CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-not-available" lang="cy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Gweld cod am Yr Ymerodraeth Fysantaidd - Wicipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-not-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )cywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":true,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat": "dmy","wgMonthNames":["","Ionawr","Chwefror","Mawrth","Ebrill","Mai","Mehefin","Gorffennaf","Awst","Medi","Hydref","Tachwedd","Rhagfyr"],"wgRequestId":"424f1078-e6c8-445f-8125-258a443b1378","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd","wgTitle":"Yr Ymerodraeth Fysantaidd","wgCurRevisionId":13306679,"wgRevisionId":0,"wgArticleId":16411,"wgIsArticle":false,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"edit","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":[],"wgPageViewLanguage":"cy","wgPageContentLanguage":"cy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd","wgRelevantArticleId":16411,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode": "cy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"cy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons": "ready","ext.charinsert.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.edit.collapsibleFooter","site","mediawiki.page.ready","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=cy&modules=ext.charinsert.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=cy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=cy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bd/ByzantineEmpireGE.PNG"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="780"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/ByzantineEmpireGE.PNG/800px-ByzantineEmpireGE.PNG"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="520"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/ByzantineEmpireGE.PNG/640px-ByzantineEmpireGE.PNG"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="416"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Gweld cod am Yr Ymerodraeth Fysantaidd - Wicipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//cy.m.wikipedia.org/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Golygu" href="/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wicipedia (cy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//cy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.cy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Ffrwd Atom Wicipedia" href="/w/index.php?title=Arbennig:RecentChanges&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd rootpage-Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd skin-vector-2022 action-edit"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Neidio i'r cynnwys</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Safle"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Prif ddewislen" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Prif ddewislen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Prif ddewislen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">symud i'r bar ochr</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">cuddio</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Panel llywio </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hafan" title="Ymweld â'r Hafan [z]" accesskey="z"><span>Hafan</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wicipedia:Porth_y_Gymuned" title="Pethau i'w gwneud, adnoddau a thudalennau'r gymuned"><span>Porth y Gymuned</span></a></li><li id="n-cafe" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wicipedia:Y_Caffi"><span>Y Caffi</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categori:Materion_cyfoes" title="Gwybodaeth yn gysylltiedig â materion cyfoes"><span>Materion cyfoes</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:RecentChanges" title="Rhestr y newidiadau diweddar ar y wici. [r]" accesskey="r"><span>Newidiadau diweddar</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:Random" title="Llwytho tudalen ar hap [x]" accesskey="x"><span>Erthygl ar hap</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wicipedia:Cymorth" title="Tudalennau cymorth"><span>Cymorth</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hafan" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wicipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-cy.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-cy.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Arbennig:Search" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Chwilio Wicipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Chwilio</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Chwilio Wicipedia" aria-label="Chwilio Wicipedia" autocapitalize="sentences" title="Chwilio Wicipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Arbennig:Search"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Chwilio</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Offer personol"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Gwedd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Newidiwch ymddangosiad maint ffont, lled a lliw y dudalen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Gwedd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Gwedd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_cy.wikipedia.org&uselang=cy" class=""><span>Rhoi</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Arbennig:CreateAccount&returnto=Yr+Ymerodraeth+Fysantaidd&returntoquery=action%3Dedit" title="Rydym yn argymell eich bod yn creu cyfri ac yn menwgofnodi. Fodd bynnag, dydy hyn ddim yn orfodol" class=""><span>Creu cyfrif</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Arbennig:UserLogin&returnto=Yr+Ymerodraeth+Fysantaidd&returntoquery=action%3Dedit" title="Fe'ch anogir i fewngofnodi, er nad oes rhaid gwneud. [o]" accesskey="o" class=""><span>Mewngofnodi</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Rhagor o opsiynau" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Offer personol" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Offer personol</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Dewislen defnyddiwr" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_cy.wikipedia.org&uselang=cy"><span>Rhoi</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Arbennig:CreateAccount&returnto=Yr+Ymerodraeth+Fysantaidd&returntoquery=action%3Dedit" title="Rydym yn argymell eich bod yn creu cyfri ac yn menwgofnodi. Fodd bynnag, dydy hyn ddim yn orfodol"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Creu cyfrif</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Arbennig:UserLogin&returnto=Yr+Ymerodraeth+Fysantaidd&returntoquery=action%3Dedit" title="Fe'ch anogir i fewngofnodi, er nad oes rhaid gwneud. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Mewngofnodi</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Tudalennau ar gyfer golygyddion allgofnodedig <a href="/wiki/Cymorth:Cyflwyniad" aria-label="Dysgu mwy am olygu"><span>dysgu mwy</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:MyContributions" title="Rhestr golygiadau o'r cyfeiriad IP hwn [y]" accesskey="y"><span>Cyfraniadau</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:MyTalk" title="Sgwrs ynglŷn â golygiadau o'r cyfeiriad IP hwn [n]" accesskey="n"><span>Sgwrs</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Safle"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Gweld cod am Yr Ymerodraeth Fysantaidd</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Mae'r erthygl hon ar gael yn yr iaith hon yn unig. Ychwanegwch yr erthygl mewn ieithoedd eraill" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-0" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ychwanegu ieithoedd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="uls-after-portlet-link"></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Parthau"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd" title="Gweld y dudalen bwnc [c]" accesskey="c"><span>Erthygl</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sgwrs:Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Sgwrsio am y dudalen (dim tudalen ar gael) [t]" accesskey="t"><span>Sgwrs</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Newid amrywiad iaith" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Cymraeg</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Golygon"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd"><span>Darllen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&veaction=edit" title="Golygu'r dudalen hon [v]" accesskey="v"><span>Golygu</span></a></li><li id="ca-edit" class="selected collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&action=edit" title="Golygu cod ffynhonnell y dudalen hon"><span>Golygu cod</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&action=history" title="Fersiynau cynt o'r dudalen hon. [h]" accesskey="h"><span>Gweld hanes</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Offer tudalen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Blwch offer" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Blwch offer</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Blwch offer</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">symud i'r bar ochr</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">cuddio</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Rhagor o opsiynau" > <div class="vector-menu-heading"> Gweithredoedd </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd"><span>Darllen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&veaction=edit" title="Golygu'r dudalen hon [v]" accesskey="v"><span>Golygu</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="selected collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&action=edit" title="Golygu cod ffynhonnell y dudalen hon [e]" accesskey="e"><span>Golygu cod</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&action=history"><span>Gweld hanes</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Cyffredinol </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:WhatLinksHere/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd" title="Rhestr o bob tudalen sy'n cysylltu â hon [j]" accesskey="j"><span>Beth sy'n cysylltu yma</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:RecentChangesLinked/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd" rel="nofollow" title="Newidiadau diweddar i dudalennau sydd yn cysylltu â hon [k]" accesskey="k"><span>Newidiadau perthnasol</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Arbennig:SpecialPages" title="Rhestr o'r holl dudalennau arbennig [q]" accesskey="q"><span>Tudalennau arbennig</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&action=info" title="Mwy o wybodaeth am y dudalen hon"><span>Gwybodaeth am y dudalen</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Arbennig:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fcy.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DYr_Ymerodraeth_Fysantaidd%26action%3Dedit"><span>Cael URL byr</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Arbennig:QrCode&url=https%3A%2F%2Fcy.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DYr_Ymerodraeth_Fysantaidd%26action%3Dedit"><span>Lawrlwytho cod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Mewn prosiectau eraill </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12544" title="Cysylltu i eitem ystorfa gysylltiedig [g]" accesskey="g"><span>Eitem Wicidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Offer tudalen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Gwedd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Gwedd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">symud i'r bar ochr</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">cuddio</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle">← <a href="/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd" title="Yr Ymerodraeth Fysantaidd">Yr Ymerodraeth Fysantaidd</a></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><p>Nid oes gennych ganiatâd i olygu'r dudalen hon, am y rheswm canlynol: </p> <div class="permissions-errors"><div class="mw-permissionerror-globalblocking-blockedtext-range"><b>Your IP address is in a range that has been <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Global_blocks" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Global blocks">blocked on all Wikimedia Foundation wikis</a>.