CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="mr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>जर्मनी - विकिपीडिया</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )mrwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9", "०\t१\t२\t३\t४\t५\t६\t७\t८\t९"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","जानेवारी","फेब्रुवारी","मार्च","एप्रिल","मे","जून","जुलै","ऑगस्ट","सप्टेंबर","ऑक्टोबर","नोव्हेंबर","डिसेंबर"],"wgRequestId":"bff6a51b-8669-4ccd-a49c-9695d174c3e8","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"जर्मनी","wgTitle":"जर्मनी","wgCurRevisionId":2497099,"wgRevisionId":2497099,"wgArticleId":5518,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["CS1 इंग्रजी-भाषा स्रोत (en)","Webarchive template wayback links","मृत बाह्य दुवे असणारे सर्व लेख", "साच्यात दिनांकाचा अवैध प्राचल असणारे लेख","CS1 जर्मन-भाषा स्रोत (de)","CS1 errors: dates","मृत बाह्य दुवे असणारे लेख from January 2023","कायमचे मृत बाह्य दुवे असणारे लेख","२००८ मधील मुखपृष्ठ सदर लेख","मुखपृष्ठ सदर लेख","जर्मनी","युरोपातील देश","उत्तर गोलार्धातील देश","जी-२० सदस्य देश"],"wgPageViewLanguage":"mr","wgPageContentLanguage":"mr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"जर्मनी","wgRelevantArticleId":5518,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive": true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"mr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"mr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q183","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["architecture","bitness","brands","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready", "user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.ProtectionIndicators","ext.gadget.AdvancedSiteNotices","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init", "ext.visualEditor.targetLoader","ext.shortUrl","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=mr&modules=ext.cite.styles%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=mr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=mr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.3"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/1200px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/800px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="533"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/640px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="427"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="जर्मनी - विकिपीडिया"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//mr.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="लिहा" href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="विकिपीडिया (mr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//mr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.mr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="विकिपीडिया अ‍ॅटम रसद (Atom Feed)" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%A1%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%AC%E0%A4%A6%E0%A4%B2&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-जर्मनी rootpage-जर्मनी skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Main menu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Main menu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Main menu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">hide</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> सुचालन </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0" title="मुखपृष्ठाला भेट द्या [z]" accesskey="z"><span>मुखपृष्ठ</span></a></li><li id="n-धूळपाटी" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%A7%E0%A5%82%E0%A4%B3%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A5%80/%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%B3_%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80"><span>धूळपाटी</span></a></li><li id="n-कार्यशाळा" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF:%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B3%E0%A4%BE"><span>कार्यशाळा</span></a></li><li id="n-साहाय्य/मदतकेंद्र" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8D%E0%A4%AF:%E0%A4%86%E0%A4%B6%E0%A4%AF"><span>साहाय्य/मदतकेंद्र</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%A1%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%AC%E0%A4%A6%E0%A4%B2" title="विकिवरील अलीकडील बदलांची यादी [r]" accesskey="r"><span>अलीकडील बदल</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%A3%E0%A4%A4%E0%A5%87%E0%A4%B9%E0%A5%80" title="कोणतेही पान पाहा [x]" accesskey="x"><span>अविशिष्ट लेख</span></a></li><li id="n-चावडी" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%A1%E0%A5%80"><span>चावडी</span></a></li><li id="n-दूतावास-(Embassy)" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%86%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF_%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B8"><span>दूतावास (Embassy)</span></a></li><li id="n-ऑनलाइन-शब्दकोश" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B0_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AA/%E0%A4%91%E0%A4%A8%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%B6_%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80"><span>ऑनलाइन शब्दकोश</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="मराठी विकिपीडिया" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hi.svg" style="width: 7.5em; height: 1.75em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="एक मुक्त ज्ञानकोश" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-mr.svg" width="79" height="18" style="width: 4.9375em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7%E0%A4%BE" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="विकिपीडिया शोधा [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>शोध</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="शोधा विकिपीडिया" aria-label="शोधा विकिपीडिया" autocapitalize="sentences" title="विकिपीडिया शोधा [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="विशेष:शोधा"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">शोधा</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="वैयक्तिक साधने"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Appearance" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Appearance</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_mr.wikipedia.org&uselang=mr" class=""><span>दान</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%82%E0%A4%A6&returnto=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="आम्ही आपणास खाते उघडून आल्याची नोंद करण्यास प्रोत्साहीत करत आहोत;अर्थातच, ते नेहमीच आवश्यक नाही." class=""><span>नवीन खाते तयार करा</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%B6&returnto=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="आपणांस सनोंद प्रवेशासाठी प्रोत्साहीत करण्यात येत आहे;अर्थातच, ते अनिवार्य नाही. [o]" accesskey="o" class=""><span>प्रवेश करा(लॉग इन करा)</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="More options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="वैयक्तिक साधने" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">वैयक्तिक साधने</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_mr.wikipedia.org&uselang=mr"><span>दान</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%82%E0%A4%A6&returnto=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="आम्ही आपणास खाते उघडून आल्याची नोंद करण्यास प्रोत्साहीत करत आहोत;अर्थातच, ते नेहमीच आवश्यक नाही."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>नवीन खाते तयार करा</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%B6&returnto=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="आपणांस सनोंद प्रवेशासाठी प्रोत्साहीत करण्यात येत आहे;अर्थातच, ते अनिवार्य नाही. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>प्रवेश करा(लॉग इन करा)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages for logged out editors <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8D%E0%A4%AF:Introduction" aria-label="Learn more about editing"><span>learn more</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%87_%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="या अंकपत्त्यावरुन झालेले संपादन [y]" accesskey="y"><span>योगदान</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%9A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BE" title="या अंकपत्त्यापासून झालेल्या संपादनांबद्दल चर्चा [n]" accesskey="n"><span>चर्चा पान</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contents" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contents</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">hide</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Beginning</div> </a> </li> <li id="toc-इतिहास" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#इतिहास"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१</span> <span>इतिहास</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-इतिहास-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle इतिहास subsection</span> </button> <ul id="toc-इतिहास-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-नावाची_व्युत्पत्ती" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#नावाची_व्युत्पत्ती"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१.१</span> <span>नावाची व्युत्पत्ती</span> </div> </a> <ul id="toc-नावाची_व्युत्पत्ती-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-प्रागैतिहासिक_कालखंड" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#प्रागैतिहासिक_कालखंड"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१.२</span> <span>प्रागैतिहासिक कालखंड</span> </div> </a> <ul id="toc-प्रागैतिहासिक_कालखंड-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-पवित्र_रोमन_साम्राज्य" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#पवित्र_रोमन_साम्राज्य"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१.३</span> <span>पवित्र रोमन साम्राज्य</span> </div> </a> <ul id="toc-पवित्र_रोमन_साम्राज्य-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-जर्मन_साम्राज्य_(सन_१८७१_-_सन_१९१८)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#जर्मन_साम्राज्य_(सन_१८७१_-_सन_१९१८)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१.४</span> <span>जर्मन साम्राज्य (सन १८७१ - सन १९१८)</span> </div> </a> <ul id="toc-जर्मन_साम्राज्य_(सन_१८७१_-_सन_१९१८)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-वायमार_प्रजासत्ताक_(इ.स._१९१९_-_इ.स._१९३३)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#वायमार_प्रजासत्ताक_(इ.स._१९१९_-_इ.स._१९३३)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१.५</span> <span>वायमार प्रजासत्ताक (इ.स. १९१९ - इ.स. १९३३)</span> </div> </a> <ul id="toc-वायमार_प्रजासत्ताक_(इ.स._१९१९_-_इ.स._१९३३)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-नाझी_राजवट_व_दुसरे_महायुद्ध_(इ.स._१९३३_-_इ.स._१९४५)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#नाझी_राजवट_व_दुसरे_महायुद्ध_(इ.स._१९३३_-_इ.स._१९४५)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१.६</span> <span>नाझी राजवट व दुसरे महायुद्ध (इ.स. १९३३ - इ.स. १९४५)</span> </div> </a> <ul id="toc-नाझी_राजवट_व_दुसरे_महायुद्ध_(इ.स._१९३३_-_इ.स._१९४५)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-फाळणी_ते_एकीकरण_(इ.स._१९४५_-_इ.स._१९८९)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#फाळणी_ते_एकीकरण_(इ.स._१९४५_-_इ.स._१९८९)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१.७</span> <span>फाळणी ते एकीकरण (इ.स. १९४५ - इ.स. १९८९)</span> </div> </a> <ul id="toc-फाळणी_ते_एकीकरण_(इ.स._१९४५_-_इ.स._१९८९)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-भूगोल" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#भूगोल"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">२</span> <span>भूगोल</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-भूगोल-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle भूगोल subsection</span> </button> <ul id="toc-भूगोल-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-चतुःसीमा" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#चतुःसीमा"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">२.१</span> <span>चतुःसीमा</span> </div> </a> <ul id="toc-चतुःसीमा-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-हवामान" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#हवामान"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">२.२</span> <span>हवामान</span> </div> </a> <ul id="toc-हवामान-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-मोठी_शहरे" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#मोठी_शहरे"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">२.३</span> <span>मोठी शहरे</span> </div> </a> <ul id="toc-मोठी_शहरे-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-जर्मनीतील_राज्ये" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#जर्मनीतील_राज्ये"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">२.४</span> <span>जर्मनीतील राज्ये</span> </div> </a> <ul id="toc-जर्मनीतील_राज्ये-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-वाहतूक_आणि_दळणवळण_व्यवस्था" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#वाहतूक_आणि_दळणवळण_व्यवस्था"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३</span> <span>वाहतूक आणि दळणवळण व्यवस्था</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-वाहतूक_आणि_दळणवळण_व्यवस्था-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle वाहतूक आणि दळणवळण व्यवस्था subsection</span> </button> <ul id="toc-वाहतूक_आणि_दळणवळण_व्यवस्था-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-रस्ते" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#रस्ते"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३.१</span> <span>रस्ते</span> </div> </a> <ul id="toc-रस्ते-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-लोहमार्ग" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#लोहमार्ग"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३.२</span> <span>लोहमार्ग</span> </div> </a> <ul id="toc-लोहमार्ग-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-विमानवाहतूक" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#विमानवाहतूक"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३.३</span> <span>विमानवाहतूक</span> </div> </a> <ul id="toc-विमानवाहतूक-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-जलमार्ग" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#जलमार्ग"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३.४</span> <span>जलमार्ग</span> </div> </a> <ul id="toc-जलमार्ग-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-सामाजिक" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#सामाजिक"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">४</span> <span>सामाजिक</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-सामाजिक-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle सामाजिक subsection</span> </button> <ul id="toc-सामाजिक-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-धर्म" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#धर्म"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">४.१</span> <span>धर्म</span> </div> </a> <ul id="toc-धर्म-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-शिक्षण" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#शिक्षण"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">४.२</span> <span>शिक्षण</span> </div> </a> <ul id="toc-शिक्षण-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-सणवार_व_उत्सव" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#सणवार_व_उत्सव"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">४.३</span> <span>सणवार व उत्सव</span> </div> </a> <ul id="toc-सणवार_व_उत्सव-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-खेळ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#खेळ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">५</span> <span>खेळ</span> </div> </a> <ul id="toc-खेळ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-राजकारण" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#राजकारण"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">६</span> <span>राजकारण</span> </div> </a> <ul id="toc-राजकारण-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-अर्थतंत्र" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#अर्थतंत्र"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">७</span> <span>अर्थतंत्र</span> </div> </a> <ul id="toc-अर्थतंत्र-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-विज्ञान_व_तंत्रज्ञान" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#विज्ञान_व_तंत्रज्ञान"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">८</span> <span>विज्ञान व तंत्रज्ञान</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-विज्ञान_व_तंत्रज्ञान-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle विज्ञान व तंत्रज्ञान subsection</span> </button> <ul id="toc-विज्ञान_व_तंत्रज्ञान-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-महत्त्वाचे_शोध" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#महत्त्वाचे_शोध"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">८.१</span> <span>महत्त्वाचे शोध</span> </div> </a> <ul id="toc-महत्त्वाचे_शोध-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-संस्कृती" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#संस्कृती"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">९</span> <span>संस्कृती</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-संस्कृती-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle संस्कृती subsection</span> </button> <ul id="toc-संस्कृती-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-संगीत" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#संगीत"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">९.१</span> <span>संगीत</span> </div> </a> <ul id="toc-संगीत-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-साहित्य" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#साहित्य"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">९.२</span> <span>साहित्य</span> </div> </a> <ul id="toc-साहित्य-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-तत्त्वज्ञान" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#तत्त्वज्ञान"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">९.३</span> <span>तत्त्वज्ञान</span> </div> </a> <ul id="toc-तत्त्वज्ञान-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-पर्यटन" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#पर्यटन"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१०</span> <span>पर्यटन</span> </div> </a> <ul id="toc-पर्यटन-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-चित्रदालन" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#चित्रदालन"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">११</span> <span>चित्रदालन</span> </div> </a> <ul id="toc-चित्रदालन-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-संदर्भ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#संदर्भ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१२</span> <span>संदर्भ</span> </div> </a> <ul id="toc-संदर्भ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-स्रोत_व_आभार" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#स्रोत_व_आभार"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१३</span> <span>स्रोत व आभार</span> </div> </a> <ul id="toc-स्रोत_व_आभार-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contents" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">जर्मनी</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in ३०६ languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-306" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">३०६ languages</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B0" title="Германиа – अबखेजियन" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Германиа" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="अबखेजियन" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Jeureuman" title="Jeureuman – अचीनी" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Jeureuman" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="अचीनी" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5" title="Германие – अडिघे" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Германие" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="अडिघे" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Duitsland" title="Duitsland – अफ्रिकान्स" lang="af" hreflang="af" data-title="Duitsland" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="अफ्रिकान्स" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Deutschland" title="Deutschland – स्विस जर्मन" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Deutschland" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="स्विस जर्मन" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%80%E1%88%AD%E1%88%98%E1%8A%95" title="ጀርመን – अम्हारिक" lang="am" hreflang="am" data-title="ጀርመን" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="अम्हारिक" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ami mw-list-item"><a href="https://ami.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Amis" lang="ami" hreflang="ami" data-title="Germany" data-language-autonym="Pangcah" data-language-local-name="Amis" class="interlanguage-link-target"><span>Pangcah</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – अर्गोनीज" lang="an" hreflang="an" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="अर्गोनीज" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/%C3%9Eeodscland" title="Þeodscland – पुरातन इंग्रजी" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Þeodscland" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="पुरातन इंग्रजी" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Jameni" title="Jameni – ओबोलो" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Jameni" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="ओबोलो" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – अंगिका" lang="anp" hreflang="anp" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="अंगिका" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="ألمانيا – अरबी" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ألمانيا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="अरबी" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%93%DC%AA%DC%A1%DC%A2" title="ܓܪܡܢ – अ‍ॅरेमाइक" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܓܪܡܢ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="अ‍ॅरेमाइक" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="ألمانيا – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="ألمانيا" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="المانيا – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="المانيا" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A7%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%80" title="জাৰ্মানী – आसामी" lang="as" hreflang="as" data-title="জাৰ্মানী" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="आसामी" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – अस्तुरियन" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="अस्तुरियन" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – अ‍ॅव्हेरिक" lang="av" hreflang="av" data-title="Германия" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="अ‍ॅव्हेरिक" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Germana" title="Germana – Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Germana" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – अवधी" lang="awa" hreflang="awa" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="अवधी" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Alima%C3%B1a" title="Alimaña – ऐमरा" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Alimaña" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="ऐमरा" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Almaniya" title="Almaniya – अझरबैजानी" lang="az" hreflang="az" data-title="Almaniya" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="अझरबैजानी" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="آلمان" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – बष्किर" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Германия" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="बष्किर" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – बालिनीज" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Jerman" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="बालिनीज" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Deitschland" title="Deitschland – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Deitschland" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Vuok%C4%ABt%C4%97j%C4%97" title="Vuokītėjė – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Vuokītėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F" title="Германія – बेलारुशियन" lang="be" hreflang="be" data-title="Германія" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="बेलारुशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%87%D1%87%D1%8B%D0%BD%D0%B0" title="Нямеччына – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Нямеччына" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/D%C3%A8tslan" title="Dètslan – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Dètslan" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – बल्गेरियन" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Германия" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="बल्गेरियन" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Jemani" title="Jemani – बिस्लामा" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Jemani" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="बिस्लामा" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%94%E1%80%AE%E1%80%81%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%91%E1%80%AE" title="ဂျာမနီခမ်းထီ – Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ဂျာမနီခမ်းထီ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Alima%C9%B2i" title="Alimaɲi – बाम्बारा" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Alimaɲi" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="बाम्बारा" class="interlanguage-link-target"><span>Bamanankan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BF" title="জার্মানি – बंगाली" lang="bn" hreflang="bn" data-title="জার্মানি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="बंगाली" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A0%E0%BD%87%E0%BD%A2%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BD%93%E0%BC%8D" title="འཇར་མན། – तिबेटी" lang="bo" hreflang="bo" data-title="འཇར་མན།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="तिबेटी" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BF" title="জার্মানি – Bishnupriya" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="জার্মানি" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="Bishnupriya" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Alamagn" title="Alamagn – ब्रेतॉन" lang="br" hreflang="br" data-title="Alamagn" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="ब्रेतॉन" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Njema%C4%8Dka" title="Njemačka – बोस्नियन" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Njemačka" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="बोस्नियन" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Jerman" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/%E1%A8%8D%E1%A8%99%E1%A8%91%E1%A8%86%E1%A8%8A" title="ᨍᨙᨑᨆᨊ – बगिनीस" lang="bug" hreflang="bug" data-title="ᨍᨙᨑᨆᨊ" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="बगिनीस" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Ugi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8" title="Германи – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Германи" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – कातालान" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="कातालान" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Alemania" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target"><span>Chavacano de Zamboanga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/D%C3%A1ik-gu%C3%B3k" title="Dáik-guók – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Dáik-guók" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%B9%D1%87%D0%BE%D1%8C" title="Девтойчоь – चेचेन" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Девтойчоь" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="चेचेन" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – सिबुआनो" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="सिबुआनो" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ch mw-list-item"><a href="https://ch.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – कॅमोरो" lang="ch" hreflang="ch" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Chamoru" data-language-local-name="कॅमोरो" class="interlanguage-link-target"><span>Chamoru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%A0%E1%8F%9B%E1%8F%A5" title="ᎠᏛᏥ – चेरोकी" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎠᏛᏥ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="चेरोकी" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chy mw-list-item"><a href="https://chy.wikipedia.org/wiki/Ma%27ev%C3%A9%27ho%27%C3%A9no" title="Ma'evé'ho'éno – शेयेन्न" lang="chy" hreflang="chy" data-title="Ma'evé'ho'éno" data-language-autonym="Tsetsêhestâhese" data-language-local-name="शेयेन्न" class="interlanguage-link-target"><span>Tsetsêhestâhese</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%95%DA%B5%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="ئەڵمانیا – मध्य कुर्दिश" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئەڵمانیا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="मध्य कुर्दिश" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – कॉर्सिकन" lang="co" hreflang="co" data-title="Germania" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="कॉर्सिकन" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Almaniya" title="Almaniya – क्राइमीन तुर्की" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Almaniya" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="क्राइमीन तुर्की" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/N%C4%9Bmecko" title="Německo – झेक" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Německo" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="झेक" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Niemieck%C3%B4" title="Niemieckô – काशुबियन" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Niemieckô" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="काशुबियन" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%A3%D0%BC%D1%8C%D1%86%D0%B8" title="Нѣмьци – चर्च स्लाव्हिक" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Нѣмьци" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="चर्च स्लाव्हिक" class="interlanguage-link-target"><span>Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8" title="Германи – चूवाश" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Германи" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="चूवाश" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Almaen" title="Yr Almaen – वेल्श" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Almaen" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="वेल्श" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="संपादन"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Tyskland" title="Tyskland – डॅनिश" lang="da" hreflang="da" data-title="Tyskland" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="डॅनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Deutschland" title="Deutschland – जर्मन" lang="de" hreflang="de" data-title="Deutschland" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="जर्मन" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Almanya" title="Almanya – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Almanya" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Nimska" title="Nimska – लोअर सोर्बियन" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Nimska" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="लोअर सोर्बियन" class="interlanguage-link-target"><span>Dolnoserbski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Jerman" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target"><span>Kadazandusun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%96%DE%A6%DE%83%DE%AA%DE%89%DE%A6%DE%82%DE%AA%DE%88%DE%A8%DE%8D%DE%A7%DE%8C%DE%B0" title="ޖަރުމަނުވިލާތް – दिवेही" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ޖަރުމަނުވިލާތް" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="दिवेही" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dz mw-list-item"><a href="https://dz.