Vísindavefurinn: Hvað eru stjórnmál?

<!DOCTYPE html>     <html class="no-js lang-is" xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xmlns:og="http://ogp.me/ns#" xmlns:fb="https://www.facebook.com/2008/fbml" xml:lang="is" lang="is">  <head> <title>Vísindavefurinn: Hvað eru stjórnmál?</title> <meta charset="utf-8"> <meta name="viewport" content="width=device-width,initial-scale=1.0,user-scalable=yes,minimum-scalable=1.0" /> <meta name="google-site-verification" content="UeM_PYJ3NMU1SICgJbjpZdSnqgd7GyGP5YNeM7CYey0" /> <meta name="google-site-verification" content="W8zhu2vlmP8cDcSp9nCc3F-GKMvtWGBQqOb4cZ-DFhU" /> <meta property="og:image" content="https://www.visindavefur.is/myndir/visindavefur_logo_stort_200514.jpg"/> <meta property="fb:admins" content="723301661"/> <meta property="og:type" content="article"/> <meta property="og:url" content="http://www.visindavefur.is/svar.php?id=5121"/> <meta property="og:title" content="Hvað eru stjórnmál?"/> <meta property="og:description" content="Til eru ýmsar skilgreiningar á stjórnmálum, en samkvæmt flestum þeirra fjalla stjórnmál um ákvarðanatöku. Þó eru ekki allar ákvarðanir stjórnmál. Ákvarðanir einstaklinga sem fyrst og fremst varða þá sjálfa eru til dæmis ekki stjórnmál. Því er iðulega bætt við skilgreininguna að ákvörðunartakan varði..."/> <meta property="og:site_name" content="Vísindavefurinn"/> <link rel="stylesheet" href="/design/vv_styles.css?748e8eaf222ddd121278b8de38c535185a1fe729"> <link rel="alternate" type="application/rss+xml" title="RSS fyrir Vísindavefinn" href="/visindavefur.rss" /> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/libs/opensearch/vv_opensearch.xml?ad167904565014f9f5c11520774f4f8e9e6449e7" title="Leit á Vísindavefnum" />    <script type="text/javascript"> var _paq = _paq || []; _paq.push(['trackPageView']); _paq.push(['enableLinkTracking']); (function() { var u="//vefgreinir.hi.is/"; _paq.push(['setTrackerUrl', u+'piwik.php']); _paq.push(['setSiteId', 122]); var d=document, g=d.createElement('script'), s=d.getElementsByTagName('script')[0]; g.type='text/javascript'; g.async=true; g.defer=true; g.src=u+'piwik.js'; s.parentNode.insertBefore(g,s); })(); </script> <noscript><p><img src="//vefgreinir.hi.is/piwik.php?idsite=122" style="border:0;" alt="" /></p></noscript>  </head> <body class="b-article"> <header class="header"> <div class="header-container"> <div class="header-logo"><a href="/"><img src="/design/i_vv/logo.svg?2024" alt="Vísindavefurinn"><span>Vísindavefurinn</span></a></div> <div class="header-mobile"> <nav class="mobile-nav" role="navigation"> <ul> <li class="categories"><a href="/vegna_thess.php?id="><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-list"><line x1="8" y1="6" x2="21" y2="6"></line><line x1="8" y1="12" x2="21" y2="12"></line><line x1="8" y1="18" x2="21" y2="18"></line><line x1="3" y1="6" x2="3.01" y2="6"></line><line x1="3" y1="12" x2="3.01" y2="12"></line><line x1="3" y1="18" x2="3.01" y2="18"></line></svg><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-x"><line x1="18" y1="6" x2="6" y2="18"></line><line x1="6" y1="6" x2="18" y2="18"></line></svg> <span>Flokkar</span></a></li> <li class="burger"><a href="/"> <span>Valmynd</span> <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-menu"><line x1="3" y1="12" x2="21" y2="12"></line><line x1="3" y1="6" x2="21" y2="6"></line><line x1="3" y1="18" x2="21" y2="18"></line></svg><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-x"><line x1="18" y1="6" x2="6" y2="18"></line><line x1="6" y1="6" x2="18" y2="18"></line></svg></a></li> <li class="lang"> <img src="/design/i_vv/lang.svg?2024" alt="English"> <a href="http://www.why.is/">EN</a> </li> </ul> </nav> </div> <nav class="category-nav" role="navigation"> <ul> <li class="cat-all"> <a href="/vegna_thess.php?id="> <img src="/design/i_vv/icon-category.svg" alt=""> <span>Allir flokkar</span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=3"> <img src="/design/i_vv/icon-diversity.svg" alt=""> <span style="color:#719500"> Félagsvísindi </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=11"> <img src="/design/i_vv/icon-spa.svg" alt=""> <span style="color:#0098AA"> Heilbrigðisvísindi </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=2"> <img src="/design/i_vv/icon-neurology.svg" alt=""> <span style="color:#c0a14b"> Hugvísindi </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=152"> <img src="/design/i_vv/icon-school.svg" alt=""> <span style="color:#AC1A2F"> Menntavísindi </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=1"> <img