CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Endoderm - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"428abbc3-a45c-4d17-a3c3-5fff51e6ac1e","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Endoderm","wgTitle":"Endoderm","wgCurRevisionId":68079174,"wgRevisionId":68079174,"wgArticleId":437138,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Dierlijke ontwikkeling","Histologie"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Endoderm","wgRelevantArticleId":437138,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{ "pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":10000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q331858","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready", "skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents", "ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1162"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg/800px-Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="774"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg/640px-Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="620"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Endoderm - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Endoderm"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Endoderm"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Endoderm rootpage-Endoderm skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/28_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Endoderm" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Endoderm" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Endoderm" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Endoderm" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Geschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Geschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Geschiedenis</span> </div> </a> <ul id="toc-Geschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vorming_van_definitief_endoderm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Vorming_van_definitief_endoderm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Vorming van definitief endoderm</span> </div> </a> <ul id="toc-Vorming_van_definitief_endoderm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Visceraal_endoderm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Visceraal_endoderm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Visceraal endoderm</span> </div> </a> <ul id="toc-Visceraal_endoderm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Inductie_endoderm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Inductie_endoderm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Inductie endoderm</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Inductie_endoderm-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Inductie endoderm-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Inductie_endoderm-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Algemeen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Algemeen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Algemeen</span> </div> </a> <ul id="toc-Algemeen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Endoderm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Endoderm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Endoderm</span> </div> </a> <ul id="toc-Endoderm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Externe_link" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Externe_link"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Externe link</span> </div> </a> <ul id="toc-Externe_link-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatuurverwijzingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuurverwijzingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Literatuurverwijzingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatuurverwijzingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Endoderm</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 38 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-38" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">38 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D8%AF%D9%8A%D9%85_%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D9%86" title="أديم باطن – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="أديم باطن" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Endoderma" title="Endoderma – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Endoderma" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0" title="Ендодерма – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Ендодерма" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Endoderma" title="Endoderma – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Endoderma" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Entoderm" title="Entoderm – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Entoderm" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Entoderm" title="Entoderm – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Entoderm" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Endoderm" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Endodermo" title="Endodermo – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Endodermo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Endodermo" title="Endodermo – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Endodermo" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Endodermo" title="Endodermo – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Endodermo" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%AF%D8%B1%D9%85" title="اندودرم – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="اندودرم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Endodermi" title="Endodermi – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Endodermi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Endoderme" title="Endoderme – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Endoderme" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Endoderma" title="Endoderma – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Endoderma" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Andod%C3%A8m" title="Andodèm – Haïtiaans Creools" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Andodèm" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="Haïtiaans Creools" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Endoderma" title="Endoderma – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Endoderma" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B7%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%B4" title="Էնտոդերմ – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Էնտոդերմ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Endodermo" title="Endodermo – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Endodermo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Endoderma" title="Endoderma – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Endoderma" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0" title="Эндотерма – Kazachs" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Эндотерма" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazachs" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%82%B4%EB%B0%B0%EC%97%BD" title="내배엽 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="내배엽" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Entoderma" title="Entoderma – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Entoderma" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Endoderme" title="Endoderme – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Endoderme" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0" title="Энтодерма – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Энтодерма" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BC" title="Ендодерм – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Ендодерм" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A1" title="เอนโดเดิร์ม – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="เอนโดเดิร์ม" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Endoderm" title="Endoderm – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Endoderm" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0" title="Ентодерма – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Ентодерма" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Entoderma" title="Entoderma – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Entoderma" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%86%85%E8%83%9A%E5%B1%82" title="内胚层 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="内胚层" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q331858#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Endoderm" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Endoderm" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Endoderm"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Endoderm"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Endoderm" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Endoderm" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&oldid=68079174" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Endoderm&id=68079174&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FEndoderm"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FEndoderm"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Endoderm"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Endoderm&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Endoderm&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Endoderm" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q331858" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Embryonic_origin_of_endoderm.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Embryonic_origin_of_endoderm.png/260px-Embryonic_origin_of_endoderm.png" decoding="async" width="260" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Embryonic_origin_of_endoderm.png/390px-Embryonic_origin_of_endoderm.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Embryonic_origin_of_endoderm.png/520px-Embryonic_origin_of_endoderm.png 2x" data-file-width="838" data-file-height="388" /></a><figcaption>Weefsels afkomsig van het endoderm</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg/260px-Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg" decoding="async" width="260" height="252" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg/390px-Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg/520px-Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg 2x" data-file-width="1124" data-file-height="1088" /></a><figcaption><i><a href="/wiki/Lumbricus" title="Lumbricus">Lumbricus</a></i>. bp, blastoporus; ec, ectoderm ; en, <b>endoderm</b> ; ent, enteron (archenteron) ; mac, macromeres ; mes, mesoblast ; mic, micromeres ; mm, mesomeres</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Development_of_the_notochord_in_a_stage_8_(17%E2%80%9319_days)_human_embryo.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Development_of_the_notochord_in_a_stage_8_%2817%E2%80%9319_days%29_human_embryo.png/300px-Development_of_the_notochord_in_a_stage_8_%2817%E2%80%9319_days%29_human_embryo.png" decoding="async" width="300" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Development_of_the_notochord_in_a_stage_8_%2817%E2%80%9319_days%29_human_embryo.png/450px-Development_of_the_notochord_in_a_stage_8_%2817%E2%80%9319_days%29_human_embryo.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Development_of_the_notochord_in_a_stage_8_%2817%E2%80%9319_days%29_human_embryo.png/600px-Development_of_the_notochord_in_a_stage_8_%2817%E2%80%9319_days%29_human_embryo.png 2x" data-file-width="1300" data-file-height="690" /></a><figcaption>Menselijk embryo. Endoderm: lichtgrijs (in dwarsdoorsneden), epiblast of ectoderm: donkerblauw, donkergrijs (in dwarsdoorsneden), gastrulatiegebied (GA): paars, neurenterisch kanaal: wit, notochordplaat (NPL): geel, <a href="/wiki/Notochord" class="mw-redirect" title="Notochord">notochordvorming</a> (NPR ): cyaanblauw, <b>prechordaplaat</b> (PP): bruin.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:2909_Embryo_Week_3-02_NLtxt.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/2909_Embryo_Week_3-02_NLtxt.jpg/260px-2909_Embryo_Week_3-02_NLtxt.jpg" decoding="async" width="260" height="229" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/2909_Embryo_Week_3-02_NLtxt.jpg/390px-2909_Embryo_Week_3-02_NLtxt.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/2909_Embryo_Week_3-02_NLtxt.jpg/520px-2909_Embryo_Week_3-02_NLtxt.jpg 2x" data-file-width="1446" data-file-height="1276" /></a><figcaption>Menselijk embryo 3 weken oud (vanaf de bevruchting)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Organization_of_endodermal_progenitors_and_extraembryonic_endoderm_at_onset_of_gastrulation_in_chick_and_mouse_embryos..jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Organization_of_endodermal_progenitors_and_extraembryonic_endoderm_at_onset_of_gastrulation_in_chick_and_mouse_embryos..jpg/260px-Organization_of_endodermal_progenitors_and_extraembryonic_endoderm_at_onset_of_gastrulation_in_chick_and_mouse_embryos..jpg" decoding="async" width="260" height="269" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Organization_of_endodermal_progenitors_and_extraembryonic_endoderm_at_onset_of_gastrulation_in_chick_and_mouse_embryos..jpg/390px-Organization_of_endodermal_progenitors_and_extraembryonic_endoderm_at_onset_of_gastrulation_in_chick_and_mouse_embryos..jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Organization_of_endodermal_progenitors_and_extraembryonic_endoderm_at_onset_of_gastrulation_in_chick_and_mouse_embryos..jpg/520px-Organization_of_endodermal_progenitors_and_extraembryonic_endoderm_at_onset_of_gastrulation_in_chick_and_mouse_embryos..jpg 2x" data-file-width="751" data-file-height="776" /></a><figcaption>Organisatie van endodermale <a href="/wiki/Voorlopercel" title="Voorlopercel">voorlopercellen</a> en extra-embryonaal endoderm bij het begin van <a href="/wiki/Gastrulatie" title="Gastrulatie">gastrulatie</a> in kippen- en muizenembryo's</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Endoderm_derivatives..jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Endoderm_derivatives..jpg/260px-Endoderm_derivatives..jpg" decoding="async" width="260" height="444" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e9/Endoderm_derivatives..jpg 1.5x" data-file-width="351" data-file-height="600" /></a><figcaption>Afkomstig van het endoderm</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Aves_Molecular_markers_reveal_subpopulations_of_definitive_endoderm_12861_2007_233_MOESM2_ESM.tiff" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Aves_Molecular_markers_reveal_subpopulations_of_definitive_endoderm_12861_2007_233_MOESM2_ESM.tiff/lossy-page1-260px-Aves_Molecular_markers_reveal_subpopulations_of_definitive_endoderm_12861_2007_233_MOESM2_ESM.tiff.jpg" decoding="async" width="260" height="231" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Aves_Molecular_markers_reveal_subpopulations_of_definitive_endoderm_12861_2007_233_MOESM2_ESM.tiff/lossy-page1-390px-Aves_Molecular_markers_reveal_subpopulations_of_definitive_endoderm_12861_2007_233_MOESM2_ESM.tiff.