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%87%E0%BD%B1%E0%BD%A2%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BC%8B%E0%BD%93%E0%BD%B2" title="ཇཱར་མ་ནི – झोंगखा" lang="dz" hreflang="dz" data-title="ཇཱར་མ་ནི" data-language-autonym="ཇོང་ཁ" data-language-local-name="झोंगखा" class="interlanguage-link-target"><span>ཇོང་ཁ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ee mw-list-item"><a href="https://ee.wikipedia.org/wiki/Dzamanya" title="Dzamanya – एवे" lang="ee" hreflang="ee" data-title="Dzamanya" data-language-autonym="Eʋegbe" data-language-local-name="एवे" class="interlanguage-link-target"><span>Eʋegbe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1" title="Γερμανία – ग्रीक" lang="el" hreflang="el" data-title="Γερμανία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="ग्रीक" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Germ%C3%A2gna" title="Germâgna – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Germâgna" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – इंग्रजी" lang="en" hreflang="en" data-title="Germany" data-language-autonym="English" data-language-local-name="इंग्रजी" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Germanio" title="Germanio – एस्परान्टो" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Germanio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="एस्परान्टो" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="संपादन"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – स्पॅनिश" lang="es" hreflang="es" data-title="Alemania" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="स्पॅनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Saksamaa" title="Saksamaa – इस्टोनियन" lang="et" hreflang="et" data-title="Saksamaa" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="इस्टोनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – बास्क" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Alemania" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="बास्क" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان – फारसी" lang="fa" hreflang="fa" data-title="آلمان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="फारसी" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Almaanya" title="Almaanya – फुलाह" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Almaanya" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="फुलाह" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="recommended article"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Saksa" title="Saksa – फिनिश" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Saksa" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="फिनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/S%27aksamaa" title="S'aksamaa – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="S'aksamaa" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Jamani" title="Jamani – फिजियन" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Jamani" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="फिजियन" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/T%C3%BDskland" title="Týskland – फरोइज" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Týskland" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="फरोइज" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Allemagne" title="Allemagne – फ्रेंच" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Allemagne" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="फ्रेंच" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Alemagnes" title="Alemagnes – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Alemagnes" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Tj%C3%BCschl%C3%B6nj" title="Tjüschlönj – उत्तरी फ्रिशियन" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Tjüschlönj" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="उत्तरी फ्रिशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Gjermanie" title="Gjermanie – फ्रियुलियान" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Gjermanie" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="फ्रियुलियान" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/D%C3%BAtsl%C3%A2n" title="Dútslân – पश्चिमी फ्रिशियन" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Dútslân" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="पश्चिमी फ्रिशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Ghearm%C3%A1in" title="An Ghearmáin – आयरिश" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Ghearmáin" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="आयरिश" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/Germaniya" title="Germaniya – गागाउझ" lang="gag" hreflang="gag" data-title="Germaniya" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="गागाउझ" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9C%8B" title="德國 – गॅन चिनी" lang="gan" hreflang="gan" data-title="德國" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="गॅन चिनी" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Lanlmangn" title="Lanlmangn – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Lanlmangn" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/A%27_Ghearmailt" title="A' Ghearmailt – स्कॉटिश गेलिक" lang="gd" hreflang="gd" data-title="A' Ghearmailt" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="स्कॉटिश गेलिक" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – गॅलिशियन" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="गॅलिशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="آلمان" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Alem%C3%A1%C3%B1a" title="Alemáña – गुआरनी" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Alemáña" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="गुआरनी" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B8%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%B3%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%83%F0%90%8C%BA%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%BB%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%BD%F0%90%8C%B3" title="𐌸𐌹𐌿𐌳𐌹𐍃𐌺𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳 – गॉथिक" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌸𐌹𐌿𐌳𐌹𐍃𐌺𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="गॉथिक" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AB%80" title="જર્મની – गुजराती" lang="gu" hreflang="gu" data-title="જર્મની" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="गुजराती" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Ghermaan" title="Yn Ghermaan – मांक्स" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Ghermaan" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="मांक्स" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Jamus" title="Jamus – हौसा" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Jamus" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="हौसा" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Tet-koet" title="Tet-koet – हाक्का चिनी" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Tet-koet" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="हाक्का चिनी" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Kelem%C4%81nia" title="Kelemānia – हवाईयन" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Kelemānia" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="हवाईयन" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%92%D7%A8%D7%9E%D7%A0%D7%99%D7%94" title="גרמניה – हिब्रू" lang="he" hreflang="he" data-title="גרמניה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="हिब्रू" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – हिंदी" lang="hi" hreflang="hi" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="हिंदी" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Germany" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Njema%C4%8Dka" title="Njemačka – क्रोएशियन" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Njemačka" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="क्रोएशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/N%C4%9Bmska" title="Němska – अप्पर सॉर्बियन" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Němska" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="अप्पर सॉर्बियन" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Almay" title="Almay – हैतीयन क्रेओल" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Almay" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="हैतीयन क्रेओल" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/N%C3%A9metorsz%C3%A1g" title="Németország – हंगेरियन" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Németország" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="हंगेरियन" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա – आर्मेनियन" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Գերմանիա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="आर्मेनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Գերմանիա" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – इंटरलिंग्वा" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Germania" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="इंटरलिंग्वा" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Jereman" title="Jereman – इबान" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Jereman" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="इबान" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – इंडोनेशियन" lang="id" hreflang="id" data-title="Jerman" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="इंडोनेशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – इन्टरलिंग" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Germania" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="इन्टरलिंग" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9man%E1%BB%8B" title="Jémanị – ईग्बो" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Jémanị" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="ईग्बो" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Tuitchilan" title="Tuitchilan – इनूपियाक" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Tuitchilan" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="इनूपियाक" class="interlanguage-link-target"><span>Iñupiatun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – इलोको" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Alemania" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="इलोको" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D1%86%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%BE%D1%85%D0%BA" title="Немций мохк – इंगुश" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Немций мохк" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="इंगुश" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – इडौ" lang="io" hreflang="io" data-title="Germania" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="इडौ" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/%C3%9E%C3%BDskaland" title="Þýskaland – आईसलँडिक" lang="is" hreflang="is" data-title="Þýskaland" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="आईसलँडिक" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – इटालियन" lang="it" hreflang="it" data-title="Germania" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="इटालियन" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%94%AE%E1%92%AA%E1%93%82" title="ᔮᒪᓂ – इनुक्तीटुट" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᔮᒪᓂ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="इनुक्तीटुट" class="interlanguage-link-target"><span>ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%89%E3%82%A4%E3%83%84" title="ドイツ – जपानी" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ドイツ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="जपानी" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Joermani" title="Joermani – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Joermani" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/dotygu%27e" title="dotygu'e – लोज्बान" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="dotygu'e" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="लोज्बान" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – जावानीज" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Jerman" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="जावानीज" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" title="გერმანია – जॉर्जियन" lang="ka" hreflang="ka" data-title="გერმანია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="जॉर्जियन" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Germaniya" title="Germaniya – कारा-कल्पक" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Germaniya" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="कारा-कल्पक" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Lalman" title="Lalman – कबाइल" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Lalman" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="कबाइल" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B6%D1%8D%D1%80%D0%BC%D1%8D%D0%BD" title="Джэрмэн – कबार्डियन" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Джэрмэн" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="कबार्डियन" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Caama" title="Caama – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Caama" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Jami%CC%B1ni" title="Jami̱ni – त्याप" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Jami̱ni" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="त्याप" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Alemanyi" title="Alemanyi – काँगो" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Alemanyi" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="काँगो" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Jerman" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/Nj%C4%A9r%C4%A9mani" title="Njĩrĩmani – किकुयू" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Njĩrĩmani" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="किकुयू" class="interlanguage-link-target"><span>Gĩkũyũ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – कझाक" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Германия" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="कझाक" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%A2%E1%9E%B6%E1%9E%9B%E1%9F%92%E1%9E%9B%E1%9E%BA%E1%9E%98%E1%9F%89%E1%9E%84%E1%9F%8B" title="អាល្លឺម៉ង់ – ख्मेर" lang="km" hreflang="km" data-title="អាល្លឺម៉ង់" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="ख्मेर" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9C%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%A8%E0%B2%BF" title="ಜರ್ಮನಿ – कन्नड" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಜರ್ಮನಿ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="कन्नड" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%8F%85%EC%9D%BC" title="독일 – कोरियन" lang="ko" hreflang="ko" data-title="독일" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="कोरियन" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%BC%D1%83" title="Немечму – कोमी-परम्याक" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Немечму" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="कोमी-परम्याक" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – कराचय-बाल्कर" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Германия" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="कराचय-बाल्कर" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%8E%D8%B1%D9%85%D9%8E%D9%86%DB%8C" title="جَرمَنی – काश्मीरी" lang="ks" hreflang="ks" data-title="جَرمَنی" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="काश्मीरी" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCtschland" title="Dütschland – कोलोग्नियन" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Dütschland" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="कोलोग्नियन" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Almanya" title="Almanya – कुर्दिश" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Almanya" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="कुर्दिश" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – कोमी" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Германия" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="कोमी" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Almayn" title="Almayn – कोर्निश" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Almayn" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="कोर्निश" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – किरगीझ" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Германия" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="किरगीझ" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – लॅटिन" lang="la" hreflang="la" data-title="Germania" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="लॅटिन" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Almania" title="Almania – लादीनो" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Almania" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="लादीनो" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/D%C3%A4itschland" title="Däitschland – लक्झेंबर्गिश" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Däitschland" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="लक्झेंबर्गिश" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Германия" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – लेझ्घीयन" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Германия" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="लेझ्घीयन" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Deutxland" title="Deutxland – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Deutxland" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Girimane" title="Girimane – गांडा" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Girimane" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="गांडा" class="interlanguage-link-target"><span>Luganda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Duitsland" title="Duitsland – लिंबूर्गिश" lang="li" hreflang="li" data-title="Duitsland" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="लिंबूर्गिश" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Germania" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Germania" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Germania" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Al%C3%A9mani" title="Alémani – लिंगाला" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Alémani" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="लिंगाला" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9B%E0%BA%B0%E0%BB%80%E0%BA%97%E0%BA%94%E0%BB%80%E0%BA%A2%E0%BA%8D%E0%BA%A5%E0%BA%B0%E0%BA%A1%E0%BA%B1%E0%BA%99" title="ປະເທດເຢຍລະມັນ – लाओ" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ປະເທດເຢຍລະມັນ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="लाओ" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="संपादन"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Vokietija" title="Vokietija – लिथुआनियन" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Vokietija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="लिथुआनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Vuoceja" title="Vuoceja – Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Vuoceja" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/V%C4%81cija" title="Vācija – लात्व्हियन" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Vācija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="लात्व्हियन" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/J%C3%A8rman" title="Jèrman – मादुरीस" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Jèrman" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="मादुरीस" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – मैथिली" lang="mai" hreflang="mai" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="मैथिली" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Jerman" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%B9%D1%87%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Дойчмастор – मोक्ष" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Дойчмастор" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="मोक्ष" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Alemaina" title="Alemaina – मलागसी" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Alemaina" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="मलागसी" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D1%8B%D1%87_%D0%AD%D0%BB" title="Немыч Эл – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Немыч Эл" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Tiamana" title="Tiamana – माओरी" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Tiamana" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="माओरी" class="interlanguage-link-target"><span>Māori</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – मिनांग्काबाउ" lang="min" hreflang="min" data-title="Jerman" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="मिनांग्काबाउ" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Германија – मॅसेडोनियन" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Германија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="मॅसेडोनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B5%BC%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AE%E0%B4%A8%E0%B4%BF" title="ജർമ്മനി – मल्याळम" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജർമ്മനി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="मल्याळम" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD" title="Герман – मंगोलियन" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Герман" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="मंगोलियन" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%96%EA%AF%94%EA%AF%83%EA%AF%85%EA%AF%A4" title="ꯖꯔꯃꯅꯤ – मणिपुरी" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯖꯔꯃꯅꯤ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="मणिपुरी" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – मलय" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Jerman" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="मलय" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%A0ermanja" title="Ġermanja – माल्टिज्" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Ġermanja" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="माल्टिज्" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Almanha" title="Almanha – मिरांडिज्" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Almanha" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="मिरांडिज्" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%94%E1%80%AE%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6" title="ဂျာမနီနိုင်ငံ – बर्मी" lang="my" hreflang="my" data-title="ဂျာမနီနိုင်ငံ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="बर्मी" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Германия Мастор – एर्झ्या" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Германия Мастор" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="एर्झ्या" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان – माझानदेरानी" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="آلمان" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="माझानदेरानी" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – नेपोलिटान" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Germania" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="नेपोलिटान" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C3%BCtschland" title="Düütschland – लो जर्मन" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Düütschland" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="लो जर्मन" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Duutslaand" title="Duutslaand – लो सॅक्सन" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Duutslaand" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="लो सॅक्सन" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – नेपाळी" lang="ne" hreflang="ne" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="नेपाळी" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – नेवारी" lang="new" hreflang="new" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="नेवारी" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Duitsland" title="Duitsland – डच" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Duitsland" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="डच" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Tyskland" title="Tyskland – नॉर्वेजियन न्योर्स्क" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Tyskland" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="नॉर्वेजियन न्योर्स्क" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Tyskland" title="Tyskland – नॉर्वेजियन बोकमाल" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Tyskland" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="नॉर्वेजियन बोकमाल" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Germania" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%8A%DF%9F%DF%8F%DF%A1%DF%8A%DF%B2%DF%98%DF%8E%DF%AF" title="ߊߟߏߡߊ߲ߘߎ߯ – एन्को" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߊߟߏߡߊ߲ߘߎ߯" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="एन्को" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Allemangne" title="Allemangne – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Allemangne" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Jeremane" title="Jeremane – उत्तरी सोथो" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Jeremane" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="उत्तरी सोथो" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9%C3%A9sh_Bich%CA%BCahii_Bik%C3%A9yah" title="Béésh Bichʼahii Bikéyah – नावाजो" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Béésh Bichʼahii Bikéyah" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="नावाजो" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – न्यान्जा" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Germany" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="न्यान्जा" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Alemanha" title="Alemanha – ऑक्सितान" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Alemanha" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="ऑक्सितान" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Germuanii" title="Germuanii – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Germuanii" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Jarmanii" title="Jarmanii – ओरोमो" lang="om" hreflang="om" data-title="Jarmanii" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="ओरोमो" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%80" title="ଜର୍ମାନୀ – उडिया" lang="or" hreflang="or" data-title="ଜର୍ମାନୀ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="उडिया" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD" title="Герман – ओस्सेटिक" lang="os" hreflang="os" data-title="Герман" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ओस्सेटिक" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%9C%E0%A8%B0%E0%A8%AE%E0%A8%A8%E0%A9%80" title="ਜਰਮਨੀ – पंजाबी" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਜਰਮਨੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="पंजाबी" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pag mw-list-item"><a href="https://pag.