> 2008-06-12 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>, retrieved ngày 1 tháng 10 năm 2007</span> </li> <li id="cite_note-8"><b><a href="#cite_ref-8">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/ebi/article-202892">Iran Islamic Republic</a>, Encyclopædia Britannica retrieved ngày 23 tháng 1 năm 2008</span> </li> <li id="cite_note-Britannica-9"><b><a href="#cite_ref-Britannica_9-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/eb/article-32981">Encyclopædia Britannica</a> ngày 23 tháng 1 năm 2008</span> </li> <li id="cite_note-10"><b><a href="#cite_ref-10">^</a></b> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67233549">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"“""”""‘""’"}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190221224042/https://persiadigest.com/Piranshahrs-8000-year-old-artifacts-unearthed">“Bản sao đã lưu trữ”</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://persiadigest.com/Piranshahrs-8000-year-old-artifacts-unearthed">Bản gốc</a> lưu trữ ngày 21 tháng 2 năm 2019<span class="reference-accessdate">. Truy cập ngày 21 tháng 2 năm 2019</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=B%E1%BA%A3n+sao+%C4%91%C3%A3+l%C6%B0u+tr%E1%BB%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fpersiadigest.com%2FPiranshahrs-8000-year-old-artifacts-unearthed&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3AL%E1%BB%8Bch+s%E1%BB%AD+Iran" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><b><a href="#cite_ref-11">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://nation.com.pk/08-Jan-2019/8-000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran">https://nation.com.pk/08-Jan-2019/8-000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><b><a href="#cite_ref-12">^</a></b> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190221165701/https://pk.shafaqna.com/EN/AL/15972">“Bản sao đã lưu trữ”</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pk.shafaqna.com/EN/AL/15972">Bản gốc</a> lưu trữ ngày 21 tháng 2 năm 2019<span class="reference-accessdate">. Truy cập ngày 21 tháng 2 năm 2019</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=B%E1%BA%A3n+sao+%C4%91%C3%A3+l%C6%B0u+tr%E1%BB%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fpk.shafaqna.com%2FEN%2FAL%2F15972&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3AL%E1%BB%8Bch+s%E1%BB%AD+Iran" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><b><a href="#cite_ref-13">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://newspakistan.tv/8000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran/">https://newspakistan.tv/8000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran/</a></span> </li> <li id="cite_note-CIA_World_Fact_Book-14"><b><a href="#cite_ref-CIA_World_Fact_Book_14-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html">CIA World Fact Book</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html">Lưu trữ</a> 2012-02-03 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>, văn bản ngày 5 tháng 7 năm 2009</span> </li> <li id="cite_note-xinhuaciv-15"><b><a href="#cite_ref-xinhuaciv_15-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.xinhuanet.com/english/2007-08/10/content_6508609.htm">Xinhua, "New evidence: modern civilization began in Iran", 10 Aug 2007</a>, văn bản ngày 5 tháng 7 năm 2009</span> </li> <li id="cite_note-iranian.ws-16"><b><a href="#cite_ref-iranian.ws_16-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml">Iranian.ws, "Archaeologists: Modern civilization began in Iran based on new evidence", 12 Aug 2007</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150626145102/http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml">Lưu trữ</a> 2015-06-26 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>, văn bản ngày 5 tháng 7 năm 2009</span> </li> <li id="cite_note-17"><b><a href="#cite_ref-17">^</a></b> <span class="reference-text">Donna Rosenberg, <i>Folklore, myths, and legends: a world perspective</i>, trang 106</span> </li> <li id="cite_note-18"><b><a href="#cite_ref-18">^</a></b> <span class="reference-text">George Ripley, Charles Anderson Dana, <i>The new American cyclopaedia: a popular dictionary of general knowledge</i>, Tập 13, trang 162</span> </li> <li id="cite_note-19"><b><a href="#cite_ref-19">^</a></b> <span class="reference-text">Cyrus (the great, king of Persia.), <i>The life of Cyrus</i>, trang 171</span> </li> <li id="cite_note-20"><b><a href="#cite_ref-20">^</a></b> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 137.</span> </li> <li id="cite_note-ReferenceA-21">^ <a href="#cite_ref-ReferenceA_21-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_21-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">"La grande histoire des civilisations - De la Mésopotamie à la Perse", tr 334.</span> </li> <li id="cite_note-AFalk192-22">^ <a href="#cite_ref-AFalk192_22-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-AFalk192_22-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Avner Falk, <i>A psychoanalytic history of the Jews</i>, trang 192</span> </li> <li id="cite_note-23"><b><a href="#cite_ref-23">^</a></b> <span class="reference-text">"La grande histoire des civilisations - De la Mésopotamie à la Perse", tr 341.</span> </li> <li id="cite_note-24"><b><a href="#cite_ref-24">^</a></b> <span class="reference-text">"La grande histoire des civilisations - De la Mésopotamie à la Perse", tr 342.</span> </li> <li id="cite_note-25"><b><a href="#cite_ref-25">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Cyrus the Great</i>, trang 94</span> </li> <li id="cite_note-sameilcr-26"><b><a href="#cite_ref-sameilcr_26-0">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Cyrus the Great</i>, các trang 101-102.</span> </li> <li id="cite_note-27"><b><a href="#cite_ref-27">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Cyrus the Great</i>, trang 53</span> </li> <li id="cite_note-poolos234-28">^ <a href="#cite_ref-poolos234_28-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-poolos234_28-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-poolos234_28-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">J. Poolos, <i>Darius the Great</i>, các trang 23-24.</span> </li> <li id="cite_note-29"><b><a href="#cite_ref-29">^</a></b> <span class="reference-text">Vivienne J. Gray, <i>Xenophon</i>, các trang 446-447.