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Aves_Molecular_markers_reveal_subpopulations_of_definitive_endoderm_12861_2007_233_MOESM2_ESM.tiff/lossy-page1-520px-Aves_Molecular_markers_reveal_subpopulations_of_definitive_endoderm_12861_2007_233_MOESM2_ESM.tiff.jpg 2x" data-file-width="1950" data-file-height="1733" /></a><figcaption>Moleculaire markers onthullen subpopulaties van definitief endoderm. KS=<a href="/wiki/Sikkel_van_Koller" title="Sikkel van Koller">sikkel van Koller</a>. PS=<a href="/wiki/Primitieve_streep" title="Primitieve streep">Primitieve streep</a></figcaption></figure> <p><b>Endoderm</b><sup id="cite_ref-Pinkhof2012_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Pinkhof2012-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (of <b>entoderm</b>) is het binnenste <a href="/wiki/Kiemblad" title="Kiemblad">kiemblad</a> van een <a href="/wiki/Embryo" title="Embryo">embryo</a>. Cellen die langs het <a href="/wiki/Archenteron" title="Archenteron">archenteron</a> naar binnen migreren, vormen de binnenste laag van de <a href="/wiki/Gastrula" title="Gastrula">gastrula</a>, dat zich ontwikkelt tot het endoderm.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het endoderm wordt klassiek gedefinieerd als de binnenste kiemblad van het embryo. De belangrijkste afgeleide daarvan is de epitheliale omtrek van het <a href="/wiki/Spijsverteringskanaal" class="mw-redirect" title="Spijsverteringskanaal">spijsverteringskanaal</a>, maar draagt ook bij aan veel andere organen. De terminologie bij <a href="/wiki/Amniota" title="Amniota">Amniota</a> is echter verwarrend omdat verschillende soorten cellen die bijdragen aan extra-embryonale structuren ook endoderm worden genoemd, zoals het primitieve (PrE), viscerale (VE) en pariëtale endoderm (PE). Het feit dat deze extra-embryonale structuren veel <a href="/wiki/Genetische_merker" title="Genetische merker">moleculaire merkers</a> delen met het definitieve endoderm draagt bij aan de verwarring.<sup id="cite_ref-Anne_Grapin-Botton_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Anne_Grapin-Botton-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het PrE wordt beschouwd als de voorloper van zowel VE als PE, maar dit primitieve celtype blijft bij het muisembryo slechts één dag na implantatie bestaan. Na dit punt blijven beide extra-embryonale endodermlagen (VE en PE) groeien. De pariëtale endodermcellen migreren vanaf het oppervlak van de binnenste celmassa dat naar de <a href="/wiki/Blastocoel" title="Blastocoel">blastocoelholte</a> is gericht en bekleden het binnenoppervlak van het <a href="/wiki/Trofectoderm" class="mw-redirect" title="Trofectoderm">trofectoderm</a>.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Bij de ontwikkeling van gewervelde dieren is de prechordaplaat of prochordaplaat een "uniek verdikt deel" van de <a href="/wiki/Kiemschijf" title="Kiemschijf">kiemschijf</a>. De verdikking ontstaat aan de kant van de kiemschijf waar het hoofd zal ontstaan. Op deze plaats zijn de <a href="/wiki/Epiblast" title="Epiblast">epiblastcellen</a> hoog en de <a href="/wiki/Hypoblast" title="Hypoblast">hypoblastcellen</a> plat. Het is de meest waarschijnlijke oorsprong van het rostrale craniale <a href="/wiki/Mesoderm" title="Mesoderm">mesoderm</a>. Weefsel uit het mesoderm vormt aanvankelijk een cilinder, die fuseert met het eronder liggende endoderm en zo de chordaplaat vormt. De chordaplaat splitst zich vervolgens om de <a href="/wiki/Chorda_dorsalis" title="Chorda dorsalis">chorda dorsalis</a> en de voorloper van de ingewanden te vormen. </p><p>Uit het endoderm ontwikkelt zich tijdens de embryonale ontwikkeling van <a href="/wiki/Neteldieren" title="Neteldieren">neteldieren</a> de <a href="/wiki/Gastrodermis" title="Gastrodermis">gastrodermis</a>. Dit is de binnenbekleding van de <a href="/wiki/Gastrovasculaire_holte" title="Gastrovasculaire holte">gastrovasculaire holte</a> in neteldieren. De term wordt ook gebruikt om te verwijzen naar de bekleding van de maagholte in <a href="/wiki/Ribkwallen" title="Ribkwallen">ribkwallen</a> en <a href="/wiki/Platwormen" title="Platwormen">platwormen</a>. De gastrodermis bestaat uit <a href="/wiki/Epitheel" title="Epitheel">epitheelcellen</a>. Ze bevat ook gespecialiseerde kliercellen die verteringsenzymen afscheiden en absorptiecellen die voedseldeeltjes <a href="/wiki/Fagocytose" title="Fagocytose">fagocyteren</a>. <a href="/wiki/Trilhaar" title="Trilhaar">Trilhaartjes</a> (cilia) op de gastrodermis circuleren voedselfragmenten rond het lichaam.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div style="clear:left;"></div> <p>Het endoderm bestaat eerst uit afgeplatte cellen, die vervolgens kolomvormig worden. </p><p>Het endoderm groeit uit tot: </p> <ul><li><a href="/wiki/Spijsverteringskanaal" class="mw-redirect" title="Spijsverteringskanaal">Spijsverteringskanaal</a>: <ul><li><a href="/wiki/Slokdarm" title="Slokdarm">Slokdarm</a></li> <li><a href="/wiki/Maag" title="Maag">Maag</a></li> <li><a href="/wiki/Dunne_darm" title="Dunne darm">Dunne darm</a></li> <li><a href="/wiki/Blindedarm" title="Blindedarm">Blindedarm</a></li> <li><a href="/wiki/Dikke_darm" title="Dikke darm">Dikke darm</a></li> <li><a href="/wiki/Lever" title="Lever">Lever</a></li> <li><a href="/wiki/Pancreas" class="mw-redirect" title="Pancreas">Pancreas</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ademhalingsstelsel" title="Ademhalingsstelsel">Ademhalingsstelsel</a>: <ul><li><a href="/wiki/Luchtpijp" title="Luchtpijp">Luchtpijp</a></li> <li><a href="/wiki/Long_(orgaan)" title="Long (orgaan)">Longen</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Urinewegstelsel" title="Urinewegstelsel">Urinewegstelsel</a> <ul><li><a href="/wiki/Urineblaas" title="Urineblaas">Urineblaas</a></li> <li><a href="/wiki/Urinebuis" title="Urinebuis">Urinebuis</a></li> <li><a href="/wiki/Prostaat" title="Prostaat">Prostaat klieren</a></li></ul></li></ul> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geschiedenis">Geschiedenis</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Geschiedenis" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Geschiedenis"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/w/index.php?title=Heinz_Christian_Pander&action=edit&redlink=1" class="new" title="Heinz Christian Pander (de pagina bestaat niet)">Heinz Christian Pander</a>, een <a href="/wiki/Baltische_Duitsers" title="Baltische Duitsers">Baltische Duitser</a>-Russische <a href="/wiki/Bioloog" class="mw-redirect" title="Bioloog">bioloog</a>, wordt gecrediteerd voor de ontdekking van de drie <a href="/wiki/Kiemblad" title="Kiemblad">kiembladen</a> die zich vormen tijdens <a href="/wiki/Gastrulatie" title="Gastrulatie">gastrulatie</a>. Pander behaalde zijn doctoraat in <a href="/wiki/Zo%C3%B6logie" title="Zoölogie">zoölogie</a> aan de <a href="/wiki/Universiteit_van_W%C3%BCrzburg" class="mw-redirect" title="Universiteit van Würzburg">Universiteit van Würzburg</a> in 1817. Hij begon zijn studie in de embryologie met behulp van kippeneieren, waarbij hij het ectoderm, <a href="/wiki/Mesoderm" title="Mesoderm">mesoderm</a> en endoderm ontdekte. Vanwege zijn bevindingen wordt Pander soms de "grondlegger van de embryologie" genoemd. </p><p>Pander's werk op het gebied van het vroege embryo werd voortgezet door een <a href="/wiki/Baltische_Duitsers" title="Baltische Duitsers">Baltische-Duitse</a> bioloog uit <a href="/wiki/Pruisen" title="Pruisen">Pruisen</a>-<a href="/wiki/Estland" title="Estland">Estland</a> genaamd <a href="/wiki/Karl_Ernst_von_Baer" title="Karl Ernst von Baer">Karl Ernst von Baer</a>. Baer nam Pander's concept van de kiembladen over en door uitgebreid onderzoek naar veel verschillende soorten kon hij dit principe uitbreiden naar alle gewervelde dieren. Baer kreeg ook krediet voor de ontdekking van de <a href="/wiki/Blastula" title="Blastula">blastula</a>. Baer publiceerde zijn bevindingen, inclusief zijn kiembladentheorie, in een leerboek dat zich vertaalt naar <i>Over de ontwikkeling van dieren</i>, dat hij in 1828 uitbracht.