CINXE.COM

Révolution française — Wikipédia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Révolution française — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"a0e767a1-e167-4996-9686-4056b2de4877","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Révolution_française","wgTitle":"Révolution française","wgCurRevisionId":222993206,"wgRevisionId":222993206,"wgArticleId":6742,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Page utilisant le modèle op. cit.","Page en semi-protection longue","Article utilisant une Infobox","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Page utilisant P486","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des bases relatives à la santé","Page utilisant P5905","Page pointant vers des bases relatives à la bande dessinée","Page utilisant P1417","Page utilisant P8313","Page utilisant P902","Page utilisant P6404", "Page utilisant P4223","Page utilisant P9281","Page utilisant P1296","Page utilisant P7305","Page utilisant P6058","Page utilisant P3222","Page utilisant P4342","Page utilisant P3365","Page utilisant P3219","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Portail:Révolution française/Articles liés","Portail:France/Articles liés","Portail:Europe/Articles liés","Portail:XVIIIe siècle/Articles liés","Portail:Époque contemporaine/Articles liés","Portail:Histoire/Articles liés","Portail:Royaume de France/Articles liés","Portail:Politique française/Articles liés","Portail:Politique/Articles liés","Portail:Époque moderne/Articles liés","Article de qualité en arabe égyptien","Bon article en frison occidental","Bon article en catalan","Bon article en karatchaï balkar","Bon article en alsacien","Bon article en tatar","Article de qualité en hébreu","Bon article en basque","Bon article en portugais", "Révolution française","Rébellion du XVIIIe siècle","Mémoire collective en France"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Révolution_française","wgRelevantArticleId":6742,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false, "wgWikibaseItemId":"Q6534","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.gallery","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc", "skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/1200px-Prise_de_la_Bastille.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="912"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/800px-Prise_de_la_Bastille.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="608"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/640px-Prise_de_la_Bastille.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="486"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Révolution française — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Révolution_française rootpage-Révolution_française skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l&#039;encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l&#039;apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Chronologie_et_périodisation" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Chronologie_et_périodisation"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Chronologie et périodisation</span> </div> </a> <ul id="toc-Chronologie_et_périodisation-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_France_dans_les_années_1780" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#La_France_dans_les_années_1780"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>La France dans les années 1780</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-La_France_dans_les_années_1780-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section La France dans les années 1780</span> </button> <ul id="toc-La_France_dans_les_années_1780-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-La_société_française" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#La_société_française"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>La société française</span> </div> </a> <ul id="toc-La_société_française-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Résistance_à_la_monarchie_absolue_et_désir_de_réforme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Résistance_à_la_monarchie_absolue_et_désir_de_réforme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Résistance à la monarchie absolue et désir de réforme</span> </div> </a> <ul id="toc-Résistance_à_la_monarchie_absolue_et_désir_de_réforme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-1789_:_fin_de_la_monarchie_absolue_et_de_l’Ancien_Régime" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#1789_:_fin_de_la_monarchie_absolue_et_de_l’Ancien_Régime"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>1789 : fin de la monarchie absolue et de l’Ancien Régime</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-1789_:_fin_de_la_monarchie_absolue_et_de_l’Ancien_Régime-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section 1789 : fin de la monarchie absolue et de l’Ancien Régime</span> </button> <ul id="toc-1789_:_fin_de_la_monarchie_absolue_et_de_l’Ancien_Régime-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Révolution_juridique_(mai-début_juillet_1789)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Révolution_juridique_(mai-début_juillet_1789)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Révolution juridique (mai-début juillet 1789)</span> </div> </a> <ul id="toc-Révolution_juridique_(mai-début_juillet_1789)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Campagne_électorale_pour_l&#039;élection_des_députés_aux_états_généraux" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Campagne_électorale_pour_l&#039;élection_des_députés_aux_états_généraux"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Campagne électorale pour l'élection des députés aux états généraux</span> </div> </a> <ul id="toc-Campagne_électorale_pour_l&#039;élection_des_députés_aux_états_généraux-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Les_députés_du_tiers_état_s&#039;opposent_au_roi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Les_députés_du_tiers_état_s&#039;opposent_au_roi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.2</span> <span>Les députés du tiers état s'opposent au roi</span> </div> </a> <ul id="toc-Les_députés_du_tiers_état_s&#039;opposent_au_roi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Été_1789" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Été_1789"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Été 1789</span> </div> </a> <ul id="toc-Été_1789-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-La_crise_de_juillet" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_crise_de_juillet"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.1</span> <span>La crise de juillet</span> </div> </a> <ul id="toc-La_crise_de_juillet-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Journée_révolutionnaire_du_14_juillet" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Journée_révolutionnaire_du_14_juillet"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.2</span> <span>Journée révolutionnaire du 14 juillet</span> </div> </a> <ul id="toc-Journée_révolutionnaire_du_14_juillet-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_révolution_municipale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_révolution_municipale"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.3</span> <span>La révolution municipale</span> </div> </a> <ul id="toc-La_révolution_municipale-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Grande_peur_dans_les_campagnes_françaises_et_nuit_du_4_août_1789" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Grande_peur_dans_les_campagnes_françaises_et_nuit_du_4_août_1789"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.4</span> <span>Grande peur dans les campagnes françaises et nuit du 4 août 1789</span> </div> </a> <ul id="toc-Grande_peur_dans_les_campagnes_françaises_et_nuit_du_4_août_1789-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_marche_des_femmes_sur_Versailles_des_5_et_6_octobre_1789" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_marche_des_femmes_sur_Versailles_des_5_et_6_octobre_1789"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.5</span> <span>La marche des femmes sur Versailles des 5 et 6 octobre 1789</span> </div> </a> <ul id="toc-La_marche_des_femmes_sur_Versailles_des_5_et_6_octobre_1789-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Régénération_de_la_France" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Régénération_de_la_France"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Régénération de la France</span> </div> </a> <ul id="toc-Régénération_de_la_France-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Réorganisation_administrative" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Réorganisation_administrative"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.1</span> <span>Réorganisation administrative</span> </div> </a> <ul id="toc-Réorganisation_administrative-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Question_religieuse" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Question_religieuse"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.2</span> <span>Question religieuse</span> </div> </a> <ul id="toc-Question_religieuse-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Échec_de_la_monarchie_constitutionnelle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Échec_de_la_monarchie_constitutionnelle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Échec de la monarchie constitutionnelle</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Échec_de_la_monarchie_constitutionnelle-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Échec de la monarchie constitutionnelle</span> </button> <ul id="toc-Échec_de_la_monarchie_constitutionnelle-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Fête_de_la_Fédération" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fête_de_la_Fédération"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Fête de la Fédération</span> </div> </a> <ul id="toc-Fête_de_la_Fédération-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Varennes_et_ses_suites" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Varennes_et_ses_suites"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Varennes et ses suites</span> </div> </a> <ul id="toc-Varennes_et_ses_suites-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Constitution_de_1791" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Constitution_de_1791"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Constitution de 1791</span> </div> </a> <ul id="toc-Constitution_de_1791-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Assemblée_législative" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Assemblée_législative"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Assemblée législative</span> </div> </a> <ul id="toc-Assemblée_législative-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Agitation_sociale_et_religieuse" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Agitation_sociale_et_religieuse"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4.1</span> <span>Agitation sociale et religieuse</span> </div> </a> <ul id="toc-Agitation_sociale_et_religieuse-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Déclaration_de_guerre" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Déclaration_de_guerre"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4.2</span> <span>Déclaration de guerre</span> </div> </a> <ul id="toc-Déclaration_de_guerre-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vetos_royaux" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Vetos_royaux"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4.3</span> <span>Vetos royaux</span> </div> </a> <ul id="toc-Vetos_royaux-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Chute_de_la_monarchie,_le_10_août_1792" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Chute_de_la_monarchie,_le_10_août_1792"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Chute de la monarchie, le 10 août 1792</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Chute_de_la_monarchie,_le_10_août_1792-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Chute de la monarchie, le 10 août 1792</span> </button> <ul id="toc-Chute_de_la_monarchie,_le_10_août_1792-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Forces_en_présence_à_la_Convention" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Forces_en_présence_à_la_Convention"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Forces en présence à la Convention</span> </div> </a> <ul id="toc-Forces_en_présence_à_la_Convention-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Première_République" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Première_République"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Première République</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Première_République-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Première République</span> </button> <ul id="toc-Première_République-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Girondins_et_montagnards" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Girondins_et_montagnards"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Girondins et montagnards</span> </div> </a> <ul id="toc-Girondins_et_montagnards-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Procès_et_mort_du_roi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Procès_et_mort_du_roi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.1</span> <span>Procès et mort du roi</span> </div> </a> <ul id="toc-Procès_et_mort_du_roi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vendée" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Vendée"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.2</span> <span>Vendée</span> </div> </a> <ul id="toc-Vendée-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fin_des_girondins" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Fin_des_girondins"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.3</span> <span>Fin des girondins</span> </div> </a> <ul id="toc-Fin_des_girondins-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-La_République_en_danger_(1793)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#La_République_en_danger_(1793)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>La République en danger (1793)</span> </div> </a> <ul id="toc-La_République_en_danger_(1793)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Redressement" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Redressement"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Redressement</span> </div> </a> <ul id="toc-Redressement-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Lois,_mouvements_populaires_et_renforcement_gouvernemental" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Lois,_mouvements_populaires_et_renforcement_gouvernemental"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3.1</span> <span>Lois, mouvements populaires et renforcement gouvernemental</span> </div> </a> <ul id="toc-Lois,_mouvements_populaires_et_renforcement_gouvernemental-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Victoires_et_répressions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Victoires_et_répressions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3.2</span> <span>Victoires et répressions</span> </div> </a> <ul id="toc-Victoires_et_répressions-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fin_de_la_Vendée" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Fin_de_la_Vendée"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3.3</span> <span>Fin de la Vendée</span> </div> </a> <ul id="toc-Fin_de_la_Vendée-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Stabilisation_gouvernementale_et_crise_populaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stabilisation_gouvernementale_et_crise_populaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Stabilisation gouvernementale et crise populaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Stabilisation_gouvernementale_et_crise_populaire-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Gouvernement_révolutionnaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Gouvernement_révolutionnaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.1</span> <span>Gouvernement révolutionnaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Gouvernement_révolutionnaire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Déchristianisation" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Déchristianisation"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.2</span> <span>Déchristianisation</span> </div> </a> <ul id="toc-Déchristianisation-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_lutte_des_factions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_lutte_des_factions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.3</span> <span>La lutte des factions</span> </div> </a> <ul id="toc-La_lutte_des_factions-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Drame_de_germinal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Drame_de_germinal"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.4</span> <span>Drame de germinal</span> </div> </a> <ul id="toc-Drame_de_germinal-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Aboutissement_et_conséquences" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Aboutissement_et_conséquences"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.4.1</span> <span>Aboutissement et conséquences</span> </div> </a> <ul id="toc-Aboutissement_et_conséquences-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Robespierre_et_la_Terreur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Robespierre_et_la_Terreur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5</span> <span>Robespierre et la Terreur</span> </div> </a> <ul id="toc-Robespierre_et_la_Terreur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_Convention_thermidorienne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#La_Convention_thermidorienne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.6</span> <span>La Convention thermidorienne</span> </div> </a> <ul id="toc-La_Convention_thermidorienne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Directoire_(26_octobre_1795-9_novembre_1799)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Directoire_(26_octobre_1795-9_novembre_1799)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.7</span> <span>Directoire (26 octobre 1795-9 novembre 1799)</span> </div> </a> <ul id="toc-Directoire_(26_octobre_1795-9_novembre_1799)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Notes_et_références-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Notes et références</span> </button> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Notes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Notes</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Références</span> </div> </a> <ul id="toc-Références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Annexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Annexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Annexes</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Annexes-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Annexes</span> </button> <ul id="toc-Annexes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Sur_la_période" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sur_la_période"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.1</span> <span>Sur la période</span> </div> </a> <ul id="toc-Sur_la_période-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Instruments_de_travail" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Instruments_de_travail"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.2</span> <span>Instruments de travail</span> </div> </a> <ul id="toc-Instruments_de_travail-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Grandes_problématiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Grandes_problématiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.3</span> <span>Grandes problématiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Grandes_problématiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aspects_historiographiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Aspects_historiographiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.4</span> <span>Aspects historiographiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Aspects_historiographiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_Révolution_et_la_culture" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_Révolution_et_la_culture"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.5</span> <span>La Révolution et la culture</span> </div> </a> <ul id="toc-La_Révolution_et_la_culture-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_Révolution_et_les_sciences" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#La_Révolution_et_les_sciences"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.6</span> <span>La Révolution et les sciences</span> </div> </a> <ul id="toc-La_Révolution_et_les_sciences-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Femmes_et_Révolution" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Femmes_et_Révolution"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.7</span> <span>Femmes et Révolution</span> </div> </a> <ul id="toc-Femmes_et_Révolution-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Race_et_Révolution" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Race_et_Révolution"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.8</span> <span>Race et Révolution</span> </div> </a> <ul id="toc-Race_et_Révolution-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Comédie_musicale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Comédie_musicale"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.9</span> <span>Comédie musicale</span> </div> </a> <ul id="toc-Comédie_musicale-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filmographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Filmographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.10</span> <span>Filmographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Filmographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Articles_généraux" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_généraux"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2.1</span> <span>Articles généraux</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_généraux-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Listes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Listes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2.2</span> <span>Listes</span> </div> </a> <ul id="toc-Listes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Révolution française</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 161 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-161" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">161 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Franse_Rewolusie" title="Franse Rewolusie – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Franse Rewolusie" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Franz%C3%B6sische_Revolution" title="Französische Revolution – alémanique" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Französische Revolution" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alémanique" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8D%88%E1%88%A8%E1%8A%95%E1%88%B3%E1%8B%AD_%E1%8A%A0%E1%89%A5%E1%8B%AE%E1%89%B5" title="የፈረንሳይ አብዮት – amharique" lang="am" hreflang="am" data-title="የፈረንሳይ አብዮት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amharique" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Revoluci%C3%B3n_francesa" title="Revolución francesa – aragonais" lang="an" hreflang="an" data-title="Revolución francesa" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonais" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Frenciscu_Onwendung" title="Frenciscu Onwendung – ancien anglais" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Frenciscu Onwendung" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="ancien anglais" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%80_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="फ़्रांसिसी क्रांति – angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="फ़्रांसिसी क्रांति" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="الثورة الفرنسية – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الثورة الفرنسية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A9_%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%8A%D8%A9" title="التورة لفرانساوية – arabe marocain" lang="ary" hreflang="ary" data-title="التورة لفرانساوية" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="arabe marocain" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="article de qualité"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%8A%D9%87" title="الثوره الفرنساويه – arabe égyptien" lang="arz" hreflang="arz" data-title="الثوره الفرنساويه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="arabe égyptien" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AB%E0%A7%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9A%E0%A7%80_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%B1" title="ফৰাচী বিপ্লৱ – assamais" lang="as" hreflang="as" data-title="ফৰাচী বিপ্লৱ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="assamais" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Revoluci%C3%B3n_Francesa" title="Revolución Francesa – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Revolución Francesa" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F" title="Паранс революция – avar" lang="av" hreflang="av" data-title="Паранс революция" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="avar" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Francafa_Artowara" title="Francafa Artowara – kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Francafa Artowara" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Fransa_inqilab%C4%B1" title="Böyük Fransa inqilabı – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Böyük Fransa inqilabı" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A4%DB%8C%D9%88%DA%A9_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D9%82%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%A8%DB%8C" title="بؤیوک فرانسه اینقیلابی – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="بؤیوک فرانسه اینقیلابی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D0%B9%D3%A9%D0%BA_%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7_%D0%B8%D0%BD%D2%A1%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%8B" title="Бөйөк француз инҡилабы – bachkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Бөйөк француз инҡилабы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="bachkir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Franzesische_Revolution" title="Franzesische Revolution – bavarois" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Franzesische Revolution" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="bavarois" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/D%C4%97dliuoj%C4%97_Pranc%C5%ABzu_revoliuc%C4%97j%C4%97" title="Dėdliuojė Prancūzu revoliucėjė – samogitien" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Dėdliuojė Prancūzu revoliucėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="samogitien" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D1%8D%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Вялікая французская рэвалюцыя – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Вялікая французская рэвалюцыя" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D1%8D%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Француская рэвалюцыя – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Француская рэвалюцыя" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F" title="Френска революция – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Френска революция" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A5%80%E0%A4%B8%E0%A5%80_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="फ्रांसीसी क्रांति – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="फ्रांसीसी क्रांति" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AB%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%BF_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A6%AC" title="ফরাসি বিপ্লব – bengali" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ফরাসি বিপ্লব" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengali" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Dispac%27h_Gall" title="Dispac&#039;h Gall – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Dispac&#039;h Gall" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Francuska_revolucija" title="Francuska revolucija – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Francuska revolucija" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B8%D0%BD_%D1%85%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%81%D1%85%D0%B0%D0%BB" title="Франциин хубисхал – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Франциин хубисхал" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bon article"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Revoluci%C3%B3_Francesa" title="Revolució Francesa – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Revolució Francesa" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D1%85%D1%8C_%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8" title="Сийлахь французийн революци – tchétchène" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Сийлахь французийн революци" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="tchétchène" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Rebolusyong_Pranses" title="Rebolusyong Pranses – cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Rebolusyong Pranses" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%86%DA%95%D8%B4%DB%8C_%D9%81%DB%95%DA%95%DB%95%D9%86%D8%B3%D8%A7" title="شۆڕشی فەڕەنسا – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="شۆڕشی فەڕەنسا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_frenk_inqil%C3%A2b%C4%B1" title="Büyük frenk inqilâbı – tatar de Crimée" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Büyük frenk inqilâbı" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="tatar de Crimée" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Velk%C3%A1_francouzsk%C3%A1_revoluce" title="Velká francouzská revoluce – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Velká francouzská revoluce" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BD_%D0%90%D1%81%D0%BB%C4%83_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%B9%C4%95" title="Францин Аслă революцийĕ – tchouvache" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Францин Аслă революцийĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="tchouvache" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Y_Chwyldro_Ffrengig" title="Y Chwyldro Ffrengig – gallois" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Y Chwyldro Ffrengig" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="gallois" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Den_Franske_Revolution" title="Den Franske Revolution – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Den Franske Revolution" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Franz%C3%B6sische_Revolution" title="Französische Revolution – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Französische Revolution" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%95%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7" title="Γαλλική Επανάσταση – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Γαλλική Επανάσταση" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/French_Revolution" title="French Revolution – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="French Revolution" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Franca_revolucio_de_1789" title="Franca revolucio de 1789 – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Franca revolucio de 1789" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Revoluci%C3%B3n_francesa" title="Revolución francesa – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Revolución francesa" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Prantsuse_revolutsioon" title="Prantsuse revolutsioon – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Prantsuse revolutsioon" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bon article"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Frantziako_Iraultza" title="Frantziako Iraultza – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Frantziako Iraultza" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Revoluci%C3%B3n_francesa" title="Revolución francesa – estrémègne" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Revolución francesa" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="estrémègne" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="انقلاب فرانسه – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="انقلاب فرانسه" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ranskan_suuri_vallankumous" title="Ranskan suuri vallankumous – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ranskan suuri vallankumous" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Suur_Prantsus%C3%B5_riigip%C3%B6%C3%B6req" title="Suur Prantsusõ riigipööreq – võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Suur Prantsusõ riigipööreq" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Franska_Kollveltingin" title="Franska Kollveltingin – féroïen" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Franska Kollveltingin" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="féroïen" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Frans%C3%B6%C3%B6sk_Rewolutsion" title="Fransöösk Rewolutsion – frison septentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Fransöösk Rewolutsion" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frison septentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Rivoluzion_francese" title="Rivoluzion francese – frioulan" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Rivoluzion francese" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="frioulan" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bon article"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Fr%C3%A2nske_Revol%C3%BAsje" title="Frânske Revolúsje – frison occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Frânske Revolúsje" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frison occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9abhl%C3%B3id_na_Fraince" title="Réabhlóid na Fraince – irlandais" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Réabhlóid na Fraince" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9volousyon_frans%C3%A8z" title="Révolousyon fransèz – créole guyanais" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Révolousyon fransèz" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="créole guyanais" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Ar-a-mach_na_Frainge" title="Ar-a-mach na Frainge – gaélique écossais" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Ar-a-mach na Frainge" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélique écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Revoluci%C3%B3n_Francesa" title="Revolución Francesa – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Revolución Francesa" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Hy%C3%A3sia_%C3%91epu%27%C3%A3" title="Hyãsia Ñepu&#039;ã – guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Hyãsia Ñepu&#039;ã" data-language-autonym="Avañe&#039;ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AB%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%B8%E0%AA%A8%E0%AB%80_%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%A4%E0%AA%BF" title="ફ્રાન્સની ક્રાંતિ – goudjarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="ફ્રાન્સની ક્રાંતિ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="goudjarati" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Bun-chaghlaa_yn_Rank" title="Bun-chaghlaa yn Rank – mannois" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Bun-chaghlaa yn Rank" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="mannois" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="article de qualité"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%9E%D7%94%D7%A4%D7%9B%D7%94_%D7%94%D7%A6%D7%A8%D7%A4%D7%AA%D7%99%D7%AA" title="המהפכה הצרפתית – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="המהפכה הצרפתית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A4%BC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%80%E0%A4%B8%E0%A5%80_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="फ़्रान्सीसी क्रान्ति – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="फ़्रान्सीसी क्रान्ति" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/French_Revolution" title="French Revolution – hindi fidjien" lang="hif" hreflang="hif" data-title="French Revolution" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="hindi fidjien" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Francuska_revolucija" title="Francuska revolucija – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Francuska revolucija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Revolisyon_franse" title="Revolisyon franse – créole haïtien" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Revolisyon franse" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="créole haïtien" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Francia_forradalom" title="Francia forradalom – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Francia forradalom" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ֆրանսիական հեղափոխություն – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ֆրանսիական հեղափոխություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Revolution_francese" title="Revolution francese – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Revolution francese" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Revolusi_Prancis" title="Revolusi Prancis – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Revolusi Prancis" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Franc%C3%A9s_Revolution" title="Francés Revolution – interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Francés Revolution" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Pranses_a_Rebolusion" title="Pranses a Rebolusion – ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Pranses a Rebolusion" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Franca_revoluciono" title="Franca revoluciono – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Franca revoluciono" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Franska_byltingin" title="Franska byltingin – islandais" lang="is" hreflang="is" data-title="Franska byltingin" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandais" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Rivoluzione_francese" title="Rivoluzione francese – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Rivoluzione francese" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%95%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%82%B9%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="フランス革命 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="フランス革命" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/French_Revaluushan" title="French Revaluushan – créole jamaïcain" lang="jam" hreflang="jam" data-title="French Revaluushan" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="créole jamaïcain" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Revolusi_Prancis" title="Revolusi Prancis – javanais" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Revolusi Prancis" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanais" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="საფრანგეთის რევოლუცია – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="საფრანგეთის რევოლუცია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Francuz_k%C3%B3terilisi" title="Francuz kóterilisi – karakalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Francuz kóterilisi" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="karakalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Frans%C9%A9%C9%A9_t%C9%9B_kp%C9%9Bl%C9%A9_l%C9%9Bz%CA%8A%CA%8A" title="Fransɩɩ tɛ kpɛlɩ lɛzʊʊ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Fransɩɩ tɛ kpɛlɩ lɛzʊʊ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7_%D1%82%D3%A9%D2%A3%D0%BA%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%96" title="Француз төңкерісі – kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Француз төңкерісі" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakh" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AB%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%9A%E0%B3%8D_%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%A4%E0%B2%BF" title="ಫ್ರೆಂಚ್ ಕ್ರಾಂತಿ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಫ್ರೆಂಚ್ ಕ್ರಾಂತಿ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%94%84%EB%9E%91%EC%8A%A4_%ED%98%81%EB%AA%85" title="프랑스 혁명 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="프랑스 혁명" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bon article"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BB%D0%BB%D1%83_%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F" title="Уллу француз революция – karatchaï balkar" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Уллу француз революция" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="karatchaï balkar" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%90%D9%86%D9%82%D9%90%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%81%D8%B1%D9%9B%D8%A7%D9%86%D9%9B%D8%B3" title="اِنقِلاب فرٛانٛس – cachemiri" lang="ks" hreflang="ks" data-title="اِنقِلاب فرٛانٛس" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="cachemiri" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eore%C5%9Fa_Fransay%C3%AA" title="Şoreşa Fransayê – kurde" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Şoreşa Fransayê" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurde" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Domhwelans_Frynkek" title="Domhwelans Frynkek – cornique" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Domhwelans Frynkek" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="cornique" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Res_novae_Francicae" title="Res novae Francicae – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Res novae Francicae" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Frans%C3%A9isch_Revolutioun" title="Franséisch Revolutioun – luxembourgeois" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Franséisch Revolutioun" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxembourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D3%80%D0%B5%D1%85%D0%B8_%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7_%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D1%8A%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%B1" title="ЧӀехи Француз инкъилаб – lezghien" lang="lez" hreflang="lez" data-title="ЧӀехи Француз инкъилаб" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezghien" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Revolui_Franses" title="Revolui Franses – lingua franca nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Revolui Franses" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="lingua franca nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Franse_Rivvelutie" title="Franse Rivvelutie – limbourgeois" lang="li" hreflang="li" data-title="Franse Rivvelutie" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limbourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Rivolu%C3%A7ion_fran%C3%A7eize" title="Rivoluçion françeize – ligure" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Rivoluçion françeize" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ligure" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Revoluziun_franzeja" title="Revoluziun franzeja – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Revoluziun franzeja" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Revoluzion_francesa" title="Revoluzion francesa – lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Revoluzion francesa" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Did%C5%BEioji_Pranc%C5%ABzijos_revoliucija" title="Didžioji Prancūzijos revoliucija – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Didžioji Prancūzijos revoliucija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Fran%C4%8Du_revol%C5%ABcija" title="Franču revolūcija – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Franču revolūcija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Француска револуција – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Француска револуција" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AB%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%9E%E0%B5%8D%E0%B4%9A%E0%B5%8D_%E0%B4%B5%E0%B4%BF%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B2%E0%B4%B5%E0%B4%82" title="ഫ്രഞ്ച് വിപ്ലവം – malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഫ്രഞ്ച് വിപ്ലവം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BD_%D1%85%D1%83%D0%B2%D1%8C%D1%81%D0%B3%D0%B0%D0%BB" title="Францын хувьсгал – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Францын хувьсгал" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9A_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%80" title="फ्रेंच राज्यक्रांती – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="फ्रेंच राज्यक्रांती" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Revolusi_Perancis" title="Revolusi Perancis – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Revolusi Perancis" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Rivoluzzjoni_Fran%C4%8Bi%C5%BCa" title="Rivoluzzjoni Franċiża – maltais" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Rivoluzzjoni Franċiża" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltais" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Rebolu%C3%A7on_Francesa" title="Reboluçon Francesa – mirandais" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Reboluçon Francesa" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandais" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%85%E1%80%BA_%E1%80%90%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%BE%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%B8" title="ပြင်သစ် တော်လှန်ရေး – birman" lang="my" hreflang="my" data-title="ပြင်သစ် တော်လှန်ရေး" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birman" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/Fer%C3%A4nse_gat_%C4%B1nq%C4%B1lab" title="Feränse gat ınqılab – mazandérani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="Feränse gat ınqılab" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandérani" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Rivuluzzione_franzesa" title="Rivuluzzione franzesa – napolitain" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Rivuluzzione franzesa" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="napolitain" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%C3%B6%C3%B6sche_Revolutschoon" title="Franzöösche Revolutschoon – bas-allemand" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Franzöösche Revolutschoon" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="bas-allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%80_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="फ्रान्सेली राज्यक्रान्ति – népalais" lang="ne" hreflang="ne" data-title="फ्रान्सेली राज्यक्रान्ति" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="népalais" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%9E%E0%A5%8D%E0%A4%9A_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="फ्रेञ्च क्रान्ति – newari" lang="new" hreflang="new" data-title="फ्रेञ्च क्रान्ति" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franse_Revolutie" title="Franse Revolutie – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Franse Revolutie" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Den_franske_revolusjonen" title="Den franske revolusjonen – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Den franske revolusjonen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Den_franske_revolusjon" title="Den franske revolusjon – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Den franske revolusjon" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Revolucion_Francesa" title="Revolucion Francesa – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Revolucion Francesa" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%82%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%B8%E0%A9%80_%E0%A8%87%E0%A8%A8%E0%A8%95%E0%A8%BC%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%AC" title="ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਇਨਕ਼ਲਾਬ – pendjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਇਨਕ਼ਲਾਬ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Revolushon_Franses" title="Revolushon Franses – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Revolushon Franses" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9volucion_francho%C3%A8se" title="Révolucion franchoèse – picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Révolucion franchoèse" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_francuska" title="Rewolucja francuska – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Rewolucja francuska" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Rivolussion_frans%C3%A8isa" title="Rivolussion fransèisa – piémontais" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Rivolussion fransèisa" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="piémontais" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="انقلاب فرانس – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="انقلاب فرانس" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%90_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8" title="د فرانسې انقلاب – pachto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د فرانسې انقلاب" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pachto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bon article"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Francesa" title="Revolução Francesa – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Revolução Francesa" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Revoluziun_franzosa" title="Revoluziun franzosa – romanche" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Revoluziun franzosa" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="romanche" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Revolu%C8%9Bia_Francez%C4%83" title="Revoluția Franceză – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Revoluția Franceză" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F" title="Великая французская революция – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Великая французская революция" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%83%D1%86%D1%96%D1%8F" title="Велика французьска револуція – ruthène" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Велика французьска револуція" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ruthène" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A3%D0%BB%D1%83%D1%83_%D0%A0%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%82%D0%B0" title="Франция Улуу Революцията – iakoute" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Франция Улуу Революцията" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="iakoute" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Rivolutzione_frantzesa" title="Rivolutzione frantzesa – sarde" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Rivolutzione frantzesa" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sarde" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Rivuluzzioni_francisa" title="Rivuluzzioni francisa – sicilien" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Rivuluzzioni francisa" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sicilien" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/French_Revolution" title="French Revolution – écossais" lang="sco" hreflang="sco" data-title="French Revolution" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D9%8A_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8" title="فرانسيسي انقلاب – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="فرانسيسي انقلاب" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Francuska_revolucija" title="Francuska revolucija – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Francuska revolucija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%82%E0%B7%81_%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E0%B6%BD%E0%B7%80%E0%B6%BA" title="ප්‍රංශ විප්ලවය – cingalais" lang="si" hreflang="si" data-title="ප්‍රංශ විප්ලවය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalais" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/French_Revolution" title="French Revolution – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="French Revolution" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Ve%C4%BEk%C3%A1_franc%C3%BAzska_revol%C3%BAcia" title="Veľká francúzska revolúcia – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Veľká francúzska revolúcia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Francoska_revolucija" title="Francoska revolucija – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Francoska revolucija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Revolucioni_Francez" title="Revolucioni Francez – albanais" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Revolucioni Francez" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanais" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Француска револуција – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Француска револуција" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Franska_revolutionen" title="Franska revolutionen – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Franska revolutionen" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Mapinduzi_ya_Ufaransa" title="Mapinduzi ya Ufaransa – swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Mapinduzi ya Ufaransa" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Francusko_rewolucyja" title="Francusko rewolucyja – silésien" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Francusko rewolucyja" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="silésien" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AF%86%E0%AE%9E%E0%AF%8D%E0%AE%9A%E0%AF%81%E0%AE%AA%E0%AF%8D_%E0%AE%AA%E0%AF%81%E0%AE%B0%E0%AE%9F%E0%AF%8D%E0%AE%9A%E0%AE%BF" title="பிரெஞ்சுப் புரட்சி – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பிரெஞ்சுப் புரட்சி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AB%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B1%86%E0%B0%82%E0%B0%9A%E0%B1%8D_%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B0%B5%E0%B0%82" title="ఫ్రెంచ్ విప్లవం – télougou" lang="te" hreflang="te" data-title="ఫ్రెంచ్ విప్లవం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="télougou" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%8F%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%9D%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%A8%E0%B8%AA" title="การปฏิวัติฝรั่งเศส – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="การปฏิวัติฝรั่งเศส" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Himagsikang_Pranses" title="Himagsikang Pranses – tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Himagsikang Pranses" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Frans%C4%B1z_Devrimi" title="Fransız Devrimi – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Fransız Devrimi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bon article"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D0%B5%D0%BA_%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7_%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D1%8B%D0%B9%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%8B" title="Бөек француз инкыйлабы – tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Бөек француз инкыйлабы" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatar" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D1%96%D1%8F" title="Французька революція – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Французька революція" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="انقلاب فرانس – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="انقلاب فرانس" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Buyuk_fransuz_inqilobi" title="Buyuk fransuz inqilobi – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Buyuk fransuz inqilobi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Revo%C5%82usion_franseza" title="Revołusion franseza – vénitien" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Revołusion franseza" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="vénitien" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Sur%27_francine_revol%C3%BCcii" title="Sur&#039; francine revolücii – vepse" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Sur&#039; francine revolücii" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="vepse" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_Ph%C3%A1p" title="Cách mạng Pháp – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Cách mạng Pháp" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Fransche_Revoluusje" title="Fransche Revoluusje – flamand occidental" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Fransche Revoluusje" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="flamand occidental" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Revolucion_francesse" title="Revolucion francesse – wallon" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Revolucion francesse" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="wallon" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Rebolusyon_Pranses" title="Rebolusyon Pranses – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Rebolusyon Pranses" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%B3%95%E5%9C%8B%E5%A4%A7%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="法國大革命 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="法國大革命" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A8_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="საფრანგეთიშ რევოლუცია – mingrélien" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="საფრანგეთიშ რევოლუცია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="mingrélien" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A4%D7%A8%D7%90%D7%A0%D7%A6%D7%95%D7%99%D7%96%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%A8%D7%A2%D7%95%D7%95%D7%90%D7%9C%D7%95%D7%A6%D7%99%D7%A2" title="פראנצויזישע רעוואלוציע – yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="פראנצויזישע רעוואלוציע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddish" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cj%C3%ADd%C3%ACde_Fr%C3%A1ns%C3%AC" title="Ìjídìde Fránsì – yoruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ìjídìde Fránsì" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="yoruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Fazgoz_daihgwzming" title="Fazgoz daihgwzming – zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Fazgoz daihgwzming" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%B3%95%E5%9B%BD%E5%A4%A7%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="法国大革命 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="法国大革命" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Hoat-kok_Kek-b%C4%93ng" title="Hoat-kok Kek-bēng – minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Hoat-kok Kek-bēng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%B3%95%E5%9C%8B%E5%A4%A7%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="法國大革命 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="法國大革命" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q6534#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=edit" title="Cette page est protégée.&#10;Vous pouvez toutefois en visualiser la source. [e]" accesskey="e"><span>Voir le texte source</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=edit"><span>Voir le texte source</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;oldid=222993206" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&amp;page=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;id=222993206&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FR%25C3%25A9volution_fran%25C3%25A7aise"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FR%25C3%25A9volution_fran%25C3%25A7aise"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&amp;page=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:French_Revolution" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibooks mw-list-item"><a href="https://fr.wikibooks.org/wiki/Histoire_de_France/La_R%C3%A9volution" hreflang="fr"><span>Wikilivres</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" hreflang="fr"><span>Wikiquote</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiversity mw-list-item"><a href="https://fr.wikiversity.org/wiki/La_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" hreflang="fr"><span>Wikiversité</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q6534" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-protection-edition" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><div class="nopopups"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_en_semi-protection_longue" title="Cette page est en semi-protection longue."><img alt="Cette page est en semi-protection longue." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Long-semi-protection-shackle-frwiki.svg/15px-Long-semi-protection-shackle-frwiki.svg.png" decoding="async" width="15" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Long-semi-protection-shackle-frwiki.svg/23px-Long-semi-protection-shackle-frwiki.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Long-semi-protection-shackle-frwiki.svg/30px-Long-semi-protection-shackle-frwiki.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="725" /></a></span></div></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l&#039;encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><p class="mw-empty-elt"> </p> <div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Cet article concerne la Révolution française de 1789.&#32;Pour celle de 1830, voir <a href="/wiki/Trois_Glorieuses" title="Trois Glorieuses">Trois Glorieuses</a>. Pour celle de 1848, voir <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise_de_1848" title="Révolution française de 1848">Révolution française de 1848</a>. Pour les autres significations, voir <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Révolution française (homonymie)">Révolution française (homonymie)</a>. </p> </div></div> <div class="infobox_v3 infobox infobox--frwiki noarchive" style="width:26em"> <div class="entete" style="background-color: #f8eaba;"> <div>Révolution française</div> </div><div class="images"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Prise_de_la_Bastille.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Prise de la Bastille le 14 juillet 1789 par Hoüel" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/330px-Prise_de_la_Bastille.jpg" decoding="async" width="330" height="251" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/495px-Prise_de_la_Bastille.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg/660px-Prise_de_la_Bastille.jpg 2x" data-file-width="8133" data-file-height="6181" /></a></span> </div> <div class="legend"><i><a href="/wiki/Prise_de_la_Bastille" title="Prise de la Bastille">Prise de la Bastille</a></i> le <time class="nowrap" datetime="1789-07-14" data-sort-value="1789-07-14">14 juillet 1789</time>.<br /> Dessin <a href="/wiki/Aquarelle" title="Aquarelle">aquarellé</a> de <a href="/wiki/Jean-Pierre_Hou%C3%ABl" title="Jean-Pierre Houël">Jean-Pierre Houël</a>, Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, <a href="/wiki/D%C3%A9partement_des_estampes_et_de_la_photographie_de_la_Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Département des estampes et de la photographie de la Bibliothèque nationale de France">département des estampes et de la photographie</a>, 1789.</div> <div class="hr" style="background-color:#aaa; height:1px;"></div><p class="mw-empty-elt"> </p><table><caption class="hidden" style="">Données clés</caption> <tbody><tr> <th scope="row" style="width:7.5em;">Date</th> <td> <span class="nowrap"><time class="nowrap" datetime="1789-05-05" data-sort-value="1789-05-05">5 mai 1789</time>&#x202f;–&#x202f;<time class="nowrap" datetime="1799-11-09" data-sort-value="1799-11-09">9 novembre 1799</time></span><br /><small>(<span data-sort-value="&amp;0000000000003840" class="datasortkey">10&#160;ans, 6&#160;mois et 4&#160;jours</span>)</small></td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:7.5em;">Lieu</th> <td> <span class="datasortkey" data-sort-value="France"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France_(1976%E2%80%932020).svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la France"><img alt="Drapeau de la France" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/20px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/30px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/40px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/France" title="France">France</a></span> (principalement, a des répercussions plus généralement en <a href="/wiki/Europe" title="Europe">Europe</a> et dans les <a href="/wiki/Premier_empire_colonial_fran%C3%A7ais" title="Premier empire colonial français">colonies</a> en <a href="/wiki/Am%C3%A9rique" title="Amérique">Amérique</a>)</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:7.5em;">Cause</th> <td> <p><a href="/wiki/Crise_de_subsistance" title="Crise de subsistance">Crise de subsistance</a><br /><a href="/wiki/Dette_publique" title="Dette publique">Dette publique</a> du <a href="/wiki/Royaume_de_France" title="Royaume de France">royaume</a><br />Dysfonctionnements de la société d'<a href="/wiki/Ancien_R%C3%A9gime" title="Ancien Régime">Ancien Régime</a> </p> <ul><li>Échec de la monarchie constitutionnelle, <a href="/wiki/Proclamation_de_l%27abolition_de_la_royaut%C3%A9" title="Proclamation de l&#39;abolition de la royauté">proclamation de l'abolition de la royauté</a> et naissance de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">Première République</a></li> <li><a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_Brumaire" title="Coup d&#39;État du 18 Brumaire">Coup d'État</a> de <a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Bonaparte" class="mw-redirect" title="Napoléon Bonaparte">Napoléon Bonaparte</a> et création du <a href="/wiki/Consulat_(histoire_de_France)" title="Consulat (histoire de France)">Consulat</a></li></ul></td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:7.5em;">Résultat</th> <td> <ul><li>Fin de l'<a href="/wiki/Ancien_R%C3%A9gime" title="Ancien Régime">Ancien Régime</a> et de la <a href="/wiki/Monarchie_absolue#La_monarchie_absolue_en_France" class="mw-redirect" title="Monarchie absolue">monarchie absolue française</a>&#160;: naissance de la <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">monarchie constitutionnelle</a></li></ul></td> </tr> </tbody></table><table><caption style="background-color:#f8eaba;"><a href="/wiki/Chronologie_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Chronologie de la Révolution française">Chronologie</a></caption> <tbody><tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1789-05-05" data-sort-value="1789-05-05">5 mai 1789</time></th> <td> <a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_1789#Ouverture_des_États_généraux" title="États généraux de 1789">Ouverture des États généraux à Versailles</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1789-06-20" data-sort-value="1789-06-20">20 juin 1789</time></th> <td> <a href="/wiki/Serment_du_jeu_de_paume" class="mw-redirect" title="Serment du jeu de paume">Serment du jeu de paume</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1789-07-14" data-sort-value="1789-07-14">14 juillet 1789</time></th> <td> <a href="/wiki/Prise_de_la_Bastille" title="Prise de la Bastille">Prise de la Bastille</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1789-08-04" data-sort-value="1789-08-04">4 août 1789</time></th> <td> <a href="/wiki/Nuit_du_4_ao%C3%BBt" class="mw-redirect" title="Nuit du 4 août">Abolition des privilèges et des droits féodaux</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1789-08-26" data-sort-value="1789-08-26">26 août 1789</time></th> <td> Adoption de la <i><a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789" title="Déclaration des droits de l&#39;homme et du citoyen de 1789">Déclaration des droits de l'homme et du citoyen</a></i>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><span class="nowrap"><time datetime="0005" data-sort-value="0005">5</time>&#160;–&#160;<time class="nowrap" datetime="1789-10-06" data-sort-value="1789-10-06">6 octobre 1789</time></span></th> <td> <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_des_5_et_6_octobre_1789" title="Journées des 5 et 6 octobre 1789">Marche des femmes et de la Garde nationale sur Versailles</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1791-06-21" data-sort-value="1791-06-21">21 juin 1791</time></th> <td> <a href="/wiki/Fuite_de_Varennes" title="Fuite de Varennes">Fuite de Varennes</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1791-07-17" data-sort-value="1791-07-17">17 juillet 1791</time></th> <td> <a href="/wiki/Fusillade_du_Champ-de-Mars" title="Fusillade du Champ-de-Mars">Fusillade du Champ-de-Mars</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1791-09-14" data-sort-value="1791-09-14">14 septembre 1791</time></th> <td> <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> prête serment à la <a href="/wiki/Constitution_de_1791" class="mw-redirect" title="Constitution de 1791">Constitution</a>&#160;: début de la <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">monarchie constitutionnelle</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1792-04-20" data-sort-value="1792-04-20">20 avril 1792</time></th> <td> <a href="/wiki/D%C3%A9claration_de_guerre_de_la_France_au_roi_de_Boh%C3%AAme_et_de_Hongrie" title="Déclaration de guerre de la France au roi de Bohême et de Hongrie">Déclaration de guerre à l'Autriche</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1792-08-10" data-sort-value="1792-08-10">10 août 1792</time></th> <td> <a href="/wiki/Prise_des_Tuileries" class="mw-redirect" title="Prise des Tuileries">Prise des Tuileries</a> avec l'aide des <a href="/wiki/Garde_nationale_(France)#La_Garde_nationale_sous_la_Première_République_(1792-1799)" title="Garde nationale (France)">fédérés</a> marseillais. Leur chant de marche sera adopté par la foule parisienne et baptisé <i><a href="/wiki/La_Marseillaise" title="La Marseillaise">La Marseillaise</a></i>. Chute de la monarchie et suspension de <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a>. La famille royale est enfermée à la <a href="/wiki/Prison_du_Temple" class="mw-redirect" title="Prison du Temple">prison du Temple</a> trois jours plus tard.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1792-09-21" data-sort-value="1792-09-21">21 septembre 1792</time></th> <td> Au lendemain de la <a href="/wiki/Bataille_de_Valmy" title="Bataille de Valmy">bataille de Valmy</a>, la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a> <a href="/wiki/Proclamation_de_l%27abolition_de_la_royaut%C3%A9" title="Proclamation de l&#39;abolition de la royauté">abolit la royauté</a> et fonde la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)"><abbr class="abbr" title="première">I<sup>re</sup></abbr> République</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><span class="nowrap"><time>1792</time>–<time>1793</time></span></th> <td> <a href="/wiki/Proc%C3%A8s_de_Louis_XVI" title="Procès de Louis XVI">Procès</a> et <a href="/wiki/Ex%C3%A9cution_de_Louis_XVI" title="Exécution de Louis XVI">exécution de Louis XVI</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><span class="nowrap"><time>1793</time>–<time>1796</time></span></th> <td> <a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">Guerre de Vendée</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><span class="nowrap"><time>1793</time>–<time>1794</time></span></th> <td> <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1794-06-10" data-sort-value="1794-06-10">10 juin 1794</time><br /><span class="nowrap"><a href="/wiki/22_prairial" title="22 prairial">22</a> <a href="/wiki/Prairial" title="Prairial">prairial</a> <a href="/wiki/An_II" title="An II">an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></a></span></th> <td> <a href="/wiki/Loi_de_Prairial" title="Loi de Prairial">Loi de Prairial</a> et <span class="citation">«&#160;Grande Terreur&#160;»</span>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><span class="nowrap"><time datetime="0026" data-sort-value="0026">26</time>&#160;–&#160;<time class="nowrap" datetime="1794-07-30" data-sort-value="1794-07-30">30 juillet 1794</time></span></th> <td> <a href="/wiki/Chute_de_Robespierre" title="Chute de Robespierre">Chute</a> et <a href="/wiki/Ex%C3%A9cution_de_Maximilien_de_Robespierre" title="Exécution de Maximilien de Robespierre">exécution de Robespierre et ses partisans</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1795-05-20" data-sort-value="1795-05-20">20 mai 1795</time><br /><span class="nowrap"><a href="/wiki/1er_prairial" title="1er prairial"><abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr></a> <a href="/wiki/Prairial" title="Prairial">prairial</a> <a href="/wiki/An_III" title="An III">an <abbr class="abbr" title="3">III</abbr></a></span></th> <td> <a href="/wiki/Insurrection_du_1er_prairial_an_III" title="Insurrection du 1er prairial an III">Insurrection populaire</a> réclamant du pain et le retour à la <a href="/wiki/Constitution_de_l%27an_I" class="mw-redirect" title="Constitution de l&#39;an I">Constitution de l'an I</a> qui est violemment réprimée décapitant les derniers partisans d'une <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Révolution dure</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1795-10-26" data-sort-value="1795-10-26">26 octobre 1795</time><br /><span class="nowrap"><a href="/wiki/4_brumaire" title="4 brumaire">4</a> <a href="/wiki/Brumaire" title="Brumaire">brumaire</a> <a href="/wiki/An_IV" title="An IV">an <abbr class="abbr" title="4">IV</abbr></a></span></th> <td> Début du <a href="/wiki/Directoire" title="Directoire">Directoire</a>.</td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;"><time class="nowrap" datetime="1799-11-09" data-sort-value="1799-11-09">9 novembre 1799</time><br /><span class="nowrap"><a href="/wiki/18_brumaire" title="18 brumaire">18</a> <a href="/wiki/Brumaire" title="Brumaire">brumaire</a> <a href="/wiki/An_VIII" title="An VIII">an <abbr class="abbr" title="8">VIII</abbr></a></span></th> <td> <a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_Brumaire" title="Coup d&#39;État du 18 Brumaire">Coup d’État</a> établissant le <a href="/wiki/Consulat_(histoire_de_France)" title="Consulat (histoire de France)">Consulat</a> dominé par <a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Ier" title="Napoléon Ier">Bonaparte</a>, et mettant fin à la Révolution Française.</td> </tr> </tbody></table> <p class="navbar bordered noprint" style="border-color:#f8eaba;"><span class="plainlinks navigation-not-searchable"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=edit">modifier</a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_%C3%89v%C3%A9nement_historique" title="Consultez la documentation du modèle"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></p></div> <p>La <b>Révolution française</b> (1789-1799) est une période de bouleversements politiques et sociaux en <a href="/wiki/France" title="France">France</a> et dans ses <a href="/wiki/Premier_empire_colonial_fran%C3%A7ais" title="Premier empire colonial français">colonies</a>, ainsi qu'en <a href="/wiki/Europe" title="Europe">Europe</a> à la fin du <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle. Traditionnellement, on la fait commencer à l'ouverture des <a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_1789" title="États généraux de 1789">États généraux</a> le <time class="nowrap" datetime="1789-05-05" data-sort-value="1789-05-05">5 mai 1789</time> et finir au <a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_Brumaire" title="Coup d&#39;État du 18 Brumaire">coup d'État</a> de <a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Bonaparte" class="mw-redirect" title="Napoléon Bonaparte">Napoléon Bonaparte</a> le <time class="nowrap" datetime="1799-11-09" data-sort-value="1799-11-09">9 novembre 1799</time> (<span class="nowrap"><a href="/wiki/18_brumaire" title="18 brumaire">18</a> <a href="/wiki/Brumaire" title="Brumaire">brumaire</a> de l'<a href="/wiki/An_VIII" title="An VIII">an <abbr class="abbr" title="8">VIII</abbr></a></span>). En ce qui concerne l'<a href="/wiki/Histoire_de_France" title="Histoire de France">histoire de France</a>, elle met fin à l'<a href="/wiki/Ancien_R%C3%A9gime" title="Ancien Régime">Ancien Régime</a>, notamment à la <a href="/wiki/Absolutisme" title="Absolutisme">monarchie absolue</a> remplacée par la <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle" title="Monarchie constitutionnelle">monarchie constitutionnelle</a> (1789-1792), puis par la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">Première République</a>. </p><p>«&#160;Mythe national&#160;», la Révolution française a légué de nouvelles formes politiques, notamment au travers de la <i><a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789" title="Déclaration des droits de l&#39;homme et du citoyen de 1789">Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789</a></i> qui proclame l'égalité des <a href="/wiki/Citoyennet%C3%A9" title="Citoyenneté">citoyens</a> devant la loi, les libertés fondamentales et la <a href="/wiki/Souverainet%C3%A9" title="Souveraineté">souveraineté</a> de la <a href="/wiki/Nation" title="Nation">Nation</a>, se constituant autour d'un <a href="/wiki/%C3%89tat" title="État">État</a>. Elle a entraîné la suppression de la <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27ordres" title="Société d&#39;ordres">société d'ordres</a>, de la <a href="/wiki/F%C3%A9odalit%C3%A9" title="Féodalité">féodalité</a> et des <a href="/wiki/Privil%C3%A8ge_(droit_m%C3%A9di%C3%A9val)" title="Privilège (droit médiéval)">privilèges</a>, une plus grande division de la propriété foncière, la limitation de l'exercice du pouvoir politique, le rééquilibrage des relations entre l'Église et l'État et la redéfinition des structures familiales. Les valeurs et les institutions de la Révolution dominent encore aujourd'hui la vie politique française. </p><p>Elle a été marquée par des périodes de grande violence, notamment pendant la <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a> (1793-1794), au cours de la <a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">guerre de Vendée</a>, cause de la mort de centaines de milliers de personnes, au cours des <a href="/wiki/Insurrections_f%C3%A9d%C3%A9ralistes" title="Insurrections fédéralistes">insurrections fédéralistes</a> ou dans le cadre des luttes entre factions révolutionnaires, qui ont abouti à la mort successive des principales figures révolutionnaires (<a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a>, <a href="/wiki/H%C3%A9bertistes" title="Hébertistes">hébertistes</a>, <a href="/wiki/Indulgents" title="Indulgents">dantonistes</a> puis <a href="/wiki/Robespierrisme" title="Robespierrisme">robespierristes</a>). </p><p>Les <a href="/wiki/Guerres_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Guerres de la Révolution française">guerres de la Révolution française</a>, qui ont touché une grande partie de l’<a href="/wiki/Europe_continentale" title="Europe continentale">Europe continentale</a>, ont propagé les idées révolutionnaires et contribué à l'abolition de la société d'ordres en Europe occidentale, dans les «&#160;<a href="/wiki/R%C3%A9publique_s%C5%93ur" title="République sœur">républiques sœurs</a>&#160;» puis dans toute l'Europe<sup id="cite_ref-:1_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-:1-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>La Révolution française «&#160;diffère des autres révolutions par ses exigences <a href="/wiki/Universalisme_r%C3%A9publicain" title="Universalisme républicain">universalistes</a> en ce qu'elle est destinée à bénéficier à toute l'humanité<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;». Dès son commencement, la portée universelle des idées de la Révolution française a été proclamée par ses partisans et l'ampleur de ses conséquences soulignée par ses détracteurs<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Considérée par la majorité des historiens comme un des événements majeurs de l'histoire mondiale<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, la Révolution a été un objet de débats<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ainsi qu'une référence controversée durant les deux siècles qui l'ont suivie, en France et dans le monde<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Elle a créé des divisions immédiates et durables entre les partisans des idées révolutionnaires et les défenseurs de l'ordre ancien, ainsi qu’entre les <a href="/wiki/Anticl%C3%A9ricalisme" title="Anticléricalisme">anticléricaux</a> et l'<a href="/wiki/%C3%89glise_catholique" title="Église catholique">Église catholique</a>. </p><p>Elle marque le début en France d’une période d'instabilité institutionnelle, au cours de laquelle se succèdent trois monarchies constitutionnelles (1789-1792, 1814-1830, 1830-1848), deux républiques (1792-1804, 1848-1851) et deux régimes impériaux (1804-1814 et 1851-1870), jusqu’à l’<a href="/wiki/Troisi%C3%A8me_R%C3%A9publique_(France)#naissance_troisieme_republique" title="Troisième République (France)">établissement définitif de la République</a> dans les <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_1870" title="Années 1870">années 1870</a>. Toute l'histoire contemporaine est marquée par les héritages de la Révolution française que la plupart des mouvements révolutionnaires ont perçue comme un événement précurseur<sup id="cite_ref-:1_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-:1-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ses <span class="need_ref" title="Ce passage est confus." style="cursor:help;">grandes phrases et ses symboles culturels</span><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Style_encyclop%C3%A9dique#Clair" title="Wikipédia:Style encyclopédique">[pas&#160;clair]</a></sup> sont devenus les étendards d'autres bouleversements majeurs de l'histoire moderne, y compris lors de la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_russe" title="Révolution russe">révolution russe</a> plus d'un siècle plus tard<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Chronologie_et_périodisation"><span id="Chronologie_et_p.C3.A9riodisation"></span>Chronologie et périodisation</h2></div> <p>Elle est traditionnellement placée entre l'ouverture des <a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_(France)" title="États généraux (France)">états généraux</a>, le <time class="nowrap" datetime="1789-05-05" data-sort-value="1789-05-05">5 mai 1789</time>, et le <a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_Brumaire" title="Coup d&#39;État du 18 Brumaire">coup d'État du 18 Brumaire</a> de <a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Bonaparte" class="mw-redirect" title="Napoléon Bonaparte">Napoléon Bonaparte</a>, le <time class="nowrap" datetime="1799-11-09" data-sort-value="1799-11-09">9 novembre 1799</time>, qui inaugure la période du <a href="/wiki/Consulat_(histoire_de_France)" title="Consulat (histoire de France)">Consulat</a> et aboutit, cinq ans plus tard, à l'avènement de l'<a href="/wiki/Premier_Empire" title="Premier Empire">Empire</a>. Cependant, elle a été partiellement perpétuée par Napoléon lors de l'expansion du Premier Empire français. </p><p>Si la plupart des manuels d'histoire et nombres d'historiens découpent la Révolution en quatre périodes —&#160;Constituante, Législative, Convention, Directoire&#160;— <a href="/wiki/Jules_Michelet" title="Jules Michelet">Jules Michelet</a> et l'historiographie <a href="/wiki/Mat%C3%A9rialisme_historique" title="Matérialisme historique">marxiste</a> en placent la fin à la chute de <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a>. Cette <a href="/wiki/P%C3%A9riodisation" title="Périodisation">périodisation</a> a souvent dépendu des convictions ou arrière-pensées politiques des intéressés en faveur soit de la République «&#160;parlementaire&#160;», soit de la «&#160;souveraineté populaire&#160;»<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'<a href="/wiki/Historiographie_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Historiographie de la Révolution française">historiographie</a> distingue classiquement deux temps, deux révolutions successives, qui ont transformé d'abord le <a href="/wiki/Royaume_de_France" title="Royaume de France">royaume de France</a> en une <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">monarchie constitutionnelle</a>, puis en <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">Première République</a>, mettant fin à une <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27ordres" title="Société d&#39;ordres">société d'ordres</a> et aux anciens <a href="/wiki/Privil%C3%A8ge_(droit_m%C3%A9di%C3%A9val)" title="Privilège (droit médiéval)">privilèges</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_France_dans_les_années_1780"><span id="La_France_dans_les_ann.C3.A9es_1780"></span>La France dans les années 1780</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="La_société_française"><span id="La_soci.C3.A9t.C3.A9_fran.C3.A7aise"></span>La société française</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27Ancien_R%C3%A9gime" title="Société d&#39;Ancien Régime">Société d'Ancien Régime</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Organisation_f%C3%A9odale.