src="/design/i_vv/icon-genetics.svg" alt=""> <span style="color:#EB7125"> Náttúruvísindi og verkfræði </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=43"> <img src="/design/i_vv/icon-neurology.svg" alt=""> <span style="color:#00457C"> Vísindavefur </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> <li class="cat-teal"> <a href="/vegna_thess.php?id=202"> <img src="/design/i_vv/icon-account-balance.svg" alt=""> <span style="color:#00457C"> Þverfræðilegt efni </span> <img class="arrow-icon" src="/design/i_vv/arrow_right.svg"> </a> </li> </ul> </nav> <div class="header-desktop"> <nav class="desktop-nav" role="navigation"> <ul> <li><a href="/svar.php?id=73555">Tölfræði</a></li> <li><a href="/svar.php?id=70789">Um vefinn</a></li> <li><a href="/svar.php?id=70790">Þjónusta</a></li> <li class="search"> <form class="searchbar" action="/search/" method="GET"> <input type="search" name="q" class="d-search" placeholder="Sláðu inn leitarorð og ýttu á „enter“" /> <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none"> <mask id="mask0_853_7542" style="mask-type:alpha" maskUnits="userSpaceOnUse" x="0" y="0" width="24" height="24"> <rect width="24" height="24" fill="#D9D9D9"/> </mask> <g mask="url(#mask0_853_7542)"> <path d="M19.6 21L13.3 14.7C12.8 15.1 12.225 15.4167 11.575 15.65C10.925 15.8833 10.2333 16 9.5 16C7.68333 16 6.146 15.371 4.888 14.113C3.62933 12.8543 3 11.3167 3 9.5C3 7.68333 3.62933 6.14567 4.888 4.887C6.146 3.629 7.68333 3 9.5 3C11.3167 3 12.8543 3.629 14.113 4.887C15.371 6.14567 16 7.68333 16 9.5C16 10.2333 15.8833 10.925 15.65 11.575C15.4167 12.225 15.1 12.8 14.7 13.3L21 19.6L19.6 21ZM9.5 14C10.75 14 11.8127 13.5627 12.688 12.688C13.5627 11.8127 14 10.75 14 9.5C14 8.25 13.5627 7.18733 12.688 6.312C11.8127 5.43733 10.75 5 9.5 5C8.25 5 7.18733 5.43733 6.312 6.312C5.43733 7.18733 5 8.25 5 9.5C5 10.75 5.43733 11.8127 6.312 12.688C7.18733 13.5627 8.25 14 9.5 14Z" fill="#4E4E4E"/> </g> </svg> </form> </li> <li class="lang"><img src="/design/i_vv/lang.svg?2024" alt="English"><a href="http://www.why.is/">EN</a></li> </ul> <a href="/search/" class="search-button btn btn-light"><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-search"><circle cx="11" cy="11" r="8"></circle><line x1="21" y1="21" x2="16.65" y2="16.65"></line></svg></a> <div class="header-question"> <a href="/hvers_vegna.php?id=" onclick="javascript:$('a.send-question').click(); return false;" class="btn send">Senda inn spurningu <img src="/design/i_vv/message.svg" alt="message icon"></a> </div> </nav> <div class="header-data"> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-sun.svg" alt="Sólin"> Sólin <strong>Rís 10:46 • sest 15:47</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-moon.svg" alt="Tunglið"> Tunglið <strong>Rís 00:00 • Sest 00:00</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-flood.svg" alt="Flóð"> Flóð <strong>Árdegis: 06:20 • Síðdegis: 18:33</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-tide.svg" alt="Fjaran"> Fjara <strong>Árdegis: 00:05 • Síðdegis: 12:35</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> </div> </div> </div> <div class="header-data"> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-sun.svg" alt="Sólin"> Sólin <strong>Rís 10:46 • sest 15:47</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-moon.svg" alt="Tunglið"> Tunglið <strong>Rís 00:00 • Sest 00:00</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-flood.svg" alt="Flóð"> Flóð <strong>Árdegis: 06:20 • Síðdegis: 18:33</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> <div class="data-item"> <img src="/design/i_vv/icon-tide.svg" alt="Fjaran"> Fjara <strong>Árdegis: 00:05 • Síðdegis: 12:35</strong> <span>í Reykjavík</span> </div> </div> </header> <div class="poppin md-send"> <a class="instructions" href="#">Leiðbeiningar<svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-help-circle"><circle cx="12" cy="12" r="10"></circle><path d="M9.09 9a3 3 0 0 1 5.83 1c0 2-3 3-3 3"></path><line x1="12" y1="17" x2="12.01" y2="17"></line></svg></a><a class="instructions-close" href="#">Til baka <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-arrow-left"><line x1="19" y1="12" x2="5" y2="12"></line><polyline points="12 19 5 12 12 5"></polyline></svg></a> <h2>Sendu inn spurningu </h2> <div class="instructions-more"> <p class="first">Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.</p> <p>Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.</p> <p>Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.</p> <p>Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.</p> <p>Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!