CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Massa-extinctie - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"000816f9-ffe3-4717-885f-53f639f171b2","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Massa-extinctie","wgTitle":"Massa-extinctie","wgCurRevisionId":67960334,"wgRevisionId":67960334,"wgArticleId":35578,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Massa-extinctie","Biogeografie"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Massa-extinctie","wgRelevantArticleId":35578,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0, "wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":10000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q55814","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options": "loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","jquery.makeCollapsible","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init", "ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Phanerozoic_Biodiversity.svg/1200px-Phanerozoic_Biodiversity.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="710"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Phanerozoic_Biodiversity.svg/800px-Phanerozoic_Biodiversity.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="473"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Phanerozoic_Biodiversity.svg/640px-Phanerozoic_Biodiversity.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="379"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Massa-extinctie - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Massa-extinctie"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Massa-extinctie"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Massa-extinctie rootpage-Massa-extinctie skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/26_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Massa-extinctie" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Massa-extinctie" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Massa-extinctie" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Massa-extinctie" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Massa-extincties_in_de_geologische_geschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Massa-extincties_in_de_geologische_geschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Massa-extincties in de geologische geschiedenis</span> </div> </a> <ul id="toc-Massa-extincties_in_de_geologische_geschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oorzaken_van_massaal_uitsterven_tot_het_Kwartair" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Oorzaken_van_massaal_uitsterven_tot_het_Kwartair"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Oorzaken van massaal uitsterven tot het Kwartair</span> </div> </a> <ul id="toc-Oorzaken_van_massaal_uitsterven_tot_het_Kwartair-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_zesde_massa-extinctie_(8000_BC_tot_heden)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#De_zesde_massa-extinctie_(8000_BC_tot_heden)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>De zesde massa-extinctie (8000 BC tot heden)</span> </div> </a> <ul id="toc-De_zesde_massa-extinctie_(8000_BC_tot_heden)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Massa-extinctie</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 59 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-59" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">59 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D8%AF%D8%AB_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B6" title="حدث الانقراض – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="حدث الانقراض" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Estinci%C3%B3n_masiva" title="Estinción masiva – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Estinción masiva" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Yox_olma_hadis%C9%99si" title="Yox olma hadisəsi – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Yox olma hadisəsi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5" title="Масово измиране – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Масово измиране" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF_%E0%A6%98%E0%A6%9F%E0%A6%A8%E0%A6%BE" title="বিলুপ্তি ঘটনা – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="বিলুপ্তি ঘটনা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Masovno_izumiranje" title="Masovno izumiranje – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Masovno izumiranje" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Extinci%C3%B3_massiva" title="Extinció massiva – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Extinció massiva" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Hromadn%C3%A1_vym%C3%ADr%C3%A1n%C3%AD" title="Hromadná vymírání – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Hromadná vymírání" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%81%C4%83%D0%BB%D0%BB%C4%83_%D0%BF%C4%95%D1%82%D0%BD%D0%B8" title="Массăллă пĕтни – Tsjoevasjisch" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Массăллă пĕтни" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tsjoevasjisch" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Difodiant_mawr_bywyd" title="Difodiant mawr bywyd – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Difodiant mawr bywyd" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Masseudd%C3%B8en" title="Masseuddøen – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Masseuddøen" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Massenaussterben" title="Massenaussterben – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Massenaussterben" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CF%8C%CF%82_%CE%BC%CE%B1%CE%B6%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D_%CE%B1%CF%86%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D" title="Γεγονός μαζικού αφανισμού – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Γεγονός μαζικού αφανισμού" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Extinction_event" title="Extinction event – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Extinction event" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Amasa_formorto" title="Amasa formorto – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Amasa formorto" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Extinci%C3%B3n_masiva" title="Extinción masiva – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Extinción masiva" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Massiline_v%C3%A4ljasuremine" title="Massiline väljasuremine – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Massiline väljasuremine" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Iraungipen_masibo" title="Iraungipen masibo – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Iraungipen masibo" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%86%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B6" title="رویداد انقراض – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="رویداد انقراض" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Joukkosukupuutto" title="Joukkosukupuutto – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Joukkosukupuutto" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Extinction_massive" title="Extinction massive – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Extinction massive" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Extinci%C3%B3n_en_masa" title="Extinción en masa – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Extinción en masa" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%9B%D7%97%D7%93%D7%94_%D7%94%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%AA" title="הכחדה המונית – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="הכחדה