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – पंगासीनान" lang="pag" hreflang="pag" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Pangasinan" data-language-local-name="पंगासीनान" class="interlanguage-link-target"><span>Pangasinan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – पाम्पान्गा" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="पाम्पान्गा" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – पापियामेन्टो" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Alemania" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="पापियामेन्टो" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Alemanne" title="Alemanne – Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Alemanne" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Deitschland" title="Deitschland – Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Deitschland" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Deutschland" title="Deutschland – Palatine German" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Deutschland" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="Palatine German" class="interlanguage-link-target"><span>Pälzisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pi mw-list-item"><a href="https://pi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – पाली" lang="pi" hreflang="pi" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="पालि" data-language-local-name="पाली" class="interlanguage-link-target"><span>पालि</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Niemcy" title="Niemcy – पोलिश" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Niemcy" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="पोलिश" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Almagna" title="Almagna – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Almagna" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="جرمنی – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="جرمنی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1" title="Γερμανία – Pontic" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Γερμανία" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="Pontic" class="interlanguage-link-target"><span>Ποντιακά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%D9%8A" title="جرمني – पश्तो" lang="ps" hreflang="ps" data-title="جرمني" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="पश्तो" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Alemanha" title="Alemanha – पोर्तुगीज" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Alemanha" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="पोर्तुगीज" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Alimanya" title="Alimanya – क्वेचुआ" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Alimanya" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="क्वेचुआ" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – रोमान्श" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Germania" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="रोमान्श" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Jermaniya" title="Jermaniya – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Jermaniya" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Ubudagi" title="Ubudagi – रुन्दी" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Ubudagi" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="रुन्दी" class="interlanguage-link-target"><span>Ikirundi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – रोमानियन" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Germania" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="रोमानियन" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Ghermanii" title="Ghermanii – अरोमानियन" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Ghermanii" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="अरोमानियन" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Germanie" title="Germanie – Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="Germanie" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target"><span>Tarandíne</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – रशियन" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Германия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="रशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%97%D0%BC%D0%B5%D1%86%D1%8C%D0%BA%D0%BE" title="Нїмецько – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Нїмецько" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Ubudage" title="Ubudage – किन्यार्वान्डा" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Ubudage" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="किन्यार्वान्डा" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%83" title="शर्मण्यदेशः – संस्कृत" lang="sa" hreflang="sa" data-title="शर्मण्यदेशः" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="संस्कृत" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – साखा" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Германия" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="साखा" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A1%E1%B1%9F%E1%B1%A8%E1%B1%A2%E1%B1%9F%E1%B1%B1%E1%B1%A4" title="ᱡᱟᱨᱢᱟᱱᱤ – संताली" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱡᱟᱨᱢᱟᱱᱤ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="संताली" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Germ%C3%A0nia" title="Germània – सर्दिनियन" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Germània" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="सर्दिनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Girmania" title="Girmania – सिसिलियन" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Girmania" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="सिसिलियन" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – स्कॉट्स" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Germany" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="स्कॉट्स" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%D9%8A" title="جرمني – सिंधी" lang="sd" hreflang="sd" data-title="جرمني" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="सिंधी" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Duiska" title="Duiska – उत्तरी सामी" lang="se" hreflang="se" data-title="Duiska" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="उत्तरी सामी" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Njema%C4%8Dka" title="Njemačka – सर्बो-क्रोएशियन" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Njemačka" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="सर्बो-क्रोएशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Lalman" title="Lalman – ताशेल्हिट" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Lalman" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="ताशेल्हिट" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%B0%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%81%B5%E1%80%BB%E1%82%83%E1%82%87%E1%80%99%E1%81%BC%E1%80%AE%E1%82%87" title="မိူင်းၵျႃႇမၼီႇ – शॅन" lang="shn" hreflang="shn" data-title="မိူင်းၵျႃႇမၼီႇ" data-language-autonym="ၽႃႇသႃႇတႆး " data-language-local-name="शॅन" class="interlanguage-link-target"><span>ၽႃႇသႃႇတႆး </span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B6%BA" title="ජර්මනිය – सिंहला" lang="si" hreflang="si" data-title="ජර්මනිය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="सिंहला" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Germany" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Nemecko" title="Nemecko – स्लोव्हाक" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Nemecko" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="स्लोव्हाक" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="جرمنی – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="جرمنی" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Nem%C4%8Dija" title="Nemčija – स्लोव्हेनियन" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Nemčija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="स्लोव्हेनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Siamani" title="Siamani – सामोअन" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Siamani" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="सामोअन" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Saksa" title="Saksa – इनारी सामी" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Saksa" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="इनारी सामी" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Jerumani" title="Jerumani – शोना" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Jerumani" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="शोना" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Jarmalka" title="Jarmalka – सोमाली" lang="so" hreflang="so" data-title="Jarmalka" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="सोमाली" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjermania" title="Gjermania – अल्बानियन" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Gjermania" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="अल्बानियन" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%8A%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B0" title="Њемачка – सर्बियन" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Њемачка" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="सर्बियन" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn mw-list-item"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Doysrikondre" title="Doysrikondre – स्रानान टॉन्गो" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Doysrikondre" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="स्रानान टॉन्गो" class="interlanguage-link-target"><span>Sranantongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ss mw-list-item"><a href="https://ss.wikipedia.org/wiki/IJalimane" title="IJalimane – स्वाती" lang="ss" hreflang="ss" data-title="IJalimane" data-language-autonym="SiSwati" data-language-local-name="स्वाती" class="interlanguage-link-target"><span>SiSwati</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Jeremane" title="Jeremane – दक्षिणी सोथो" lang="st" hreflang="st" data-title="Jeremane" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="दक्षिणी सोथो" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C3%BCtsklound" title="Düütsklound – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Düütsklound" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9rman" title="Jérman – सुंदानीज" lang="su" hreflang="su" data-title="Jérman" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="सुंदानीज" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Tyskland" title="Tyskland – स्वीडिश" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Tyskland" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="स्वीडिश" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Ujerumani" title="Ujerumani – स्वाहिली" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Ujerumani" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="स्वाहिली" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Mjymcy" title="Mjymcy – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Mjymcy" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="Germany" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9C%E0%AF%86%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%AE%E0%AE%A9%E0%AE%BF" title="ஜெர்மனி – तामिळ" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஜெர்மனி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="तामिळ" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Tayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="Germany" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Tayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9C%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%A8%E0%B2%BF" title="ಜರ್ಮನಿ – Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಜರ್ಮನಿ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tdd mw-list-item"><a href="https://tdd.wikipedia.org/wiki/%E1%A5%9B%E1%A5%AB%E1%A5%92%E1%A5%B0_%E1%A5%90%E1%A5%A6%E1%A5%B1_%E1%A5%9B%E1%A5%A3%E1%A5%B1_%E1%A5%98%E1%A5%A4%E1%A5%B1" title="ᥛᥫᥒᥰ ᥐᥦᥱ ᥛᥣᥱ ᥘᥤᥱ – Tai Nuea" lang="tdd" hreflang="tdd" data-title="ᥛᥫᥒᥰ ᥐᥦᥱ ᥛᥣᥱ ᥘᥤᥱ" data-language-autonym="ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ" data-language-local-name="Tai Nuea" class="interlanguage-link-target"><span>ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%9C%E0%B0%B0%E0%B1%8D%E0%B0%AE%E0%B0%A8%E0%B1%80" title="జర్మనీ – तेलगू" lang="te" hreflang="te" data-title="జర్మనీ" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="तेलगू" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – तेतुम" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="तेतुम" class="interlanguage-link-target"><span>Tetun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BB%D0%BC%D0%BE%D0%BD" title="Олмон – ताजिक" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Олмон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="ताजिक" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B5" title="ประเทศเยอรมนี – थाई" lang="th" hreflang="th" data-title="ประเทศเยอรมนี" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="थाई" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ti mw-list-item"><a href="https://ti.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%80%E1%88%AD%E1%88%98%E1%8A%95" title="ጀርመን – तिग्रिन्या" lang="ti" hreflang="ti" data-title="ጀርመን" data-language-autonym="ትግርኛ" data-language-local-name="तिग्रिन्या" class="interlanguage-link-target"><span>ትግርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Germani%C3%BDa" title="Germaniýa – तुर्कमेन" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Germaniýa" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="तुर्कमेन" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – टागालोग" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="टागालोग" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Almanij%C9%99" title="Almanijə – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Almanijə" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/Siamane" title="Siamane – टोंगन" lang="to" hreflang="to" data-title="Siamane" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="टोंगन" class="interlanguage-link-target"><span>Lea faka-Tonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Siamani" title="Siamani – टोक पिसिन" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Siamani" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="टोक पिसिन" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Almanya" title="Almanya – तुर्की" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Almanya" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="तुर्की" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-trv mw-list-item"><a href="https://trv.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – तारोको" lang="trv" hreflang="trv" data-title="Germany" data-language-autonym="Seediq" data-language-local-name="तारोको" class="interlanguage-link-target"><span>Seediq</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Jarimani" title="Jarimani – सोंगा" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Jarimani" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="सोंगा" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – तातर" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Германия" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="तातर" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – तुम्बुका" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Germany" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="तुम्बुका" class="interlanguage-link-target"><span>ChiTumbuka</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – ट्वी" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Germany" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="ट्वी" class="interlanguage-link-target"><span>Twi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ty mw-list-item"><a href="https://ty.wikipedia.org/wiki/Heremani" title="Heremani – ताहितीयन" lang="ty" hreflang="ty" data-title="Heremani" data-language-autonym="Reo tahiti" data-language-local-name="ताहितीयन" class="interlanguage-link-target"><span>Reo tahiti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – टुवीनियन" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Германия" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="टुवीनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – उदमुर्त" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Германия" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="उदमुर्त" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%DB%90%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%89%D9%8A%DB%95" title="گېرمانىيە – उइगुर" lang="ug" hreflang="ug" data-title="گېرمانىيە" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="उइगुर" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%96%D0%BC%D0%B5%D1%87%D1%87%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Німеччина – युक्रेनियन" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Німеччина" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="युक्रेनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="جرمنی – उर्दू" lang="ur" hreflang="ur" data-title="جرمنی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="उर्दू" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Germaniya" title="Germaniya – उझ्बेक" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Germaniya" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="उझ्बेक" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Zerm%C3%A0nia" title="Zermània – Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Zermània" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Saksanma" title="Saksanma – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Saksanma" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%A9c" title="Đức – व्हिएतनामी" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đức" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="व्हिएतनामी" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Duutsland" title="Duutsland – West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Duutsland" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Deut%C3%A4n" title="Deutän – ओलापुक" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Deutän" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="ओलापुक" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Almagne" title="Almagne – वालून" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Almagne" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="वालून" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – वारे" lang="war" hreflang="war" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="वारे" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Almaa%C3%B1" title="Almaañ – वोलोफ" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Almaañ" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="वोलोफ" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9B%BD" title="德国 – व्हू चिनी" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="德国" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="व्हू चिनी" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xal mw-list-item"><a href="https://xal.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8%D0%B8%D1%86%D3%99%D1%82%D3%99_%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D1%88%D0%B8%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%BD" title="Ниицәтә Немшин Орн – काल्मिक" lang="xal" hreflang="xal" data-title="Ниицәтә Немшин Орн" data-language-autonym="Хальмг" data-language-local-name="काल्मिक" class="interlanguage-link-target"><span>Хальмг</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/IJamani" title="IJamani – खोसा" lang="xh" hreflang="xh" data-title="IJamani" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="खोसा" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" title="გერმანია – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="გერმანია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="मुखपृष्ठ सदर लेख"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%93%D7%99%D7%99%D7%98%D7%A9%D7%9C%D7%90%D7%A0%D7%93" title="דייטשלאנד – यिद्दिश" lang="yi" hreflang="yi" data-title="דייטשלאנד" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="यिद्दिश" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/J%E1%BA%B9%CC%81m%C3%A1n%C3%AC" title="Jẹ́mánì – योरुबा" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Jẹ́mánì" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="योरुबा" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Dwzgoz" title="Dwzgoz – झुआंग" lang="za" hreflang="za" data-title="Dwzgoz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="झुआंग" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Duutsland" title="Duutsland – Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Duutsland" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B4%B0%E2%B5%8D%E2%B5%89%E2%B5%8E%E2%B4%B0%E2%B5%8F" title="ⴰⵍⵉⵎⴰⵏ – प्रमाण मोरोक्कन तॅमॅझायट" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⴰⵍⵉⵎⴰⵏ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="प्रमाण मोरोक्कन तॅमॅझायट" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9B%BD" title="德国 – चीनी" lang="zh" hreflang="zh" data-title="德国" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="चीनी" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9C%8B" title="德國 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="德國" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Tek-kok" title="Tek-kok – मिन नान चिनी" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tek-kok" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="मिन नान चिनी" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9C%8B" title="德國 – कँटोनीज" lang="yue" hreflang="yue" data-title="德國" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="कँटोनीज" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/IJalimani" title="IJalimani – झुलू" lang="zu" hreflang="zu" data-title="IJalimani" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="झुलू" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q183#sitelinks-wikipedia" title="आंतरभाषिक दुवे संपादा" class="wbc-editpage">दुवे संपादा</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="नामविश्वे"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="आशयाचे पान पहा [c]" accesskey="c"><span>लेख</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BE:%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" rel="discussion" title="आशय पानाबद्दलची चर्चा [t]" accesskey="t"><span>चर्चा</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">मराठी</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="दृष्ये"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80"><span>वाचा</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit" title="लेखपान मूळस्वरूपात संपादीत करा,तेथे मराठी टायपींगसाठी युएलएस कार्यान्वित करू शकता. [e]" accesskey="e"><span>संपादन</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=history" title="या पानाच्या जुन्या आवृत्या. [h]" accesskey="h"><span>इतिहास पहा</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="साधनपेटी" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">साधनपेटी</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Tools</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">hide</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80"><span>वाचा</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit" title="लेखपान मूळस्वरूपात संपादीत करा,तेथे मराठी टायपींगसाठी युएलएस कार्यान्वित करू शकता. [e]" accesskey="e"><span>संपादन</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=history"><span>इतिहास पहा</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> General </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AF%E0%A5%87%E0%A4%A5%E0%A5%87_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF_%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%B2%E0%A5%87_%E0%A4%86%E0%A4%B9%E0%A5%87/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="येथे जोडलेल्या सर्व विकिपानांची यादी [j]" accesskey="j"><span>येथे काय जोडले आहे</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A7%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%A1%E0%A5%80%E0%A4%B2%E0%A4%AC%E0%A4%A6%E0%A4%B2/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" rel="nofollow" title="येथुन जोडलेल्या सर्व पानांवरील अलीकडील बदल [k]" accesskey="k"><span>या पृष्ठासंबंधीचे बदल</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=mr" title="चित्रे किंवा माध्यम संचिका चढवा [u]" accesskey="u"><span>संचिका चढवा</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7_%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87" title="सर्व विशेष पृष्ठांची यादी [q]" accesskey="q"><span>विशेष पृष्ठे</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&oldid=2497099" title="पानाच्या या आवर्तनाचा शाश्वत दुवा"><span>शाश्वत दुवा</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=info" title="या पानाबाबत अधिक माहिती"><span>पानाबद्दलची माहिती</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AD%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE&page=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&id=2497099&wpFormIdentifier=titleform" title="हे पृष्ठ उद्धृत कसे करावे याची माहिती"><span>लेखाचा संदर्भ द्या</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fmr.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A4%259C%25E0%25A4%25B0%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AE%25E0%25A4%25A8%25E0%25A5%2580"><span>Get shortened URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:QrCode&url=https%3A%2F%2Fmr.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A4%259C%25E0%25A4%25B0%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AE%25E0%25A4%25A8%25E0%25A5%2580"><span>Download QR code</span></a></li><li id="t-shorturl" class="mw-list-item"><a href="//mr.wikipedia.org/s/28x" title="Copy this short link for sharing"><span>लघु यूआरएल(Short URL)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> छापा/ निर्यात करा </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%95&bookcmd=book_creator&referer=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80"><span>ग्रंथ तयार करा</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:DownloadAsPdf&page=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=show-download-screen"><span>PDF म्हणून उतरवा</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&printable=yes" title="या पानाची छापण्यायोग्य आवृत्ती [p]" accesskey="p"><span>छापण्यायोग्य आवृत्ती</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> इतर प्रकल्पात </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Deutschland" hreflang="en"><span>विकिमिडिया कॉमन्स</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q183" title="माहिती भांडारात जोडलेल्या कलमाचा दुवा [g]" accesskey="g"><span>विकिडाटा कलम</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Appearance</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">hide</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="mr" dir="ltr"><div style="position:absolute; z-index:70; right:30px; top:8px;" class="metadata topicon" id="featured-star"> <table style="background-color:transparent;border: 0px"> <tbody><tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B0_%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96" title="हा लेख एप्रिल १, २००८ रोजी मराठी विकिपीडियावरील मुखपृष्ठ सदर होता."><img alt="हा लेख एप्रिल १, २००८ रोजी मराठी विकिपीडियावरील मुखपृष्ठ सदर होता." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Crystal_Clear_action_bookmark.png/22px-Crystal_Clear_action_bookmark.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Crystal_Clear_action_bookmark.png/33px-Crystal_Clear_action_bookmark.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Crystal_Clear_action_bookmark.png/44px-Crystal_Clear_action_bookmark.