</p> <div class="content-left-sep"></div> </div> <form action="/hvers_vegna.php?id=" method="POST" name="question_send"> <div class="md-fields"> <input type="hidden" name="step" value="4"> <div class="md-input"> <label for="s-fname">Nafn</label> <input type="text" name="f_name" class="send-input" id="s-fname" required="required" value=""> <input type="hidden" name="l_name" class="send-input" id="s-sname" value=""> </div> <div class="md-input"> <label for="s-email">Netfang</label> <input type="email" name="email" class="send-input" id="s-email" required="required" value=""> </div> <div class="md-input"> <label for="s-byear">Fæðingarár</label> <input type="number" name="birthyear" class="send-input" id="s-byear" maxlength="4" required="required" value=""> </div> <div class="md-input"> <label for="s-math">Ruslpóstvörn</label> <input type="hidden" name="vv_math_problem_hash_id" class="vv_math_problem_hash_id" id="vv_math_problem_hash_id" value=""> <input type="text" name="vv_math_problem_answer" id="vv_math_problem_answer" class="send-input" valuesize="2" maxlength="2" required="required" style="width: 30%;"> <span class="s-math-container"> = <span class="math_problem_num1_txt"></span> <img class="math_problem_math_icon" src="" /> <span class="math_problem_num2_txt"></span> </span> </div> <div class="md-input"> <label for="s-question">Spurning</label> <textarea type="text" name="question" class="send-input i-question" id="s-question" rows="6" required="required"></textarea> </div> </div> <div class="md-actions"> <button type="button" value="" class="btn btn-white"><i data-feather="x"></i> Hætta við</button> <button type="submit" value="Senda" class="btn send-button"><i data-feather="check"></i> Senda</button> </div> </form> </div> <section class="layout"> <div class="main-content"> <div class="backdrop-blue">  <div class="article-header layout-item"> <div class="breadcrumbs-button"> <img class="br-arrow" src="/design/i_vv/icon-arrow-left.svg"> <img class="br-home" src="/design/i_vv/icon-home.svg"> <a class="br-back" href="/">Forsíða</a> <a href="/vegna_thess.php?id=3">Félagsvísindi</a> <a href="/vegna_thess.php?id=62">Stjórnmálafræði</a> <span>Hvað eru stjórnmál?</span> </div> <div class="headline-elements"> <div class="breadcrumbs"> <div class="b-left"> <p class="top">Flokkun:</p> </div> <div class="b-right"> <span class="b-date"> 8.7.2005</span> <div class="b-cat"> <a href="/vegna_thess.php?id=3">Félagsvísindi</a> <a href="/vegna_thess.php?id=62">Stjórnmálafræði</a> </div> </div> </div> <h1>Hvað eru stjórnmál?</h1> <p class="authors"> Indriði Haukur Indriðason </p> </div>   </div> </div> <div class="article-wrapper layout-item"> <section class="content-left"> <article class="default-article"> <section class="article-text" id="vv-article-text-area"> <div id="readspeaker_button1" class="rs_skip rsbtn rs_preserve" style="text-align: right; display:block;"> <a rel="nofollow" class="rsbtn_play" accesskey="L" title="Hlustaðu á þessa síðu lesna af ReadSpeaker webReader" href="//app-eu.readspeaker.com/cgi-bin/rsent?customerid=10303&lang=is_is&voice=is_dora&readid=vv-article-text-area&url=https%3A%2F%2Fwww.visindavefur.is%2Fsvar.php%3Fid%3D5121"> <span class="rsbtn_left rsimg rspart"><span class="rsbtn_text"><span>Hlusta</span></span></span> <span class="rsbtn_right rsimg rsplay rspart"></span> </a> </div> Til eru ýmsar skilgreiningar á <dfn>stjórnmálum</dfn>, en samkvæmt flestum þeirra fjalla stjórnmál um ákvarðanatöku. Þó eru ekki allar ákvarðanir stjórnmál. Ákvarðanir einstaklinga sem fyrst og fremst varða þá sjálfa eru til dæmis ekki stjórnmál. Því er iðulega bætt við skilgreininguna að ákvörðunartakan varði tiltekinn hóp, hvort sem um er að ræða lítinn klúbb eða heilt samfélag eða þjóðríki. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Ákvarðanir sem slíkar hafa ekki mikil áhrif nema þeim sé framfylgt. Þannig gerum við enn fremur ráð fyrir að um sé að ræða bindandi ákvarðanir sem ákveðið vald þurfi til þess að framfylgja. Slíkt vald getur jafnt verið fólgið í lögreglu- og dómsvaldi sem og þrýstingi frá viðkomandi hóp ef ákvörðunum er ekki fylgt eftir. Valdið getur enn fremur verið lögmætt eða ólögmætt. Lögreglu- og dómsvald felur ekki endilega í sér lögmæti því beita má þess konar valdi jafnt í <a href="?id=2923" target="_self">einræðisríkjum</a> sem <a href="?id=16021" target="_self">lýðræðisríkjum</a>. Þrýstingur frá almenningi getur sömuleiðis falið í sér ákveðið lögmæti. Almennt séð má segja að ákvarðanir séu lögmætar ef almenn sátt ríkir um það ferli sem notað er við ákvarðanatökuna. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Að lokum er oft gerður greinarmunur á ákvörðunum sem varða einkalíf fólks og opinbert líf þess. Þannig er yfirleitt litið svo á að ákvarðanir teknar innan fjölskyldna, til að mynda um hvert skuli fara í sumarfrí, séu ekki stjórnmál þrátt fyrir að þar sé um vel skilgreindan hóp að ræða, ákvarðanir séu bindandi, og að valdi sé dreift milli fjölskyldumeðlima. Í reynd má hins vegar segja að skilin á milli opinbers lífs og einkalífs séu ekki alltaf skýr.<p class="br"></p> <p class="br"></p> <center><img src="../myndir/politics.gif" border=1><br><em>Starf stjórnmálaleiðtoga felst að miklu leyti í því að taka ákvarðanir.</em></center><p class="br"></p> <p class="br"></p> <strong>Víðtæk áhrif stjórnmála</strong><br><p class="br"></p> Draga má skilgreiningu á stjórnmálum saman á þann hátt að stjórnmál fjalli um bindandi ákvarðanir sem varða hópa. Í ljósi þessarar skilgreiningar má okkur vera ljóst að stjórnmál snerta líf okkar á nánast óendanlega marga vegu. Ákvarðanirnar um það hvort við göngum í skóla, hversu lengi, hvað við lærum þar, hvaða kröfur eru gerðar, hvað við eða samfélagið borgum fyrir skólagönguna (með skólagjöldum eða sköttum), hvaða réttindi námið veitir, og hvort við eigum færi á að taka hluta námsins erlendis eru allt ákvarðanir sem eru stjórnmálalegs eðlis. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Utan veggja skóla eða vinnustaða móta stjórnmálaákvarðanir líf okkar áfram. Þær geta varðað frelsi okkar til að taka þátt í stjórnmálum, hvort við getum ferðast erlendis, hvort við keyrum hægra eða <a href="?id=6959" target="_self">vinstra megin á götunni</a>, hvort við eigum færi á að horfa á sjónvarpsútsendingar á fimmtudögum, og svo mætti lengi telja. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Flestar þessara ákvarðana eru teknar af ríkisvaldinu. Svo eru mörg okkar félagar í ýmsum félagasamtökum, til dæmis verkalýðsfélögum eða íþróttafélögum, sem taka ýmsar ákvarðanir sem snerta okkur. Félagsgjöld eru augljóst dæmi en sama máli gegnir til að mynda um rangstöðuregluna í fótbolta. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Aðrar ákvarðanir sem hafa áhrif á líf okkar eru teknar í samskiptum ríkja. Slíkar ákvarðanir geta til dæmis haft áhrif á neysluvenjur okkar (með samningum um niðurfellingu tolla og innflutningstakmarkana) og möguleika okkur til búsetu í öðrum ríkjum. Margar slíkar ákvarðanir eru teknar í alþjóðlegum stofnunum, til að mynda hjá <a href="?id=51346" target="_self">Evrópusambandinu</a> (ESB) eða með samningnum um <a href="?id=5523" target="_self">evrópska efnahagssvæðið</a> (EES). <p class="br"></p> <p class="br"></p> Af þessari stuttu upptalningu má sjá að stjórnmál snerta flesta þætti lífs okkar á einn eða annan hátt þó að vissulega megi líta svo á að ákvarðanirnar séu mismikilvægar.<p class="br"></p> <p class="br"></p> <strong>Hvað er stjórnmálafræði?</strong><p class="br"></p> <p class="br"></p> <dfn>Stjórnmálafræði</dfn> er sú fræðigrein sem leitast við að auka þekkingu okkar á stjórnmálum, það er að segja að öðlast skilning á því hvers vegna tilteknar ákvarðanir eru teknar. Í þeim tilgangi rannsaka stjórnmálafræðingar hverjir koma að ákvörðunartökuferlinu og hverjir hafa möguleika á að hafa áhrif á niðurstöðurnar. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Stjórnmálalegar ákvarðanir eru afurð tveggja þátta: einstaklinganna sem koma að ákvarðanatökunni og þeirra stofnana sem móta samskipti þeirra. Forsetaræði og þingræði eru dæmi um stofnanir sem hafa áhrif á samskipti þeirra sem að ákvarðanatökunni koma og hvernig valdi er dreift þeirra á milli. Í <em>þingræðisríkjum</em> er framkvæmdarvaldið (ríkisstjórnin) háð stuðningi þingsins og getur ekki setið í óþökk þess. Í ríkjum með <em>forsetaræði</em> eru skilin á milli framkvæmdavaldsins og löggjafarvaldsins hins vegar skarpari. Þar getur þing ekki nema í undantekningartilfellum vikið forseta frá völdum. Skipting valdsins gerir það svo að verkum að þing slíkra ríkja eru að öðru jöfnu ekki jafnháð framkvæmdarvaldinu og þing í þingræðisríkjum. Innan forsetaríkja eru síðan ýmsar stofnanir sem aukið geta áhrif forseta á löggjöf, til dæmis neitunarvald og heimild til að gefa út tilskipanir. <p class="br"></p> <p class="br"></p> <center><br><img src="../myndir/althingishusid.jpg" border="0"><br><em>Í stjórnmálafræði er meðal annars skoðað hvaða áhrif stofnanir og þingræði hafa á ákvarðanatöku og samfélagið í heild.