</span> </li> <li id="cite_note-scromptont80-30">^ <a href="#cite_ref-scromptont80_30-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-scromptont80_30-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Cyrus the Great</i>, các trang 79-80.</span> </li> <li id="cite_note-ReferenceB-31">^ <a href="#cite_ref-ReferenceB_31-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceB_31-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">"L'impérialisme macédonien et l'hellénisation de l'Orient" - Pierre Jouguet - trang 367.</span> </li> <li id="cite_note-32"><b><a href="#cite_ref-32">^</a></b> <span class="reference-text">J. Poolos, <i>Darius the Great</i>, trang 33</span> </li> <li id="cite_note-33"><b><a href="#cite_ref-33">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Cyrus the Great</i>, trang 44</span> </li> <li id="cite_note-34"><b><a href="#cite_ref-34">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Cyrus the Great</i>, trang 9</span> </li> <li id="cite_note-35"><b><a href="#cite_ref-35">^</a></b> <span class="reference-text">Dennis Abrams, <i>Xerxes</i>, trang 25</span> </li> <li id="cite_note-36"><b><a href="#cite_ref-36">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Curtis Vestal, <i>The maintenance of peace; or, The foundations of domestic and international peace as deduced from a study of the history of nations</i>, trang 127</span> </li> <li id="cite_note-Jamie_Stokes_p_1-37">^ <a href="#cite_ref-Jamie_Stokes_p_1_37-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Jamie_Stokes_p_1_37-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Jamie Stokes, <i>Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East</i>, Tập 1, trang 4</span> </li> <li id="cite_note-38"><b><a href="#cite_ref-38">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Cyrus the Great</i>, trang 85</span> </li> <li id="cite_note-39"><b><a href="#cite_ref-39">^</a></b> <span class="reference-text">Vivienne J. Gray, <i>Xenophon</i>, trang 447</span> </li> <li id="cite_note-40"><b><a href="#cite_ref-40">^</a></b> <span class="reference-text">Shahbazi, Shapur, <i>Encyclopedia Iranica</i>, 7, trang 41<i></i></span> </li> <li id="cite_note-41"><b><a href="#cite_ref-41">^</a></b> <span class="reference-text">J. Poolos, <i>Darius the Great</i>, trang 36</span> </li> <li id="cite_note-42"><b><a href="#cite_ref-42">^</a></b> <span class="reference-text">Dennis Abrams, <i>Xerxes</i>, trang 31</span> </li> <li id="cite_note-43"><b><a href="#cite_ref-43">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Alexander the Great</i>, trang 36</span> </li> <li id="cite_note-44"><b><a href="#cite_ref-44">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Alexander the Great</i>, trang 37</span> </li> <li id="cite_note-45"><b><a href="#cite_ref-45">^</a></b> <span class="reference-text">Arrian, <i>Anabasis Alexandri</i> I, 11</span> </li> <li id="cite_note-46"><b><a href="#cite_ref-46">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Alexander the Great</i>, trang 60</span> </li> <li id="cite_note-47"><b><a href="#cite_ref-47">^</a></b> <span class="reference-text">Samuel Willard Crompton, <i>Cyrus the Great</i>, trang 91</span> </li> <li id="cite_note-48"><b><a href="#cite_ref-48">^</a></b> <span class="reference-text">"L'impérialisme macédonien et l'hellénisation de l'Orient" - Pierre Jouguet - trang 370.</span> </li> <li id="cite_note-49"><b><a href="#cite_ref-49">^</a></b> <span class="reference-text">"L'impérialisme macédonien et l'hellénisation de l'Orient" - Pierre Jouguet - trang 366.</span> </li> <li id="cite_note-50"><b><a href="#cite_ref-50">^</a></b> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 111.</span> </li> <li id="cite_note-51"><b><a href="#cite_ref-51">^</a></b> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 109.</span> </li> <li id="cite_note-ReferenceC-52">^ <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_52-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 113.</span> </li> <li id="cite_note-53"><b><a href="#cite_ref-53">^</a></b> <span class="reference-text">Theo quan điểm đường ranh giới năm 2009.</span> </li> <li id="cite_note-54"><b><a href="#cite_ref-54">^</a></b> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 112.</span> </li> <li id="cite_note-55"><b><a href="#cite_ref-55">^</a></b> <span class="reference-text">Tata Mcgraw-Hill, <i>History & Civics Workbook Class Vii (Tn)</i>, trang 8</span> </li> <li id="cite_note-56"><b><a href="#cite_ref-56">^</a></b> <span class="reference-text">William J. Duiker, Jackson J. Spielvogel, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=Z8UrmmuJS5wC&pg=PT219&dq=%22Mahmud+of+Ghazni#v=onepage&q=%22Mahmud%20of%20Ghazni&f=false"><i>The Essential World History</i></a>, Cengage Learning, 2006. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0495097292" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0495097292</a>.</span> </li> <li id="cite_note-57"><b><a href="#cite_ref-57">^</a></b> <span class="reference-text">"Les grandes dates de l'Islam", trang 32.</span> </li> <li id="cite_note-58"><b><a href="#cite_ref-58">^</a></b> <span class="reference-text">Grousset, Rene, The Empire of the Steppes, (Rutgers University Press, 1991), 161,164; "..renewed the Seljuk attempt to found a great Turko-Persian empire in eastern Iran..", "It is to be noted that the Seljuks, those Turkomans who became sultans of Persia, did not Turkify Persia-no doubt because they did not wish to do so. On the contrary, it was they who voluntarily became Persians and who, in the manner of the great old Sassanid kings, strove to protect the Iranian populations from the plundering of Ghuzz bands and save Iranian culture from the Turkoman menace."</span> </li> <li id="cite_note-59"><b><a href="#cite_ref-59">^</a></b> <span class="reference-text">Cần phân biệt với <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Atabeg_c%E1%BB%A7a_Mosul&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Atabeg của Mosul (trang không tồn tại)">nhà Atabeg của Mosul</a>, <a href="/w/index.php?title=Nh%C3%A0_Atabeg_c%E1%BB%A7a_Hamadan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nhà Atabeg của Hamadan (trang không tồn tại)">nhà Atabeg của Hamadan</a>...