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="128" /></a></span> </td></tr> </tbody></table> </div> <table class="infobox geography" style="width:23em; cellpadding:0px;"> <tbody><tr> <td colspan="2" style="border-bottom:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; font-size:1.2em; text-align:center;"><b>जर्मनी</b> <br />Bundesrepublik Deutschland<br />जर्मन प्रजासत्ताक लोकशाही संघराज्य </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td colspan="2" class="maptable" align="center" style="padding:0.4em 0.8em 0.4em 0.8em;"> <table width="100%" style="margin:0 auto; background:none; text-align:center;"> <tbody><tr> <td width="50%" style="vertical-align:middle; text-align:center;"><span style="border:1px solid #bbbbbb; display:table-cell;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Flag_of_Germany_(3-2).svg" class="mw-file-description" title="जर्मनीचा ध्वज"><img alt="जर्मनीचा ध्वज" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/125px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png" decoding="async" width="125" height="83" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/188px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/250px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> </td> <td width="50%" style="vertical-align:middle; text-align:center;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Coat_of_arms_of_Germany.svg" class="mw-file-description" title="जर्मनीचे चिन्ह"><img alt="जर्मनीचे चिन्ह" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/85px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="85" height="109" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/128px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/170px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="396" data-file-height="510" /></a></span> </td></tr> <tr> <td><small><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%9C" title="जर्मनीचा ध्वज">ध्वज</a><i></i></small> </td> <td><small><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="जर्मनीचे चिन्ह (पान अस्तित्वात नाही)">चिन्ह</a><i></i></small> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:center;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_state_mottos" class="extiw" title="en:List of state mottos">ब्रीद वाक्य:</a> Einigkeit und Recht und Freiheit (अर्थ: एकता, न्याय आणि स्वातंत्र्य) </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:center;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_national_anthems" class="extiw" title="en:List of national anthems">राष्ट्रगीत:</a> <center><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><audio id="mwe_player_0" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="220" style="width:220px;" data-durationhint="71" data-mwtitle="Deutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d0/Deutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg" type="audio/ogg; codecs="vorbis"" data-width="0" data-height="0" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/d/d0/Deutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg/Deutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg.mp3" type="audio/mpeg" data-transcodekey="mp3" data-width="0" data-height="0" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=de&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="de" label="Deutsch ‪(de)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=en&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="en" label="English ‪(en)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=eo&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="eo" label="Esperanto ‪(eo)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=es&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="es" label="español ‪(es)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=id&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="id" label="Bahasa Indonesia ‪(id)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=ja&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ja" label="日本語 ‪(ja)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=nl&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="nl" label="Nederlands ‪(nl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=pl&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="pl" label="polski ‪(pl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=sv&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="sv" label="svenska ‪(sv)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=th&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="th" label="ไทย ‪(th)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=tr&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="tr" label="Türkçe ‪(tr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ADeutschlandlied_played_by_USAREUR_Band.ogg&lang=uk&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="uk" label="українська ‪(uk)‬" data-dir="ltr" /></audio></span></span><br /><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%97%E0%A5%80%E0%A4%A4" title="जर्मनीचे राष्ट्रगीत"><i>दास लीड देर दॉइचेन</i></a> </center></td></tr> <tr> <td colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; border-bottom:solid 1px Gainsboro;vertical-align:top; text-align:center; padding:0.4em 1em 0.4em 1em;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:EU-Germany.svg" class="mw-file-description" title="जर्मनीचे स्थान"><img alt="जर्मनीचे स्थान" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/EU-Germany.svg/300px-EU-Germany.svg.png" decoding="async" width="300" height="252" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/EU-Germany.svg/450px-EU-Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/EU-Germany.svg/600px-EU-Germany.svg.png 2x" data-file-width="2045" data-file-height="1720" /></a><figcaption>जर्मनीचे स्थान</figcaption></figure><small>जर्मनीचे जागतिक नकाशावरील स्थान<small> </small></small></td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td style="vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="जगातील देशांच्या राजधानींची यादी">राजधानी</a></b><br />(व सर्वात मोठे शहर) </td> <td style="vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="बर्लिन">बर्लिन</a> </td></tr> <tr> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE" title="राष्ट्रभाषा">अधिकृत भाषा</a></b> </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE" title="जर्मन भाषा">जर्मन</a> </td></tr> <tr> <td>इतर प्रमुख भाषा </td> <td><a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A5%85%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B6_%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE" title="डॅनिश भाषा">डॅनिश</a>, लो जर्मन, सोर्बियन (Sorbian), फ्रिजियन </td></tr> <tr> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0" title="सरकार">सरकार</a></b> </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:left;">संघीय सांसदीय प्रजासत्ताक </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96" title="राष्ट्रप्रमुख">राष्ट्रप्रमुख</a></td> <td><a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%86%E0%A4%96%E0%A4%BF%E0%A4%AE_%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%8A%E0%A4%95" title="योआखिम गाऊक">योआखिम गाऊक</a> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="पंतप्रधान">पंतप्रधान</a></td> <td><a href="/wiki/%E0%A4%8F%E0%A4%82%E0%A4%9C%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A4%BE_%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%B2" class="mw-redirect" title="एंजेला मर्केल">एंजेला मर्केल</a> (चॅन्सेलर) </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <th colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; text-align:left;"> </th></tr> <tr class="mergedtoprow"> <th colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; text-align:left;"> </th></tr> <tr class="mergedtoprow"> <th colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; text-align:left;"> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; text-align:left;"><b>महत्त्वपूर्ण घटना</b> </th></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="पवित्र रोमन साम्राज्य">पवित्र रोमन साम्राज्य</a></td> <td>२ फेब्रुवारी ९६२  </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%8F%E0%A4%95%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A4%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="जर्मनीचे एकत्रीकरण (पान अस्तित्वात नाही)">एकत्रीकरण</a></td> <td>१८ जानेवारी १८७१  </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - संघीय प्रजासत्ताक (फाळणी)</td> <td>२३ मे १९४९  </td></tr> <tr class="mergedbottomrow"> <td> - <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%A8:%E0%A4%8F%E0%A4%95%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A4%A3" title="जर्मनीचे पुन:एकत्रीकरण">पुनः एकत्रीकरण</a></td> <td>३ ऑक्टोबर १९९०  </td></tr> <tr> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%98" title="युरोपियन संघ">युरोपीय संघात प्रवेश</a> </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;">२५ मार्च १९५७ </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <th colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; text-align:left;"><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80_(%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AB%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B0)" title="जगातील देशांची यादी (क्षेत्रफळानुसार)">क्षेत्रफळ</a> </th></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - एकूण </td> <td>३,५७,०५० किमी<sup>२</sup> (६३वा क्रमांक) </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - पाणी (%) </td> <td>२.४१६ </td></tr> <tr class="mergedrow"> <th colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; text-align:left;"><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80_(%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B0)" title="जगातील देशांची यादी (लोकसंख्येनुसार)">लोकसंख्या</a> </th></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - २०१० </td> <td>८,१७,५७,६००<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>१<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (१५वा क्रमांक) </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%97%E0%A4%A3%E0%A4%A4%E0%A5%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="गणती (पान अस्तित्वात नाही)">गणती</a> </td> <td>{{{लोकसंख्या_गणना}}} <p>{{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}} </p> </td></tr> <tr class="mergedbottomrow"> <td> - <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%98%E0%A4%A8%E0%A4%A4%E0%A4%BE" title="लोकसंख्या घनता">घनता</a> </td> <td><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80_(%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%98%E0%A4%A8%E0%A4%A4%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B0)" title="जगातील देशांची यादी (लोकसंख्या घनतेनुसार)">२२९/किमी²</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B8%E0%A4%95%E0%A4%B2_%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="वार्षिक सकल उत्पन्न">वार्षिक सकल उत्पन्न</a> (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Purchasing_power_parity" class="extiw" title="en:Purchasing power parity">पीपीपी</a>)</b> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td> - एकूण </td> <td>२.८०६ <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%96%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5" title="निखर्व">निखर्व</a><sup id="cite_ref-IMF_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-IMF-2"><span class="cite-bracket">[</span>२<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%A8_%E0%A4%A1%E0%A5%89%E0%A4%B2%E0%A4%B0" title="अमेरिकन डॉलर">अमेरिकन डॉलर</a> (५वा क्रमांक) </td></tr> <tr class="mergedbottomrow"> <td> - <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%88_%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A8" title="वार्षिक दरडोई उत्पन्न">वार्षिक दरडोई उत्पन्न</a> </td> <td>३४,२१२ <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%A8_%E0%A4%A1%E0%A5%89%E0%A4%B2%E0%A4%B0" title="अमेरिकन डॉलर">अमेरिकन डॉलर</a> (१७वा क्रमांक) </td></tr> <tr> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B5%E0%A5%80_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8_%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95" title="मानवी विकास निर्देशांक">मानवी विकास निर्देशांक</a></b>  . </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><span style="color: #0c0; font-size: larger;">▲</span> ०.९४७<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>३<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<span style="color:#090;">अति उच्च</span>) (<a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80_(%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B5%E0%A5%80_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8_%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B0)" title="जगातील देशांची यादी (मानवी विकास निर्देशांकानुसार)">२२वा</a>) (२००७) </td></tr> <tr> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%AF_%E0%A4%9A%E0%A4%B2%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="राष्ट्रीय चलन">राष्ट्रीय चलन</a></b> </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="युरो">युरो</a> (EUR) </td></tr> <tr> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%AF_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%97" title="आंतरराष्ट्रीय कालविभाग">आंतरराष्ट्रीय कालविभाग</a></b> </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.5em; text-align:left;"><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%B3" title="मध्य युरोपीय प्रमाणवेळ">मध्य युरोपीय प्रमाणवेळ</a>(CET) (<a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%9F%E0%A5%80%E0%A4%B8%E0%A5%80%2B%E0%A5%A6%E0%A5%A7:%E0%A5%A6%E0%A5%A6" title="यूटीसी+०१:००">यूटीसी+०१:००</a>) </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%AF.%E0%A4%8F%E0%A4%B8.%E0%A4%93._%E0%A5%A9%E0%A5%A7%E0%A5%AC%E0%A5%AC-%E0%A5%A7" title="आय.एस.ओ. ३१६६-१">आय.एस.ओ. ३१६६-१</a></b> </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:left;">DE </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%B2_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AF" title="आंतरजाल प्रत्यय">आंतरजाल प्रत्यय</a></b> </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:left;">.de </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:left;"><b><a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%AF_%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A8%E0%A5%80_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95" title="आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक">आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक</a></b> </td> <td style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; line-height:1.2em; text-align:left;">४९ </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td colspan="2" style="border-top:solid 1px Gainsboro; vertical-align:top; text-align:center; padding:0.4em 1em 0.4em 1em;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Jarmaneenakasha.JPG" class="mw-file-description" title="राष्ट्र_नकाशा"><img alt="राष्ट्र_नकाशा" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/mr/thumb/7/7a/Jarmaneenakasha.JPG/300px-Jarmaneenakasha.JPG" decoding="async" width="300" height="401" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/mr/thumb/7/7a/Jarmaneenakasha.JPG/450px-Jarmaneenakasha.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/mr/thumb/7/7a/Jarmaneenakasha.JPG/600px-Jarmaneenakasha.JPG 2x" data-file-width="603" data-file-height="806" /></a><figcaption>राष्ट्र_नकाशा</figcaption></figure> </td></tr> </tbody></table> <p><br /> <b>जर्मनी</b> (<a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE" title="जर्मन भाषा">जर्मन</a>: <font class="metadata"><span class="unicode audiolink"><a href="//upload.wikimedia.org/wikipedia/mr/0/07/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80_%E0%A4%89%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0.ogg" class="internal" title="जर्मनी उच्चार.ogg"><span lang="de"><i>डोईशलॅंड</i></span></a></span> <span class="audiolinkinfo"><small>(<a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:Media_help&action=edit&redlink=1" class="new" title="विकिपीडिया:Media help (पान अस्तित्वात नाही)">मदत</a>·<a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80_%E0%A4%89%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0.ogg" title="चित्र:जर्मनी उच्चार.ogg">माहिती</a>)</small></span></font>, <i>Deutschland</i>)(अधिकृत नाव: <b>जर्मन संघराज्याचे प्रजासत्ताक</b> , <i>Bundesrepublik_Deutschland</i>, <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE" title="जर्मन भाषा">जर्मन</a>: <font class="metadata"><span class="unicode audiolink"><a href="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/58/De-Bundesrepublik_Deutschland.ogg" class="internal" title="De-Bundesrepublik Deutschland.ogg"><span lang="de"><i>उच्चार</i></span></a></span> <span class="audiolinkinfo"><small>(<a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:Media_help&action=edit&redlink=1" class="new" title="विकिपीडिया:Media help (पान अस्तित्वात नाही)">मदत</a>·<a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:De-Bundesrepublik_Deutschland.ogg" title="चित्र:De-Bundesrepublik Deutschland.ogg">माहिती</a>)</small></span></font>, <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%AF_%E0%A4%89%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%AA_%E0%A4%85%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%B0_%E0%A4%AA%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7%E0%A4%A4%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="आंतरराष्ट्रीय उच्चारानुरूप अक्षर पद्धती">आंतरराष्ट्रीय उच्चारानुरूप अक्षर पद्धती</a>:ˈbʊndəsʁepuˌbliːk ˈdɔʏtʃlant <sup id="cite_ref-Duden6_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Duden6-4"><span class="cite-bracket">[</span>४<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>) हा जगातल्या औद्योगिक आणि आर्थिकदृष्ट्या प्रगत देशांपैकी एक <a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6" title="देश">देश</a> असून तो <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप">युरोप</a> खंडाच्या मध्यभागी आहे. जर्मनीमध्ये भारतासारखी <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A4%A6" title="संसद">संसदीय</a> <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80" title="लोकशाही">लोकशाही</a> पद्धत असून त्याची प्रथम स्थापना <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AE%E0%A5%AD%E0%A5%A7" title="इ.स. १८७१">१८७१</a> मध्ये झाली. </p><p>जर्मनीमध्ये १६ घटक राज्यांचा<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>५<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> समावेश आहे, ज्याचा क्षेत्रफळ ३५७,३८६ चौरस किलोमीटर (१३७,९८८ चौरस मैल) आहे<sup id="cite_ref-en.wikipedia.org_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-en.wikipedia.org-6"><span class="cite-bracket">[</span>६<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, आणि मोठ्या प्रमाणात समशीतोष्ण हंगामी हवामान आहे. ८३ दशलक्ष रहिवासी असलेला हा <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="रशिया">रशियानंतरचे</a> युरोपमधील दुसऱ्या क्रमांकाचा देश आहे आणि संपूर्णपणे युरोपमधील सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेले देश तसेच [[युरोपियन संघ|युरोपियन महासंघाचे सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले देश आहे. जर्मनी हा अतिशय विकेंद्रित देश आहे. त्याचे राजधानी आणि सर्वात मोठे महानगर <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="बर्लिन">बर्लिन</a> आहे, तर <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%85%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%AB%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F" class="mw-redirect" title="फ्रॅंकफर्ट">फ्रॅंकफर्ट</a> ही आर्थिक राजधानी म्हणून काम करते आणि देशातील सर्वात व्यस्त <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%A4%E0%A4%B3" title="विमानतळ">विमानतळ</a> आहे. </p><p>शास्त्रीय पुरातन काळापासून विविध जर्मन जमाती आधुनिक जर्मनीच्या <a href="/wiki/%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0" title="उत्तर">उत्तर</a> भागात वसलेल्या आहेत. १०० शतकापासून जर्मनिया नावाच्या प्रदेशाचे दस्तऐवजीकरण केले गेले. दहाव्या शतकापासून जर्मन प्रांतांनी <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="पवित्र रोमन साम्राज्य">पवित्र रोमन साम्राज्याचा</a> मध्यवर्ती भाग बनविला<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>७<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. सोळाव्या शतकादरम्यान, उत्तर जर्मन प्रदेश <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%82%E0%A4%9F" class="mw-redirect" title="प्रोटेस्टंट">प्रोटेस्टंट</a> सुधारणेचे केंद्र बनले. पवित्र रोमन साम्राज्याचा नाश झाल्यानंतर, १८१५ मध्ये जर्मन कॉन्फेडरेशनची स्थापना झाली. १८४८-४९ च्या जर्मन क्रांतीमुळे <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%85%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%AB%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F" class="mw-redirect" title="फ्रॅंकफर्ट">फ्रॅंकफर्ट</a> संसदेने मोठे <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80" title="लोकशाही">लोकशाही</a> हक्क स्थापित केले. १८७१ मध्ये, बहुतेक जर्मन राज्ये <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="प्रशिया">प्रशिया</a>-बहुल जर्मन साम्राज्यात एकत्र आली तेव्हा जर्मनी एक राष्ट्रराज्य बनले. <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%87_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7" title="पहिले महायुद्ध">पहिले महायुद्ध</a> आणि १९१८-१९ च्या क्रांतीनंतर साम्राज्याची जागा संसदीय <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%95" title="वायमार प्रजासत्ताक">वायमार प्रजासत्ताकाने</a> घेतली . १९३३ मध्ये <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="नाझी"> नाझींच्या</a> सत्तेमुळे जबरदस्तीने <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%82%E0%A4%AE%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="हुकूमशाही">हुकूमशाही</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7" title="दुसरे महायुद्ध">दुसरे महायुद्ध</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A5%89%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="होलोकॉस्ट">होलोकॉस्टची</a> स्थापना झाली. <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप">युरोपमधील</a> दुसरे महायुद्ध संपल्यानंतर आणि मित्रराष्ट्रांच्या उद्योगाच्या कालावधीनंतर म्हणजे शीतयुद्धाच्या काळात जर्मनीची फाळणी होऊन दोन नवीन जर्मन देश स्थापन झाले: <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%AE_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="पश्चिम जर्मनी">पश्चिम जर्मनी</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="पूर्व जर्मनी">पूर्व जर्मनी</a>.पूर्व जर्मनीतून पश्चिम जर्मनीमध्ये होणारे स्थलांतर रोखण्यासाठी बर्लिनमध्ये भिंत बांधली गेली. १९८९ च्या क्रांतीनंतर <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF" class="mw-redirect" title="मध्य">मध्य</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="पूर्व युरोप">पूर्व युरोपमधील</a> <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="साम्यवादी">साम्यवादी</a> राजवट संपली आणि बर्लिनची भिंत पडल्यानंतर ३ ऑक्टोबर<sup id="cite_ref-en.wikipedia.org_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-en.wikipedia.org-6"><span class="cite-bracket">[</span>६<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> १९९० रोजी देशाचे पुन्हा एकत्रीकरण झाले. </p><p>आज, जर्मनीचे सार्वभौम राज्य म्हणजे कुलगुरूंच्या नेतृत्वात संघीय संसदीय <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%95" title="प्रजासत्ताक">प्रजासत्ताक</a> आहे. मजबूत <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE" title="अर्थव्यवस्था">अर्थव्यवस्था</a> असलेली ही एक महान शक्ती आहे; <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A5%80%E0%A4%AA%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="जीडीपी">जीडीपीनुसार</a> जगातील चौथ्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था आणि <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%AA%E0%A5%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="पीपीपी (पान अस्तित्वात नाही)">पीपीपीने</a> पाचव्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था आहे. कित्येक <a href="/wiki/%E0%A4%89%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97" title="उद्योग">औद्योगिक</a> व <a href="/wiki/%E0%A4%A4%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="तंत्रज्ञान">तंत्रज्ञान</a> क्षेत्रात जागतिक नेता म्हणून, जगातील तिसऱ्या क्रमांकाचा <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A4" title="निर्यात">निर्यातदार</a> आणि वस्तू <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A4" title="आयात">आयात</a> करणारा देश आहे. अत्यंत <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%89%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%9A_%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="उच्च दर्जा (पान अस्तित्वात नाही)">उच्च दर्जाचे</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%B5%E0%A4%A8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="जीवनमान (पान अस्तित्वात नाही)">जीवनमान</a> असलेला एक <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="विकसित (पान अस्तित्वात नाही)">विकसित</a> देश म्हणून, तो <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B8%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="सामाजिक सुरक्षा (पान अस्तित्वात नाही)">सामाजिक सुरक्षा</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%AD%E0%A5%8C%E0%A4%AE" class="mw-redirect" title="सार्वभौम">सार्वभौम</a> <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="आरोग्य">आरोग्य</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="सेवा (पान अस्तित्वात नाही)">सेवा</a> प्रणाली, पर्यावरणीय संरक्षण आणि शिक्षण-मुक्त विद्यापीठ शिक्षण देते. <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%87%E0%A4%A1%E0%A4%B0%E0%A4%B2_%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%91%E0%A4%AB_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="फेडरल रिपब्लिक ऑफ जर्मनी">फेडरल रिपब्लिक ऑफ जर्मनी</a> हे १ १९५७ मध्ये युरोपियन आर्थिक <sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>८<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> समुदायाचे संस्थापक सदस्य आणि १९९३ मध्ये युरोपियन महासंघाचे <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%95_%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="संस्थापक सदस्य (पान अस्तित्वात नाही)">संस्थापक सदस्य</a> होते. ते <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9C%E0%A5%87%E0%A4%A8_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="शेंजेन क्षेत्राचा (पान अस्तित्वात नाही)">शेंजेन क्षेत्राचा</a> भाग आहे आणि १९९९ मध्ये युरोपियन महासंघाचा सह-संस्थापक बनले. जर्मनी देखील संयुक्त राष्ट्रांचा सदस्य आहे, <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A5%8B" title="नाटो">नाटो</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A5%80_%E0%A5%AD&action=edit&redlink=1" class="new" title="जी ७ (पान अस्तित्वात नाही)">जी ७</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80_-%E0%A5%A8%E0%A5%A6" class="mw-redirect" title="जी -२०">जी -२०</a> आणि ओईसीडी आपल्या प्रदीर्घ आणि समृद्ध सांस्कृतिक इतिहासासाठी परिचित, जर्मनी हे <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कला">कला</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="विज्ञान">विज्ञान</a> आणि <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="मानविकी (पान अस्तित्वात नाही)">मानविकी</a> क्षेत्रातील प्रभावी लोकांचे सतत घर आहे. जर्मनीमध्ये बऱ्याच <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%BE_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="जागतिक वारसा स्थाने (पान अस्तित्वात नाही)">जागतिक वारसा स्थाने</a> आहेत आणि जगातील सर्वोच्च <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%9F%E0%A4%A8" title="पर्यटन">पर्यटन</a> स्थळांपैकी एक आहे. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="इतिहास"><span id=".E0.A4.87.E0.A4.A4.E0.A4.BF.E0.A4.B9.E0.A4.BE.E0.A4.B8"></span>इतिहास</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=1" title="विभाग: इतिहास संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="नावाची_व्युत्पत्ती"><span id=".E0.A4.A8.E0.A4.BE.E0.A4.B5.E0.A4.BE.E0.A4.9A.E0.A5.80_.E0.A4.B5.E0.A5.8D.E0.A4.AF.E0.A5.81.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.AA.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.A4.E0.A5.80"></span>नावाची व्युत्पत्ती</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=2" title="विभाग: नावाची व्युत्पत्ती संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मानिया हे नाव रोमन लोकांनी <a href="/wiki/%E0%A4%B1%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="ऱ्हाइन नदी">ऱ्हाइन नदी</a> ते <a href="/wiki/%E0%A4%89%E0%A4%B0%E0%A4%B2_%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%97" title="उरल पर्वतरांग">उरल पर्वतांमधील</a> भूभागाला दिले होते. परंतु 'जर्मनी' हे नाव बहुतकरून <a href="/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%B6_%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE" class="mw-redirect" title="इंग्लिश भाषा">इंग्लिशभाषिक</a> किंवा भूतपूर्व ब्रिटिश वसाहतींमधील देशांत वापरले जाते. खुद्द जर्मनीत जर्मन लोक आपल्या देशाचा उल्लेख 'डोईशलॅंड' या नावाने करतात. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="प्रागैतिहासिक_कालखंड"><span id=".E0.A4.AA.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.BE.E0.A4.97.E0.A5.88.E0.A4.A4.E0.A4.BF.E0.A4.B9.E0.A4.BE.E0.A4.B8.E0.A4.BF.E0.A4.95_.E0.A4.95.E0.A4.BE.E0.A4.B2.E0.A4.96.E0.A4.82.E0.A4.A1"></span>प्रागैतिहासिक कालखंड</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=3" title="विभाग: प्रागैतिहासिक कालखंड संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनीच्या प्राचीन इतिहासाबद्दल फारशी माहिती नाही. जर्मनीचा ज्ञात इतिहास <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="रोमन साम्राज्य">रोमन साम्राज्याबरोबर</a> सुरू होतो. रोमन साम्राज्याआधी <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="जर्मानिक लोक (पान अस्तित्वात नाही)">जर्मानिक टोळ्यांचे</a> येथे वास्तव्य होते असे मानले जाते. या टोळ्यांचा वावर <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%85%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" class="mw-redirect" title="स्कॅंडिनेव्हिया">स्कॅंडिनेव्हिया</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%95" title="डेन्मार्क">डेन्मार्क</a>, उत्तर जर्मनी व <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="पोलंड">पोलंडच्या</a> भागात होता. रोमन सम्राट <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%97%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%B8" title="ऑगस्टस">ऑगस्टसाच्या</a> नेतृत्वाखाली <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%B8_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%B8_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="पब्लियस क्विंक्टिलियस वारस (पान अस्तित्वात नाही)">पब्लियस क्विंक्टिलियस वारसाने</a> जर्मानियाच्या भागात आक्रमणे सुरू केली. साधारणपणे २ ऱ्या शतकात जर्मानिक टोळ्या <a href="/wiki/%E0%A4%B1%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="ऱ्हाइन नदी">ऱ्हाइन नदी</a> व <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%89_%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="डोनाउ नदी">डोनाउ नदीच्या</a> खोऱ्यात वसल्या. ३ ऱ्या शतकात <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%80_%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="अलमानी लोक (पान अस्तित्वात नाही)">अलमानी</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95_%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="फ्रांक लोक (पान अस्तित्वात नाही)">फ्रांक</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A5%85%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%A8_%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="सॅक्सन लोक (पान अस्तित्वात नाही)">सॅक्सन</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%80_%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="थ्युरिंगी लोक (पान अस्तित्वात नाही)">थ्युरिंगी</a> अशा अनेक जर्मन टोळ्यांचा उदय झाला. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="पवित्र_रोमन_साम्राज्य"><span id=".E0.A4.AA.E0.A4.B5.E0.A4.BF.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B0_.E0.A4.B0.E0.A5.8B.E0.A4.AE.E0.A4.A8_.E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.AE.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.BE.E0.A4.9C.E0.A5.8D.E0.A4.AF"></span>पवित्र रोमन साम्राज्य</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=4" title="विभाग: पवित्र रोमन साम्राज्य संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>मुख्य लेख:</i> <i><a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="पवित्र रोमन साम्राज्य">पवित्र रोमन साम्राज्य</a></i>, <i><a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9F" title="पवित्र रोमन सम्राट">पवित्र रोमन सम्राट</a></i> </p><p>इसवी सनाच्या ९ व्या शतकापासून ते १९ व्या शतकाच्या सु्रुवातीपर्यंत जर्मनी हा <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="पवित्र रोमन साम्राज्य">पवित्र रोमन साम्राज्याचा</a> भाग होता. याची स्थापना रोमन सम्राट <a href="/wiki/%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%A8" title="शार्लमेन">शार्लमेन</a> याने केली होती. हे साम्राज्य <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AE%E0%A5%A6%E0%A5%AC" title="इ.स. १८०६">इ.स. १८०६</a> पर्यंत विविध प्रकारे अस्तित्वात होते. उत्तरेस <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%AF%E0%A4%A1%E0%A4%B0_%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="आयडर नदी">आयडर नदीपासून</a> दक्षिणेस <a href="/wiki/%E0%A4%AD%E0%A5%82%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="भूमध्य समुद्र">भूमध्य समुद्रापर्यंत</a> भूप्रदेश व्यापलेल्या या साम्राज्यास <i>जर्मन राष्ट्राचे पवित्र रोमन साम्राज्य</i> ("Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicæ") असेदेखील म्हणत. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9F_%E0%A4%93%E0%A4%9F%E0%A5%8B_%E0%A4%AA%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE" class="mw-redirect" title="सम्राट ओटो पहिला">सम्राट ओटो पहिला</a> याच्या राजवटीत तसेच <a href="/wiki/%E0%A4%93%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A8_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%98%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87" title="ओटोनियन राजघराणे">ओटोनियन</a> कालखंडात (<a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%AF%E0%A5%A7%E0%A5%AF" title="इ.स. ९१९">इ.स. ९१९</a> - <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%A6%E0%A5%A8%E0%A5%AA" title="इ.स. १०२४">इ.स. १०२४</a>) <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%A1%E0%A4%9A%E0%A5%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="लोरेंची डची (पान अस्तित्वात नाही)">लोरें</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A5%85%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%A1%E0%A4%9A%E0%A5%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="सॅक्सनीची डची (पान अस्तित्वात नाही)">सॅक्सनी</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="फ्रांकोनिया (पान अस्तित्वात नाही)">फ्रांकोनिया</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="स्वाबिया (पान अस्तित्वात नाही)">स्वाबिया</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" class="mw-redirect" title="थ्युरिंगिया">थ्युरिंगिया</a> व <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8" title="बायर्न">बव्हेरिया</a> हे भागदेखील साम्राज्यात विलीन झाले. सम्राट ओटोला या भूप्रदेशांचा <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9F" title="पवित्र रोमन सम्राट">पवित्र रोमन सम्राट</a> म्हणून <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%AF%E0%A5%AC%E0%A5%A8" title="इ.स. ९६२">इ.स. ९६२</a> मध्ये राज्याभिषेक करण्यात आला<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>९<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. त्यानंतर सालियन सम्राटांच्या कालखंडात (<a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%A6%E0%A5%A8%E0%A5%AA" title="इ.