המונית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%81%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF_%E0%A4%98%E0%A4%9F%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="विलुप्ति घटना – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="विलुप्ति घटना" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Masovna_izumiranja" title="Masovna izumiranja – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Masovna izumiranja" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Disparisyon_an_mas" title="Disparisyon an mas – Haïtiaans Creools" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Disparisyon an mas" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="Haïtiaans Creools" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Kihal%C3%A1si_esem%C3%A9ny" title="Kihalási esemény – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Kihalási esemény" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kepunahan_massal" title="Kepunahan massal – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Kepunahan massal" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Fj%C3%B6lda%C3%BAtdau%C3%B0i" title="Fjöldaútdauði – IJslands" lang="is" hreflang="is" data-title="Fjöldaútdauði" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="IJslands" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Estinzione_di_massa" title="Estinzione di massa – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Estinzione di massa" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E9%87%8F%E7%B5%B6%E6%BB%85" title="大量絶滅 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="大量絶滅" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%B9%E1%9E%8F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%B7%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%8E%E1%9F%8D%E1%9E%95%E1%9E%BB%E1%9E%8F%E1%9E%96%E1%9E%BC%E1%9E%87" title="ព្រឹត្តិការណ៍ផុតពូជ – Khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ព្រឹត្តិការណ៍ផុតពូជ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="Khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%8C%80%EB%9F%89%EC%A0%88%EB%A9%B8" title="대량절멸 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="대량절멸" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Exstinctio_maior" title="Exstinctio maior – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Exstinctio maior" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%81%E0%BA%B2%E0%BA%99%E0%BA%AA%E0%BA%B9%E0%BA%99%E0%BA%9E%E0%BA%B1%E0%BA%99%E0%BA%84%E0%BA%B1%E0%BB%89%E0%BA%87%E0%BB%83%E0%BA%AB%E0%BA%8D%E0%BB%88" title="ການສູນພັນຄັ້ງໃຫຍ່ – Laotiaans" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ການສູນພັນຄັ້ງໃຫຍ່" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="Laotiaans" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Masveida_izmir%C5%A1ana" title="Masveida izmiršana – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Masveida izmiršana" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Kepupusan_besar-besaran" title="Kepupusan besar-besaran – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Kepupusan besar-besaran" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Masseutrydding" title="Masseutrydding – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Masseutrydding" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Masseutryddelse" title="Masseutryddelse – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Masseutryddelse" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Extincion_massisa" title="Extincion massisa – Occitaans" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Extincion massisa" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Occitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Masowe_wymieranie" title="Masowe wymieranie – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Masowe wymieranie" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B6" title="انقراض – Pasjtoe" lang="ps" hreflang="ps" data-title="انقراض" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Pasjtoe" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Extin%C3%A7%C3%A3o_em_massa" title="Extinção em massa – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Extinção em massa" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Extinc%C8%9Bie_%C3%AEn_mas%C4%83" title="Extincție în masă – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Extincție în masă" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B5_%D0%B2%D1%8B%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5" title="Массовое вымирание – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Массовое вымирание" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Masovna_izumiranja" title="Masovna izumiranja – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Masovna izumiranja" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/List_of_extinction_events" title="List of extinction events – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="List of extinction events" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Mno%C5%BEi%C4%8Dno_izumrtje" title="Množično izumrtje – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Množično izumrtje" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/Masovna_izumiranja" title="Masovna izumiranja – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Masovna izumiranja" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Kapunahan_massal" title="Kapunahan massal – Soendanees" lang="su" hreflang="su" data-title="Kapunahan massal" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="Soendanees" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Massutd%C3%B6ende" title="Massutdöende – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Massutdöende" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%87%E0%AE%A9%E0%AE%B5%E0%AE%B4%E0%AE%BF%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AF%81_%E0%AE%A8%E0%AE%BF%E0%AE%95%E0%AE%B4%E0%AF%8D%E0%AE%B5%E0%AF%81" title="இனவழிப்பு நிகழ்வு – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="இனவழிப்பு நிகழ்வு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%B9%E0%B8%8D%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%B8%E0%B9%8C%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%87%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B9%88" title="การสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="การสูญพันธุ์ครั้งใหญ่" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Yok_olu%C5%9F" title="Yok oluş – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Yok oluş" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5_%D0%B2%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8F" title="Масове вимирання – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Масове вимирання" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/S%E1%BB%B1_ki%E1%BB%87n_tuy%E1%BB%87t_ch%E1%BB%A7ng" title="Sự kiện tuyệt chủng – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Sự kiện tuyệt chủng" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Massa-uutstervienge" title="Massa-uutstervienge – West-Vlaams" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Massa-uutstervienge" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West-Vlaams" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%94%9F%E7%89%A9%E9%9B%86%E7%BE%A4%E7%81%AD%E7%BB%9D" title="生物集群灭绝 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="生物集群灭绝" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E8%A6%8F%E6%A8%A1%E7%B5%95%E7%A8%AE" title="大規模絕種 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="大規模絕種" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q55814#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Massa-extinctie" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Massa-extinctie" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Massa-extinctie"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Massa-extinctie"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Massa-extinctie" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Massa-extinctie" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&oldid=67960334" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Massa-extinctie&id=67960334&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FMassa-extinctie"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FMassa-extinctie"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Massa-extinctie"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Massa-extinctie&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Mass_extinctions" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q55814" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Phanerozoic_Biodiversity.