</span> </li> <li id="cite_note-60"><b><a href="#cite_ref-60">^</a></b> <span class="reference-text">"Genghis Khan", Michael Prawdin, tr 155-200.</span> </li> <li id="cite_note-ReferenceD-61">^ <a href="#cite_ref-ReferenceD_61-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceD_61-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">"Les grandes dates de l'Islam", tr 64.</span> </li> <li id="cite_note-62"><b><a href="#cite_ref-62">^</a></b> <span class="reference-text">Ahmad Tegüder (1282-1284) và từ Mahmud Ghazan (1295-1304) trở đi.</span> </li> <li id="cite_note-ReferenceE-63">^ <a href="#cite_ref-ReferenceE_63-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceE_63-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceE_63-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceE_63-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 117.</span> </li> <li id="cite_note-64"><b><a href="#cite_ref-64">^</a></b> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 118.</span> </li> <li id="cite_note-65"><b><a href="#cite_ref-65">^</a></b> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 127.</span> </li> <li id="cite_note-66"><b><a href="#cite_ref-66">^</a></b> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 131.</span> </li> <li id="cite_note-67"><b><a href="#cite_ref-67">^</a></b> <span class="reference-text">"Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie..." - Stokvis A.M.H.J. - trang 119.</span> </li> <li id="cite_note-duilersivp-68"><b><a href="#cite_ref-duilersivp_68-0">^</a></b> <span class="reference-text">William J. Duiker, Jackson J. Spielvogel, <i>World History</i>, Tập 1</span> </li> <li id="cite_note-gagsoston-69"><b><a href="#cite_ref-gagsoston_69-0">^</a></b> <span class="reference-text">Gábor Ágoston, Bruce Alan Masters, <i>Encyclopedia of the Ottoman Empire</i>, trang 71</span> </li> <li id="cite_note-70"><b><a href="#cite_ref-70">^</a></b> <span class="reference-text">Christina J. Moose, <i>Great events from history: The Renaissance & early modern era, 1454-1600</i>, trang 76</span> </li> <li id="cite_note-71"><b><a href="#cite_ref-71">^</a></b> <span class="reference-text">Tamara Sonn, <i>A brief history of Islam</i>, trang 76</span> </li> <li id="cite_note-72"><b><a href="#cite_ref-72">^</a></b> <span class="reference-text">Alfred J. Andrea, James H. Overfield, <i>The Human Record: Since 1500</i>, trang 64</span> </li> <li id="cite_note-73"><b><a href="#cite_ref-73">^</a></b> <span class="reference-text">Charles Knight, <i>The English Cyclopaedia: Geography</i></span> </li> <li id="cite_note-74"><b><a href="#cite_ref-74">^</a></b> <span class="reference-text">Phillip Chiviges Naylor, <i>North Africa: a history from antiquity to the present</i>, trang 110</span> </li> <li id="cite_note-75"><b><a href="#cite_ref-75">^</a></b> <span class="reference-text">Keegan & Wheatcroft, Who's Who in Military History, Routledge, 1996. p. 268 "In 1515 Selim marched east with some 60,000 men; a proportion of these were skilled Janissaries, certainly the best infantry in Asia, and the sipahis, equally well-trained and disciplined cavalry. [...] The Azerbaijanian army, under Shah Ismail, was almost entirely composed of Turcoman tribal levies, a courageous but ill-disciplined cavalry army. Slightly inferior in numbers to the Turks, their charges broke against the Janissaries, who had taken up fixed positions behind rudimentary field works."</span> </li> <li id="cite_note-76"><b><a href="#cite_ref-76">^</a></b> <span class="reference-text">The Cambridge history of Iran, By William Bayne Fisher, Peter Jackson, Laurence Lockhart, pg. 224</span> </li> <li id="cite_note-77"><b><a href="#cite_ref-77">^</a></b> <span class="reference-text">William Edward David Allen, <i>Problems of Turkish power in the sixteenth century</i>, trang 17</span> </li> <li id="cite_note-78"><b><a href="#cite_ref-78">^</a></b> <span class="reference-text">The Mamluks in Egyptian and Syrian politics and society, By Michael Winter, Amalia Levanoni, pg. 127</span> </li> <li id="cite_note-79"><b><a href="#cite_ref-79">^</a></b> <span class="reference-text">Iran Society (Calcutta, India), <i>Indo-iranica</i>, Tập 7, trang 29</span> </li> <li id="cite_note-80"><b><a href="#cite_ref-80">^</a></b> <span class="reference-text">George A. Bournoutian, <i>A concise history of the Armenian people: (from ancient times to the present)</i>, trang 206</span> </li> <li id="cite_note-81"><b><a href="#cite_ref-81">^</a></b> <span class="reference-text">Clot, 93.</span> </li> <li id="cite_note-bartleby795-82"><b><a href="#cite_ref-bartleby795_82-0">^</a></b> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090130012437/http://bartleby.com/67/795.html">“1553–55”</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bartleby.com/67/795.html">Bản gốc</a> lưu trữ ngày 30 tháng 1 năm 2009<span class="reference-accessdate">. Truy cập ngày 23 tháng 12 năm 2010</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=1553%E2%80%9355&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bartleby.com%2F67%2F795.html&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3AL%E1%BB%8Bch+s%E1%BB%AD+Iran" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-83"><b><a href="#cite_ref-83">^</a></b> <span class="reference-text">John Malcolm Wagstaff, <i>The evolution of middle eastern landscapes: an outline to A.D. 1840</i>, trang 259</span> </li> <li id="cite_note-agoston280-84"><b><a href="#cite_ref-agoston280_84-0">^</a></b> <span class="reference-text">Gábor Ágoston, Bruce Alan Masters, <i>Encyclopedia of the Ottoman Empire</i>, trang 280</span> </li> <li id="cite_note-85"><b><a href="#cite_ref-85">^</a></b> <span class="reference-text">M. Th Houtsma, <i>First Encyclopaedia of Islam 1913-1936: E.J.Brill,s</i>, trang 1047</span> </li> <li id="cite_note-86"><b><a href="#cite_ref-86">^</a></b> <span class="reference-text">Nahavandi and Bomati pp.111-112</span> </li> <li id="cite_note-87"><b><a href="#cite_ref-87">^</a></b> <span class="reference-text">Nahavandi and Bomati p.107</span> </li> <li id="cite_note-88"><b><a href="#cite_ref-88">^</a></b> <span class="reference-text">"Les grandes dates de l'Islam", trang 131.