स. १०२४">इ.स. १०२४</a> - <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%A7%E0%A5%A8%E0%A5%AB" title="इ.स. ११२५">इ.स. ११२५</a>) उत्तर <a href="/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%9F%E0%A4%B2%E0%A5%80" title="इटली">इटली</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A5%81%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="बुर्गुंडी">बुर्गुंडी</a> प्रांत साम्राज्यास जोडले गेले. पुढे पवित्र रोमन सम्राटांचा प्रभाव कमी होत गेला आणि युरोपात <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80" title="सामंतशाही">सामंतशाही</a> उदयास आली. याच काळात <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%85%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B2%E0%A5%80%E0%A4%97" class="mw-redirect" title="हॅन्सियाटिक लीग">हॅन्सियाटिक लीगच्या</a> माध्यमातून उत्तरेकडची जर्मन शहरे भरभराटीस येऊ लागली. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%A9%E0%A5%AB%E0%A5%AC" title="इ.स. १३५६">इ.स. १३५६</a> मध्ये <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%A8_%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="गोल्डन बुल (पान अस्तित्वात नाही)">गोल्डन बुल</a> नावाचा करार झाला आणि अनेक राज्ये व सरंजामशाहीत विभागलेल्या साम्राज्याला एक संविधान मिळाले. या करारात सात राज्ये मिळून सर्वांत शक्तिशाली राजाला सम्राट म्हणून मान्यता देतील व मुख्य बिशपाची निवड होईल असे ठरले. १६ व्या शतकामध्ये साधारणतः <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="ऑस्ट्रिया">ऑस्ट्रियाच्या</a> <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%98%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87" title="हाब्सबुर्ग राजघराणे">हाब्सबुर्ग</a> घराण्यानेच या निवडणुकीवर प्रभाव राखला. </p><p>यानंतर युरोपात <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%A8_%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%A5%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="मार्टिन ल्यूथर">मार्टिन ल्यूथरच्या</a> नावाने एक धार्मिक वादळ आले. त्याने <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%85%E0%A4%A5%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="कॅथलिक धर्म">रोमन कॅथलिक</a> चर्चच्या अन्यायी कारभारावर जाहीर टीका केली आणि <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%82%E0%A4%9F" class="mw-redirect" title="प्रोटेस्टंट">प्रोटेस्टंट</a> चळवळ उदयास आली. सन १५३० नंतर काही जर्मन राज्यांमध्ये प्रोस्टेस्टंट चर्चला अधिकृत चर्च म्हणून मान्यता देण्यात आली. यामुळे जर्मनीत गृहयुद्ध सुरू झाले (<a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AC%E0%A5%A7%E0%A5%AE" title="इ.स. १६१८">इ.स. १६१८</a> - <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AC%E0%A5%AA%E0%A5%AE" title="इ.स. १६४८">इ.स. १६४८</a>). वेस्टफालिया शांती करारामुळे हे धार्मिक युद्ध संपुष्टात आले पण साम्राज्याची अनेक राज्ये, संस्थाने यांमध्ये विभागणी झाली. <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AD%E0%A5%AA%E0%A5%A6" title="इ.स. १७४०">इ.स. १७४०</a> नंतर <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="ऑस्ट्रिया">ऑस्ट्रियन</a> राज्य आणि <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A8_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="प्रशियन राज्य (पान अस्तित्वात नाही)">प्रशियन राज्य</a> या राज्यांची जर्मन राजकारणावर पकड राहिली. <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AE%E0%A5%A6%E0%A5%AC" title="इ.स. १८०६">इ.स. १८०६</a> मध्ये <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="नेपोलियन">नेपोलियनच्या</a> आक्रमणानंतर पवित्र रोमन साम्राज्य संपुष्टात आले. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="जर्मन_साम्राज्य_(सन_१८७१_-_सन_१९१८)"><span id=".E0.A4.9C.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AE.E0.A4.A8_.E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.AE.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.BE.E0.A4.9C.E0.A5.8D.E0.A4.AF_.28.E0.A4.B8.E0.A4.A8_.E0.A5.A7.E0.A5.AE.E0.A5.AD.E0.A5.A7_-_.E0.A4.B8.E0.A4.A8_.E0.A5.A7.E0.A5.AF.E0.A5.A7.E0.A5.AE.29"></span>जर्मन साम्राज्य (सन १८७१ - सन १९१८)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=5" title="विभाग: जर्मन साम्राज्य (सन १८७१ - सन १९१८) संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:A_v_Werner_-_Kaiserproklamation_am_18_Januar_1871_(3._Fassung_1885).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/A_v_Werner_-_Kaiserproklamation_am_18_Januar_1871_%283._Fassung_1885%29.jpg/220px-A_v_Werner_-_Kaiserproklamation_am_18_Januar_1871_%283._Fassung_1885%29.jpg" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/A_v_Werner_-_Kaiserproklamation_am_18_Januar_1871_%283._Fassung_1885%29.jpg/330px-A_v_Werner_-_Kaiserproklamation_am_18_Januar_1871_%283._Fassung_1885%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/A_v_Werner_-_Kaiserproklamation_am_18_Januar_1871_%283._Fassung_1885%29.jpg/440px-A_v_Werner_-_Kaiserproklamation_am_18_Januar_1871_%283._Fassung_1885%29.jpg 2x" data-file-width="1482" data-file-height="1097" /></a><figcaption>अखंड जर्मनीची स्थापना. <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AF" title="व्हर्साय">व्हर्साय</a>, सन १८७१ </figcaption></figure> <p>अनेक राज्ये आणि संस्थानांमध्ये विभाजित असलेल्या जर्मनीचे <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AE%E0%A5%AD%E0%A5%A7" title="इ.स. १८७१">१८७१</a> मध्ये एकत्रीकरण करण्यात आले. फ्रेंचाना फ्रांको - प्रशियन युद्धात पराभूत करून <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A5%A7%E0%A5%AE" title="जानेवारी १८">जानेवारी १८</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AE%E0%A5%AD%E0%A5%A7" title="इ.स. १८७१">१८७१</a> मध्ये नव्या जर्मन साम्राज्याची स्थापना करण्यात आली. प्रशियन राज्यकर्त्यांचे <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8_%E0%A4%98%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="ह्योहेनत्सोलर्न घराणे (पान अस्तित्वात नाही)">ह्योहेनत्सोलर्न घराणे</a> साम्राज्याचे राज्यकर्ते बनले व <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="बर्लिन">बर्लिन</a> शहर नव्या साम्राज्याची राजधानी झाले. या साम्राज्यात बहुतेक सर्व जर्मनभाषिक भागांचा (<a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="ऑस्ट्रिया">ऑस्ट्रिया</a> सोडून) समावेश करण्यात आला. साधारणपणे इ.स. १८८४ मध्ये जर्मनीने आपल्या वसाहती जर्मनीबाहेर वसवण्यास सुरुवात केली. पण इतर युरोपीय राष्ट्रांच्या तुलनेत जर्मनीला या स्पर्धेमध्ये उतरण्यास खूप उशीर झाला होता. </p><p>जर्मन साम्राज्याच्या सुरुवातीच्या काळात सम्राट <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%AE_%E0%A4%AA%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE,_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="विल्हेम पहिला, जर्मनी (पान अस्तित्वात नाही)">विल्हेम पहिला</a> याने जागतिक पातळीवर जर्मनीला महासत्ता म्हणून मान्यता मिळवून देण्यासाठी प्रयत्न सुरू केले. <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%AE_%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%BE,_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="विल्हेम दुसरा, जर्मनी">विल्हेम दुसरा</a> याच्या अधिपत्याखाली जर्मनीने इतर युरोपीय देशांप्रमाणे साम्राज्यवादी धोरण स्वीकारले. साहजिकच जर्मनीचे शेजारी देशांशी खटके उडू लागले. यातच <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8" title="फ्रान्स">फ्रान्स</a> व ब्रिटनने आपापसात सांमजस्याचा तह (Entente Cordiale) केला तसेच <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="रशिया">रशियाशीही</a> तह केला. यामुळे हळूहळू जर्मनी युरोपीय राजकारणात एकटा पडू लागला. </p><p>जर्मनीचा साम्राज्यवाद आता युरोपाबाहेर पोहोचला. <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8_%E0%A4%95%E0%A5%89%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%AB%E0%A4%B0%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="बर्लिन कॉन्फरन्स (पान अस्तित्वात नाही)">बर्लिन कॉन्फरन्स</a> नंतर युरोपीय देशांनी <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE" title="आफ्रिका">आफ्रिकेची</a> आपापसात विभागणी करून घेतली. जर्मनीने <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%86%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE" title="पूर्व आफ्रिका">पूर्व आफ्रिका</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A5%8B" title="टोगो">टोगो</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%85%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="कॅमेरुन">कॅमेरुन</a> या देशांतील काही भूभाग मिळवून वसाहती स्थापन केल्या. आफ्रिकेत नाक खुपसल्यामुळे इतर साम्राज्यवादी देशांमध्ये जर्मनीविरुद्ध वातावरण तयार झाले. त्याची परिणती <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%87_%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7" class="mw-redirect" title="पहिले जागतिक महायुद्ध">पहिल्या महायुद्धात</a> झाली. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%82%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="जून">जून</a> <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%A7%E0%A5%AA" title="इ.स. १९१४">१९१४</a> मध्ये ऑस्ट्रियन राजपुत्र <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%AB%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="फ्रांत्स फेर्डिनांड (पान अस्तित्वात नाही)">फ्रांत्स फेर्डिनांड</a> याची सर्बियन राष्ट्रवाद्यांकडून <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A5%8B" class="mw-redirect" title="सारायेवो">सारायेवो</a> येथे हत्या झाली आणि युद्धाला तोंड फुटले. एकमेकांशी असलेल्या करारांमुळे अनेक देश या युद्धात सामील झाले आणि पाहता पाहता पहिले महायु्द्ध सुरू झाले. इतिहासातील सर्वाधिक विनाशकारी युद्धांमध्ये या युद्धाची गणना होते. जर्मनीला या महायुद्धात दोस्त राष्ट्रांविरुद्ध पराभव स्वीकारावा लागला. अंतर्गत घडामोडी व उठावांमुळे जर्मनीतील राजेशाही संपुष्टात आली आणि जर्मन सम्राट व इतर राज्यकर्त्यांना सत्तेवरून पायउतार व्हावे लागले. <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0_%E0%A5%A7%E0%A5%A7" title="नोव्हेंबर ११">नोव्हेंबर ११</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%A7%E0%A5%AE" title="इ.स. १९१८">१९१८</a> रोजी युद्धबंदी जाहीर करण्यात आली. जून <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%A7%E0%A5%AF" title="इ.स. १९१९">१९१९</a> मधील <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%A4%E0%A4%B9" title="व्हर्सायचा तह">व्हर्सायच्या तहानुसार</a> जर्मनीवर अनेक जाचक व अपमानकारक अटी लादण्यात आल्या; ज्यामुळे पुढील काळात <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%80%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A6" title="नाझीवाद">नाझीवाद</a> फोफावण्यास मदत झाली आणि <a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7" class="mw-redirect" title="दुसरे जागतिक महायुद्ध">दुसऱ्या महायुद्धाची</a> बीजे पेरली गेली. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="वायमार_प्रजासत्ताक_(इ.स._१९१९_-_इ.स._१९३३)"><span id=".E0.A4.B5.E0.A4.BE.E0.A4.AF.E0.A4.AE.E0.A4.BE.E0.A4.B0_.E0.A4.AA.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.9C.E0.A4.BE.E0.A4.B8.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.A4.E0.A4.BE.E0.A4.95_.28.E0.A4.87..E0.A4.B8._.E0.A5.A7.E0.A5.AF.E0.A5.A7.E0.A5.AF_-_.E0.A4.87..E0.A4.B8._.E0.A5.A7.E0.A5.AF.E0.A5.A9.E0.A5.A9.29"></span>वायमार प्रजासत्ताक (इ.स. १९१९ - इ.स. १९३३)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=6" title="विभाग: वायमार प्रजासत्ताक (इ.स. १९१९ - इ.स. १९३३) संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%A7%E0%A5%AE" title="इ.स. १९१८">इ.स. १९१८च्या</a> जर्मनीतील उठावानंतर <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%97%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="ऑगस्ट महिना">ऑगस्ट</a> <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%A7%E0%A5%AE" title="इ.स. १९१८">१९१८</a> मध्ये जर्मन प्रजासत्ताक स्थापन झाले. राष्ट्रपती <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B6_%E0%A4%8F%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="फ्रीडरिश एबर्ट">फ्रीडरिश एबर्ट</a> यांनी <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="वायमार संविधान (पान अस्तित्वात नाही)">वायमार संविधान</a> <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%97%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A5%A7%E0%A5%A7" title="ऑगस्ट ११">ऑगस्ट ११</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%A7%E0%A5%AF" title="इ.स. १९१९">१९१९</a> रोजी लागू केले. याच काळात अनेक राजकीय पक्षांचा उदय झाला. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%A4%E0%A4%B9" title="व्हर्सायचा तह">व्हर्सायच्या तहातील</a> जाचक अटींमुळे जर्मनीत आर्थिक मंदीची लाट आली. नव्याने स्थापन झालेल्या प्रजासत्ताकाला राजकीय अस्थिरतेचा शाप होता. त्यातच भर म्हणून अनेक राजेशाही समर्थकांनी लष्करामुळे नव्हे तर अतंर्गत उठावांमुळे पराभव स्वीकारावा लागला असे पसरवले. त्याचा फायदा <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%80_%E0%A4%AA%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7" title="नाझी पक्ष">नाझी पक्षासारख्या</a> पक्षांनी घेतला. त्याचप्रमाणे डाव्यांच्या धोरणांमुळेही राजकीय अनागोंदीत भर पडली. अनेक राजकीय हत्यांमुळे हा काळ गाजला. निमलष्करी दलांनी राजकीय पक्षांच्या प्रेरणेने अनेक ठिकाणी दडपशाही सुरू केली. मंदी आणि राजकीय अस्थिरतेमुळे जागोजागी हिंसाचार माजला. नाझींनी सार्वत्रिक निवडणु्कीत जर्मनीला मंदीतून बाहेर काढण्याचे आणि पहिल्या महायुद्धापूर्वीची समृद्धी आणण्याचे वचन दिल्यामुळे या पक्षाला लोकांनी निवडून दिले. जानेवारी <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%A9%E0%A5%A9" title="इ.स. १९३३">१९३३</a> मध्ये राष्ट्रपती <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%89%E0%A4%B2_%E0%A4%AB%E0%A5%89%E0%A4%A8_%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%A8%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="पाउल फॉन हिंडनबुर्ग">पाउल फॉन हिंडनबुर्ग</a> यांनी <a href="/wiki/%E0%A5%B2%E0%A4%A1%E0%A5%89%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AB_%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%9F%E0%A4%B2%E0%A4%B0" title="ॲडॉल्फ हिटलर">एडॉल्फ हिटलर</a> याची जर्मनीचा चॅन्सेलर म्हणून निवड केली. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="नाझी_राजवट_व_दुसरे_महायुद्ध_(इ.स._१९३३_-_इ.स._१९४५)"><span id=".E0.A4.A8.E0.A4.BE.E0.A4.9D.E0.A5.80_.E0.A4.B0.E0.A4.BE.E0.A4.9C.E0.A4.B5.E0.A4.9F_.E0.A4.B5_.E0.A4.A6.E0.A5.81.E0.A4.B8.E0.A4.B0.E0.A5.87_.E0.A4.AE.E0.A4.B9.E0.A4.BE.E0.A4.AF.E0.A5.81.E0.A4.A6.E0.A5.8D.E0.A4.A7_.28.E0.A4.87..E0.A4.B8._.E0.A5.A7.E0.A5.AF.E0.A5.A9.E0.A5.A9_-_.E0.A4.87..E0.A4.B8._.E0.A5.A7.E0.A5.AF.E0.A5.AA.E0.A5.AB.29"></span>नाझी राजवट व दुसरे महायुद्ध (इ.स. १९३३ - इ.स. १९४५)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=7" title="विभाग: नाझी राजवट व दुसरे महायुद्ध (इ.स. १९३३ - इ.स. १९४५) संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A5%A8%E0%A5%AD" title="फेब्रुवारी २७">फेब्रुवारी २७</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%A9%E0%A5%A9" title="इ.स. १९३३">इ.स. १९३३</a> रोजी <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%B6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%86%E0%A4%97" title="राइशस्टागची आग">जर्मन संसदेच्या इमारतीला आग</a> लागली. राजकीय अनागोंदीमुळे विरोधकांनी ही आग लावल्याचा आरोप ठेवून हिटलरने स्वतःकडे सर्वाधिकार देण्याचा प्रस्ताव संसदेपुढे ठेवला. या प्रस्तावाचे नाव सशक्तीकरण कायदा (Ermächtigungsgesetz) असे होते. या कायद्यानुसार सर्वाधिकार जर्मनीच्या मंत्रिमंडळाला आणि पर्यायाने हिटलरला देण्यात येणार होते. कायद्याच्या तरतुदीमुळे जर्मनीचे मंत्रिमंडळ संसदेच्या संमतीविना कायदे मंजूर करू शकत होते. या कायद्याला २३ मार्च १९३३ रोजी मंजूरी मिळाली. या प्रस्तावाला फक्त <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%8F%E0%A4%B8.%E0%A4%AA%E0%A5%80.%E0%A4%A1%E0%A5%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="एस.पी.डी (पान अस्तित्वात नाही)">एस.पी.डी</a> या पक्षाने विरोध केला. कम्युनिस्टांचा विरोध हिटलरने त्यांची रवानगी कारागृहात करून मोडून काढला. अनेक राजकीय विरोधकांचा काटा या काळात काढण्यात आला. सर्वाधिकार हातात आल्यामुळे <a href="/wiki/%E0%A5%B2%E0%A4%A1%E0%A5%89%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AB_%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%9F%E0%A4%B2%E0%A4%B0" title="ॲडॉल्फ हिटलर">हिटलरने</a> सार्वजनिक तसेच खासगी औद्योगिक क्षेत्राभोवती फास आवळला. कारखान्यांना लष्करी माल बनवण्यास भाग पाडले. सुरुवातीला हिटलरच्या धोरणांमुळे देश मंदीतून बाहेर पडण्यास मदत झाली, परंतु <a href="/wiki/%E0%A5%B2%E0%A4%A1%E0%A5%89%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AB_%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%9F%E0%A4%B2%E0%A4%B0" title="ॲडॉल्फ हिटलर">हिटलर</a> जर्मनीला युद्धाच्या विनाशकारी गर्तेकडे ओढून नेत होता. इ.स. १९३६ मध्ये हिटलरने <a href="/wiki/%E0%A4%B1%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1" class="mw-redirect" title="ऱ्हाइनलांड">ऱ्हाइनलांडमध्ये</a> लष्करी हस्तक्षेप केला. तसे करणे आवश्यक होते असे समर्थन पुढे केले गेले. इ.स. १९३८ पर्यंत <a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A5%87%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" class="mw-redirect" title="चेकोस्लोव्हेकिया">चेकोस्लोव्हेकियातील</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A5%81%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%A8_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%B9%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="सुडेटेन प्रांतातील हस्तक्षेप (पान अस्तित्वात नाही)">सुडेटेन प्रांतातील हस्तक्षेप</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="मुसोलिनी">मुसोलिनीबरोबरचा</a> मैत्रीचा करार यामुळे युद्धाचे वातावरण तयार होत गेले. यातच खबरदारी म्हणून हिटलरने <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="रशिया">रशियाबरोबर</a> यु्द्ध न करण्याबाबत समझोता केला (जो त्याने नंतर मोडला). </p><p> ब्रिटेन आणि फ्रांसने जर्मनीला आधीच बजावले होते कि जर जर्मनिने चेकोस्लोवाकियाचा सुडेटेनलॅंड मिळाल्या नंतर परत कुठल्याही देशावर हल्ला केला, तर जर्मनीवर युद्ध पुकारण्यात येईल. इ.स. १९३९ मध्ये विविध कारणे पुढे करून जर्मनीने <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="पोलंड">पोलंडविरुद्ध</a> युद्ध पुकारले. याची प्रतिक्रिया म्हणून ब्रिटेन आणि फ्रांसने जर्मनी विरुद्ध युद्धाची घोषणा केली आणि दुसऱ्या महायुद्धास तोंड फुटले. हिटलरने थोड्याच दिवसांत <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="पोलंड">पोलंड</a> पादाक्रांत केला तसेच फ्रान्सवर आक्रमण करून फ्रान्स जिंकला. इ.स. १९४१ पर्यंत युरोपातील बहुतेक भाग हिटलरच्या नियंत्रणाखाली आला.</p><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Adolf_Hitler_Berghof-1936.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Adolf_Hitler_Berghof-1936.jpg/220px-Adolf_Hitler_Berghof-1936.jpg" decoding="async" width="220" height="318" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/Adolf_Hitler_Berghof-1936.jpg 1.5x" data-file-width="227" data-file-height="328" /></a><figcaption>हिटलर</figcaption></figure> <p>हिटलरचा काळ <a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7" class="mw-redirect" title="दुसरे महायु्द्ध">दुसरे महायु्द्ध</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%A3" class="mw-redirect" title="ज्यूंचे शिरकाण">ज्यूंच्या सामूहिक कत्तलींसाठी</a> ओळखला जातो. त्याने ज्यू लोकांचे अटकसत्र सुरू केले व त्यांची रवानगी छळछावण्यांत केली. छळछावण्यांत त्यांचा क्रूरपणे छळ करण्यात आला. जे काम करण्यास सक्षम नाहीत अशांना गॅसचेंबरमध्ये कोंडून ठार मारण्यात आले. <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%95" class="mw-redirect" title="म्युनिक">म्युनिकजवळील</a> <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%89%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%9B%E0%A4%B3%E0%A4%9B%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%A3%E0%A5%80" title="डखाउची छळछावणी">डखाउ</a> येथे अशी एक छळछावणी आहे. हिटलरने जिंकलेल्या देशांमध्येदेखील छळछावण्या उभारल्या. खासकरून पोलंडमध्ये केलेल्या कत्तलींमध्ये ३० लाख ज्यू नागरिकांची हत्या करण्यात आली. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%82%E0%A4%A8_%E0%A5%A8%E0%A5%A8" title="जून २२">जून २२</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%AA%E0%A5%A7" title="इ.स. १९४१">१९४१</a> रोजी हिटलरने रशियाबरोबर केलेला युद्धबंदीचा करार मोडीत काढला आणि रशियावर हल्ला चढवला. याच सुमारास <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="जपान">जपानने</a> <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87" title="अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने">अमेरिकेच्या</a> <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2_%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%B0" title="पर्ल हार्बर">पर्ल हार्बर बंदरावर</a> आक्रमण केल्यामुळे अमेरिकेला युद्धात उतरणे भाग पाडले. जर्मन लष्कराला रशियामध्ये सु्रुवातीला झटपट यश मिळत गेले परंतु <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A1" class="mw-redirect" title="स्टालिनग्राड">स्टालिनग्राडच्या</a> युद्धात नाझी सैन्याला प्रंचड नुकसान सहन करावे लागले आणि युद्धाची चक्रे उलटी फिरू लागली. अमेरिका व ब्रिटनचे सैन्य <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%89%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="नॉर्मंडी">नॉर्मंडीच्या</a> किनाऱ्यावर उतरले आणि पूर्व व पश्चिम अशा दोन्ही मोर्च्यांवर <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="नाझी">नाझी</a> फौजांना माघार घ्यावी लागली. सरतेशेवटी <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87_%E0%A5%AE" title="मे ८">मे ८</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AF%E0%A5%AA%E0%A5%AB" title="इ.स. १९४५">१९४५</a> रोजी रशियन फौजा <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="बर्लिन">बर्लिनमध्ये</a> घुसल्या व <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="नाझी">नाझी</a> फौजेचा पाडाव झाला. हिटलरने शरण येउन बंदिवासात राहण्यापेक्षा आत्महत्येचा मार्ग पत्करला आणि युद्ध संपुष्टात आले. </p><p><i>पहा <a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7" title="दुसरे महायुद्ध">दुसरे महायुद्ध</a></i> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="फाळणी_ते_एकीकरण_(इ.स._१९४५_-_इ.स._१९८९)"><span id=".E0.A4.AB.E0.A4.BE.E0.A4.B3.E0.A4.A3.E0.A5.80_.E0.A4.A4.E0.A5.87_.E0.A4.8F.E0.A4.95.E0.A5.80.E0.A4.95.E0.A4.B0.E0.A4.A3_.28.E0.A4.87..E0.A4.B8._.E0.A5.A7.E0.A5.AF.E0.A5.AA.E0.A5.AB_-_.E0.A4.87..E0.A4.B8._.E0.A5.A7.E0.A5.AF.E0.A5.AE.E0.A5.AF.29"></span>फाळणी ते एकीकरण (इ.स. १९४५ - इ.स. १९८९)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=8" title="विभाग: फाळणी ते एकीकरण (इ.स. १९४५ - इ.स. १९८९) संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>दुसऱ्या महायुद्धात जर्मनीची प्रचंड हानी झाली. युद्धसमाप्तीपर्यंत जर्मनीचा भूभाग ४ देशांनी व्यापला होता. या चार राज्यकर्त्यांनी बर्लिनला चार भागांमध्ये विभागले. त्यांपैकी तीन भाग जे ब्रिटन, फ्रान्स व अमेरिकेच्या ताब्यात होते ते एकत्र करून मे २३, १९४९ रोजी त्याचे <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%AE_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="पश्चिम जर्मनी">पश्चिम जर्मनी</a> (Federal Republic of Germany - FRG) असे नामकरण करण्यात आले, तर ऑक्टोबर ७, १९४९ रोजी सोविएत संघाच्या ताब्यातील भाग <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="पूर्व जर्मनी">पूर्व जर्मनी</a> (German Democratic Republic - GDR) म्हणून जाहीर करण्यात आला. </p><p>पश्चिम जर्मनीने अमेरिका, ब्रिटन व फ्रान्सच्या संयुक्त मदतीने महायुद्धानंतर झपाट्याने आर्थिक प्रगती केली, तर पूर्व जर्मनीने सोविएत महासंघाच्या पावलावर पाऊल टाकून आर्थिक व सामाजिक वाटचाल केली. परिणामतः पूर्व आणि पश्चिम जर्मनीदरम्यान ४० वर्षांत खूप मोठा आर्थिक फरक निर्माण झाला. पूर्व जर्मनीतून पश्चिम जर्मनीत पळून जाणाऱ्यांना रोखण्यासाठी इ.स. १९६१ मध्ये <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%A4" title="बर्लिनची भिंत">बर्लिनची भिंत</a> उभारण्यात आली. परंतु या भिंतीने इ.स. १९६० व १९७० च्या दशकांत शीतयुद्धादरम्यान अमेरिका आणि सोविएत महासंघातील तेढ वाढवण्याचेच काम केले. </p><p>इ.स. १९८० च्या दशकात पूर्व जर्मनीतून पश्चिम जर्मनीत होणाऱ्या स्थंलातराचा प्रश्न गंभीर झाला. परिस्थिती जरा निवळावी म्हणून पूर्व जर्मनीने इ.स. १९८९ मध्ये स्थलांतरासंदर्भातील निर्बंध कमी केले. परिणामतः जर्मनीच्या एकीकरणाला चालना मिळाली. सरतेशेवटी ऑक्टोबर ३, १९९० रोजी पूर्व व पश्चिम जर्मनी पुन्हा एकत्र झाले. <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%AC%E0%A4%B0_%E0%A5%A9" title="ऑक्टोबर ३">ऑक्टोबर ३</a> हा दिवस जर्मनीत आता राष्ट्रीय दिवस म्हणून साजरा केला जातो. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="भूगोल"><span id=".E0.A4.AD.E0.A5.82.E0.A4.97.E0.A5.8B.E0.A4.B2"></span>भूगोल</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=9" title="विभाग: भूगोल संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>मुख्य लेख:</i> <i><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%AD%E0%A5%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B2" title="जर्मनीचा भूगोल">जर्मनीचा भूगोल</a></i> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="चतुःसीमा"><span id=".E0.A4.9A.E0.A4.A4.E0.A5.81.E0.A4.83.E0.A4.B8.E0.A5.80.E0.A4.AE.E0.A4.BE"></span>चतुःसीमा</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=10" title="विभाग: चतुःसीमा संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनीच्या उत्तरेला <a href="/wiki/%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0_%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="उत्तर समुद्र">उत्तर समुद्र</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%95" title="डेन्मार्क">डेन्मार्क</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="बाल्टिक समुद्र">बाल्टिक समुद्र</a> , पूर्वेला <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="पोलंड">पोलंड</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A5%87%E0%A4%95_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%95" title="चेक प्रजासत्ताक">चेक प्रजासत्ताक</a> , दक्षिणेला <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="ऑस्ट्रिया">ऑस्ट्रिया</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%9D%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="स्वित्झर्लंड">स्वित्झर्लंड</a> आणि पश्चिमेला <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8" title="फ्रान्स">फ्रान्स</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%9D%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="लक्झेंबर्ग">लक्झेंबर्ग</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%AE" title="बेल्जियम">बेल्जियम</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" class="mw-redirect" title="नेदरलंड">नेदरलंड</a> आहे. एकूण भूभागापैकी ५३.५% भूभाग शेती व तत्सम उद्योगांसाठी वापरला जातो. जंगलांनी २९.५% भाग व्यापलेला आहे तर १२.३% भागावर नागरी वस्ती आणि रस्ते आहेत. १.८% भाग पाणथळ जमीन व नद्या आणि उर्वरीत २.४% भाग नापीक, ओसाड आणि मानवी वापरामुळे दूषित झालेल्या जमीनीने व्यापला आहे. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="हवामान"><span id=".E0.A4.B9.E0.A4.B5.E0.A4.BE.E0.A4.AE.E0.A4.BE.E0.A4.A8"></span>हवामान</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=11" title="विभाग: हवामान संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>मुख्य लेख:</i> <i><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%B9%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="जर्मनीचे हवामान (पान अस्तित्वात नाही)">जर्मनीचे हवामान</a></i> </p><p>जर्मनीचे हवामान हे सर्वसाधारणपणे <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%AE_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%AF_%E0%A4%B9%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="पश्चिम युरोपीय हवामान">पश्चिम युरोपीय हवामान</a> या प्रकारात मोडते. जर्मनीचे हवामान <a href="/wiki/%E0%A4%97%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AB%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%AE" class="mw-redirect" title="गल्फस्ट्रीम">गल्फस्ट्रीम</a> या सागरी प्रवाहामुळे नियंत्रित होते. यामुळे याच अक्षांक्षावरील इतर देशांप्रमाणे (<a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%85%E0%A4%A8%E0%A4%A1%E0%A4%BE" title="कॅनडा">कॅनडा</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="रशिया">रशिया</a> इत्यादी) जर्मनीत फार टोकाचे हवामान अनुभवायास मिळत नाही. सततचा पाऊस, ढगाळ आकाश हे येथील हवामानाचे ठळक वैशिष्ट्य. </p><p>एका वर्षात साधारणपणे ४ ऋतू अनुभवायला मिळतात. साधारणपणे <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9A" class="mw-redirect" title="मार्च">मार्च</a> ते <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87" class="mw-redirect" title="मे">मे</a> महिन्याच्या मध्यापर्यंत <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A4" title="वसंत">वसंत</a> (frühling) भरात असतो. वर्षातील सर्वोत्तम हवामान या दिवसांत अनुभवायास मिळते. अचानक बदलणारे निर्सगाचे रूप हे या ऋतूचे वैशिष्ट्य. सर्वत्र झाडावर फुलणारी पालवी आणि जमीनीवर आच्छादलेले फुलांचे गालिचे असतात. </p><p>मे महिन्याच्या मध्यापासून <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%97%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="ऑगस्ट महिना">ऑगस्टपर्यंत</a> सौम्य उन्हाळा असतो. तापमान ३२ ते ३३ अंश <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%B8" title="सेल्सियस">सेल्सियसपर्यंत</a> असते. या काळात दिवस अतिशय मोठा म्हणजे साधारणपणे १६ ते १८ तासांपर्यंत असतो. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="सप्टेंबर">सप्टेंबर</a> ते <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="नोव्हेंबर">नोव्हेंबर</a> हा पानगळीचा (herbst) काळ असतो. प्रथम झाडांच्या पानांचा रंग बदलतो. कालांतराने पाने पूर्ण पिकून गळून पडतात. प्रत्येक झाडावरील पानांची छटा वेगवेगळी असते. या दिवसांत सरासरी तापमान कमी होण्यास सुरुवात होते आणि कडक थंडीची चाहूल लागते. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="डिसेंबर">डिसेंबर</a> ते <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="फेब्रुवारी महिना">फेब्रुवारी</a> दरम्यान कडक हिवाळा असतो. या दिवसांत किमान तापमान -५ ते -७ पर्यंत जाते व कमाल तापमान ३ ते ४ अंश सेल्सियस असते. त्यामुळे दिवसा देखील अत्यंत कडक थंडीचा अनुभव घेता येतो. तापमान अतिशय कमी असल्याने येथील तळी गोठतात. या दिवसात नियमीतपणे बर्फवृष्टी हो्ते. बर्फवृष्टीचे प्रमाण दक्षिण जर्मनीतील <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8" title="बायर्न">बायर्न</a> व <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%A8-%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="बाडेन-व्युर्टेंबर्ग">बाडेन व्युर्टेनबर्ग</a> या राज्यांत जास्त आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B8" title="आल्प्स">आल्प्स पर्वतालगतच्या</a> प्रदेशात सर्वाधिक बर्फवृष्टी होते. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="मोठी_शहरे"><span id=".E0.A4.AE.E0.A5.8B.E0.A4.A0.E0.A5.80_.E0.A4.B6.E0.A4.B9.E0.A4.B0.E0.A5.87"></span>मोठी शहरे</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=12" title="विभाग: मोठी शहरे संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनीत सुमारे ८० मोठी शहरे अशी आहेत की ज्यांची लोकसंख्या १ लाख किंवा त्यापेक्षाही जास्त आहे. त्यांपैकी १४ शहरांची लोकसंख्या ५ लाखांपेक्षा जास्त आहे. जर्मनीचे वैशिष्ट्य म्हणजे लोकसंख्येची घनता जास्त असूनही इतर प्रगत देशांप्रमाणे किंवा भारत, चीनमधल्या शहरांसारखी प्रचंड लोकवस्तीची शहरे इथे नाहीत. कारण शहरी व ग्रामीण भागात उद्योगधंदे, शिक्षणाच्या सोयी, उत्पन्नच्या सोयी यांचे प्रमाण थोड्याफार फरकाने सारखेच असल्यामुळे जर्मनीची लोकसंख्या मोठी शहरे, छोटी शहरे आणि लहान गावांमध्ये जवळपास सारख्या प्रमाणात विभागली गेली आहे. मोठ्या व छोट्या शहरातील राहणीमानात फारसा फरक नाही. मात्र प्रचंड लोकवस्तीची शहरे कमी जरी असली तरी सर्वसाधारणपणे लोकं मोठ्या शहराजवळच्या छोट्या शहरांत किंवा गावांमध्ये राहणे पसंत करतात; त्यामुळे शहर किंवा जिल्हापरिसराची एकूण लोकसंख्या त्यामानाने बरीच असते. रुहर परिसर हे याचे अतिशय उत्तम उदाहरण आहे. </p> <table class="wikitable" width="100%"> <tbody><tr> <td>शहर</td> <td>लोकसंख्या</td> <td>शहर परिसर</td> <td>शहर परिसराची एकत्रित लोकसंख्या </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="बर्लिन">बर्लिन</a></td> <td>३४ लाख</td> <td>बर्लिन परिसर</td> <td>४२ लाख </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%95" class="mw-redirect" title="म्युनिक">म्युनिक</a>(म्युन्शन)</td> <td>१८ लाख</td> <td>म्युनिक परिसर</td> <td>२६ लाख </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%B9%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="रुहर">रुहर</a></td> <td></td> <td>रुहर परिसर</td> <td>५८ लाख </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%85%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" class="mw-redirect" title="हॅंबर्ग">हॅंबर्ग</a> (हांबुर्ग)</td> <td></td> <td>हॅंबर्ग परिसर</td> <td>२६ लाख </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="कोलोन">कोलोन</a> (क्योल्न)</td> <td>१३ लाख</td> <td>कोलोन परिसर</td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%AB%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="फ्रांकफुर्ट">फ्रॅंकफुर्ट</a> (फ्रान्कफुर्ट)</td> <td>१० लाख</td> <td>फ्रॅंकफुर्ट परिसर</td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A5%89%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="डॉर्टमुंड">डॉर्टमुंड</a></td> <td>६.