</b> <p>The block was made by <a href="/wiki/Defnyddiwr:Jon_Kolbert" title="Defnyddiwr:Jon Kolbert">‪Jon Kolbert‬</a>. The reason given is <i><a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/NOP" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/NOP">Open proxy/Webhost</a>: See the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/WM:OP/H" class="extiw" title="m:WM:OP/H">help page</a> if you are affected </i>. </p> <ul><li>Start of block: 15:12, 27 Awst 2023</li> <li>Expiry of block: 15:12, 27 Awst 2028</li></ul> <p>Your current IP address is 8.222.208.146. The blocked range is 8.222.128.0/17. </p><p>Cofiwch gynnwys yr holl fanylion uchod mewn unrhyw ymholiadau a wnewch. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/No_open_proxies" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/No open proxies">No open proxies</a> global policy. </p> Otherwise, to discuss the block please <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Steward_requests/Global" class="extiw" title="m:Steward requests/Global">post a request for review on Meta-Wiki</a>. You could also send an email to the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Stewards" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Stewards">stewards</a> <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/VRT" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/VRT">VRT</a> queue at <kbd>stewards@wikimedia.org</kbd> including all above details.</div></div><hr /> <p>Cewch weld a chopïo côd y dudalen: </p><textarea readonly="" accesskey="," id="wpTextbox1" cols="80" rows="25" style="" class="mw-editfont-monospace" lang="cy" dir="ltr" name="wpTextbox1">[[Delwedd:ByzantineEmpireGE.PNG|bawd|250px|Yr Ymerodraeth Fysantaidd ar ei heithaf tua 550. Y tiriogaethau mewn porffor yw'r rhai a ail-goncwerwyd yn nheyrnasiad [[Iwstinian I]].]] '''Yr Ymerodraeth Fysantaidd''' yw'r enw a roddir ar ran ddwyreiniol yr [[Ymerodraeth Rufeinig]] ar ôl i'r ymerodraeth fawr honno'n ymrannu'n dderfynol. Fe'i gelwir yr Ymerodraeth Fysantaidd am ei bod yn cael ei llywodraethu o ddinas hynafol [[Caergystennin]] a elwid yn ''Fysantiwm'' yn [[Groeg|Roeg]]; [[Istanbul]] yw ei henw heddiw, dinas mwyaf [[Twrci]] ar lannau'r [[Bosphorus|Bosporus]]. == Dechreuadau'r Ymerodraeth Fysantaidd == Mae'n anodd dweud pryd daeth [[yr Ymerodraeth Rufeinig]] i ben a phryd dechreuodd yr Ymerodraeth Fysantaidd. Rhannodd yr ymerodr [[Diocletian]] yr ymerodraeth yn ddwy ran, yr Ymerodraeth Ddwyreinol a'r Ymerodraeth Orllewinol, am bwrpasau gweinyddol, yn y flwyddyn [[284]]. Gellir dyddio'r Ymerodraeth Fysantaidd o deyrnasiad [[Cystennin I]], yr ymerodr Cristnogol cyntaf, a symudodd y [[prifddinas|brifddinas]] i Gaergystennin. Gellir hefyd ei dyddio i deyrnasiad [[Valens]]; lladdwyd ef yn ymladd yn erbyn y [[Gothiaid]] ym [[Brwydr Adrianople (378)|Mrwydr Adrianople]] yn [[378]], ac mae'r flwyddyn hon yn un o'r dyddiadau traddodiadol ar gyfer dechrau [[yr Oesoedd Canol]]. [[Arcadius]] a [[Theodosius I|Theodosiws I]] oedd yr ymerodron olaf i reoli'r cyfan o'r ymerodraeth, gorllewin a dwyrain. Mae eraill yn dadlau bod yr ymerodraeth Fysantaidd wedi ddechrau mor hwyr ag yn oes [[Heraclius]] (a wnaeth yr [[Groeg|iaith Roeg]] yn iaith swyddogol), ac mae arbenigwyr arian bath yn ei gyfri o ddiwygiad ariannol [[Anastasius I (ymerawdwr)|Anastasius I]] yn [[498]]. Dylid cofio, fodd bynnag, mai term a ddefnyddir gan haneswyyr diweddar yw "yr Ymerodraeth Fystantaidd", ac mai fel "yr ymerodraeth Rufeinig" y byddai ei thrigolion yn ei hystyried hyd ei diwedd yn 1453. [[Delwedd:Byzantine Palaiologos Eagle.svg|bawd|207x207px|Y ''Palaiologos'', symbol ymerodron diweddar Caergystennin]] == Yr Ymerodraeth Rufeinig yn y dwyrain == Daeth [[Diocletian]] yn ymerawdwr Rhufain yn [[284]], a gwnaeth newidiadau mawr yn nhrefn rheoli'r ymerodraeth. Sefydlodd y Tetrarchiaeth, oedd yn rhannu'r ymerodraeth yn bedwar. Yn rheoli'r rhannau hyn yr oedd dau Awgwstws, sef Diocletian ei hun a Maximinus, a dau "Cesar", [[Galerius]] a [[Constantius Chlorus]]. Roedd Diocletian, fel Awgwstws y dwyrain, yn gyfrifol am [[Thracia]], [[Asia]] a'r [[Aegyptus|Aifft]]; Galerius yn gyfrifol am y [[Balcanau]] heblaw Thracia, Maximinus fel Awgwstws y gorllewin yn rheoli [[Italia]], [[Hispania]] ac [[Affrica (talaith Rufeinig)|Affrica]], a'r Cesar Constantius Chlorus yn gyfrifol am Gâl a Phrydain. Roedd pob Awgwstws i fod i ymddeol ar ôl 20 mlynedd, gyda'r ddau Gesar yn dod yn Awgwstws yn eu lle. Ar [[1 Mai]] [[305]] ymddeolodd Dioclecian a Maximianus yn ôl y cynllun; y tro cyntaf i ymerawdwr Rhufeinig ymddeol yn wirfoddol. [[Delwedd:Rome-Capitole-StatueConstantin.jpg|bawd|200px|chwith|Cystennin Fawr, sylfaenydd [[Caergystennin]].]] Ar farwolaeth Constantius, yn [[Efrog]] ar [[25 Gorffennaf]] [[306]], cyhoeddodd ei lengoedd ei fab [[Cystennin Fawr|Cystennin]] yn Awgwstws. Yn ystod y deunaw mlynedd nesaf bu Cystennin yn brwydro, yn gyntaf i ddiogelu ei safle fel cyd-ymerawdwr ac yn nes ymlaen i uno’r ymerodraeth. Ym [[Brwydr Pont Milvius|Mrwydr Pont Milvius]] ([[312]]) enillodd fuddugoliaeth derfynol yn y gorllewin, ac ym [[Brwydr Adrianople|Mrwydr Adrianople]] ( [[323]]) gorchfygodd ymerawdwr y dwyrain, [[Licinius]], a dod yn unig ymerawdwr (''Totius orbis imperator''). Dywedir i Cystennin gael gweledigaeth cyn brwydr Pont Milvius. Gwelodd groes o flaen yr haul, yn darogan ei fuddugoliaeth. Wedi’r frwydr cymerodd arwydd Cristnogol, y ‘’Crismon’’ , fel baner. Credir i’w fam, Helena, oedd o deulu Cristionogol, gael dylanwad mawr arno. Yn 325 bu Cystennin yn gyfrifol am alw [[Cyngor Cyntaf Nicaea|Cyngor Cyntaf Nicea]] a wnaeth y grefydd Gristionogol yn gyfreithlon yn yr ymerodraeth am y tro cyntaf. Er hynny ni chafodd ei fedyddio yn Gristion ei hun nes oedd ar ei wely angau. Ail-sefydlodd Cystennin ddinas Bysantiwm fel [[Caergystennin]] (''Constantini-polis''), [[Istanbul]] heddiw. O [[375]] ymlaen, roedd tri ymerawdwr yn rheoli darnau o'r ymerodraeth: [[Valens]], [[Valentinian II]] a [[Gratian]]. Pan laddwyd [[Valens]] ym [[Brwydr Adrianople|Mrwydr Adrianople]] yn [[378]], penododd Gratian [[Theodosius I|Theodosiws]] yn ei le fel ''cyd-awgwstws'' yn y