</span> </li> <li id="cite_note-89"><b><a href="#cite_ref-89">^</a></b> <span class="reference-text">Axworthy, Michael (2006) <i>The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant</i> I.B. Tauris, New York, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=O4FFQjh-gr8C&pg=PA186&ots=6a_ZdqPwhI&dq=Nowruz+Ganja&sig=R9L5Fv5tjS1w78QfBv31eMfUKn0">Page 148</a>, <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/1850437068" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-85043-706-8</a></span> </li> <li id="cite_note-90"><b><a href="#cite_ref-90">^</a></b> <span class="reference-text">Kapuściński, Ryszard. "Shah of Shahs".</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tham_khảo"><span id="Tham_kh.E1.BA.A3o"></span>Tham khảo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&veaction=edit&section=28" title="Sửa đổi phần “Tham khảo”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&action=edit&section=28" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tham khảo"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r41642734">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{list-style-type:none;margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>dl>dd{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em;list-style:none}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}</style><div class="refbegin columns references-column-count references-column-count-2" style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; column-count: 2;"> <ul><li>Vivienne J. Gray, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=YwY1yFnRj3kC&printsec=frontcover&dq=%22Xenophon#v=onepage&q&f=false"><i>Xenophon</i></a>, Oxford University Press, 2010. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0199216185" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0199216185</a>.</li> <li>Christopher Nadon, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=4CVSgtgWZkAC&pg=PA4&dq=%22Cyrus#v=onepage&q=%22Cyrus&f=false"><i>Xenophon's prince: republic and empire in the Cyropaedia</i></a>, University of California Press, 2001. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0520224043" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0520224043</a>.</li> <li>"La grande histoire des civilisations - De la Mésopotamie à la Perse", Encyclopaedia Universalis et Grand Livre du Mois, Paris 1999.</li> <li>"Les grandes dates de l'Islam", sous la direction de Robert Mantran, Editions Larousse, Paris 1990. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/2037400063" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 2-03-740006-3</a>.</li> <li><i>Mésopotamie et Élam. Actes de la 36ème rencontre assyriologique internationale</i>, University of Ghent, Gand, 1991.</li> <li>"The Cambridge Ancient History", Volume 1, Part 2: Early History of the Middle East, Edited by I. E. S. Edwards, C. J. Gadd, N. G. L. Hammond Hardback, Published December 1971</li> <li>M. Th Houtsma, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=fWNpIGNFz0IC&pg=PA1047&dq=%22Abbas+I#v=onepage&q=%22Abbas%20I&f=false"><i>First Encyclopaedia of Islam 1913-1936: E.J.Brill,s</i></a>, BRILL, 1993. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/9004097961" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9004097961</a>.</li> <li>Avner Falk, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=z10-Xz9Kno4C&pg=PA192&dq=%22Cyaxares#v=onepage&q=%22Cyaxares&f=false"><i>A psychoanalytic history of the Jews</i></a>, Fairleigh Dickinson Univ Press, 1996. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0838636608" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0838636608</a>.</li> <li>B.Brentjes, "The History of Elam and Achaemenid Persia: An Overview", <i>in</i> J. M. Sasson, <i>Civilizations of the Ancient Near East</i>, Scribner, 1995, p. 1001-1019;</li> <li>E. Carter and M. W. Stolper, <i>Elam. Surveys of Political History and Archaeology</i>, Near Eastern Studies 25, Berkeley and Los Angeles, 1984;</li> <li>Jacob L. Dahl, "Complex Graphemes in Proto-Elamite," in <i>Cuneiform Digital Library Journal</i> (<i>CDLJ</i>) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2005/cdlj2005_003.html">2005:3</a>. Download a <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2005/cdlj2005_003.pdf">PDF copy</a></li> <li>Damerow, Peter, "The Origins of Writing as a Problem of Historical Epistemology," in <i>Cuneiform Digital Library Journal</i> (<i>CDLJ</i>) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2006/cdlj2006_001.html">2006:1</a>. Download a <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2006/cdlj2006_001.pdf">PDF copy</a></li> <li>Damerow, Peter and Englund, Robert K., <i>The Proto-Elamite Texts from Tepe Yahya</i> (= The American School of Prehistoric Research Bulletin 39; Cambridge, MA, 1989).</li> <li>Dyson, Robert H., "Early Work on the Acropolis at Susa. The Beginning of Prehistory in Iraq and Iran," <i>Expedition</i> 10/4 (1968) 21-34.</li> <li>Englund, Robert K., "The State of Decipherment of Proto-Elamite," in: Stephen Houston, ed. <i>The First Writing: Script Invention as History and Process</i> (2004). Cambridge, UK: Cambridge University Press, pp. 100–149. Download a <a rel="nofollow" class="external text" href="http://static.cdli.ucla.edu/staff/englund/publications/englund2004c.pdf">PDF copy</a><sup class="noprint Inline-Template"><span style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_h%E1%BB%8Fng" title="Wikipedia:Liên kết hỏng"><span title=" kể từ 2021-01-17">liên kết hỏng</span></a></i>]</span></sup></li> <li>Freeman-Greenville, G.S.P. "Chronology of World History: A Calendar of Principal Events from 3000 B.C. to A.D. 1976". 2nd ed. London: Rex Collings, 1978.</li> <li>Friberg, Jöran, <i>The Third Millennium Roots of Babylonian Mathematics I-II</i> (Göteborg, 1978/79).</li> <li>Grousset, Rene, "The Empire of the Steppes", Rutgers University Press, 1991.</li> <li>Grun, Bernard. "The Timetables of History: A Horizontal Linkage of People and Events." 3rd rev. ed. New York: Simon and Schuster, 1991.</li> <li>Jouguet, Pierre, "L'impérialisme macédonien et l'hellénisation de l'Orient" - Editions "La Renaissance du Livre" 1926 - Ré-Edition par Albin Michel 1972, Paris.</li> <li>Kapuściński, Ryszard, "Shah of Shahs" - Translated from Polish by William R. Brand and Katarzyna Mroczkowska-Brand. New York: Vintage International, 1992.