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vorming_van_definitief_endoderm">Vorming van definitief endoderm</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Vorming van definitief endoderm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Vorming van definitief endoderm"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het definitieve endoderm in <a href="/wiki/Amniota" title="Amniota">Amniota</a> ontstaat op het moment van <a href="/wiki/Gastrulatie" title="Gastrulatie">gastrulatie</a>, waarvan de <a href="/wiki/Voorlopercel" title="Voorlopercel">voorlopercellen</a> zich aanvankelijk in de <a href="/wiki/Epiblast" title="Epiblast">epiblast</a> (ook bekend als het primitieve ectoderm) bevinden en aan de voorzijde <a href="/wiki/Primitieve_streep" title="Primitieve streep">primitieve streep</a> binnendringen. Definitieve endodermcellen verlaten de primitieve streep en worden in het viscerale endoderm ingebracht. Het viscerale endoderm vormt zich in de meeste extra-embryonale weefsels, maar draagt ook enkele cellen bij aan de darmbuis. Recente waarnemingen suggereren dat cellen afkomstig van het epiblast viscerale endoderm zich vermengen tussen viscerale endoderm-cellen in plaats van deze als een vel naar de voorste en laterale gebieden te verplaatsen. Definitieve endodermbeweging gaat gepaard met <a href="/wiki/Epitheliale-mesenchymale_overgang" title="Epitheliale-mesenchymale overgang">epitheliale-mesenchymale overgang</a> en vereist <a href="/w/index.php?title=Snail&action=edit&redlink=1" class="new" title="Snail (de pagina bestaat niet)">Snail</a> of het verwante gen <a href="/w/index.php?title=Slug_(gen)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slug (gen) (de pagina bestaat niet)">Slug</a> dat E-<a href="/wiki/Cadherine" title="Cadherine">cadherine</a> tijdelijk onderdrukt. De directionaliteit van de beweging wordt gecontroleerd door van mesoderm afgeleid Sdf1/Cxcl12b dat inwerkt op het endoderm dat <a href="/w/index.php?title=Cxcr4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cxcr4 (de pagina bestaat niet)">Cxcr4</a> tot expressie brengt in <a href="/wiki/Zebravis" title="Zebravis">zebravis</a> en <i><a href="/wiki/Xenopus_laevis" class="mw-redirect" title="Xenopus laevis">Xenopus laevis</a></i>. Mozaïek-genetische modificaties bij de zebravis hebben aangetoond dat endoderm-gastrulatie, althans in dit model, een combinatie is van actieve bewegingen van cellen en passieve bewegingen waarbij een cel wordt gemobiliseerd door zijn buren. Subpopulaties van dierlijke poolcellen die gedwongen worden <a href="/w/index.php?title=Sox17&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sox17 (de pagina bestaat niet)">Sox17</a> tot expressie te brengen – een inductor van endoderm – migreren naar de endodermale laag of sterven. Deze waarnemingen suggereren dat er een terugkoppelingcontrole plaatsvindt op de afstemming tussen de differentiatiestatus van een cel en zijn omgeving.<sup id="cite_ref-Anne_Grapin-Botton_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-Anne_Grapin-Botton-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Visceraal_endoderm">Visceraal endoderm</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Visceraal endoderm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Visceraal endoderm"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het viscerale endoderm is een extra-embryonale cellaag die vóór gastrulatie verschijnt en zorgt voor opname en het transport van voedingsstoffen. Naast het synthetiseren van een aantal gespecialiseerde eiwitten die de opname, vertering en uitscheiding van voedingsstoffen vergemakkelijken, coördineert het <a href="/w/index.php?title=Extra-embryonal_endoderm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Extra-embryonal endoderm (de pagina bestaat niet)">extra-embryonale viscerale endoderm</a> de bloedceldifferentiatie en vaatvorming in het aangrenzende <a href="/wiki/Mesoderm" title="Mesoderm">mesoderm</a>, waardoor een efficiënte uitwisseling van voedingsstoffen en gassen tussen de moeder en het embryo wordt vergemakkelijkt.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Visceraal endoderm omringt de epiblast. Het <a href="/wiki/Anatomische_vaktermen_van_positie" title="Anatomische vaktermen van positie">distale</a> viscerale endoderm migreert naar het <a href="/wiki/Anatomische_vaktermen_van_positie" title="Anatomische vaktermen van positie">anterior</a> gedeelte van het embryo en vormt het "voorste viscerale endoderm". Dit breekt de anterior-posterior symmetrie en wordt gereguleerd door nodale signalering.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Inductie_endoderm">Inductie endoderm</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Inductie endoderm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Inductie endoderm"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Feedback_loops_of_secreted_factors_induce_endoderm..jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Feedback_loops_of_secreted_factors_induce_endoderm..jpg/300px-Feedback_loops_of_secreted_factors_induce_endoderm..jpg" decoding="async" width="300" height="332" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Feedback_loops_of_secreted_factors_induce_endoderm..jpg/450px-Feedback_loops_of_secreted_factors_induce_endoderm..jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3b/Feedback_loops_of_secreted_factors_induce_endoderm..jpg 2x" data-file-width="542" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/Embryonale_inductie" title="Embryonale inductie">Inductie</a> van het endoderm</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Algemeen">Algemeen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Algemeen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Algemeen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De biochemische signalen die verantwoordelijk zijn voor de inductie worden ook wel <a href="/wiki/Morfogenese" title="Morfogenese">morfogenen</a> genoemd omdat ze 'vorm' aan de weefsels en het zich ontwikkelende embryo geven. Deze signaaleiwitten, die behoren tot onder andere de families van <a href="/wiki/Wnt-signalering" title="Wnt-signalering">Wnt</a>, Hh, EGF, FGF en <a href="/wiki/TGF-%CE%B2" title="TGF-β">TGF-β</a> geven de cellen in weefsels hun identiteit. Ze worden in de extracellulaire ruimte afgescheiden door inducerende cellen waar ze zich binden aan <a href="/wiki/Receptor_(biochemie)" title="Receptor (biochemie)">receptoren</a> die gedragen worden door reagerende cellen waarvan ze de <a href="/wiki/Genexpressie" title="Genexpressie">genexpressie</a> beïnvloeden. De signaaleiwitten verspreiden zich door en langs het zich ontwikkelende weefsel en creëren zo een gradiënt, waardoor er patroonvorming (<i>patterning</i>) in de weefsels ontstaat. Het aflopende gradiënt vormt namelijk diverse drempelwaarden waarboven en waaronder verschillende genen tot uitdrukking komen. Op deze wijze ontstaat er op verschillende afstanden van de signaalbron een ruimtelijke patroonvorming van genexpressie.