५ लाख</td> <td>डॉर्टमुंड परिसर</td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F" class="mw-redirect" title="स्टुटगार्ट">स्टुटगार्ट</a> (श्टुटगार्ट)</td> <td>६ लाख</td> <td>स्टुटगार्ट परिसर</td> <td>२६ लाख </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="जर्मनीतील_राज्ये"><span id=".E0.A4.9C.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AE.E0.A4.A8.E0.A5.80.E0.A4.A4.E0.A5.80.E0.A4.B2_.E0.A4.B0.E0.A4.BE.E0.A4.9C.E0.A5.8D.E0.A4.AF.E0.A5.87"></span>जर्मनीतील राज्ये</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=13" title="विभाग: जर्मनीतील राज्ये संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><div class="noprint"><i>मुख्य लेख: <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%87" title="जर्मनीची राज्ये">जर्मनीची राज्ये</a></i></div></dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="वाहतूक_आणि_दळणवळण_व्यवस्था"><span id=".E0.A4.B5.E0.A4.BE.E0.A4.B9.E0.A4.A4.E0.A5.82.E0.A4.95_.E0.A4.86.E0.A4.A3.E0.A4.BF_.E0.A4.A6.E0.A4.B3.E0.A4.A3.E0.A4.B5.E0.A4.B3.E0.A4.A3_.E0.A4.B5.E0.A5.8D.E0.A4.AF.E0.A4.B5.E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.A5.E0.A4.BE"></span>वाहतूक आणि दळणवळण व्यवस्था</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=14" title="विभाग: वाहतूक आणि दळणवळण व्यवस्था संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>मुख्य लेख:</i> <i><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A4%A4%E0%A5%82%E0%A4%95_%E0%A4%86%E0%A4%A3%E0%A4%BF_%E0%A4%A6%E0%A4%B3%E0%A4%A3%E0%A4%B5%E0%A4%B3%E0%A4%A3_%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="जर्मनीतील वाहतूक आणि दळणवळण व्यवस्था (पान अस्तित्वात नाही)">जर्मनीतील वाहतूक आणि दळणवळण व्यवस्था</a></i> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="रस्ते"><span id=".E0.A4.B0.E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.A4.E0.A5.87"></span>रस्ते</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=15" title="विभाग: रस्ते संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Autobahnen_in_Deutschland.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Autobahnen_in_Deutschland.svg/220px-Autobahnen_in_Deutschland.svg.png" decoding="async" width="220" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Autobahnen_in_Deutschland.svg/330px-Autobahnen_in_Deutschland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Autobahnen_in_Deutschland.svg/440px-Autobahnen_in_Deutschland.svg.png 2x" data-file-width="1351" data-file-height="1844" /></a><figcaption>जर्मनीतील ऑटोबानचे जाळे</figcaption></figure> <p>जगातील अत्यंत प्रगत वाहतूक व्यवस्था असलेल्या देशांमध्ये जर्मनीचा समावेश होतो. युरोपातल्या आपल्या मध्यवर्ती स्थानामुळे इतर युरोपीय देशांच्या मानाने जर्मनीत वाहतुकीची घनता बरीच जास्त आहे. जर्मनीत महामार्गांचे अत्यंत दाट जाळे असून रस्त्यांची एकूण लांबी सुमारे ६,५६,१४० किमी आहे. येथील खास वेगवान वाहतुकीसाठी बनवलेल्या महामार्गांना <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="ऑटोबान">ऑटोबान</a> असे म्हणतात. बहुतेक सर्व शहरे ऑटोबानद्वारे जोडलेली आहेत. ऑटोबानचे वैशिष्ट्य म्हणजे जर्मनीत ऑटोबानवरून-काही धोकादायक भाग वगळता-गाडी चालवण्यासाठी कोणतीही कमाल वेगमर्यादा नाही. त्यामुळे बरेचदा इतर देशांतील चालक इथे येऊन आपली भरधाव गाडी चालवण्याची हौस पूर्ण करून घेतात. वेगमर्यादा नसूनही ऑटोबानवर होणाऱ्या अपघातांचे प्रमाण इतर युरोपीय देशांच्या तुलनेत लक्षणीयरीत्या कमी आहे<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>१०<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. ऑटोबान वगळता जर्मनीत इतरही अनेक राष्ट्रीय महामार्ग आहेत ज्यांना बुंडेस्ट्रास्सेन <i>Bundesstraßen</i> (Federal road किंवा राष्ट्रीय महामार्ग) असे संबोधले जाते. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="लोहमार्ग"><span id=".E0.A4.B2.E0.A5.8B.E0.A4.B9.E0.A4.AE.E0.A4.BE.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.97"></span>लोहमार्ग</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=16" title="विभाग: लोहमार्ग संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:ICE3-Einfahrt-Dortmund.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/ICE3-Einfahrt-Dortmund.jpg/220px-ICE3-Einfahrt-Dortmund.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/ICE3-Einfahrt-Dortmund.jpg/330px-ICE3-Einfahrt-Dortmund.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/ICE3-Einfahrt-Dortmund.jpg/440px-ICE3-Einfahrt-Dortmund.jpg 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption>इंटर सिटी एक्सप्रेस (आय.सी.ई.)</figcaption></figure> <p>जर्मनीत लोहमार्गांचे जाळेदेखील अत्यंत विकसित आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%B9%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="लोहमार्ग">लोहमार्ग</a> हा जर्मनीतल्या सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेचा कणा आहे. शहरांतर्गत प्रवासी वाहतूक प्रामुख्याने स्थानिक भूमिगत रेल्वेमार्गांनी (यु-बान) तर शहरांदरम्यान वाहतूक उपनगरीय रेल्वेमार्गांनी (एस-बान) होते. लांब पल्ल्याची आणि आंतरराष्ट्रीय वाहतूक <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%86%E0%A4%AF.%E0%A4%B8%E0%A5%80.%E0%A4%88.&action=edit&redlink=1" class="new" title="आय.सी.ई. (पान अस्तित्वात नाही)">आय.सी.ई.</a> (इंटरसिटी एक्सप्रेस) द्वारे होते. ही गाडी आपल्या वेगासाठी प्रसिद्ध आहे. साधारणपणे ताशी १६० ते ३०० किमी वेगाने पळणाऱ्या या गाडीचा समावेश जगातल्या मोजक्या अतिवेगवान रेल्वेगाड्यांमध्ये होतो. </p><p>जर्मनीतल्या रेल्वेमार्गांची एकूण लांबी सुमारे ४०,८२६ किमी आहे. <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%A6%E0%A5%89%E0%A4%88%E0%A4%9A%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="दॉईचबान (पान अस्तित्वात नाही)">दॉईचबान</a> (Deutsche Bahn - जर्मन रेल्वे) ही जर्मनीतली सर्वांत मोठी आणि प्रमुख रेल्वे कंपनी आहे. दॉईचबानबरोबर इतर २८० खाजगी रेल्वे कंपन्या रेल्वेसेवा पुरवतात. रेल्वेसेवेचा दर्जा जर्मनीत अतिशय उत्तम आहे. लहानात लहान गावातही किमान दोन तासांनी एक गाडी असते. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="विमानवाहतूक"><span id=".E0.A4.B5.E0.A4.BF.E0.A4.AE.E0.A4.BE.E0.A4.A8.E0.A4.B5.E0.A4.BE.E0.A4.B9.E0.A4.A4.E0.A5.82.E0.A4.95"></span>विमानवाहतूक</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=17" title="विभाग: विमानवाहतूक संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>रस्ते आणि रेल्वे यांच्या कार्यक्षम जाळ्यामुळे जर्मनीत देशांतर्गत विमानप्रवास फारसा होत नाही. विमानव्यवस्थेचा वापर मुख्यत्वे आंतरराष्ट्रीय प्रवासासाठी होतो. बहुतेक शहरांमध्ये विमानतळ आहेत जे रेल्वेमार्गांनी जोडलेले आहेत. <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%85%E0%A4%82%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%AB%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%A4%E0%A4%B3" class="mw-redirect" title="फ्रॅंन्कफुर्ट विमानतळ">फ्रॅंन्कफुर्ट विमानतळ</a> हा जर्मनीतला सर्वांत मोठ्या विमानतळांपैकी एक असून जगातल्या सर्वांत व्यग्र विमानतळांमध्ये याचा समावेश होतो. हा विमानतळ युरोपीय आणि अटलांटिकपार (Transe Atlantic) विमानमार्गांवरचे मुख्य केंद्र आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%81%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%BE" title="लुफ्तान्सा">लुफ्तान्सा</a> ही जर्मन विमान कंपनी आंतरराष्ट्रीय विमानसेवा देणारी प्रमुख कंपनी आहे. त्याखालोखाल <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B8" class="mw-redirect" title="जर्मन विंग्स">जर्मन विंग्स</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B1%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%8F%E0%A4%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="ऱ्हाइन एर (पान अस्तित्वात नाही)">ऱ्हाइन एर</a> या स्थानिक विमान कंपन्या युरोपांतर्गत सेवेसाठी प्रसिद्ध आहेत. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="जलमार्ग"><span id=".E0.A4.9C.E0.A4.B2.E0.A4.AE.E0.A4.BE.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.97"></span>जलमार्ग</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=18" title="विभाग: जलमार्ग संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनीत काही प्रमाणात जलमार्गदेखील वाहतुकीसाठी वापरले जातात. जर्मनीतील <a href="/wiki/%E0%A4%B1%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="ऱ्हाइन नदी">ऱ्हाइन</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%8F%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%BE_%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="एल्बा नदी">एल्बा</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%89_%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="डोनाउ नदी">डोनाउ</a> (डॅन्यूब), <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="माइन नदी">माइन</a>, इ. मोठ्या नद्यांमधून आणि <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%B5%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="कील कालवा (पान अस्तित्वात नाही)">कील</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B1%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8-%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%85%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%AC_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%B5%E0%A4%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ऱ्हाइन-माइन-डॅन्यूब कालवा (पान अस्तित्वात नाही)">ऱ्हाइन-माइन-डॅन्यूब</a> या कालव्यांमधून जलवाहतुक होते. <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="हांबुर्ग">हांबुर्ग</a> हे युरोपातले दुसऱ्या क्रमांकाचे आणि जगातील सातव्या क्रमांकावरचे सर्वांत मोठे बंदर आहे. आज जलमार्गांचा उपयोग प्रामुख्याने आंतरराष्ट्रीय मालवाहतुकीसाठी होत असला तरी मध्ययुगात जर्मनीतील वाहतूक मुख्यत्वे याच नद्यांतून होत असे. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="सामाजिक"><span id=".E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.AE.E0.A4.BE.E0.A4.9C.E0.A4.BF.E0.A4.95"></span>सामाजिक</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=19" title="विभाग: सामाजिक संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="धर्म"><span id=".E0.A4.A7.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AE"></span>धर्म</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=20" title="विभाग: धर्म संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%A8_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="ख्रिश्चन धर्म">ख्रिश्चन धर्म</a> हा जर्मनीत सर्वांत मोठा धर्म आहे. सुमारे ५.३ कोटी लोक <a href="/wiki/%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%A8_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="ख्रिश्चन धर्म">ख्रिश्चन धर्म</a> पाळतात<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>११<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. दुसरा क्रमांक इस्लामचा असून सुमारे ३३ लाख लोकं मुसलमान आहेत. यात प्रामुख्याने <a href="/wiki/%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="तुर्कस्तान">तुर्कस्तानमधून</a> स्थायिक झालेल्यांचा समावेश जास्त आहे. बौद्ध व ज्यू धर्मीयांची संख्या प्रत्येकी २ लाख आहे तर हिंदुंची संख्या ९०,००० असून इतर धर्मांचे मिळून ५० हजारपेक्षा कमी अनुयाची आहेत. </p><p>जर्मनी ही <a href="/wiki/%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%A8_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="ख्रिश्चन धर्म">प्रोटेस्टंट</a> पंथाची जन्मभूमी आहे. उत्तर जर्मनीत या पंथाचे अनुयायी जास्त आहेत. रोमन कॅथोलिक पंथाचे लोक बहुतकरून नैऋत्य जर्मनीत आहेत. सध्याचे <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%AA_%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%BE" title="पोप बेनेडिक्ट सोळावा">पोप बेनेडिक्ट १६ वे</a> हे जर्मनीचे असून त्यांचा जन्म <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8" title="बायर्न">बव्हेरियामधला</a> आहे<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>१२<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. साधारणपणे २.४ कोटी लोकं कोणत्याही धर्माचे अनुयायी नसल्याचे सांगतात. यांपैकी बहुतांशी <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%95" class="mw-redirect" title="नास्तिक">नास्तिक</a> किंवा ऍगनोस्टिक असून ते पूर्व जर्मनीत बहुसंख्य प्रमाणात आहेत. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="शिक्षण"><span id=".E0.A4.B6.E0.A4.BF.E0.A4.95.E0.A5.8D.E0.A4.B7.E0.A4.A3"></span>शिक्षण</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=21" title="विभाग: शिक्षण संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनी शिक्षणाच्या बाबतीत अतिशय प्रगत राष्ट्र आहे परंतु शिक्षणपद्धत गुंतागुंतीची आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A5%80" title="बालवाडी">बालवाडीपासून</a> ते विद्यापीठापर्यंत शिक्षण मोफत होते. मात्र <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A8%E0%A5%A6%E0%A5%A6%E0%A5%AC" title="इ.स. २००६">इ.स. २००६</a> पासून जर्मन विद्यापीठांनी ५०० <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="युरो">युरोपर्यंत</a> सत्रशुल्क आकारण्यास सुरुवात केली आहे. </p><p>जर्मनीत माध्यमिक स्तरापर्यंत (भारतीय पद्धतीप्रमाणे १२ वी पर्यंत) शिक्षण घेणे अनिवार्य आहे. तसे न केल्यास पालकांवर कारवाई होऊ शकते. शिक्षणाचे विविध स्तर, शाळांचे विविध प्रकार यामुळे शिक्षण घेण्याची गुंतागुंत वाढते. </p><p>पूर्वप्राथमिक आणि प्राथमिक स्तर कमीअधिक प्रमाणात सगळीकडे सारखे असतात. त्यनंतर माध्यमिक स्तरात विविध प्रकारच्या शाळा असतात उदा: <i>हाउप्ट शुले</i>, <i>रिआल शुले</i>, <i>जिमनासियम</i>, <i>गेसाम्ट शुले</i>. या शाळांमधील प्रवेश अनेक निकषांवर अवलंबून असतो. ( उदा: घरापासूनचे अंतर). </p><p>माध्यमिक शिक्षण सुमारे १२ वर्षे असते. त्यानंतर विद्यार्थ्यांना <i>होकशुले</i> (प्रशाला), अथवा <i>फाकहोकशुले</i> (उच्च माध्यमिक शाळा) यांमध्ये प्रवेश घेता येतो. </p><p>हा स्तर साधारणपणे भारतातील कनिष्ठ महाविद्यालय अथवा पदविका (डिप्लोमा कॉलेज) प्रमाणे असतो. या स्तरात व्यावसायिक शिक्षणावर जास्त भर असतो. तसेच माध्यमिक शिक्षणा नंतर विद्यापीठात थेट प्रवेश घेता येतो. </p><p>विद्यापीठातील शिक्षणाचा दर्जा सर्वोच्च मानला जातो. विद्यार्थ्याला पदवी अभ्यासक्रम साधारणपणे ५ वर्षांत पूर्ण करावा लागतो. विद्यापीठांमध्ये संपूर्ण शिक्षण हे जर्मन माध्यमातून मिळत होते, मात्र सध्या बहुतेक सर्व मुख्य विद्यापीठांनी इंग्रजी माध्यमातही शिक्षण देण्यास सुरुवात केली आहे. त्यामु़ळे जर्मनीमध्ये परदेशी विद्यार्थ्यांची संख्या हळूहळू वाढत आहे. सर्वांत जास्त विद्यार्थी हे दक्षिण अमेरिका आणि चीनमधून येतात. भारतीय विद्यार्थ्यांचा समावेश हळूहळू वाढत आहे. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="सणवार_व_उत्सव"><span id=".E0.A4.B8.E0.A4.A3.E0.A4.B5.E0.A4.BE.E0.A4.B0_.E0.A4.B5_.E0.A4.89.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B8.E0.A4.B5"></span>सणवार व उत्सव</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=22" title="विभाग: सणवार व उत्सव संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनीची बहुतेक लोकसंख्या ख्रिश्चन असल्यामुळे ख्रिश्चन धर्मातील बहुतेक सण इथे साजरे होतात. मुख्य सण <i>नाताळ</i> अथवा ख्रिसमस असून त्याला जर्मन भाषेत <i>वाइनाख्टन</i> (weinachten ) असे म्हणतात. हा सण २४ डिंसेबर ते ६ जानेवरी या काळात साजरा होतो. ख्रिसमसच्या ३ आठवडे आधी लहान मुलांचा आवडता संत निकोलस अर्थात सांता क्लॉजचा सण साजरा होतो. त्यात लहान मुलांना खेळणी भेट दिली जातात व ख्रिसमस ट्री सजवले जाते. त्यातील महत्त्वाचे दिवस म्हणजे २४ - २५ डिंसेबर. या दिवशी जर्मन लोक <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A5%82_%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4" title="येशू ख्रिस्त">येशू ख्रिस्ताचा</a> जन्मदिवस साजरा करतात. <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0_%E0%A5%A9%E0%A5%A7" title="डिसेंबर ३१">डिसेंबर ३१ला</a> जर्मनीत <i>सिल्व्हेस्टर</i> (silvester) असे संबोधतात. या दिवशी जर्मन लोक धुमधडाक्यात नवीन वर्षाचे स्वागत करतात. <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A5%AC" title="जानेवारी ६">जानेवारी ६ला</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%A8_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%B8%E0%A4%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="तीन राजांचा सण (पान अस्तित्वात नाही)">तीन राजांचा सण</a> साजरा होतो. जर्मन लोक या दिवसांत शक्य तितका वेळ आपल्या कुटुंबासाठी देतात. नातेवईक तसेच मित्रांच्या वैयक्तिक भेटीगाठी अथवा सामूहिक मिलन व एकत्रित जेवण असे या सणाचे स्वरूप असते. या दिवसात जर्मनीत हिवाळा व सुट्या असल्याने जर्मन लोकांचे परदेशात पर्यटनासाठी जाण्याचे प्रमाण वाढते. </p><p>यानंतरचा मुख्य सण <a href="/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="इस्टर">इस्टर</a> असून हा साधारणत: <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9A" class="mw-redirect" title="मार्च">मार्च</a> अथवा <a href="/wiki/%E0%A4%8F%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B2_%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="एप्रिल महिना">एप्रिलमध्ये</a> असतो. वेगवेगळ्या प्रदेशातील रुढी व परंपरांनुसार हा सण साजरा होतो. अंडी रंगवणे ही त्यातील एक. </p><p>इतर सणांमध्ये मुख्य सण म्हणजे <i>फाश्चिंग</i> अथवा कार्निव्हल जो फेब्रुवारी अथवा मार्चमध्ये साजरा होतो. याचे मुख्य स्वरूप म्हणजे विविध प्रकारच्या वेषभूषा करून लोक मिरवणुकीत सहभागी होतात. या मिरवणुकी पाहणे एक आनंददायक अनुभव असतो. </p><p>इतर अनेक उत्सव उदा: वाइन फेस्टिवल, बियर फेस्टिवल अथवा <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A4%AB%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="ऑक्टोबरफेस्ट">ऑक्टोबरफेस्ट</a> प्रसिद्ध आहेत. असे उत्सव देशभरात वर्षभर साजरे होत असतात. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="खेळ"><span id=".E0.A4.96.E0.A5.87.E0.A4.B3"></span>खेळ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=23" title="विभाग: खेळ संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%96%E0%A5%87%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%A4_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="ऑलिंपिक खेळात जर्मनी">ऑलिंपिक खेळात जर्मनी</a></li></ul> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Beckenbauer.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Beckenbauer.jpg/220px-Beckenbauer.jpg" decoding="async" width="220" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Beckenbauer.jpg/330px-Beckenbauer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Beckenbauer.jpg/440px-Beckenbauer.jpg 2x" data-file-width="460" data-file-height="446" /></a><figcaption>१९७४ <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%AB%E0%A4%BE_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%9A%E0%A4%B7%E0%A4%95" title="फिफा विश्वचषक">फुटबॉल विश्वकरंडक</a> उंचावताना <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%89%E0%A4%85%E0%A4%B0" title="फ्रांत्स बेकेनबाउअर">बेकेनबाउअर</a> </figcaption></figure> <p>खेळ हा जर्मनीतील लोकांचा अतिशय आवडीचा विषय आहे. बहुतेक जर्मन माणसे कुठल्याना कुठल्या खेळाशी संबंधित असतात. जर्मनांचा सर्वांत आवडता खेळ <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%AC%E0%A5%89%E0%A4%B2" title="फुटबॉल">फुटबॉल</a> आहे. जर्मनी तीन वेळा म्हणजे १९५४, १९७४ व १९९० मध्ये फुटबॉल <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%AB%E0%A4%BE_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%9A%E0%A4%B7%E0%A4%95" title="फिफा विश्वचषक">विश्वविजेते</a>; तर १९६६, १९८६, २००२ मध्ये उपविजेते झाले आहेत. <a href="/wiki/%E0%A4%97%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A1_%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B2%E0%A4%B0" title="गेर्ड म्युलर">गेर्ड म्युलर</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%89%E0%A4%85%E0%A4%B0" title="फ्रांत्स बेकेनबाउअर">फ्रांत्स बेकेनबाउअर</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%B0_%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A5%E0%A5%87%E0%A4%89%E0%A4%B8" title="लोथार माथेउस">लोथार माथेउस</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%A8_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="युर्गन क्लिन्समान">युर्गन क्लिन्समान</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%93%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%AB%E0%A4%B0_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="ओलिफर कान">ओलिफर कान</a> यांसारख्या दिग्ग्ज खेळाडूंनी जर्मन फुटबॉलला उंचीवर नेऊन ठेवण्यास हातभार लावला. प्रत्येक फुटबॉल विश्वकरंडक स्पर्धेत जर्मनीला संभाव्य विजेता म्हणून पाहिले जाते. फुटबॉलचे वेड राष्ट्रीय संघापुरते मर्यादित नसून हजारो छोट्या मोठ्या फुटबॉल क्लबांनी या खेळाचे व्यापक जाळे विणले आहे. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%89%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B3%E0%A5%80_%E0%A4%91%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BE_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A7%E0%A4%BE" title="उन्हाळी ऑलिंपिक क्रीडा स्पर्धा">ऑलिंपिक स्पर्धेत</a> आत्तापर्यंत मिळवलेल्या पदकांमध्ये जर्मनी तिसऱ्या स्थानी आहे. ऑलिंपिकमध्ये पदकांची सर्वाधिक कमाई जलतरण, डायव्हिंग, ऍथलेटिक स्पर्धा यांमध्ये होते. ऑलिंपिकमध्ये जर्मनीने आतापर्यंत सांघिक खेळांमध्येदेखील लक्षणीय यश मिळवले आहे. तसेच <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B3%E0%A5%80_%E0%A4%91%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BE_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A7%E0%A4%BE" title="हिवाळी ऑलिंपिक क्रीडा स्पर्धा">हिवाळी ऑलिंपिक स्पर्धेतसुद्धा</a> जर्मनीची कामगीरी खूप लक्षणीय आहे. </p><p>जर्मनीत सध्या <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%85%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%AC%E0%A5%89%E0%A4%B2" class="mw-redirect" title="हॅंडबॉल">हॅंडबॉल</a> हा झपाट्याने लोकप्रिय होणारा खेळ आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A8%E0%A5%A6%E0%A5%A6%E0%A5%AD" title="इ.स. २००७">२००७</a> मध्ये हॅंडबॉलचे विश्वविजेतेपद जर्मनीने पटकावले. </p><p><a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%89%E0%A4%95%E0%A5%80" title="हॉकी">हॉकी</a> हा खेळ फारसा लोकप्रिय नसला तरी जर्मनीने त्यातही आपला दबदबा कायम ठेवला आहे. गेल्या दोन विश्वकरंडक स्पर्धेत त्यांनी विजेतेपद मिळवले होते. <a href="/wiki/%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B8" title="टेनिस">टेनिसमध्ये</a> जर्मनीची सर्वोत्तम कामगिरी ८० व ९० च्या दशकात होती. याच काळात <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%80%E0%A4%B6" class="mw-redirect" title="मायकेल स्टीश">मायकेल स्टीश</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%B8_%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%95%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="बोरीस बेकर">बोरीस बेकर</a> , <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%AB%E0%A5%80_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%AB" title="स्टेफी ग्राफ">स्टेफी ग्राफ</a> या खेळाडूंनी जर्मनीला या खेळात मानाचे स्थान मिळवून दिले. </p><p>जर्मनीत अनेक रेसिंग ट्रॅक आहेत. कार रेसिंग मधील जगज्जेता <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%8F%E0%A4%B2_%E0%A4%B6%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%96%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="मिखाएल शुमाखर">मिखाएल शुमाखर</a> व त्याचा भाउ <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AB_%E0%A4%B6%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%96%E0%A4%B0" title="राल्फ शुमाखर">राल्फ शुमाखर</a> यांनी गेल्या काही वर्षांत लक्षणीय यश मिळवले आहे. जर्मनीचे अनेक संघ फॉर्म्युला-वन मध्ये आहेत. मर्सेडिज संघ त्यात आतापर्यंतचा सर्वाधिक यशस्वी संघ आहे. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="राजकारण"><span id=".E0.A4.B0.E0.A4.BE.E0.A4.9C.E0.A4.95.E0.A4.BE.E0.A4.B0.E0.A4.A3"></span>राजकारण</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=24" title="विभाग: राजकारण संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनीमध्ये <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A5%80%E0%A4%AF_%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="संसदीय लोकशाही">संसदीय लोकशाही</a> आहे. राष्ट्रपती हे सर्वोच्च पद असूनही त्यांच्या हातात अधिकार मात्र कमी असतात. पंतप्रधान अथवा <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A4%B0" title="वर्ग:जर्मनीचे चान्सेलर">चान्सेलर</a> हे प्रत्यक्ष राज्यकारभार चालवणारे पद आहे. बर्लिन येथील जर्मन संसद <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%97" class="mw-redirect" title="बुंडेसटाग">बुंडेसटाग</a> या नावाने ओळखली जाते. </p><p>जर्मन राजकारणात समाजवादी लोकशाही पद्धतीने राजकारण चालवणाऱ्या पक्षांचे वर्चस्व आहे. त्यातील प्रमुख पक्ष <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%8F%E0%A4%B8.%E0%A4%AA%E0%A5%80.%E0%A4%A1%E0%A5%80.&action=edit&redlink=1" class="new" title="एस.पी.डी. (पान अस्तित्वात नाही)">एस.पी.डी.</a> व <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A5%80.%E0%A4%A1%E0%A5%80.%E0%A4%AF%E0%A5%82.&action=edit&redlink=1" class="new" title="सी.डी.यू. (पान अस्तित्वात नाही)">सी.डी.यू.</a>; मुख्यत्वे याच पक्षांदरम्यान राष्ट्रीय राजकारणात चुरस असते. सन २००५ मध्ये झालेल्या निवडणुकीत कुठल्याच पक्षाला बहुमत मिळाले नाही. त्यामुळे या दोन प्रमुख पक्षांनी संयुक्तपणे सरकार स्थापन केले आहे.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>१३<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A6" title="साम्यवाद">कम्युनिस्ट</a> अथवा डाव्या विचारसारणीची जर्मनी ही जन्मभूमी असली तरी त्याचे प्राबल्य फारसे नाही. कुप्रसिद्ध <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="नाझी">नाझी</a> विचारसारणीचे पक्ष आता जवळपास संपुष्टात आले आहे. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="अर्थतंत्र"><span id=".E0.A4.85.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.A5.E0.A4.A4.E0.A4.82.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B0"></span>अर्थतंत्र</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=25" title="विभाग: अर्थतंत्र संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनी ही युरोपमधली सर्वांत मोठी तर <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87" title="अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने">अमेरिका</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A5%80%E0%A4%A8" title="चीन">चीन</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="जपान">जपान</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4" title="भारत">भारतापाठोपाठ</a> जगातील पाचवी मोठी (<a href="/w/index.php?title=GDP&action=edit&redlink=1" class="new" title="GDP (पान अस्तित्वात नाही)">GDP</a>,<a href="/w/index.php?title=PPP&action=edit&redlink=1" class="new" title="PPP (पान अस्तित्वात नाही)">PPP</a>) आर्थिक महासत्ता आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B0_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%98%E0%A4%9F%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="जागतिक व्यापार संघटना">जागतिक व्यापार संघटनेनुसार</a>, जर्मनी हा जगातला प्रथम क्रमांकाचा, अमेरिका आणि चीनपेक्षा जास्त <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A4" title="निर्यात">निर्यात</a> करणारा देश आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप">युरोपमधल्या</a> बहुतेक देशांचा जर्मनी हा सर्वांत मोठा व्यापारी भागीदार देश आहे. तरीदेखील बेरोजगारी आणि कमी प्रादेशिक मागणी या <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="आर्थिक विकास">आर्थिक विकास</a> खुंटवणाऱ्या समस्या जर्मनीला सतत भेडसावत राहिल्या आहेत. जर्मनीचे आर्थिक सल्लागार, बेर्ट ऱ्युरूप यांच्यानुसार, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%8F%E0%A4%95%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A4%A3&action=edit&redlink=1" class="new" title="जर्मनीचे एकत्रीकरण (पान अस्तित्वात नाही)">जर्मनीचे एकत्रीकरण</a> हे जर्मनीच्या (इतर युरोपियन देशांच्या मानाने) विकासात मागे पडण्याचे मुख्य कारण आहे. पश्चिम जर्मनीच्या मानाने पूर्व जर्मनीमध्ये छोटे-मध्यम उद्योगधंदे फारसे नाहीत. इतर मोठया समस्या कामगारांवरील पगाराव्यतीरिक्त खर्च (नॉन-वेज लेबर कॉस्ट), क्लिष्ट कर संरचना, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="लालफितीचा कारभार (पान अस्तित्वात नाही)">लालफितीचा कारभार</a> आणि कामगारविषयक नियमन या आहेत. </p><p>जर्मनीचे आर्थिक उत्पन्न मुख्यत्वे (सुमारे ७० %) सेवा क्षेत्रातून येते. त्याखालोखाल औद्योगिक क्षेत्राचा वाटा आहे (२९.१ %) आणि कृषी-क्षेत्राचा वाटा केवळ ०.९ ते १ टक्के आहे. जर्मनीची बहुतेक उत्पादने ही अभियांत्रिकी असून यात मुख्य वाटा मोटारगाड्या व त्यांचे सुटे भाग यांचा आहे. त्याखालोखाल विविध प्रकारचे धातु व रासायनिक उत्पादने यांचा वाटा आहे. जागतिक स्तरावर जर्मनी अत्युच्च दर्जाची उत्पादने बनवण्यात अग्रेसर आहे. अलीकडे पवनचक्या, सौर-उर्जेची उपकरणे, विमानाचे काही सुटे भाग यांच्या उत्पादनात जर्मनीने मोठ्या प्रमाणावर आघाडी घेतली आहे. विविध क्षेत्रांतील (वैद्यकीय, छपाई, संगणक, इलेट्रोनिक्स, बांधकाम इ.) जर्मन उपकरणे जगभर निर्यात होतात. ग्राहक यामध्ये प्रामुख्याने जर्मन गुणवत्ता हा प्रमुख निकष पहातो. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:S-Klasse_W221.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/S-Klasse_W221.jpg/220px-S-Klasse_W221.jpg" decoding="async" width="220" height="125" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/S-Klasse_W221.jpg/330px-S-Klasse_W221.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/S-Klasse_W221.jpg/440px-S-Klasse_W221.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="726" /></a><figcaption>मर्सिडिज बेंझ-जर्मनीच्या सर्वांत प्रसिद्ध उत्पादनांपैकी एक</figcaption></figure> <ul><li><b>वाहन निर्मिति</b> - यात <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%88%E0%A4%AE%E0%A4%B2%E0%A4%B0_%E0%A4%86.%E0%A4%97%E0%A5%87." title="डाईमलर आ.गे.">डाइमलर</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%A8" title="फोक्सवागन">फोल्क्सवागन</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%A1%E0%A5%80" title="ऑडी">ऑडी</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%80%E0%A4%8F%E0%A4%AE%E0%A4%A1%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82" title="बीएमडब्ल्यू">बी.एम.डब्ल्यू</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B6%E0%A5%87" title="पोर्शे">पोर्शे</a></li> <li><b>सुटे पार्टस</b> निर्मिति - यात <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A4%AC%E0%A5%8B%E0%A4%B6_%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%8F%E0%A4%AE%E0%A4%AC%E0%A5%80%E0%A4%8F%E0%A4%9A" title="रोबेर्ट बोश जीएमबीएच">रोबेर्ट बोश</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%95%E0%A5%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="मायको (पान अस्तित्वात नाही)">मायको</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="बेहेर">बेहेर</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A4%B2%E0%A5%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="माहले (पान अस्तित्वात नाही)">माहले</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A5%89%E0%A4%82%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9F%E0%A4%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="कॉंटिनेंटल (पान अस्तित्वात नाही)">कॉंटिनेंटल</a> इत्यादि.