</li> <li>Le Brun, A., "Recherches stratigraphiques à l’acropole de Suse, 1969-1971," trong <i> Cahiers de la Délégation archaéologique Française en Iran 1 </i> (= CahDAFI 1; Paris, 1971) 163 – 216.</li> <li>D. T. Potts, <i>The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State</i>, Cambridge University Press, 2004;</li> <li>Y. Madjidzadeh, Tạp chí Archéologia - N° 413, Juillet Août 2004, Dijon, France. "L'ancêtre des ziggourats à Jiroft" - Interview avec Pr Youssef Madjidzadeh.</li> <li>Meriggi, Piero, <i>La scritura proto-elamica. Parte Ia: La scritura e il contenuto dei testi</i> (Rome, 1971).</li> <li>Meriggi, Piero, <i>La scritura proto-elamica. Parte IIa: Catalogo dei segni</i> (Rome, 1974).</li> <li>Meriggi, Piero, <i>La scritura proto-elamica. Parte IIIa: Testi</i> (Rome, 1974).</li> <li>Potts, Daniel T., <i>The Archaeology of Elam</i> (Cambridge, UK, 1999).</li> <li>Prawdin, Michael. "Genghis Khan". Traduction française par André Cogniet. Editions Payot. Paris 1980.</li> <li>Stokvis A.M.H.J., "Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie de tous les Etats du Globe depuis les temps les plus reculés jusqu'à nos jours", Leiden, 1888-1893 (ré-édition en 1966 par B.M.Israel)</li> <li>E.Quintana Cifuentes, <i>Historia de Elam, el vecino mesopotámico</i>, Universidad de Murcia: Servicio de Publicaciones, 1997 <small><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.um.es/ipoa/cuneiforme/elamita/">lire en ligne</a></small>;</li> <li>F. Vallat, "Susa and Susiana in Second-Millenium Iran", in J.M.Sasson, <i>Civilizations of the Ancient Near East</i>, Scribner, 1995, pp. 1020–1033</li> <li>Michael H. Hart, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=XMsrOzYs574C&q=%22defeated+the+Massagetae"><i>The 100: a ranking of the most influential persons in history</i></a>, Carol Pub. Group, 1992. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0806513500" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0806513500</a>.</li> <li>Donna Rosenberg, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=-TdKE_Qgl28C&printsec=frontcover&dq="><i>Khosrow#v=onepage&q=</i>Khosrow&f=false <i>Folklore, myths, and legends: a world perspective</i></a>, McGraw-Hill Professional, 1997. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/084425780X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 084425780X</a>.</li> <li>George Ripley, Charles Anderson Dana, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=4MFPAAAAMAAJ&pg=PA162&dq=%22CYRUS#v=onepage&q=%22CYRUS&f=false"><i>The new American cyclopaedia: a popular dictionary of general knowledge</i></a>, Tập 13, D. Appleton and Company, 1861.</li> <li>Cyrus (the great, king of Persia.), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=cOkDAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq="><i>Cyrus#v=onepage&q&f=false </i>The life of Cyrus<i></i></a><i>, Religious Tract Society, 1799.</i></li> <li>Samuel Willard Crompton, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=_xM2_PerKhoC&printsec=frontcover&dq=%22Cyrus+the+Great#v=onepage&q&f=false"><i>Cyrus the Great</i></a>, Infobase Publishing, 2008. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/079109636X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 079109636X</a>.</li> <li>Samuel Willard Crompton, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=7eHkHkE4o9YC&printsec=frontcover&dq=%22Alexander#v=onepage&q&f=false"><i>Alexander the Great</i></a>, Infobase Publishing, 2003. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0791072193" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0791072193</a>.</li> <li>J. Poolos, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=K0EZK08VGXEC&printsec=frontcover&dq=%22Darius#v=onepage&q&f=false"><i>Darius the Great</i></a>, Infobase Publishing, 2008. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0791096335" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0791096335</a>.</li> <li>Dennis Abrams, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.vn/books?id=r3ylSuosX-MC&printsec=frontcover&dq=%22Xerxes#v=onepage&q&f=false"><i>Xerxes</i></a>, Infobase Publishing, 2008. <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/0791096025" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0791096025</a>.</li></ul> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r71936381">.mw-parser-output .side-box{margin:4px 0;box-sizing:border-box;border:1px solid #aaa;font-size:88%;line-height:1.25em;background-color:var(--background-color-interactive-subtle,#f8f9fa);display:flow-root}.mw-parser-output .side-box-abovebelow,.mw-parser-output .side-box-text{padding:0.25em 0.9em}.mw-parser-output .side-box-image{padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .side-box-imageright{padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}@media(min-width:500px){.mw-parser-output .side-box-flex{display:flex;align-items:center}.mw-parser-output .side-box-text{flex:1;min-width:0}}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .side-box{width:238px}.mw-parser-output .side-box-right{clear:right;float:right;margin-left:1em}.mw-parser-output .side-box-left{margin-right:1em}}</style><div class="side-box side-box-right plainlinks sistersitebox"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r70981351">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-image"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></div> <div class="side-box-text plainlist">Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về <i><b><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:History_of_Iran?uselang=vi">Lịch sử Iran</a></b></i>.