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Endoderm">Endoderm</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Endoderm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Endoderm"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Twee <a href="/wiki/Meekoppeling" title="Meekoppeling">meekoppelingslussen</a> (in groen en rood) waarbij sprake is van samenwerking tussen <a href="/wiki/Epiblast" title="Epiblast">epiblastcellen</a> op de plaats van de toekomstige <a href="/wiki/Primitieve_streep" title="Primitieve streep">primitieve streep</a> en het <a href="/wiki/Trofoblast" title="Trofoblast">trofectoderm</a> maken het mogelijk om de hoge en langdurige niveaus van <a href="/w/index.php?title=Nodal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nodal (de pagina bestaat niet)">Nodal</a> te genereren die endoderm induceren. <a href="/w/index.php?title=GDF1/3&action=edit&redlink=1" class="new" title="GDF1/3 (de pagina bestaat niet)">GDF1/3</a> fungeert als nodale <a href="/wiki/Cofactor_(biochemie)" title="Cofactor (biochemie)">cofactoren</a> bij de inductie van het endoderm. Een <a href="/wiki/Tegenkoppeling" title="Tegenkoppeling">tegenkoppelingslus</a> (in blauw) waarbij <a href="/w/index.php?title=Lefty2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lefty2 (de pagina bestaat niet)">Lefty2</a> betrokken is, schakelt de signaalactiviteit uit om de hoeveelheid geproduceerd endoderm te beperken. Sterren vertegenwoordigen receptoren. <a href="/w/index.php?title=PEE&action=edit&redlink=1" class="new" title="PEE (de pagina bestaat niet)">PEE</a> en <a href="/w/index.php?title=ASE_(promotor)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ASE (promotor) (de pagina bestaat niet)">ASE</a> zijn gekarakteriseerde <a href="/wiki/Promotor_(genetica)" title="Promotor (genetica)">promotoren</a>. Vraagtekens verwijzen naar vermeende interacties </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Extra-embryonaal_endoderm" title="Extra-embryonaal endoderm">Extra-embryonaal endoderm</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Externe_link">Externe link</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Externe link" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Externe link"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://discovery.lifemapsc.com/in-vivo-development/extraembryonic-mesoderm">Embryonale ontwikkelingsontologieboom</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatuurverwijzingen">Literatuurverwijzingen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Literatuurverwijzingen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Endoderm&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Literatuurverwijzingen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-Pinkhof2012-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Pinkhof2012_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Everdingen, J.J.E. van, Eerenbeemt, A.M.M. van den (2012). <i>Pinkhof Geneeskundig woordenboek</i> (12de druk). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFFukudaKikuchi2005"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67679320">.mw-parser-output .taalaanduiding{font-family:sans-serif;font-size:85%;cursor:help;color:var(--color-subtle,#555)}.mw-parser-output .taalaanduiding span{border-bottom:1px dotted var(--color-subtle,#555)}</style><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Fukuda, Kimiko</span><span style="font-variant:small-caps;">, Kikuchi, Yutaka</span> (August 2005). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1440-169X.2005.00815.x">Endoderm development in vertebrates: fate mapping, induction and regional specification</a></cite>. <i>Development, Growth and Differentiation</i> <b>47</b> (6): 343–355. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/issn/0012-1592">0012-1592</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16109032">16109032</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111/j.1440-169X.2005.00815.x">10.1111/j.1440-169X.2005.00815.x</a>. Geraadpleegd op 10 March 2023. </span></span> </li> <li id="cite_note-Anne_Grapin-Botton-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Anne_Grapin-Botton_3-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Anne_Grapin-Botton_3-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK27052/">[1]</a> Endoderm specification, Anne Grapin-Botton. Published November 30, 2008.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15419060500305948">[2]</a> Mills, E., LaMonica, K., Hong, T., Pagliaruli, T., Mulrooney, J., & Grabel, L. (2005). Roles for Rho/ROCK and Vinculin in Parietal Endoderm Migration. Cell Communication & Adhesion, 12(1–2), 9–22. <a rel="nofollow" class="external free" href="https://doi.org/10.1080/15419060500305948">https://doi.org/10.1080/15419060500305948</a></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREF2011_239"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">V.K. Agarwal</span> (2011). <cite><i>Zoology for Degree Students B.Sc. First Year</i></cite>. S. Chand Publishing, p. 239. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9788121935500" title="Speciaal:Boekbronnen/9788121935500">ISBN 9788121935500</a></span>.</span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Baer KE von (1986) In: Oppenheimer J (ed.) and Schneider H (transl.), Autobiography of Dr. Karl Ernst von Baer. Canton, MA: Science History Publications.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10410899/">[3]</a> Bielinska M, Narita N, Wilson DB. Distinct roles for visceral endoderm during embryonic mouse development. Int J Dev Biol. 1999 May;43(3):183-205. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10410899">10410899</a>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.nature.com/articles/nrm2618">[4]</a> Arnold, Sebastian J.; Robertson, Elizabeth J., Making a commitment: cell lineage allocation and axis patterning in the early mouse embryo, Nat. Rev. Mol. Cell Biol., 10, 2, 91–103, 2009, <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19129791">19129791</a>, doi: 10.1038/nrm2618</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="TEST__CITEREFDekantyMilán2011"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Dekanty, Andrés</span><span style="font-variant:small-caps;">, Milán, Marco</span>  (2011-10). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.embopress.org/doi/10.1038/embor.2011.172">The interplay between morphogens and tissue growth</a></cite>. <i>EMBO reports</i> 12 (10): 1003–1010. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/issn/1469-221X">1469-221X</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21886183">21886183</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMCPMC3185346">PMC3185346</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038/embor.2011.172">10.1038/embor.2011.172</a>.