dwyrain. Lladdwyd Gratian mewn gwrthryfel yn [[383]], a bu farw Valentinian II yn [[392]], gan adael Theodosiws yn unig ymerawdwr. Teyrnasodd Theodosiws hyd [[395]]; ef oedd yr ymerawdwr olaf i deyrnasu dros yr ymerodraeth gyfan. Gwnaeth [[Cristionogaeth|Gristionogaeth]] yn grefydd swyddogol yr ymerodraeth. Dilynwyd Theodosiws gan ei ddau fab, [[Flavius Augustus Honorius|Honorius]] yn y gorllewin ac [[Arcadius]] yn y dwyrain, ac ni chafodd y ddau ran eu had-uno eto. Erbyn hyn roedd y [[Fisigothiaid]] dan eu brenin [[Alaric I]] yn bygwth yr ymerodraeth. Yn [[401]] gwnaeth gytundeb ag Arcadius a'i galluogodd i arwain ei fyddin tua'r gorllewin. Ym mis Awst [[410]] cipiodd ddinas [[Rhufain]] a'i hanrheithio, y tro cyntaf i'r ddinas gael ei chipio gan elyn ers [[390 CC]]. Cynhaliwyd [[Cyngor Chalcedon]] dan nawdd yr ymerawdwr [[Marcianus]] (450 - 457) yn ninas [[Chalcedon]] yng ngorllewin [[Asia Leiaf]] yn y flwyddyn [[451]]. Dyma'r pedwaredd cyngor eglwysig i gael ei gynnal gan yr [[Eglwys]] gynnar. Ynddo comdemniwyd dysgeidiaeth [[monoffysyddiaeth]], sy'n honni fod natur ddynol Crist wedi ei llwyr lyncu gan ei natur ddwyfol. Y ddysgeidiaeth a dderbyniwyd gan y Cyngor oedd "dwy natur mewn un person". Ynyswyd rhai o'r eglwysi dwyreiniol, [[Eglwysi'r tri cyngor]], mewn canlyniad, gan gynnwys [[yr Eglwys Goptaidd]] yn [[yr Aifft]]. Roedd y rhain yn credu mewn un natur, a bu ymryson rhwng y Monoffisiaid a'r Chalcedoniaid yn nodwedd o hanes yr ymerodraeth am y ddwy ganrif nesaf. Daeth [[Leo I]] yn ymerawdwr yn [[457]], yr olaf o gyfres o ymerodron a osodwyd ar yr orsedd gan y cadfridog [[Alaniaid|Alanaidd]] [[Aspar]]. Gwnaeth Leo gynghrair a'r [[Isawriaid]], gan briodi ei ferch i'w harweinydd Tarasicodissa, a olynodd Leo fel yr ymerawdwr [[Zeno]] yn ddiweddarach. Trwy'r cynghrair yma, gallodd ddod yn rhydd o reolaeth Aspar. Bu'n ymladd llawer yn erbyn y [[Gothiaid]] dwyreiniol a'r [[Hyniaid]] a dechreuodd ymgyrch yn erbyn y [[Fandaliaid]] yn [[468]], ond fe'i gorchfygwyd oherwydd brad ei frawd-yng-nghyfraith [[Basiliscus]]. Pan fu farw yn [[474]], olynwyd ef [[Leo II]], mab ei ferch Ariadne a'i gadfridog [[Zeno (ymerawdwr)|Zeno]]. Bu farw Leo II yn ddiweddarach y flwyddyn honno, a daeth Zeno yn ymerawdwr ar ei ben ei hun. Nid oedd yn boblogaidd gyda'r bobl, oherwydd mai tramorwr a ystyrid yn farbariad ydoedd. Bu gwrthryfel yn ei erbyn, a'i gorfododd i ffoi i [[Antioch]], a daeth [[Basiliscus]] yn ymerawdwr yn 475. Fodd bynnag, aeth Basiliscus yn amhoblogaidd yn fuan, a gallodd Zeno ddychwelyd y flwyddyn wedyn, ac alltudio Basiliscus i [[Phrygia]]. Roedd sefyllfa ymerodraeth y gorllewin wedi dirywio'n raddol yn ystod y [[5g]]. Yn [[455]], llofruddiwyd dau ymerawdwr, a bu un arall farw mewn terfysg. Ar [[4 Medi]] [[476]] diorseddwyd yr ymerawdwr Rhufeinig yn y gorllewin, [[Romulus Augustus]], gan [[Odoacer]], pennaeth yr Heruli. Bu raid i Zeno dderbyn hyn am y tro, ond llwyddodd i drefnu cytundeb heddwch a [[Geiseric]], a roddodd ddiwedd ar ymosodiadau y [[Fandaliaid]]. Bu raid iddo dalu i arweinwyr yr [[Ostrogothiaid]], [[Theodoric Fawr|Tewdrig Fawr]] a [[Theodoric Strabo|Tewdrig Strabo]], i'w cadw rhag ymosod ar Gaergystennin. Yn ddiweddarach, daeth Tewdrig yn frenin yr holl Ostrogothiaid wedi marwolaeth Tewdrig Strabo, ond cafodd Zeno wared ohono o'r dwyrain trwy ei berswadio i ymosod ar Odoacer yn [[yr Eidal]]. Bu farw Zeno ar [[9 Ebrill]] [[491]], a dewisodd ei weddw, Ariadne, [[Anastasius I]] fel ei olynydd. == Iwstinian I a'i olynwyr == [[Delwedd:Justinian.jpg|bawd|220px|Iwstinian I; [[mosäig]] yn [[Ravenna]].]] Daeth [[Iwstinian I]] yn ymerawdwr yn [[527]], ond mae'n bosibl ei fod eisoes yn rheoli'r ymerodraeth yn rhan olaf teyrnasiad ei ewythr, [[Justinus I]] (518–527). Yn [[532]], diogelodd Iwstinian ei ffin ddwyreiniol trwy wneud cytundeb heddwch a [[Khosrau I, brenin Persia]]. Yr un flwyddyn bu terfysgoedd Nika yng Nghaergystennin; dywedir i'r rhain arwain at farwolaeth 30,000 o'r trigolion. Dechreuodd Iwstinian ymgyrch i geisio adennill y tiriogaethau a gollwyd yn y gorllewin. Penododd y cadfridog [[Belisarius]] yn arweinydd ymgyrch yn erbyn y [[Fandaliaid]] yng Ngogledd Affrica rhwng [[533]] a [[534]]. Ym [[Brwydr Ad Decimum|Mrwydr Ad Decimum]] ([[13 Medi]] [[533]]) gerllaw [[Carthago]], gorchfygodd [[Gelimer]], brenin y Fandaliaid. Enillodd fuddugoliaeth arall ym mrwydr Ticameron, ac ildiodd Gelimer tua dechrau [[534]]. Yn [[535]] gyrrwyd Belisarius ar ymgyrch i geisio adennill tiriogaethau'r Ymerodraeth Rufeinig yn y gorllewin. Glaniodd yn yr [[Eidal]], oedd ym meddiant yr [[Ostrogothiaid]] a chipiodd ddinas [[Rhufain]] yn [[536]], yna symudodd tua'r gogledd i gipio [[Milan]] yna yn [[540]] [[Ravenna]], prifddinas yr Ostrogothiaid. Dywedir i'r Ostrogothiaid gynnig derbyn Belisarius fel Ymerawdwr y Gorllewin; cymerodd yntau arno dderbyn y cynnig a defnyddio'r cyfle i gymeryd brenin yr Ostrogothiaid yn garcharor. Yn ddiweddarach galwyd ef o'r Eidal i wynebu ymgyrch Bersaidd yn [[Syria]] [[541]] -[[542]]). Dychwelodd Belisarius i'r Eidal yn [[544]], lle roedd y sefyllfa wedi newid yn fawr, a'r Ostrogothiaid dan eu brenin newydd [[Totila]] wedi adfenniannu gogledd yr Eidal, yn cynnwys Rhufain. Llwyddodd Belisarius i ail-gipio Rhufain am gyfnod, ond roedd yr ymerawdwr yn amau ei deyrngarwch, a galwyd ef yn ôl o'r Eidal, gyda [[Narses]] yn cymryd ei le. [[Delwedd:Aya sofya.jpg|bawd|chwith|200px|Hagia Sophia]] Yn ystod teyrnasiad Iwstinian yr adeiladwyd eglwys [[Hagia Sophia]] rhwng [[532]] a [[537]] yng Nghaergystennin, a ystyrir yn un o gampweithiau pensaernïaeth Fysantaidd. Y penseiri oedd dau Roegwr, Antemios o Tralles ac Isidoros o Miletus. Bu Iwstinian hefyd yn gyfrifol am ail-ysgrifennu [[Cyfraith Rhufain]], y ''[[Corpus Juris Civilis]]'' sy'n parhau i fod yn sylfaen y gyfraith sifil mewn llawer o wledydd. Rhoddwyd diwedd ar gynlluniau mwyaf uchelgeisiol Iwstinian gan [[Pla Iwstinian|Bla Iwstinian]], yn ôl pob tebyg [[y Pla Du]], a darawodd yr ymerodraeth yn y [[540au]] cynnar gan achosi nifer fawr o farwolaethau. Cafodd Iwstinian ei hun y pla, ond roedd ef yn un o'r ychydig a lwyddodd i wella ohono. Ceir hanes y cyfnod yng ngwaith yr hanesydd [[Procopius]]. Olynwyd