</div></div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r71915089">.mw-parser-output .portal-bar{font-size:88%;font-weight:bold;display:flex;justify-content:center;align-items:baseline}.mw-parser-output .portal-bar-bordered{padding:0 2em;background-color:#fdfdfd;border:1px solid #a2a9b1;clear:both;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .portal-bar-related{font-size:100%;justify-content:flex-start}.mw-parser-output .portal-bar-unbordered{padding:0 1.7em;margin-left:0}.mw-parser-output .portal-bar-header{margin:0 1em 0 0.5em;flex:0 0 auto;min-height:24px}.mw-parser-output .portal-bar-content{display:flex;flex-flow:row wrap;flex:0 1 auto;padding:0.15em 0;column-gap:1em;align-items:baseline;margin:0;list-style:none}.mw-parser-output .portal-bar-content-related{margin:0;list-style:none}.mw-parser-output .portal-bar-item{display:inline-block;margin:0.15em 0.2em;min-height:24px;line-height:24px}@media screen and (max-width:768px){.mw-parser-output .portal-bar{font-size:88%;font-weight:bold;display:flex;flex-flow:column wrap;align-items:baseline}.mw-parser-output .portal-bar-header{text-align:center;flex:0;padding-left:0.5em;margin:0 auto}.mw-parser-output .portal-bar-related{font-size:100%;align-items:flex-start}.mw-parser-output .portal-bar-content{display:flex;flex-flow:row wrap;align-items:center;flex:0;column-gap:1em;border-top:1px solid #a2a9b1;margin:0 auto;list-style:none}.mw-parser-output .portal-bar-content-related{border-top:none;margin:0;list-style:none}}.mw-parser-output .navbox+link+.portal-bar,.mw-parser-output .navbox+style+.portal-bar,.mw-parser-output .navbox+link+.portal-bar-bordered,.mw-parser-output .navbox+style+.portal-bar-bordered,.mw-parser-output .sister-bar+link+.portal-bar,.mw-parser-output .sister-bar+style+.portal-bar,.mw-parser-output .portal-bar+.navbox-styles+.navbox,.mw-parser-output .portal-bar+.navbox-styles+.sister-bar{margin-top:-1px}</style><div class="portal-bar noprint metadata noviewer portal-bar-bordered" role="navigation" aria-label="Cổng thông tin"><span class="portal-bar-header"><a href="/wiki/Wikipedia:Danh_s%C3%A1ch_c%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin" title="Wikipedia:Danh sách cổng thông tin">Cổng thông tin</a>:</span><ul class="portal-bar-content"><li class="portal-bar-item"><span class="nowrap"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Icon_History.svg/19px-Icon_History.svg.png" decoding="async" width="19" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Icon_History.svg/29px-Icon_History.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Icon_History.svg/38px-Icon_History.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span></span> </span><a href="/wiki/C%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD" title="Cổng thông tin:Lịch sử">Lịch sử</a></li></ul></div> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r70958518">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r71573313">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .navbox{display:none!important}}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Lịch_sử_Châu_Á" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-xem"><a href="/wiki/B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:%C4%90%E1%BB%81_t%C3%A0i_ch%C3%A2u_%C3%81" title="Bản mẫu:Đề tài châu Á"><abbr title="Xem bản mẫu này">x</abbr></a></li><li class="nv-thảo luận"><a href="/wiki/Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:%C4%90%E1%BB%81_t%C3%A0i_ch%C3%A2u_%C3%81" title="Thảo luận Bản mẫu:Đề tài châu Á"><abbr title="Thảo luận bản mẫu này">t</abbr></a></li><li class="nv-sửa"><a class="external text" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:%C4%90%E1%BB%81_t%C3%A0i_ch%C3%A2u_%C3%81&action=edit"><abbr title="Sửa bản mẫu này">s</abbr></a></li></ul></div><div id="Lịch_sử_Châu_Á" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Ch%C3%A2u_%C3%81" class="mw-redirect" title="Lịch sử Châu Á">Lịch sử Châu Á </a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Danh_s%C3%A1ch_qu%E1%BB%91c_gia_c%C3%B3_ch%E1%BB%A7_quy%E1%BB%81n" title="Danh sách quốc gia có chủ quyền">Quốc gia <br />có chủ quyền</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp_X%C3%AA_%C3%9At" title="Lịch sử Ả Rập Xê Út">Ả Rập Xê Út</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Afghanistan" title="Lịch sử Afghanistan">Afghanistan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Ai_C%E1%BA%ADp" title="Lịch sử Ai Cập">Ai Cập</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Armenia" title="Lịch sử Armenia">Armenia</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Azerbaijan" title="Lịch sử Azerbaijan">Azerbaijan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB%99" title="Lịch sử Ấn Độ">Ấn Độ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Bahrain&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Bahrain (trang không tồn tại)">Bahrain</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Bangladesh" title="Lịch sử Bangladesh">Bangladesh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Bhutan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Bhutan (trang không tồn tại)">Bhutan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Brunei" title="Lịch sử Brunei">Brunei</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_C%C3%A1c_Ti%E1%BB%83u_v%C6%B0%C6%A1ng_qu%E1%BB%91c_%E1%BA%A2_R%E1%BA%ADp_Th%E1%BB%91ng_nh%E1%BA%A5t&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (trang không tồn tại)">Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Campuchia" title="Lịch sử Campuchia">Campuchia</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C4%90%C3%B4ng_Timor" title="Lịch sử Đông Timor">Đông Timor</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Gruzia" title="Lịch sử Gruzia">Gruzia</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_H%C3%A0n_Qu%E1%BB%91c" title="Lịch sử Hàn Quốc">Hàn Quốc</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Indonesia" title="Lịch sử Indonesia">Indonesia</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Iran</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iraq" title="Lịch sử Iraq">Iraq</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Israel" title="Lịch sử Israel">Israel</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Jordan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Jordan (trang không tồn tại)">Jordan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Kazakhstan" title="Lịch sử Kazakhstan">Kazakhstan</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Kuwait&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Kuwait (trang không tồn tại)">Kuwait</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Kyrgyzstan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Kyrgyzstan (trang không tồn tại)">Kyrgyzstan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_L%C3%A0o" title="Lịch sử Lào">Lào</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Liban" title="Lịch sử Liban">Liban</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Malaysia" title="Lịch sử