</span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="TEST__CITEREFWartlickKichevaGonzález-Gaitán2009"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Wartlick, Ortrud</span><span style="font-variant:small-caps;">, Kicheva, Anna, González-Gaitán, Marcos</span>  (<span class="mw-formatted-date" title="2009-09-01">1 september 2009</span>). <cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://cshperspectives.cshlp.org/content/1/3/a001255">Morphogen Gradient Formation</a></cite>. <i>Cold Spring Harbor Perspectives in Biology</i> 1 (3): a001255. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/issn/1943-0264">1943-0264</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20066104">20066104</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1101/cshperspect.a001255">10.1101/cshperspect.a001255</a>.</span></span> </li> </ol></div></div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Endoderm#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Endoderm">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Endoderm#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Endoderm">Endoderm</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Kiemlaag"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_kiemlagen" title="Sjabloon:Navigatie kiemlagen"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_kiemlagen&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Kiemlaag" class="navigatie-titel">Kiemlaag</div> <div class="navigatie-inhoud"> <p><a href="/wiki/Ectoderm" title="Ectoderm">ectoderm</a> · <a class="mw-selflink selflink">endoderm</a> · <a href="/wiki/Mesoderm" title="Mesoderm">mesoderm</a> </p> </div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67837862"> <div class="navigatie mw-collapsible mw-collapsed" role="navigation" aria-labelledby="Menselijke_embryogenese" data-expandtext="Uitklappen" data-collapsetext="Inklappen"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_embryogenese" title="Sjabloon:Navigatie embryogenese"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_embryogenese&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Menselijke_embryogenese" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Embryogenese" title="Embryogenese">Menselijke embryogenese</a></div> <div class="navigatie-inhoud mw-collapsible-content"> <div style="background-color:#DDEEF8;"><b>Menselijke embryogenese in de eerste drie weken na de bevruchting</b></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67785531">.mw-parser-output .navigatie-tabel{margin:0 auto 0 auto;text-align:left}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:right}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding-left:0.5em}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .navigatie-tabel tr{display:grid;grid-template-columns:1fr;width:100%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-tabel tr:last-of-type{margin-bottom:0}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:unset}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding:unset}}</style><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="width:100%;"><tbody><tr><td class="links" style="width:10em;"><b>Week 1:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Baarmoederslijmvlies" title="Baarmoederslijmvlies">Baarmoederslijmvlies</a> · <a href="/wiki/Decidualisatie" title="Decidualisatie">Decidualisatie</a> · <a href="/wiki/Decidua" title="Decidua">Decidua</a> · <a href="/wiki/O%C3%B6cyt" title="Oöcyt">Oöcytactivering</a> · <a href="/wiki/Folliculogenese" title="Folliculogenese">Folliculogenese</a> · <a href="/wiki/Ovari%C3%ABle_follikel" title="Ovariële follikel">Ovariële follikel</a> · <a href="/wiki/Thecacel" title="Thecacel">Thecacel</a> · <a href="/wiki/Granulosacel" title="Granulosacel">Granulosacel</a> · <a href="/wiki/Corpus_luteum" title="Corpus luteum">Corpus luteum</a> · <a href="/wiki/Eicel" title="Eicel">Eicel</a> · <a href="/wiki/Zona_pellucida" title="Zona pellucida">Zona pellucida</a> · <a href="/wiki/Corona_radiata" title="Corona radiata">Corona radiata</a> · <a href="/wiki/Spatium_perivitellinum" title="Spatium perivitellinum">Spatium perivitellinum</a> · <a href="/wiki/Ovari%C3%ABle_follikel#Vitellogenese" title="Ovariële follikel">Vitellogenese</a> · <a href="/wiki/Membrana_vitellina" title="Membrana vitellina">Membrana vitellina</a> · <a href="/wiki/Dooiergang" title="Dooiergang">Dooiergang</a> · <a href="/wiki/Menselijke_bevruchting" title="Menselijke bevruchting">Menselijke bevruchting</a> · <a href="/wiki/Zygote" title="Zygote">Zygote</a> · <a href="/wiki/Embryo" title="Embryo">Embryo</a> · <a href="/wiki/Klieving_(embryo)" title="Klieving (embryo)">Klieving</a> · <a href="/wiki/Morula" title="Morula">Morula</a> · <a href="/wiki/Blastula" title="Blastula">Blastula</a> · <a href="/wiki/Blastocyste" title="Blastocyste">Blastocyste</a> · <a href="/wiki/Blastoporus" title="Blastoporus">Blastoporus</a> · <a href="/wiki/Trofoblast" title="Trofoblast">Trofoblast</a> · <a href="/wiki/Cytotrofoblast" title="Cytotrofoblast">Cytotrofoblast</a> · <a href="/wiki/Syncytiotrofoblast" class="mw-redirect" title="Syncytiotrofoblast">Syncytiotrofoblast</a> · <a href="/wiki/Blastomeer" title="Blastomeer">Blastomeer</a> · <a href="/wiki/Cavitatie_(embryogenese)" title="Cavitatie (embryogenese)">Cavitatie</a> · <a href="/wiki/Blastocoel" title="Blastocoel">Blastocoel</a> · <a href="/wiki/Embryoblast" title="Embryoblast">Embryoblast</a> · <a href="/wiki/Innesteling" title="Innesteling">Innesteling</a> · <a href="/wiki/Baarmoedermelk" title="Baarmoedermelk">Baarmoedermelk</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Week 2:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Kiemschijf" title="Kiemschijf">Kiemschijf</a> · <a href="/wiki/Hypoblast" title="Hypoblast">Hypoblast</a> · <a href="/wiki/Epiblast" title="Epiblast">Epiblast</a> · <a href="/wiki/Tripoblast" title="Tripoblast">Monoblast</a> · <a href="/wiki/Tripoblast" title="Tripoblast">Diploblast</a> · <a href="/wiki/Tripoblast" title="Tripoblast">Tripoblast</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Week 3:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Lamina_praechordalis" title="Lamina praechordalis">Lamina praechordalis</a> · <a href="/wiki/Archenteron" title="Archenteron">Archenteron</a> · <a href="/wiki/Primitieve_streep" title="Primitieve streep">Primitieve streep</a> · <a href="/wiki/Primitieve_knoop" title="Primitieve knoop">Fovea primitiva</a> · <a href="/wiki/Primitieve_knoop" title="Primitieve knoop">Primitieve knoop</a> · <a href="/wiki/Primitieve_streep#Primitieve_groef" title="Primitieve streep">Primitieve groef</a> · <a href="/wiki/Gastrula" title="Gastrula">Gastrula</a> · <a href="/wiki/Gastrulatie" title="Gastrulatie">Gastrulatie</a> · <a href="/wiki/Embryonale_inductie" title="Embryonale inductie">Embryonale inductie</a> · <a href="/wiki/Allantois" title="Allantois">Allantois</a> · <a href="/wiki/Mesendoderm" title="Mesendoderm">Mesendoderm</a> · <a href="/wiki/Invaginatie_(gastrulatie)" title="Invaginatie (gastrulatie)">Invaginatie</a> · <a href="/wiki/Hechtsteel" title="Hechtsteel">Hechtsteel</a> · <a href="/wiki/Extra-embryonaal_mesoderm" title="Extra-embryonaal mesoderm">Extra-embryonaal mesoderm</a> · <a href="/wiki/Extra-embryonaal_endoderm" title="Extra-embryonaal endoderm">Extra-embryonaal endoderm</a> · <a href="/wiki/Extra-embryonaal_ectoderm" title="Extra-embryonaal ectoderm">Extra-embryonaal ectoderm</a> · <a href="/wiki/Chorionvilli" title="Chorionvilli">Chorionvilli</a> · <a href="/wiki/Dooierzak" title="Dooierzak">Dooierzak</a> · <a