</em></center><p class="br"></p> <p class="br"></p> Stjórnmálafræðin leitast við á skýra hvaða áhrif stofnanir sem þessar hafa á þær ákvarðanir sem teknar eru og hvaða áhrif þær hafa á samfélagið. Tilgangurinn er að skapa forsendur fyrir skynsamlegri ákvarðanatöku. Ef raunin er til að mynda sú, að þingræði auki jafnræði í samfélaginu eða að forsetaræði leiði til aukins hagvaxtar, þá er rétt að ný lýðræðisríki notfæri sér þá vitneskju þegar þau velja sér stjórnarskrá. Sömuleiðis geta gömul ríki nýtt sér slíkar upplýsingar þegar þau endurskoða sínar stjórnarskrár. Það sama á að sjálfsögðu við um ákvarðanatöku annarra en ríkisvaldsins. Hópar hljóta að vilja velja sér reglur sem eru líklegar til að vera gagnlegar við að ná markmiðum meðlima sinna, þótt vissulega geti ríkt ágreiningur um hver þau markmið eigi að vera.<p class="br"></p> <p class="br"></p> Þótt stjórnmálafræði fjalli að miklu leyti um ákvarðanatöku þá eru viðfangsefni hennar margslungin. Dæmi um nokkrar spurningar sem stjórnmálafræðingar hafa skoðað eru: <p class="br"></p> <ul> <li>Hvaða þættir hafa áhrif á hvort ríki heyja stríð? </li> <li>Hvaða stjórnmálastofnanir eru líklegastar til að tryggja stöðugleika í ríkjum sem eru samansett úr mörgum þjóðarbrotum? </li> <li>Eru þjóðaratkvæðagreiðslur farsæl leið til að setja lög? </li> <li>Hafa mismunandi kosningakerfi áhrif á möguleika kvenna til að komast á þing? </li> <li>Hvers vegna eru sum ríki viljugri en önnur til að taka þátt í alþjóðasamstarfi? </li> <li>Eru tengsl milli lýðræðisþróunar og hagvaxtar? </li> <li>Hvaða þættir hafa áhrif á lengd og tíðni verkfalla? </li> <li>Hvers vegna halda menn „kosningar“ í einræðisríkjum? </li> <li>Hefur byssueign áhrif á tíðni glæpa? </li> <li>Hver eru áhrif ávísanakerfa á gæði skóla? </li> <li>Hvers vegna eru fyrirgreiðslustjórnmál og spilling algengari sums staðar en annars staðar? </li> <li>Ganga stjórnmálaskoðanir í erfðir? </li> <li>Hvers vegna fremja menn hryðjuverk? </li> <li>Leiða vinstrisinnaðar stjórnir til aukinna ríkisútgjalda og hærri skatta? </li> <li>Eru áherslur kvenna í stjórnmálum ólíkar áherslum karla? </li> </ul><p class="br"></p> <strong>Myndir:</strong><p class="br"></p> <ul> <li>Mynd af stjórnmálamönnum er af heimasíðu teiknarans <a href="http://www.raoulpascual.com/raoul-samples/politics.gif" target="_blank">Raouls Pascal</a>. Sótt 8.7.2005</li> <li>Mynd af þingi er af <a href="http://is.wikipedia.org/wiki/Mynd:Althingishusid.jpg" target="_blank">Wikipedia.com</a>. Sótt 4.6.2010</li> </ul> </section> </article> </section> <section class="content-right"> <div id="content-right-wrapper"> <div class="authors"> <h4>Höfundur</h4> <div class="author"><div class="au-name"><p><a href="/author.php?id=907">Indriði Haukur Indriðason</a></p></div><div class="au-pos"><p>lektor í stjórnmálafræði við HÍ</p></div></div> </div> <div class="publish-date"> <h4>Útgáfudagur</h4> <p> 8.7.2005</p> </div> <div class="publisher"> <h4>Spyrjandi</h4> <p>Brynhildur Bolladóttir, f. 1989<br>Ástríður Rán Erlendsdóttir, f. 1992</p> </div> <div class="tags"> <h4>Efnisorð</h4> <ul> <li><a href="/search/?q=stj%C3%B3rnm%C3%A1l">stjórnmál</a></li> <li><a href="/search/?q=p%C3%B3lit%C3%ADk">pólitík</a></li> <li><a href="/search/?q=skilgreiningar">skilgreiningar</a></li> <li><a href="/search/?q=%C3%A1kvar%C3%B0anir">ákvarðanir</a></li> <li><a href="/search/?q=%C3%A1kvar%C3%B0anataka">ákvarðanataka</a></li> </ul> </div> <div class="footnote"> <h4>Tilvísun</h4> <p id="citation_chicago" class="citation_displayed"> Indriði Haukur Indriðason. „Hvað eru stjórnmál?“ <i>Vísindavefurinn</i>, 8. júlí 2005, sótt 1. desember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=5121. </p> <p id="citation_apa" class="citation_hidden"> Indriði Haukur Indriðason. (2005, 8. júlí). <i>Hvað eru stjórnmál?</i> Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=5121 </p> <p id="citation_mla" class="citation_hidden"> Indriði Haukur Indriðason. „Hvað eru stjórnmál?“ <i>Vísindavefurinn</i>. 8. júl. 2005. Vefsíða. 1. des. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=5121>. </p> <p class="box-blue citation-buttons-wrapper"> <a href="#citation_chicago" class="citation-button">Chicago</a> <span class="citation-separator">|</span> <a href="#citation_apa" class="citation-button">APA</a> <span class="citation-separator">|</span> <a href="#citation_mla" class="citation-button">MLA</a> </p> </div> <div class="social-share"> <h4>Deila</h4> <div class="share-buttons"> <a href="/send.php?id=6587" class="share email" title="Senda"><img src="/design/i_vv/icon-email-big.svg?2024e" width="32" height="32" color="#10099f"></a> <a href="https://www.facebook.com/sharer.php?u=https%3A%2F%2Fwww.visindavefur.is%2Fsvar.php%3Fid%3D5121" class="share" target="_new"><img src="/design/i_vv/icon-facebook.svg"></a> <a href="https://www.linkedin.com/shareArticle?mini=true&url=https%3A%2F%2Fwww.visindavefur.is%2Fsvar.php%3Fid%3D5121&title=Hva%C3%B0%20eru%20stj%C3%B3rnm%C3%A1l%3F" class="share" target="_new"><img src="/design/i_vv/icon-linkedin.svg" width="32" height="32"></a> <a href="https://x.com/intent/tweet?text=https%3A%2F%2Fwww.visindavefur.is%2Fsvar.php%3Fid%3D5121" class="share" target="_new"><img src="/design/i_vv/icon-x.svg" width="32" height="32"></a> </div> </div> </div> </section> </div> <section class="content-below backdrop-blue"> <div class="recent-answers layout-item"> <h2 class="section-title">Tengd svör</h2> <a class="arrow-btn" href="/vegna_thess.php?id=138">Skoða öll nýjustu svörin <svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none" stroke="currentColor" stroke-width="2" stroke-linecap="round" stroke-linejoin="round" class="feather feather-arrow-right"><line x1="5" y1="12" x2="19" y2="12"></line><polyline points="12 5 19 12 12 19"></polyline></svg></a> <div class="recent-answers-wrapper"> <article class="recent-article"> <a href="https://www.visindavefur.is/svar.php?id=73148" class="recent-article-wrapper"> <div class="recent-category" style="border-color: #719500" >Stjórnmálafræði</div> <h4>Hvað er átt við með stjórnarkreppu og hefur slíkt ástand áður ríkt á Íslandi?</h4> </a> </article> </div> </div> </section> </div> </section> <footer> <section> <div class="footer-container"> <div class="footer-left-right"> <div class="footer-left"> <a href="/"><div class="logo-bottom"></div></a> </div> <div class="footer-center contact-info">  <ul class="contact-list">  <li><img src="/design/i_vv/icon-location.svg" alt="">Dunhaga 5, 107 Reykjavík</li> <li><img src="/design/i_vv/icon-telephone.svg" alt=""><a href="tel:+3545254765">525-4765</a></li> <li class="f-email"><img src="/design/i_vv/icon-email.svg" alt=""><a href="mailto:visindavefur@hi.is">Tölvupóstur <span class="extra">til ritstjórnar</span></a></li>  </ul>  </div> <div class="footer-right"> <a href="#" class="arrow-btn scroll-up">Skruna upp<svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="24" height="24" viewBox="0 0 24 24" fill="none"><mask id="mask0_798_1658" style="mask-type:alpha" maskUnits="userSpaceOnUse" x="0" y="0" width="24" height="24"><rect width="24" height="24" fill="#D9D9D9"/></mask><g mask="url(#mask0_798_1658)"><path d="M11 20V7.825L5.4 13.425L4 12L12 4L20 12L18.6 13.425L13 7.825V20H11Z" fill="#10099F"/></g></svg></a> </div> </div> </div> </section> </footer> <div class="poppin poppin--alert --hide" id="cookie-policy-disclaimer"> <p>Þessi síða notar vafrakökur <a href="/svar.php?id=76210">Nánari upplýsingar</a></p> <a href="#" class="btn" onclick="javascript:vv_public_cookie_policy_ok();">Ég samþykki <i data-feather="check-circle"></i></a> </div>   <script type="text/javascript" src="/libs/js/jquery-2.2.4.min.js?c6ab43d6596db5a7d10faf2338aea3f6cb734ac7"></script> <script type="text/javascript" src="/libs/js/jquery.cookie.js?8c4cbb4a39b126679aeb4dcd82817c380b8a2041"></script> <script type="text/javascript" src="/libs/js/jquery.waypoints.js?d4073724d7a9642ad4081c2d83e247f94261cc56"></script> <script type="text/javascript" src="/libs/js/feather.js?f95a28afade14d2a05d9dbcb9d05bc5315a71ed4"></script> <script type="text/javascript" src="/libs/js/mainweb-is.js?266919373c4ea4d8510d35411c8281aa49dbb167"></script> <script src="//cdn1.readspeaker.com/script/10303/webReader/webReader.js?pids=wr" type="text/javascript"></script> <div class="poppin md-email" > <h2>Senda grein til vinar</h2> <form action="/send.php" method="POST" name="question_send"> <input type="hidden" name="dosend" value="true"> <input type="hidden" name="id" value="5121"> <div class="md-fields"> <div class="md-input"> <label for="fnafn">Nafn þitt</label> <input id="fnafn" name="send_sender_name" value="" type="text" required="required" /> </div> <div class="md-input"> <label for="e-email">Netfang þitt</label> <input id="e-mail" name="send_sender_email" value="" type="email" required="required" /> </div> <div class="md-input"> <label for="e-email2">Netfang móttakanda</label> <input id="e-email2" name="send_recv_email" value="" type="email" required="required" /> </div> <div class="md-input"> <label for="s-math">Ruslpóstvörn</label> <input type="hidden" name="vv_math_problem_hash_id" class="vv_math_problem_hash_id" id="vv_math_problem_hash_id" value=""> <input type="text" name="vv_math_problem_answer" id="vv_math_problem_answer" class="send-input" valuesize="2" maxlength="2" required="required" style="width: 30%;"> <span class="s-math-container"> = <span class="math_problem_num1_txt"></span> <img class="math_problem_math_icon" src="" /> <span class="math_problem_num2_txt"></span> </span> </div> <div class="md-input"> <label for="e-message">Svar</label> <p>Hvað eru stjórnmál?