Malaysia">Malaysia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Maldives&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Maldives (trang không tồn tại)">Maldives</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_M%C3%B4ng_C%E1%BB%95" title="Lịch sử Mông Cổ">Mông Cổ</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Myanmar" title="Lịch sử Myanmar">Myanmar</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Nepal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Nepal (trang không tồn tại)">Nepal</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Nga" title="Lịch sử Nga">Nga</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Nh%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n" title="Lịch sử Nhật Bản">Nhật Bản</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Oman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Oman (trang không tồn tại)">Oman</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Pakistan" title="Lịch sử Pakistan">Pakistan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Philippines" title="Lịch sử Philippines">Philippines</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Qatar" class="mw-redirect" title="Lịch sử Qatar">Qatar</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Singapore" title="Lịch sử Singapore">Singapore</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_S%C3%ADp" title="Lịch sử Síp">Síp</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Sri_Lanka" title="Lịch sử Sri Lanka">Sri Lanka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Syria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Syria (trang không tồn tại)">Syria</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Tajikistan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Tajikistan (trang không tồn tại)">Tajikistan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Th%C3%A1i_Lan" title="Lịch sử Thái Lan">Thái Lan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Th%E1%BB%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3" title="Lịch sử Thổ Nhĩ Kỳ">Thổ Nhĩ Kỳ</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_C%E1%BB%99ng_h%C3%B2a_D%C3%A2n_ch%E1%BB%A7_Nh%C3%A2n_d%C3%A2n_Tri%E1%BB%81u_Ti%C3%AAn" class="mw-redirect" title="Lịch sử Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên">Bắc Triều Tiên</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Trung_Qu%E1%BB%91c" title="Lịch sử Trung Quốc">Trung Quốc</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Turkmenistan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Turkmenistan (trang không tồn tại)">Turkmenistan</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Uzbekistan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Uzbekistan (trang không tồn tại)">Uzbekistan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Vi%E1%BB%87t_Nam" title="Lịch sử Việt Nam">Việt Nam</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Yemen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Yemen (trang không tồn tại)">Yemen</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Danh_s%C3%A1ch_qu%E1%BB%91c_gia_%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c_c%C3%B4ng_nh%E1%BA%ADn_h%E1%BA%A1n_ch%E1%BA%BF" title="Danh sách quốc gia được công nhận hạn chế">Quốc gia được<br />công nhận hạn chế</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Abkhazia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Abkhazia (trang không tồn tại)">Abkhazia</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_B%E1%BA%AFc_S%C3%ADp" class="mw-redirect" title="Lịch sử Bắc Síp">Bắc Síp</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C4%90%C3%A0i_Loan" title="Lịch sử Đài Loan">Đài Loan</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Nam_Ossetia" class="mw-redirect" title="Lịch sử Nam Ossetia">Nam Ossetia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Nh%C3%A0_n%C6%B0%E1%BB%9Bc_Palestine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Nhà nước Palestine (trang không tồn tại)">Palestine</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Lãnh thổ <a href="/wiki/Danh_s%C3%A1ch_l%C3%A3nh_th%E1%BB%95_ph%E1%BB%A5_thu%E1%BB%99c" title="Danh sách lãnh thổ phụ thuộc">phụ thuộc</a><br />và vùng tự trị</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_L%C3%A3nh_th%E1%BB%95_%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB%99_D%C6%B0%C6%A1ng_thu%E1%BB%99c_Anh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Lãnh thổ Ấn Độ Dương thuộc Anh (trang không tồn tại)">Lãnh thổ Ấn Độ Dương thuộc Anh</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Qu%E1%BA%A7n_%C4%91%E1%BA%A3o_Cocos_(Keeling)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Quần đảo Cocos (Keeling) (trang không tồn tại)">Quần đảo Cocos (Keeling)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C4%90%E1%BA%A3o_Gi%C3%A1ng_Sinh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Đảo Giáng Sinh (trang không tồn tại)">Đảo Giáng Sinh</a></li> <li><a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_H%E1%BB%93ng_K%C3%B4ng" title="Lịch sử Hồng Kông">Hồng Kông</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Ma_Cao&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lịch sử Ma Cao (trang không tồn tại)">Ma Cao</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow hlist" colspan="2" style="font-weight:bold;"><div> <ul><li><span typeof="mw:File"><span title="Thể loại"><img alt="Thể loại" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Folder_Hexagonal_Icon.svg/16px-Folder_Hexagonal_Icon.svg.png" decoding="async" width="16" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Folder_Hexagonal_Icon.svg/24px-Folder_Hexagonal_Icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Folder_Hexagonal_Icon.svg/32px-Folder_Hexagonal_Icon.