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Phanerozoic_Biodiversity.svg/400px-Phanerozoic_Biodiversity.svg.png" decoding="async" width="400" height="237" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Phanerozoic_Biodiversity.svg/600px-Phanerozoic_Biodiversity.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Phanerozoic_Biodiversity.svg/800px-Phanerozoic_Biodiversity.svg.png 2x" data-file-width="784" data-file-height="464" /></a><figcaption>Deze grafiek toont de <a href="/wiki/Biodiversiteit" title="Biodiversiteit">biodiversiteit</a> tijdens het <a href="/wiki/Fanerozo%C3%AFcum" title="Fanerozoïcum">Fanerozoïcum</a> (550 <a href="/wiki/Ma_(tijd)" class="mw-redirect" title="Ma (tijd)">Ma</a> tot heden). De gele pijltjes geven de vijf grote massa-extincties aan, blauwe pijltjes "gewone" extincties.</figcaption></figure> <p>Een <b>massa-extinctie</b> of <b>massa-uitsterving</b> is het wereldwijd, massaal <a href="/wiki/Uitsterven" title="Uitsterven">uitsterven</a> van vele soorten <a href="/wiki/Organisme" title="Organisme">organismen</a> in een relatief korte tijdsduur, met een sterk afgenomen <a href="/wiki/Biodiversiteit" title="Biodiversiteit">biodiversiteit</a> op <a href="/wiki/Aarde_(planeet)" title="Aarde (planeet)">aarde</a> tot gevolg. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Massa-extincties_in_de_geologische_geschiedenis">Massa-extincties in de geologische geschiedenis</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Massa-extincties in de geologische geschiedenis" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Massa-extincties in de geologische geschiedenis"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Aan de hand van gevonden <a href="/wiki/Fossiel" title="Fossiel">fossielen</a> heeft men kunnen bepalen dat in de <a href="/wiki/Geologische_geschiedenis" class="mw-redirect" title="Geologische geschiedenis">geologische geschiedenis</a> enkele malen een massa-extinctie van soorten heeft plaatsgevonden. Er zijn tot nu toe vijf momenten (de "Big 5") van massaal uitsterven bekend, waarvan het grootste 251 miljoen jaar geleden plaatsvond, bij de overgang van het <a href="/wiki/Perm_(tijdvak)" class="mw-redirect" title="Perm (tijdvak)">Perm</a> naar het <a href="/wiki/Trias" title="Trias">Trias</a>. 95% van alle in zee levende soorten stierf toen uit. Bij de laatste grote massa-extinctie, 65,95 miljoen jaar geleden, stierven binnen een relatief zeer korte tijd plotseling de meeste <a href="/wiki/Dinosauri%C3%ABrs" title="Dinosauriërs">dinosauriërs</a>, <a href="/wiki/Rudisten" title="Rudisten">rudisten</a> en <a href="/wiki/Ammonieten_(dieren)" title="Ammonieten (dieren)">ammonieten</a> uit, die in de periode daarvoor het aardoppervlak en de zeeën domineerden. </p> <table class="wikitable sortable vatop" style="background-color:aliceblue;font-size:90%;line-height:120%;border:dotted thin dimgray;border-radius:8px;" cellspacing="0"> <caption><div style="line-height:135%;background-color:dimgray;border:solid thin transparent;border-radius:8px;color:white;padding-left:0.2em;padding-right:0.2em;padding-top:0.1em;padding-bottom:0.1em;"><span style="letter-spacing:2.0pt;"><span style="font-variant: small-caps;"><b>Grote en middelgrote massa-extincties</b></span></span></div> </caption> <tbody><tr> <th>"Big 5" </th> <th>Wanneer </th> <th class="unsortable">massa-extincties </th></tr> <tr> <td>no. 1 </td> <td><span style="display:none" class="sortkey">447 </span><span class="sorttext">447 - 444 miljoen jaar <a href="/wiki/Before_Present" title="Before Present">BP</a></span> </td> <td><a href="/wiki/Laat-Ordovicische_massa-extinctie" title="Laat-Ordovicische massa-extinctie">Laat-Ordovicische massa-extinctie</a> of Ordovicium-Siluur-massa-extinctie </td></tr> <tr> <td>no. 2 </td> <td><span style="display:none" class="sortkey">374 </span><span class="sorttext">374 - 359 miljoen jaar BP</span> </td> <td><a href="/wiki/Laat-Devonische_extinctie" title="Laat-Devonische extinctie">Laat-Devonische extinctie</a> </td></tr> <tr> <td> </td> <td><span style="display:none" class="sortkey">260 </span><span class="sorttext">260 miljoen jaar BP<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span> </td> <td><a href="/wiki/Midden-Perm_Extinctie" title="Midden-Perm Extinctie">Midden-Perm-massa-extinctie</a> of Capitaniaanse extinctie </td></tr> <tr> <td>no. 3 </td> <td><span style="display:none" class="sortkey">251 </span><span class="sorttext">251 miljoen jaar BP</span> </td> <td><a href="/wiki/Perm-Trias-massa-extinctie" title="Perm-Trias-massa-extinctie">Perm-Trias-massa-extinctie</a>, de grootste </td></tr> <tr> <td>no. 4 </td> <td><span style="display:none" class="sortkey">202 </span><span class="sorttext">202 miljoen jaar BP</span> </td> <td><a href="/wiki/Trias-Jura-extinctie" title="Trias-Jura-extinctie">Trias-Jura-extinctie</a> </td></tr> <tr> <td>no. 5 </td> <td><span style="display:none" class="sortkey">066 </span><span class="sorttext">65,95 miljoen jaar BP</span> </td> <td><a href="/wiki/Krijt-Paleogeengrens" title="Krijt-Paleogeengrens">Krijt-Paleogeengrens</a> of Krijt-Tertiairgrens </td></tr> <tr> <td> </td> <td><span style="display:none" class="sortkey">033 </span><span class="sorttext">33,5 miljoen jaar BP</span> </td> <td><a href="/wiki/Grande_coupure" title="Grande coupure">Grande coupure</a>, eind-Eocene massa-extinctie of Eoceen-Oligoceen-massa-extinctie </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Oorzaken_van_massaal_uitsterven_tot_het_Kwartair">Oorzaken van massaal uitsterven tot het <a href="/wiki/Kwartair" title="Kwartair">Kwartair</a></h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Oorzaken van massaal uitsterven tot het Kwartair" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Oorzaken van massaal uitsterven tot het Kwartair"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:KT-impact.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/KT-impact.jpg/260px-KT-impact.jpg" decoding="async" width="260" height="326" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/KT-impact.jpg/390px-KT-impact.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a0/KT-impact.jpg 2x" data-file-width="420" data-file-height="527" /></a><figcaption>Artistieke impressie van een <a href="/wiki/Meteoriet" title="Meteoriet">meteorietinslag</a> op aarde.