Iwstinian gan [[Justinus II]], mab ei chwar Vigilantia. Bu ef yn llawer llai llwyddiannus fel ymerawdwr; cipiwyd yr Eidal gan y [[Lombardiaid]] yn [[568]], bu'n ymladd yn aflwyddiannus yn erbyn yr [[Afariaid]] a chollodd Syria i'r Persiaid. Erbyn diwedd ei deyrnasiad roedd yn dioddef o afiechyd meddyliol. Dyrchafwyd [[Tiberius II]] Cystennin, oedd yn gyfaill i Justinus, yn gyd-ymerawdwr yn [[574]] ar gyngor yr ymerodres Sophia, a bu'n rheoli'r ymerodraeth ar y cyd a hi hyd ar farwolaeth Justinus, pan ddaeth yn ymerawdwr ar ei ben ei hun. Gorchfygodd y Persiaid yn [[Armenia]], a diogelwyd tiriogaethau'r ymerodraeth yn [[Sbaen]] a [[Gogledd Affrica]]. Ni allodd atal y [[Slafiaid]] rhag ymosod ar y [[Balcanau]]. Enwodd ei fab-yng-nghyfraith, [[Mauricius]], fel ei olynydd ychydig cyn ei farwolaeth yn [[582]]; roedd sibrydion ei fod wedi ei wenwyno. Eifeddodd Mauricius yr ymerodraeth ar gyfnod anodd, gyda thrafferthion ariannol, yr angen i dalu arian i aral yr [[Afariaid]] rhag ymosod a'r rhyfel yn erbyn Persia yn parhau. Gorchfygodd y Persiaid ger [[Dara]] yn [[586]]. Ddwy flynedd yn ddiweddarach, bu rhyfel catref ym Mhersia, a rhoddodd Mauricius fenthyg byddin i roi [[Chosroes II]] ar yr orsedd. Enillodd rannau o [[Mesopotamia]] ac [[Armenia]] yn gyfnewid am ei gymorth. Wedi cael heddwch ar ei ffin ddwyreiniol, bu Mauricius yn ymladd yn y Balcanau, gan ad-ennill [[Singidunum]] oddi wrth yr [[Afariaid]] yn [[592]]; ac enillodd ei gadfridog Priscus gyfres o fuddugoliaethau yn [[593]]. Yn [[602]], gorchymynodd yr ymerawdwr fod ei fyddin i dreulio'r gaeaf tu hwnt i [[Afon Donaw]], a dechreuodd gwrthryfel dan arweiniad [[Phocas]]. Bu terfysg yng Nghaergystennin, a chymerwyd Mauricius yn garcharor wrth iddo geisio ffoi. Llofruddiwyd ef ar [[27 Tachwedd]], 602; dywedir i'w dri mab gael eu lladd o flaen ei lygaid yn gyntaf. Cyhoeddwyd Phocas yn ymerawdwr. == Heraclius a'i olynwyr == [[Delwedd:Cherub plaque Louvre MRR245 n2.jpg|bawd|250px|Yr ymerawdwr Heraclius yn derbyn gwrogaeth Khosrau, brenin Persia.]] Achubodd Khosrau, brenin Persia, y cyfle i ddiddymu ei gytundeb a Mauricius ac ail-gipio [[Mesopotamia]]. Roedd Phocas yn amhoblogaidd a bu nifer o gynllwynion yn ei erbyn. Yn y diwedd, diorseddwyd ef gan [[Heraclius]] yn [[610]]. Ymosododd y Persiaid ar [[Asia Leiaf]], gan gipio [[Damascus]] a [[Jeriwsalem]] a dwyn [[y Wir Groes]] i [[Ctesiphon]]. Llwyddodd Heraclius i ddinistrio'r fyddin Bersaidd ger [[Ninefeh]] yn [[627]], a dychwelyd y Wir Groes i Jeriwsalem yn [[629]]. Roedd yr ymladd wedi gwanhau yr ymerodraeth Fysantaidd a'r Persiaid fel ei gilydd, gan ei gwneud yn anodd iddynt wrthsefyll y byddinoedd [[Arab]]aidd a ymosododd arnynt yn y blynyddoedd nesaf. Gorchfygwyd y Bysantiaid gan yr Arabiaid ym Mrwydr Yarmuk yn [[636]], tra syrthiodd Ctesiphon iddynt yn [[634]]. Heraclius oedd yr ymerawdwr cyntaf i ddefnyddio'r teitl Groeg ''[[Basileus]]'' (Βασιλεύς) yn lle'r teitl [[Lladin]] traddodiadol ''Augustus'', a dechreuwyd defnyddio Groeg yn lle Lladin mewn dogfennau swyddogol. Roedd llawer o ddadleuon diwinyddol rhwng y [[Monoffysyddiaeth|Monoffisiaid]] a'r [[Chalcedoniaid]], ac awgrymodd Heraclius gyfaddawd, [[monotheletiaeth]], a gyhoeddwyd mewn dogfen a roddwyd ar narthex eglwys Hagia Sophia yn 638. Erbyn hyn roedd yr Arabiaid wedi cipio Syria a Palesteina, a syrthiodd [[yr Aifft]] iddynt yn 642. Llwyddodd Heraclius i sefydlu brenhinllin yr Heracliaid, a barhaodd hyd 711. Olynwyd ef gan ei fab, a fu'n farw'n fuan wedyn, yna gan ei ŵyr [[Constans II]]. Llofruddiwyd ef yn [[668]], a daeth ei fab, [[Cystennin IV]] i'r orsedd. Yn [[670]], cipiodd yr Arabiaid Benrhyn Cyzicus ac yn [[674]] gosodasant ddinas Caergystennin ei hun dan warchae. Gorfodwyd hwy i godi'r gwarchae ac encilio yn [[678]], yn rhannol oherwydd arf newydd oedd wedi ei ddyfeisio gan y pensaer a mathenategydd [[Kallinikos]], y [[Tân Groegaidd]] a roddodd fantais fawr i'r ymerodraeth. Bu farw Cystennin yn [[685]], ac olynwyd ef gan ei fab, [[Iwstinian II]]. Cafodd ef nifer o fuddugoliaethau dros yr Arabiaid ar y cychwyn, ond yn ddiweddarach collwyd [[Armenia]] iddynt yn [[691]] a [[Carthago]] yn [[697]]. Yn raddol, collwyd gafael ar diriogaethau yn y dwyrain a'r gorllewin. Yn [[717]] daeth [[Leo III]] i'r orsedd. Bu Leo yng ngwasanaeth yr ymerawdwr [[Iwstinian II]], yna apwyntiwyd ef yn ''stratēgos'' y thema Atolig gan yr ymerawdwr [[Anastasios II]]. Pan ddiorseddwyd Anastasios II, gwnaeth Leo gynghrair ag [[Artabasdos|Artabasdus]], ''stratēgos'' y theme Armeniac, yn erbyn yr ymerawdwr newydd, [[Theodosios III]]. Meddiannodd Leo Gaergystennin a dod yn ymerawdwr yn 717. Yn fuan wedyn daeth Caergystennin dan warchae gan fyddin Arabaidd Ummayad o 80,000 o wŷr wedi eu gyrru gan y [[Califf]] [[Sulayman ibn Abd al-Malik]]. Llwyddodd Leo i amddiffyn y ddinas, a bu raid i'r Arabiaid encilio. Yn ddiweddarach enillodd Leo nifer o fuddugoliaethau dros yr Arabiaid, yn enwedig Brwydr Akroinon yn [[740]]. Bu hefyd yn gyfrifol am ddiwygiadau cymdeithasol, gan droi'r [[taeog]]ion yn ddosbarth o denantiaid rhyddion. Cefnogai Leo yr eiconoclastiaeth, oedd yn gwrthwynebu'r defnydd o ddelwau mewn addoliad. Rhwng 726 a 729 cyhoeddodd nifer o orchymynion yn gwahardd y defnydd o ddeilau ac eiconau. Bu cryn dipyn o wrthwynebiad i hyn. [[Delwedd:Solidus-Irene-sb1599.jpg|bawd|chwith|300px|Darn arian ''solidus'' gyda delw Irene]] Adferwyd y defnydd o eiconau mewn addoliad gan yr ymerodres [[Irene (ymerodres)|Irene]] (797-802). Ganed Irene yn [[Athen]], a daethwwyd a hi i Gaergystennin fel merch amddifad gan yr ymerawdwr [[Cystennin V]]. Yn 769 priododd fab Cystennin V, [[Leo IV]]. Yn 771 cafodd Irene a Leo fab, a ddaeth yn ymerawdwr fel [[Cystennin VI]] pan fu farw Leo IV yn [[780]]. Oherwydd ei oed, gweithredai Irene fel rheolwr y deyrnas. Llwyddodd i orchfygu nifer o wrthryfeloedd yn ei herbyn, a bu'n ymladd yn erbyn y [[Ffranciaid]], a gipiodd [[Istria]] a [[Benevento]] yn 788, ac yn erbyn y Califfiaid [[Abbasaidd]] [[Al-Mahdi]] a [[Harun al-Rashid]]. Wrth i Gystennin VI ddod yn hŷn, daeth yn anfodlon fod y grym yn nwylo ei fam. Bu gwrthryfel yn [[790]], pan gyhoeddodd milwyr y gard Armenaidd Cystennin fel unig ymerawdwr. Yn [[797]] cymerodd Irene ei mab yn garcharor, a'i ddallu. Bu farw o'i anafiadau rai dyddiau'n ddiweddarach. Nid oedd [[Pab Leo III]] yn barod i gydnabold merch fel rheolwr, ac yn [[800]] coronodd [[Siarlymaen]] fel [[Ymerawdwr Glân Rhufeinig]]. Gwaethygodd hyn y berthynas rhwng yr [[Eglwys Gatholig]] a'r [[Eglwys Uniongred]], er y dywedir i Irene gynnig priodi Siarlymaen. Yn [[802]], bu cynllwyn yn ei herbyn, a daeth [[Nikephoros I]] yn ymerawdwr. Alltudiwyd Irene i ynys [[Lesvos]], lle gorfodwyd hi i ennill ei chynhaliaeth trwy nyddu. Bu farw y flwyddyn wedyn. == Y nawfed a'r ddegfed ganrif == Dechreuodd sefyllfa'r ymerodraeth wella o ganlyniadau i newidiau a wnaed yn ystod teyrnasiad yr ymerawdwr [[Mihangel III]] (842–867) gyda chymorth cynghorydd ei wraig, [[Theoktistos]], a wnaeth lawr i wella'r sefyllfa economaidd. Dilynwyd ef ar yr orsedd gan [[Basileios I]] (867–886), sylfaenydd y frenhinllin Facedonaidd. Erbyn hyn roedd yr eiconoclastiaeth wedi gwanhau yn fawr, felly roedd llai o ymryson crefyddol. [[Delwedd:SimeonTheGreatAntonoff.jpg|bawd|chwith|Simeon, ymerawdwr Bwlgaria, o flaen muriau Caergystennin]] Dechreuodd rhyfel rhwng yr ymerodraeth a [[Simeon I, ymerawdwr Bwlgaria]] pan ymyrrodd [[Leo VI]] a marsiandïwyr Bwlgaraidd yn yr ymerodraeth. Ymosododd Simeon ar y Bysantiaid, gan ennill buddugoliaeth fawr, ond bu raid iddo encilio i ddelio ag ymosodiad gan y Magyar. Cytunwyd i gadoediad yn [[895]]. Gorchfygodd Simeon y Magyar yn [[896]], cyn ymosod ar y Bysantiaid eto a'u gorchfygu ym Mrwydr Bulgarophygon. Gosododd Gaergystennin dan warchae, ond llwyddodd Leo VI i amddiffyn y ddinas, yn rhannol trwy roi arfau i garcharorion Arabaidd i ymnladd yn erbyn y Bwlgariaid. Gwnaed cytundeb heddwch, gyda'r Ymerodraeth Fysantaidd yn talu teyrnged flynyddol i Simeon. Pan fu farw Leo VI yn [[912]], gwrthododd ei frawd Alexander, oedd yn rhaglaw dros fab Leo, [[Cystennin VII]], dalu'r deyrnged flynyddol. Ymosododd Simeon ar yr Ymerodraeth Fysantaidd eto, gan obeithio gwireddu ei uchelgais o gipio Caergystennin. Bu farw Alexander yn [[913]], a bu terfysgoedd yng Nghaergystennin. Perswadidwyd Simeon i wneud cytundeb heddwch gan y Patriarch Nicholas; cytunwyd i dalu'r deyrned a bod Cystennin VII i briodi un o ferched Simeon, a fyddai'n cael ei gydnabod yn swyddogol gan y Patriarch fel Ymerawdwr Bwlgaria. Bu rhyfel arall rhwng Simeon a'r Bysantiaid yn [[917]], pan ymosododd byddin Fysantaidd dan Leo Phokas ar Fwlgaria. Gorchfygodd Simeon hwy ym Mrwydr Anchialos, gan ladd nifer mawr ohonynt. Yn dilyn y frwydr yma, aeth y cadfridog [[Romanos Lekapenos]] i Gaergystennin, lle roedd yr ymerodres [[Zoe Karvounopsina]] yn rheoli ar ran yr ymerawdwr ieuanc [[Cystennin VII]]. Llwyddodd Romanos i ennill grym oddi wrth Zoe a'i chefnogwr Leo Phokas, ac yn mis Mai 919 priododd ei ferch [[Helena Lekapene]] a Chystennin. Ym mis Rhagfyr [[920]] cyhoeddwyd Romanos yn gyd-ymerawdwr fel [[Romanos I|Romanos I Lekapenos]], gan ddod yn rheolwr yr ymerodraeth. Parhaodd yr ymladd yn erbyn y Bwlgariaid am rai blynyddoedd, Simeon yn cipio [[Adrianople]] yn [[921]]. Cyfarfu Simeon a Romanos yn [[924]] a gwnaed cytundeb heddwch. Wedi marwolaeth Simeon yn 927, gwnaed cytundeb heddwch a'r Bwlgariaid a barhaodd am ddeugain mlynedd. Gyrrodd Romanos ei gadfridog [[Ioan Kourkouas]] i ymgyrchu yn y dwyrain yn erbyn llinach yr [[Abbasid]], ac enillodd Ioan frwydr bwysig ym Melitene yn 934, gan gipio'r ddinas. Yn 941 ymosodwyd ar Gaergystennin gan [[Rus Kiev]], ond gorchfygwyd hwy gan Ioan Kourkouas ac yn [[944]] gwnaed cytundeb heddwch ag [[Igor I, tywysog Kiev]]. Yn 943 bu Kourkouas yn ymgyrchu yng ngogledd [[Mesopotamia]], a bu'n gwarchae ar [[Edessa, Mesopotamia|Edessa]] yn 944. Yn ei henaint, aeth Romanos i boeni am farn ddwyfol oherwydd iddo gymeryd yr orsedd oddi wrth Cystennin VII. Roedd ei feibion, Steffan a Cystennin, yn poeni y byddai Romanos yn gadael i Gystennin VII ei olynu yn hytach na hwy, ac yn Rhagfyr [[944]] cymerasant eu tad i'r ddalfa a'i orfodi i fynd yn fynach ar Ynysoedd y Tywysogion. Fodd bynnag, roedd pobl Caergystennin o blaid Cystennin VII, a gyrrwyd hwythau i alltudiaeth. == Anterth yr ymerodraeth == [[Delwedd:Basilios II.jpg|bawd|Basileios II, llun mewn llawysgrif o'r [[11g]].]] Bu farw'r ymerawdwr [[Romanos II]] yn 963, pan nad oedd ei fab hynaf ond pump oed. Ail-briododd ei wraig, Theophano, ag un o gadfridogion Romanos, a ddaeth yn ymerawdwr fel [[Nikephoros II]] Phokas. Llofruddiwyd Nikephoros yn 969, a daeth cadfridog arall, [[Ioan I Tzimiskes]], yn ymerawdwr. Erbyn iddo ef farw ar [[10 Ionawr]], [[976]], roedd mab hynaf Romanos II yn ddigon hen i ddod i'r orsedd fel [[Basileios II]]. Roedd Basileios yn filwr galluog, a bu'n ymladd llawer yn erbyn yr Arabiaid, oedd yn gwarchae ar [[Aleppo]] ac yn bygwth [[Antioch]]. Enillodd Basileios nifer o fwydrau yn eu herbyn yn [[Syria]] yn 995, gan anrheithio dinasoedd cyn belled a [[Tripoli]] ac ychwanegu'r rhan fwyaf o Syria at yr ymerodraeth. Bu'n ymladd llawer yn erbyn [[Samuil, ymerawdwr Bwlgaria]] hefyd, gan warchae ar Sredets ([[Sofia]]) yn 986. Methodd gipio'r ddinas, a gorchfygwyd ef ym Mrwydr Trayanovi Vrata ar y ffordd yn ôl i Thrace. Collwyd [[Moesia]] i'r Bwlgariaid am gyfnod, ond gallodd Basileios ei hennill yn ôl yn 1001 - 1002. Cipiodd [[Skopje]] yn 1003 a [[Durazzo]] yn 1005. Ar [[29 Gorffennaf]], [[1014]], enillodd Basileios fuddugoliaeth fawr dros y Bwlgariaid ym Mrwydr Kleidion. Dywedir iddo gymeryd 15,000 o garcharorion, a dallu 99 o bob cant ohonynt. Ildiodd Bwlgaria yn derfynol yn 1018, ac yn ddiweddarach ildiodd y [[Serbiaid]] hefyd, gan ddod â ffin yr ymerodraeth at [[Afon Donaw]] am y tro cyntaf mewn pedair canrif. Bu hefyd yn ymladd yn erbyn y [[Khazar]], a chipiodd dde y [[Crimea]] oddi wrthynt. Yn ddiweddarach, bu'n ymladd yn erbyn y [[Persia]]id, gan ennill [[Armenia]] yn ôl i'r ymerodraeth am y tro cyntaf ers dwuy ganrif. Concrwyd rhan o dde [[yr Eidal]] hefyd, a phan fu Basileios farw ar [[15 Rhagfyr]] [[1025]], roedd ar ganol cynllunio ymgyrch i ad-ennill ynys [[Sicilia]]. == Dirywiad a'r adferiad Komnenaidd == [[Delwedd:Romanos et Eudoxie.JPG|bawd|200px|chwith|Diptych o Romanus IV Diogenes ac Eudocia Macrembolitissa, yn