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Organisation_f%C3%A9odale.svg/220px-Organisation_f%C3%A9odale.svg.png" decoding="async" width="220" height="114" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Organisation_f%C3%A9odale.svg/330px-Organisation_f%C3%A9odale.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Organisation_f%C3%A9odale.svg/440px-Organisation_f%C3%A9odale.svg.png 2x" data-file-width="870" data-file-height="450" /></a><figcaption>Organisation des 3 ordres de la féodalité.</figcaption></figure> <p>La <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27Ancien_R%C3%A9gime" title="Société d&#39;Ancien Régime">société sous l'Ancien Régime</a> repose sur l'existence de trois ordres hiérarchisés (le <a href="/wiki/Clerg%C3%A9" title="Clergé">clergé</a>, la <a href="/wiki/Noblesse" title="Noblesse">noblesse</a>, et le <a href="/wiki/Tiers_%C3%A9tat" title="Tiers état">tiers état</a> qui représente à lui seul 97&#160;% de la population<sup id="cite_ref-Bertaud2004p182_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p182-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>) et d'une mosaïque de droits dont disposent les corps constitués (<a href="/wiki/Parlement_(royaume_de_France)" title="Parlement (royaume de France)">parlements</a>, communautés, villes, universités, <a href="/wiki/M%C3%A9tier_(corps)" title="Métier (corps)">métiers</a>)<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ou qui peuvent différer d'une province à l'autre et sont des héritages de la <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_m%C3%A9di%C3%A9vale" title="Société médiévale">société médiévale</a> et des agrandissements successifs du royaume. Le poids des impôts repose exclusivement sur le <a href="/wiki/Tiers_%C3%A9tat" title="Tiers état">tiers état</a>, qui doit notamment verser des impôts auprès des deux autres ordres. </p><p>Au <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, l'essor de nouvelles catégories sociales dans les villes et dans les gros bourgs est indéniable. Parmi les nouvelles couches, on distingue d'une part une bourgeoisie marchande ou financière, qui profite de l’enrichissement global et, pour une partie d'entre elles, des <a href="/wiki/Histoire_des_bourses_de_valeurs#Les_grandes_spéculations_de_la_fin_du_règne_de_Louis_XVI" title="Histoire des bourses de valeurs">grandes spéculations boursières sous Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a>, des laboureurs, des paysans riches qui peuvent offrir à leurs enfants une éducation, et d'autre part une bourgeoisie de fonctionnaires et d'hommes de loi qui aspire à jouer un rôle politique<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Cependant, face à cette concurrence, la noblesse réimprime le principe de la supériorité de la naissance sur la fortune et l'instruction&#160;: c’est la <a href="/wiki/R%C3%A9action_seigneuriale_et_nobiliaire" title="Réaction seigneuriale et nobiliaire">réaction seigneuriale et nobiliaire</a>. </p><p>Inspirés par les <a href="/wiki/Physiocratie" title="Physiocratie">physiocrates</a>, les seigneurs cherchent par ailleurs à optimiser les revenus tirés de l'exploitation de leurs terres et remettent en vigueur des privilèges comme l'exploitation exclusive des communaux, avec pour effet d'en priver et d'appauvrir les paysans non propriétaires<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>À la fin des <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_1780" title="Années 1780">années 1780</a>, les mauvaises récoltes jettent à la rue les membres les plus fragiles des communautés. L'historien <a href="/wiki/Jean_Nicolas_(historien)" title="Jean Nicolas (historien)">Jean Nicolas</a> recense pendant tout le <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, qu'il appelle le <span class="citation">«&#160;siècle d'intranquillité&#160;»</span>, pas moins de 8&#160;528 révoltes de communautés paysannes qui se politisent de plus en plus<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les conditions climatiques sont éprouvantes en <a href="/wiki/1788_en_France" title="1788 en France">1788</a> avec une sécheresse au printemps, de violents orages le <time class="nowrap" datetime="07-13" data-sort-value="07-13">13 juillet</time>, provoquant de mauvaises récoltes et la hausse du prix des céréales et du pain<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite_crochet">[</span>Note 1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La rudesse de l'hiver qui suit fait lui grimper le prix du bois de chauffage. Ces phénomènes attisent l'agitation populaire<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite_crochet">[</span>15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, le politique étant considéré comme responsable du manque de grains<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite_crochet">[</span>Note 2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Des révoltes de subsistances en 1788 attestent, elles aussi, d'une crise frumentaire à l'origine partielle de la Révolution<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ces crises frumentaires sont dues à la <a href="/wiki/Lib%C3%A9ralisation_du_commerce_des_grains_sous_l%27Ancien_R%C3%A9gime" title="Libéralisation du commerce des grains sous l&#39;Ancien Régime">libéralisation du commerce des grains sous l'Ancien Régime</a> qui a débuté en 1763<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite_crochet">[</span>17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:France_1788_Louis_d%E2%80%99or_(Louis_XVI).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/France_1788_Louis_d%E2%80%99or_%28Louis_XVI%29.jpg/300px-France_1788_Louis_d%E2%80%99or_%28Louis_XVI%29.jpg" decoding="async" width="300" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/France_1788_Louis_d%E2%80%99or_%28Louis_XVI%29.jpg/450px-France_1788_Louis_d%E2%80%99or_%28Louis_XVI%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/France_1788_Louis_d%E2%80%99or_%28Louis_XVI%29.jpg/600px-France_1788_Louis_d%E2%80%99or_%28Louis_XVI%29.jpg 2x" data-file-width="11565" data-file-height="5872" /></a><figcaption>Louis d’or de <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> (1788)</figcaption></figure> <p>Par ailleurs, alors que les banques parisiennes connaissent un très important développement, et que l'arrivée de <a href="/wiki/Jacques_Necker" title="Jacques Necker">Jacques Necker</a> à la direction des finances est faite notamment sous leur influence<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, une crise budgétaire de l’État due à la dette énorme du gouvernement (<span title="2&#160;041&#160;165&#160;665 Kg" style="cursor:help">4&#160;500&#160;000&#160;000</span>&#160;livres en 1788)<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite_crochet">[</span>19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, en partie due à la participation de la France à la <a href="/wiki/Guerre_d%27ind%C3%A9pendance_des_%C3%89tats-Unis" title="Guerre d&#39;indépendance des États-Unis">guerre d'indépendance des États-Unis</a> (qui aurait coûté plus d'un milliard de livres selon l'historien français <a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite_crochet">[</span>20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>), et une inflation élevée causée par une quantité sans précédent de monnaie en circulation<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite_crochet">[</span>21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, l'oblige à envisager une nouvelle levée d'impôts et pour ce faire, à convoquer les états généraux&#160;: ce sera dans ce contexte de tensions, l'évènement déclencheur de la Révolution française. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Résistance_à_la_monarchie_absolue_et_désir_de_réforme"><span id="R.C3.A9sistance_.C3.A0_la_monarchie_absolue_et_d.C3.A9sir_de_r.C3.A9forme"></span>Résistance à la monarchie absolue et désir de réforme</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Luis_XVI_(Callet).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Luis_XVI_%28Callet%29.jpg/220px-Luis_XVI_%28Callet%29.jpg" decoding="async" width="220" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Luis_XVI_%28Callet%29.jpg/330px-Luis_XVI_%28Callet%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Luis_XVI_%28Callet%29.jpg/440px-Luis_XVI_%28Callet%29.jpg 2x" data-file-width="1357" data-file-height="1920" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> en costume de sacre avec les <i><a href="/wiki/Regalia" title="Regalia">regalia</a></i> et la croix de l'<a href="/wiki/Ordre_du_Saint-Esprit" title="Ordre du Saint-Esprit">ordre du Saint-Esprit</a> par <a href="/wiki/Antoine-Fran%C3%A7ois_Callet" title="Antoine-François Callet">Antoine-François Callet</a> (1781).</center></figcaption></figure> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Pr%C3%A9ludes_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Préludes de la Révolution française">Préludes de la Révolution française</a>, <a href="/wiki/Pr%C3%A9r%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Prérévolution française">Prérévolution française</a> et <a href="/wiki/Causes_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Causes de la Révolution française">Causes de la Révolution française</a>.</div></div> <p>En 1788, le pouvoir repose sur le modèle politico-social d'une <a href="/wiki/Monarchie_de_droit_divin" title="Monarchie de droit divin">monarchie absolue de droit divin</a>&#160;: le roi, représentant de Dieu sur Terre, est «&#160;délié des lois&#160;» tout en devant respecter les «&#160;<a href="/wiki/Lois_fondamentales_du_royaume_de_France" title="Lois fondamentales du royaume de France">lois fondamentales du Royaume</a>&#160;»<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il est le garant de la sécurité, de la justice et de la foi de ses sujets. Il ne tire sa souveraineté d'aucune instance humaine mais doit gouverner avec le consentement des corps constitués. Les contradictions internes du modèle vont ouvrir la voie à la Révolution<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite_crochet">[</span>23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Dans leur immense majorité, les Français restent attachés à la forme monarchique. Le roi, aimé et respecté<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite_crochet">[</span>Note 3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, est perçu comme un «&#160;père du peuple&#160;», de «&#160;la <a href="/wiki/P%C3%A8re_de_la_Nation" title="Père de la Nation">Nation</a>&#160;»<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite_crochet">[</span>24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, puis comme «&#160;père des Français&#160;»<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite_crochet">[</span>25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En 1788, une réforme de l’État est espérée sous son autorité et avec son consentement<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite_crochet">[</span>26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les corps constitués, quand ils s'opposent au pouvoir royal, le font pour la défense de leurs intérêts propres sans cependant le remettre en cause ou s'y opposer idéologiquement. Les <a href="/wiki/Parlements" class="mw-redirect" title="Parlements">Parlements</a>, cours de justice d'Ancien Régime, et les <a href="/wiki/%C3%89tats_provinciaux_(Ancien_R%C3%A9gime)" title="États provinciaux (Ancien Régime)">états provinciaux</a> instrumentalisent leur <a href="/wiki/Droit_de_remontrance" title="Droit de remontrance">droit de remontrance</a> lors de l'enregistrement des lois pour s'opposer aux réformes ministérielles du <a href="/wiki/Conseil_du_roi_de_France" title="Conseil du roi de France">Conseil du roi</a>. Bien qu'ils protègent avant tout leurs privilèges, ils se pensent et passent aux yeux de l'<a href="/wiki/Opinion_publique" title="Opinion publique">opinion publique</a> naissante, dans une rhétorique de défense du peuple contre le <a href="/wiki/Despotisme" title="Despotisme">despotisme</a> ministériel, comme les représentants de la Nation. La monarchie en dépit de la pression fiscale demeure respectueuse de ces corps intermédiaires jusqu'au coup de force du chancelier <a href="/wiki/Ren%C3%A9-Nicolas_de_Maupeou" title="René-Nicolas de Maupeou">Maupeou</a> qui rompt l'équilibre en <a href="/wiki/1771_en_France" title="1771 en France">1771</a><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite_crochet">[</span>27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ses membres les plus radicaux rejoignent ce qu'on appelle le «&#160;parti patriote&#160;», fer de lance de la contestation <a href="/wiki/Pr%C3%A9r%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Prérévolution française">pré-révolutionnaire</a>. La synthèse de leurs combats et de leurs revendications, dans leur dialogue avec les thèses <a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">rousseauistes</a>, devait à la faveur des événements de 1789, donner corps aux prémices <a href="/wiki/Id%C3%A9ologie" title="Idéologie">idéologiques</a> de la Révolution<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>En définitive, les remises en cause de l'absolutisme sont rares et marginales avant 1789. Elles sont avant tout <a href="/wiki/Philosophie_des_Lumi%C3%A8res" class="mw-redirect" title="Philosophie des Lumières">philosophiques</a> et <a href="/wiki/Jans%C3%A9nisme" title="Jansénisme">religieuses</a> avant d'être politiques ou sociales<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. On trouve par contre un désir unanime de réforme chez les Français, porté par leurs députés qui expriment le souhait d'un État plus efficace et d'une monarchie régénérée<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite_crochet">[</span>30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="1789_:_fin_de_la_monarchie_absolue_et_de_l’Ancien_Régime"><span id="1789_:_fin_de_la_monarchie_absolue_et_de_l.E2.80.99Ancien_R.C3.A9gime"></span>1789&#160;: fin de la monarchie absolue et de l’Ancien Régime</h2></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Pr%C3%A9ludes_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Préludes de la Révolution française">Préludes de la Révolution française</a> et <a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_1789" title="États généraux de 1789">États généraux de 1789</a>.</div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Révolution_juridique_(mai-début_juillet_1789)"><span id="R.C3.A9volution_juridique_.28mai-d.C3.A9but_juillet_1789.29"></span>Révolution juridique (mai-début juillet 1789)</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Campagne_électorale_pour_l'élection_des_députés_aux_états_généraux"><span id="Campagne_.C3.A9lectorale_pour_l.27.C3.A9lection_des_d.C3.A9put.C3.A9s_aux_.C3.A9tats_g.C3.A9n.C3.A9raux"></span>Campagne électorale pour l'élection des députés aux états généraux</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Qu%27est_ce_que_le_Tiers_Etat.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Qu%27est_ce_que_le_Tiers_Etat.jpg/170px-Qu%27est_ce_que_le_Tiers_Etat.jpg" decoding="async" width="170" height="285" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Qu%27est_ce_que_le_Tiers_Etat.jpg/255px-Qu%27est_ce_que_le_Tiers_Etat.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Qu%27est_ce_que_le_Tiers_Etat.jpg/340px-Qu%27est_ce_que_le_Tiers_Etat.jpg 2x" data-file-width="836" data-file-height="1400" /></a><figcaption><center><i><a href="/wiki/Qu%27est-ce_que_le_Tiers-%C3%89tat_%3F" title="Qu&#39;est-ce que le Tiers-État ?">Qu'est-ce que le Tiers-État&#160;?</a></i>, <a href="/wiki/Pamphlet" title="Pamphlet">pamphlet</a> de l'abbé <a href="/wiki/Emmanuel-Joseph_Siey%C3%A8s" title="Emmanuel-Joseph Sieyès">Sieyès</a> (<time class="nowrap" datetime="1789-01" data-sort-value="1789-01">janvier 1789</time>).</center></figcaption></figure> <p>Bien qu'elle soit dépourvue de toute autorité législative, la réunion des <a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_(France)" title="États généraux (France)">états généraux</a> a suscité de grands espoirs parmi la population française<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite_crochet">[</span>31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les paysans espèrent une amélioration de leurs conditions de vie avec l'allègement, voire l'abandon des droits seigneuriaux<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite_crochet">[</span>32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La bourgeoisie espère l'instauration de l'<a href="/wiki/%C3%89galit%C3%A9_devant_la_loi" title="Égalité devant la loi">égalité devant la loi</a> et plus confusément, l'établissement d'une monarchie parlementaire ou d'un gouvernement représentatif<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite_crochet">[</span>33<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Elle peut compter sur le soutien d'une petite partie de la noblesse acquise aux idées nouvelles et du bas-clergé sensible aux difficultés du peuple. Dès la fin de l'année 1788, mémoires, libelles et périodiques sur la convocation prochaine se multiplient<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite_crochet">[</span>34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Villes et villages français s'informent ainsi des débats sur la composition et l'organisation des États du Royaume. La tradition avait sanctionné la pratique d'un vote par ordre qui met le <a href="/wiki/Tiers_%C3%A9tat" title="Tiers état">tiers</a> en minorité. En <a href="/wiki/Septembre_1788" title="Septembre 1788">septembre</a> 1788, le <a href="/wiki/Parlement_de_Paris" title="Parlement de Paris">Parlement de Paris</a> confirme que les États doivent prendre les formes de <a href="/wiki/1614" title="1614">1614</a><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite_crochet">[</span>35<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le tiers état réclame d'une part le doublement du nombre de ses députés afin qu'il corresponde à son poids réel dans les <a href="/wiki/Bailliage_et_s%C3%A9n%C3%A9chauss%C3%A9e" title="Bailliage et sénéchaussée">bailliages</a>, ainsi que le principe du vote par tête où chaque élu dispose d'une voix. Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> accorde le doublement mais garde le silence sur la modalité du vote. Cet effacement de l'autorité royale permet l'émergence d'un «&#160;<a href="/wiki/Patriote_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Patriote (Révolution française)">parti patriote</a>&#160;» à Paris et en province. À la faveur du développement d'une <a href="/wiki/Opinion_publique" title="Opinion publique">opinion publique</a>, des échauffourées urbaines, en particulier à <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_des_bricoles" title="Journée des bricoles">Rennes</a> et en <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_des_Tuiles" title="Journée des Tuiles">Dauphiné</a>, émaillent les quelques mois qui séparent la convocation de la réunion des députés à Versailles<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite_crochet">[</span>36<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Les_députés_du_tiers_état_s'opposent_au_roi"><span id="Les_d.C3.A9put.C3.A9s_du_tiers_.C3.A9tat_s.27opposent_au_roi"></span>Les députés du tiers état s'opposent au roi</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_1789" title="États généraux de 1789">États généraux de 1789</a>, <a href="/wiki/Serment_du_Jeu_de_paume" title="Serment du Jeu de paume">Serment du Jeu de paume</a> et <a href="/wiki/S%C3%A9ance_royale_du_23_juin_1789" title="Séance royale du 23 juin 1789">Séance royale du 23 juin 1789</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Estatesgeneral.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Estatesgeneral.jpg/220px-Estatesgeneral.jpg" decoding="async" width="220" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Estatesgeneral.jpg/330px-Estatesgeneral.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Estatesgeneral.jpg/440px-Estatesgeneral.jpg 2x" data-file-width="5132" data-file-height="3226" /></a><figcaption>Les <a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_1789" title="États généraux de 1789">États généraux</a> à <a href="/wiki/Versailles" title="Versailles">Versailles</a> le <time class="nowrap" datetime="1789-05-05" data-sort-value="1789-05-05">5 mai 1789</time>.</figcaption></figure> <p>Le <time class="nowrap" datetime="1789-05-01" data-sort-value="1789-05-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> mai 1789</time>, les députés arrivent à <a href="/wiki/Versailles" title="Versailles">Versailles</a>. Alors que ceux du clergé (291) et de la noblesse (270) sont reçus en grand apparat, ceux du tiers état (584)<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite_crochet">[</span>37<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> sont ignorés. Le 5 mai, le roi ouvre les <a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_1789" title="États généraux de 1789">états généraux</a>. Son discours met en garde contre tout esprit d'innovation&#160;; celui de <a href="/wiki/Jacques_Necker" title="Jacques Necker">Necker</a> n'aborde que les questions financières. Aucune évocation des réformes politiques tant attendues n'est faite. Le pouvoir ne prend pas clairement position sur les modalités du vote. Les députés tiers s'engagent alors dans un processus de résistance et d'insubordination mené par <a href="/wiki/Antoine_Barnave" title="Antoine Barnave">Barnave</a>, <a href="/wiki/Jean-Joseph_Mounier" title="Jean-Joseph Mounier">Mounier</a>, <a href="/wiki/Honor%C3%A9-Gabriel_Riqueti_de_Mirabeau" title="Honoré-Gabriel Riqueti de Mirabeau">Mirabeau</a> et <a href="/wiki/Jean-Paul_Rabaut_Saint-%C3%89tienne" title="Jean-Paul Rabaut Saint-Étienne">Rabaut Saint-Étienne</a>. Ils refusent de se réunir séparément des deux autres ordres. Dans le courant du mois de mai, les assemblées du clergé et de la noblesse acceptent de renoncer à leurs privilèges fiscaux. Au bout d'un mois de discussions, sur une motion de l'abbé <a href="/wiki/Emmanuel-Joseph_Siey%C3%A8s" title="Emmanuel-Joseph Sieyès">Sieyès</a>, le tiers état prend l'initiative de vérifier les pouvoirs des députés par <a href="/wiki/Bailliage_et_s%C3%A9n%C3%A9chauss%C3%A9e" title="Bailliage et sénéchaussée">bailliage et sénéchaussée</a> en l'absence des ordres privilégiés. Le <time class="nowrap" datetime="06-13" data-sort-value="06-13">13 juin</time>, trois curés répondent à l'appel. Le 16, ils sont dix. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 130.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 128.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Antoine-Pierre-Joseph-Marie_Barnave.jpg" class="mw-file-description" title="Barnave."><img alt="Barnave." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Antoine-Pierre-Joseph-Marie_Barnave.jpg/193px-Antoine-Pierre-Joseph-Marie_Barnave.jpg" decoding="async" width="129" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Antoine-Pierre-Joseph-Marie_Barnave.jpg/290px-Antoine-Pierre-Joseph-Marie_Barnave.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Antoine-Pierre-Joseph-Marie_Barnave.jpg/387px-Antoine-Pierre-Joseph-Marie_Barnave.jpg 2x" data-file-width="3460" data-file-height="4560" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center><a href="/wiki/Antoine_Barnave" title="Antoine Barnave">Barnave</a>.</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 146.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 144.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Jean-Joseph_Mounier.jpg" class="mw-file-description" title="Mounier."><img alt="Mounier." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Jean-Joseph_Mounier.jpg/217px-Jean-Joseph_Mounier.jpg" decoding="async" width="145" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Jean-Joseph_Mounier.jpg/326px-Jean-Joseph_Mounier.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Jean-Joseph_Mounier.jpg/435px-Jean-Joseph_Mounier.jpg 2x" data-file-width="1489" data-file-height="1747" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center><a href="/wiki/Jean-Joseph_Mounier" title="Jean-Joseph Mounier">Mounier</a>.</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 137.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 135.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Boze_-_Honor%C3%A9_de_Mirabeau.jpg" class="mw-file-description" title="Mirabeau."><img alt="Mirabeau." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Boze_-_Honor%C3%A9_de_Mirabeau.jpg/203px-Boze_-_Honor%C3%A9_de_Mirabeau.jpg" decoding="async" width="136" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Boze_-_Honor%C3%A9_de_Mirabeau.jpg/305px-Boze_-_Honor%C3%A9_de_Mirabeau.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Boze_-_Honor%C3%A9_de_Mirabeau.jpg/406px-Boze_-_Honor%C3%A9_de_Mirabeau.jpg 2x" data-file-width="816" data-file-height="1024" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center><a href="/wiki/Honor%C3%A9-Gabriel_Riqueti_de_Mirabeau" title="Honoré-Gabriel Riqueti de Mirabeau">Mirabeau</a>.</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 177.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 175.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Jean-Paul_Rabaut_de_Saint-%C3%89tienne.jpg" class="mw-file-description" title="Rabaut Saint-Étienne."><img alt="Rabaut Saint-Étienne." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Jean-Paul_Rabaut_de_Saint-%C3%89tienne.jpg/263px-Jean-Paul_Rabaut_de_Saint-%C3%89tienne.jpg" decoding="async" width="176" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Jean-Paul_Rabaut_de_Saint-%C3%89tienne.jpg/396px-Jean-Paul_Rabaut_de_Saint-%C3%89tienne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d7/Jean-Paul_Rabaut_de_Saint-%C3%89tienne.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="484" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center><a href="/wiki/Jean-Paul_Rabaut_Saint-%C3%89tienne" title="Jean-Paul Rabaut Saint-Étienne">Rabaut Saint-Étienne</a>.</center></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 106.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 104.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Siey%C3%A8s_d%C3%A9put%C3%A9_Assembl%C3%A9e_nationale.JPG" class="mw-file-description" title="L&#39;abbé Sieyès."><img alt="L&#39;abbé Sieyès." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Siey%C3%A8s_d%C3%A9put%C3%A9_Assembl%C3%A9e_nationale.JPG/157px-Siey%C3%A8s_d%C3%A9put%C3%A9_Assembl%C3%A9e_nationale.JPG" decoding="async" width="105" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Siey%C3%A8s_d%C3%A9put%C3%A9_Assembl%C3%A9e_nationale.JPG/236px-Siey%C3%A8s_d%C3%A9put%C3%A9_Assembl%C3%A9e_nationale.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Siey%C3%A8s_d%C3%A9put%C3%A9_Assembl%C3%A9e_nationale.JPG/314px-Siey%C3%A8s_d%C3%A9put%C3%A9_Assembl%C3%A9e_nationale.JPG 2x" data-file-width="1085" data-file-height="1762" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><center>L'abbé <a href="/wiki/Emmanuel-Joseph_Siey%C3%A8s" title="Emmanuel-Joseph Sieyès">Sieyès</a>.</center></div> </li> </ul> <p>Le <time class="nowrap" datetime="1789-06-17" data-sort-value="1789-06-17">17 juin 1789</time>, le tiers et quelques députés de la noblesse et du clergé, sur proposition de <a href="/wiki/J%C3%A9r%C3%B4me_Legrand" title="Jérôme Legrand">Legrand</a> et à l'invitation de Sieyès, prennent le titre d’«&#160;<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Assemblée nationale</a>&#160;»<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite_crochet">[</span>38<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <time class="nowrap" datetime="06-19" data-sort-value="06-19">19 juin</time>, le clergé, qui compte une minorité de curés sensibles aux problèmes des paysans, décide de se joindre aux députés du tiers état pour la vérification des pouvoirs. Le <time class="nowrap" datetime="06-20" data-sort-value="06-20">20 juin</time>, le roi fait fermer la <a href="/wiki/H%C3%B4tel_des_Menus-Plaisirs_(Versailles)" title="Hôtel des Menus-Plaisirs (Versailles)">salle des Menus Plaisirs</a>, lieu de réunion du tiers état. Ceux-ci se dirigent alors vers une <a href="/wiki/Salle_du_Jeu_de_paume" title="Salle du Jeu de paume">salle de Jeu de paume</a> voisine. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Serment_du_Jeu_de_Paume_-_Jacques-Louis_David.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Serment_du_Jeu_de_Paume_-_Jacques-Louis_David.jpg/220px-Serment_du_Jeu_de_Paume_-_Jacques-Louis_David.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Serment_du_Jeu_de_Paume_-_Jacques-Louis_David.jpg/330px-Serment_du_Jeu_de_Paume_-_Jacques-Louis_David.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Serment_du_Jeu_de_Paume_-_Jacques-Louis_David.jpg/440px-Serment_du_Jeu_de_Paume_-_Jacques-Louis_David.jpg 2x" data-file-width="5004" data-file-height="3303" /></a><figcaption><a href="/wiki/Jacques-Louis_David" title="Jacques-Louis David">Jacques-Louis David</a>, <i><a href="/wiki/Serment_du_Jeu_de_paume" title="Serment du Jeu de paume">Serment du Jeu de paume</a></i>, Paris, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>.</figcaption></figure> <p>Dans un grand enthousiasme, ils prononcent le <a href="/wiki/Serment_du_Jeu_de_paume" title="Serment du Jeu de paume">serment du Jeu de paume</a>, par lequel ils s’engagent à ne pas se séparer avant d’avoir donné une <a href="/wiki/Constitution" title="Constitution">constitution</a> écrite à la France. </p><p>Lors de la <a href="/wiki/S%C3%A9ance_royale_du_23_juin_1789" title="Séance royale du 23 juin 1789">séance royale du 23 juin 1789</a>, Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr>, jusqu'alors silencieux<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite_crochet">[</span>39<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, définit un programme de travail, proposant aux députés de réfléchir aux réformes concrètes dont il esquisse l'économie et ordonne aux députés de siéger en chambres séparées. Alors que les députés de la noblesse et du haut clergé obéissent, les députés du tiers état et ceux du bas clergé restent immobiles. <a href="/wiki/Jean_Sylvain_Bailly" title="Jean Sylvain Bailly">Bailly</a>, élu président en tant que doyen, répond au <a href="/wiki/Henri-%C3%89vrard_de_Dreux-Br%C3%A9z%C3%A9" title="Henri-Évrard de Dreux-Brézé">marquis de Dreux-Brézé</a> leur sommant de se retirer que la <span class="citation">«&#160;Nation assemblée n'a d'ordre à recevoir de personne&#160;»</span> et Mirabeau l'apostrophe en affirmant que seule la force pourrait les faire quitter les lieux<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Face à cette résistance, le roi invite le <time class="nowrap" datetime="06-27" data-sort-value="06-27">27 juin</time> les trois ordres à débattre ensemble<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite_crochet">[</span>41<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L’Assemblée reprend alors immédiatement sa marche en avant. Le <time class="nowrap" datetime="07-09" data-sort-value="07-09">9 juillet</time>, elle se proclame <a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_constituante_(1789)" title="Assemblée nationale constituante (1789)">Assemblée nationale constituante</a>. Durant ces journées, elle réalise une autre révolution décisive&#160;: beaucoup de députés, effrayés par la tournure des événements, démissionnent&#160;; l’Assemblée déclare qu’elle tient son mandat non pas des électeurs individuellement pour chaque député, mais collectivement de la Nation tout entière. C'est la mise en application du principe de la <a href="/wiki/Souverainet%C3%A9_nationale" title="Souveraineté nationale">souveraineté nationale</a> défendu par <a href="/wiki/Diderot" class="mw-redirect" title="Diderot">Diderot</a><sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite_crochet">[</span>42<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette assemblée peut s’appuyer sur les espoirs de la majorité de la Nation, sur les réseaux de «&#160;<a href="/wiki/Patriote_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Patriote (Révolution française)">patriotes</a>&#160;». En face, il n’y a que des ministres divisés, un gouvernement sans ressource financière et un roi velléitaire qui recule. Des rumeurs d'arrestation des députés du Tiers circulent alors à Versailles, à Paris et en province<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite_crochet">[</span>43<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Été_1789"><span id=".C3.89t.C3.A9_1789"></span>Été 1789</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_crise_de_juillet">La crise de juillet</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/%C3%89meutes_des_12_et_13_juillet_1789" title="Émeutes des 12 et 13 juillet 1789">Émeutes des 12 et 13 juillet 1789</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:P1330119_Carnavalet_Berthault_abbaye_St-Germain_30_juin_1789_G27664_rwk.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/P1330119_Carnavalet_Berthault_abbaye_St-Germain_30_juin_1789_G27664_rwk.jpg/220px-P1330119_Carnavalet_Berthault_abbaye_St-Germain_30_juin_1789_G27664_rwk.jpg" decoding="async" width="220" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/P1330119_Carnavalet_Berthault_abbaye_St-Germain_30_juin_1789_G27664_rwk.jpg/330px-P1330119_Carnavalet_Berthault_abbaye_St-Germain_30_juin_1789_G27664_rwk.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/P1330119_Carnavalet_Berthault_abbaye_St-Germain_30_juin_1789_G27664_rwk.jpg/440px-P1330119_Carnavalet_Berthault_abbaye_St-Germain_30_juin_1789_G27664_rwk.jpg 2x" data-file-width="2374" data-file-height="1906" /></a><figcaption><i>Le peuple délivrant les gardes françaises à l’abbaye St-Germain, le 30 juin 1789</i> par <a href="/wiki/Pierre-Gabriel_Berthault" title="Pierre-Gabriel Berthault">Pierre-Gabriel Berthault</a>, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Necker,_Jacques_-_Duplessis.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Necker%2C_Jacques_-_Duplessis.jpg/220px-Necker%2C_Jacques_-_Duplessis.jpg" decoding="async" width="220" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Necker%2C_Jacques_-_Duplessis.jpg/330px-Necker%2C_Jacques_-_Duplessis.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Necker%2C_Jacques_-_Duplessis.jpg/440px-Necker%2C_Jacques_-_Duplessis.jpg 2x" data-file-width="496" data-file-height="573" /></a><figcaption><a href="/wiki/Jacques_Necker" title="Jacques Necker">Necker</a>.