</li> <li><b>सॉफ्टवेर</b>- <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%85%E0%A4%AA" class="mw-redirect" title="सॅप">सॅप</a></li> <li><b>इलेट्रिकल</b>- <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8" class="mw-redirect" title="सिमेन्स">सिमेन्स</a> <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%8F%E0%A4%9C%E0%A5%80" title="जीमेन्स एजी">जीमेन्स एजी</a></li> <li><b>धातु निर्मिति</b>- थिसन कृप, एडेका</li> <li><b>रासायनिक उत्पादने</b>- <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%80.%E0%A4%8F.%E0%A4%8F%E0%A4%B8.%E0%A4%8F%E0%A4%AB." title="बी.ए.एस.एफ.">बी.ए.एस.एफ.</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="बायर (पान अस्तित्वात नाही)">बायर</a></li> <li><b>इतर</b> - <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%A6%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%B8" class="mw-redirect" title="आदिदास">आदिदास</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AB%E0%A5%87%E0%A4%86" class="mw-redirect" title="निफेआ">निफेआ</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8" title="आलियांत्स">आलियांत्स</a>, दॉइचे बांक, डि-बान</li></ul> <p>जर्मनीने विज्ञान व संशोधनात बरीच प्रगती केली आहे. संशोधनाचा मुख्य भर तंत्रज्ञान विकसावर असतो. जर्मनीच्या अर्थव्यवस्थेत तंत्रज्ञान निर्यातिचा मोठा वाटा आहे. अनेक विकसनशील देशांत उद्योग किंवा प्रकल्प सुरू करण्यासाठी (उदा: वाहन निर्मिती प्रकल्प, वीज उत्पादन प्रकल्प, पोलाद कारखाना इ.) जे तंत्रज्ञान व यंत्रे लागतात ते पुरवण्यात जर्मनी आघाडीवर आहे (उदा: उधे, कृप सारख्या कंपन्या). </p><p>जागतिक आर्थिक उदारीकरणानंतर अनेक जर्मन कंपन्यांनी जगभरातील विविध देशांमध्ये आपली उत्पादन केंद्रे चालू केली आहेत आणि या सर्व कंपन्या जर्मनीच्या आर्थिक सबलीकरणात हातभार लावतात. जर्मनीतली सर्व राज्ये कमीअधिक प्रमाणात आर्थिकदृष्ट्या सबळ आहेत. <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%B1%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%88%E0%A4%A8-%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%AB%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="नोर्डऱ्हाईन-वेस्टफालन">नोर्डऱ्हाईन-वेस्टफालन</a> या राज्यात सर्वाधिक उद्योग आहेत. हॅम्बुर्ग राज्यात बंदरे असल्यामुळे ते सर्वाधिक श्रीमंत राज्य झाले आहे. बाडेन-व्युर्टेंबर्ग व बायर्न या राज्यात वाहन व सुटेभाग निर्मिती प्रकल्प अधिक प्रमाणात आहेत. <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%AB%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="फ्रांकफुर्ट">फ्रांकफुर्ट</a> येथे शेअर बाजार असल्याने फ्रांकफुर्टला आर्थिक राजधानी मानले जाते. जर्मन शेअर बाजाराला <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%A1%E0%A5%85%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="डॅक्स (पान अस्तित्वात नाही)">डॅक्स</a>(DAX) असे म्हणतात. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="विज्ञान_व_तंत्रज्ञान"><span id=".E0.A4.B5.E0.A4.BF.E0.A4.9C.E0.A5.8D.E0.A4.9E.E0.A4.BE.E0.A4.A8_.E0.A4.B5_.E0.A4.A4.E0.A4.82.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.9C.E0.A5.8D.E0.A4.9E.E0.A4.BE.E0.A4.A8"></span>विज्ञान व तंत्रज्ञान</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=26" title="विभाग: विज्ञान व तंत्रज्ञान संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>दुसऱ्या महायुद्धामध्ये जवळपास संपूर्ण जर्मनी बेचिराख झाला होता. या परिस्थितीतून बाहेर काढून जर्मनीला पुन्हा श्रीमंत करण्यात विज्ञान व तंत्रज्ञानाचा मोठा वाटा आहे. जर्मनीने अनेक शतकांपासून विज्ञान व तंत्रज्ञानाच्या विकासात मोठे योगदान दिले आहे. जर्मनीमधील विद्यापीठांचे ज्ञानदानाबरोबरच संशोधन हे एक महत्त्वाचे काम आहे. बहुतेक सर्व विद्यापीठांचा भर संशोधनावर असतो आणि विद्यापीठांचे उत्पन्न संशोधनावर व सरकारकडून मिळणाऱ्या अनुदानावर अवलंबून असते. </p><p>विद्यापीठांप्रमाणेच <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%89%E0%A4%A8%E0%A4%B9%E0%A5%8B%E0%A4%AB%E0%A4%B0_%E0%A4%97%E0%A5%87%E0%A4%9C%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="फ्राउनहोफर गेजेलशाफ्ट">फ्राउनहॉफर</a> सारख्या खाजगी संस्थादेखील संशोधनात अग्रेसर आहेत. तसेच उत्पादक देखील आपले उत्पादन सतत चांगल्या दर्जाचे आणि फायदेशीर कसे बनेल यावर सातत्याने संशोधन करत असतात. उत्पादकांच्या क्षमतेनुसार, ते स्वतः अथवा विद्यापीठातील उपलब्ध सोयी वापरून संशोधन करतात. विद्यापीठे स्वतःच्या क्षमतेवर उत्पन्न मिळवून आर्थिकदृष्ट्या सक्षम होतात आणि उत्पादक आपल्या उत्पादनाची गुणवत्ता वाढवतो जेणेकरून आंतरराष्ट्रीय बाजारात त्याला अधिक किंमत मिळावी. विद्यापीठे व संशोधन संस्था या राष्ट्रीय आर्थिक व्यवस्थेचा महत्त्वाचा भाग आहेत. यामुळे जर्मनी केवळ उच्च गुणवत्तेची उत्पादने बनवण्यात अग्रेसर नसून जगाला तंत्रज्ञान पुरवण्यातही आघाडीवर आहे. </p><p>संशोधनाचे साधारणपणे दोन मुख्य प्रकार आहेत. पहिला म्हणजे <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A5%88%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7%E0%A4%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="वैज्ञानिक संशोधन (पान अस्तित्वात नाही)">वैज्ञानिक संशोधन</a>. हे संशोधन मुख्यत्वे विद्यापीठे व राष्ट्रीय संशोधन संस्थेत होते. याला सरकारी अनुदान मिळते. या संशोधनात मुख्य भर हा <a href="/wiki/%E0%A4%AD%E0%A5%8C%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="भौतिकशास्त्र">भौतिकशास्त्र</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%A8%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="रसायनशास्त्र">रसायनशास्त्र</a> या व इतर मूलभूत शाखांमध्ये तसेच <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="समाजशास्त्र">समाजशास्त्र</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="अर्थशास्त्र">अर्थशास्त्र</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A4%BF%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="वाणिज्य">वाणिज्य</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE" title="कला">कला</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A4%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%9E%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="तत्त्वज्ञान">तत्त्वज्ञान</a> यांवर जास्त असतो. दुसरे म्हणजे तांत्रिक संशोधन, ज्यात सरकारी अनुदान त्यामानाने बरेच कमी असते आणि अभियांत्रिकी तंत्रज्ञान विकासावर जास्त भर असतो. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="महत्त्वाचे_शोध"><span id=".E0.A4.AE.E0.A4.B9.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B5.E0.A4.BE.E0.A4.9A.E0.A5.87_.E0.A4.B6.E0.A5.8B.E0.A4.A7"></span>महत्त्वाचे शोध</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=27" title="विभाग: महत्त्वाचे शोध संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>१५ व्या शतकातील युरोपात <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="सामाजिक परिवर्तन (पान अस्तित्वात नाही)">सामाजिक परिवर्तन</a> (<i>रिनैसॉं</i>) झाले आणि समाजात शास्त्रीय दृष्टिकोन वाढीस लागला. याच काळात जर्मनीत अनेक विद्यापीठे उदयास आली उदा: <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A0" class="mw-redirect" title="फ्रायबर्ग विद्यापीठ">फ्रायबर्ग विद्यापीठ</a> (स्थापना:<a href="/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8._%E0%A5%A7%E0%A5%AA%E0%A5%AB%E0%A5%AD" title="इ.स. १४५७">इ.स. १४५७</a>). इंग्लंडमध्ये <a href="/wiki/%E0%A4%94%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%80" title="औद्योगिक क्रांती">औद्योगिक क्रांती</a> झाल्यानंतर सर्वच पश्चिम युरोपीय राष्ट्रांमध्ये औद्योगिकता वाढीस लागली. साम्राज्यावादामुळे सामरिक महत्त्व वाढवण्यासाठी आणि एकमेकांवर कुरघोडी करण्यासाठी या देशांनी विज्ञानाचा उपयोग करून घेतला. जर्मनीने साम्राज्यवाद जरी बराच उशीरा अंगीकारला तरी शास्त्रीय व औद्योगिक क्षेत्रात त्यांनी भरीव कामगिरी केली. भौतिकशास्त्राचे आद्य शास्त्रज्ञ हे बहुतकरून जर्मनच होते. <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%AC%E0%A5%8B%E0%A4%B0" title="नील्स बोर">नील्स बोर</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%89%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A4%93%E0%A4%AA%E0%A4%A8%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="रॉबर्ट ओपनहायमर">रॉबर्ट ओपनहायमर</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%85%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%85%E0%A4%82%E0%A4%95" class="mw-redirect" title="मॅक्स प्लॅंक">मॅक्स प्लॅंक</a> यांनी अणुच्या रचनेबद्दल महत्त्वाचे संशोधन केले. रसायनशास्त्रातील <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A3%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="आवर्तसारणी">आवर्तसारणीमधल्या</a> बहुतेक मूलद्रव्यांची नावे <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%85%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="लॅटिन">लॅटिन</a> अथवा जर्मन आहेत<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>१४<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F_%E0%A4%86%E0%A4%87%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="अल्बर्ट आइनस्टाइन">आइनस्टाईन</a> पासून इ.स.२००७ मध्ये नोबेल पारितोषिक मिळवणारे <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%9F%E0%A4%B0_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="पीटर ग्रुनबर्ग">पीटर ग्रुनबर्ग</a> असे अनेक संशोधक जर्मनीच्या भौतिकशास्त्रातील योगदानाचा पुरावा देतात. <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2_%E0%A4%9D%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="कार्ल झाइस (पान अस्तित्वात नाही)">कार्ल झाइसने</a> सूक्ष्मदर्शकामध्ये केलेल्या सुधारणांमुळे जीववैद्यकीय शास्त्रात अमूलाग्र बदल झाला आणि आजची वैद्यकीय प्रगती शक्य झाली. </p><p>अभियांत्रिकीत जर्मनीची सर्वांत महत्त्वाची कामगिरी म्हणजे मोटरकार. मोटरकारसंबधित सुरुवातीचे सर्व मुख्य शोध जर्मनीत लागले. <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%B8_%E0%A4%93%E0%A4%9F%E0%A5%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="निकोलस ओटो (पान अस्तित्वात नाही)">निकोलस ओटो</a><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>१५<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ने बनवलेले इंजिन आजही मोटरगाड्या व दुचाकी वाहनांत वापरले जाते. ट्रक, बस, जीप अशा मोठ्या वाहनांमध्ये वापरले जाणारे <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%9D%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%87%E0%A4%82%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="डिझेल इंजिन">डिझेल इंजिन</a> हे जर्मनीत <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%81%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AB_%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%9D%E0%A5%87%E0%A4%B2" class="mw-redirect" title="रुडोल्फ डिझेल">रुडोल्फ डिझेल</a><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>१६<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ने प्रथमतः तयार केले. <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2_%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9D" class="mw-redirect" title="कार्ल बेंझ">कार्ल बेंझने</a> व त्यानंतर <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%AE_%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="विल्हेम मेबाख (पान अस्तित्वात नाही)">विल्हेम मेबाख</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%AC_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%AE%E0%A4%B2%E0%A4%B0" title="गोटलिब डाइमलर">गोटलिब डाइमलर</a> यांनी पहिल्या यांत्रिक गाड्या बनवण्याचा बहुमान मिळवला<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>१७<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. जर्मनीने त्यावेळेस वाहन क्षेत्रात मिळवलेली मक्तेदारी आजही कायम आहे. </p><p><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9B%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%88_%E0%A4%AF%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="छपाई यंत्र (पान अस्तित्वात नाही)">छपाई यंत्र</a> हे जर्मनीचे अजून एक महत्त्वाचे योगदान आहे. १५ व्या शतकात <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%97%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" class="mw-redirect" title="योहान गटेनबर्ग">योहान गटेनबर्गने</a> छपाई यंत्राचा शोध लावला<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>१८<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. या यंत्रात नंतर वेळोवेळी झालेल्या सुधारणांदेखील जर्मनीतच झाल्या आहेत. </p><p>गणितातही जर्मनीने भरीव योगदान दिले आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%97%E0%A5%89%E0%A4%9F%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A1_%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%9D" class="mw-redirect" title="गॉटफ्रिड लेब्निझ">गॉटफ्रिड लेब्निझ</a> याने केलेले संशोधन आजच्या आधुनिक संगणकशास्त्राचा पाया समजला जातो.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>१९<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="संस्कृती"><span id=".E0.A4.B8.E0.A4.82.E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.95.E0.A5.83.E0.A4.A4.E0.A5.80"></span>संस्कृती</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=28" title="विभाग: संस्कृती संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मनीला कवी आणि विचारवंतांचा देश म्हणून संबोधले जाते. प्रत्येक जर्मन राज्याची आपली एक विशिष्ट संस्कृती आहे. जर्मन संस्कृतीची मुळे साम्राज्यस्थापनेच्या आधीपासूनच रुजली होती, ज्याचा विस्तार संपूर्ण जर्मन-भाषिक प्रदेशात (<a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="पोलंड">पोलंड</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="ऑस्ट्रिया">ऑस्ट्रिया</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%9D%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="स्वित्झर्लंड">स्वित्झर्लंडसह</a>) होता. त्यामुळे काही गोष्टी उदा. जन्माने ऑस्ट्रियन असलेल्या मोझार्टचा कार्यकाळ हा जर्मन संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="संगीत"><span id=".E0.A4.B8.E0.A4.82.E0.A4.97.E0.A5.80.E0.A4.A4"></span>संगीत</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=29" title="विभाग: संगीत संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>युरोपीय अभिजात शास्त्रीय संगीतात जर्मनीचे योगदान महत्त्वाचे आहे. अनेक महान संगीतकारांनी जर्मनीला संगीतात मानाचे स्थान मिळवून दिले आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%81%E0%A4%A1%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%97_%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%AC%E0%A5%80%E0%A4%A5%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="लुडविग व्हान बीथोवेन">लुडविग व्हान बीथोवेन</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A8_%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%96" title="योहान सेबास्टियन बाख">योहान सेबास्टियन बाख</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%9A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A1_%E0%A4%B5%E0%A5%85%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%A8%E0%A4%B0" title="रिचर्ड वॅग्नर">रिचर्ड वागनर</a> हे जर्मनीतले आघाडीचे संगीतकार होऊन गेले. इतर युरोपीय देशांप्रमाणे जर्मनीतसुद्धा प्रत्येकजण एखादे वाद्य वाजविण्याची मनिषा बाळगून असतो. बहुतांश जर्मन नागरिक आपल्या शाळेच्या दिवसांत वाद्ये वाजवायला शिकतात, त्यामुळे बहुतेकांची संगीतविषयक जाणीव चांगली असते. </p><p>जर्मन लोक संगीताच्या मैफलींना अप्रतिम प्रतिसाद देतात. त्यामुळे आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील अनेक संगीतकार जर्मनीमध्ये आपली कला सादर करण्यास उत्सुक असतात. पारंपारिक संगीताबद्दल नवीन पिढीची आवड सध्या कमी होत असली तरीही चांगली टिकून आहे. काही वर्षांपासून <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%A4_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87" title="अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने">अमेरिकेच्या</a> प्रभावामुळे रॉक व पॉप संगीत चांगलेच वाढीस लागले आहे. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="साहित्य"><span id=".E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.B9.E0.A4.BF.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.AF"></span>साहित्य</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=30" title="विभाग: साहित्य संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जर्मन साहित्य हे इंग्रजी साहित्याखालोखाल संपन्न मानले जाते. अनेक अजरामर साहित्यकृतींनी संपन्न असलेल्या जर्मन साहित्याला सुमारे १,००० वर्षांचा इतिहास आहे. सर्वाधिक पुस्तके प्रकाशित करणाऱ्या देशांमध्ये जर्मनी ४ थ्या क्रंमाकावर आहे.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>२०<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> यातील बहुतेक लिखाण जर्मन भाषेत असते. जर्मनीतले लेखक इतर भाषांतील साहित्य आपल्या भाषेत आणण्याचा प्रयत्न करत असतात. </p><p>जर्मन साहित्यविश्वातल्या सर्वांत महत्त्वाच्या व्यक्ती म्हणजे <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%A5" class="mw-redirect" title="योहान गोथ">योहान गोथ</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A1%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B6_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="फ्रेडरिश शिलर (पान अस्तित्वात नाही)">फ्रेडरिश शिलर</a>. २०व्या शतकातील अनेक <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%B2_%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="नोबेल पुरस्कार">नोबेल पुरस्कार</a> विजेते <a href="/wiki/%E0%A4%A5%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%B0_%E0%A4%AE%E0%A5%89%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="थियोडोर मॉम्सेन">थियोडोर मॉम्सेन</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%89%E0%A4%B2_%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="पॉल हेस (पान अस्तित्वात नाही)">पॉल हेस</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%97%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A1_%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%89%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="गेरहार्ड हाउप्टमान (पान अस्तित्वात नाही)">गेरहार्ड हाउप्टमान</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%A5%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B8_%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="थोमास मान">थोमास मान</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%B8" class="mw-redirect" title="हेरमान हेस">हेरमान हेस</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B6_%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="हेनरिश ब्योल (पान अस्तित्वात नाही)">हेनरिश ब्योल</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%97%E0%A5%81%E0%A4%82%E0%A4%A5%E0%A4%B0_%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="गुंथर ग्रास (पान अस्तित्वात नाही)">गुंथर ग्रास</a> जर्मनीच्या साहित्य संपन्नतेची ग्वाही देतात. </p><p>मराठी भाषेत <a href="/wiki/%E0%A4%A8.%E0%A4%95%E0%A4%BE._%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%87" title="न.का. घारपुरे">न.का. घारपुरे</a> यांनी 'जर्मन वाङ्‌मयाचा इतिहास' नावाचे पुस्तक लिहिले आहे. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="तत्त्वज्ञान"><span id=".E0.A4.A4.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B5.E0.A4.9C.E0.A5.8D.E0.A4.9E.E0.A4.BE.E0.A4.A8"></span>तत्त्वज्ञान</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=31" title="विभाग: तत्त्वज्ञान संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>विज्ञानातील प्रगतीबरोबरच जर्मनीने तत्त्वज्ञानातही बरेच योगदान दिले आहे. <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A6" title="साम्यवाद">साम्यवादाचे</a> जनक <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2_%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8" title="कार्ल मार्क्स">कार्ल मार्क्स</a> , <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A1%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%8F%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8" class="mw-redirect" title="फ्रेडरिक एन्जेल्स">फ्रेडरिक एन्जेल्स</a> यांनी तत्त्वज्ञानात ऐतिहासिक क्रांती केली. <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%86%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%B0_%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%B9%E0%A5%89%E0%A4%89%E0%A4%B5%E0%A4%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="आर्थर शोपेनहॉउवर (पान अस्तित्वात नाही)">आर्थर शोपेनहॉउवर</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A1%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B6_%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B6%E0%A5%87" class="mw-redirect" title="फ्रेडरिश नीत्शे">फ्रेडरिश नीत्शे</a> व <a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%A8_%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%97%E0%A4%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="मार्टिन हाइडेगर (पान अस्तित्वात नाही)">मार्टिन हाइडेगर</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%A8_%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%A5%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="मार्टिन ल्यूथर">मार्टिन ल्यूथर</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%85%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B2%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="मॅक्स म्युलर">मॅक्स म्युलर</a> अशा अनेक विचारवंतांनी आणि तत्त्ववेत्त्यांनी जर्मनीसह संपूर्ण जगाला प्रभावित केले आहे. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="पर्यटन"><span id=".E0.A4.AA.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AF.E0.A4.9F.E0.A4.A8"></span>पर्यटन</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=32" title="विभाग: पर्यटन संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Neuschwanstein_Castle_LOC_print_rotated.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Neuschwanstein_Castle_LOC_print_rotated.jpg/200px-Neuschwanstein_Castle_LOC_print_rotated.jpg" decoding="async" width="200" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Neuschwanstein_Castle_LOC_print_rotated.jpg/300px-Neuschwanstein_Castle_LOC_print_rotated.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Neuschwanstein_Castle_LOC_print_rotated.jpg/400px-Neuschwanstein_Castle_LOC_print_rotated.jpg 2x" data-file-width="3502" data-file-height="2554" /></a><figcaption>न्वाईश्वानस्टाइनचा राजवाडा</figcaption></figure><p>युरोपमधल्या बहुतेक देशांप्रमाणे जर्मनीतही अनेक पर्यटन स्थळे आहेत. </p><p>मात्र <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%B8" class="mw-redirect" title="फ्रांस">फ्रांस</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%9F%E0%A4%B2%E0%A5%80" title="इटली">इटली</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%B8" title="ग्रीस">ग्रीस</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%9D%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="स्वित्झर्लंड">स्वित्झर्लंडच्या</a> मानाने जर्मनीला भेट देणाऱ्या पर्यटकांचे प्रमाण तुलनेने कमी आहे. परंतु आशियाई देशांतील पर्यटक युरोप भ्रमंतीमध्ये जर्मनीचा बरेचदा समावेश करतात. जर्मनीतल्या प्रमुख पर्यटन स्थळांपैकी बर्लिन हे राजधानीचे शहर सर्वांत जास्त पर्यटक आकर्षित करणारे शहर आहे. शहरातील ऐतिहासिक वास्तु उदा.- ब्रांडेनबुर्गर टोर, जर्मन संसद बुंडेसटाग, शीतयुद्धाचे प्रतीक असलेली <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%A4" title="बर्लिनची भिंत">बर्लिनची भिंत</a>, अमेरिकन आणि रशियन चेकपोस्ट ही मुख्य आकर्षणे आहेत. याशिवाय बर्लिन शहर हे आधुनिक स्थापत्यशास्त्राचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. अनेक पर्यटक केवळ या कारणासाठी बर्लिनला भेट देतात. </p><p>ड्युसेलडॉर्फ व क्योल्न (कोलोन) ही शहरे येथील ऐतिहासिक वास्तुंसाठी प्रसिद्ध आहेत. <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8" title="बायर्न">बायर्न</a> राज्याची राजधानी असलेले <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="म्युनशेन">म्युनशेन</a> (म्युनिक) शहर अनेक ऐतिहासिक वास्तु, राजवाडे, <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%89%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%9B%E0%A4%B3%E0%A4%9B%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%A3%E0%A5%80" title="डखाउची छळछावणी">डखाउची छळछावणी</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" class="mw-redirect" title="जर्मन संग्रहालय">जर्मन संग्रहालय</a> यांसाठी प्रसिद्ध आहे. ऑलिंपिक खेळांचे आयोजन झालेल्या या शहरात बायर्न म्युनशेनचे फुटबॉल मैदान, ऑलिंपिक मैदान ही मुख्य आकर्षणे आहेत. बायर्न राज्यात आल्प्स पर्वतात निसर्गसौंदर्याने नटलेली अनेक पर्यटन स्थळे आहेत. जर्मनीतल्या इतर पर्यटन स्थळांमध्ये <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%88%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="न्वाईश्वानस्टाइन">न्वाईश्वानस्टाइन</a> येथील राजवाडा क्युनिक से, जर्मनीतले सर्वांत उंच शिखर <a href="/wiki/%E0%A4%9D%E0%A5%81%E0%A4%97%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%9D%E0%A5%87" class="mw-redirect" title="झुगस्पीट्झे">झुगस्पीट्झे</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A5%80" class="mw-redirect" title="बोडन्जी">बोडनसे सरोवर</a> , <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%89" title="माइनाउ">माइनाउ</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%85%E0%A4%95_%E0%A4%AB%E0%A5%89%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F" class="mw-redirect" title="ब्लॅक फॉरेस्ट">ब्लॅक फॉरेस्ट</a> आणि <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="हांबुर्ग">हांबुर्ग</a> इत्यादिंचा समावेश होतो. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="चित्रदालन"><span id=".E0.A4.9A.E0.A4.BF.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.A6.E0.A4.BE.E0.A4.B2.E0.A4.A8"></span>चित्रदालन</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=33" title="विभाग: चित्रदालन संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Castle_Neuschwanstein.jpg" class="mw-file-description" title="नॉयश्वानस्टाइन येथील राजवाडा"><img alt="नॉयश्वानस्टाइन येथील राजवाडा" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Castle_Neuschwanstein.jpg/120px-Castle_Neuschwanstein.jpg" decoding="async" width="120" height="79" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Castle_Neuschwanstein.jpg/180px-Castle_Neuschwanstein.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Castle_Neuschwanstein.jpg/240px-Castle_Neuschwanstein.jpg 2x" data-file-width="2970" data-file-height="1944" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%89%E0%A4%AF%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8" title="नॉयश्वानस्टाइन">नॉयश्वानस्टाइन</a> येथील राजवाडा</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Brandenburger_Tor_nachts.jpg" class="mw-file-description" title="ब्रांडेनबुर्गचे द्वार"><img alt="ब्रांडेनबुर्गचे द्वार" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Brandenburger_Tor_nachts.jpg/120px-Brandenburger_Tor_nachts.jpg" decoding="async" width="120" height="60" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Brandenburger_Tor_nachts.jpg/180px-Brandenburger_Tor_nachts.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Brandenburger_Tor_nachts.jpg/240px-Brandenburger_Tor_nachts.jpg 2x" data-file-width="5138" data-file-height="2584" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B0" class="mw-redirect" title="ब्रांडेनबुर्गचे द्वार">ब्रांडेनबुर्गचे द्वार</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Munich_skyline.jpg" class="mw-file-description" title="म्युनशेन"><img alt="म्युनशेन" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Munich_skyline.jpg/120px-Munich_skyline.jpg" decoding="async" width="120" height="81" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Munich_skyline.jpg/180px-Munich_skyline.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Munich_skyline.jpg/240px-Munich_skyline.jpg 2x" data-file-width="3495" data-file-height="2355" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="म्युनशेन">म्युनशेन</a> </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:ZugspitzeJubilaeumsgratHoellental.JPG" class="mw-file-description" title="त्सुगस्पिट्से"><img alt="त्सुगस्पिट्से" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/ZugspitzeJubilaeumsgratHoellental.JPG/120px-ZugspitzeJubilaeumsgratHoellental.JPG" decoding="async" width="120" height="89" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/ZugspitzeJubilaeumsgratHoellental.JPG/180px-ZugspitzeJubilaeumsgratHoellental.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/ZugspitzeJubilaeumsgratHoellental.JPG/240px-ZugspitzeJubilaeumsgratHoellental.JPG 2x" data-file-width="1794" data-file-height="1335" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%81%E0%A4%97%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%87" title="त्सुगस्पिट्से">त्सुगस्पिट्से</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Berlinermauer.jpg" class="mw-file-description" title="बर्लिन भिंतीचा अवशेष"><img alt="बर्लिन भिंतीचा अवशेष" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Berlinermauer.jpg/120px-Berlinermauer.jpg" decoding="async" width="120" height="91" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Berlinermauer.jpg/180px-Berlinermauer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Berlinermauer.jpg/240px-Berlinermauer.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="913" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%A4" title="बर्लिनची भिंत">बर्लिन भिंतीचा अवशेष</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:AllianzArenaSunset.jpg" class="mw-file-description" title="बायर्न म्युनशेन संघाचे फुटबॉल स्टेडियम"><img alt="बायर्न म्युनशेन संघाचे फुटबॉल स्टेडियम" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/AllianzArenaSunset.jpg/120px-AllianzArenaSunset.jpg" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/AllianzArenaSunset.jpg/180px-AllianzArenaSunset.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/AllianzArenaSunset.jpg/240px-AllianzArenaSunset.jpg 2x" data-file-width="1051" data-file-height="701" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E0%A4%8F%E0%A4%AB.%E0%A4%B8%E0%A5%87._%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8_%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B6%E0%A4%A8" class="mw-redirect" title="एफ.से. बायर्न म्युन्शन">बायर्न म्युनशेन</a> संघाचे <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%81%E0%A4%9F%E0%A4%AC%E0%A5%89%E0%A4%B2" title="फुटबॉल">फुटबॉल</a> स्टेडियम</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Hamburgcity.jpg" class="mw-file-description" title="हांबुर्ग"><img alt="हांबुर्ग" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Hamburgcity.jpg/120px-Hamburgcity.jpg" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Hamburgcity.jpg/180px-Hamburgcity.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Hamburgcity.jpg/240px-Hamburgcity.jpg 2x" data-file-width="1576" data-file-height="1051" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="हांबुर्ग">हांबुर्ग</a></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="संदर्भ"><span id=".E0.A4.B8.E0.A4.82.E0.A4.A6.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AD"></span>संदर्भ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=34" title="विभाग: संदर्भ संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1954978">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-1">^</a></b></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Navigation/Statistics/Bevoelkerung/Bevoelkerungsstand/Bevoelkerungsstand.psml">http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Navigation/Statistics/Bevoelkerung/Bevoelkerungsstand/Bevoelkerungsstand.psml</a> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/20120118102223/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Navigation/Statistics/Bevoelkerung/Bevoelkerungsstand/Bevoelkerungsstand.psml">वरील दुव्याची वेबॅक मशिनवरील आवृत्ती</a> जानेवारी १८, २०१२ (वरील दुव्यात त्रुटी जाणवल्याने <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A5%85%E0%A4%95_%E0%A4%AE%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="वेबॅक मशिन">वेबॅक मशिन</a> वापरुन ही आवृत्ती मिळवलेली आहे.)