</figcaption></figure> <p>Er is veel gespeculeerd over de mogelijke oorzaken voor deze laatste massa-extinctie. De meest tot de verbeelding sprekende theorie gaat uit van een botsing van de aarde met een groot object uit het <a href="/wiki/Zonnestelsel" title="Zonnestelsel">zonnestelsel</a>. Zo'n botsing kan een plotselinge sterke klimaatverandering veroorzaken, waarbij niet alle soorten overleven. Er zijn geologische aanwijzingen dat zo'n botsing inderdaad heeft plaatsgevonden. Een mogelijke <a href="/wiki/Inslagkrater" title="Inslagkrater">inslagkrater</a> is onder het aardoppervlak via <a href="/wiki/Seismiek" title="Seismiek">seismisch onderzoek</a> ontdekt, de <a href="/wiki/Chicxulub" title="Chicxulub">Chicxulub</a>-krater onder het <a href="/wiki/Mexico_(land)" title="Mexico (land)">Mexicaanse</a> <a href="/wiki/Schiereiland" title="Schiereiland">schiereiland</a> <a href="/wiki/Yucat%C3%A1n_(schiereiland)" title="Yucatán (schiereiland)">Yucatán</a>. Ook zijn er grotere hoeveelheden <a href="/wiki/Iridium_(element)" title="Iridium (element)">iridium</a> gevonden in <a href="/wiki/Sediment" title="Sediment">sedimenten</a> van het bovenste Krijt. Iridium komt slechts in zeer kleine hoeveelheden voor op aarde, maar komt op kleinere objecten die in een baan in het zonnestelsel draaien, wel veel voor. </p><p>Andere theorieën stellen dat plotselinge <a href="/wiki/Klimaatverandering" title="Klimaatverandering">klimaatverandering</a> of de gevolgen van een relatief dichtbij staande <a href="/wiki/Nova_(sterrenkunde)" title="Nova (sterrenkunde)">(super)nova</a> hebben geleid tot grote extincties gedurende de <a href="/wiki/Geologie" title="Geologie">geologische</a> geschiedenis. </p><p>Vermoed wordt dat een combinatie van bovenstaande - en andere - factoren binnen korte tijd heeft geleid tot massa-uitstervingen. </p><p>Voor vier van de vijf grote massa-extincties heeft men min of meer gelijktijdige massale en enorme <a href="/wiki/Large_igneous_province" title="Large igneous province">uitvloeiingsbasalten</a> (langdurige vulkaanuitbarstingen) gevonden, namelijk: </p> <ul><li>Laat-<a href="/wiki/Devoon" title="Devoon">devoon</a> (373 mln jaar geleden): Viluy Traps in het noordoosten van <a href="/wiki/Siberi%C3%AB" title="Siberië">Siberië</a>.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>Einde van het <a href="/wiki/Perm_(periode)" title="Perm (periode)">Perm</a> (252 mln jaar geleden): <a href="/wiki/Siberische_Trappen" title="Siberische Trappen">Siberische Trappen</a> in het noorden van Siberië.</li> <li>Einde van het Trias (201 mln jaar geleden): Centraal-Atlantische trappen rond de oceaan in West-Afrika, de Oostkust van de VS en het noordoosten van Zuid-Amerika.</li> <li>Ten tijde van de <a href="/wiki/Krijt-Paleogeengrens" title="Krijt-Paleogeengrens">Krijt-Tertiair-overgang</a> (66 mln jaar geleden): de <a href="/wiki/Deccan_Traps" title="Deccan Traps">Deccan Traps</a> in West-<a href="/wiki/India" title="India">India</a>. Binnen enkele miljoenen jaren hierna werd de aarde vermoedelijk getroffen door een <a href="/wiki/Meteoriet" title="Meteoriet">meteoriet</a> waarvan de krater in 1993 ontdekt is voor de kust van Yucatan.</li></ul> <p>Alleen de <a href="/wiki/Laat-Ordovicische_massa-extinctie" title="Laat-Ordovicische massa-extinctie">Laat-Ordovicische massa-extinctie</a> heeft men (nog) niet kunnen verbinden met een massale vulkaanuitbarsting (LIP of large ingneous province). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="De_zesde_massa-extinctie_(8000_BC_tot_heden)"><span id="De_zesde_massa-extinctie_.288000_BC_tot_heden.29"></span>De zesde massa-extinctie (8000 BC tot heden)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: De zesde massa-extinctie (8000 BC tot heden)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Massa-extinctie&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: De zesde massa-extinctie (8000 BC tot heden)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De uitsterfgolf die door de mens wordt veroorzaakt begon voor 8000 BC, in het <a href="/wiki/Holoceen" title="Holoceen">Holoceen</a> en gaat in versneld tempo door tot het heden. De <a href="/wiki/International_Union_for_Conservation_of_Nature_and_Natural_Resources" title="International Union for Conservation of Nature and Natural Resources">International Union for Conservation of Nature and Natural Resources</a> (IUCN) gaat ervan uit dat het uitsterftempo een factor 1000 tot 10.000 hoger ligt dan dat van het uitsterven dat altijd plaatsvindt onder natuurlijke omstandigheden en het "achtergronduitsterven" wordt genoemd.<sup id="cite_ref-Barn_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Barn-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Dit uitsterftempo steeg maar heel geleidelijk in het begin van het <a href="/wiki/Kwartair" title="Kwartair">Kwartair</a>. De <a href="/wiki/Wolharige_mammoet" title="Wolharige mammoet">wolharige mammoet</a> verdween in het <a href="/wiki/Holoceen" title="Holoceen">Holoceen</a>, maar op het eiland <a href="/wiki/Wrangel_(eiland)" title="Wrangel (eiland)">Wrangel</a> leefden deze mammoeten tot in de tijd van de Egyptische <a href="/wiki/Farao" title="Farao">farao</a>'s, ongeveer 1.700 jaar voor het begin van onze jaartelling. Sinds de mens zich op vaste woonplaatsen vestigde in het <a href="/wiki/Neolithicum" title="Neolithicum">Neolithicum</a> (dat rond 11.000 jaar voor de jaartelling in het <a href="/wiki/Midden-Oosten" title="Midden-Oosten">Midden-Oosten</a> begon) verdwenen er meer grote zoogdieren dan in het <a href="/wiki/Pleistoceen" title="Pleistoceen">Pleistoceen</a> (van 2,58 tot 0,11 miljoen jaar geleden). Op eilanden zoals <a href="/wiki/Nieuw-Zeeland" title="Nieuw-Zeeland">Nieuw-Zeeland</a>, <a href="/wiki/Hawa%C3%AF_(eiland)" title="Hawaï (eiland)">Hawaï</a> en andere eilanden in <a href="/wiki/Polynesi%C3%AB" title="Polynesië">Polynesië</a> en <a href="/wiki/Melanesi%C3%AB" title="Melanesië">Melanesië</a> en verder op <a href="/wiki/Madagaskar" title="Madagaskar">Madagaskar</a> werden vanaf 800 na Chr. alle dieren uitgeroeid die een lage voortplantingssnelheid hadden en geen aangeboren neiging bezaten om voor mensen weg te vluchten. Een grote golf van uitsterfgevallen werden veroorzaakt door de ontdekkingsreizen en stichtingen van <a href="/wiki/Kolonie_(staatkundig)" title="Kolonie (staatkundig)">kolonies</a> door Europeanen op andere continenten. Zij brachten (bewust) hun eigen landbouwhuisdieren mee zoals onder andere varkens, runderen en geiten en (onbewust) ongedierte zoals <a href="/wiki/Zwarte_rat" title="Zwarte rat">zwarte</a> en <a href="/wiki/Bruine_rat" title="Bruine rat">bruine rat</a> en <a href="/wiki/Huismuis" title="Huismuis">huismuis</a>, plantenzaden en microscopisch kleine ziekkiemen. Hiertegen was de inheemse fauna (en vaak ook de inheemse menselijke bevolking) niet bestand.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De factoren die nu het uitsterven bepalen zijn anders en daarom in puur wetenschappelijk opzicht moeilijk te vergelijken met de factoren die in eerdere geologische perioden het uitsterven bepaalden.<sup id="cite_ref-Barn_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-Barn-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Nog steeds sterven er diersoorten uit of dreigen uit te sterven. Het <a href="/wiki/World_Wide_Fund_for_Nature" title="World Wide Fund for Nature">World Wide Fund for Nature</a> sprak in het jaarbericht over 2014 over een dramatische verslechtering in de status van veel grote diersoorten zoals de <a href="/wiki/Witte_neushoorn" title="Witte neushoorn">witte neushoorn</a> (van de noordelijke ondersoort bestaan nog maar vijf exemplaren), <a href="/wiki/Afrikaanse_olifanten" title="Afrikaanse olifanten">Afrikaanse</a> en <a href="/wiki/Aziatische_olifant" title="Aziatische olifant">Aziatische olifant</a> (er sterven meer dieren door stroperij dan er geboren worden), <a href="/wiki/Leeuw_(dier)" title="Leeuw (dier)">leeuw</a> (in <a href="/wiki/West-Afrika" title="West-Afrika">West-Afrika</a> uitgestorven, in <a href="/wiki/India" title="India">India</a> een kleine restpopulatie) en de <a href="/wiki/Walrus" title="Walrus">walrus</a> (dit dier verdwijnt door het smelten van ijsschotsen die als rustplaats dienen). Andere dieren verliezen volgens de WWF hun <a href="/wiki/Habitatverlies" title="Habitatverlies">leefgebieden</a>. Bijvoorbeeld de <a href="/wiki/Bonobo" title="Bonobo">bonobo</a> in een <a href="/wiki/Nationaal_Park" class="mw-redirect" title="Nationaal Park">Nationaal Park</a> in <a href="/wiki/Congo-Kinshasa" title="Congo-Kinshasa">Congo-Kinshasa</a> wordt bedreigd door plannen voor oliewinning. Ongeveer 94% van alle soorten <a href="/wiki/Hominoidea" class="mw-redirect" title="Hominoidea">mensapen</a> (de naaste verwanten van de <a href="/wiki/Mens" title="Mens">mens</a>) stond in 2014 op de <a href="/wiki/Rode_Lijst_van_de_IUCN" title="Rode Lijst van de IUCN">Rode Lijst van de IUCN</a> in de hoogste categorieën zeer bedreigd en bedreigd.