<br /> Til eru ýmsar skilgreiningar á <dfn>stjórnmálum</dfn>, en samkvæmt flestum þeirra fjalla stjórnmál um ákvarðanatöku. Þó eru ekki allar ákvarðanir stjórnmál. Ákvarðanir einstaklinga sem fyrst og fremst varða þá sjálfa eru til dæmis ekki stjórnmál. Því er iðulega bætt við skilgreininguna að ákvörðunartakan varði tiltekinn hóp, hvort sem um er að ræða lítinn klúbb eða heilt samfélag eða þjóðríki. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Ákvarðanir sem slíkar hafa ekki mikil áhrif nema þeim sé framfylgt. Þannig gerum við enn fremur ráð fyrir að um sé að ræða bindandi ákvarðanir sem ákveðið vald þurfi til þess að framfylgja. Slíkt vald getur jafnt verið fólgið í lögreglu- og dómsvaldi sem og þrýstingi frá viðkomandi hóp ef ákvörðunum er ekki fylgt eftir. Valdið getur enn fremur verið lögmætt eða ólögmætt. Lögreglu- og dómsvald felur ekki endilega í sér lögmæti því beita má þess konar valdi jafnt í <a href="?id=2923" target="_self">einræðisríkjum</a> sem <a href="?id=16021" target="_self">lýðræðisríkjum</a>. Þrýstingur frá almenningi getur sömuleiðis falið í sér ákveðið lögmæti. Almennt séð má segja að ákvarðanir séu lögmætar ef almenn sátt ríkir um það ferli sem notað er við ákvarðanatökuna. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Að lokum er oft gerður greinarmunur á ákvörðunum sem varða einkalíf fólks og opinbert líf þess. Þannig er yfirleitt litið svo á að ákvarðanir teknar innan fjölskyldna, til að mynda um hvert skuli fara í sumarfrí, séu ekki stjórnmál þrátt fyrir að þar sé um vel skilgreindan hóp að ræða, ákvarðanir séu bindandi, og að valdi sé dreift milli fjölskyldumeðlima. Í reynd má hins vegar segja að skilin á milli opinbers lífs og einkalífs séu ekki alltaf skýr.<p class="br"></p> <p class="br"></p> <center><img src="../myndir/politics.gif" border=1><br><em>Starf stjórnmálaleiðtoga felst að miklu leyti í því að taka ákvarðanir.</em></center><p class="br"></p> <p class="br"></p> <strong>Víðtæk áhrif stjórnmála</strong><br><p class="br"></p> Draga má skilgreiningu á stjórnmálum saman á þann hátt að stjórnmál fjalli um bindandi ákvarðanir sem varða hópa. Í ljósi þessarar skilgreiningar má okkur vera ljóst að stjórnmál snerta líf okkar á nánast óendanlega marga vegu. Ákvarðanirnar um það hvort við göngum í skóla, hversu lengi, hvað við lærum þar, hvaða kröfur eru gerðar, hvað við eða samfélagið borgum fyrir skólagönguna (með skólagjöldum eða sköttum), hvaða réttindi námið veitir, og hvort við eigum færi á að taka hluta námsins erlendis eru allt ákvarðanir sem eru stjórnmálalegs eðlis. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Utan veggja skóla eða vinnustaða móta stjórnmálaákvarðanir líf okkar áfram. Þær geta varðað frelsi okkar til að taka þátt í stjórnmálum, hvort við getum ferðast erlendis, hvort við keyrum hægra eða <a href="?id=6959" target="_self">vinstra megin á götunni</a>, hvort við eigum færi á að horfa á sjónvarpsútsendingar á fimmtudögum, og svo mætti lengi telja. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Flestar þessara ákvarðana eru teknar af ríkisvaldinu. Svo eru mörg okkar félagar í ýmsum félagasamtökum, til dæmis verkalýðsfélögum eða íþróttafélögum, sem taka ýmsar ákvarðanir sem snerta okkur. Félagsgjöld eru augljóst dæmi en sama máli gegnir til að mynda um rangstöðuregluna í fótbolta. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Aðrar ákvarðanir sem hafa áhrif á líf okkar eru teknar í samskiptum ríkja. Slíkar ákvarðanir geta til dæmis haft áhrif á neysluvenjur okkar (með samningum um niðurfellingu tolla og innflutningstakmarkana) og möguleika okkur til búsetu í öðrum ríkjum. Margar slíkar ákvarðanir eru teknar í alþjóðlegum stofnunum, til að mynda hjá <a href="?id=51346" target="_self">Evrópusambandinu</a> (ESB) eða með samningnum um <a href="?id=5523" target="_self">evrópska efnahagssvæðið</a> (EES). <p class="br"></p> <p class="br"></p> Af þessari stuttu upptalningu má sjá að stjórnmál snerta flesta þætti lífs okkar á einn eða annan hátt þó að vissulega megi líta svo á að ákvarðanirnar séu mismikilvægar.<p class="br"></p> <p class="br"></p> <strong>Hvað er stjórnmálafræði?