href="/wiki/Neurulatie" title="Neurulatie">Neurulatie</a> · <a href="/wiki/Neurale_plaat" title="Neurale plaat">Neurale plaat</a> · <a href="/wiki/Neurale_plooi" title="Neurale plooi">Neurale plooi</a> · <a href="/wiki/Neurale_groeve" title="Neurale groeve">Neurale groeve</a> · <a href="/wiki/Neurale_lijst" title="Neurale lijst">Neurale lijst</a> · <a href="/wiki/Neurale_buis" title="Neurale buis">Neurale buis</a> · <a href="/wiki/Neuralebuisdefect" title="Neuralebuisdefect">Neuralebuisdefect</a> · <a href="/wiki/Urachus" title="Urachus">Urachus</a> · <a href="/wiki/Voorlopernier" title="Voorlopernier">Voorlopernier</a> · <a href="/wiki/Oerkiemcel" title="Oerkiemcel">Oerkiemcel</a></td></tr></tbody></table> <div style="background-color:#DDEEF8;"><b><a href="/wiki/Kiemblad" title="Kiemblad">Kiembladen</a></b></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="width:100%;"><tbody><tr><td class="links" style="width:10em;"></td><td class="rechts"></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/Ectoderm" title="Ectoderm">Ectoderm</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Ectoderm" title="Ectoderm">Oppervlakte-ectoderm</a> · <a href="/wiki/Ectoderm#Neuro-ectoderm" title="Ectoderm">Neuro-ectoderm</a> · <a href="/wiki/Neurulatie" title="Neurulatie">Neurulatie</a> · <a href="/wiki/Neurale_lijst" title="Neurale lijst">Neurale lijst</a>· <a href="/wiki/Zakje_van_Rathke" title="Zakje van Rathke">Zakje van Rathke</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/Mesoderm" title="Mesoderm">Mesoderm</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Mesenchymatische_stamcel" title="Mesenchymatische stamcel">Mesenchymatische stamcel</a> · <a href="/wiki/Mesoderm#Axiaal_mesoderm" title="Mesoderm">Axiaal mesoderm</a> · <a href="/wiki/Mesoderm#Paraxiaal_mesoderm" title="Mesoderm">Paraxiaal mesoderm</a> · <a href="/wiki/Metanefrogeen_blasteem" title="Metanefrogeen blasteem">Metanefrogeen blasteem</a> · (<a href="/wiki/Somiet" title="Somiet">Somiet</a> · <a href="/wiki/Somitomeer" title="Somitomeer">Somitomeer</a>) · <a href="/wiki/Neuromeer" title="Neuromeer">Neuromeer</a> · <a href="/wiki/Mesoderm#Tussenliggend_mesoderm" title="Mesoderm">Tussenliggend mesoderm</a> · <a href="/wiki/Mesoderm#Mesoderma_laminae_lateralis" title="Mesoderm">Mesoderma laminae lateralis</a> · <a href="/wiki/Coeloom" title="Coeloom">Coeloom</a> · <a href="/wiki/Coeloom" title="Coeloom">Coeloom</a> · <a href="/wiki/Mesenchym#Somatopleura_en_splanchnopleura" title="Mesenchym">Mesenchyma splanchnopleurale</a> · <a href="/wiki/Mesenchym#Somatopleura_en_splanchnopleura" title="Mesenchym">Mesenchyma somatopleurale</a> · <a href="/wiki/Chorion" title="Chorion">Chorion</a> · <a href="/wiki/Chorionvilli" title="Chorionvilli">Chorionvilli</a> · <a href="/wiki/Amnion" title="Amnion">Amnion</a> (Vruchtvlies) · <a href="/wiki/Vruchtwater" title="Vruchtwater">Vruchtwater</a> · <a href="/wiki/Vruchtzak" title="Vruchtzak">Vruchtzak</a> (Vruchtblaas) · <a href="/wiki/Allantois" title="Allantois">Allantois</a> · <a href="/wiki/Mesenchym" title="Mesenchym">Mesenchym</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a class="mw-selflink selflink">Endoderm</a>:</b></td><td class="rechts"><a class="mw-selflink-fragment" href="#Visceraal_endoderm">Visceraal endoderm</a></td></tr></tbody></table> <div style="background-color:#DDEEF8;"><b><a href="/wiki/Chronologie_van_de_menselijke_zwangerschapsontwikkeling" title="Chronologie van de menselijke zwangerschapsontwikkeling">Chronologie van de menselijke zwangerschapsontwikkeling</a></b> in 40 weken</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="width:100%;"><tbody><tr><td class="links" style="width:10em;"></td><td class="rechts"></td></tr><tr><td class="links"><b>Overige termen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/20_wekenecho" title="20 wekenecho">20 wekenecho</a> · <a href="/wiki/Aangeboren_afwijking" title="Aangeboren afwijking">Aangeboren afwijking</a> · <a href="/wiki/Ruggenmerg#Grijze_stof" title="Ruggenmerg">Achterhoorn</a> · <a href="/wiki/Agenesie" title="Agenesie">Agenesie</a> · <a href="/wiki/Alvleesklierknop" title="Alvleesklierknop">Alvleesklierknop</a> · <a href="/wiki/Ampulla_tubae_uterinae" title="Ampulla tubae uterinae">Ampulla tubae uterinae</a> · <a href="/wiki/Bekkeninstabiliteit" title="Bekkeninstabiliteit">Bekkeninstabiliteit</a> · <a href="/wiki/Foetale_bloedsomloop" title="Foetale bloedsomloop">Bloedeilandje</a> · <a href="/wiki/Boezemtussenschot" title="Boezemtussenschot">Boezemtussenschot</a> · <a href="/wiki/Carnegiestadia" title="Carnegiestadia">Carnegiestadia</a> · <a href="/wiki/Chorioamnionitis" title="Chorioamnionitis">Chorioamnionitis</a> · <a href="/wiki/Chorda_dorsalis" title="Chorda dorsalis">Chorda dorsalis</a> · <a href="/wiki/Cloaca_(embryo)" title="Cloaca (embryo)">Cloaca</a> · <a href="/wiki/Coloboom" title="Coloboom">Coloboom</a> · <a href="/wiki/Doodgeboorte" title="Doodgeboorte">Doodgeboorte</a> · <a href="/wiki/Doppler_foetus_monitor" title="Doppler foetus monitor">Doppler foetus monitor</a> · <a href="/wiki/Ductus_arteriosus" title="Ductus arteriosus">Ductus arteriosus</a> · <a href="/wiki/Ductus_venosus" title="Ductus venosus">Ductus venosus</a> · <a href="/wiki/Echografie" title="Echografie">Echografie</a> · <a href="/wiki/Erytropo%C3%ABse" title="Erytropoëse">Erytropoëse</a> · <a href="/wiki/Faryngula-stadium" title="Faryngula-stadium">Faryngula-stadium</a> · <a href="/wiki/Foetale_bloedsomloop" title="Foetale bloedsomloop">Foetale bloedsomloop</a> · <a href="/wiki/Foetale_pool" title="Foetale pool">Foetale pool</a> · <a href="/wiki/Foetus" title="Foetus">Foetus</a> · <a href="/wiki/Foetushouding" title="Foetushouding">Foetushouding</a> · <a href="/wiki/Foramen_ovale_(hart)" title="Foramen ovale (hart)">Foramen ovale </a> · <a href="/wiki/Fysiologische_veranderingen_tijdens_de_zwangerschap" title="Fysiologische veranderingen tijdens de zwangerschap">Fysiologische veranderingen tijdens de zwangerschap</a>· <a href="/wiki/Galblaasknop" title="Galblaasknop">Galblaasknop</a> · <a href="/wiki/Gang_van_Wolff" title="Gang van Wolff">Gang van Wolff</a> · <a href="/wiki/Gang_van_M%C3%BCller" title="Gang van Müller">Gang van Müller</a> · <a href="/wiki/Gehoorblaasje" title="Gehoorblaasje">Gehoorblaasje</a> · <a href="/wiki/Gelei_van_Wharton" title="Gelei van Wharton">Gelei van Wharton</a> · <a href="/wiki/Geslachtsstrengen" title="Geslachtsstrengen">Geslachtsstrengen</a> · <a href="/wiki/Gonadale_richel" title="Gonadale richel">Gonadale richel</a> · <a href="/wiki/Groeiecho" title="Groeiecho">Groeiecho</a> · <a href="/wiki/Gubernaculum_(zoogdier)" title="Gubernaculum (zoogdier)">Gubernaculum</a> · <a href="/wiki/Harde_buik" title="Harde buik">Harde buik</a> · <a href="/wiki/Helm_(volksgeloof)" title="Helm (volksgeloof)">Helm</a> · <a href="/wiki/Hersenblaasje" title="Hersenblaasje">Hersenblaasje</a> · <a href="/wiki/Huidmaceratie" title="Huidmaceratie">Huidmaceratie</a> · <a href="/wiki/In-vitrofertilisatie" title="In-vitrofertilisatie">In-vitrofertilisatie</a> · <a href="/wiki/Kiembaan" title="Kiembaan">Kiembaan</a> · <a href="/wiki/Kieuwspleet" title="Kieuwspleet">Kieuwspleet</a> · <a href="/wiki/Kieuwspleet" title="Kieuwspleet">Kieuwboog</a> · <a href="/wiki/Kieuwspleet" title="Kieuwspleet">Kieuwzakje</a> · <a href="/wiki/Kop-romplengte" title="Kop-romplengte">Kop-romplengte</a> · <a href="/wiki/Kunstmatige_inseminatie_bij_de_mens" title="Kunstmatige