cael eu coroni gan Grist ([[Bibliothèque nationale de France]])]] Cyhaeddodd [[y Sgism Fawr]], ymraniad yr [[Eglwys Uniongred Ddwyreiniol]] a'r [[Eglwys Gatholig]] oddi wrth ei gilydd, ei uchafbwynt cyntaf yn [[1054]] pan ysgymunwyd y patriarch [[Cerularius, patriarch Caergystennin|Cerularius]] o Gaergystennin ([[1043]] - [[1058]]) gan y Pab am iddo feirniadu [[gwyryfdod]] fynachaidd orfodol y Gorllewin a defnyddio bara heb ei godi yn yr offeren fel arferion [[heresi|hereticaidd]]. Yn [[1068]] daeth [[Romanos IV|Romanos IV Diogenes]] yn gyd-ymerawdwr gyda [[Mihangel VII]], Konstantios Doukas, ac [[Andronikos Doukas]], ond ganddo ef yr oedd y pwer. Ymladdodd dair ymgyrch lwyddiannus yn erbyn y [[Twrciaid Seljuk]], gan eu gyrru tu draw i [[Afon Ewffrates]] yn 1068 - 1069. Yn 1071 dechreuodd ymgyrch arall yn erbyn dinas [[Malazgirt|Manzikert]]. Wedi rhai llwyddiannau ar y dechrau, gorchfygwyd Romanos ym [[Brwydr Manzikert|Mrwydr Manzikert]] ar [[26 Awst]], [[1071]]. Cymerwyd Romanos yn garcharor gan y Swltan [[Alp Arslan]]. Rhyddhawyd ef yn gyfnewid am dâl sylweddol. Cymerodd gelynion Romanos yng Nghaergystennin fantais ar hyn i gynllwynio yn ei erbyn. Ymosodwyd arno gan Cystennin ac [[Andronikos Doukas]], meibion [[Ioan Doukas]]. Gosodwyd gwarchae arno mewn caer yn [[Cilicia]], ac ildiodd Romanos gan addo encilio i fynachlog. Dallwyd ef ar [[29 Mehefin]], [[1072]]) a'i alltudio i [[Ynys Proti]]. Bu farw o'i glwyfau yn fuan wedyn. Tua 1081, ymosododd y [[Normaniaid]] dan [[Robert Guiscard]] ar ardal Dyrrhachium. Pan gynullwyd y fyddin i'w gwrthwynebu, perswadiwyd [[Alexios I Komnenos|Alexios Komnenos]], nai y cyn-ymerawdwr [[Isaac I Komnenos]], i ymuno â chynllwyn yn erbyn yr ymerawdwr [[Nikephoros III]], a chyhoeddwyd ef yn ymerawdwr gan ei filwyr. Cipiodd y fyddin ddinas Caergystennin ar [[1 Ebrill]] 1081, gan orfodi Nikephoros III i ymddeol i fynachlog, a daeth Alexios ym ymerawdwr fel Alexios I. Bu raid i Alexios ymladd yn barhaus yn ystod ei deyrnasiad o 37 mlynedd. Cipiwyd [[Durrës|Dyrrhachium]] gan [[Robert Guiscard]] a'i fab [[Bohemund I, brenin Antioch|Bohemund]]). Llwyddodd Alexios i oresgyn y perygl, yn rhannol trwy roi 360,000 o ddarnau aur i Harri IV, yr Ymerawdwr Glan Rhufeinig, i ymosos ar y Normaniaid yn [[yr Eidal]]. Bu Alexios hefyd yn ymladd yn [[Thrace]], yn erbyn gwrthryfel y sectau [[Bogomil]] a'r [[Pawliciaid]], a bu ymosodiadau gan y Pecheneg. Gyda chymorth y [[Cumaniaid]] llwyddodd Alexios i orchfygu'r Pechenegs yn Levounion yn Thrace yn [[1091]]. Gyrrodd Alexios lysgenhadon at y [[Pab Urbanus II]] i ofyn am gymorth yn erbyn y Twrciaid. Ei fwriad oedd cael milwyr hur o'r gorllewin, ond yn ddiweddarach y flwyddyn honno, pregethodd y Pab yr angen am Groesgad, a dechreuodd [[y Groesgad Gyntaf]]. Pan gyrhaeddodd prif fyddin y croesgadwyr i Gaergystennin, llwyddodd Alexios i'w defnyddio i ennill nifer o diriogaethau yn ôl i'r ymerodraeth. Ildiodd [[İznik|Nicea]] i'r ymerawdwr yn 1097, ac wedi buddugoliaeth ym Mrwydr Dorylaeum, adfeddiannodd ran helaeth o orllewin Asia Leiaf. [[Delwedd:JohnIIcomnenus.jpg|bawd|de|200px|Ioan II Komnenos]] Dilynwyd Alexios gan ei fab [[Ioan II Komnenos]], a deyrnasodd hyd [[1143]]. Heblaw bod yn enwog am ei dduwioldeb ac am ei gyfiawnder, roedd Ioan yn gadfridog galluog, a pharhaodd waith ei dad i adfer yr ymerodraeth yn dilyn [[Brwydr Manzikert]], hanner canrif ynghynt. Arweiniodd ymgyrchoedd yn erbyn y [[Pecheneg]] yn y [[Balcanau]] ac yn erbyn y [[Twrcu|Twrciaid]] yn [[Asia Leiaf]]. Llwyddodd i ad-ennill llawer o'r tiriogaethau a gollwyd i'r Twrciaid, gan ymestyn ffin yr ymerodraeth o [[Afon Büyük Menderes|Afon Maeander]] yn y gorllewin cyn belled a [[Cilicia]] a [[Tarsus]] yn y gorllewin. Arweiniodd fyddin Gristnogol oedd yn cynnwys gwladwriaethau'r croesgadwt i [[Palesteina|Balesteina]], ond bu raid iddo encilio pan wrthododd y croesgadwyr ymladd. Olynydd Ioan oedd ei bedwerydd mab, [[Manuel I Komnenos]], fu'n ymgyrchu yn y dwyrain a'r gorllewin. Gwnaeth gynghrair a [[Teyrnas Jeriwsalem|Theyrnas Jeriwsalem]] a gyrrodd lynges fawr i gymeryd rhan mewn ymosodiad ar [[yr Aifft]]. Ymestynnodd ei awdurdod dros wladwriaethau'r croesgadwyr, gyda [[Raynald, Tywysog Antioch]] ac [[Amalric, brenin Jeriwsalem]] yn gwneud cytundebau oedd yn cydnabod ei awdurdod. Gyrrodd fyddin i'r Eidal yn [[1155]], ond bu raid iddi encilio oherwydd anghydfod gyda'i gyngheiriaid. Ymosododd ar Deyrnas [[Hwngari]] yn 1167, gan orchfygu'r Hwngariaid ym Mrwydr Sirmium. Erbyn 1168 roedd bron y cyfan o arfordir dwyreiniol y [[Môr Adriatig]] yn nwylo'r ymerodraeth. Gwnaeth nifer o gytundebau a'r Pab ac a theyrnasoedd Cristionogol y gorllewin, a llwyddodd i sicrhau fod byddinoedd [[yr Ail Groesgad]] yn mynd trwy ei diriogaethau heb drafferth. Yn y dwyrain, gorchfygwyd ef gan y Twrciaid ym Mrwydr Myriokephalon yn 1176, ond llwyddodd ei gadfridog, Ioan Vatatzes, i adfer y sefyllfa. Wedi marwolaeth Manuel, dechreuodd grym yr ymerodraeth edwino. Dilynwyd ef ar yr orsedd gan [[Alexius II]] Komnenos ([[1180]] - [[1183]]) ac ([[Andronicus I]] Komnenos ([[1183]] - [[1185]]), yr olaf o frenhinllin y Konmeniaid. Daeth [[Isaac II Angelus]] yn ymerawdwr yn [[1185]] ond diorseddwyd ef yn [[1195]]. == Y Bedwaredd Groesgad ac anrheithio Caergystennin == [[Delwedd:ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg|bawd|300px|Cipio dinas Caergystennin gan y croesgadwyr yn 1204.]] Bwriad [[y Bedwaredd Groesgad]] ([[1202]] - [[1204]]) oedd cipio [[Jeriwsalem]] oddi wrth luoedd [[Islam]], gan ymosod trwy [[yr Aifft]]. Yn [[1198]] daeth [[Pab Innocentius III]] yn Bab, a dechreuodd bregethu'r angen am groesgad arall. Gyda chymorth pregethu [[Fulk o Neuilly]], codwyd byddin o groesgadwyr. Etholwyd [[Thibaut III, Cownt Champagne]] yn arweinydd yn 1199, ond bu ef farw yn 1200 a chymerwyd ei le gan Eidalwr, [[Boniface o Montferrat]]. Gyrrodd yr arweinwyr lysgenhadon at [[Fenis]] a [[Genova]] i geisio trefnu llongau, a chytunodd Fenis i gludo'r croesgadwyr. Cychwynnodd y mwyafrif o'r croesgadwyr o Fenis yn Hydref 1202; y rhan fwyaf ohonynt o [[Ffrainc]]. Cychwynnodd rhai o borthladdoedd eraill, megis [[Marseilles]] a [[Genova]]. Roedd Fenis wedi gofyn am 85,000 o farciau