</strong><p class="br"></p> <p class="br"></p> <dfn>Stjórnmálafræði</dfn> er sú fræðigrein sem leitast við að auka þekkingu okkar á stjórnmálum, það er að segja að öðlast skilning á því hvers vegna tilteknar ákvarðanir eru teknar. Í þeim tilgangi rannsaka stjórnmálafræðingar hverjir koma að ákvörðunartökuferlinu og hverjir hafa möguleika á að hafa áhrif á niðurstöðurnar. <p class="br"></p> <p class="br"></p> Stjórnmálalegar ákvarðanir eru afurð tveggja þátta: einstaklinganna sem koma að ákvarðanatökunni og þeirra stofnana sem móta samskipti þeirra. Forsetaræði og þingræði eru dæmi um stofnanir sem hafa áhrif á samskipti þeirra sem að ákvarðanatökunni koma og hvernig valdi er dreift þeirra á milli. Í <em>þingræðisríkjum</em> er framkvæmdarvaldið (ríkisstjórnin) háð stuðningi þingsins og getur ekki setið í óþökk þess. Í ríkjum með <em>forsetaræði</em> eru skilin á milli framkvæmdavaldsins og löggjafarvaldsins hins vegar skarpari. Þar getur þing ekki nema í undantekningartilfellum vikið forseta frá völdum. Skipting valdsins gerir það svo að verkum að þing slíkra ríkja eru að öðru jöfnu ekki jafnháð framkvæmdarvaldinu og þing í þingræðisríkjum. Innan forsetaríkja eru síðan ýmsar stofnanir sem aukið geta áhrif forseta á löggjöf, til dæmis neitunarvald og heimild til að gefa út tilskipanir. <p class="br"></p> <p class="br"></p> <center><br><img src="../myndir/althingishusid.jpg" border="0"><br><em>Í stjórnmálafræði er meðal annars skoðað hvaða áhrif stofnanir og þingræði hafa á ákvarðanatöku og samfélagið í heild.</em></center><p class="br"></p> <p class="br"></p> Stjórnmálafræðin leitast við á skýra hvaða áhrif stofnanir sem þessar hafa á þær ákvarðanir sem teknar eru og hvaða áhrif þær hafa á samfélagið. Tilgangurinn er að skapa forsendur fyrir skynsamlegri ákvarðanatöku. Ef raunin er til að mynda sú, að þingræði auki jafnræði í samfélaginu eða að forsetaræði leiði til aukins hagvaxtar, þá er rétt að ný lýðræðisríki notfæri sér þá vitneskju þegar þau velja sér stjórnarskrá. Sömuleiðis geta gömul ríki nýtt sér slíkar upplýsingar þegar þau endurskoða sínar stjórnarskrár. Það sama á að sjálfsögðu við um ákvarðanatöku annarra en ríkisvaldsins. Hópar hljóta að vilja velja sér reglur sem eru líklegar til að vera gagnlegar við að ná markmiðum meðlima sinna, þótt vissulega geti ríkt ágreiningur um hver þau markmið eigi að vera.<p class="br"></p> <p class="br"></p> Þótt stjórnmálafræði fjalli að miklu leyti um ákvarðanatöku þá eru viðfangsefni hennar margslungin. Dæmi um nokkrar spurningar sem stjórnmálafræðingar hafa skoðað eru: <p class="br"></p> <ul> <li>Hvaða þættir hafa áhrif á hvort ríki heyja stríð? </li> <li>Hvaða stjórnmálastofnanir eru líklegastar til að tryggja stöðugleika í ríkjum sem eru samansett úr mörgum þjóðarbrotum? </li> <li>Eru þjóðaratkvæðagreiðslur farsæl leið til að setja lög? </li> <li>Hafa mismunandi kosningakerfi áhrif á möguleika kvenna til að komast á þing? </li> <li>Hvers vegna eru sum ríki viljugri en önnur til að taka þátt í alþjóðasamstarfi? </li> <li>Eru tengsl milli lýðræðisþróunar og hagvaxtar? </li> <li>Hvaða þættir hafa áhrif á lengd og tíðni verkfalla? </li> <li>Hvers vegna halda menn „kosningar“ í einræðisríkjum? </li> <li>Hefur byssueign áhrif á tíðni glæpa? </li> <li>Hver eru áhrif ávísanakerfa á gæði skóla? </li> <li>Hvers vegna eru fyrirgreiðslustjórnmál og spilling algengari sums staðar en annars staðar? </li> <li>Ganga stjórnmálaskoðanir í erfðir? </li> <li>Hvers vegna fremja menn hryðjuverk? </li> <li>Leiða vinstrisinnaðar stjórnir til aukinna ríkisútgjalda og hærri skatta? </li> <li>Eru áherslur kvenna í stjórnmálum ólíkar áherslum karla? </li> </ul><p class="br"></p> <strong>Myndir:</strong><p class="br"></p> <ul> <li>Mynd af stjórnmálamönnum er af heimasíðu teiknarans <a href="http://www.raoulpascual.com/raoul-samples/politics.gif" target="_blank">Raouls Pascal</a>. Sótt 8.7.2005</li> <li>Mynd af þingi er af <a href="http://is.wikipedia.org/wiki/Mynd:Althingishusid.jpg" target="_blank">Wikipedia.com</a>. Sótt 4.6.2010</li> </ul>...</p> </div> </div> <div class="md-actions"> <button type="button" value="" class="btn btn-white"><i data-feather="x"></i> Hætta við</button> <button type="submit" value="Senda" class="btn send-button"><i data-feather="check"></i> Senda</button> </div> </form> </div> <div id="fb-root"></div> <script>(function(d, s, id) { var js, fjs = d.getElementsByTagName(s)[0]; if (d.getElementById(id)) return; js = d.createElement(s); js.id = id; js.src = "//connect.facebook.net/en_US/all.js#xfbml=1"; fjs.parentNode.insertBefore(js, fjs); }(document, 'script', 'facebook-jssdk'));</script> </body> </html>

CINXE.COM

Vísindavefurinn: Hvað eru stjórnmál?