</figcaption></figure> <p>Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> déclare sans valeur la nouvelle Assemblée mais la laisse siéger sans intervenir ouvertement. Le <time class="nowrap" datetime="05-25" data-sort-value="05-25">25 mai</time>, des <a href="/wiki/R%C3%A9giment_des_Gardes_fran%C3%A7aises" title="Régiment des Gardes françaises">Gardes françaises</a> défilent à Paris en faveur des députés révoltés et les électeurs parisiens se réunissent en assemblée. Mais, dès le 26, des ordres de marche sont délivrés à six régiments et une troupe d'environ 20&#160;000&#160;hommes<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite_crochet">[</span>44<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> —&#160;une «&#160;véritable petite armée&#160;»&#160;— est appelée aux abords de la capitale afin de maintenir l'ordre à Paris et à Versailles<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite_crochet">[</span>45<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Or l'ensemble de la population parisienne est agitée&#160;: la bourgeoisie a peur pour la survie de l’Assemblée&#160;; le peuple, lui, craint que les troupes ne coupent les routes du ravitaillement des Parisiens alors que le prix du pain est au plus haut. Début juillet, des émeutes éclatent aux barrières d’<a href="/wiki/Mur_des_Fermiers_g%C3%A9n%C3%A9raux" title="Mur des Fermiers généraux">octroi</a>. Le roi renvoie ses ministres jugés trop libéraux, parmi lesquels <a href="/wiki/Jacques_Necker" title="Jacques Necker">Necker</a>, contrôleur des Finances, remercié le <time class="nowrap" datetime="07-11" data-sort-value="07-11">11 juillet</time> et invité à sortir du Royaume<sup id="cite_ref-Caron190642_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-Caron190642-49"><span class="cite_crochet">[</span>46<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La nouvelle est connue à Paris le 12. Les Parisiens s'arment et manifestent. Dans l’après-midi, dans les jardins du <a href="/wiki/Palais-Royal" title="Palais-Royal">Palais-Royal</a>, le journaliste <a href="/wiki/Camille_Desmoulins" title="Camille Desmoulins">Camille Desmoulins</a> exhorte la foule à se mettre en état de défense. Il considère le renvoi de Necker comme une attaque contre le peuple. Dans les jardins des Tuileries et aux Invalides, les Parisiens se heurtent au <a href="/wiki/R%C3%A9giment_de_Royal-Allemand" class="mw-redirect" title="Régiment de Royal-Allemand">régiment dit du Royal-Allemand</a> du prince de Lambesc dont les soldats sont accusés d'avoir tué des manifestants<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite_crochet">[</span>47<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="07-13" data-sort-value="07-13">13 juillet</time>, les barrières d’octroi sont incendiées, les <a href="/wiki/Stockage_des_c%C3%A9r%C3%A9ales" title="Stockage des céréales">réserves de grains</a> des couvents pillées<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite_crochet">[</span>48<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À l'initiative du <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Commune de Paris (Révolution française)">Comité permanent des électeurs</a> de <a href="/wiki/H%C3%B4tel_de_ville_de_Paris" title="Hôtel de ville de Paris">l'Hôtel de Ville</a>, une <a href="/wiki/Garde_nationale_(France,_1789-1799)" title="Garde nationale (France, 1789-1799)">milice bourgeoise</a>, appuyée par Mirabeau à l'Assemblée, se forme pour la défense de la capitale<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite_crochet">[</span>49<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="clear" style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Journée_révolutionnaire_du_14_juillet"><span id="Journ.C3.A9e_r.C3.A9volutionnaire_du_14_juillet"></span>Journée révolutionnaire du 14 juillet</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Prise_de_la_Bastille" title="Prise de la Bastille">Prise de la Bastille</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Anonymous_-_Prise_de_la_Bastille.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Anonymous_-_Prise_de_la_Bastille.jpg/220px-Anonymous_-_Prise_de_la_Bastille.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Anonymous_-_Prise_de_la_Bastille.jpg/330px-Anonymous_-_Prise_de_la_Bastille.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Anonymous_-_Prise_de_la_Bastille.jpg/440px-Anonymous_-_Prise_de_la_Bastille.jpg 2x" data-file-width="8332" data-file-height="6571" /></a><figcaption>Prise de la Bastille, le <time class="nowrap" datetime="1789-07-14" data-sort-value="1789-07-14">14 juillet 1789</time>.<br /> Huile sur toile anonyme, vers 1789-1791.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:R%C3%A9veil_du_Tiers_%C3%89tat.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/R%C3%A9veil_du_Tiers_%C3%89tat.jpg/220px-R%C3%A9veil_du_Tiers_%C3%89tat.jpg" decoding="async" width="220" height="182" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/R%C3%A9veil_du_Tiers_%C3%89tat.jpg/330px-R%C3%A9veil_du_Tiers_%C3%89tat.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/R%C3%A9veil_du_Tiers_%C3%89tat.jpg/440px-R%C3%A9veil_du_Tiers_%C3%89tat.jpg 2x" data-file-width="2878" data-file-height="2380" /></a><figcaption>Un homme incarnant le <a href="/wiki/Tiers_%C3%A9tat" title="Tiers état">tiers état</a> se réveille, se débarrasse de ses chaînes et empoigne un fusil, au grand effroi de la noblesse et du clergé. Au second plan, on distingue la démolition de la Bastille.<br /> <i>Réveil du tiers état</i>, gravure anonyme, Paris, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>, vers 1789.</figcaption></figure> <p>La <a href="/wiki/Prise_de_la_Bastille" title="Prise de la Bastille">prise</a> de la <a href="/wiki/Bastille_(Paris)" class="mw-redirect" title="Bastille (Paris)">Bastille</a> s'explique d'abord par la volonté de trouver la poudre nécessaire aux milices bourgeoises des <a href="/wiki/District_de_Paris_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" class="mw-redirect" title="District de Paris (Révolution française)">districts</a> mais elle est immédiatement élevée au rang d'acte fondateur de la révolution populaire<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite_crochet">[</span>50<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <time class="nowrap" datetime="07-14" data-sort-value="07-14">14 juillet</time>, les émeutiers du <a href="/wiki/Faubourg_Saint-Antoine" title="Faubourg Saint-Antoine">faubourg Saint-Antoine</a> se rendent autant maîtres d'une forteresse royale que d'un symbole du despotisme. C'est aussi la première manifestation des foules révolutionnaires organisées<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite_crochet">[</span>51<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le matin, les émeutiers pillent l'arsenal de l’<a href="/wiki/H%C3%B4tel_des_Invalides" title="Hôtel des Invalides">hôtel des Invalides</a> où ils trouvent des armes et des canons. Ils arrivent ensuite aux portes de la prison royale de la <a href="/wiki/Bastille_(Paris)" class="mw-redirect" title="Bastille (Paris)">Bastille</a> et y retrouvent d'autres émeutiers massés devant la forteresse du faubourg Saint-Antoine depuis le matin<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite_crochet">[</span>53<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite_crochet">[</span>54<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Face à la foule marchant sur la Bastille, son <a href="/wiki/Gouverneur_de_la_Bastille" class="mw-redirect" title="Gouverneur de la Bastille">gouverneur</a>, le marquis <a href="/wiki/Bernard-Ren%C3%A9_Jordan_de_Launay" class="mw-redirect" title="Bernard-René Jordan de Launay">de Launay</a>, accède à la demande de médiateurs venus de l'Hôtel de Ville et accepte par écrit la reddition de la forteresse sous la promesse qu'il ne sera fait aucun mal à la garnison. Il laisse la foule pénétrer dans la première cour. Il se ravise et fait tirer à la mitraille&#160;: il y a des morts. Des <a href="/wiki/R%C3%A9giment_des_Gardes_fran%C3%A7aises" title="Régiment des Gardes françaises">Gardes françaises</a> mutinées amènent alors des canons pris aux Invalides&#160;: le gouverneur cède et abaisse les ponts-levis. Il est cinq heures de l'après-midi. Les <a href="/wiki/Vainqueurs_de_la_Bastille" title="Vainqueurs de la Bastille">Vainqueurs de la Bastille</a> se dirigent ensuite vers l'Hôtel de Ville avec leurs prisonniers. Sur le chemin, <a href="/wiki/Bernard-Ren%C3%A9_Jordan_de_Launay" class="mw-redirect" title="Bernard-René Jordan de Launay">Launay</a> est massacré. Sa tête est découpée au canif<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite_crochet">[</span>55<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Arrivés à l’<a href="/wiki/H%C3%B4tel_de_ville_de_Paris" title="Hôtel de ville de Paris">Hôtel de Ville</a>, les émeutiers accusent le <a href="/wiki/Pr%C3%A9v%C3%B4t_des_marchands_de_Paris" title="Prévôt des marchands de Paris">prévôt</a> des marchands <a href="/wiki/Jacques_de_Flesselles" title="Jacques de Flesselles">Flesselles</a> de trahison. Il est lui aussi lynché et sa tête promenée au bout d’une pique avec celle de <a href="/wiki/Bernard-Ren%C3%A9_Jordan_de_Launay" class="mw-redirect" title="Bernard-René Jordan de Launay">Launay</a>. Toute la journée, des barrières et des bâtiments fiscaux parisiens sont attaqués et incendiés. </p> <div class="clear" style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_révolution_municipale"><span id="La_r.C3.A9volution_municipale"></span>La révolution municipale</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Jean_Sylvain_Bailly,_Maire_de_Paris.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Jean_Sylvain_Bailly%2C_Maire_de_Paris.png/170px-Jean_Sylvain_Bailly%2C_Maire_de_Paris.png" decoding="async" width="170" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Jean_Sylvain_Bailly%2C_Maire_de_Paris.png/255px-Jean_Sylvain_Bailly%2C_Maire_de_Paris.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Jean_Sylvain_Bailly%2C_Maire_de_Paris.png/340px-Jean_Sylvain_Bailly%2C_Maire_de_Paris.png 2x" data-file-width="2928" data-file-height="3668" /></a><figcaption><a href="/wiki/Jean_Sylvain_Bailly" title="Jean Sylvain Bailly">Jean Sylvain Bailly</a> portraituré par <a href="/wiki/Jean-Laurent_Mosnier" title="Jean-Laurent Mosnier">Mosnier</a>, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>, 1789.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:La_Fayette_by_Weyler.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/La_Fayette_by_Weyler.jpg/170px-La_Fayette_by_Weyler.jpg" decoding="async" width="170" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/La_Fayette_by_Weyler.jpg/255px-La_Fayette_by_Weyler.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/La_Fayette_by_Weyler.jpg/340px-La_Fayette_by_Weyler.jpg 2x" data-file-width="1258" data-file-height="1536" /></a><figcaption><a href="/wiki/Gilbert_du_Motier_de_La_Fayette" title="Gilbert du Motier de La Fayette">La Fayette</a>.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> cherche l'apaisement et vient en personne le lendemain annoncer à l’Assemblée le retrait des troupes et l'appelle à rétablir l'ordre. Le lendemain, il rappelle <a href="/wiki/Jacques_Necker" title="Jacques Necker">Necker</a> ainsi que tous les ministres renvoyés. À l’<a href="/wiki/H%C3%B4tel_de_ville_de_Paris" title="Hôtel de ville de Paris">hôtel de ville de Paris</a>, tous les membres de l’ancienne administration ayant pris la fuite, <a href="/wiki/Jean_Sylvain_Bailly" title="Jean Sylvain Bailly">Jean Sylvain Bailly</a>, président de l'Assemblée nationale, est nommé par acclamation «&#160;<a href="/wiki/Maire_de_Paris" title="Maire de Paris">Maire de Paris</a>&#160;». <a href="/wiki/La_Fayette" class="mw-redirect" title="La Fayette">La Fayette</a> est nommé Commandant général de la <a href="/wiki/Garde_nationale_(1789)" class="mw-redirect" title="Garde nationale (1789)">Garde nationale</a>. Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> reconnaît la nouvelle organisation municipale qui se met en place, en se rendant à Paris le <time class="nowrap" datetime="07-17" data-sort-value="07-17">17 juillet</time>. À cette occasion, Bailly lui remet la <a href="/wiki/Cocarde" title="Cocarde">cocarde</a> bleue et rouge aux couleurs de la ville de Paris que Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> fixe sur son chapeau, associant ainsi ces couleurs au blanc de la monarchie. Ce geste paraît sceller la réconciliation de Paris et de son roi. Dans les faits cependant, le roi accepte mal que son autorité soit tenue en échec par une émeute parisienne, de la même façon que les députés acceptent difficilement que leur pouvoir dépende de la violence populaire. </p><p>Pendant ce temps, la renommée des «&#160;Vainqueurs de la Bastille&#160;» gagne la France entière. La force l'a emporté, venant au secours des réformateurs. Très vite, une interprétation symbolique de la prise de la Bastille est élaborée. La Bastille y représente l'arbitraire royal. Les bruits les plus fous se répandent, qui décrivent des cachots souterrains emplis de squelettes et inventent le personnage fabuleux du comte de Lorges, victime exemplaire de cet arbitraire. Le «&#160;patriote&#160;» <a href="/wiki/Pierre-Fran%C3%A7ois_Palloy" title="Pierre-François Palloy">Palloy</a> fait fortune en entreprenant la démolition de la Bastille et en commercialisant de nombreux souvenirs commémoratifs. </p><p>La prise de la Bastille s'inscrit dans une vague d'agitation sociale qui touche toutes les provinces. Dès le début du mois de juillet, la <a href="/wiki/Crise_de_subsistance" title="Crise de subsistance">crise frumentaire</a> et les émeutes qu'elle provoque, poussent des citoyens à se mobiliser pour contester un pouvoir municipal jugé défaillant<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite_crochet">[</span>56<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans de nombreuses villes, les patriotes se constituent en comités permanents et prennent le contrôle du pouvoir municipal. La réception des évènements parisiens comme le renvoi de Necker, contribuent à renforcer cette mobilisation qui entraîne dans plusieurs villes une véritable révolution municipale. La prise de la Bastille, accueillie avec enthousiasme, porte ce mouvement à son paroxysme. À <a href="/wiki/Rennes" title="Rennes">Rennes</a> et <a href="/wiki/Strasbourg" title="Strasbourg">Strasbourg</a>, des groupes assaillent les arsenaux où les armes leur sont données sans résistance&#160;; d'autres groupes prennent les citadelles de <a href="/wiki/Bordeaux" title="Bordeaux">Bordeaux</a>, <a href="/wiki/Nantes" title="Nantes">Nantes</a> ou <a href="/wiki/Marseille" title="Marseille">Marseille</a> où les garnisons se rendent. En marge de ces mouvements, se constitue la <a href="/wiki/Garde_nationale_fran%C3%A7aise_sous_la_R%C3%A9volution_(1789-1799)" class="mw-redirect" title="Garde nationale française sous la Révolution (1789-1799)">Garde nationale</a>. <a href="/wiki/Antoine_Barnave" title="Antoine Barnave">Antoine Barnave</a> recommande pour <a href="/wiki/Grenoble" title="Grenoble">Grenoble</a> qu'elle soit réservée à la «&#160;bonne bourgeoisie&#160;». En effet leur rôle est souvent de contrôler les comités permanents et les mouvements populaires<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite_crochet">[</span>57<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Grande_peur_dans_les_campagnes_françaises_et_nuit_du_4_août_1789"><span id="Grande_peur_dans_les_campagnes_fran.C3.A7aises_et_nuit_du_4_ao.C3.BBt_1789"></span>Grande peur dans les campagnes françaises et nuit du <time class="nowrap" datetime="1789-08-04" data-sort-value="1789-08-04">4 août 1789</time></h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Grande_Peur" title="Grande Peur">Grande Peur</a>, <a href="/wiki/Nuit_du_4_ao%C3%BBt_1789" title="Nuit du 4 août 1789">Nuit du 4 août 1789</a> et <a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789" title="Déclaration des droits de l&#39;homme et du citoyen de 1789">Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Assembl%C3%A9e_nationale_-_abandon_de_tous_les_privil%C3%A8ges_%C3%A0_Versailles,_s%C3%A9ance_de_la_nuit_du_4_au_5_ao%C3%BBt_1789.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Assembl%C3%A9e_nationale_-_abandon_de_tous_les_privil%C3%A8ges_%C3%A0_Versailles%2C_s%C3%A9ance_de_la_nuit_du_4_au_5_ao%C3%BBt_1789.jpg/220px-Assembl%C3%A9e_nationale_-_abandon_de_tous_les_privil%C3%A8ges_%C3%A0_Versailles%2C_s%C3%A9ance_de_la_nuit_du_4_au_5_ao%C3%BBt_1789.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Assembl%C3%A9e_nationale_-_abandon_de_tous_les_privil%C3%A8ges_%C3%A0_Versailles%2C_s%C3%A9ance_de_la_nuit_du_4_au_5_ao%C3%BBt_1789.jpg/330px-Assembl%C3%A9e_nationale_-_abandon_de_tous_les_privil%C3%A8ges_%C3%A0_Versailles%2C_s%C3%A9ance_de_la_nuit_du_4_au_5_ao%C3%BBt_1789.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Assembl%C3%A9e_nationale_-_abandon_de_tous_les_privil%C3%A8ges_%C3%A0_Versailles%2C_s%C3%A9ance_de_la_nuit_du_4_au_5_ao%C3%BBt_1789.jpg/440px-Assembl%C3%A9e_nationale_-_abandon_de_tous_les_privil%C3%A8ges_%C3%A0_Versailles%2C_s%C3%A9ance_de_la_nuit_du_4_au_5_ao%C3%BBt_1789.jpg 2x" data-file-width="5156" data-file-height="3884" /></a><figcaption>La <a href="/wiki/Nuit_du_4_ao%C3%BBt_1789" title="Nuit du 4 août 1789">nuit du 4 août 1789</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Declaration_of_the_Rights_of_Man_and_of_the_Citizen_in_1789.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Declaration_of_the_Rights_of_Man_and_of_the_Citizen_in_1789.jpg/220px-Declaration_of_the_Rights_of_Man_and_of_the_Citizen_in_1789.jpg" decoding="async" width="220" height="279" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Declaration_of_the_Rights_of_Man_and_of_the_Citizen_in_1789.jpg/330px-Declaration_of_the_Rights_of_Man_and_of_the_Citizen_in_1789.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Declaration_of_the_Rights_of_Man_and_of_the_Citizen_in_1789.jpg/440px-Declaration_of_the_Rights_of_Man_and_of_the_Citizen_in_1789.jpg 2x" data-file-width="3657" data-file-height="4636" /></a><figcaption>La <a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789" title="Déclaration des droits de l&#39;homme et du citoyen de 1789">Déclaration des droits de l'homme et du citoyen</a>.</figcaption></figure> <p>Ces événements déclenchent la première <a href="/wiki/%C3%89migration_fran%C3%A7aise_(1789-1815)" class="mw-redirect" title="Émigration française (1789-1815)">émigration</a>&#160;: le jeune frère de Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr>, <a href="/wiki/Charles_X_de_France" class="mw-redirect" title="Charles X de France">le comte d’Artois</a>, les grands du Royaume comme le <a href="/wiki/Louis_Joseph_de_Bourbon,_prince_de_Cond%C3%A9" class="mw-redirect" title="Louis Joseph de Bourbon, prince de Condé">prince de Condé</a>, le <a href="/wiki/Jules_de_Polignac_(1746-1817)" title="Jules de Polignac (1746-1817)">duc de Polignac</a> et le <a href="/wiki/Louis_VI_Henri_de_Bourbon-Cond%C3%A9" title="Louis VI Henri de Bourbon-Condé">duc d’Enghien</a>. Ils partent pour l’Angleterre, les Pays-Bas ou l’Allemagne. Tous pensent revenir dans les trois mois. </p><p>Un peu partout dans les campagnes, à partir du <time class="nowrap" datetime="1789-07-20" data-sort-value="1789-07-20">20 juillet 1789</time> jusqu'au <time class="nowrap" datetime="1789-08-06" data-sort-value="1789-08-06">6 août 1789</time>, la «&#160;<a href="/wiki/Grande_Peur" title="Grande Peur">Grande Peur</a>&#160;» se répand&#160;: rumeurs de complots aristocratiques en représailles des évènements de Paris, ou peur plus vague de «&#160;brigands&#160;» menaçant les récoltes, amènent les paysans à s'armer et finalement à attaquer de nombreux châteaux, où les archives relatives aux droits seigneuriaux ou aux impôts sont brûlées. Ces insurrections marquent l'effondrement de l'autorité monarchique, incapable de s'interposer, et déclenchent une vague d'émigration de la noblesse<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite_crochet">[</span>58<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Face à ces troubles, l'Assemblée réagit en abolissant les <a href="/wiki/Privil%C3%A8ge_(Ancien_R%C3%A9gime)" class="mw-redirect" title="Privilège (Ancien Régime)">privilèges</a>, les <a href="/wiki/Droits_f%C3%A9odaux" class="mw-redirect" title="Droits féodaux">droits féodaux</a>, la vénalité des offices et les inégalités fiscales dans la <a href="/wiki/Nuit_du_4_ao%C3%BBt_1789" title="Nuit du 4 août 1789">nuit du <time class="nowrap" datetime="1789-08-04" data-sort-value="1789-08-04">4 août 1789</time></a>. C’est la fin de la <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27Ancien_R%C3%A9gime" title="Société d&#39;Ancien Régime">société d'Ancien Régime</a>. </p><p>Les impôts afférant aux privilèges cesseront immédiatement d'être versés, même si l'abolition des droits réels portant sur la rente de la terre (<a href="/wiki/Cens_(droit_seigneurial)" title="Cens (droit seigneurial)">cens</a>, <a href="/wiki/Champart" title="Champart">champart</a>) est d'abord assortie d'une clause de rachat, que l'Assemblée constituante fixera même le <a href="/wiki/D%C3%A9cret_du_15_juin_1791" title="Décret du 15 juin 1791"><time class="nowrap" datetime="1791-06-15" data-sort-value="1791-06-15">15 juin 1791</time></a> à un prix si élevé qu'il aurait empêché quasiment tout rachat réel. Les droits sont définitivement abolis sans contrepartie le <time class="nowrap" datetime="1793-07-17" data-sort-value="1793-07-17">17 juillet 1793</time>. L'abolition de la dîme est également assortie initialement d'une clause de rachat, finalement annulée en <time class="nowrap" datetime="1790-04" data-sort-value="1790-04">avril 1790</time>. </p><p>Les droits personnels (corvées, servage…) et le monopole de la chasse noble sont simplement supprimés. La loi du <time class="nowrap" datetime="1789-08-11" data-sort-value="1789-08-11">11 août 1789</time> accorde à tout <a href="/wiki/Propri%C3%A9t%C3%A9" title="Propriété">propriétaire</a> le droit de détruire et faire détruire toute espèce de gibier sur ses possessions, mettant fin au caractère régalien du droit de chasse<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite_crochet">[</span>59<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="1789-08-26" data-sort-value="1789-08-26">26 août 1789</time>, l’<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Assemblée constituante</a> publie la <a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789" title="Déclaration des droits de l&#39;homme et du citoyen de 1789">Déclaration des droits de l'homme et du citoyen</a>. S’inspirant des principes des <a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_(philosophie)" title="Lumières (philosophie)">Lumières</a>, elle est une condamnation sans appel de la monarchie absolue et de la société d'ordres et proclame en principe la démocratie juridique et sociale. Elle est aussi le reflet des aspirations de la bourgeoisie de l'époque&#160;: la garantie de <a href="/wiki/Libert%C3%A9s_individuelles" class="mw-redirect" title="Libertés individuelles">libertés individuelles</a>, la sacralisation de la <a href="/wiki/Propri%C3%A9t%C3%A9_priv%C3%A9e" title="Propriété privée">propriété privée</a>, l'accès de tous aux emplois publics. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_marche_des_femmes_sur_Versailles_des_5_et_6_octobre_1789">La marche des femmes sur Versailles des 5 et <time class="nowrap" datetime="1789-10-06" data-sort-value="1789-10-06">6 octobre 1789</time></h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_des_5_et_6_octobre_1789" title="Journées des 5 et 6 octobre 1789">Journées des 5 et 6 octobre 1789</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:A_Versailles,_%C3%A0_Versailles_5_octobre_1789_-_Restoration.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/A_Versailles%2C_%C3%A0_Versailles_5_octobre_1789_-_Restoration.jpg/220px-A_Versailles%2C_%C3%A0_Versailles_5_octobre_1789_-_Restoration.jpg" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/A_Versailles%2C_%C3%A0_Versailles_5_octobre_1789_-_Restoration.jpg/330px-A_Versailles%2C_%C3%A0_Versailles_5_octobre_1789_-_Restoration.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/A_Versailles%2C_%C3%A0_Versailles_5_octobre_1789_-_Restoration.jpg/440px-A_Versailles%2C_%C3%A0_Versailles_5_octobre_1789_-_Restoration.jpg 2x" data-file-width="4781" data-file-height="3351" /></a><figcaption>La <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_des_5_et_6_octobre_1789" title="Journées des 5 et 6 octobre 1789">marche des femmes sur Versailles</a>, le <time class="nowrap" datetime="1789-10-05" data-sort-value="1789-10-05">5 octobre 1789</time>.</figcaption></figure> <p>Dès <time class="nowrap" datetime="1789-09" data-sort-value="1789-09">septembre 1789</time>, l'Assemblée vote les premiers articles de la future constitution limitant le pouvoir royal. Les difficultés d’approvisionnement de Paris en grains et une rumeur relative au piétinement de la cocarde tricolore par le <a href="/wiki/R%C3%A9giment_de_Flandre" title="Régiment de Flandre">régiment de Flandre</a> fidèle au Roi, provoquent les <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_des_5_et_6_octobre_1789" title="Journées des 5 et 6 octobre 1789">journées des 5 et 6 octobre 1789</a>, où une foule majoritairement composée de femmes se rend à <a href="/wiki/Versailles" title="Versailles">Versailles</a> voir le roi<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite_crochet">[</span>Note 4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ce dernier va dans un premier temps satisfaire leurs revendications. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Garde_nationale_sucre_IMG_2242.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Garde_nationale_sucre_IMG_2242.JPG/170px-Garde_nationale_sucre_IMG_2242.JPG" decoding="async" width="170" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Garde_nationale_sucre_IMG_2242.JPG/255px-Garde_nationale_sucre_IMG_2242.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Garde_nationale_sucre_IMG_2242.JPG/340px-Garde_nationale_sucre_IMG_2242.JPG 2x" data-file-width="3228" data-file-height="4095" /></a><figcaption>La <a href="/wiki/Garde_nationale_fran%C3%A7aise_sous_la_R%C3%A9volution_(1789-1799)" class="mw-redirect" title="Garde nationale française sous la Révolution (1789-1799)">Garde nationale</a>.</figcaption></figure> <p>Dans la même journée, le président de la constituante <a href="/wiki/Jean-Joseph_Mounier" title="Jean-Joseph Mounier">Mounier</a> va à nouveau demander que Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> promulgue la <a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789" title="Déclaration des droits de l&#39;homme et du citoyen de 1789">Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789</a> et les lois du 4 et du <time class="nowrap" datetime="08-26" data-sort-value="08-26">26 août</time> abolissant la société d'ordres. Dans la soirée, à la demande de la commune de Paris, <a href="/wiki/Gilbert_du_Motier_de_La_Fayette" title="Gilbert du Motier de La Fayette">La Fayette</a> arrive également à Versailles. Le lendemain à l'aube, une partie de la foule menace la famille royale et deux gardes du corps sont tués. Selon les conclusions de l'enquête rendues par le Châtelet, sur cet événement, pivot de la Révolution&#160;: <span class="citation">«&#160;le salut du roi, de la reine, de la famille royale, fut uniquement dû à la Garde nationale et à son général&#160;»</span><sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite_crochet">[</span>Note 5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, <a href="/wiki/La_Fayette" class="mw-redirect" title="La Fayette">La Fayette</a>. Le roi doit consentir à quitter Versailles (qu'il ne reverra jamais) et est escorté par la foule à Paris. </p><p>Désormais, le <a href="/wiki/Royaut%C3%A9" title="Royauté">roi</a> et l’<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_constituante_(1789)" title="Assemblée nationale constituante (1789)">Assemblée nationale</a> siègent à Paris, surveillés par la <a href="/wiki/Garde_nationale_(France,_1789-1799)" title="Garde nationale (France, 1789-1799)">Garde nationale</a> et menacés par l’émeute. </p><p>Le pouvoir royal s'en trouve extrêmement affaibli. La France reste une monarchie mais le <a href="/wiki/Pouvoir_l%C3%A9gislatif" title="Pouvoir législatif">pouvoir législatif</a> est passé entre les mains de l’<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Assemblée constituante</a>. Des commissions spécialisées issues de l’Assemblée ont la haute main sur l’ensemble de l’administration qui se soucie de moins en moins du pouvoir du roi. Les ministres ne sont plus que des exécutants techniques surveillés par l’Assemblée. Néanmoins, le roi garde le <a href="/wiki/Pouvoir_ex%C3%A9cutif" title="Pouvoir exécutif">pouvoir exécutif</a>. Les <a href="/wiki/Loi" title="Loi">lois</a> et <a href="/wiki/D%C3%A9cret_en_France" title="Décret en France">décrets</a> votés par l'Assemblée ne sont valables que si le roi les promulgue. Par ailleurs, les intendants et autres agents de l'administration de l’Ancien Régime restent à leur poste jusqu’à la formation d’une nouvelle administration. Jusqu'à l'été 1790, les <a href="/wiki/Intendant_(Ancien_R%C3%A9gime)" class="mw-redirect" title="Intendant (Ancien Régime)">intendants</a> qui n’ont pas démissionné continuent d'exercer leurs fonctions, bien que leur étendue ait été considérablement réduite. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Régénération_de_la_France"><span id="R.C3.A9g.C3.A9n.C3.A9ration_de_la_France"></span>Régénération de la France</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Réorganisation_administrative"><span id="R.C3.A9organisation_administrative"></span>Réorganisation administrative</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Histoire_des_d%C3%A9partements_fran%C3%A7ais" title="Histoire des départements français">Histoire des départements français</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:France_departments_1791_(1).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/France_departments_1791_%281%29.jpg/220px-France_departments_1791_%281%29.jpg" decoding="async" width="220" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/France_departments_1791_%281%29.jpg/330px-France_departments_1791_%281%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/France_departments_1791_%281%29.jpg/440px-France_departments_1791_%281%29.jpg 2x" data-file-width="1635" data-file-height="1303" /></a><figcaption>La création des départements.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Gravure_Assembl%C3%A9e_nationale,_%C3%A9poque_du_4_f%C3%A9vrier_1790_1_-_Archives_Nationales_-_AE-II-3878.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Gravure_Assembl%C3%A9e_nationale%2C_%C3%A9poque_du_4_f%C3%A9vrier_1790_1_-_Archives_Nationales_-_AE-II-3878.jpg/220px-Gravure_Assembl%C3%A9e_nationale%2C_%C3%A9poque_du_4_f%C3%A9vrier_1790_1_-_Archives_Nationales_-_AE-II-3878.jpg" decoding="async" width="220" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Gravure_Assembl%C3%A9e_nationale%2C_%C3%A9poque_du_4_f%C3%A9vrier_1790_1_-_Archives_Nationales_-_AE-II-3878.jpg/330px-Gravure_Assembl%C3%A9e_nationale%2C_%C3%A9poque_du_4_f%C3%A9vrier_1790_1_-_Archives_Nationales_-_AE-II-3878.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Gravure_Assembl%C3%A9e_nationale%2C_%C3%A9poque_du_4_f%C3%A9vrier_1790_1_-_Archives_Nationales_-_AE-II-3878.jpg/440px-Gravure_Assembl%C3%A9e_nationale%2C_%C3%A9poque_du_4_f%C3%A9vrier_1790_1_-_Archives_Nationales_-_AE-II-3878.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="935" /></a><figcaption>Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> se rendant à l'<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Assemblée nationale constituante</a>, le <time class="nowrap" datetime="1790-02-04" data-sort-value="1790-02-04">4 février 1790</time> (<a href="/wiki/Archives_nationales_(France)" class="mw-redirect" title="Archives nationales (France)">Archives nationales</a>).</figcaption></figure> <p>L'<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Assemblée constituante</a>, en majorité constituée de bourgeois, entreprend une vaste œuvre de réforme en appliquant les idées des philosophes et économistes du <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle. Les années de la Révolution française sont caractérisées par un bouillonnement des idées et des débats dans la France entière. La <a href="/wiki/Presse_sous_la_R%C3%A9volution" class="mw-redirect" title="Presse sous la Révolution">presse</a> ne sera pleinement libre qu'entre 1789 et 1792. </p><p>Les premiers travaux de l'Assemblée sont consacrés à la réforme administrative. Les circonscriptions administratives de l'Ancien Régime étaient très complexes. Les <a href="/wiki/G%C3%A9n%C3%A9ralit%C3%A9_(France)" title="Généralité (France)">généralités</a>, les <a href="/wiki/Gouvernements_g%C3%A9n%C3%A9raux_et_particuliers" title="Gouvernements généraux et particuliers">gouvernements</a>, les <a href="/wiki/Parlement_(Ancien_R%C3%A9gime)" class="mw-redirect" title="Parlement (Ancien Régime)">parlements</a> et les <a href="/wiki/Dioc%C3%A8se" title="Diocèse">diocèses</a> se superposaient sans avoir les mêmes limites. Les députés s'attachent tout d'abord à la réforme municipale, rendue pressante par le désordre suscité dans l'administration par les troubles de l’été. La loi du 14 décembre met en place la <a href="/wiki/Municipalit%C3%A9_de_canton" title="Municipalité de canton">municipalité</a>. À partir de janvier 1790, chaque <a href="/wiki/Commune_(France)" title="Commune (France)">commune</a> de France organise l'élection de ses élus. Ce sont les premières élections de la Révolution. </p><p>Par la loi du 22 décembre 1789, l’Assemblée crée les <a href="/wiki/D%C3%A9partement_fran%C3%A7ais" title="Département français">départements</a>, circonscriptions à la fois administratives, judiciaires et fiscales. Au nombre de 83, ces départements portent des noms liés à leur géographie physique —&#160;cours d'eau, montagnes, mers&#160;— et ils sont divisés en <a href="/wiki/District_(France)" class="mw-redirect" title="District (France)">districts</a>, <a href="/wiki/Canton_fran%C3%A7ais" title="Canton français">cantons</a> et communes. Au printemps 1790, une commission est chargée par l'Assemblée du découpage de la France et de répondre aux litiges occasionnés entre les villes candidates au titre de chef-lieu. Les nouvelles administrations élues par les <a href="/wiki/Citoyen_actif" title="Citoyen actif">citoyens actifs</a>, c'est-à-dire environ le septième de la population de l'époque, se mettent en fonction à partir de l'été 1790 jusqu'en 1791. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Question_religieuse">Question religieuse</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Constitution_civile_du_clerg%C3%A9" title="Constitution civile du clergé">Constitution civile du clergé</a>, <a href="/wiki/Clerg%C3%A9_r%C3%A9fractaire" title="Clergé réfractaire">Clergé réfractaire</a> et <a href="/wiki/D%C3%A9cret_contre_les_pr%C3%AAtres_r%C3%A9fractaires" title="Décret contre les prêtres réfractaires">Décret contre les prêtres réfractaires</a>.</div></div> <p>Le <time class="nowrap" datetime="1789-08-11" data-sort-value="1789-08-11">11 août 1789</time>, la <a href="/wiki/D%C3%AEme" title="Dîme">dîme</a> est supprimée<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite_crochet">[</span>Note 6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, privant ainsi le clergé d'une partie de ses ressources. Le 2 novembre de la même année, sur proposition de <a href="/wiki/Talleyrand" class="mw-redirect" title="Talleyrand">Talleyrand</a>, <a href="/wiki/Liste_des_%C3%A9v%C3%AAques_d%27Autun" title="Liste des évêques d&#39;Autun">évêque d'Autun</a>, les biens du clergé sont «&#160;mis à la disposition&#160;» de la Nation pour l'extinction de la dette publique. Ils deviennent des <a href="/wiki/Biens_nationaux" class="mw-redirect" title="Biens nationaux">biens nationaux</a> qui seront vendus par lots pour combler le déficit de l'État. La même année, les <a href="/wiki/Assignat" title="Assignat">assignats</a>, qui deviendront une forme de papier-monnaie, sont introduits. Vu l’urgence de la situation financière, l'Assemblée constituante fait des biens nationaux la garantie d’un papier que ses détenteurs pourront échanger contre de la terre. Utilisés d’abord comme bons du Trésor, ils reçoivent un cours forcé en avril 1790 pour devenir une véritable monnaie. On émet ainsi pour 400 millions d’assignats en titres de <span title="453,592&#160;37 Kg" style="cursor:help">1&#160;000</span>&#160;livres&#160;: c’est le début d'une forte période d'inflation. </p><p>Un <a href="/wiki/Comit%C3%A9_eccl%C3%A9siastique" title="Comité ecclésiastique">Comité ecclésiastique</a> est constitué. Le <time class="nowrap" datetime="1790-02-13" data-sort-value="1790-02-13">13 février 1790</time>, les vœux de religion sont abolis et les <a href="/wiki/Ordres_religieux" class="mw-redirect" title="Ordres religieux">ordres religieux</a> supprimés sauf, à titre provisoire, les maisons hospitalières et enseignantes. Les municipalités procèdent aux inventaires dans les mois suivants et réclament souvent les bibliothèques qui vont servir à constituer les premiers fonds des <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8ques_municipales" class="mw-redirect" title="Bibliothèques municipales">bibliothèques municipales</a>. La vente des biens nationaux débute en octobre, en grande partie au bénéfice de la bourgeoisie, qui dispose de fonds importants permettant d'acheter vite<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite_crochet">[</span>60<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width:328px;"> <table style="border: 0; padding: 0; margin: 0;" cellspacing="0"> <tbody><tr> <td style="padding: 0; margin: 0;" class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Pr%C3%AAtre_patriote_pr%C3%AAtant_de_bonne_foi_le_serment_civique.jpg" class="mw-file-description" title="Estampes opposant le « prêtre patriote prêtant de bonne foi le serment civique » au « prêtre aristocrate » fuyant le même serment (1790)."><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Pr%C3%AAtre_patriote_pr%C3%AAtant_de_bonne_foi_le_serment_civique.jpg/160px-Pr%C3%AAtre_patriote_pr%C3%AAtant_de_bonne_foi_le_serment_civique.jpg" decoding="async" width="160" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Pr%C3%AAtre_patriote_pr%C3%AAtant_de_bonne_foi_le_serment_civique.jpg/240px-Pr%C3%AAtre_patriote_pr%C3%AAtant_de_bonne_foi_le_serment_civique.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Pr%C3%AAtre_patriote_pr%C3%AAtant_de_bonne_foi_le_serment_civique.jpg/320px-Pr%C3%AAtre_patriote_pr%C3%AAtant_de_bonne_foi_le_serment_civique.jpg 2x" data-file-width="2222" data-file-height="3131" /></a></span> </td> <td style="padding: 0; margin: 0; border: 0; width: 2px"> </td> <td style="padding: 0; margin: 0;" class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Pr%C3%AAtre_aristocrate_fuyant_le_serment_civique.jpg" class="mw-file-description" title="Estampes opposant le « prêtre patriote prêtant de bonne foi le serment civique » au « prêtre aristocrate » fuyant le même serment (1790)."><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Pr%C3%AAtre_aristocrate_fuyant_le_serment_civique.jpg/160px-Pr%C3%AAtre_aristocrate_fuyant_le_serment_civique.jpg" decoding="async" width="160" height="223" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Pr%C3%AAtre_aristocrate_fuyant_le_serment_civique.jpg/240px-Pr%C3%AAtre_aristocrate_fuyant_le_serment_civique.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Pr%C3%AAtre_aristocrate_fuyant_le_serment_civique.jpg/320px-Pr%C3%AAtre_aristocrate_fuyant_le_serment_civique.jpg 2x" data-file-width="2184" data-file-height="3048" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="padding: 0; margin: 0; border: 0;" colspan="3"><div class="thumbcaption">Estampes opposant le <span class="citation">«&#160;prêtre patriote prêtant de bonne foi le serment civique&#160;»</span> au <span class="citation">«&#160;prêtre aristocrate&#160;»</span> fuyant le même serment (1790).</div> </td></tr></tbody></table> </div> </div> <p>La <a href="/wiki/Constitution_civile_du_clerg%C3%A9" title="Constitution civile du clergé">Constitution civile du clergé</a>, adoptée le <time class="nowrap" datetime="1790-07-12" data-sort-value="1790-07-12">12 juillet 1790</time> et ratifiée par le roi le <time class="nowrap" datetime="1790-08-24" data-sort-value="1790-08-24">24 août 1790</time><sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite_crochet">[</span>61<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, transforme les membres du clergé en fonctionnaires salariés par l’État. Les membres du <a href="/wiki/Clerg%C3%A9_s%C3%A9culier" title="Clergé séculier">clergé séculier</a> sont désormais élus et doivent prêter un serment dans lequel ils s'engagent à accepter et protéger la nouvelle organisation du clergé<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite_crochet">[</span>Note 7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Suivant une tradition <a href="/wiki/Gallicanisme" title="Gallicanisme">gallicane</a> et <a href="/wiki/Jans%C3%A9niste" class="mw-redirect" title="Janséniste">janséniste</a> bien ancrée dans une partie de la bourgeoisie parlementaire, en accord avec une partie de l'héritage des <a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_(philosophie)" title="Lumières (philosophie)">Lumières</a> favorable à la laïcisation de la société, les députés n'ont pas demandé au pape son avis sur les réformes du clergé catholique. Les premiers clercs commencent à prêter serment sans attendre l'avis du souverain pontife. </p><p>Par décret du 27 novembre, le serment est rendu obligatoire pour bénéficier des traitements et pensions versés aux membres du <a href="/wiki/Clerg%C3%A9_constitutionnel" class="mw-redirect" title="Clergé constitutionnel">clergé constitutionnel</a>. Les ecclésiastiques doivent choisir&#160;: peuvent-ils accepter une réforme opérée sans l'aval de la hiérarchie de l'Église&#160;? Tous les évêques, sauf quatre (qui ont été forcés), refusent de le prêter&#160;; ils entrent en résistance passive et, malgré la suppression de 45 diocèses, continuent à agir comme si les nouvelles lois n'existaient pas. Les officiers ecclésiastiques députés à la Constituante doivent prêter serment avant le <time class="nowrap" datetime="1791-01-04" data-sort-value="1791-01-04">4 janvier 1791</time>&#160;; on dénombre 99 jureurs sur les 250 députés concernés. Mais, en mars 1791, le pape <a href="/wiki/Pie_VI" title="Pie VI">Pie VI</a> condamne les réformes visant l’Église de France, ce qui amène un certain nombre de jureurs à se rétracter. Malgré la difficulté à dresser des chiffres globaux, on peut estimer à 52&#160;%<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite_crochet">[</span>62<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> la proportion d’ecclésiastiques non jureurs ou <a href="/wiki/Clerg%C3%A9_r%C3%A9fractaire" title="Clergé réfractaire">réfractaires</a>. </p><p>La <a href="/wiki/Constitution_civile_du_clerg%C3%A9" title="Constitution civile du clergé">Constitution civile du clergé</a> a divisé la population en deux camps antagonistes. Pour <a href="/wiki/Jules_Michelet" title="Jules Michelet">Michelet</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Auguste_Mignet" title="François-Auguste Mignet">Mignet</a> ou <a href="/wiki/Alphonse_Aulard" title="Alphonse Aulard">Aulard</a>, elle fut la grande faute de la Révolution française. Le drame de 1792-1793 est en germe. Dès 1790, des troubles entre protestants et catholiques avaient éclaté à Nîmes<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite_crochet">[</span>63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La question du serment dégénère en affrontement violent dans l'Ouest où les villes soutiennent les prêtres jureurs et les campagnes les réfractaires. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Échec_de_la_monarchie_constitutionnelle"><span id=".C3.89chec_de_la_monarchie_constitutionnelle"></span>Échec de la monarchie constitutionnelle</h2></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)</a>.</div></div> <div class="infobox_v3 infobox infobox--frwiki noarchive"> <div class="entete" style="background-color: #EBEBEB; color: #000;"> <div>Royaume de France<br /><small><i>Monarchie constitutionnelle</i></small></div> </div><p class="center">1791–1792</p><table style="width:100%"><tbody><tr><td colspan="1" align="center"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France_(1790%E2%80%931794).svg" class="mw-file-description" title="Drapeau"><img alt="Drapeau" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Flag_of_France_%281790%E2%80%931794%29.svg/110px-Flag_of_France_%281790%E2%80%931794%29.svg.png" decoding="async" width="110" height="73" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Flag_of_France_%281790%E2%80%931794%29.svg/165px-Flag_of_France_%281790%E2%80%931794%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Flag_of_France_%281790%E2%80%931794%29.svg/220px-Flag_of_France_%281790%E2%80%931794%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></td> <td colspan="1" align="center"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Grand_Royal_Coat_of_Arms_of_France_%26_Navarre_(1).svg" class="mw-file-description" title="Blason"><img alt="Blason" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Grand_Royal_Coat_of_Arms_of_France_%26_Navarre_%281%29.svg/88px-Grand_Royal_Coat_of_Arms_of_France_%26_Navarre_%281%29.svg.png" decoding="async" width="88" height="114" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Grand_Royal_Coat_of_Arms_of_France_%26_Navarre_%281%29.svg/132px-Grand_Royal_Coat_of_Arms_of_France_%26_Navarre_%281%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Grand_Royal_Coat_of_Arms_of_France_%26_Navarre_%281%29.svg/176px-Grand_Royal_Coat_of_Arms_of_France_%26_Navarre_%281%29.svg.png 2x" data-file-width="1190" data-file-height="1542" /></a></span></td> </tr><tr class="mw-empty-elt"></tr></tbody></table><div class="hr" style="background-color:#aaa; height:1px;"></div><table><caption class="hidden" style=""> </caption><tbody><tr> <th scope="row" style="width:5em;"><a href="/wiki/Liste_des_devises_nationales" title="Liste des devises nationales">Devise</a></th> <td> <i><a href="/wiki/La_Nation,_la_Loi,_le_Roi" title="La Nation, la Loi, le Roi">La Nation, la Loi, le Roi</a></i></td> </tr></tbody></table><table><caption style="background-color:#EBEBEB;color:#000;">Informations générales</caption><tbody><tr> <th scope="row" style="width:10em;">Statut</th> <td> <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle" title="Monarchie constitutionnelle">Monarchie constitutionnelle</a></td> </tr><tr> <th scope="row" style="width:10em;"><a href="/wiki/Capitale" title="Capitale">Capitale</a></th> <td> <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a></td> </tr><tr> <th scope="row" style="width:10em;"><a href="/wiki/Langue" title="Langue">Langue(s)</a></th> <td> <a href="/wiki/Fran%C3%A7ais" title="Français">Français</a></td> </tr></tbody></table><table><caption style="background-color:#EBEBEB;color:#000;">Histoire et événements</caption> <tbody><tr> <th scope="row" style="width:10em;">14 septembre 1791</th> <td> <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> prête serment à la <a href="/wiki/Constitution_de_1791" class="mw-redirect" title="Constitution de 1791">Constitution</a></td> </tr> <tr> <th scope="row" style="width:10em;">10 août 1792</th> <td> Suspension de <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a></td> </tr> </tbody></table><div class="hr" style="background-color:#aaa; height:1px;"></div><div style="float:left;width:45%;"> <p>Entités précédentes&#160;:</p> <ul style="text-align:left"> <li><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg/20px-Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg/30px-Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg/40px-Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span> <a href="/wiki/Royaume_de_France" title="Royaume de France">Royaume de France</a></li></ul></div><div style="float:right;width:45%;"> <p>Entités suivantes&#160;:</p> <ul style="text-align:left"> <li><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/20px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/30px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/40px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="#Première_République">République française</a></li></ul></div><div class="clear" style="clear:both;"></div> <p class="navbar bordered noprint" style="border-color:#EBEBEB;"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;veaction=edit&amp;section=0">modifier</a> - <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=edit&amp;section=0">modifier le code</a> - <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:ItemByTitle/frwiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" class="extiw" title="d:Special:ItemByTitle/frwiki/Révolution française">voir Wikidata</a> <a href="/wiki/Aide:Infobox_Wikidata" title="Aide:Infobox Wikidata">(aide)</a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_Ancienne_entit%C3%A9_territoriale" title="Consultez la documentation du modèle"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></p></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fête_de_la_Fédération"><span id="F.C3.AAte_de_la_F.C3.A9d.C3.A9ration"></span>Fête de la Fédération</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/F%C3%AAte_de_la_F%C3%A9d%C3%A9ration" title="Fête de la Fédération">Fête de la Fédération</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Federation.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Federation.jpg/220px-Federation.jpg" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Federation.jpg/330px-Federation.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Federation.jpg/440px-Federation.jpg 2x" data-file-width="5090" data-file-height="3144" /></a><figcaption><a href="/wiki/F%C3%AAte_de_la_F%C3%A9d%C3%A9ration" title="Fête de la Fédération">Fête de la Fédération</a>, le <time class="nowrap" datetime="1790-07-14" data-sort-value="1790-07-14">14 juillet 1790</time>.</figcaption></figure> <p>Un an après la <a href="/wiki/Prise_de_la_Bastille" title="Prise de la Bastille">prise de la Bastille</a>, la <a href="/wiki/F%C3%AAte_de_la_F%C3%A9d%C3%A9ration" title="Fête de la Fédération">fête de la Fédération</a> donnée le <time class="nowrap" datetime="1790-07-14" data-sort-value="1790-07-14">14 juillet 1790</time>, au <a href="/wiki/Champ-de-Mars_(Paris)" title="Champ-de-Mars (Paris)">Champ-de-Mars</a>, pour célébrer l’avènement de la cité nouvelle<sup id="cite_ref-Bertaud2004p101_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p101-71"><span class="cite_crochet">[</span>64<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, restera la plus éclatante des fêtes révolutionnaires<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite_crochet">[</span>65<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et constitue le couronnement du mouvement des fédérations provinciales<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite_crochet">[</span>66<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il s’agit, pour les élus de la <a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Constituante</a>, d’affirmer la grande fraternité révolutionnaire dans une journée d’union nationale alors que des milliers de cérémonies analogues ont lieu simultanément en province<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite_crochet">[</span>67<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Après une messe célébrée par <a href="/wiki/Charles-Maurice_de_Talleyrand-P%C3%A9rigord" title="Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord">Talleyrand</a>, le marquis de <a href="/wiki/Gilbert_du_Motier_de_La_Fayette" title="Gilbert du Motier de La Fayette">La Fayette</a>, suivi par le <a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Corps législatif</a>, jurent fidélité à la Nation, à la Loi et au Roi, puis <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> et la <a href="/wiki/Marie-Antoinette_d%E2%80%99Autriche" class="mw-redirect" title="Marie-Antoinette d’Autriche">Reine</a> prêtent serment de fidélité à la Nation et à la Loi<sup id="cite_ref-Bertaud2004p102-103_75-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p102-103-75"><span class="cite_crochet">[</span>68<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Bien que ce moment de communion nationale puisse laisser croire aux observateurs de l'époque que le roi a accepté les changements issus de la Révolution, en fait, il n'en est rien<sup id="cite_ref-:0_76-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-76"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;; Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr>, à son habitude, louvoie entre les différents courants. Des voix discordantes se font entendre et l’unité tant recherchée n’existe ni dans la droite absolutiste, qui juge le roi prisonnier, ni même à gauche où <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a> jette le trouble en s’attaquant à La Fayette<sup id="cite_ref-Bertaud2004p103_77-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p103-77"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et en prophétisant <a href="/wiki/Fuite_de_Louis_XVI_et_arrestation_%C3%A0_Varennes" class="mw-redirect" title="Fuite de Louis XVI et arrestation à Varennes">Varennes</a><sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite_crochet">[</span>71<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette <a href="/wiki/F%C3%AAte_de_la_F%C3%A9d%C3%A9ration" title="Fête de la Fédération">fête</a>, qui doit clore la Révolution, se révèle illusoire sur ce plan comme sur celui de l'entente nationale<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite_crochet">[</span>72<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le peuple cependant croit toujours à la monarchie et s'est écrié <span class="citation">«&#160;Vive le Roy&#160;!&#160;»</span>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Varennes_et_ses_suites">Varennes et ses suites</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Fuite_de_Varennes" title="Fuite de Varennes">Fuite de Varennes</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Duplessi-Bertaux_%E2%80%93_Arriv%C3%A9e_de_Louis_XVI_%C3%A0_Paris._-_Archives_Nationales_-_AE-II-3032.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Duplessi-Bertaux_%E2%80%93_Arriv%C3%A9e_de_Louis_XVI_%C3%A0_Paris._-_Archives_Nationales_-_AE-II-3032.jpg/220px-Duplessi-Bertaux_%E2%80%93_Arriv%C3%A9e_de_Louis_XVI_%C3%A0_Paris._-_Archives_Nationales_-_AE-II-3032.jpg" decoding="async" width="220" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Duplessi-Bertaux_%E2%80%93_Arriv%C3%A9e_de_Louis_XVI_%C3%A0_Paris._-_Archives_Nationales_-_AE-II-3032.jpg/330px-Duplessi-Bertaux_%E2%80%93_Arriv%C3%A9e_de_Louis_XVI_%C3%A0_Paris._-_Archives_Nationales_-_AE-II-3032.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Duplessi-Bertaux_%E2%80%93_Arriv%C3%A9e_de_Louis_XVI_%C3%A0_Paris._-_Archives_Nationales_-_AE-II-3032.jpg/440px-Duplessi-Bertaux_%E2%80%93_Arriv%C3%A9e_de_Louis_XVI_%C3%A0_Paris._-_Archives_Nationales_-_AE-II-3032.jpg 2x" data-file-width="1065" data-file-height="907" /></a><figcaption>Arrivée de Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> à Paris, le <time class="nowrap" datetime="1791-06-25" data-sort-value="1791-06-25">25 juin 1791</time>, après sa <a href="/wiki/Fuite_de_Varennes" title="Fuite de Varennes">fuite avortée à Varennes</a>.</figcaption></figure> <p>Alors qu’à cette période <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> possède d'importantes prérogatives constitutionnelles, que le <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">système monarchique</a> n’est pas contesté<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite_crochet">[</span>73<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et que la figure royale n'est encore que peu attaquée<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite_crochet">[</span>74<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, la tentative de <a href="/wiki/Fuite_de_Varennes" title="Fuite de Varennes">fuite du roi</a>, les 20 et <time class="nowrap" datetime="1791-06-21" data-sort-value="1791-06-21">21 juin 1791</time>, est une date clé de la Révolution<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite_crochet">[</span>75<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: elle rompt les liens symboliques unissant le roi à la nation<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite_crochet">[</span>76<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, précipite la désacralisation de la personne royale<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite_crochet">[</span>77<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et le renversement de l'opinion à son égard<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite_crochet">[</span>78<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et relance enfin la crainte du complot intérieur préparant l'invasion, provoquant une série de lois d'urgence qui préfigurent la Terreur<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span class="cite_crochet">[</span>79<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Elle entraîne une division entre jacobins monarchistes constitutionnels et jacobins démocrates<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite_crochet">[</span>80<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les premiers comme <a href="/wiki/Jean-Sylvain_Bailly" class="mw-redirect" title="Jean-Sylvain Bailly">Bailly</a>, <a href="/wiki/Gilbert_du_Motier_de_La_Fayette" title="Gilbert du Motier de La Fayette">La Fayette</a> ou <a href="/wiki/Antoine_Barnave" title="Antoine Barnave">Barnave</a>, pressés de terminer la Révolution, mettent sur pied la légende de l'enlèvement du roi et par les <a href="/wiki/D%C3%A9cret_en_France" title="Décret en France">décrets</a> du 15 et 16 juillet le font innocenter et rétablir dans ses fonctions. Ils provoquent une scission, la première, au sein des révolutionnaires dès le <time class="nowrap" datetime="1791-07-16" data-sort-value="1791-07-16">16 juillet 1791</time>&#160;: une pétition réclamant la mise en accusation du roi et l’organisation d'un nouveau pouvoir exécutif<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite_crochet">[</span>Note 8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, initiée par Pétion et Laclos au club des <a href="/wiki/Club_des_Cordeliers" class="mw-redirect" title="Club des Cordeliers">Cordeliers</a>, reçoit le soutien d'une partie —&#160;réduite&#160;— du <a href="/wiki/Club_des_jacobins" title="Club des jacobins">Club des jacobins</a> et provoque en revanche, le départ d'une majorité de membres, qui fondent le Club des <a href="/wiki/Club_des_feuillants" title="Club des feuillants">feuillants</a> dont ils prendront le nom<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite_crochet">[</span>81<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Fusillade_du_Champ_de_Mars_(1791,_17_juillet).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Fusillade_du_Champ_de_Mars_%281791%2C_17_juillet%29.jpg/220px-Fusillade_du_Champ_de_Mars_%281791%2C_17_juillet%29.jpg" decoding="async" width="220" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Fusillade_du_Champ_de_Mars_%281791%2C_17_juillet%29.jpg/330px-Fusillade_du_Champ_de_Mars_%281791%2C_17_juillet%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Fusillade_du_Champ_de_Mars_%281791%2C_17_juillet%29.jpg/440px-Fusillade_du_Champ_de_Mars_%281791%2C_17_juillet%29.jpg 2x" data-file-width="3250" data-file-height="2653" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Fusillade_du_Champ-de-Mars" title="Fusillade du Champ-de-Mars">Fusillade du Champ-de-Mars</a>, le <time class="nowrap" datetime="1791-07-17" data-sort-value="1791-07-17">17 juillet 1791</time>.<br /> <a href="/wiki/Estampe" title="Estampe">Estampe</a> dessinée par <a href="/wiki/Jean-Louis_Prieur" title="Jean-Louis Prieur">Jean-Louis Prieur</a> et <a href="/wiki/Gravure" title="Gravure">gravée</a> par <a href="/wiki/Pierre-Gabriel_Berthault" title="Pierre-Gabriel Berthault">Pierre-Gabriel Berthault</a>, Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>.</center></figcaption></figure> <p>Le lendemain 17 juillet, la pétition est déposée au <a href="/wiki/Champ-de-Mars_(Paris)" title="Champ-de-Mars (Paris)">Champ-de-Mars</a>, sur laquelle se rassemble une foule de 5&#160;000&#160;personnes<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite_crochet">[</span>Note 9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À la suite d’incidents, la <a href="/wiki/Loi_martiale" title="Loi martiale">loi martiale</a> est décrétée par la <a href="/wiki/Municipalit%C3%A9_de_canton" title="Municipalité de canton">municipalité</a>, dirigée par <a href="/wiki/Jean-Sylvain_Bailly" class="mw-redirect" title="Jean-Sylvain Bailly">Bailly</a>. <a href="/wiki/Gilbert_du_Motier_de_La_Fayette" title="Gilbert du Motier de La Fayette">La Fayette</a> fait tirer sur la foule. La <a href="/wiki/Fusillade_du_Champ-de-Mars" title="Fusillade du Champ-de-Mars">fusillade du Champ-de-Mars</a><sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite_crochet">[</span>82<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> qui fera 50 morts crée une rupture durable entre les monarchistes constitutionnels et les autres révolutionnaires, démocrates<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite_crochet">[</span>83<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, comme <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Danton</a>, <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a> ou <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a> ou républicains comme <a href="/wiki/Nicolas_de_Condorcet" title="Nicolas de Condorcet">Condorcet</a>. </p><p>Les opinions se radicalisent encore. Des journalistes et pamphlétaires révolutionnaires multiplient les attaques et grossièretés à l'égard du Roi et de la <a href="/wiki/Marie-Antoinette_d%E2%80%99Autriche" class="mw-redirect" title="Marie-Antoinette d’Autriche">Reine</a><sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite_crochet">[</span>84<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> tandis que les journaux royalistes comme «&#160;<a href="/wiki/L%27Ami_du_roi" title="L&#39;Ami du roi">L'Ami du roi</a>&#160;» ou «&#160;<a href="/wiki/Les_Actes_des_ap%C3%B4tres" class="mw-redirect" title="Les Actes des apôtres">Les Actes des apôtres</a>&#160;» prêchent la résistance ouverte aux changements<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite_crochet">[</span>Note 10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Une répression —&#160;ordonnée par l’<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Assemblée constituante</a>&#160;— s'abat sur le <a href="/wiki/Club_des_cordeliers" title="Club des cordeliers">Club des cordeliers</a> (qui doit fermer temporairement) et sur des journaux (qui sont interdits). <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Danton</a>, <a href="/wiki/Momoro" class="mw-redirect" title="Momoro">Momoro</a>, <a href="/wiki/Antoine_Joseph_Santerre" title="Antoine Joseph Santerre">Santerre</a>, <a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Hébert</a> s’enfuient en <a href="/wiki/Angleterre" title="Angleterre">Angleterre</a>&#160;; <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a> se cache dans une cave, Robespierre chez un ami, <a href="/wiki/Maurice_Duplay" title="Maurice Duplay">Duplay</a><sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite_crochet">[</span>85<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Une <a href="/wiki/Amnistie_en_France" title="Amnistie en France">amnistie</a> suivra en septembre suivant<sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite_crochet">[</span>86<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La position des monarchistes constitutionnels semble affermie<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite_crochet">[</span>87<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La très grande majorité des députés veulent croire à la sincérité du roi ainsi qu’à son attachement au <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">nouveau régime</a> et lui renouvellent leur confiance<sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite_crochet">[</span>88<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Constitution_de_1791">Constitution de 1791</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Proclamation_de_la_Constitution,_place_du_March%C3%A9_des_Innocents.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Proclamation_de_la_Constitution%2C_place_du_March%C3%A9_des_Innocents.jpg/170px-Proclamation_de_la_Constitution%2C_place_du_March%C3%A9_des_Innocents.jpg" decoding="async" width="170" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Proclamation_de_la_Constitution%2C_place_du_March%C3%A9_des_Innocents.jpg/255px-Proclamation_de_la_Constitution%2C_place_du_March%C3%A9_des_Innocents.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Proclamation_de_la_Constitution%2C_place_du_March%C3%A9_des_Innocents.jpg/340px-Proclamation_de_la_Constitution%2C_place_du_March%C3%A9_des_Innocents.jpg 2x" data-file-width="3378" data-file-height="2844" /></a><figcaption>Proclamation de la <a href="/wiki/Constitution_de_1791" class="mw-redirect" title="Constitution de 1791">Constitution</a> sur la <a href="/wiki/Place_Joachim-du-Bellay" title="Place Joachim-du-Bellay">place du marché des Innocents</a>, <time class="nowrap" datetime="1791-09" data-sort-value="1791-09">septembre 1791</time>.</figcaption></figure> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Constitution_de_1791" class="mw-redirect" title="Constitution de 1791">Constitution de 1791</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Louis_XVI,_roi_citoyen.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Louis_XVI%2C_roi_citoyen.PNG/170px-Louis_XVI%2C_roi_citoyen.PNG" decoding="async" width="170" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Louis_XVI%2C_roi_citoyen.PNG/255px-Louis_XVI%2C_roi_citoyen.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Louis_XVI%2C_roi_citoyen.PNG/340px-Louis_XVI%2C_roi_citoyen.PNG 2x" data-file-width="1396" data-file-height="1329" /></a><figcaption>En 1791, <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Carteaux" title="Jean-François Carteaux">Jean-François Carteaux</a> peint un portrait équestre de Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> en monarque constitutionnel, coiffé d'un tricorne orné d'une cocarde tricolore. Le roi tient une épée sur laquelle est gravée l'inscription «&#160;LA LOI.&#160;»</figcaption></figure> <p>La <a href="/wiki/Constitution_de_1791" class="mw-redirect" title="Constitution de 1791">Constitution de 1791</a>, achevée le 3 septembre, est acceptée le 13 par le roi qui prête serment de fidélité le lendemain<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite_crochet">[</span>89<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les <a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Constituants</a> reprennent les idées de <a href="/wiki/Montesquieu" title="Montesquieu">Montesquieu</a>, sur la séparation des pouvoirs, et de <a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">Rousseau</a> sur la souveraineté populaire ainsi que sur la suprématie du <a href="/wiki/Pouvoir_l%C3%A9gislatif" title="Pouvoir législatif">pouvoir législatif</a><sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite_crochet">[</span>90<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais leurs applications trop strictes consacrent une séparation trop rigide entre l’exécutif et le législatif&#160;; ainsi, la <a href="/wiki/Constitution_de_1791" class="mw-redirect" title="Constitution de 1791">Constitution</a> ne prévoit rien pour régler les désaccords entre eux<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite_crochet">[</span>91<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et, plus grave, avec le <a href="/wiki/Droit_de_veto" class="mw-redirect" title="Droit de veto">veto royal</a>, les rédacteurs n’ont pas prévu le cas de <a href="/wiki/Guerres_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Guerres de la Révolution française">guerre</a><sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite_crochet">[</span>92<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le roi possède le <a href="/wiki/Pouvoir_ex%C3%A9cutif" title="Pouvoir exécutif">pouvoir exécutif</a> et, même si son autorité directe est très limitée, il détient le titre de représentant de la Nation, est irresponsable et inviolable devant l’<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">Assemblée</a>, qui ne peut rien contre lui. Le roi dispose d’un <a href="/wiki/Droit_de_veto" class="mw-redirect" title="Droit de veto">veto</a> suspensif sur tous les décrets — un <a href="/wiki/D%C3%A9cret_en_France" title="Décret en France">décret</a> rejeté ne peut être représenté pendant les deux législatures suivantes (en tout presque 6 ans)<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite_crochet">[</span>93<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il continue aussi de nommer les <a href="/wiki/Ministres" class="mw-redirect" title="Ministres">ministres</a>, choisis hors de l’Assemblée, les <a href="/wiki/Ambassadeur" title="Ambassadeur">ambassadeurs</a>, les chefs de l’armée et les <a href="/wiki/Hauts_fonctionnaires" class="mw-redirect" title="Hauts fonctionnaires">hauts fonctionnaires</a><sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite_crochet">[</span>94<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Assemblée_législative"><span id="Assembl.C3.A9e_l.C3.A9gislative"></span>Assemblée législative</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/%C3%89lections_l%C3%A9gislatives_fran%C3%A7aises_de_1791" title="Élections législatives françaises de 1791">Élections législatives françaises de 1791</a>.</div></div> <p>Le pouvoir législatif, qui siège à partir du <abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> octobre 1791, est confié à une assemblée unique de 745 députés élus au <a href="/wiki/Suffrage_censitaire" title="Suffrage censitaire">suffrage censitaire masculin</a> à deux degrés, <a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">l’Assemblée nationale législative</a>. La loi électorale adoptée par la Constituante le 4 décembre 1789 divise les citoyens en deux catégories&#160;: les citoyens «&#160;<a href="/wiki/Citoyen_actif" title="Citoyen actif">actifs</a>&#160;» qui, payant le «&#160;<a href="/wiki/Cens_(imp%C3%B4t)" title="Cens (impôt)">cens</a>&#160;», ont le droit de <a href="/wiki/Vote" title="Vote">vote</a>, et les citoyens «&#160;passifs&#160;» qui, ne le payant pas, ne votent pas<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite_crochet">[</span>Note 11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ainsi, sur une population estimée à 24 millions d'habitants, la France compte environ 4,3 millions de «&#160;citoyens actifs&#160;» et 3 millions de citoyens «&#160;passifs&#160;»<sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite_crochet">[</span>95<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les députés, élus , sont des hommes nouveaux<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite_crochet">[</span>Note 12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, les <a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Assemblée constituante de 1789">Constituants</a> ayant décidé le <time class="nowrap" datetime="1791-05-16" data-sort-value="1791-05-16">16 mai 1791</time> qu’aucun de leurs membres ne pourrait se représenter à la <a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">législature suivante</a>. Ils sont aisés et plutôt jeunes. Ces nouveaux élus auront en charge la mise en œuvre de la <a href="/wiki/Constitution_de_1791" class="mw-redirect" title="Constitution de 1791">nouvelle Constitution</a><sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite_crochet">[</span>96<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La droite est désormais représentée par 250 membres des <a href="/wiki/Club_des_feuillants" title="Club des feuillants">feuillants</a>, partisans sincères de la <a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">monarchie constitutionnelle</a>, dont le but est de terminer la Révolution&#160;; le <a href="/wiki/Marais_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" class="mw-redirect" title="Marais (Révolution française)">centre</a> ou indépendants, que l’on nomme aussi «&#160;parti constitutionnel&#160;», avec 345 députés non inscrits, représente le groupe le plus important. La <a href="/wiki/Gauche_(politique)" title="Gauche (politique)">gauche</a> est représentée par 136 membres inscrits au <a href="/wiki/Club_des_jacobins" title="Club des jacobins">Club des jacobins</a>, essentiellement des futurs <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a>, et enfin l’extrême gauche, peu nombreuse, est représentée par les révolutionnaires les plus avancés<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite_crochet">[</span>Note 13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les feuillants avaient définitivement rompu avec les jacobins le <time class="nowrap" datetime="1791-09-25" data-sort-value="1791-09-25">25 septembre 1791</time>, après que leurs leaders Barnave, les frères Lameth, Adrien Duport et Goupil de Prefeln, ont la veille fait révoquer dans les colonies les droits des hommes de couleur libres accordés le <time class="nowrap" datetime="1791-05-15" data-sort-value="1791-05-15">15 mai 1791</time> à une partie d'entre eux<sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite_crochet">[</span>97<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'esclavage restait maintenu malgré le "périssent les colonies" de Maximilien Robespierre prononcé le 13 mai et le plan détaillé d'abolition, proposé le 11 mai par "un obscur député du Vermondois" Viefville des Essarts<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite_crochet">[</span>98<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Agitation_sociale_et_religieuse">Agitation sociale et religieuse</h4></div> <p>Le prix du pain reste élevé et des troubles agitent sporadiquement les villes et les campagnes. </p><p>Les nouveaux évêques, élus dès janvier par les <a href="/wiki/Citoyen_actif" title="Citoyen actif">citoyens actifs</a>, sont sacrés à partir de février et s'installent dans leur diocèse. Ils doivent recruter des curés et ordonnent des <a href="/wiki/S%C3%A9minariste" title="Séminariste">séminaristes</a> qui n'ont qu'une formation rudimentaire<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite_crochet">[</span>99<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les nouveaux curés s'installent à partir de février à Paris&#160;; en province, les élections sont plus tardives et marquées par une forte abstention. Elles se déroulent pour certaines jusqu'en février 1792<sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113"><span class="cite_crochet">[</span>100<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Surtout, conformément aux décrets parus entre 1790 et 1792, les circonscriptions paroissiales sont remaniées et un très grand nombre supprimées, ce qui déclenche un flot de protestations. Si la fermeture de l'église est décidée, c'est l'émeute, comme à <a href="/wiki/La_Fosse-de-Tign%C3%A9" title="La Fosse-de-Tigné">La Fosse-de-Tigné</a> (<a href="/wiki/Maine-et-Loire" title="Maine-et-Loire">Maine-et-Loire</a>) où le curé constitutionnel qui doit y procéder est accueilli par des femmes qui le menacent de mort et lui lancent des pierres<sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite_crochet">[</span>101<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Déclaration_de_guerre"><span id="D.C3.A9claration_de_guerre"></span>Déclaration de guerre</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/D%C3%A9claration_de_guerre_de_la_France_au_roi_de_Boh%C3%AAme_et_de_Hongrie" title="Déclaration de guerre de la France au roi de Bohême et de Hongrie">Déclaration de guerre de la France au roi de Bohême et de Hongrie</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Grande_arm%C3%A9e_du_ci-devant_prince_de_Cond%C3%A9.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Grande_arm%C3%A9e_du_ci-devant_prince_de_Cond%C3%A9.jpg/220px-Grande_arm%C3%A9e_du_ci-devant_prince_de_Cond%C3%A9.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Grande_arm%C3%A9e_du_ci-devant_prince_de_Cond%C3%A9.jpg/330px-Grande_arm%C3%A9e_du_ci-devant_prince_de_Cond%C3%A9.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Grande_arm%C3%A9e_du_ci-devant_prince_de_Cond%C3%A9.jpg/440px-Grande_arm%C3%A9e_du_ci-devant_prince_de_Cond%C3%A9.jpg 2x" data-file-width="6044" data-file-height="4557" /></a><figcaption><a href="/wiki/Estampe" title="Estampe">Estampe</a> caricaturant le <span class="citation">«&#160;<a href="/wiki/Ci-devant" title="Ci-devant">ci-devant</a> <a href="/wiki/Louis_V_Joseph_de_Bourbon-Cond%C3%A9" title="Louis V Joseph de Bourbon-Condé">prince de Condé</a>&#160;»</span> et les <a href="/wiki/%C3%89migration_fran%C3%A7aise_(1789-1815)" class="mw-redirect" title="Émigration française (1789-1815)">émigrés</a> à <a href="/wiki/Coblence" title="Coblence">Coblence</a>, en train de jouer avec des <a href="/wiki/Petits_soldats" title="Petits soldats">petits soldats</a> en guise de <span class="citation">«&#160;grande armée&#160;»</span> (Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, 1791).</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Emperor_Leopold_II.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Emperor_Leopold_II.jpg/170px-Emperor_Leopold_II.jpg" decoding="async" width="170" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Emperor_Leopold_II.jpg/255px-Emperor_Leopold_II.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Emperor_Leopold_II.jpg/340px-Emperor_Leopold_II.jpg 2x" data-file-width="2413" data-file-height="2999" /></a><figcaption><a href="/wiki/L%C3%A9opold_II_(empereur_du_Saint-Empire)" title="Léopold II (empereur du Saint-Empire)">Léopold&#160;<abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></a>, empereur du <a href="/wiki/Saint-Empire_romain_germanique" title="Saint-Empire romain germanique">Saint-Empire</a>.</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/%C3%89migration_fran%C3%A7aise_(1789-1815)" class="mw-redirect" title="Émigration française (1789-1815)">émigrés</a>, regroupés à <a href="/wiki/Coblence" title="Coblence">Coblence</a> autour du <a href="/wiki/Charles_X" title="Charles X">comte d'Artois</a>, demandent instamment aux souverains étrangers d'intervenir dans les affaires françaises. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="1791-10-31" data-sort-value="1791-10-31">31 octobre 1791</time>, l'<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">Assemblée nationale législative</a> vote un décret qui exige des émigrés qu'ils reviennent en France dans un délai de deux mois sous peine de voir leurs propriétés confisquées<sup id="cite_ref-115" class="reference"><a href="#cite_note-115"><span class="cite_crochet">[</span>Note 14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;; le 29 novembre suivant, deux autres décrets sont votés&#160;: un premier concernant l'<a href="/wiki/%C3%89lecteur_de_Tr%C3%A8ves" class="mw-redirect" title="Électeur de Trèves">Électeur de Trèves</a> qui doit disperser l'armée des émigrés<sup id="cite_ref-Lefebvre1930p102_116-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lefebvre1930p102-116"><span class="cite_crochet">[</span>102<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, un second qui impose le serment civique aux prêtres réfractaires, sous peine de privation de pension ou même de déportation en cas de trouble à l'ordre public. </p><p>Contre l’avis de la droite modérée<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite_crochet">[</span>Note 15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, le roi met son veto aux décrets qui frappent les émigrés et les prêtres réfractaires, mais accepte de sommer l’Électeur de Trèves, vassal de l’empereur du <a href="/wiki/Saint-Empire_romain_germanique" title="Saint-Empire romain germanique">Saint-Empire</a>, ce qui constitue un véritable <i>casus belli</i><sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118"><span class="cite_crochet">[</span>103<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le vote et le décret qui suivent l'annexion, le <time class="nowrap" datetime="1791-09-13" data-sort-value="1791-09-13">13 septembre 1791</time>, d’<a href="/wiki/Avignon" title="Avignon">Avignon</a> et du <a href="/wiki/Comtat_Venaissin" title="Comtat Venaissin">Comtat Venaissin</a><sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119"><span class="cite_crochet">[</span>Note 16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, jusque-là possessions pontificales, puis l’affaire des <a href="/wiki/Princes_possessionn%C3%A9s" title="Princes possessionnés">princes possessionnés</a>, particulièrement ceux d'<a href="/wiki/Princes_possessionn%C3%A9s_d%27Alsace" title="Princes possessionnés d&#39;Alsace">Alsace</a>, qui s’estiment spoliés par l'abolition des droits féodaux dans leurs fiefs, répandent des alarmes dans toutes les cours d’Europe<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120"><span class="cite_crochet">[</span>104<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais le souverain d’Autriche <a href="/wiki/L%C3%A9opold_II_d%E2%80%99Autriche" class="mw-redirect" title="Léopold II d’Autriche">Léopold&#160;<abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></a> qui, depuis le début de la Révolution, n'a fait qu'une <a href="/wiki/D%C3%A9claration_de_Pillnitz" title="Déclaration de Pillnitz">déclaration</a> commune, et prudente, avec le <a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric-Guillaume_II_de_Prusse" class="mw-redirect" title="Frédéric-Guillaume II de Prusse">roi de Prusse</a><sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121"><span class="cite_crochet">[</span>Note 17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, supprime, le 21 décembre 1791, le principal prétexte<sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122"><span class="cite_crochet">[</span>Note 18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> pouvant conduire à une déclaration de guerre<sup id="cite_ref-Lefebvre1930p106_123-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lefebvre1930p106-123"><span class="cite_crochet">[</span>105<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La France en cet automne de 1791 n’est menacée par aucune puissance étrangère<sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124"><span class="cite_crochet">[</span>106<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Néanmoins, plusieurs partis intérieurs souhaitent la guerre&#160;: le roi tout d'abord, qui espère secrètement une défaite de la France afin de rétablir entièrement son trône&#160;; une partie des feuillants au pouvoir, tels que Lafayette, en quête d'une certaine gloire militaire&#160;; une partie des <a href="/wiki/Club_des_Jacobins" class="mw-redirect" title="Club des Jacobins">jacobins</a>, menés par <a href="/wiki/Jacques_Pierre_Brissot" title="Jacques Pierre Brissot">Brissot</a> et Vergniaud, qui voient dans une guerre le moyen de canaliser l'agitation populaire, de consolider la Révolution, de propager les idées révolutionnaires en Europe<sup id="cite_ref-Bertaud2004p143-1442_125-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p143-1442-125"><span class="cite_crochet">[</span>107<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, voire d'ouvrir des débouchés économiques. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Jakobinerklub.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Jakobinerklub.jpg/220px-Jakobinerklub.jpg" decoding="async" width="220" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Jakobinerklub.jpg/330px-Jakobinerklub.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Jakobinerklub.jpg/440px-Jakobinerklub.jpg 2x" data-file-width="2630" data-file-height="2032" /></a><figcaption><center>Estampe satirique monarchiste représentant le débat sur la guerre au <a href="/wiki/Club_des_Jacobins" class="mw-redirect" title="Club des Jacobins">club des Jacobins</a> en <time class="nowrap" datetime="1792-01" data-sort-value="1792-01">janvier 1792</time> (Paris, BnF, 1792).</center></figcaption></figure> <p>C'est à ce moment que s'esquisse la confrontation entre Girondins et Montagnards. À partir de décembre 1791, <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a>, <a href="/wiki/Jacques_Nicolas_Billaud-Varenne" class="mw-redirect" title="Jacques Nicolas Billaud-Varenne">Billaud-Varenne</a>, <a href="/wiki/Camille_Desmoulins" title="Camille Desmoulins">Camille Desmoulins</a>, <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Georges Danton</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Nicolas_Anthoine" title="François Nicolas Anthoine">François Nicolas Anthoine</a>, <a href="/wiki/Philibert_Simond" title="Philibert Simond">Philibert Simond</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Am%C3%A9d%C3%A9e_Doppet" title="François Amédée Doppet">François Amédée Doppet</a>, <a href="/wiki/Antoine_Joseph_Santerre" title="Antoine Joseph Santerre">Antoine Joseph Santerre</a>, <a href="/wiki/%C3%89tienne-Jean_Panis" title="Étienne-Jean Panis">Étienne-Jean Panis</a>, soutenus ou entraînés par les journaux, <i><a href="/wiki/Le_P%C3%A8re_Duchesne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Le Père Duchesne (Révolution française)">Le Père Duchesne</a></i> d'Hébert, <i>Les Révolutions de Paris</i> de Louis Prudhomme et Sylvain Maréchal, <i>L'Ami du peuple</i> de Marat, <i>L'Orateur du peuple</i> de Fréron, <i>La semaine politique et littéraire</i> de Dusaulchoix et, plus modérément, <i>Le Journal universel</i> de Pierre-Jean Audouin, mènent campagne contre la guerre<sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126"><span class="cite_crochet">[</span>108<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> qu'ils jugent contraire à l'esprit pacifique de la Révolution, inscrit dans la constitution de 1791<sup id="cite_ref-127" class="reference"><a href="#cite_note-127"><span class="cite_crochet">[</span>109<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ils estiment également que les ennemis intérieurs de la Révolution sont plus dangereux que les émigrés et doivent donc être combattus en priorité. </p><p>Mais à l'assemblée législative, surtout après la mort de Léopold&#160;<abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>, le <time class="nowrap" datetime="1792-03-02" data-sort-value="1792-03-02">2 mars 1792</time>, la solution de la guerre va s'imposer<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128"><span class="cite_crochet">[</span>110<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> renvoie ses ministres feuillants hostiles à la guerre et nomme des ministres girondins qui lui sont favorables. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="1792-04-20" data-sort-value="1792-04-20">20 avril 1792</time>, sur proposition de sa part et après un vote à une écrasante majorité de l’<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">Assemblée législative</a>, la <a href="/wiki/Guerres_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Guerres de la Révolution française">guerre</a> est déclarée au «&#160;<a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Ier_d%27Autriche" class="mw-redirect" title="François Ier d&#39;Autriche">roi de Bohême et de Hongrie</a>&#160;», c'est-à-dire à l’<a href="/wiki/Archiduch%C3%A9_d%27Autriche" title="Archiduché d&#39;Autriche">Autriche</a> seule et non à l’Empire<sup id="cite_ref-Lefebvre1930p1102_129-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lefebvre1930p1102-129"><span class="cite_crochet">[</span>111<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Vetos_royaux">Vetos royaux</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Bouillon_V%C3%A9rit%C3%A9_Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792_Couleurs_1796.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Bouillon_V%C3%A9rit%C3%A9_Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792_Couleurs_1796.jpg/170px-Bouillon_V%C3%A9rit%C3%A9_Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792_Couleurs_1796.jpg" decoding="async" width="170" height="127" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Bouillon_V%C3%A9rit%C3%A9_Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792_Couleurs_1796.jpg/255px-Bouillon_V%C3%A9rit%C3%A9_Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792_Couleurs_1796.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Bouillon_V%C3%A9rit%C3%A9_Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792_Couleurs_1796.jpg/340px-Bouillon_V%C3%A9rit%C3%A9_Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792_Couleurs_1796.jpg 2x" data-file-width="6254" data-file-height="4657" /></a><figcaption>Confrontation entre les insurgés et Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> aux <a href="/wiki/Palais_des_Tuileries" title="Palais des Tuileries">Tuileries</a> lors de la <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792" title="Journée du 20 juin 1792">journée du 20 juin 1792</a>.</figcaption></figure> <p>Les débuts de la guerre sont catastrophiques&#160;: l'armée française, totalement désorganisée par l'émigration d'une partie des officiers nobles, subit ses premières défaites<sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130"><span class="cite_crochet">[</span>Note 19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> qui laissent les frontières nord et nord-est dégarnies. </p><p>Ces événements développent chez les patriotes un sentiment de trahison envers la Cour, les aristocrates et les <a href="/wiki/Pr%C3%AAtres_r%C3%A9fractaires" class="mw-redirect" title="Prêtres réfractaires">prêtres réfractaires</a>. Sous la poussée des Girondins, l’<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">Assemblée</a> vote alors trois décrets de précaution et de défense organisant la déportation des prêtres réfractaires (27 mai), le licenciement de la <a href="/wiki/Garde_constitutionnelle_du_Roi" title="Garde constitutionnelle du Roi">garde du roi</a> (29 mai) et la constitution d’un camp de <a href="/wiki/Garde_nationale_(1789)" class="mw-redirect" title="Garde nationale (1789)">gardes nationaux</a> (fédérés) pour défendre Paris (8 juin)<sup id="cite_ref-131" class="reference"><a href="#cite_note-131"><span class="cite_crochet">[</span>112<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le 12 juin, Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> renvoie ses ministres girondins et, le 13, met son veto aux décrets sur les réfractaires et sur les fédérés. Cette situation vaut au Roi le surnom de «&#160;Monsieur Veto&#160;» et provoque le <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_20_juin_1792" title="Journée du 20 juin 1792"><time class="nowrap" datetime="1792-06-20" data-sort-value="1792-06-20">20 juin 1792</time></a> une nouvelle journée révolutionnaire qui voit le peuple investir les <a href="/wiki/Palais_des_Tuileries" title="Palais des Tuileries">Tuileries</a>. Mais le roi, tout en acceptant l'humiliation de porter le bonnet phrygien devant les <a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">sans-culottes</a>, refuse de revenir sur sa décision<sup id="cite_ref-132" class="reference"><a href="#cite_note-132"><span class="cite_crochet">[</span>113<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L’entrée en guerre de la <a href="/wiki/Royaume_de_Prusse" title="Royaume de Prusse">Prusse</a> aux côtés de l’Autriche (6 juillet) oblige l'Assemblée législative à contourner le veto royal en proclamant «&#160;<a href="/wiki/La_patrie_en_danger" class="mw-redirect" title="La patrie en danger">la patrie en danger</a>&#160;» le <time class="nowrap" datetime="1792-07-11" data-sort-value="1792-07-11">11 juillet 1792</time> et en demandant à tous les volontaires d'affluer vers Paris<sup id="cite_ref-133" class="reference"><a href="#cite_note-133"><span class="cite_crochet">[</span>Note 20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En 1792, Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> a seulement sanctionné le 4 avril le décret qui supprimait dans les colonies les discriminations entre les Blancs et les hommes de couleur libres. Les députés brissotins menaient campagne à l'assemblée législative d'octobre 1791 à mars 1792 firent même supprimer toutes les discriminations imposées par le décret du 15 mai, mais laissant cependant de côté la question du droit à la liberté des esclaves et pour lesquels seule une poignée de députés tels que Mathieu Blanc-Gilli, Merlin de Thionville, Jacques Brival, Condorcet appelaient à l'émancipation<sup id="cite_ref-134" class="reference"><a href="#cite_note-134"><span class="cite_crochet">[</span>114<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Chute_de_la_monarchie,_le_10_août_1792"><span id="Chute_de_la_monarchie.2C_le_10_ao.C3.BBt_1792"></span>Chute de la monarchie, le <time class="nowrap" datetime="1792-08-10" data-sort-value="1792-08-10">10 août 1792</time></h2></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_10_ao%C3%BBt_1792" title="Journée du 10 août 1792">Journée du 10 août 1792</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Tuileriensturm.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Tuileriensturm.jpg/290px-Tuileriensturm.jpg" decoding="async" width="290" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Tuileriensturm.jpg/435px-Tuileriensturm.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Tuileriensturm.jpg/580px-Tuileriensturm.jpg 2x" data-file-width="1967" data-file-height="1281" /></a><figcaption><a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_10_ao%C3%BBt_1792" title="Journée du 10 août 1792">Prise des Tuileries le <time class="nowrap" datetime="1792-08-10" data-sort-value="1792-08-10">10 août 1792</time></a>, huile sur toile de <a href="/wiki/Jacques_Bertaux" title="Jacques Bertaux">Jacques Bertaux</a>, musée du <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Versailles" title="Château de Versailles">château de Versailles</a>.</figcaption></figure> <p>Inspiré par <a href="/wiki/Axel_de_Fersen" title="Axel de Fersen">Axel de Fersen</a><sup id="cite_ref-135" class="reference"><a href="#cite_note-135"><span class="cite_crochet">[</span>115<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, le <a href="/wiki/Manifeste_de_Brunswick" title="Manifeste de Brunswick">manifeste de Brunswick</a>, rédigé à <a href="/wiki/Coblentz" class="mw-redirect" title="Coblentz">Coblence</a> le <time class="nowrap" datetime="1792-07-25" data-sort-value="1792-07-25">25 juillet 1792</time>, est connu à Paris le <abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> août suivant&#160;; ce texte promettant aux Parisiens «&#160;une exécution militaire et une subversion totale&#160;» s’il est fait la moindre violence à la famille royale, ne laisse plus aucun doute aux patriotes sur la trahison du roi. D’une rare maladresse, ce document, loin d’effrayer les <a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">sans-culottes</a>, enflamme les <a href="/wiki/Section_r%C3%A9volutionnaire_de_Paris" title="Section révolutionnaire de Paris">sections parisiennes</a> tout en leur donnant le prétexte recherché pour relancer la Révolution et faire chuter la monarchie<sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136"><span class="cite_crochet">[</span>116<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr>, bien qu'au courant de la future publication, manque à en limiter le ton et la portée<sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137"><span class="cite_crochet">[</span>117<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Anonyme_-_Portrait_de_Georges_Danton_(1759-1794),_orateur_et_homme_politique_-_P712_-_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Anonyme_-_Portrait_de_Georges_Danton_%281759-1794%29%2C_orateur_et_homme_politique_-_P712_-_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/220px-Anonyme_-_Portrait_de_Georges_Danton_%281759-1794%29%2C_orateur_et_homme_politique_-_P712_-_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg" decoding="async" width="220" height="272" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Anonyme_-_Portrait_de_Georges_Danton_%281759-1794%29%2C_orateur_et_homme_politique_-_P712_-_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/330px-Anonyme_-_Portrait_de_Georges_Danton_%281759-1794%29%2C_orateur_et_homme_politique_-_P712_-_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Anonyme_-_Portrait_de_Georges_Danton_%281759-1794%29%2C_orateur_et_homme_politique_-_P712_-_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/440px-Anonyme_-_Portrait_de_Georges_Danton_%281759-1794%29%2C_orateur_et_homme_politique_-_P712_-_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg 2x" data-file-width="3874" data-file-height="4785" /></a><figcaption><a href="/wiki/Georges_Jacques_Danton" title="Georges Jacques Danton">Danton</a>.</figcaption></figure> <p>Dirigée autant contre l'<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">Assemblée</a> que contre le roi<sup id="cite_ref-138" class="reference"><a href="#cite_note-138"><span class="cite_crochet">[</span>118<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, peu de journées révolutionnaires ont été préparées plus longuement et plus méthodiquement que cette journée du <a href="/wiki/10_ao%C3%BBt_1792" class="mw-redirect" title="10 août 1792">10 août 1792</a><sup id="cite_ref-139" class="reference"><a href="#cite_note-139"><span class="cite_crochet">[</span>119<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ainsi, dans la nuit du 9 au <time class="nowrap" datetime="08-10" data-sort-value="08-10">10 août</time>, une <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1792)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1792)">Commune insurrectionnelle</a> se forme à l’<a href="/wiki/H%C3%B4tel_de_ville_de_Paris" title="Hôtel de ville de Paris">Hôtel de Ville</a> et remplace la municipalité légalement établie. Au petit jour, les insurgés composés de <a href="/wiki/Garde_nationale_(1789)" class="mw-redirect" title="Garde nationale (1789)">gardes nationaux</a> des faubourgs patriotes et des fédérés se présentent devant les Tuileries que défendent des volontaires nobles, la Garde suisse et une poignée de gardes nationaux. Contenus un temps, et malgré de lourdes pertes, les insurgés prennent d’assaut le palais qui est investi et pillé et dont une partie de la Garde suisse est massacrée<sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140"><span class="cite_crochet">[</span>Note 21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cependant, avant l’attaque, le roi accompagné de la famille royale s’est réfugié dans l'enceinte de l'Assemblée législative qui le reçoit avec respect, mais le suspend de ses fonctions après le succès complet du mouvement insurrectionnel<sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite_crochet">[</span>120<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Dans le même temps est décrétée l'élection d'une <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a> qui, seule, pourra décider de la déchéance du souverain et aura la charge de rédiger une nouvelle constitution<sup id="cite_ref-142" class="reference"><a href="#cite_note-142"><span class="cite_crochet">[</span>121<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le soir du <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_10_ao%C3%BBt_1792" title="Journée du 10 août 1792"><time class="nowrap" datetime="08-10" data-sort-value="08-10">10 août</time></a>, l'Assemblée législative désigne par acclamation un <a href="/wiki/Cr%C3%A9ation_du_Conseil_ex%C3%A9cutif_11_ao%C3%BBt_1792" class="mw-redirect" title="Création du Conseil exécutif 11 août 1792">conseil exécutif provisoire</a> comprenant six ministres<sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite_crochet">[</span>Note 22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;; mais l'Assemblée législative est devenue une simple <a href="/wiki/Chambre_d%27enregistrement" title="Chambre d&#39;enregistrement">chambre d'enregistrement</a>&#160;: c'est la nouvelle <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1792)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1792)">Commune de Paris</a> qui cumule les pouvoirs<sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite_crochet">[</span>122<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Massacre_ch%C3%A2telet_1792.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Massacre_ch%C3%A2telet_1792.jpg/220px-Massacre_ch%C3%A2telet_1792.jpg" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Massacre_ch%C3%A2telet_1792.jpg/330px-Massacre_ch%C3%A2telet_1792.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Massacre_ch%C3%A2telet_1792.jpg/440px-Massacre_ch%C3%A2telet_1792.jpg 2x" data-file-width="3784" data-file-height="2651" /></a><figcaption><center>Les <a href="/wiki/Massacres_de_Septembre" title="Massacres de Septembre">massacres de Septembre</a> au <a href="/wiki/Grand_Ch%C3%A2telet" title="Grand Châtelet">Châtelet</a> et à <a href="/wiki/Bic%C3%AAtre" title="Bicêtre">Bicêtre</a>.<br /> <a href="/wiki/Gravure" title="Gravure">Gravure</a> anonyme, Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, <a href="/wiki/D%C3%A9partement_des_estampes_et_de_la_photographie_de_la_Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Département des estampes et de la photographie de la Bibliothèque nationale de France">département des estampes et de la photographie</a>, 1792.</center></figcaption></figure> <p>L'entrée en guerre de la <a href="/wiki/Royaume_de_Prusse" title="Royaume de Prusse">Prusse</a> aux côtés de l'<a href="/wiki/Saint-Empire_romain_germanique" title="Saint-Empire romain germanique">Autriche</a> est décidée par le roi <a href="/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric-Guillaume_II_de_Prusse" class="mw-redirect" title="Frédéric-Guillaume II de Prusse">Frédéric-Guillaume&#160;<abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></a> contre l'avis de son oncle le <a href="/wiki/Henri_de_Prusse_(1726-1802)" title="Henri de Prusse (1726-1802)">prince Henri</a>&#160;; ce dernier avait personnellement discuté des propositions de réforme avec Necker pendant l'hiver 1788/1789 à Paris et était un sympathisant de la révolution constitutionnelle, tout comme <a href="/wiki/Philippe_%C3%89galit%C3%A9" class="mw-redirect" title="Philippe Égalité">Philippe Égalité</a><sup id="cite_ref-145" class="reference"><a href="#cite_note-145"><span class="cite_crochet">[</span>123<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'engagement de la Prusse précipite la reprise des opérations militaires et le 19 août, ayant fait leur jonction, les troupes ennemies pénètrent en France et font tomber les places fortes les unes après les autres<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite_crochet">[</span>124<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le danger est extrême et c’est dans ce contexte que <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Danton</a> déclare le <time class="nowrap" datetime="1792-09-02" data-sort-value="1792-09-02">2 septembre 1792</time>&#160;: «&#160;De l’audace, encore de l’audace, toujours de l’audace et la Patrie est sauvée&#160;». Considérant que seuls les ennemis de l'intérieur sont responsables de la situation<sup id="cite_ref-147" class="reference"><a href="#cite_note-147"><span class="cite_crochet">[</span>125<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite_crochet">[</span>126<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, un groupe de 200 à 300 personnes se rend le <time class="nowrap" datetime="1792-09-02" data-sort-value="1792-09-02">2 septembre 1792</time> dans les neuf prisons de Paris et y massacre la moitié de ceux qui s'y trouvent incarcérés&#160;: tous les <a href="/wiki/Pr%C3%AAtres_r%C3%A9fractaires" class="mw-redirect" title="Prêtres réfractaires">prêtres réfractaires</a>, les suspects d'activités <a href="/wiki/Contre-r%C3%A9volution" title="Contre-révolution">contre-révolutionnaires</a>, les faussaires d'<a href="/wiki/Assignat" title="Assignat">assignats</a>, tous les galériens, des détenus de droit commun et même 60 enfants<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite_crochet">[</span>127<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150"><span class="cite_crochet">[</span>128<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Caron193595_151-0" class="reference"><a href="#cite_note-Caron193595-151"><span class="cite_crochet">[</span>129<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les tueries, connues sous le nom de <a href="/wiki/Massacres_de_Septembre" title="Massacres de Septembre">massacres de Septembre</a>, dureront jusqu’au 6 septembre à Paris sans que les autorités administratives osent intervenir<sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite_crochet">[</span>130<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et les députés ne les condamneront pas avant le 29 octobre<sup id="cite_ref-154" class="reference"><a href="#cite_note-154"><span class="cite_crochet">[</span>Note 23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="clear" style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Forces_en_présence_à_la_Convention"><span id="Forces_en_pr.C3.A9sence_.C3.A0_la_Convention"></span>Forces en présence à la Convention</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/%C3%89lections_l%C3%A9gislatives_fran%C3%A7aises_de_1792" title="Élections législatives françaises de 1792">Élections législatives françaises de 1792</a>.</div></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Salle_du_man%C3%A8ge_le_10_ao%C3%BBt_1792.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Salle_du_man%C3%A8ge_le_10_ao%C3%BBt_1792.jpg/200px-Salle_du_man%C3%A8ge_le_10_ao%C3%BBt_1792.jpg" decoding="async" width="200" height="265" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Salle_du_man%C3%A8ge_le_10_ao%C3%BBt_1792.jpg/300px-Salle_du_man%C3%A8ge_le_10_ao%C3%BBt_1792.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Salle_du_man%C3%A8ge_le_10_ao%C3%BBt_1792.jpg/400px-Salle_du_man%C3%A8ge_le_10_ao%C3%BBt_1792.jpg 2x" data-file-width="2193" data-file-height="2905" /></a><figcaption><a href="/wiki/Salle_du_Man%C3%A8ge" title="Salle du Manège">Salle du Manège</a> des <a href="/wiki/Palais_des_Tuileries" title="Palais des Tuileries">Tuileries</a> où se réunit la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Jacques_Pierre_Brissot_de_Warville.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Jacques_Pierre_Brissot_de_Warville.jpg/170px-Jacques_Pierre_Brissot_de_Warville.jpg" decoding="async" width="170" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Jacques_Pierre_Brissot_de_Warville.jpg/255px-Jacques_Pierre_Brissot_de_Warville.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Jacques_Pierre_Brissot_de_Warville.jpg/340px-Jacques_Pierre_Brissot_de_Warville.jpg 2x" data-file-width="408" data-file-height="496" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Jacques_Pierre_Brissot" title="Jacques Pierre Brissot">Jacques Pierre Brissot</a>, figure de la <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">Gironde</a>.<br /> Toile de Fouquet, châteaux de Versailles et de Trianon, 1792.</center></figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/%C3%89lections_l%C3%A9gislatives_fran%C3%A7aises_de_1792" title="Élections législatives françaises de 1792">élections</a> à la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a> débutent dans les assemblées primaires, et se déroulent pour la première fois le <time class="nowrap" datetime="09-02" data-sort-value="09-02">2 septembre</time> au scrutin universel (masculin)&#160;: la participation est très faible<sup id="cite_ref-156" class="reference"><a href="#cite_note-156"><span class="cite_crochet">[</span>Note 24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. On constate une forte progression des <a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">montagnards</a><sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite_crochet">[</span>133<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Deux camps antagonistes s'opposent&#160;: les <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a> qui se méfient des clubs, des <a href="/wiki/Sections_r%C3%A9volutionnaires_de_Paris" class="mw-redirect" title="Sections révolutionnaires de Paris">sections parisiennes</a> et de la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1792)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1792)">Commune de Paris</a><sup id="cite_ref-159" class="reference"><a href="#cite_note-159"><span class="cite_crochet">[</span>Note 25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, trouvent leurs appuis en province et parmi la riche bourgeoisie du négoce et des manufactures<sup id="cite_ref-161" class="reference"><a href="#cite_note-161"><span class="cite_crochet">[</span>Note 26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ils sont très attachés aux libertés individuelles et économiques de 1789 et répugnent aux mesures d’exception. Ils sont dirigés par <a href="/wiki/Jacques-Pierre_Brissot" class="mw-redirect" title="Jacques-Pierre Brissot">Brissot</a>, <a href="/wiki/Pierre_Victurnien_Vergniaud" title="Pierre Victurnien Vergniaud">Vergniaud</a>, <a href="/wiki/J%C3%A9r%C3%B4me_P%C3%A9tion_de_Villeneuve" title="Jérôme Pétion de Villeneuve">Pétion</a>, <a href="/wiki/Jean-Marie_Roland_de_la_Plati%C3%A8re" class="mw-redirect" title="Jean-Marie Roland de la Platière">Roland</a> ou plus tard <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Buzot" title="François Buzot">Buzot</a>. </p><p>Les <a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">Montagnards</a> qui siègent sur les bancs les plus hauts —&#160;d’où leur nom&#160;— s’identifient aux <a href="/wiki/Club_des_Jacobins" class="mw-redirect" title="Club des Jacobins">Jacobins</a>&#160;; leur électorat est essentiellement parisien et se situe chez les artisans ruraux et les petits exploitants. Ces défenseurs de la cause populaire sont, comme les girondins, des bourgeois provinciaux qui se méfient des extrêmes<sup id="cite_ref-162" class="reference"><a href="#cite_note-162"><span class="cite_crochet">[</span>136<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ayant compris que pour vaincre, la Révolution ne pouvait se passer du concours du peuple, ils réussissent à gagner à leur cause ce <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a> populaire, fait d’ouvriers, d’artisans, de boutiquiers<sup id="cite_ref-164" class="reference"><a href="#cite_note-164"><span class="cite_crochet">[</span>Note 27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et sont prêts à prendre des mesures d'exception pour sauver la Patrie. Leurs chefs sont, entre autres, <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a>, <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Danton</a>, <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a> ou <a href="/wiki/Louis_Antoine_de_Saint-Just" title="Louis Antoine de Saint-Just">Saint-Just</a>. </p><p>Au centre, siège une majorité de députés, les «&#160;indépendants&#160;» — appelés aussi le <a href="/wiki/Marais_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" class="mw-redirect" title="Marais (Révolution française)">Marais</a> ou la Plaine —, qui, bien qu'attachés à la Révolution, ne possèdent pas d'hommes marquants et dont les opinions sont fluctuantes<sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165"><span class="cite_crochet">[</span>138<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Tantôt, ils soutiennent les girondins pour défendre la propriété et la liberté, tantôt, les montagnards, quand il s’agit de secourir la nation. Mais il n'est pas possible d'établir un relevé précis pour définir tous ces groupes avec clarté, parce qu'aucun d'eux ne possède de lignes politiques limpides et qu'ils demeurent très instables<sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166"><span class="cite_crochet">[</span>139<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Valmy_Battle_painting.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Valmy_Battle_painting.jpg/220px-Valmy_Battle_painting.jpg" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Valmy_Battle_painting.jpg/330px-Valmy_Battle_painting.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Valmy_Battle_painting.jpg/440px-Valmy_Battle_painting.jpg 2x" data-file-width="6926" data-file-height="4226" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Bataille_de_Valmy" title="Bataille de Valmy">Bataille de Valmy</a>, le <time class="nowrap" datetime="1792-09-20" data-sort-value="1792-09-20">20 septembre 1792</time>.<br /> Peinture d'<a href="/wiki/Horace_Vernet" title="Horace Vernet">Horace Vernet</a>, 1826.</center></figcaption></figure> <p>Le <time class="nowrap" datetime="1792-09-20" data-sort-value="1792-09-20">20 septembre 1792</time>, la <a href="/wiki/Bataille_de_Valmy" title="Bataille de Valmy">victoire de Valmy</a> sur les Prussiens par l’armée française, commandée par le <a href="/wiki/Liste_des_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_la_R%C3%A9volution_et_du_Premier_Empire" title="Liste des généraux de la Révolution et du Premier Empire">général</a> <a href="/wiki/Charles_Fran%C3%A7ois_Dumouriez" title="Charles François Dumouriez">Dumouriez</a>, arrête l’invasion. Le 8 octobre, ce dernier pénètre en <a href="/wiki/Belgique" title="Belgique">Belgique</a> pour obliger les Autrichiens à lever le siège de <a href="/wiki/Lille" title="Lille">Lille</a> et les refouler hors des frontières<sup id="cite_ref-Dupuy34_167-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dupuy34-167"><span class="cite_crochet">[</span>140<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le général <a href="/wiki/Adam_Philippe_de_Custine" title="Adam Philippe de Custine">Custine</a> s’empare de <a href="/wiki/Spire_(ville)" title="Spire (ville)">Spire</a> (30 septembre), de <a href="/wiki/Worms_(Allemagne)" title="Worms (Allemagne)">Worms</a> (5 octobre), puis de <a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Mayence_(1792)" title="Siège de Mayence (1792)">Mayence</a> et de <a href="/wiki/Francfort" class="mw-redirect" title="Francfort">Francfort</a> (les 21 et 22 octobre), ce qui lui permet de tenir la rive gauche du <a href="/wiki/Rhin" title="Rhin">Rhin</a> alors que Dumouriez, en remportant la victoire décisive de <a href="/wiki/Bataille_de_Jemmapes" class="mw-redirect" title="Bataille de Jemmapes">Jemmapes</a> le <time class="nowrap" datetime="1792-11-06" data-sort-value="1792-11-06">6 novembre 1792</time>, se rend maître de la Belgique. À cette période les troupes françaises occupent aussi la <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Savoie" title="Duché de Savoie">Savoie</a>, possession de la <a href="/wiki/Maison_de_Savoie" title="Maison de Savoie">maison de Savoie</a><sup id="cite_ref-168" class="reference"><a href="#cite_note-168"><span class="cite_crochet">[</span>Note 28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Partout les Français propagent leur idéal révolutionnaire et on commence à parler des frontières naturelles&#160;; mais ce sont surtout les rapports de force militaire et diplomatique qui se trouvent modifiés<sup id="cite_ref-Dupuy34_167-1" class="reference"><a href="#cite_note-Dupuy34-167"><span class="cite_crochet">[</span>140<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Avant de se séparer, le <time class="nowrap" datetime="1792-09-20" data-sort-value="1792-09-20">20 septembre 1792</time>, l’<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">Assemblée législative</a> décide de laïciser l'<a href="/wiki/%C3%89tat_civil" title="État civil">état civil</a> — qui devra désormais être tenu par les <a href="/wiki/Commune_(France)" title="Commune (France)">communes</a> — d’autoriser le <a href="/wiki/Divorce" title="Divorce">divorce</a> et décrète le renouvellement complet de la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1792)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1792)">Commune insurrectionnelle de Paris</a>. Le lendemain, 21 septembre, la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a> tient officiellement sa première séance&#160;: disposant provisoirement des pouvoirs législatif et exécutif, celle-ci proclame d’emblée l'<a href="/wiki/Proclamation_de_l%27abolition_de_la_royaut%C3%A9" title="Proclamation de l&#39;abolition de la royauté">abolition de la royauté</a>, l'avènement de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a> en France et décide que la nouvelle <a href="/wiki/Constitution" title="Constitution">constitution</a> sera ratifiée au <a href="/wiki/Suffrage_universel" title="Suffrage universel">suffrage universel</a>. Le lendemain, elle décrète qu’à partir de cette date, tous les actes publics devront débuter de <a href="/wiki/Calendrier_r%C3%A9publicain" title="Calendrier républicain">l’an I de la République</a><sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169"><span class="cite_crochet">[</span>141<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: pour la France, c’est le début d'une ère nouvelle. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Première_République"><span id="Premi.C3.A8re_R.C3.A9publique"></span>Première République</h2></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_fran%C3%A7aise" class="mw-redirect" title="Première République française">Première République française</a>.</div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Girondins_et_montagnards">Girondins et montagnards</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Procès_et_mort_du_roi"><span id="Proc.C3.A8s_et_mort_du_roi"></span>Procès et mort du roi</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Proc%C3%A8s_de_Louis_XVI" title="Procès de Louis XVI">Procès de Louis XVI</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Plaidoyer_de_Louis_XVI_%C3%A0_la_Convention_nationale.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Plaidoyer_de_Louis_XVI_%C3%A0_la_Convention_nationale.jpg/220px-Plaidoyer_de_Louis_XVI_%C3%A0_la_Convention_nationale.jpg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Plaidoyer_de_Louis_XVI_%C3%A0_la_Convention_nationale.jpg/330px-Plaidoyer_de_Louis_XVI_%C3%A0_la_Convention_nationale.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Plaidoyer_de_Louis_XVI_%C3%A0_la_Convention_nationale.jpg/440px-Plaidoyer_de_Louis_XVI_%C3%A0_la_Convention_nationale.jpg 2x" data-file-width="4003" data-file-height="2987" /></a><figcaption><a href="/wiki/Proc%C3%A8s_de_Louis_XVI" title="Procès de Louis XVI">Procès de Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> à la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a>, le <time class="nowrap" datetime="1792-12-26" data-sort-value="1792-12-26">26 décembre 1792</time>.<br /> Gravure, Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, vers 1793.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Ex%C3%A9cution_de_Louis_Capet,_le_21_janvier_1793.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Ex%C3%A9cution_de_Louis_Capet%2C_le_21_janvier_1793.jpg/220px-Ex%C3%A9cution_de_Louis_Capet%2C_le_21_janvier_1793.jpg" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Ex%C3%A9cution_de_Louis_Capet%2C_le_21_janvier_1793.jpg/330px-Ex%C3%A9cution_de_Louis_Capet%2C_le_21_janvier_1793.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Ex%C3%A9cution_de_Louis_Capet%2C_le_21_janvier_1793.jpg/440px-Ex%C3%A9cution_de_Louis_Capet%2C_le_21_janvier_1793.jpg 2x" data-file-width="2552" data-file-height="1885" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ex%C3%A9cution_de_Louis_XVI" title="Exécution de Louis XVI">Exécution de Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a>, le <time class="nowrap" datetime="1793-01-21" data-sort-value="1793-01-21">21 janvier 1793</time>.<br /> Gravure, Paris, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>, 1793.</figcaption></figure> <p>Après le <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_10_ao%C3%BBt_1792" title="Journée du 10 août 1792"><time class="nowrap" datetime="08-10" data-sort-value="08-10">10 août</time></a>, puis l'<a href="/wiki/Proclamation_de_l%27abolition_de_la_royaut%C3%A9" title="Proclamation de l&#39;abolition de la royauté">abolition de la monarchie</a>, le sort du roi déchu, prisonnier au <a href="/wiki/Tour_du_Temple" title="Tour du Temple">Temple</a><sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170"><span class="cite_crochet">[</span>142<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, est en question. À cette période, la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a> est dominée par les <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a>, car la plupart des élus du Centre leur sont favorables&#160;; ils sont ainsi majoritaires au <a href="/wiki/Conseil_ex%C3%A9cutif_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Conseil exécutif (Révolution française)">conseil exécutif</a><sup id="cite_ref-Lefebvre1930p127_171-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lefebvre1930p127-171"><span class="cite_crochet">[</span>143<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L’ouverture prochaine du <a href="/wiki/Proc%C3%A8s_de_Louis_XVI" title="Procès de Louis XVI">procès du roi</a> les divise. Dès lors, ils cherchent à en retarder le jugement qu’ils trouvent inopportun<sup id="cite_ref-172" class="reference"><a href="#cite_note-172"><span class="cite_crochet">[</span>144<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, alors que les <a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">montagnards</a>, plus radicaux, veulent une rupture définitive avec l’ancien régime pour asseoir la République<sup id="cite_ref-173" class="reference"><a href="#cite_note-173"><span class="cite_crochet">[</span>145<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais, déjouant tous les calculs, la découverte — le <time class="nowrap" datetime="1792-11-20" data-sort-value="1792-11-20">20 novembre 1792</time>, aux Tuileries, dans «&#160;l'<a href="/wiki/Armoire_de_fer" title="Armoire de fer">armoire de fer</a>&#160;» — de documents accablants pour le roi rend le procès inévitable&#160;: dès lors, ne pas statuer sur son sort pourrait provoquer une nouvelle flambée révolutionnaire. Malgré le principe de la <a href="/wiki/S%C3%A9paration_des_pouvoirs" title="Séparation des pouvoirs">séparation des pouvoirs</a>, c’est la Convention qui va juger le roi. C'est ainsi que le procès qui commence le 11 décembre 1792 marque le début d’une lutte à mort entre girondins et montagnards pour le contrôle de l’Assemblée et de la Révolution<sup id="cite_ref-Martin145_174-0" class="reference"><a href="#cite_note-Martin145-174"><span class="cite_crochet">[</span>146<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le roi<sup id="cite_ref-175" class="reference"><a href="#cite_note-175"><span class="cite_crochet">[</span>Note 29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> est pris au dépourvu par la découverte de l’<a href="/wiki/Armoire_de_fer" title="Armoire de fer">armoire de fer</a> et de ses papiers compromettants&#160;; il se défend mal et nie même l’évidence<sup id="cite_ref-176" class="reference"><a href="#cite_note-176"><span class="cite_crochet">[</span>147<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cependant, dans ce procès, les fautes du roi, même prouvées, comptent peu devant l’utilisation politique de la sanction<sup id="cite_ref-Martin145_174-1" class="reference"><a href="#cite_note-Martin145-174"><span class="cite_crochet">[</span>146<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, alors même que <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a> a arraché à l’Assemblée «&#160;que la mort du tyran&#160;» soit votée par appel nominal, à haute voix, des députés sous les yeux de la population<sup id="cite_ref-177" class="reference"><a href="#cite_note-177"><span class="cite_crochet">[</span>148<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ainsi, le <a href="/wiki/R%C3%A9gicide" title="Régicide">régicide</a> va devenir une preuve de la sincérité républicaine<sup id="cite_ref-178" class="reference"><a href="#cite_note-178"><span class="cite_crochet">[</span>149<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le 15 janvier, à l'issue des débats, le roi est reconnu coupable à une écrasante majorité, 693 voix contre 13, et le 17 janvier, il est condamné à mort par une majorité plus étroite, 387 voix contre 334<sup id="cite_ref-179" class="reference"><a href="#cite_note-179"><span class="cite_crochet">[</span>150<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Louis-Philippe_d%27Orl%C3%A9ans_(1747-1793)" title="Louis-Philippe d&#39;Orléans (1747-1793)">Philippe-Égalité</a>, duc d'Orléans et cousin du roi, va lui aussi voter la mort, marquant ainsi le point de départ de la lutte entre <a href="/wiki/Orl%C3%A9anisme" title="Orléanisme">orléanistes</a> et <a href="/wiki/L%C3%A9gitimisme" title="Légitimisme">légitimistes</a> qui prendra place le siècle suivant. Le 20 janvier, le sursis et l'appel au peuple demandés par les girondins sont repoussés et le <time class="nowrap" datetime="1793-01-21" data-sort-value="1793-01-21">21 janvier 1793</time>, <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> est <a href="/wiki/Guillotine" title="Guillotine">guillotiné</a> <a href="/wiki/Place_de_la_Concorde" title="Place de la Concorde">place de la Révolution</a>. </p><p><a href="/wiki/Ex%C3%A9cution_de_Louis_XVI" title="Exécution de Louis XVI">Son exécution</a> fait une impression profonde dans la population française et frappe de stupeur les souverains d'<a href="/wiki/Europe" title="Europe">Europe</a><sup id="cite_ref-180" class="reference"><a href="#cite_note-180"><span class="cite_crochet">[</span>151<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: elle est aussi un défi à l'Europe monarchique. La déclaration de guerre à la <a href="/wiki/Grande-Bretagne" title="Grande-Bretagne">Grande-Bretagne</a> et aux <a href="/wiki/Provinces-Unies" title="Provinces-Unies">Provinces-Unies</a>, le <abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> février 1793, entraîne la formation de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_Coalition" class="mw-redirect" title="Première Coalition">Première Coalition</a> des puissances européennes contre la France révolutionnaire. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Vendée"><span id="Vend.C3.A9e"></span>Vendée</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">Guerre de Vendée</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:%C3%89meute_en_Vend%C3%A9e_-_%C3%89variste_Carpentier.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/%C3%89meute_en_Vend%C3%A9e_-_%C3%89variste_Carpentier.jpg/290px-%C3%89meute_en_Vend%C3%A9e_-_%C3%89variste_Carpentier.jpg" decoding="async" width="290" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/%C3%89meute_en_Vend%C3%A9e_-_%C3%89variste_Carpentier.jpg/435px-%C3%89meute_en_Vend%C3%A9e_-_%C3%89variste_Carpentier.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/%C3%89meute_en_Vend%C3%A9e_-_%C3%89variste_Carpentier.jpg/580px-%C3%89meute_en_Vend%C3%A9e_-_%C3%89variste_Carpentier.jpg 2x" data-file-width="1254" data-file-height="889" /></a><figcaption><i>Émeute en Vendée</i>.<br /> Huile sur toile d'<a href="/wiki/%C3%89variste_Carpentier" title="Évariste Carpentier">Évariste Carpentier</a>, <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, mairie de <a href="/wiki/Kuurne" title="Kuurne">Kuurne</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Louis_de_Lescure1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Louis_de_Lescure1.jpg/170px-Louis_de_Lescure1.jpg" decoding="async" width="170" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Louis_de_Lescure1.jpg/255px-Louis_de_Lescure1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Louis_de_Lescure1.jpg/340px-Louis_de_Lescure1.jpg 2x" data-file-width="793" data-file-height="1186" /></a><figcaption>Portrait posthume du <a href="/wiki/Louis_de_Salgues_de_Lescure" title="Louis de Salgues de Lescure">marquis de Lescure</a>, général vendéen.<br /> Huile sur toile de <a href="/wiki/Robert_Lef%C3%A8vre" title="Robert Lefèvre">Lefèvre</a>, 1818, <a href="/wiki/Cholet" title="Cholet">Cholet</a>, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_d%27art_et_d%27histoire_(Cholet)" class="mw-redirect" title="Musée d&#39;art et d&#39;histoire (Cholet)">Musée d'art et d'histoire</a>.</figcaption></figure> <p>Pour faire face et remplacer les volontaires de 1792, qui ont légalement quitté l’armée, la Convention décrète une levée de 300&#160;000&#160;hommes le 24 février. Cette levée doit se faire par <a href="/wiki/Tirage_au_sort" title="Tirage au sort">tirage au sort</a>, ce qui spontanément provoque une vaste protestation<sup id="cite_ref-181" class="reference"><a href="#cite_note-181"><span class="cite_crochet">[</span>Note 30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> dans tout le pays<sup id="cite_ref-182" class="reference"><a href="#cite_note-182"><span class="cite_crochet">[</span>152<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et particulièrement au sein de la paysannerie, en <a href="/wiki/Alsace" title="Alsace">Alsace</a>, en <a href="/wiki/Bretagne" title="Bretagne">Bretagne</a>, dans tout le <a href="/wiki/Massif_central" title="Massif central">Massif central</a> et les <a href="/wiki/Pyr%C3%A9n%C3%A9es" title="Pyrénées">Pyrénées</a>. Dans la plupart de ces régions, les soulèvements armés retombent, ou sont vite étouffés, mais en <a href="/wiki/Anjou" title="Anjou">Anjou</a> et dans le <a href="/wiki/Poitou" title="Poitou">Poitou</a>, la rébellion s’organise et prend de l’ampleur<sup id="cite_ref-183" class="reference"><a href="#cite_note-183"><span class="cite_crochet">[</span>153<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'insurrection vendéenne, qui débute à <a href="/wiki/Cholet" title="Cholet">Cholet</a> le <time class="nowrap" datetime="1793-03-03" data-sort-value="1793-03-03">3 mars 1793</time>, est la manifestation intérieure la plus grave que rencontre la Révolution. Le nombre des victimes varie, suivant les historiens, de 117&#160;000 à plus de 250&#160;000. </p><p>Son déclenchement est directement lié à l’effort de guerre décidé à l’Assemblée par le décret du 24 février<sup id="cite_ref-184" class="reference"><a href="#cite_note-184"><span class="cite_crochet">[</span>154<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les causes en sont toutefois plus complexes. Dans un premier temps, les Vendéens avaient rédigé des <a href="/wiki/Cahier_de_dol%C3%A9ances" title="Cahier de doléances">cahiers de doléances</a> et avaient accueilli favorablement les événements de 1789. Mais au cours des années qui ont suivi, les frustrations se sont accumulées. En effet, les paysans vendéens ne profitent pas de la vente des biens nationaux, et sont profondément blessés dans leurs convictions par la tournure <a href="/wiki/Anticl%C3%A9ricalisme" title="Anticléricalisme">anticléricale</a> que prend la Révolution, en particulier après la <a href="/wiki/Constitution_civile_du_clerg%C3%A9" title="Constitution civile du clergé">Constitution civile du clergé</a>. L'exécution de Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> ne sera pas comprise par une population assez proche de la petite noblesse locale. Aussi, lorsqu'arrivent les représentants chargés du tirage au sort, les jeunes gens refusent d'aller se battre loin de leurs villages pour un régime qui heurte leurs convictions et dont ils se sentent délaissés. C'est l'insurrection. </p><p>Cette insurrection prend très vite de l’importance quand la <a href="/wiki/Vend%C3%A9e_(d%C3%A9partement)" title="Vendée (département)">Vendée</a> se soulève d’un bloc<sup id="cite_ref-Lefebvre1930p203_185-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lefebvre1930p203-185"><span class="cite_crochet">[</span>155<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Pour tenter d’arrêter ces émeutes, la Convention vote, le <time class="nowrap" datetime="1793-03-19" data-sort-value="1793-03-19">19 mars 1793</time>, une loi d'exception&#160;: tous les insurgés pris les armes à la main ou convaincus d’avoir participé aux attroupements seront exécutés<sup id="cite_ref-186" class="reference"><a href="#cite_note-186"><span class="cite_crochet">[</span>156<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À la Convention, les insurgés sont très vite traités de «&#160;brigands&#160;», et Paris donne le nom de «&#160;<a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">guerre de Vendée</a>&#160;» à leurs soulèvements<sup id="cite_ref-187" class="reference"><a href="#cite_note-187"><span class="cite_crochet">[</span>157<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Pour réprimer les ennemis de l’intérieur et de l’extérieur, la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a> crée le <a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">Tribunal révolutionnaire</a> le 10 mars et, pour mener à bien cette politique, le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_d%C3%A9fense_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de défense générale">Comité de défense générale</a> est transformé en <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a> le 6 avril<sup id="cite_ref-188" class="reference"><a href="#cite_note-188"><span class="cite_crochet">[</span>158<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Fin_des_girondins">Fin des girondins</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793">Journées du 31 mai et du 2 juin 1793</a>.</div></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Journ%C3%A9e_du_2_juin_1793.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Journ%C3%A9e_du_2_juin_1793.jpg/200px-Journ%C3%A9e_du_2_juin_1793.jpg" decoding="async" width="200" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Journ%C3%A9e_du_2_juin_1793.jpg/300px-Journ%C3%A9e_du_2_juin_1793.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Journ%C3%A9e_du_2_juin_1793.jpg/400px-Journ%C3%A9e_du_2_juin_1793.jpg 2x" data-file-width="1453" data-file-height="1124" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793">Journée du <time class="nowrap" datetime="1793-06-02" data-sort-value="1793-06-02">2 juin 1793</time></a>.<br /> <a href="/wiki/Estampe" title="Estampe">Estampe</a> de <a href="/wiki/Pierre-Gabriel_Berthault" title="Pierre-Gabriel Berthault">Pierre-Gabriel Berthault</a> représentant la <a href="/wiki/Garde_nationale_fran%C3%A7aise_sous_la_R%C3%A9volution_(1789-1799)" class="mw-redirect" title="Garde nationale française sous la Révolution (1789-1799)">Garde nationale</a> devant la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a><br /> (<a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>).</center></figcaption></figure> <p>Les mois qui suivent l’avènement de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a> résonnent des affrontements entre <a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">montagnards</a> et <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a>. Les divergences apparues au printemps de 1792 sur les <a href="/wiki/D%C3%A9claration_de_guerre_de_la_France_%C3%A0_l%27Autriche_(1792)" class="mw-redirect" title="Déclaration de guerre de la France à l&#39;Autriche (1792)">nécessités de la guerre</a> ont laissé des traces. C'est ainsi que le <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_10_ao%C3%BBt_1792" title="Journée du 10 août 1792"><time class="nowrap" datetime="1792-08-10" data-sort-value="1792-08-10">10 août 1792</time></a>, après la victoire de la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1792)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1792)">Commune insurrectionnelle</a> et des <a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">sans-culottes</a>, les rivalités entre les deux groupes apparaissent très vite comme un conflit de classe<sup id="cite_ref-189" class="reference"><a href="#cite_note-189"><span class="cite_crochet">[</span>159<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: c’est donc deux façons de concevoir le contenu à donner à la République qui provoque l’affrontement, même si ces différences politiques ne sont pas propres au seul camp des girondins et reflètent aussi l’état d’esprit de la province<sup id="cite_ref-Bertaud2004p179_190-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p179-190"><span class="cite_crochet">[</span>160<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Quoi qu'il en soit, la Gironde disparaît de la scène de la Révolution à la suite de ses incohérences politiques et principalement, pour avoir voulu la guerre sans s’être donné les moyens de la mener, pour avoir tenté de sauver la monarchie, pour avoir, au nom du libéralisme, renforcé la crise sans trouver les solutions pour y remédier ou encore, pour avoir relancé le mouvement révolutionnaire et avoir ensuite cherché à freiner son élan<sup id="cite_ref-191" class="reference"><a href="#cite_note-191"><span class="cite_crochet">[</span>161<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793">journées révolutionnaires des <time class="nowrap" datetime="05-31" data-sort-value="05-31">31 mai</time> et <time class="nowrap" datetime="1793-06-02" data-sort-value="1793-06-02">2 juin 1793</time></a>, avec l’arrestation des principaux chefs girondins, mettent fin à leur prépondérance politique. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="La_République_en_danger_(1793)"><span id="La_R.C3.A9publique_en_danger_.281793.29"></span>La République en danger (1793)</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/220px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg" decoding="async" width="220" height="285" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/330px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/440px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg 2x" data-file-width="5240" data-file-height="6790" /></a><figcaption>La <a href="/wiki/Libert%C3%A9,_%C3%89galit%C3%A9,_Fraternit%C3%A9" title="Liberté, Égalité, Fraternité">devise républicaine</a> dans une couronne de chêne et de drapeaux tricolores, appuyée sur un <a href="/wiki/Faisceau_de_licteur" title="Faisceau de licteur">faisceau de licteur</a> et surmontée d'un <a href="/wiki/Bonnet_phrygien" title="Bonnet phrygien">bonnet phrygien</a>. Au premier plan, un coq gaulois, un canon et un <a href="/wiki/Obusier" title="Obusier">obusier</a>. Estampe anonyme, Paris, BnF, 1793.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Death_of_Marat_by_David.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Death_of_Marat_by_David.jpg/170px-Death_of_Marat_by_David.jpg" decoding="async" width="170" height="219" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Death_of_Marat_by_David.jpg/255px-Death_of_Marat_by_David.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Death_of_Marat_by_David.jpg/340px-Death_of_Marat_by_David.jpg 2x" data-file-width="4045" data-file-height="5205" /></a><figcaption><i>L'assassinat de <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a></i>, par <a href="/wiki/Jacques-Louis_David" title="Jacques-Louis David">David</a>, 1793.</figcaption></figure> <p>L’<a href="/wiki/Ex%C3%A9cution_de_Louis_XVI" title="Exécution de Louis XVI">exécution du roi</a> le <time class="nowrap" datetime="1793-01-21" data-sort-value="1793-01-21">21 janvier 1793</time>, la politique de conquête et d’annexion de la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a>, l’agitation des révolutionnaires dans divers pays d’Europe ainsi que les <a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">révoltes vendéennes</a> puis «&#160;<a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ralisme_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Fédéralisme (Révolution française)">fédéralistes</a>&#160;»<sup id="cite_ref-192" class="reference"><a href="#cite_note-192"><span class="cite_crochet">[</span>Note 31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, font rebondir la guerre à l’extérieur<sup id="cite_ref-193" class="reference"><a href="#cite_note-193"><span class="cite_crochet">[</span>162<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et la provoquent à l’intérieur, plaçant la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a> dans une situation mortelle. Avec la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_Coalition" class="mw-redirect" title="Première Coalition">Première Coalition</a>, c’est toute l’Europe absolutiste qui s’est liguée contre la France<sup id="cite_ref-194" class="reference"><a href="#cite_note-194"><span class="cite_crochet">[</span>Note 32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Au printemps, avec l’offensive des coalisés, toutes les conquêtes qui ont suivi la <a href="/wiki/Bataille_de_Valmy" title="Bataille de Valmy">victoire de Valmy</a> sont perdues et la République se retrouve dans une situation militaire pire qu’en 1792&#160;: très vite, les frontières sont franchies par les <a href="/wiki/Empire_d%27Autriche" title="Empire d&#39;Autriche">Autrichiens</a>, les <a href="/wiki/Royaume_de_Prusse" title="Royaume de Prusse">Prussiens</a>, et les <a href="/wiki/Grande-Bretagne_(royaume)" title="Grande-Bretagne (royaume)">Anglais</a> au nord et à l'est, les <a href="/wiki/Espagne" title="Espagne">Espagnols</a> au sud-ouest, les <a href="/wiki/Royaume_de_Sardaigne_(1720-1861)" title="Royaume de Sardaigne (1720-1861)">Piémontais</a> au sud-est. À l’intérieur, l'insurrection vendéenne, devenue royaliste après sa reprise en main par les nobles<sup id="cite_ref-195" class="reference"><a href="#cite_note-195"><span class="cite_crochet">[</span>Note 33<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, a pris de l’ampleur et s'étend sur plusieurs <a href="/wiki/D%C3%A9partement_fran%C3%A7ais" title="Département français">départements</a> de l'Ouest de la France&#160;; <a href="/wiki/Saumur" title="Saumur">Saumur</a> et <a href="/wiki/Angers" title="Angers">Angers</a> tombent (9 et <time class="nowrap" datetime="1793-06-18" data-sort-value="1793-06-18">18 juin 1793</time>), mais <a href="/wiki/Nantes" title="Nantes">Nantes</a> résiste (28 juin). Des révoltes royalistes se développent également en <a href="/wiki/Loz%C3%A8re_(d%C3%A9partement)" title="Lozère (département)">Lozère</a> et dans la vallée du <a href="/wiki/Rh%C3%B4ne_(d%C3%A9partement)" title="Rhône (département)">Rhône</a><sup id="cite_ref-196" class="reference"><a href="#cite_note-196"><span class="cite_crochet">[</span>Note 34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La Convention prescrit alors, par décrets des 26 février et <time class="nowrap" datetime="1793-08-12" data-sort-value="1793-08-12">12 août 1793</time>, l'<a href="/wiki/Amalgame_militaire" title="Amalgame militaire">amalgame</a> des deux armées françaises composées des <a href="/wiki/R%C3%A9giments_fran%C3%A7ais_d%27Ancien_R%C3%A9gime" class="mw-redirect" title="Régiments français d&#39;Ancien Régime">régiments d'Ancien Régime</a> et des <a href="/wiki/Bataillons_de_volontaires_nationaux" class="mw-redirect" title="Bataillons de volontaires nationaux">bataillons de volontaires nationaux</a> et que ces corps prendraient à l'avenir le nom de <a href="/wiki/Demi-brigades" class="mw-redirect" title="Demi-brigades">demi-brigades</a>. </p><p>Après le <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793">coup de force</a> qui met fin à l’hégémonie girondine<sup id="cite_ref-197" class="reference"><a href="#cite_note-197"><span class="cite_crochet">[</span>Note 35<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, les <a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">montagnards</a> se retrouvent seuls au pouvoir et dominent la Convention&#160;: avec les <a href="/wiki/Club_des_jacobins" title="Club des jacobins">jacobins</a> ils ont désormais la charge de conduire la guerre<sup id="cite_ref-Bertaud2004p200_198-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p200-198"><span class="cite_crochet">[</span>163<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et de régler les problèmes politiques et sociaux engendrés par les circonstances. Après l'<a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793">insurrection du <time class="nowrap" datetime="06-02" data-sort-value="06-02">2 juin</time> des sections parisiennes</a> contre l’<a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Assemblée</a>, les députés <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a> qui ont pu échapper à la répression parisienne appellent à la révolte contre Paris et sont soutenus par les autorités départementales dans de nombreuses régions de France<sup id="cite_ref-199" class="reference"><a href="#cite_note-199"><span class="cite_crochet">[</span>164<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L’assassinat de <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Jean-Paul Marat</a> le 13 juillet par <a href="/wiki/Charlotte_Corday" title="Charlotte Corday">Charlotte Corday</a>, une jeune Normande, augmente les tensions politiques. La situation explique la radicalisation des mesures admises entre juin et septembre 1793<sup id="cite_ref-200" class="reference"><a href="#cite_note-200"><span class="cite_crochet">[</span>165<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="1793-06-24" data-sort-value="1793-06-24">24 juin 1793</time>, la Convention adopte une <a href="/wiki/Constitution" title="Constitution">constitution</a> très démocratique et décentralisée, ratifiée par <a href="/wiki/R%C3%A9f%C3%A9rendum" title="Référendum">référendum</a><sup id="cite_ref-201" class="reference"><a href="#cite_note-201"><span class="cite_crochet">[</span>Note 36<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, la <a href="/wiki/Constitution_de_1793" class="mw-redirect" title="Constitution de 1793">Constitution de l'an I</a>. Le nouveau texte cherche à établir une véritable souveraineté populaire grâce à des élections fréquentes au suffrage universel, accorde aux citoyens la possibilité d'intervenir dans le processus législatif et reconnaît le droit à l’insurrection<sup id="cite_ref-202" class="reference"><a href="#cite_note-202"><span class="cite_crochet">[</span>Note 37<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> (ce qui légitime après coup les journées du <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_10_ao%C3%BBt_1792" title="Journée du 10 août 1792"><time class="nowrap" datetime="08-10" data-sort-value="08-10">10 août</time></a> et du <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793"><time class="nowrap" datetime="06-02" data-sort-value="06-02">2 juin</time></a>)<sup id="cite_ref-203" class="reference"><a href="#cite_note-203"><span class="cite_crochet">[</span>166<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais cette constitution n'entrera jamais en vigueur, car la Convention suspend son application le <time class="nowrap" datetime="1793-08-10" data-sort-value="1793-08-10">10 août 1793</time><sup id="cite_ref-204" class="reference"><a href="#cite_note-204"><span class="cite_crochet">[</span>167<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Louis_Antoine_de_Saint-Just" title="Louis Antoine de Saint-Just">Saint-Just</a> justifie cette décision en expliquant que <span class="citation">«&#160;dans les circonstances où se trouve la République, la constitution ne peut être établie, on l'immolerait par elle-même. Elle deviendrait la garantie des attentats contre la liberté, parce qu'elle manquerait de la volonté nécessaire pour les réprimer&#160;»</span>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Lettre_autographe_adress%C3%A9e_par_le_Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale_au_Comit%C3%A9_de_salut_public_-_Archives_Nationales_-_AE-I-2-20_-_(1).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Lettre_autographe_adress%C3%A9e_par_le_Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale_au_Comit%C3%A9_de_salut_public_-_Archives_Nationales_-_AE-I-2-20_-_%281%29.jpg/170px-Lettre_autographe_adress%C3%A9e_par_le_Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale_au_Comit%C3%A9_de_salut_public_-_Archives_Nationales_-_AE-I-2-20_-_%281%29.jpg" decoding="async" width="170" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Lettre_autographe_adress%C3%A9e_par_le_Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale_au_Comit%C3%A9_de_salut_public_-_Archives_Nationales_-_AE-I-2-20_-_%281%29.jpg/255px-Lettre_autographe_adress%C3%A9e_par_le_Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale_au_Comit%C3%A9_de_salut_public_-_Archives_Nationales_-_AE-I-2-20_-_%281%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Lettre_autographe_adress%C3%A9e_par_le_Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale_au_Comit%C3%A9_de_salut_public_-_Archives_Nationales_-_AE-I-2-20_-_%281%29.jpg/340px-Lettre_autographe_adress%C3%A9e_par_le_Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale_au_Comit%C3%A9_de_salut_public_-_Archives_Nationales_-_AE-I-2-20_-_%281%29.jpg 2x" data-file-width="894" data-file-height="1148" /></a><figcaption><center>Lettre autographe adressée par le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de sûreté générale">Comité de sûreté générale</a> au <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a>, signalant la présence suspecte de <span class="citation">«&#160;cinq paquets de lettres adressées à l'étranger&#160;»</span>, <time class="nowrap" datetime="1794-01-27" data-sort-value="1794-01-27">27 janvier 1794</time> (<a href="/wiki/Archives_nationales_de_France" title="Archives nationales de France">Archives nationales de France</a>).</center></figcaption></figure> <p>Principal organe de gouvernement, le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a> est créé le <time class="nowrap" datetime="1793-04-06" data-sort-value="1793-04-06">6 avril 1793</time> en remplacement du <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_d%C3%A9fense_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de défense générale">Comité de défense générale</a>. La nouvelle instance est composée de neuf membres élus, issus de l’Assemblée, parmi lesquels figurent <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Danton</a> et <a href="/wiki/Bertrand_Bar%C3%A8re_de_Vieuzac" class="mw-redirect" title="Bertrand Barère de Vieuzac">Barère</a>. Le 10 juillet suivant, une crise interne et la gravité des évènements imposent son renouvellement&#160;: Danton, jugé trop modéré, est écarté&#160;; le 27 juillet, le Comité est complété avec la nomination de <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a> et les 14 août et <time class="nowrap" datetime="1793-09-06" data-sort-value="1793-09-06">6 septembre 1793</time><sup id="cite_ref-205" class="reference"><a href="#cite_note-205"><span class="cite_crochet">[</span>Note 38<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, par les autres membres. Le «&#160;Grand Comité de l'an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>&#160;», qui doit gouverner la France jusqu’à la victoire, est né<sup id="cite_ref-206" class="reference"><a href="#cite_note-206"><span class="cite_crochet">[</span>Note 39<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: il est créé pour agir et pour vaincre. Ses membres, au nombre de douze, sont réélus tous les mois par la Convention&#160;; il a l'initiative des lois, le pouvoir exécutif, nomme les fonctionnaires et centralise le pouvoir&#160;; il est dominé par la personnalité de Robespierre, qui impose la politique du Comité à la Convention et aux jacobins. Chaque membre du Comité se spécialise dans un domaine particulier, comme <a href="/wiki/Lazare_Nicolas_Marguerite_Carnot" class="mw-redirect" title="Lazare Nicolas Marguerite Carnot">Carnot</a> aux armées<sup id="cite_ref-207" class="reference"><a href="#cite_note-207"><span class="cite_crochet">[</span>168<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de sûreté générale">Comité de sûreté générale</a> est le second comité de gouvernement. Il est créé le <time class="nowrap" datetime="1792-10-02" data-sort-value="1792-10-02">2 octobre 1792</time>, et renouvelé le <time class="nowrap" datetime="1793-09-12" data-sort-value="1793-09-12">12 septembre 1793</time>. Les douze députés qui le composent, tous montagnards, sont aussi issus de la Convention. Parmi eux, <a href="/wiki/Marc-Guillaume-Alexis_Vadier" title="Marc-Guillaume-Alexis Vadier">Vadier</a>, <a href="/wiki/Jean_Pierre_Andr%C3%A9_Amar" title="Jean Pierre André Amar">Amar</a> ou <a href="/wiki/Jean-Henri_Voulland" title="Jean-Henri Voulland">Voulland</a><sup id="cite_ref-208" class="reference"><a href="#cite_note-208"><span class="cite_crochet">[</span>169<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> s’y montrent inexorables. Le pouvoir du Comité est considérable&#160;: il dispose de droits particuliers sur les enquêtes, sur les arrestations, sur les prisons, ainsi que sur la justice révolutionnaire<sup id="cite_ref-209" class="reference"><a href="#cite_note-209"><span class="cite_crochet">[</span>170<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Son autorité repose sur la <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a> qu’il cherche à étendre et à perpétuer<sup id="cite_ref-Lefebvre1930p251_210-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lefebvre1930p251-210"><span class="cite_crochet">[</span>171<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Une rivalité de compétences oppose cette instance au <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a><sup id="cite_ref-211" class="reference"><a href="#cite_note-211"><span class="cite_crochet">[</span>Note 40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Pour appliquer les mesures adoptées, la Convention décrète (9 mars 1793)<sup id="cite_ref-213" class="reference"><a href="#cite_note-213"><span class="cite_crochet">[</span>173<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> l’envoi systématique, dans les départements et aux armées, de certains de ses membres&#160;: les <a href="/wiki/Repr%C3%A9sentant_en_mission" title="Représentant en mission">représentants en mission</a>. Ceux-ci disposent de pouvoirs très étendus pour prendre les mesures qui leur paraissent nécessaires&#160;: rétablir l’ordre partout où il est perturbé et mettre en arrestation ceux qu’ils jugent suspects. Ces représentants procèdent deux par deux, prennent leurs arrêtés en commun et doivent rendre des comptes à la Convention<sup id="cite_ref-Biard190-191_212-1" class="reference"><a href="#cite_note-Biard190-191-212"><span class="cite_crochet">[</span>172<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a> et <a href="/wiki/Amalgame_des_deux_arm%C3%A9es_sous_la_R%C3%A9volution" class="mw-redirect" title="Amalgame des deux armées sous la Révolution">Amalgame des deux armées sous la Révolution</a>.</div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Redressement">Redressement</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur (Révolution française)</a>.</div></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Lois,_mouvements_populaires_et_renforcement_gouvernemental"><span id="Lois.2C_mouvements_populaires_et_renforcement_gouvernemental"></span>Lois, mouvements populaires et renforcement gouvernemental</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Sans-culottes_en_armes_-_Lesueur.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Sans-culottes_en_armes_-_Lesueur.jpg/220px-Sans-culottes_en_armes_-_Lesueur.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Sans-culottes_en_armes_-_Lesueur.jpg/330px-Sans-culottes_en_armes_-_Lesueur.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Sans-culottes_en_armes_-_Lesueur.jpg/440px-Sans-culottes_en_armes_-_Lesueur.jpg 2x" data-file-width="5651" data-file-height="3761" /></a><figcaption><center><i><a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">Sans-culottes</a> en armes</i>, gouache de <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lesueur_(peintre)" title="Jean-Baptiste Lesueur (peintre)">Jean-Baptiste Lesueur</a>, 1793-1794, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>.</center></figcaption></figure> <div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width:278px;"> <table style="border: 0; padding: 0; margin: 0;" cellspacing="0"> <tbody><tr> <td style="padding: 0; margin: 0;" class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Le_Pere_Duchesne.jpg" class="mw-file-description" title="Représentation du Père Duchesne (à gauche), personnage type populaire dont le nom est repris par Jacques-René Hébert (à droite) comme titre de son journal."><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Le_Pere_Duchesne.jpg/140px-Le_Pere_Duchesne.jpg" decoding="async" width="140" height="192" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Le_Pere_Duchesne.jpg/210px-Le_Pere_Duchesne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Le_Pere_Duchesne.jpg/280px-Le_Pere_Duchesne.jpg 2x" data-file-width="1166" data-file-height="1600" /></a></span> </td> <td style="padding: 0; margin: 0; border: 0; width: 2px"> </td> <td style="padding: 0; margin: 0;" class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Jacques_Ren%C3%A9_H%C3%A9bert.JPG" class="mw-file-description" title="Représentation du Père Duchesne (à gauche), personnage type populaire dont le nom est repris par Jacques-René Hébert (à droite) comme titre de son journal."><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Jacques_Ren%C3%A9_H%C3%A9bert.JPG/130px-Jacques_Ren%C3%A9_H%C3%A9bert.JPG" decoding="async" width="130" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Jacques_Ren%C3%A9_H%C3%A9bert.JPG/195px-Jacques_Ren%C3%A9_H%C3%A9bert.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Jacques_Ren%C3%A9_H%C3%A9bert.JPG/260px-Jacques_Ren%C3%A9_H%C3%A9bert.JPG 2x" data-file-width="1426" data-file-height="2083" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="padding: 0; margin: 0; border: 0;" colspan="3"><div class="thumbcaption">Représentation du <a href="/wiki/Le_P%C3%A8re_Duchesne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Le Père Duchesne (Révolution française)">Père Duchesne</a> (à gauche), <a href="/wiki/Personnage_type" title="Personnage type">personnage type</a> populaire dont le nom est repris par <a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Jacques-René Hébert</a> (à droite) comme titre de son journal.</div> </td></tr></tbody></table> </div> </div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Jacques_Roux_-_estampe_du_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Jacques_Roux_-_estampe_du_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/110px-Jacques_Roux_-_estampe_du_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg" decoding="async" width="110" height="172" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Jacques_Roux_-_estampe_du_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/165px-Jacques_Roux_-_estampe_du_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Jacques_Roux_-_estampe_du_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/220px-Jacques_Roux_-_estampe_du_mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg 2x" data-file-width="419" data-file-height="655" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Jacques_Roux_(1752-1794)" title="Jacques Roux (1752-1794)">Jacques Roux</a>, <a href="/wiki/D%C3%A9tail" title="Détail">détail</a> d'une estampe anonyme, fin du <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, musée Carnavalet.</center></figcaption></figure> <p>Après le <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793"><time class="nowrap" datetime="06-02" data-sort-value="06-02">2 juin</time></a> et l’arrestation des principaux chefs <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a>, les <a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">montagnards</a> pour gouverner doivent tenir compte des <a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">sans-culottes</a><sup id="cite_ref-214" class="reference"><a href="#cite_note-214"><span class="cite_crochet">[</span>Note 41<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et de leurs représentants<sup id="cite_ref-215" class="reference"><a href="#cite_note-215"><span class="cite_crochet">[</span>174<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> extrémistes, sur lesquels ils se sont appuyés pour vaincre leurs adversaires girondins, mais ils n'ont pas l'intention de partager le pouvoir avec ces derniers<sup id="cite_ref-216" class="reference"><a href="#cite_note-216"><span class="cite_crochet">[</span>175<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ni accéder à leurs revendications. Les montagnards tentent au contraire de les contrôler au travers des <a href="/wiki/Club_des_jacobins" title="Club des jacobins">jacobins</a>, pour parvenir à couper court aux menaces d’insurrection que ces terroristes — que sont les <a href="/wiki/Enrag%C3%A9s" title="Enragés">Enragés</a><sup id="cite_ref-217" class="reference"><a href="#cite_note-217"><span class="cite_crochet">[</span>Note 42<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> — propagent régulièrement dans <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a><sup id="cite_ref-218" class="reference"><a href="#cite_note-218"><span class="cite_crochet">[</span>Note 43<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et dont ils craignent d’être finalement les victimes<sup id="cite_ref-219" class="reference"><a href="#cite_note-219"><span class="cite_crochet">[</span>Note 44<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À leur arrivée au pouvoir, et comme leurs prédécesseurs, les montagnards se refusent à toucher à la liberté économique. Ils ne veulent pas prendre le risque d’être débordés en affrontant le mouvement populaire —&#160;dont ils reconnaissent le bien-fondé des revendications&#160;— et essayent plutôt d’en dénigrer les meneurs<sup id="cite_ref-220" class="reference"><a href="#cite_note-220"><span class="cite_crochet">[</span>176<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Néanmoins, le petit peuple des sans-culottes se préoccupe d’abord de la cherté et de la rareté des denrées. Les Enragés, qui se considèrent comme leurs représentants les plus authentiques, luttent depuis des mois — soutenus par le mécontentement populaire<sup id="cite_ref-221" class="reference"><a href="#cite_note-221"><span class="cite_crochet">[</span>177<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> — pour obtenir des améliorations sociales<sup id="cite_ref-222" class="reference"><a href="#cite_note-222"><span class="cite_crochet">[</span>Note 45<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La mort de <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a>, le <time class="nowrap" datetime="07-13" data-sort-value="07-13">13 juillet</time>, permet au journaliste <a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Jacques-René Hébert</a> de se présenter comme son héritier, tout en reprenant à son compte le programme des Enragés. Hébert se trouve ainsi en concurrence avec ces derniers pour la succession politique de <i><a href="/wiki/L%27Ami_du_peuple_(1789)" title="L&#39;Ami du peuple (1789)">L’Ami du peuple</a></i><sup id="cite_ref-223" class="reference"><a href="#cite_note-223"><span class="cite_crochet">[</span>178<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dès lors, afin d’attirer à lui les sans-culottes parisiens, il lutte pour évincer l'ancien prêtre, <a href="/wiki/Jacques_Roux_(1752-1794)" title="Jacques Roux (1752-1794)">Jacques Roux</a> — surnommé le «&#160;prêtre rouge&#160;», l'un des chefs des Enragés —, qu’il accable et dénonce aux jacobins comme responsable des mesures de violences du <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793"><time class="nowrap" datetime="05-31" data-sort-value="05-31">31 mai</time></a><sup id="cite_ref-224" class="reference"><a href="#cite_note-224"><span class="cite_crochet">[</span>179<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À partir du <time class="nowrap" datetime="1793-08-01" data-sort-value="1793-08-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> août 1793</time>, Hébert, candidat au pouvoir, s’éloigne des montagnards et profite de l’instabilité sociale pour attaquer le gouvernement<sup id="cite_ref-225" class="reference"><a href="#cite_note-225"><span class="cite_crochet">[</span>180<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Toutefois, malgré leurs excès, le «&#160;prêtre rouge&#160;»<sup id="cite_ref-226" class="reference"><a href="#cite_note-226"><span class="cite_crochet">[</span>Note 46<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et son groupe ne représentent pas en eux-mêmes un véritable danger pour le gouvernement, car malgré le soutien du peuple, ils ne jouissent d’aucun appui pour atteindre la sphère où se dispute le pouvoir<sup id="cite_ref-227" class="reference"><a href="#cite_note-227"><span class="cite_crochet">[</span>181<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En revanche, le <a href="/wiki/Club_des_cordeliers" title="Club des cordeliers">Club des cordeliers</a><sup id="cite_ref-228" class="reference"><a href="#cite_note-228"><span class="cite_crochet">[</span>Note 47<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, dont Jacques-René Hébert est un des membres éminents, est autrement redoutable. En effet, le Club soutient Hébert, qui bénéficie déjà d’appuis multiples, même en province, et qui est entouré de nombreux partisans, les «&#160;<a href="/wiki/H%C3%A9bertistes_ou_Exag%C3%A9r%C3%A9s" class="mw-redirect" title="Hébertistes ou Exagérés">hébertistes</a>&#160;». Hébert est également le fondateur du <i><a href="/wiki/Le_P%C3%A8re_Duchesne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Le Père Duchesne (Révolution française)">Père Duchesne</a></i>, seul grand journal populaire — aux propos souvent démagogiques, et parfois orduriers — lequel, grâce à <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Nicolas_Vincent" title="François-Nicolas Vincent">Vincent</a> et à <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Bouchotte" title="Jean-Baptiste Bouchotte">Bouchotte</a>, est également diffusé dans les <a href="/wiki/Liste_des_arm%C3%A9es_de_la_R%C3%A9volution" class="mw-redirect" title="Liste des armées de la Révolution">armées</a> de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a><sup id="cite_ref-229" class="reference"><a href="#cite_note-229"><span class="cite_crochet">[</span>182<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Enfin les «&#160;hébertistes&#160;» ont une grande influence sur la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1792)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1792)">Commune de Paris</a>. Après les journées de septembre et la disparition des «&#160;Enragés&#160;»<sup id="cite_ref-230" class="reference"><a href="#cite_note-230"><span class="cite_crochet">[</span>Note 48<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, Hébert et ses amis s’attaquent ouvertement aux montagnards, les identifiant à des «&#160;nouveaux brissotins&#160;» et cherchent à les éliminer en demandant l’épuration de la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a><sup id="cite_ref-231" class="reference"><a href="#cite_note-231"><span class="cite_crochet">[</span>183<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Pour éviter d’offrir un terrain de propagande aux meneurs des sans-culottes, tout en calmant le mécontentement du peuple urbain touché par les difficultés d'approvisionnement, par la hausse du prix des denrées alimentaires et par la dévaluation du cours de l'<a href="/wiki/Assignat" title="Assignat">assignat</a>, le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a> se résout à prendre des mesures économiques. Dès le <time class="nowrap" datetime="1793-07-26" data-sort-value="1793-07-26">26 juillet 1793</time>, la Convention vote la <a href="/wiki/Peine_de_mort_en_France" title="Peine de mort en France">peine de mort</a> contre les <a href="/wiki/Accaparement" title="Accaparement">accapareurs</a>, c'est-à-dire contre ceux qui stockent les denrées alimentaires au lieu de les vendre<sup id="cite_ref-232" class="reference"><a href="#cite_note-232"><span class="cite_crochet">[</span>184<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cependant, si les montagnards doivent faire des concessions, ils résistent encore à la pression des sans-culottes<sup id="cite_ref-233" class="reference"><a href="#cite_note-233"><span class="cite_crochet">[</span>185<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> en refusant de s’engager davantage dans l’<a href="/wiki/%C3%89conomie_dirig%C3%A9e" class="mw-redirect" title="Économie dirigée">économie dirigée</a>, pour ne pas s’aliéner la bourgeoisie et la paysannerie&#160;: un refus formel est opposé aux autres exigences des extrémistes<sup id="cite_ref-234" class="reference"><a href="#cite_note-234"><span class="cite_crochet">[</span>186<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Levee_en_masse.