arian am eu cludo, ond dim ond 51,000 y gallai'r croesgadwyr ei dalu. Oherwydd hyn, roedd gwŷr Fenis yn chwilio am gyfle i ad-ennill eu colledion ariannol. Yn dilyn yr ymosodiadau ar dramorwyr yng Nghaergystennin yn 1182, roedd marsiandïwyr Fenis wedi eu gorfodi i adael y ddinas. Oherwydd hyn, roedd y Fenetiaid a'u ''[[Doge]]'' Dandolo yn elyniaethus i Gaergystennin. Awgrymodd Dandolo y dylai'r croesgadwyr dalu'r gweddill o'u dyled trwy ymosod ar borthladd [[Zadar|Zara]] yn [[Dalmatia]] ([[Zadar]] yn [[Croatia]] heddiw), oedd yn rhan o'r Ymerodraeth Fysantaidd. Daeth y croesgadwyr i gysylltiad a'r tywysog Bysantaidd [[Alexius IV Angelus|Alexius Angelus]], mab yr ymerawdwr [[Isaac II Angelus]] oedd wedi ei ddiorseddu'n ddiweddar. Roedd Alexius yn alltud yn llys [[Philip o Swabia]], a chynigiodd arian a milwyr i'r croesgadwyr pe baent yn ymosod ar Gaergystennin, diorseddu'r ymerawdwr [[Alexius III Angelus]] a rhoi Isaac II yn ôl ar yr orsedd. [[Delwedd:Byzantium1204.png|bawd|chwith|270px|Ymerodraeth Nicea, yr [[Ymerodraeth Ladin]], [[Ymerodraeth Trebizond]] ac [[Unbennaeth Epirus]] yn 1204.]] Cyrhaeddodd y croesgadwyr ddinas Caergystennin, oedd a phoblogaeth o 150,000 yr adeg yma, gyda garsiwn o 30,000. Cipiwyd [[Chalcedon]] a [[Chrysopolis]], cyn iddynt ymosod ar Gaergystennin ei hun. Llosgwyd rhan o'r ddinas a ffôdd Alexios III. Dychwelwyd Isaac II i'r orsedd gyda'i fab Alexius yn gyd-ymerawdwr fel Alexios IV. Cafodd Alexios drafferth i godi'r arian yr oedd wedi ei addo i'r croesgadwyr, a bu raid dinistrio llawer o eiconau i gael yr aur a'r arian ohonynt. Gwaethygodd y berthynas rhwng trigolion Caergystennin a'r croesgadwyr, a bu tân arall a losgodd ran helaeth o'r ddinas. Gwrthryfelodd Alexius Ducas, a diorseddodd Alexios IV a'i ladd, gan ddod i'r orsedd ei hun fel [[Alexius V]]; bu farw Isaac yn fuan wedyn. Mynnodd y croesgadwyr a'r Fenetiaid fod yr ymerawdwr newydd yn cadw at y cytundeb a'i ragflaenydd, ond gwrthododd. Ymosododd y croesgadwyr ar y ddinas eto, ac ar [[12 Ebrill]] [[1204]], cipiwyd y ddinas wedi ymladd ffyrnig. Anrheithiwyd Caergystennin yn llwyr; dywedir i werth 900,000 o farciau arian gael ei gymeryd o'r ddinas. Gosododd y croesgadwyr Baldwin o Fflandrys ar yr orsedd, a rhannwyd yr Ymerodraeth. Y pwysicaf o'r rhannau oedd [[Ymerodraeth Nicea]] dan [[Theodore I Lascaris|Tewdwr Lascaris]], [[Ymerodraeth Trebizond]] ac [[Unbennaeth Epirus]]. == Cwymp yr Ymerodraeth == [[Delwedd:Double-headed_eagle_of_the_Greek_Orthodox_Church.svg|bawd|180px|Arfbais ymerodron Brenhinllin Palaiologos]] Yn fuan ar ôl marwolaeth yr ymerawdwr [[Theodore II Laskaris|Tewdwr II Doukas Laskaris]], llywodraethwr [[Ymerodraeth Nicea]], yn [[1258]], daeth [[Mihangel VIII Palaiologos]] yn raglaw dros yr ymerawdwr ieuanc [[Ioan IV Laskaris|Ioan IV Doukas Laskaris]], yna yn [[1259]] yn gyd-ymerawdwr. Ar [[25 Gorffennaf]], [[1261]], llwyddodd cadfridog Mihangel VIII, [[Alexios Strategopoulos]], i ennill dinas [[Caergystennin]] yn ôl oddi wrth olynwyr y croesgadwyr, gan ail-greu'r Ymerodraeth Fysantaidd. Yn Awst yr un flwyddyn, dallwyd Ioan IV, a'i yrru i fynachlog. Llwyddodd Mihangel VIII i orchfygu Epirus, a bu llawer o ymladd yn erbyn y gelynion oedd yn ei hamgylchynu, ond roedd yr ymerodraeth wedi ei gwanychu'n fawr gan ddigwyddiadau'r blynyddoedd cynt. Parhaodd yr ymladd dan [[Andronikos II Palaiologos|Andronikos II]] a'i ŵyr [[Andronikos III Palaiologos|Andronikos III]], ond roeddynt yn gorfod dibynnu'n drwm ar filwyr hur. [[Delwedd:Byzantium1430.JPG|chwith|bawd|Yr Ymerodraeth Fysantaidd (coch) erbyn 1430.]] Erbyn hyn yr [[Ymerodraeth Ottoman]] oedd y bygythiad mwyaf i'r Bysantiaid. Collwyd y rhan fwyaf o [[Asia Leiaf]], ac yn 1354 dinistriwyd y gaer yn [[Gallipoli]] gan ddaergryn, gan alluogi'r Twrciaid i groesi i Ewrop. Enillasant fuddugolaeth ym Mrwydr Kosova a daethant i reoli'r rhan fwyaf o'r Balcanau. Collwyd mwy o diriogaethau, a gostyngodd poblogaeth Caergystennin yn sylweddol iawn. Ar [[2 Ebrill]], [[1453]], gosododd byddin y Swltan Ottomanaidd [[Mehmed II]] ddinas Caergystennin dan warchae. Wedi gwarchae o ddau fis, syrthiodd y ddinas ar [[29 Mai]], [[1453]]. Yr olaf a welwyd o'r ymerawdwr olaf, [[Cystennin XI]] Palaiologos, oedd cip arno taflu ei regalia ymerodrol i ffwrdd ac ymuno yn yr ymladd wedi i'r gelyn ddod dros y muriau. == Diwylliant == == Gweler hefyd == * [[Rhestr Ymerodron Bysantaidd]] * [[Asia Leiaf]] [[Categori:Yr Ymerodraeth Fysantaidd| ]] </textarea><div class="templatesUsed"></div><p id="mw-returnto">Dychwelyd at <a href="/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd" title="Yr Ymerodraeth Fysantaidd">Yr Ymerodraeth Fysantaidd</a>.</p> <noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Wedi dod o "<a dir="ltr" href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd">https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks catlinks-allhidden" data-mw="interface"></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polisi preifatrwydd</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wicipedia:Yngl%C5%B7n_%C3%A2_Wicipedia">Ynglŷn â Wicipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wicipedia:Gwadiad_Cyffredinol">Gwadiadau</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Cod Ymddygiad</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Datblygwyr</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/cy.wikipedia.org">Ystadegau</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Datganiad cwcis</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//cy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd&action=edit&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Golwg symudol</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-bvnjw","wgBackendResponseTime":127,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.004","walltime":"0.005","ppvisitednodes":{"value":18,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":705,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":2,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 0.000 1 -total"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-bvnjw","timestamp":"20241201182748","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> </body> </html>