inseminatie bij de mens">Kunstmatige inseminatie bij de mens</a> · <a href="/wiki/Laag_van_Nitabuch" title="Laag van Nitabuch">Laag van Nitabuch</a> · <a href="/wiki/Laag_van_Rohr" title="Laag van Rohr">Laag van Rohr</a> · <a href="/wiki/Labioscrotale_plooi" title="Labioscrotale plooi">Labioscrotale plooi</a> · <a href="/wiki/Lanugo_(haar)" title="Lanugo (haar)">Lanugo</a> · <a href="/wiki/Ledemaatknop" title="Ledemaatknop">Ledemaatknop</a> · <a href="/wiki/Lensblaasje" title="Lensblaasje">Lensblaasje</a> · <a href="/wiki/Lensplacode" title="Lensplacode">Lensplacode</a> · <a href="/wiki/Leverknop" title="Leverknop">Leverknop</a> · <a href="/wiki/Meconium" title="Meconium">Meconium</a> · <a href="/wiki/Membraan_van_Heuser" title="Membraan van Heuser">Membraan van Heuser</a> · <a href="/wiki/Membraan_van_Reichert" title="Membraan van Reichert">Membraan van Reichert</a> · <a href="/wiki/Membrana_buccopharyngea" title="Membrana buccopharyngea">Membrana buccopharyngea</a> · <a href="/wiki/Menselijke_vruchtbaarheid" title="Menselijke vruchtbaarheid">Menselijke vruchtbaarheid</a> · <a href="/wiki/Metanefrogeen_blasteem" title="Metanefrogeen blasteem">Metanefrogeen blasteem</a> · <a href="/wiki/Miskraam" title="Miskraam">Miskraam</a> · <a href="/wiki/Mittelschmerz" title="Mittelschmerz">Mittelschmerz</a> · <a href="/wiki/Moederkoek" class="mw-redirect" title="Moederkoek">Moederkoek</a> · <a href="/wiki/Nageboorte" title="Nageboorte">Nageboorte</a> · <a href="/wiki/Navelstreng" title="Navelstreng">Navelstreng</a> · <a href="/wiki/Navelstrengbloed" class="mw-redirect" title="Navelstrengbloed">Navelstrengbloed</a> · <a href="/wiki/Navelstrengader" title="Navelstrengader">Navelstrengader</a> · <a href="/wiki/Navelstrengslagader" title="Navelstrengslagader">Navelstrengslagader</a> · <a href="/wiki/Neusplacode" title="Neusplacode">Neusplacode</a> · <a href="/wiki/Oernier" title="Oernier">Oernier</a> · <a href="/wiki/Ontwikkeling_van_het_hart" title="Ontwikkeling van het hart">Ontwikkeling van het hart</a> · <a href="/wiki/Oog_(anatomie)#Ontwikkeling_van_het_oog" title="Oog (anatomie)">Ontwikkeling van het oog</a> · <a href="/wiki/Oogbeker" title="Oogbeker">Oogbeker</a> · <a href="/wiki/Oogblaasje" title="Oogblaasje">Oogblaasje</a> · <a href="/wiki/Oorplacode" title="Oorplacode">Oorplacode</a> · <a href="/wiki/Ossificatie" title="Ossificatie">Ossificatie</a> · <a href="/wiki/Pinopodium" title="Pinopodium">Pinopodium</a> · <a href="/wiki/Placenta" title="Placenta">Placenta</a> · <a href="/wiki/Placentaloslating" title="Placentaloslating">Placentaloslating</a> · <a href="/wiki/Placenta_praevia" title="Placenta praevia">Placenta praevia</a> · <a href="/wiki/Placentofagie" title="Placentofagie">Placentofagie</a> · <a href="/wiki/Placode" title="Placode">Placode</a> · <a href="/wiki/Polyhydramnion" title="Polyhydramnion">Polyhydramnion</a> · <a href="/wiki/Pretecho" title="Pretecho">Pretecho</a> · <a href="/wiki/Septum_urorectale" title="Septum urorectale">Septum urorectale</a> · <a href="/wiki/Sinus_urogenitalis" title="Sinus urogenitalis">Sinus urogenitalis</a> · <a href="/wiki/Spildraai" title="Spildraai">Spildraai</a> · <a href="/wiki/Spiraalarterie" title="Spiraalarterie">Spiraalarterie</a> · <a href="/wiki/Stomodeum" title="Stomodeum">Stomodeum</a> · <a href="/wiki/Stroma_(eierstok)" title="Stroma (eierstok)">Stroma (eierstok)</a> · <a href="/wiki/Stuitligging" title="Stuitligging">Stuitligging</a> · <a href="/wiki/Superfecundatie" title="Superfecundatie">Superfecundatie</a> · <a href="/wiki/Superfoetatie" title="Superfoetatie">Superfoetatie</a> · <a href="/wiki/Termijnecho" title="Termijnecho">Termijnecho</a> · <a href="/wiki/Tuberculum_genitale" title="Tuberculum genitale">Tuberculum genitale</a> · <a href="/wiki/Urachus" title="Urachus">Urachus</a> · <a href="/wiki/Urineleiderknop" title="Urineleiderknop">Urineleiderknop</a> · <a href="/wiki/Urogenitale_plooi" title="Urogenitale plooi">Urogenitale plooi</a> · <a href="/wiki/Vasa_praevia" title="Vasa praevia">Vasa praevia</a> · <a href="/wiki/Navelstreng#Anatomie" title="Navelstreng">Vena umbilicalis</a> · <a href="/wiki/Vernix_caseosa" title="Vernix caseosa">Vernix caseosa</a> · <a href="/wiki/Vesicula_optica" class="mw-redirect" title="Vesicula optica">Vesicula optica</a> · <a href="/wiki/Vitaliteitsecho" title="Vitaliteitsecho">Vitaliteitsecho</a> · <a href="/wiki/Ruggenmerg#Grijze_stof" title="Ruggenmerg">Voorhoorn</a> · <a href="/wiki/Vroeggeboorte" title="Vroeggeboorte">Vroeggeboorte</a> · <a href="/wiki/Vruchtwaterpunctie" title="Vruchtwaterpunctie">Vruchtwaterpunctie</a> · <a href="/wiki/Wnt-signalering" title="Wnt-signalering">Wnt-signalering</a> · <a href="/wiki/Zwangerschap" title="Zwangerschap">Zwangerschap</a> · <a href="/wiki/Zwangerschapscategorie" title="Zwangerschapscategorie">Zwangerschapscategorie</a> · <a href="/wiki/Zwangerschapsecho" title="Zwangerschapsecho">Zwangerschapsecho</a> · <a href="/wiki/Zwangerschapsmisselijkheid" title="Zwangerschapsmisselijkheid">Zwangerschapsmisselijkheid</a> · <a href="/wiki/Pre-eclampsie" title="Pre-eclampsie">Zwangerschapsvergiftiging</a> · <a href="/wiki/Zweedse_Classificatie" title="Zweedse Classificatie">Zweedse Classificatie</a></td></tr></tbody></table> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Endoderm&oldid=68079174">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Endoderm&oldid=68079174</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Dierlijke_ontwikkeling" title="Categorie:Dierlijke ontwikkeling">Dierlijke ontwikkeling</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Histologie" title="Categorie:Histologie">Histologie</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 7 sep 2024 om 10:14.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Endoderm&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7fc47fc68d-997xx","wgBackendResponseTime":154,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.220","walltime":"0.478","ppvisitednodes":{"value":2606,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":43780,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":19937,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":11,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":14713,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 189.261 1 -total"," 44.20% 83.647 1 Sjabloon:References"," 25.18% 47.648 1 Sjabloon:Commonscat"," 22.75% 43.064 1 Sjabloon:Zusterproject_box"," 14.18% 26.841 1 Sjabloon:Navigatie_kiemlagen"," 13.61% 25.766 1 Sjabloon:Cite_journal"," 13.54% 25.624 1 Sjabloon:Navigatie_embryogenese"," 12.15% 22.990 1 Sjabloon:Navigatie_uitklapbaar"," 9.84% 18.629 3 Sjabloon:Navigatie/Tabel"," 9.48% 17.935 2 Sjabloon:First_non_empty"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.013","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":953073,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-697b7966c5-kz97p","timestamp":"20241126164303","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Endoderm","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Endoderm","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q331858","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q331858","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-04-01T14:25:41Z","dateModified":"2024-09-07T09:14:25Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/d\/d6\/Lumbricus_Segmentation_and_early_stages_of_development.jpg"}</script> </body> </html>