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Volgens berekeningen op grond van cijfers van de IUCN is in de afgelopen 500 jaar 22% van de <a href="/wiki/Zoogdieren" title="Zoogdieren">zoogdieren</a>, 14% van de <a href="/wiki/Vogels" title="Vogels">vogels</a>, 29% van de reptielen, 31 maar mogelijk 43% van de <a href="/wiki/Amfibie%C3%ABn" title="Amfibieën">amfibieën</a> en 28% van de <a href="/wiki/Straalvinnigen" title="Straalvinnigen">vissen</a> uitgestorven.<sup id="cite_ref-Barn_3-2" class="reference"><a href="#cite_note-Barn-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Een belangrijke, maar nog weinig onderzochte factor is in dit verband de <a href="/wiki/Co-extinctie" title="Co-extinctie">co-extinctie</a>, namelijk het verdwijnen van een soort als gevolg van de achteruitgang van een andere soort. </p> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">Bond, D.P.G., P.B. Wignall et al.</span> (2015)</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="TEST__CITEREFLee2016"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67679320">.mw-parser-output .taalaanduiding{font-family:sans-serif;font-size:85%;cursor:help;color:var(--color-subtle,#555)}.mw-parser-output .taalaanduiding span{border-bottom:1px dotted var(--color-subtle,#555)}</style><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Lee, Howard</span><span style="font-variant:small-caps;"></span>  (maart 2016). <cite>[www.scientificamerican.com/mar2016/extinctions Anatomy of a mass murderer]</cite>. <i>Scientific American</i> 2016</span></span> </li> <li id="cite_note-Barn-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Barn_3-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Barn_3-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Barn_3-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Barnosky, A.D., N. Matzke <i>et al</i></span> (2011) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ib.berkeley.edu/labs/barnosky/Barnosky%20et%20al%20Sixth%20Extinction%20Nature.pdf"><i>Has the Earth’s sixth mass extinction already arrived?</i></a> Nature 471:51-57. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fnature09678">10.1038/nature09678</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221104222848/https://ib.berkeley.edu/labs/barnosky/Barnosky%20et%20al%20Sixth%20Extinction%20Nature.pdf">Gearchiveerd</a> op 4 november 2022.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Crosby, A.W.</span>, 1986. Ecological Imperialism: The Biological Expansion of Europe, 900-1900. Cambridge University Press. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9780521336130" title="Speciaal:Boekbronnen/9780521336130">ISBN 9780521336130</a></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wwf.de/2014/dezember/gewinner-und-verlierer-2014/">Gewinner und Verlierer 2014</a>. Pressestelle WWF. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150929081411/http://www.wwf.de/2014/dezember/gewinner-und-verlierer-2014/">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2015-09-29">29 september 2015</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2016-02-01">1 februari 2016</span>. </span></span> </li> </ol></div></div> <p><b>Literatuur</b> </p> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">Brannen, Peter</span> (2017) <i>The Ends of the World. Volcanic Apocalypses, Lethal Oceans, and Our Quest to Understand Earth's Past Mass Extinctions</i>. New York : Harper Collins. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9780062364821" title="Speciaal:Boekbronnen/9780062364821">ISBN 9780062364821</a></span></li></ul> <p><b>Externe links</b> </p> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">Bond, D.P.G., P.B. Wignall et al.</span> (2015) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gsabulletin.gsapubs.org/content/early/2015/04/15/B31216.1.full.pdf+html"><i>An abrupt extinction in the Middle Permian (Capitanian) of the Boreal Realm (Spitsbergen) and its link to anoxia and acidification.</i></a> The Geological Society of America Bulletin. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1130%2FB31216.1">10.1130/B31216.1</a></li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Sheldon, N.D.</span> (2006) <i>Abrupt chemical weathering increase across the Permian-Triassic boundary.</i> Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 231, p. 315-321. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">DOI</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.palaeo.2005.09.001">10.1016/j.palaeo.2005.09.001</a></li></ul> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Uitsterven"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_uitsterven" title="Sjabloon:Navigatie uitsterven"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_uitsterven&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Uitsterven" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Uitsterven" title="Uitsterven">Uitsterven</a></div> <div class="navigatie-afb-groot noviewer"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Viviparus_glacialis_-_Rosmalen_-_Late_Tiglian.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Viviparus_glacialis_-_Rosmalen_-_Late_Tiglian.jpg/40px-Viviparus_glacialis_-_Rosmalen_-_Late_Tiglian.jpg" decoding="async" width="40" height="67" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Viviparus_glacialis_-_Rosmalen_-_Late_Tiglian.jpg/60px-Viviparus_glacialis_-_Rosmalen_-_Late_Tiglian.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Viviparus_glacialis_-_Rosmalen_-_Late_Tiglian.jpg/80px-Viviparus_glacialis_-_Rosmalen_-_Late_Tiglian.jpg 2x" data-file-width="594" data-file-height="996" /></a></span></div> <div class="navigatie-inhoud"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67785531">.mw-parser-output .navigatie-tabel{margin:0 auto 0 auto;text-align:left}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:right}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding-left:0.5em}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .navigatie-tabel tr{display:grid;grid-template-columns:1fr;width:100%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-tabel tr:last-of-type{margin-bottom:0}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:unset}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding:unset}}</style><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b>Algemene soortenlijsten:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Lijst_van_dinosauri%C3%ABrs" title="Lijst van dinosauriërs">dinosauriërs</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_uitgestorven_Mollusca" title="Lijst van uitgestorven Mollusca">Mollusca</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_uitgestorven_planten" title="Lijst van uitgestorven planten">planten</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Dieren, geografisch:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Lijst_van_uitgestorven_dieren_in_Europa" title="Lijst van uitgestorven dieren in Europa">Europa</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_uitgestorven_dieren_in_Vlaanderen" title="Lijst