</li></ul> </span></li> <li id="cite_note-IMF-2"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-IMF_2-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=52&pr.y=17">"Germany"</a><span class="reference-accessdate">. <span class="nowrap">2010-04-21</span> रोजी पाहिले</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Germany&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.imf.org%2Fexternal%2Fpubs%2Fft%2Fweo%2F2010%2F01%2Fweodata%2Fweorept.aspx%3Fsy%3D2007%26ey%3D2010%26scsm%3D1%26ssd%3D1%26sort%3Dcountry%26ds%3D.%26br%3D1%26c%3D134%26s%3DNGDPD%252CNGDPDPC%252CPPPGDP%252CPPPPC%252CLP%26grp%3D0%26a%3D%26pr.x%3D52%26pr.y%3D17&rfr_id=info%3Asid%2Fmr.wikipedia.org%3A%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="Z3988"></span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r2448300">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:var(--color-success,#3a3);margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-3">^</a></b></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf">Human Development Report 2009</a>. The United Nations. Retrieved 5 October 2009.</span> </li> <li id="cite_note-Duden6-4"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-Duden6_4-0">^</a></b></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Duden, Aussprachewörterbuch (ड्यूडेन प्रोनन्सिएशन डिक्शनरी)</i> (जर्मन भाषेत). मॅनहेम. pp. २७१, ५३फ.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Duden%2C+Aussprachew%C3%B6rterbuch+%28%E0%A4%A1%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%A8+%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%A8%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%8F%E0%A4%B6%E0%A4%A8+%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B6%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A5%80%29&rft.place=%E0%A4%AE%E0%A5%85%E0%A4%A8%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%AE&rft.pages=%E0%A5%A8%E0%A5%AD%E0%A5%A7%2C+%E0%A5%AB%E0%A5%A9%E0%A4%AB&rfr_id=info%3Asid%2Fmr.wikipedia.org%3A%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r2448300"></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-5">^</a></b></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=States_of_Germany&oldid=937497669">"States of Germany"</a>. <i>Wikipedia</i> (इंग्रजी भाषेत). 2020-01-25.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Wikipedia&rft.atitle=States+of+Germany&rft.date=2020-01-25&rft_id=https%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DStates_of_Germany%26oldid%3D937497669&rfr_id=info%3Asid%2Fmr.wikipedia.org%3A%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r2448300"></span> </li> <li id="cite_note-en.wikipedia.org-6"><span class="mw-cite-backlink">^ <a href="#cite_ref-en.wikipedia.org_6-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-en.wikipedia.org_6-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Germany&oldid=937630299">"Germany"</a>. <i>Wikipedia</i> (इंग्रजी भाषेत). 2020-01-26.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Wikipedia&rft.atitle=Germany&rft.date=2020-01-26&rft_id=https%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DGermany%26oldid%3D937630299&rfr_id=info%3Asid%2Fmr.wikipedia.org%3A%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r2448300"></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-7">^</a></b></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Germany&oldid=937630299">"Germany"</a>. <i>Wikipedia</i> (इंग्रजी भाषेत). 2020-01- 26.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Wikipedia&rft.atitle=Germany&rft.chron=2020-01-++26&rft_id=https%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DGermany%26oldid%3D937630299&rfr_id=info%3Asid%2Fmr.wikipedia.org%3A%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment"> <code class="cs1-code">|date=</code> मधील दिनांक मूल्ये तपासा (<a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8D%E0%A4%AF:CS1_%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%9F%E0%A5%80#bad_date" class="mw-redirect" title="सहाय्य:CS1 त्रूटी">सहाय्य</a>)</span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r2448300"></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-8">^</a></b></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=European_Economic_Community&oldid=937513352">"European Economic Community"</a>. <i>Wikipedia</i> (इंग्रजी भाषेत). 2020-01-25.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Wikipedia&rft.atitle=European+Economic+Community&rft.date=2020-01-25&rft_id=https%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DEuropean_Economic_Community%26oldid%3D937513352&rfr_id=info%3Asid%2Fmr.wikipedia.org%3A%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r2448300"></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-9">^</a></b></span> <span class="reference-text">100 Military leaders who shaped world history by Samual Cromptom, Gemini Books India.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-10">^</a></b></span> <span class="reference-text">Advanced traffic management systems in Amsterdam and Germany reduced crash rates by 20 to 23 percent. <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.itsbenefits.its.dot.gov/its/benecost.nsf/ID/8DDB26FF17ED408E8525733A006D4C3B">http://www.itsbenefits.its.dot.gov/its/benecost.nsf/ID/8DDB26FF17ED408E8525733A006D4C3B</a></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-11">^</a></b></span> <span class="reference-text">EKD-Statistik-Christen in Deutschland 2005 - <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.ekd.de/statistik/mitglieder.html">http://www.ekd.de/statistik/mitglieder.html</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-12">^</a></b></span> <span class="reference-text">The Biography of Pope Benedict XVI - <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.popebenedictthe16th.com/pope_benedict_biography.htm">http://www.popebenedictthe16th.com/pope_benedict_biography.htm</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080410230102/http://www.popebenedictthe16th.com/pope_benedict_biography.htm">Archived</a> 2008-04-10 at the <a href="/wiki/Wayback_Machine" class="mw-redirect" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/20090316051104/http://www.popebenedictthe16th.com/pope_benedict_biography.htm">वरील दुव्याची वेबॅक मशिनवरील आवृत्ती</a> मार्च १६, २००९ (वरील दुव्यात त्रुटी जाणवल्याने <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A5%85%E0%A4%95_%E0%A4%AE%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="वेबॅक मशिन">वेबॅक मशिन</a> वापरुन ही आवृत्ती मिळवलेली आहे.)</li></ul> </span></li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-13">^</a></b></span> <span class="reference-text">Parties and election in europe <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.parties-and-elections.de/germany.html">http://www.parties-and-elections.de/germany.html</a> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/20110819191408/http://www.parties-and-elections.de/germany.html">वरील दुव्याची वेबॅक मशिनवरील आवृत्ती</a> ऑगस्ट १९, २०११ (वरील दुव्यात त्रुटी जाणवल्याने <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A5%85%E0%A4%95_%E0%A4%AE%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="वेबॅक मशिन">वेबॅक मशिन</a> वापरुन ही आवृत्ती मिळवलेली आहे.)</li></ul> </span></li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-14">^</a></b></span> <span class="reference-text">Origins of the Element Names-<a rel="nofollow" class="external free" href="http://homepage.mac.com/dtrapp/Elements/mineral.html">http://homepage.mac.com/dtrapp/Elements/mineral.html</a> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/20070616083358/http://homepage.mac.com/dtrapp/Elements/mineral.html">वरील दुव्याची वेबॅक मशिनवरील आवृत्ती</a> जून १६, २००७ (वरील दुव्यात त्रुटी जाणवल्याने <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%AC%E0%A5%85%E0%A4%95_%E0%A4%AE%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="वेबॅक मशिन">वेबॅक मशिन</a> वापरुन ही आवृत्ती मिळवलेली आहे.)</li></ul> </span></li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-15">^</a></b></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.thoughtco.com/nicolaus-otto-engine-design-4072867">"Nicolaus Otto: Inventor of the Gas Motor Engine"</a>. <i>ThoughtCo</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=ThoughtCo&rft.atitle=Nicolaus+Otto%3A+Inventor+of+the+Gas+Motor+Engine&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.thoughtco.com%2Fnicolaus-otto-engine-design-4072867&rfr_id=info%3Asid%2Fmr.wikipedia.org%3A%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r2448300"></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-16">^</a></b></span> <span class="reference-text">Rudolf Diesel -<a rel="nofollow" class="external free" href="http://inventors.about.com/library/inventors/bldiesel.htm">http://inventors.about.com/library/inventors/bldiesel.htm</a><sup class="noprint Inline-Template"><span style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:Link_rot" class="mw-redirect" title="विकिपीडिया:Link rot"><span title=" Dead link since January 2023">permanent dead link</span></a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-17">^</a></b></span> <span class="reference-text">Das Mercedes-Benz mueum Author Thomas Wirth, Markus Bolsinger</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-18">^</a></b></span> <span class="reference-text">Johannes Gutenberg and the Printing Press -<a rel="nofollow" class="external free" href="http://inventors.about.com/od/gstartinventors/a/Gutenberg.htm">http://inventors.about.com/od/gstartinventors/a/Gutenberg.htm</a><sup class="noprint Inline-Template"><span style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:Link_rot" class="mw-redirect" title="विकिपीडिया:Link rot"><span title=" Dead link since January 2023">permanent dead link</span></a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-19">^</a></b></span> <span class="reference-text">Gottfried Lebinitz Great minds great thinkers <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.edinformatics.com/great_thinkers/leibniz.htm">http://www.edinformatics.com/great_thinkers/leibniz.htm</a></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><b><a href="#cite_ref-20">^</a></b></span> <span class="reference-text">Bookspublished <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.worldmapper.org/posters/worldmapper_map343_ver5.pdf">http://www.worldmapper.org/posters/worldmapper_map343_ver5.pdf</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110725220850/http://www.worldmapper.org/posters/worldmapper_map343_ver5.pdf">Archived</a> 2011-07-25 at the <a href="/wiki/Wayback_Machine" class="mw-redirect" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="स्रोत_व_आभार"><span id=".E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A5.8B.E0.A4.A4_.E0.A4.B5_.E0.A4.86.E0.A4.AD.E0.A4.BE.E0.A4.B0"></span>स्रोत व आभार</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&action=edit&section=35" title="विभाग: स्रोत व आभार संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>हा लेख संपादन करण्यासाठी इंग्रजी आणि जर्मन विकिपीडियावर असलेल्या जर्मनीवरील लेखांची मदत घेण्यात आली आहे. </p> <div class="navbox-styles nomobile"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r2144932">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="युरोपातील_देश_व_संस्थाने" style="background:#fdfdfd; width:100%; vertical-align:middle;;border:1px solid;padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background:#ccccff;"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r2144925">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:left;text-align:left}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-right:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-left:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-बघा"><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BE:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A4%A3_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6" title="साचा:मार्गक्रमण युरोपातील देश"><abbr title="हे साचा पाहा" style=";background:#ccccff;;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">ब</abbr></a></li><li class="nv-चर्चा"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%9A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BE:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A4%A3_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="साचा चर्चा:मार्गक्रमण युरोपातील देश (पान अस्तित्वात नाही)"><abbr title="या साच्याची चर्चा करा" style=";background:#ccccff;;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">च</abbr></a></li><li class="nv-संपादन"><a class="external text" href="https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BE:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A4%A3_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6&action=edit"><abbr title="हे साचा संपादित करा" style=";background:#ccccff;;background:none transparent;border:none;box-shadow:none;padding:0;">सं</abbr></a></li></ul></div><div id="युरोपातील_देश_व_संस्थाने" style="font-size:114%;margin:0 4em"><b><a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप">युरोपातील</a> <a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6" title="देश">देश</a> व संस्थाने</b></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ddddff; padding-left:1em; padding-right:1em; text-align:right;width:10%;font-weight:bold;">देश व भूभाग</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0;background:transparent; text-align:left/center; border-left:0px solid gray;;background:transparent;"><div style="padding:0 0.25em"><div> <div class="NavContent" style="font-size:100%;"> <p><a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%9D%E0%A4%B0%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="अझरबैजान">अझरबैजान</a><sup>१</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%87%E0%A4%B8%E0%A4%B2%E0%A4%81%E0%A4%A1" title="आइसलँड">आइसलँड</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="आर्मेनिया">आर्मेनिया</a><sup>२</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%AF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%95" title="आयर्लंडचे प्रजासत्ताक">आयर्लंड</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="आल्बेनिया">आल्बेनिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%9F%E0%A4%B2%E0%A5%80" title="इटली">इटली</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%8F%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="एस्टोनिया">एस्टोनिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A4%BE" title="आंदोरा">आंदोरा</a><sup>४</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%91%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="ऑस्ट्रिया">ऑस्ट्रिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%9D%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="कझाकस्तान">कझाकस्तान</a><sup>१</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E2%80%8C%E0%A4%8F%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" class="mw-redirect" title="क्रो‌एशिया">क्रो‌एशिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%B8" title="ग्रीस">ग्रीस</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A5%87%E0%A4%95_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%95" title="चेक प्रजासत्ताक">चेक प्रजासत्ताक</a>  <b>·</b>  <a class="mw-selflink selflink">जर्मनी</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%89%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="जॉर्जिया">जॉर्जिया</a><sup>१</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%A1%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%95" title="डेन्मार्क">डेन्मार्क</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="तुर्कस्तान">तुर्कस्तान</a><sup>१</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A4%B2%E0%A4%81%E0%A4%A1%E0%A5%8D%E0%A4%B8" title="नेदरलँड्स">नेदरलँड्स</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A5%89%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%87" title="नॉर्वे">नॉर्वे</a><sup>३</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%B2" title="पोर्तुगाल">पोर्तुगाल</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="पोलंड">पोलंड</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8" title="फ्रान्स">फ्रान्स</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="फिनलंड">फिनलंड</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="बल्गेरिया">बल्गेरिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%AE" title="बेल्जियम">बेल्जियम</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%B8" title="बेलारूस">बेलारूस</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%89%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%86%E0%A4%A3%E0%A4%BF_%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9D%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना">बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE" title="माल्टा">माल्टा</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%8B%E0%A4%A8%E0%A5%85%E0%A4%95%E0%A5%8B" title="मोनॅको">मोनॅको</a><sup>४</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE" title="मोल्दोव्हा">मोल्दोव्हा</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%85%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="मॅसिडोनिया">मॅसिडोनिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%81%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B" title="माँटेनिग्रो">माँटेनिग्रो</a> <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%A8" title="युक्रेन">युक्रेन</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%9F%E0%A5%87%E0%A4%A1_%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%AE" title="युनायटेड किंग्डम">युनायटेड किंग्डम</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="रशिया">रशिया</a><sup>१</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="रोमेनिया">रोमेनिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%9D%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%AC%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="लक्झेंबर्ग">लक्झेंबर्ग</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="लात्व्हिया">लात्व्हिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8" title="लिश्टनस्टाइन">लिश्टनस्टाइन</a><sup>४</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%A5%E0%A5%81%E0%A4%8F%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="लिथुएनिया">लिथुएनिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%85%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%9F%E0%A5%80" title="व्हॅटिकन सिटी">व्हॅटिकन सिटी</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A5%87%E0%A4%A8" title="स्पेन">स्पेन</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="सर्बिया">सर्बिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%9D%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="स्वित्झर्लंड">स्वित्झर्लंड</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%A8" title="स्वीडन">स्वीडन</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%8B" title="सान मारिनो">सान मारिनो</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B8" title="सायप्रस">सायप्रस</a><sup>२</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="स्लोव्हाकिया">स्लोव्हाकिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="स्लोव्हेनिया">स्लोव्हेनिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B9%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%80" title="हंगेरी">हंगेरी</a> </p> </div></div></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="3" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Europe_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/180px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="180" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/270px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/360px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ddddff; padding-left:1em; padding-right:1em; text-align:right;width:10%;font-weight:bold;">अन्य भूभाग</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0;background:transparent; text-align:left/center; border-left:0px solid gray;;background:#f7f7f7;"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A4%86%E0%A4%A3%E0%A4%BF_%E0%A4%A2%E0%A5%87%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="आक्रोतिरी आणि ढेकेलिया">आक्रोतिरी आणि ढेकेलिया</a> <sup>२</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%8B_%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80%E0%A4%AA%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%82%E0%A4%B9" title="फेरो द्वीपसमूह">फेरो द्वीपसमूह</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%B0" title="जिब्राल्टर">जिब्राल्टर</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%97%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%80" title="गर्न्सी">गर्न्सी</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%87%E0%A4%A8" title="यान मायेन">यान मायेन</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%80" title="जर्सी">जर्सी</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%88%E0%A4%B2_%E0%A4%91%E0%A4%AB_%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="आईल ऑफ मान">आईल ऑफ मान</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A1" title="स्वालबार्ड">स्वालबार्ड</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ddddff; padding-left:1em; padding-right:1em; text-align:right;width:10%;font-weight:bold;"><a href="/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%B5_%E0%A4%85%E0%A4%82%E0%A4%B6%E0%A4%A4%E0%A4%83_%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%80_%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="जगातील अमान्य व अंशतः मान्य देशांची यादी">अंशत: मान्य देश</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0;background:transparent; text-align:left/center; border-left:0px solid gray;;background:transparent;"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%AC%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="अबखाझिया">अबखाझिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%8B%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%8B" title="कोसोव्हो">कोसोव्हो</a><sup>५</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8%E0%A5%8B-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%96" title="नागोर्नो-काराबाख">नागोर्नो-काराबाख</a><sup>२</sup>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%A6%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%BF%E0%A4%A3_%E0%A4%93%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="दक्षिण ओसेशिया">दक्षिण ओसेशिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="ट्रान्सनिस्ट्रिया">ट्रान्सनिस्ट्रिया</a>  <b>·</b>  <a href="/wiki/%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B8" title="उत्तर सायप्रस">उत्तर सायप्रस</a><sup>२</sup></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="background:#ddddff; padding-left:1em; padding-right:1em; text-align:center;"><div><small>टीपा: (१) देशाचा काही भाग युरोपबाहेर मात्र युरोपला लागून; (२) देश संपूर्णतः युरोपबाहेर मात्र युरोपशी राजकीय आणि सामाजिक संबंध; (४) स्वायत्त संस्थाने (Principalities). (५) स्वातंत्र्य घोषित मात्र आंतरराष्ट्रीय समुदायाकडून देश म्हणून मान्यता नाही.</small> </div></td></tr></tbody></table></div> <table class="infobox sisterproject"> <tbody><tr> <td style="width:50px; height:67px;"><figure class="mw-halign-none" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="50" height="67" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/75px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/100px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td style="padding-left:5px;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0" class="extiw" title="commons:मुखपृष्ठ">विकिमीडिया कॉमन्सवर</a> खालील विषयाशी संबंधित संचिका आहेत: <div style="margin-left: 10px;"> <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Germany" class="extiw" title="commons:Germany">जर्मनी</a></b></i></div> </td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=जर्मनी&oldid=2497099">https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=जर्मनी&oldid=2497099</a>" पासून हुडकले</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="विशेष:वर्ग">वर्ग</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:CS1_%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%A4_(de)&action=edit&redlink=1" class="new" title="वर्ग:CS1 जर्मन-भाषा स्रोत (de) (पान अस्तित्वात नाही)">CS1 जर्मन-भाषा स्रोत (de)</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:CS1_errors:_dates" title="वर्ग:CS1 errors: dates">CS1 errors: dates</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%AE%E0%A5%83%E0%A4%A4_%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B5%E0%A5%87_%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A4%A3%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96_from_January_2023&action=edit&redlink=1" class="new" title="वर्ग:मृत बाह्य दुवे असणारे लेख from January 2023 (पान अस्तित्वात नाही)">मृत बाह्य दुवे असणारे लेख from January 2023</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%AE%E0%A5%83%E0%A4%A4_%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B5%E0%A5%87_%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A4%A3%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96" title="वर्ग:कायमचे मृत बाह्य दुवे असणारे लेख">कायमचे मृत बाह्य दुवे असणारे लेख</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A5%A8%E0%A5%A6%E0%A5%A6%E0%A5%AE_%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0_%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B0_%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96" title="वर्ग:२००८ मधील मुखपृष्ठ सदर लेख">२००८ मधील मुखपृष्ठ सदर लेख</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0_%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B0_%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96" title="वर्ग:मुखपृष्ठ सदर लेख">मुखपृष्ठ सदर लेख</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="वर्ग:जर्मनी">जर्मनी</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6" title="वर्ग:युरोपातील देश">युरोपातील देश</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0_%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6" title="वर्ग:उत्तर गोलार्धातील देश">उत्तर गोलार्धातील देश</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%9C%E0%A5%80-%E0%A5%A8%E0%A5%A6_%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6" title="वर्ग:जी-२० सदस्य देश">जी-२० सदस्य देश</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">लपविलेले वर्ग: <ul><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:CS1_%E0%A4%87%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%9C%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE_%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%A4_(en)" title="वर्ग:CS1 इंग्रजी-भाषा स्रोत (en)">CS1 इंग्रजी-भाषा स्रोत (en)</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:Webarchive_template_wayback_links" title="वर्ग:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%AE%E0%A5%83%E0%A4%A4_%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B5%E0%A5%87_%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A4%A3%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96" title="वर्ग:मृत बाह्य दुवे असणारे सर्व लेख">मृत बाह्य दुवे असणारे सर्व लेख</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A4_%E0%A4%A6%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BE_%E0%A4%85%E0%A4%B5%E0%A5%88%E0%A4%A7_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%B2_%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A4%A3%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%87_%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96" title="वर्ग:साच्यात दिनांकाचा अवैध प्राचल असणारे लेख">साच्यात दिनांकाचा अवैध प्राचल असणारे लेख</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> या पानातील शेवटचा बदल १५ नोव्हेंबर २०२४ रोजी ००:०९ वाजता केला गेला.</li> <li id="footer-info-copyright">येथील मजकूर हा <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">क्रियेटीव्ह कॉमन्स अट्रीब्युशन-शेअरअलाईक लायसन्स</a> अंतर्गत उपलब्ध आहे; अतिरिक्त अटी लागू असू शकतात. हे संकेतस्थळ वापरुन आपण याच्या <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">वापरण्याच्या अटी</a> आणि <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">गोपनीयता धोरणांचे</a> पालन करण्यास आपली सहमती देत आहात. Wikipedia® हे <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a> एक ना-नफा ना-तोटा संस्थेचे नोंदणीकृत ट्रेडमार्क आहे.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">गुप्तता नीती</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0">विकिपीडिया बद्दल</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A3_%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%95%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B8_%E0%A4%A8%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0">उत्तरदायित्वास नकार</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">विकसक</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/mr.wikipedia.org">Statistics</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">कुकिंचा तक्ता</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//mr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">भ्रमणध्वनी-दृश्य</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-855c985bbb-lmlsv","wgBackendResponseTime":214,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.598","walltime":"1.203","ppvisitednodes":{"value":1695,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":70545,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":6583,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":14,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":2,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":40685,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 756.250 1 -total"," 57.54% 435.166 1 साचा:देश"," 27.82% 210.361 1 साचा:संदर्भयादी"," 11.35% 85.859 2 साचा:संकेतस्थळ_स्रोत"," 7.64% 57.814 1 साचा:माहितीचौकट_युरोपातील_देश"," 6.82% 51.608 1 साचा:Navbox"," 6.80% 51.422 2 साचा:मृत_दुवा"," 5.90% 44.583 2 साचा:Fix"," 4.64% 35.054 4 साचा:Category_handler"," 2.17% 16.426 4 साचा:जर्नल_स्रोत"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.126","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":2629199,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7c479b968-r9hh6","timestamp":"20241115054105","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u091c\u0930\u094d\u092e\u0928\u0940","url":"https:\/\/mr.wikipedia.org\/wiki\/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q183","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q183","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-01-18T20:44:35Z","dateModified":"2024-11-14T18:39:55Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/2\/21\/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg","headline":"\u092f\u0941\u0930\u094b\u092a \u0916\u0902\u0921\u093e\u0924\u0940\u0932 \u090f\u0915 \u0926\u0947\u0936"}</script> </body> </html>