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="31" /></span></span> <a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Ch%C3%A2u_%C3%81" title="Thể loại:Châu Á">Thể loại</a></li> <li><span class="nowrap"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/T%E1%BA%ADp_tin:Asia_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img alt="icon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/28px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="28" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/42px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/56px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span> </span><a href="/wiki/C%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin:Ch%C3%A2u_%C3%81" title="Cổng thông tin:Châu Á">Cổng thông tin châu Á</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Lấy từ “<a dir="ltr" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Lịch_sử_Iran&oldid=71218963">https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Lịch_sử_Iran&oldid=71218963</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i" title="Đặc biệt:Thể loại">Thể loại</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_Portal-inline_c%C3%B3_li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_%C4%91%E1%BB%8F_%C4%91%E1%BA%BFn_c%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thể loại:Bản mẫu Portal-inline có liên kết đỏ đến cổng thông tin (trang không tồn tại)">Bản mẫu Portal-inline có liên kết đỏ đến cổng thông tin</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran" title="Thể loại:Lịch sử Iran">Lịch sử Iran</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_T%C3%A2y_%C3%81" title="Thể loại:Lịch sử Tây Á">Lịch sử Tây Á</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Thể loại ẩn: <ul><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trang_c%C3%B3_th%E1%BB%9Di_bi%E1%BB%83u" title="Thể loại:Trang có thời biểu">Trang có thời biểu</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_webarchive_d%C3%B9ng_li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_wayback" title="Thể loại:Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback">Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trang_s%E1%BB%AD_d%E1%BB%A5ng_li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_t%E1%BB%B1_%C4%91%E1%BB%99ng_ISBN" title="Thể loại:Trang sử dụng liên kết tự động ISBN">Trang sử dụng liên kết tự động ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trang_c%C3%B3_b%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_c%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin_tr%E1%BB%91ng" title="Thể loại:Trang có bản mẫu cổng thông tin trống">Trang có bản mẫu cổng thông tin trống</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%C3%A0i_c%C3%B3_li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_h%E1%BB%8Fng" title="Thể loại:Bài có liên kết hỏng">Bài có liên kết hỏng</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_c%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin_c%C3%B3_li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_%C4%91%E1%BB%8F_%C4%91%E1%BA%BFn_c%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin" title="Thể loại:Bản mẫu cổng thông tin có liên kết đỏ đến cổng thông tin">Bản mẫu cổng thông tin có liên kết đỏ đến cổng thông tin</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Trang này được sửa đổi lần cuối vào ngày 16 tháng 3 năm 2024, 07:22.</li> <li id="footer-info-copyright">Văn bản được phát hành theo <a href="/wiki/Wikipedia:Nguy%C3%AAn_v%C4%83n_Gi%E1%BA%A5y_ph%C3%A9p_Creative_Commons_Ghi_c%C3%B4ng%E2%80%93Chia_s%E1%BA%BB_t%C6%B0%C6%A1ng_t%E1%BB%B1_phi%C3%AAn_b%E1%BA%A3n_4.0_Qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF" title="Wikipedia:Nguyên văn Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự phiên bản 4.0 Quốc tế">Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự</a>; có thể áp dụng điều khoản bổ sung. Với việc sử dụng trang web này, bạn chấp nhận <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/vi">Điều khoản Sử dụng</a> và <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/vi">Quy định quyền riêng tư</a>. Wikipedia® là thương hiệu đã đăng ký của <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, một tổ chức phi lợi nhuận.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Quy định quyền riêng tư</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u">Giới thiệu Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Ph%E1%BB%A7_nh%E1%BA%ADn_chung">Lời phủ nhận</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Bộ Quy tắc Ứng xử Chung</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Lập trình viên</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/vi.wikipedia.org">Thống kê</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Tuyên bố về cookie</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//vi.m.wikipedia.org/w/index.php?title=L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Phiên bản di động</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-9j6r5","wgBackendResponseTime":215,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.633","walltime":"0.822","ppvisitednodes":{"value":16054,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":141341,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":7489,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":14,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":60673,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 631.707 1 -total"," 33.59% 212.170 1 Bản_mẫu:Asia_in_topic"," 32.82% 207.314 1 Bản_mẫu:Hộp_điều_hướng"," 19.50% 123.187 56 Bản_mẫu:Iso2country"," 17.76% 112.221 1 Bản_mẫu:Tham_khảo"," 11.49% 72.574 3 Bản_mẫu:Chú_thích_web"," 9.91% 62.577 1 Bản_mẫu:Lịch_sử_Iran_tổng_quan"," 8.79% 55.546 1 Bản_mẫu:Thể_loại_Commons"," 8.67% 54.769 1 Bản_mẫu:Lịch_sử_Iran"," 8.35% 52.716 1 Bản_mẫu:Sidebar_with_collapsible_lists"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.215","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6184864,"limit":52428800},"limitreport-logs":"table#1 {\n [\"size\"] = \"tiny\",\n}\ntable#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.codfw.main-849f99967d-fvtm8","timestamp":"20241124214345","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"L\u1ecbch s\u1eed Iran","url":"https:\/\/vi.wikipedia.org\/wiki\/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Iran","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q28926","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q28926","author":{"@type":"Organization","name":"Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3ng g\u00f3p v\u00e0o c\u00e1c d\u1ef1 \u00e1n Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Qu\u1ef9 Wikimedia","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2008-01-20T15:08:15Z","dateModified":"2024-03-16T07:22:48Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/2\/26\/Tachar_Persepolis_Iran.JPG"}</script> </body> </html>