van uitgestorven dieren in Vlaanderen">Vlaanderen</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_uitgestorven_dieren_in_Nederland" title="Lijst van uitgestorven dieren in Nederland">Nederland</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_uitgestorven_dieren_in_Australi%C3%AB" title="Lijst van uitgestorven dieren in Australië">Australië</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_uitgestorven_dieren_in_Martinique_en_Guadeloupe" title="Lijst van uitgestorven dieren in Martinique en Guadeloupe">Martinique & Guadeloupe</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_uitgestorven_dieren_in_R%C3%A9union" title="Lijst van uitgestorven dieren in Réunion">Réunion</a></td></tr><tr><td class="links"><span class="nowrap"><b>Gerelateerde onderwerpen:</b></span></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Evolutie_(biologie)" title="Evolutie (biologie)">evolutie</a> · <a href="/wiki/Fossiel" title="Fossiel">fossielen</a> · <a href="/wiki/Populatiebiologie" title="Populatiebiologie">populatiebiologie</a> · <a href="/wiki/Uitsterven" title="Uitsterven">uitsterven</a> · <a class="mw-selflink selflink">massa-extinctie</a> · <a href="/wiki/Co-extinctie" title="Co-extinctie">co-extinctie</a> · <a href="/wiki/Biodiversiteit" title="Biodiversiteit">biodiversiteit</a> · <a href="/wiki/Bedreigde_soort" title="Bedreigde soort">bedreigde soort</a> · <a href="/wiki/Rode_lijst" title="Rode lijst">rode lijst</a></td></tr><tr><td class="links"><b><span class="nowrap">Grootste <a class="mw-selflink selflink">massa-extincties</a>:</span></b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Laat-Ordovicische_massa-extinctie" title="Laat-Ordovicische massa-extinctie">Laat-Ordovicische massa-extinctie</a> · <a href="/wiki/Laat-Devonische_extinctie" title="Laat-Devonische extinctie">Laat-Devonische extinctie</a> · <a href="/wiki/Perm-Trias-massa-extinctie" title="Perm-Trias-massa-extinctie">Perm-Trias-massa-extinctie</a> · <a href="/wiki/Trias-Jura-extinctie" title="Trias-Jura-extinctie">Trias-Jura-extinctie</a> · <a href="/wiki/Krijt-Paleogeengrens" title="Krijt-Paleogeengrens">Krijt-Paleogeengrens</a> · <a href="/wiki/Grande_coupure" title="Grande coupure">Eoceen-Oligoceen-massa-extinctie</a></td></tr></tbody></table> </div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67837862"> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Biogeografie"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_biogeografisch" title="Sjabloon:Navigatie biogeografisch"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_biogeografisch&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Biogeografie" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Biogeografie" title="Biogeografie">Biogeografie</a></div> <div class="navigatie-inhoud"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b><a href="/wiki/Bioom" title="Bioom">Bioom</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Tropisch_bos" title="Tropisch bos">tropisch bos</a> · <a href="/wiki/Loofbos" title="Loofbos">loofbos</a> · <a href="/wiki/Naaldbos" title="Naaldbos">naaldbos</a> · <a href="/wiki/Grasland" title="Grasland">grasland</a> · <a href="/wiki/Woestijn" title="Woestijn">woestijn</a> · <a href="/wiki/Toendra" title="Toendra">toendra</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/World_Wide_Fund_for_Nature" title="World Wide Fund for Nature">WWF</a>-<a href="/wiki/Bioom" title="Bioom">bioom</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Tropisch_of_subtropisch_regenwoud" class="mw-redirect" title="Tropisch of subtropisch regenwoud">Tropisch of subtropisch regenwoud</a> · <a href="/wiki/Tropisch_of_subtropisch_droog_woud" title="Tropisch of subtropisch droog woud">Tropisch of subtropisch droog woud</a> · <a href="/wiki/Tropisch_of_subtropisch_naaldwoud" title="Tropisch of subtropisch naaldwoud">Tropisch of subtropisch naaldwoud</a> · <a href="/wiki/Gematigd_loofbos_of_gemengd_bos" title="Gematigd loofbos of gemengd bos">Gematigd loofbos of gemengd bos</a> · <a href="/wiki/Gematigd_naaldwoud" title="Gematigd naaldwoud">Gematigd naaldwoud</a> · <a href="/wiki/Taiga" title="Taiga">Taiga</a> · <a href="/wiki/Tropisch_of_subtropisch_grasland,_savanne_of_struweel" title="Tropisch of subtropisch grasland, savanne of struweel">Tropisch of subtropisch grasland, savanne of struweel</a> · <a href="/wiki/Gematigd_grasland,_savanne_of_struweel" title="Gematigd grasland, savanne of struweel">Gematigd grasland, savanne of struweel</a> · <a href="/wiki/Overstromende_graslanden_en_savannes" title="Overstromende graslanden en savannes">Overstromende graslanden en savannes</a> · <a href="/wiki/Berggraslanden_en_-struwelen" title="Berggraslanden en -struwelen">Berggraslanden en -struwelen</a> · <a href="/wiki/Toendra" title="Toendra">Toendra</a> · <a href="/wiki/Mediterrane_bossen,_bosland_en_struwelen" title="Mediterrane bossen, bosland en struwelen">Mediterrane bossen, bosland en struwelen</a> · <a href="/wiki/Woestijnen_en_droge_struwelen" title="Woestijnen en droge struwelen">Woestijnen en droge struwelen</a> · <a href="/wiki/Mangrove" title="Mangrove">Mangrove</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/Ecozone" title="Ecozone">Ecozone</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Afrotropisch_gebied" title="Afrotropisch gebied">Afrotropisch gebied</a> · <a href="/wiki/Australaziatisch_gebied" title="Australaziatisch gebied">Australaziatisch gebied</a> · <a href="/wiki/Nearctisch_gebied" title="Nearctisch gebied">Nearctisch gebied</a> · <a href="/wiki/Neotropisch_gebied" title="Neotropisch gebied">Neotropisch gebied</a> · <a href="/wiki/Ori%C3%ABntaals_gebied" title="Oriëntaals gebied">Oriëntaals gebied</a> · <a href="/wiki/Palearctisch_gebied" title="Palearctisch gebied">Palearctisch gebied</a> · <a href="/wiki/Oceanisch_gebied" title="Oceanisch gebied">Oceanisch gebied</a> · <a href="/wiki/Antarctisch_gebied" title="Antarctisch gebied">Antarctisch gebied</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/Florarijk" title="Florarijk">Florarijken</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Holarctis" class="mw-redirect" title="Holarctis">Holarctis</a> · <a href="/wiki/Neotropis" class="mw-redirect" title="Neotropis">Neotropis</a> · <a href="/wiki/Paleotropis" title="Paleotropis">Paleotropis</a> · <a href="/wiki/Capensis" class="mw-redirect" title="Capensis">Capensis</a> · <a href="/wiki/Australis" class="mw-redirect" title="Australis">Australis</a> · <a href="/wiki/Antarctische_flora" title="Antarctische flora">Antarctis</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/Biogeografie" title="Biogeografie">Biogeografie</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Adventief_(biogeografie)" title="Adventief (biogeografie)">adventief</a> · <a href="/wiki/Archeofyt" title="Archeofyt">archeofyt</a> · <a href="/wiki/Autochtoon_(biogeografie)" title="Autochtoon (biogeografie)">autochtoon</a> · <a href="/wiki/Verspreidingsgebied" title="Verspreidingsgebied">areaal</a> · <a href="/wiki/Beschermingsstatus" title="Beschermingsstatus">beschermingsstatus</a> · <a href="/wiki/Cultuurvolger" title="Cultuurvolger">cultuurvolger</a> · <a href="/wiki/Disjunct_verspreidingsgebied" title="Disjunct verspreidingsgebied">disjunct verspreidingsgebied</a> · <a href="/wiki/Eilandbiogeografie" title="Eilandbiogeografie">eilandbiogeografie</a> · <a href="/wiki/Endemie_(biogeografie)" title="Endemie (biogeografie)">endemie</a> · <a href="/wiki/Exoot" title="Exoot">exoot</a> · <a href="/wiki/Uitsterven" title="Uitsterven">extinctie</a> · <a href="/wiki/Florarijk" title="Florarijk">florarijk</a> · <a href="/wiki/Floristiek" title="Floristiek">floristiek</a> · <a href="/wiki/Inburgering_(biogeografie)" title="Inburgering (biogeografie)">inburgering</a> · <a href="/wiki/Inheems_(taxon)" title="Inheems (taxon)">inheems</a> · <a href="/wiki/Invasieve_soort" title="Invasieve soort">invasieve soort</a> · <a href="/wiki/Kosmopolitische_verspreiding" title="Kosmopolitische verspreiding">kosmopolitische verspreiding</a> · <a class="mw-selflink selflink">massa-extinctie</a> · <a href="/wiki/Plantengeografie" title="Plantengeografie">plantengeografie</a> · <a href="/wiki/Rode_Lijst_van_de_IUCN" title="Rode Lijst van de IUCN">Rode Lijst van de IUCN</a> · <a href="/wiki/Status_(biogeografie)" title="Status (biogeografie)">status</a> · <a href="/wiki/Uitsterven" title="Uitsterven">uitsterven</a> · <a href="/wiki/Verspreidingsgebied" title="Verspreidingsgebied">verspreidingsgebied</a> · <a href="/wiki/Inburgering_(biogeografie)" title="Inburgering (biogeografie)">vestiging</a></td></tr></tbody></table> </div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67837862"> <div class="navigatie mw-collapsible mw-collapsed" role="navigation" aria-labelledby="Opwarming_van_de_Aarde" data-expandtext="Uitklappen" data-collapsetext="Inklappen"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_klimaatverandering" title="Sjabloon:Navigatie klimaatverandering"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/nl:Overleg_sjabloon:Navigatie_klimaatverandering" title="Overleg sjabloon"><img alt="Overleg sjabloon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_klimaatverandering&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Opwarming_van_de_Aarde" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Opwarming_van_de_Aarde" title="Opwarming van de Aarde">Opwarming van de Aarde</a></div> <div class="navigatie-inhoud mw-collapsible-content"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b>Algemeen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Broeikasgas" title="Broeikasgas">broeikasgas</a> · <a href="/wiki/Klimaatverandering" title="Klimaatverandering">klimaatverandering</a> · <a href="/wiki/Klimaatcrisis" title="Klimaatcrisis">klimaatcrisis</a> · <a href="/wiki/Systeem_Aarde" title="Systeem Aarde">systeem Aarde</a> · <a href="/wiki/Koolstofdioxide" title="Koolstofdioxide">koolstofdioxide</a> · <a href="/wiki/Stikstofoxide" title="Stikstofoxide">stikstofoxiden</a> · <a href="/wiki/Methaan" title="Methaan">methaan</a> · <a href="/wiki/Most_Affected_People_and_Areas" title="Most Affected People and Areas">Most Affected People and Areas</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/Gevolgen_van_de_opwarming_van_de_Aarde" title="Gevolgen van de opwarming van de Aarde">Fenomenen</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Antropoceen" title="Antropoceen">antropoceen</a> · <a href="/wiki/Droogte" title="Droogte">droogte</a> · <a href="/wiki/Extreem_weer" title="Extreem weer">extreem weer</a> · <a href="/wiki/Flitsdroogte" title="Flitsdroogte">flitsdroogte</a> · <a href="/wiki/Hittegolf" title="Hittegolf">hittegolf</a> · <a href="/wiki/Verwoestijning" title="Verwoestijning">verwoestijning</a> · <a href="/wiki/Waterschaarste" title="Waterschaarste">waterschaarste</a> · <a href="/wiki/Zeespiegelstijging" title="Zeespiegelstijging">zeespiegelstijging</a> · <a href="/wiki/Kantelpunten_in_het_klimaat" title="Kantelpunten in het klimaat">kantelpunten in het klimaat</a> · <a href="/wiki/Klimaatvluchteling" title="Klimaatvluchteling">klimaatvluchteling</a> · <a href="/wiki/Terugtrekking_van_gletsjers_sinds_1850" title="Terugtrekking van gletsjers sinds 1850">terugtrekking van gletsjers sinds 1850</a> · <a href="/wiki/Global_dimming" title="Global dimming">global dimming</a> · <a href="/wiki/Gat_in_de_ozonlaag#Samenhang_broeikaseffect_en_ozonafbraak" title="Gat in de ozonlaag">gat in de ozonlaag</a> · <a class="mw-selflink selflink">massa-extinctie</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Internationaal overleg:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Kopenhagen_2009#Akkoord_van_Kopenhagen" title="Klimaatconferentie van Kopenhagen 2009">Akkoord van Kopenhagen</a> · <a href="/wiki/Akkoord_van_Parijs" title="Akkoord van Parijs">Akkoord van Parijs</a> · <a href="/wiki/Desertificatieverdrag" title="Desertificatieverdrag">Desertificatieverdrag</a> · <a href="/wiki/Europees_systeem_voor_emissiehandel" title="Europees systeem voor emissiehandel">Europees systeem voor emissiehandel</a> · <i><a href="/wiki/Forests_Now_Declaration" title="Forests Now Declaration">Forests Now Declaration</a></i> · <i><a href="/wiki/Klimaatfonds#Green_Climate_Fund" title="Klimaatfonds">Green Climate Fund</a></i> · <i><a href="/wiki/Intergovernmental_Panel_on_Climate_Change" title="Intergovernmental Panel on Climate Change">Intergovernmental Panel on Climate Change</a></i> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Kopenhagen_2009" title="Klimaatconferentie van Kopenhagen 2009">Klimaatconferentie van Kopenhagen 2009</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Lima_2014" title="Klimaatconferentie van Lima 2014">Klimaatconferentie van Lima 2014 (COP-20)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Parijs_2015" title="Klimaatconferentie van Parijs 2015">Klimaatconferentie van Parijs 2015 (COP-21)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Marrakesh_2016" title="Klimaatconferentie van Marrakesh 2016">Klimaatconferentie van Marrakesh 2016 (COP-22)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Bonn_2017" title="Klimaatconferentie van Bonn 2017">Klimaatconferentie van Bonn 2017 (COP-23)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Katowice_2018" title="Klimaatconferentie van Katowice 2018">Klimaatconferentie van Katowice 2018 (COP24)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Madrid_2019" title="Klimaatconferentie van Madrid 2019">Klimaatconferentie van Madrid 2019 (COP25)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Glasgow_2021" title="Klimaatconferentie van Glasgow 2021">Klimaatconferentie van Glasgow 2021 (COP26)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Sharm-el-Sheikh_2022" title="Klimaatconferentie van Sharm-el-Sheikh 2022">Klimaatconferentie van Sharm-el-Sheikh 2022 (COP27)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Dubai_2023" title="Klimaatconferentie van Dubai 2023">Klimaatconferentie van Dubai (COP28)</a> · <a href="/wiki/Klimaatconferentie_van_Bakoe_2024" title="Klimaatconferentie van Bakoe 2024">Klimaatconferentie van Bakoe (COP29)</a> · <a href="/wiki/Klimaatverdrag" title="Klimaatverdrag">Klimaatverdrag (UNFCCC)</a> · <a href="/wiki/Kyoto-protocol" title="Kyoto-protocol">Kyoto-protocol</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Maatregelen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Bebossing" title="Bebossing">bebossing</a> · <a href="/wiki/BECCS" title="BECCS">BECCS</a> · <a href="/wiki/CO2-afvang_en_-opslag" class="mw-redirect" title="CO2-afvang en -opslag">CO<sub>2</sub>-afvang en -opslag</a> · <a href="/wiki/CO2-belasting" title="CO2-belasting">CO<sub>2</sub>-belasting</a> · <a href="/wiki/Duurzame_ontwikkeling" title="Duurzame ontwikkeling">duurzame ontwikkeling</a> · <a href="/wiki/Emissiehandel" title="Emissiehandel">emissiehandel</a> · <a href="/wiki/Energiebesparing" title="Energiebesparing">energiebesparing</a> · <a href="/wiki/Energietransitie" title="Energietransitie">energietransitie</a> · <a href="/wiki/Europese_klimaatwet" title="Europese klimaatwet">Europese klimaatwet</a> · <a href="/wiki/Geo-engineering" title="Geo-engineering">geo-engineering</a> · <a href="/wiki/Green_New_Deal" title="Green New Deal">Green New Deal</a> · <a href="/wiki/Kerosinetaks" title="Kerosinetaks">kerosinetaks</a> · <a href="/wiki/Klimaatadaptatie" title="Klimaatadaptatie">klimaatadaptatie</a> · <a href="/wiki/Klimaatmitigatie" title="Klimaatmitigatie">klimaatmitigatie</a> · <a href="/wiki/Klimaatneutraal" title="Klimaatneutraal">klimaatneutraal</a> · <a href="/wiki/Klimaatrechtspraak" title="Klimaatrechtspraak">klimaatrechtspraak</a> · <a href="/wiki/Klimaatwet" title="Klimaatwet">klimaatwet</a> · <a href="/wiki/Koolstofput" title="Koolstofput">koolstofput</a> · <a href="/wiki/Zonnestralingsbeheer" title="Zonnestralingsbeheer">zonnestralingsbeheer</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Metingen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Hockeystickcurve" title="Hockeystickcurve">Hockeystickcurve</a> · <a href="/wiki/Keelingcurve" title="Keelingcurve">Keelingcurve</a> · <i><a href="/wiki/Mauna_Loa_Observatorium" title="Mauna Loa Observatorium">Mauna Loa Observatorium</a></i> · <a href="/wiki/Ny-%C3%85lesund" title="Ny-Ålesund">Ny-Ålesund</a> · <i><a href="/wiki/State_of_the_Climate" title="State of the Climate">State of the Climate</a></i> · <a href="/wiki/Temperatuurstijging_in_het_noordpoolgebied" title="Temperatuurstijging in het noordpoolgebied">Temperatuurstijging in het noordpoolgebied</a> · <a href="/wiki/Wereld_Meteorologische_Organisatie" title="Wereld Meteorologische Organisatie">Wereld Meteorologische Organisatie</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Onderzoek:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Algemeen_circulatiemodel" title="Algemeen circulatiemodel">Algemeen circulatiemodel</a> (ACM, GCM) · <i><a href="/wiki/Climate_Change_Performance_Index" title="Climate Change Performance Index">Climate Change Performance Index</a></i> · <i><a href="/wiki/Climate_Action_Tracker" title="Climate Action Tracker">Climate Action Tracker</a></i> · <a href="/wiki/Gaia-hypothese" title="Gaia-hypothese">Gaia-hypothese</a> · <a href="/wiki/IPCC-rapport_2014" title="IPCC-rapport 2014">IPCC-rapport 2014</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_klimaatwetenschappers" title="Lijst van klimaatwetenschappers">Lijst van klimaatwetenschappers</a> · <a href="/wiki/Planetaire_grenzen" title="Planetaire grenzen">Planetaire grenzen</a> · <a href="/wiki/RCP_scenario%27s" title="RCP scenario's">RCP scenario's</a> · <i><a href="/wiki/Stern_Review" title="Stern Review">Stern Review</a></i> · <i><a href="/wiki/Tellus_Institute_(Boston)" title="Tellus Institute (Boston)">Tellus Institute</a></i></td></tr><tr><td class="links"><b>Overheidsprogramma's:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Deltaprogramma" title="Deltaprogramma">Deltaprogramma</a> · <a href="/wiki/Energieakkoord_voor_duurzame_groei" title="Energieakkoord voor duurzame groei">Energieakkoord voor duurzame groei</a> · <a href="/wiki/Energiebox" title="Energiebox">Energiebox</a> · <a href="/wiki/Europese_Green_Deal" title="Europese Green Deal">Europese Green Deal</a> · <i><a href="/wiki/Green_New_Deal" title="Green New Deal">Green New Deal</a></i> · <a href="/wiki/Klimaatbos" title="Klimaatbos">klimaatbos</a> · <a href="/wiki/Klimaatnoodtoestand" title="Klimaatnoodtoestand">klimaatnoodtoestand</a> · <a href="/wiki/Nationaal_emissieplafond" title="Nationaal emissieplafond">Nationaal emissieplafond</a> · <a href="/wiki/Nederlandse_Emissieautoriteit" title="Nederlandse Emissieautoriteit">Nederlandse Emissieautoriteit</a> · <a href="/wiki/Sigmaplan" title="Sigmaplan">Sigmaplan</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Opinie en controverse:</b></td><td class="rechts"><i><a href="/wiki/Climategate" title="Climategate">Climategate</a></i> · <a href="/wiki/Controverse_over_de_opwarming_van_de_Aarde" title="Controverse over de opwarming van de Aarde">Controverse over de opwarming van de Aarde</a> · <i><a href="/wiki/Koch_Industries" title="Koch Industries">Koch Industries</a></i></td></tr><tr><td class="links"><b>Sociale actie & media:</b></td><td class="rechts"><i><a href="/wiki/An_Inconvenient_Truth" title="An Inconvenient Truth">An Inconvenient Truth</a></i> · <a href="/wiki/Dikketruiendag_en_Warmetruiendag" class="mw-redirect" title="Dikketruiendag en Warmetruiendag">Dikketruiendag en Warmetruiendag</a> · <i><a href="/wiki/Earth_Hour" title="Earth Hour">Earth Hour</a></i> · <i><a href="/wiki/Earth_Overshoot_Day" title="Earth Overshoot Day">Earth Overshoot Day</a></i> · <i><a href="/wiki/Energy_Survival" title="Energy Survival">Energy Survival</a></i> · <a href="/wiki/Klimaatactivist_in_de_politiek" title="Klimaatactivist in de politiek">Klimaatactivist in de politiek</a> (boek) · <a href="/wiki/Klimaatrechtvaardigheid" title="Klimaatrechtvaardigheid">Klimaatrechtvaardigheid</a> · <a href="/wiki/Klimaatvisualisatie" title="Klimaatvisualisatie">Klimaatvisualisatie</a> · <i><a href="/wiki/Live_Earth" title="Live Earth">Live Earth</a></i> · <a href="/wiki/Internationaal_pooljaar" title="Internationaal pooljaar">pooljaar</a> (2007-2009) · <a href="/wiki/Vleesloze_dag" title="Vleesloze dag">Vleesloze dag</a> · <a href="/wiki/Klimaatbeweging" title="Klimaatbeweging">Klimaatbeweging</a> · <a href="/wiki/Schoolstaking_voor_het_klimaat" title="Schoolstaking voor het klimaat">Schoolstaking voor het klimaat</a> · <a href="/wiki/Greta_Thunberg" title="Greta Thunberg">Greta Thunberg</a> · <a href="/wiki/Anuna_De_Wever" title="Anuna De Wever">Anuna De Wever</a> · <a href="/wiki/Het_Klimaatboek" title="Het Klimaatboek">Het Klimaatboek</a> · <a href="/wiki/Extinction_Rebellion" title="Extinction Rebellion">Extinction Rebellion</a> · <a href="/wiki/Grootouders_voor_het_Klimaat" title="Grootouders voor het Klimaat">Grootouders voor het Klimaat</a></td></tr></tbody></table> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Massa-extinctie&oldid=67960334">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Massa-extinctie&oldid=67960334</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Massa-extinctie" title="Categorie:Massa-extinctie">Massa-extinctie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Biogeografie" title="Categorie:Biogeografie">Biogeografie</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 13 aug 2024 om 13:53.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Massa-extinctie&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-694cf4987f-l6jqd","wgBackendResponseTime":157,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.141","walltime":"0.201","ppvisitednodes":{"value":2486,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":52287,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":25716,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":11251,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 116.937 1 -total"," 44.32% 51.832 1 Sjabloon:Appendix"," 41.51% 48.542 1 Sjabloon:References"," 30.46% 35.621 2 Sjabloon:Navigatie"," 23.62% 27.620 1 Sjabloon:Navigatie_uitsterven"," 19.98% 23.365 3 Sjabloon:Navigatie/Tabel"," 12.88% 15.067 1 Sjabloon:Citeer_tijdschrift"," 11.44% 13.377 1 Sjabloon:Navigatie_biogeografisch"," 6.40% 7.485 1 Sjabloon:Navigatie_klimaatverandering"," 5.44% 6.365 1 Sjabloon:Taal-en"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.004","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":688751,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-6b7f745dd4-pfdnq","timestamp":"20241125131854","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Massa-extinctie","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Massa-extinctie","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q55814","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q55814","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-01-05T18:32:06Z","dateModified":"2024-08-13T12:53:22Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/4d\/Phanerozoic_Biodiversity.svg","headline":"massaal uitsterven van organismen"}</script> </body> </html>