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Levee_en_masse.jpg/220px-Levee_en_masse.jpg" decoding="async" width="220" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Levee_en_masse.jpg/330px-Levee_en_masse.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Levee_en_masse.jpg/440px-Levee_en_masse.jpg 2x" data-file-width="5902" data-file-height="3974" /></a><figcaption><center><i>Joyeux départ des volontaires aux armées</i>, gouache de <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lesueur_(peintre)" title="Jean-Baptiste Lesueur (peintre)">Jean-Baptiste Lesueur</a>, 1793, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>.</center></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Lesueur_-_Paysan_vendant_ses_assignats_aupr%C3%A8s_d%27un_changeur.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Lesueur_-_Paysan_vendant_ses_assignats_aupr%C3%A8s_d%27un_changeur.jpg/170px-Lesueur_-_Paysan_vendant_ses_assignats_aupr%C3%A8s_d%27un_changeur.jpg" decoding="async" width="170" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Lesueur_-_Paysan_vendant_ses_assignats_aupr%C3%A8s_d%27un_changeur.jpg/255px-Lesueur_-_Paysan_vendant_ses_assignats_aupr%C3%A8s_d%27un_changeur.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Lesueur_-_Paysan_vendant_ses_assignats_aupr%C3%A8s_d%27un_changeur.jpg/340px-Lesueur_-_Paysan_vendant_ses_assignats_aupr%C3%A8s_d%27un_changeur.jpg 2x" data-file-width="4037" data-file-height="3320" /></a><figcaption><center>Paysan vendant ses denrées contre des <a href="/wiki/Assignat" title="Assignat">assignats</a> auprès d'un changeur. Gouache de <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lesueur_(peintre)" title="Jean-Baptiste Lesueur (peintre)">Lesueur</a>, musée Carnavalet.</center></figcaption></figure> <p>Pourtant, le <time class="nowrap" datetime="1793-08-23" data-sort-value="1793-08-23">23 août 1793</time>, sous la pression populaire, la Convention cède, et après de longs débats, décrète la <a href="/wiki/Lev%C3%A9e_en_masse" title="Levée en masse">levée en masse</a>. Celle-ci permet d'envoyer sous les drapeaux tous les jeunes gens de 18 à 25 ans, célibataires ou veufs, et sans enfants. Tous les Français doivent participer à l'effort et toute l'économie de la nation est tournée vers la guerre. De septembre 1793 au printemps 1794, la levée en masse fournit près de 400&#160;000&#160;hommes, portant l’armée à 750&#160;000&#160;soldats. La République se donne les moyens de vaincre en opposant à l’ennemi des forces supérieures sur toutes les frontières<sup id="cite_ref-Bertaud2004p212-213_235-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p212-213-235"><span class="cite_crochet">[</span>187<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-236" class="reference"><a href="#cite_note-236"><span class="cite_crochet">[</span>188<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Onze armées sont ainsi créées. </p><p>La perte de <a href="/wiki/Toulon" title="Toulon">Toulon</a> (<time class="nowrap" datetime="1793-08-29" data-sort-value="1793-08-29">29 août 1793</time>) affaiblit considérablement la position gouvernementale et sert de prétexte aux groupes radicaux pour provoquer les journées des 4 et <time class="nowrap" datetime="1793-09-05" data-sort-value="1793-09-05">5 septembre 1793</time>. La Convention est envahie et doit céder sur une série de mesures réclamées depuis longtemps, notamment&#160;: la levée d'une armée révolutionnaire parisienne<sup id="cite_ref-237" class="reference"><a href="#cite_note-237"><span class="cite_crochet">[</span>Note 49<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> pour la réquisition des grains et leur transport sur Paris, la rétribution des sans-culottes qui siègent dans les <a href="/wiki/Sections_r%C3%A9volutionnaires_de_Paris" class="mw-redirect" title="Sections révolutionnaires de Paris">sections</a>, puis, le 11 septembre, le maximum national des grains et des farines. Cependant, l’inertie du gouvernement provoque une nouvelle émeute le 22 septembre, l’obligeant à décréter, le 29 suivant, la <a href="/wiki/Loi_du_Maximum_g%C3%A9n%C3%A9ral" title="Loi du Maximum général">loi du Maximum général</a>, laquelle bloque les prix au niveau de ceux de 1790, augmentés de 30&#160;%, et fixe le maximum des salaires. Enfin, le cours forcé de l'assignat est instauré<sup id="cite_ref-238" class="reference"><a href="#cite_note-238"><span class="cite_crochet">[</span>189<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais ces mesures ne permettent pas de mettre fin aux difficultés de ravitaillement des villes. Le pouvoir d'achat des salariés, payés en assignats, ne cesse de s'éroder<sup id="cite_ref-239" class="reference"><a href="#cite_note-239"><span class="cite_crochet">[</span>190<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Comite_de_surveillance_revolutionnaire.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Comite_de_surveillance_revolutionnaire.jpg/220px-Comite_de_surveillance_revolutionnaire.jpg" decoding="async" width="220" height="185" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Comite_de_surveillance_revolutionnaire.jpg/330px-Comite_de_surveillance_revolutionnaire.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Comite_de_surveillance_revolutionnaire.jpg/440px-Comite_de_surveillance_revolutionnaire.jpg 2x" data-file-width="4632" data-file-height="3888" /></a><figcaption><center>Un <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_surveillance_r%C3%A9volutionnaire" title="Comité de surveillance révolutionnaire">comité de surveillance révolutionnaire</a> vérifie un <a href="/wiki/Certificat_de_civisme" title="Certificat de civisme">certificat de civisme</a>.<br /> Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, <a href="/wiki/D%C3%A9partement_des_estampes_et_de_la_photographie_de_la_Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Département des estampes et de la photographie de la Bibliothèque nationale de France">département des estampes</a>, vers 1793-1794.</center></figcaption></figure> <p>Imposée par la rue à la suite de ces journées révolutionnaires, la <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a> est «&#160;mise à l'ordre du jour&#160;» le <time class="nowrap" datetime="1793-09-05" data-sort-value="1793-09-05">5 septembre 1793</time>&#160;: avec la dictature, cet <a href="/wiki/%C3%89tat_d%27exception" title="État d&#39;exception">état d'exception</a> se trouve affermi par le renforcement de la centralisation<sup id="cite_ref-240" class="reference"><a href="#cite_note-240"><span class="cite_crochet">[</span>191<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <time class="nowrap" datetime="1793-09-17" data-sort-value="1793-09-17">17 septembre 1793</time>, la Terreur est légalement instaurée avec la <a href="/wiki/Loi_des_suspects" title="Loi des suspects">Loi des suspects</a>. Le texte donne une définition très large des «&#160;suspects&#160;», ce qui permet de toucher tous les «&#160;ennemis de la Révolution&#160;»&#160;: entrent dans cette catégorie, les <a href="/wiki/Aristocratie" title="Aristocratie">aristocrates</a>, les <a href="/wiki/%C3%89migr%C3%A9s" class="mw-redirect" title="Émigrés">émigrés</a>, les <a href="/wiki/Pr%C3%AAtres_r%C3%A9fractaires" class="mw-redirect" title="Prêtres réfractaires">prêtres réfractaires</a>, les <a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ralisme_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Fédéralisme (Révolution française)">fédéralistes</a>, les <a href="/wiki/Agiotage" title="Agiotage">agioteurs</a>, ainsi que leurs familles<sup id="cite_ref-241" class="reference"><a href="#cite_note-241"><span class="cite_crochet">[</span>Note 50<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ces «&#160;ennemis&#160;» doivent être emprisonnés jusqu'au retour de la paix<sup id="cite_ref-242" class="reference"><a href="#cite_note-242"><span class="cite_crochet">[</span>192<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les sociétés populaires, contrôlées par les sans-culottes, reçoivent des pouvoirs de surveillance et de police. Cependant, l’effervescence de ces journées de septembre n’empêche pas le gouvernement de reprendre la situation en main. </p><p>Si les journées des 4 et <time class="nowrap" datetime="1793-09-05" data-sort-value="1793-09-05">5 septembre 1793</time> sont une victoire des organisations populaires les plus combatives, elles sont aussi —&#160;non sans ambiguïtés&#160;— un succès des instances dirigeantes qui ont contourné les demandes des groupes radicaux à l’Assemblée, tout en poussant les plus extrémistes dans l’illégalité<sup id="cite_ref-243" class="reference"><a href="#cite_note-243"><span class="cite_crochet">[</span>193<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-244" class="reference"><a href="#cite_note-244"><span class="cite_crochet">[</span>194<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: leur autorité en sort renforcée, mais elles ont dû se renouveler (<time class="nowrap" datetime="09-13" data-sort-value="09-13">13 septembre</time>) et admettre des représentants des sans-culottes<sup id="cite_ref-245" class="reference"><a href="#cite_note-245"><span class="cite_crochet">[</span>Note 51<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;; les <a href="/wiki/Enrag%C3%A9s" title="Enragés">Enragés</a> évincés, les violences contre l’organisation révolutionnaire du <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a> ont pris fin. C’est une nouvelle avancée vers un affermissement du <a href="/wiki/Gouvernement_r%C3%A9volutionnaire" class="mw-redirect" title="Gouvernement révolutionnaire">gouvernement révolutionnaire</a><sup id="cite_ref-246" class="reference"><a href="#cite_note-246"><span class="cite_crochet">[</span>195<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À partir de l’automne, les organisations populaires portent ombrage aux autorités et marquent le divorce naissant entre le gouvernement révolutionnaire et le mouvement populaire<sup id="cite_ref-247" class="reference"><a href="#cite_note-247"><span class="cite_crochet">[</span>196<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. C’est à cette période que la France change de forme de gouvernement<sup id="cite_ref-248" class="reference"><a href="#cite_note-248"><span class="cite_crochet">[</span>197<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Victoires_et_répressions"><span id="Victoires_et_r.C3.A9pressions"></span>Victoires et répressions</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Victoire_de_Hondschoote.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Victoire_de_Hondschoote.jpg/220px-Victoire_de_Hondschoote.jpg" decoding="async" width="220" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Victoire_de_Hondschoote.jpg/330px-Victoire_de_Hondschoote.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Victoire_de_Hondschoote.jpg/440px-Victoire_de_Hondschoote.jpg 2x" data-file-width="3504" data-file-height="2692" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Bataille_de_Hondschoote" title="Bataille de Hondschoote">Bataille de Hondschoote</a>, le <time class="nowrap" datetime="1793-09-08" data-sort-value="1793-09-08">8 septembre 1793</time>.</center></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Les_coalises_evacuent_Toulon_en_decembre_1793.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Les_coalises_evacuent_Toulon_en_decembre_1793.jpg/220px-Les_coalises_evacuent_Toulon_en_decembre_1793.jpg" decoding="async" width="220" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Les_coalises_evacuent_Toulon_en_decembre_1793.jpg/330px-Les_coalises_evacuent_Toulon_en_decembre_1793.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Les_coalises_evacuent_Toulon_en_decembre_1793.jpg/440px-Les_coalises_evacuent_Toulon_en_decembre_1793.jpg 2x" data-file-width="1506" data-file-height="1112" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Toulon_(1793)" title="Siège de Toulon (1793)">Évacuation de Toulon</a> par les <a href="/wiki/Guerre_de_la_premi%C3%A8re_coalition" title="Guerre de la première coalition">armées coalisées</a> en <time class="nowrap" datetime="1793-12" data-sort-value="1793-12">décembre 1793</time>.</center></figcaption></figure> <p>La politique volontariste impulsée par le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a> permet de faire face et de redresser la situation, tant à l’intérieur qu’à l’extérieur&#160;: les premières mesures —&#160;favorisées par la mésentente des <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_Coalition" class="mw-redirect" title="Première Coalition">coalisés</a>&#160;— sauvent la République et la Révolution. Dès le <time class="nowrap" datetime="1793-09-08" data-sort-value="1793-09-08">8 septembre 1793</time>, les armées républicaines remportent leurs premiers succès à <a href="/wiki/Bataille_de_Hondschoote" title="Bataille de Hondschoote">Hondschoote</a>, puis le <time class="nowrap" datetime="10-16" data-sort-value="10-16">16 octobre</time> suivant, à <a href="/wiki/Bataille_de_Wattignies" title="Bataille de Wattignies">Wattignies</a>&#160;: succès qui, sans être décisifs<sup id="cite_ref-249" class="reference"><a href="#cite_note-249"><span class="cite_crochet">[</span>198<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, permettent de ralentir l’invasion<sup id="cite_ref-250" class="reference"><a href="#cite_note-250"><span class="cite_crochet">[</span>Note 52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et justifient le redressement militaire français<sup id="cite_ref-251" class="reference"><a href="#cite_note-251"><span class="cite_crochet">[</span>199<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les victoires de décembre (<a href="/wiki/Bataille_de_Wissembourg_(d%C3%A9cembre_1793)" title="Bataille de Wissembourg (décembre 1793)">Wissembourg</a> le 26 et Landau le 28) contre les <a href="/wiki/Autriche" title="Autriche">Austro</a>-<a href="/wiki/Prusse" title="Prusse">Prussiens</a> et les <a href="/wiki/Duch%C3%A9s_saxons" title="Duchés saxons">Saxons</a> — et ceci, malgré l’échec à <a href="/wiki/Collioure" title="Collioure">Collioure</a> et <a href="/wiki/Port-Vendres" title="Port-Vendres">Port-Vendres</a> contre les <a href="/wiki/Espagne" title="Espagne">Espagnols</a> (décembre) —, mettent les coalisés, contenus sur l’ensemble des fronts, sur la défensive<sup id="cite_ref-252" class="reference"><a href="#cite_note-252"><span class="cite_crochet">[</span>200<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ainsi, l’entrée en guerre des <a href="/wiki/Grande-Bretagne_(royaume)" title="Grande-Bretagne (royaume)">Anglais</a>, des <a href="/wiki/%C3%89lectorat_de_Brunswick-Lunebourg" title="Électorat de Brunswick-Lunebourg">Hanovriens</a> et des <a href="/wiki/Provinces-Unies" title="Provinces-Unies">Hollandais</a> n’est pas parvenue à modifier les rapports de force en Europe. Mais sur le fond, pour la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a>, la situation militaire ne changera pas avant que les grandes mesures et l’effort de guerre décidés lors de la <a href="/wiki/Lev%C3%A9e_en_masse" title="Levée en masse">levée en masse</a> ne se fassent pleinement sentir<sup id="cite_ref-253" class="reference"><a href="#cite_note-253"><span class="cite_crochet">[</span>201<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> avec la grande offensive et les victoires du printemps 1794, lesquelles rejetteront l’ennemi au-delà des frontières et permettront à la France de se retrouver dans une situation proche de celle qui était la sienne à la fin de l'année 1792<sup id="cite_ref-Godechot173_254-0" class="reference"><a href="#cite_note-Godechot173-254"><span class="cite_crochet">[</span>202<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Sur le plan intérieur, la révolte «&#160;<a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ralisme_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Fédéralisme (Révolution française)">fédéraliste</a>&#160;» s’essouffle. Par chance pour la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a>, les départements frontaliers lui sont restés fidèles et, comme le soulèvement est plus développé en surface qu’en profondeur, le pouvoir parisien ne tarde pas à recommencer de s’imposer dans les grandes villes<sup id="cite_ref-Mathiez391_255-0" class="reference"><a href="#cite_note-Mathiez391-255"><span class="cite_crochet">[</span>203<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: <a href="/wiki/Marseille" title="Marseille">Marseille</a> est reprise le <time class="nowrap" datetime="1793-08-25" data-sort-value="1793-08-25">25 août 1793</time>, <a href="/wiki/Bordeaux" title="Bordeaux">Bordeaux</a>, le 18 septembre, <a href="/wiki/Lyon" title="Lyon">Lyon</a>, le 9 octobre, alors que <a href="/wiki/Toulon" title="Toulon">Toulon</a>, livrée aux Anglais le 27 août, ne sera reconquise que le 19 décembre. Dans la plupart des villes reconquises, une répression brutale s’organise<sup id="cite_ref-256" class="reference"><a href="#cite_note-256"><span class="cite_crochet">[</span>Note 53<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Toutefois, à la suite du soulèvement provoqué par <a href="/wiki/Pasquale_Paoli" class="mw-redirect" title="Pasquale Paoli">Pasquale Paoli</a> dès le mois de mai, la <a href="/wiki/Corse" title="Corse">Corse</a> est perdue&#160;: hormis quelques ports, les Français n’y possèdent plus que <a href="/wiki/Bastia" title="Bastia">Bastia</a><sup id="cite_ref-Mathiez391_255-1" class="reference"><a href="#cite_note-Mathiez391-255"><span class="cite_crochet">[</span>203<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, et le <time class="nowrap" datetime="1794-01-19" data-sort-value="1794-01-19">19 janvier 1794</time>, les Anglais, appelés par Paoli, commencent à occuper l’île. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Fin_de_la_Vendée"><span id="Fin_de_la_Vend.C3.A9e"></span>Fin de la Vendée</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Henri-de-la-rochejacquelein-1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Henri-de-la-rochejacquelein-1.jpg/170px-Henri-de-la-rochejacquelein-1.jpg" decoding="async" width="170" height="266" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Henri-de-la-rochejacquelein-1.jpg/255px-Henri-de-la-rochejacquelein-1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Henri-de-la-rochejacquelein-1.jpg/340px-Henri-de-la-rochejacquelein-1.jpg 2x" data-file-width="721" data-file-height="1128" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Henri_de_La_Rochejaquelein" title="Henri de La Rochejaquelein">Henri de La Rochejaquelein</a>, toile de <a href="/wiki/Pierre-Narcisse_Gu%C3%A9rin" title="Pierre-Narcisse Guérin">Guérin</a>, vers 1816.</center></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Louis_Hersent_-_Le_g%C3%A9n%C3%A9ral_Louise-Marie_Turreau_(1756-1816),_lors_de_l%27affaire_de_Gravi%C3%A8re_(8_prairial,_an_VIII_-_21_mai_1800)_(P747)_-_P747_-_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Louis_Hersent_-_Le_g%C3%A9n%C3%A9ral_Louise-Marie_Turreau_%281756-1816%29%2C_lors_de_l%27affaire_de_Gravi%C3%A8re_%288_prairial%2C_an_VIII_-_21_mai_1800%29_%28P747%29_-_P747_-_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/220px-thumbnail.jpg" decoding="async" width="220" height="273" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Louis_Hersent_-_Le_g%C3%A9n%C3%A9ral_Louise-Marie_Turreau_%281756-1816%29%2C_lors_de_l%27affaire_de_Gravi%C3%A8re_%288_prairial%2C_an_VIII_-_21_mai_1800%29_%28P747%29_-_P747_-_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/330px-thumbnail.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Louis_Hersent_-_Le_g%C3%A9n%C3%A9ral_Louise-Marie_Turreau_%281756-1816%29%2C_lors_de_l%27affaire_de_Gravi%C3%A8re_%288_prairial%2C_an_VIII_-_21_mai_1800%29_%28P747%29_-_P747_-_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/440px-thumbnail.jpg 2x" data-file-width="3557" data-file-height="4411" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Louis_Marie_Turreau" title="Louis Marie Turreau">Louis Marie Turreau</a>, toile de <a href="/wiki/Louis_Hersent" title="Louis Hersent">Louis Hersent</a>, 1800, Paris, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>.</center></figcaption></figure> <p>Après les revers du printemps et de l’été 1793, les troupes républicaines reprennent le dessus en automne et infligent une première défaite à l'<a href="/wiki/Arm%C3%A9e_catholique_et_royale_(Vend%C3%A9e)" title="Armée catholique et royale (Vendée)">Armée catholique et royale</a> lors de la <a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_bataille_de_Cholet" class="mw-redirect" title="Deuxième bataille de Cholet">bataille de Cholet</a> du <time class="nowrap" datetime="10-17" data-sort-value="10-17">17 octobre</time>. Toutefois, l'armée royaliste n'est pas détruite, ce qui permet à son nouveau chef, <a href="/wiki/Henri_de_La_Rochejacquelein" class="mw-redirect" title="Henri de La Rochejacquelein">Henri de La Rochejacquelein</a>, de tenter de prendre le port de <a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Granville" title="Siège de Granville">Granville</a>, dans le <a href="/wiki/Cotentin" title="Cotentin">Cotentin</a>, pour réaliser une jonction avec les <a href="/wiki/Grande-Bretagne_(royaume)" title="Grande-Bretagne (royaume)">Anglais</a> et les <a href="/wiki/%C3%89migr%C3%A9s" class="mw-redirect" title="Émigrés">émigrés</a> qui doivent y débarquer. Cette expédition, connue sous le nom de <a href="/wiki/Vir%C3%A9e_de_Galerne" title="Virée de Galerne">virée de Galerne</a>, se solde par un échec (<time class="nowrap" datetime="1793-11-14" data-sort-value="1793-11-14">14 novembre 1793</time>)<sup id="cite_ref-257" class="reference"><a href="#cite_note-257"><span class="cite_crochet">[</span>Note 54<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Après ce revers, les rescapés de l’armée royale se dirigent vers <a href="/wiki/Le_Mans" title="Le Mans">Le Mans</a>, où ils sont écrasés (16-19 décembre). Le reliquat des troupes est ensuite massacré à <a href="/wiki/Savenay" title="Savenay">Savenay</a> (22-<time class="nowrap" datetime="1793-12-23" data-sort-value="1793-12-23">23 décembre 1793</time>)<sup id="cite_ref-Dupuy-Mazauric228_258-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dupuy-Mazauric228-258"><span class="cite_crochet">[</span>204<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: la grande Armée catholique et royale n’existe plus. </p><p>Les républicains reprennent le contrôle de la <a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">Vendée</a> et des <a href="/wiki/D%C3%A9partement_fran%C3%A7ais" title="Département français">départements</a> voisins insurgés et y mettent en place une répression terrible&#160;: les décrets des <time class="nowrap" datetime="08-01" data-sort-value="08-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> août</time> et <time class="nowrap" datetime="1793-10-01" data-sort-value="1793-10-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> octobre 1793</time> organisent la destruction de la <a href="/wiki/Vend%C3%A9e_militaire" title="Vendée militaire">Vendée militaire</a><sup id="cite_ref-259" class="reference"><a href="#cite_note-259"><span class="cite_crochet">[</span>Note 55<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Entre décembre 1793 et février 1794, avec une extrême barbarie, le représentant en mission <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Carrier" title="Jean-Baptiste Carrier">Jean-Baptiste Carrier</a> fait exécuter plusieurs milliers de personnes à <a href="/wiki/Nantes" title="Nantes">Nantes</a>, où les noyades et les fusillades collectives sont restées sinistrement célèbres<sup id="cite_ref-Dupuy-Mazauric228_258-1" class="reference"><a href="#cite_note-Dupuy-Mazauric228-258"><span class="cite_crochet">[</span>204<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À <a href="/wiki/Angers" title="Angers">Angers</a>, près de 2&#160;000&#160;femmes sont exécutées. La répression s’abat aussi sur <a href="/wiki/Saumur" title="Saumur">Saumur</a><sup id="cite_ref-260" class="reference"><a href="#cite_note-260"><span class="cite_crochet">[</span>205<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <time class="nowrap" datetime="1794-01-17" data-sort-value="1794-01-17">17 janvier 1794</time>, sont organisées les <a href="/wiki/Colonnes_infernales" title="Colonnes infernales">colonnes infernales</a> commandées par le <a href="/wiki/Liste_des_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_la_R%C3%A9volution_et_du_Premier_Empire" title="Liste des généraux de la Révolution et du Premier Empire">général</a> <a href="/wiki/Louis_Marie_Turreau" title="Louis Marie Turreau">Louis Marie Turreau</a>. Dans le <a href="/wiki/Bocage_vend%C3%A9en" title="Bocage vendéen">Bocage vendéen</a>, ces colonnes brûlent les villages, massacrent la population sans faire de différence entre patriotes et rebelles, et en plus des meurtres, multiplient les viols et les infanticides<sup id="cite_ref-261" class="reference"><a href="#cite_note-261"><span class="cite_crochet">[</span>206<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Ces répressions d’une grande sauvagerie nourrissent une réaction hostile des Vendéens à l'égard du pouvoir révolutionnaire et produisent une nouvelle forme de lutte — une guérilla — qui permet encore au printemps de 1794 aux insurgés, sous le commandement de <a href="/wiki/Jean-Nicolas_Stofflet" title="Jean-Nicolas Stofflet">Stofflet</a> ou de <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Athanase_Charette_de_La_Contrie" class="mw-redirect" title="François-Athanase Charette de La Contrie">Charette</a>, de remporter quelques succès ponctuels. Néanmoins, pour la plupart, ces combats prendront fin en 1795 et 1796, après l'arrestation et l'exécution de ces deux chefs. Il faudra pourtant attendre le concordat de 1801 pour que la Vendée soit plus durablement pacifiée. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stabilisation_gouvernementale_et_crise_populaire">Stabilisation gouvernementale et crise populaire</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Gouvernement_révolutionnaire"><span id="Gouvernement_r.C3.A9volutionnaire"></span>Gouvernement révolutionnaire</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Le_Pont_Royal_et_le_Pavillon_de_Flore,_1814_-_BnF.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Le_Pont_Royal_et_le_Pavillon_de_Flore%2C_1814_-_BnF.jpg/220px-Le_Pont_Royal_et_le_Pavillon_de_Flore%2C_1814_-_BnF.jpg" decoding="async" width="220" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Le_Pont_Royal_et_le_Pavillon_de_Flore%2C_1814_-_BnF.jpg/330px-Le_Pont_Royal_et_le_Pavillon_de_Flore%2C_1814_-_BnF.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Le_Pont_Royal_et_le_Pavillon_de_Flore%2C_1814_-_BnF.jpg/440px-Le_Pont_Royal_et_le_Pavillon_de_Flore%2C_1814_-_BnF.jpg 2x" data-file-width="3406" data-file-height="2614" /></a><figcaption><center>Vue, depuis le <a href="/wiki/Pont_Royal_(Paris)" title="Pont Royal (Paris)">pont Royal</a>, du <a href="/wiki/Pavillon_de_Flore" title="Pavillon de Flore">pavillon de Flore</a>, rebaptisé «&#160;pavillon de l'Égalité&#160;» sous la Révolution<sup id="cite_ref-262" class="reference"><a href="#cite_note-262"><span class="cite_crochet">[</span>207<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le Comité de salut public siège au rez-de-chaussée sur le jardin, dans l'ancien appartement de la <a href="/wiki/Marie-Antoinette_d%27Autriche" title="Marie-Antoinette d&#39;Autriche">reine</a><sup id="cite_ref-263" class="reference"><a href="#cite_note-263"><span class="cite_crochet">[</span>208<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.<br /> Dessin à la plume et <a href="/wiki/Lavis" title="Lavis">lavis</a> à l'encre brune, 1814.</center></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Brissot_et_20_de_ses_complices_condamn%C3%A9s_%C3%A0_mort_par_le_tribunal_r%C3%A9volutionnaire.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Brissot_et_20_de_ses_complices_condamn%C3%A9s_%C3%A0_mort_par_le_tribunal_r%C3%A9volutionnaire.jpg/220px-Brissot_et_20_de_ses_complices_condamn%C3%A9s_%C3%A0_mort_par_le_tribunal_r%C3%A9volutionnaire.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Brissot_et_20_de_ses_complices_condamn%C3%A9s_%C3%A0_mort_par_le_tribunal_r%C3%A9volutionnaire.jpg/330px-Brissot_et_20_de_ses_complices_condamn%C3%A9s_%C3%A0_mort_par_le_tribunal_r%C3%A9volutionnaire.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Brissot_et_20_de_ses_complices_condamn%C3%A9s_%C3%A0_mort_par_le_tribunal_r%C3%A9volutionnaire.jpg/440px-Brissot_et_20_de_ses_complices_condamn%C3%A9s_%C3%A0_mort_par_le_tribunal_r%C3%A9volutionnaire.jpg 2x" data-file-width="3718" data-file-height="2540" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Jacques_Pierre_Brissot" title="Jacques Pierre Brissot">Brissot</a> et vingt autres <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">conventionnels</a> <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a> condamnés à mort par le <a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">Tribunal révolutionnaire</a>, <span class="nowrap">fin octobre 1793</span>.<br /> Estampe anonyme, Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, 1793.</center></figcaption></figure> <p>Dès <time class="nowrap" datetime="1793-04" data-sort-value="1793-04">avril 1793</time>, l'exercice du pouvoir de la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a> est fixé dans ses grandes lignes. Sa charte, basée sur le rapport de <a href="/wiki/Louis_Antoine_de_Saint-Just" title="Louis Antoine de Saint-Just">Saint-Just</a> du <time class="nowrap" datetime="1793-10-10" data-sort-value="1793-10-10">10 octobre 1793</time> —&#160;qui déclare <span class="citation">«&#160;le gouvernement révolutionnaire jusqu’à la paix&#160;»</span>&#160;—, est nettement renforcée par le décret du <time class="nowrap" datetime="1793-12-04" data-sort-value="1793-12-04">4 décembre 1793</time> (<span class="nowrap">14 frimaire de l'an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span>)<sup id="cite_ref-Soboul87_264-0" class="reference"><a href="#cite_note-Soboul87-264"><span class="cite_crochet">[</span>209<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ce gouvernement —&#160;le plus révolutionnaire et le plus républicain de la Révolution&#160;— sera le seul dont les statuts lui permettront de faire exécuter ses volontés<sup id="cite_ref-265" class="reference"><a href="#cite_note-265"><span class="cite_crochet">[</span>210<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. C’est un gouvernement de <a href="/wiki/Guerres_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Guerres de la Révolution française">guerre</a>, qui doit revenir à un régime constitutionnel (<span class="citation">«&#160;régime de la liberté victorieuse et paisible&#160;»</span>), dès que ses ennemis seront vaincus<sup id="cite_ref-Soboul87_264-1" class="reference"><a href="#cite_note-Soboul87-264"><span class="cite_crochet">[</span>209<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Pour le pouvoir constitué, il s'agit principalement de contrôler le <a href="/wiki/Anarchie" title="Anarchie">processus anarchisant</a> vers lequel tendent les <a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">sans-culottes</a> parisiens<sup id="cite_ref-266" class="reference"><a href="#cite_note-266"><span class="cite_crochet">[</span>Note 56<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. C'est ainsi que le décret du <span class="nowrap">14 frimaire an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span> constitue le premier effort pour coordonner les mesures révolutionnaires prises afin de bloquer les décisions des comités et des <a href="/wiki/Sections_r%C3%A9volutionnaires_de_Paris" class="mw-redirect" title="Sections révolutionnaires de Paris">sections parisiennes</a><sup id="cite_ref-267" class="reference"><a href="#cite_note-267"><span class="cite_crochet">[</span>211<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En conséquence, une <a href="/wiki/Constitution_du_6_messidor_an_I" title="Constitution du 6 messidor an I">constitution provisoire</a> est mise en place pour la durée du gouvernement révolutionnaire. Ce <a href="/wiki/D%C3%A9cret_en_France" title="Décret en France">décret</a> en organise les moindres détails&#160;: il s’agit de mettre un terme aux initiatives désordonnées des <a href="/wiki/Repr%C3%A9sentant_en_mission" title="Représentant en mission">représentants en mission</a>, de renforcer la <a href="/wiki/Centralisation" title="Centralisation">centralisation</a>, de supprimer aussi les «&#160;armées révolutionnaires départementales&#160;»<sup id="cite_ref-268" class="reference"><a href="#cite_note-268"><span class="cite_crochet">[</span>Note 57<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ainsi que les tribunaux révolutionnaires locaux&#160;: désormais, le seul <a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">Tribunal révolutionnaire</a> se tiendra à <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a>. La Convention devient le «&#160;centre unique de l’impulsion du Gouvernement&#160;», puisque c'est elle qui élit les deux comités de gouvernement — <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a> et <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de sûreté générale">Comité de sûreté générale</a>, dont la loi fixe les compétences, ainsi que celles des autres institutions de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a><sup id="cite_ref-269" class="reference"><a href="#cite_note-269"><span class="cite_crochet">[</span>212<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="clear" style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Déchristianisation"><span id="D.C3.A9christianisation"></span>Déchristianisation</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/D%C3%A9christianisation_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Déchristianisation (Révolution française)">Déchristianisation (Révolution française)</a> et <a href="/wiki/Culte_de_la_Raison" title="Culte de la Raison">Culte de la Raison</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:F%C3%AAte_de_la_Raison_1793.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/F%C3%AAte_de_la_Raison_1793.jpg/220px-F%C3%AAte_de_la_Raison_1793.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/F%C3%AAte_de_la_Raison_1793.jpg/330px-F%C3%AAte_de_la_Raison_1793.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/F%C3%AAte_de_la_Raison_1793.jpg/440px-F%C3%AAte_de_la_Raison_1793.jpg 2x" data-file-width="1953" data-file-height="1267" /></a><figcaption><center>Fête de la Raison à <a href="/wiki/Cath%C3%A9drale_Notre-Dame_de_Paris" title="Cathédrale Notre-Dame de Paris">Notre-Dame de Paris</a> le <time class="nowrap" datetime="1793-11-10" data-sort-value="1793-11-10">10 novembre 1793</time>. Une montagne est édifiée dans le chœur, une actrice personnifie la Liberté. La Convention vient assister à la cérémonie.<br /> <a href="/wiki/Estampe" title="Estampe">Estampe</a>, Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, 1793.</center></figcaption></figure> <p>Dès le début de la Révolution, les multiples fractures apparues entre le <a href="/wiki/Clerg%C3%A9" title="Clergé">clergé</a> et les révolutionnaires créent une dynamique de crise qui s'envenime progressivement avec la radicalisation des évènements<sup id="cite_ref-270" class="reference"><a href="#cite_note-270"><span class="cite_crochet">[</span>213<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: c'est ainsi que la <a href="/wiki/D%C3%A9christianisation_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Déchristianisation (Révolution française)">déchristianisation</a> précède la <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a> et finit par se confondre avec elle. Née en <a href="/wiki/Province" title="Province">province</a>, où les premières manifestations se développent visiblement en août 1793<sup id="cite_ref-271" class="reference"><a href="#cite_note-271"><span class="cite_crochet">[</span>214<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, la déchristianisation connaît un démarrage relativement tardif à Paris. Organisé, mais non imposé<sup id="cite_ref-272" class="reference"><a href="#cite_note-272"><span class="cite_crochet">[</span>Note 58<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ce mouvement s'étend dans de nombreux <a href="/wiki/D%C3%A9partement_fran%C3%A7ais" title="Département français">départements</a><sup id="cite_ref-273" class="reference"><a href="#cite_note-273"><span class="cite_crochet">[</span>215<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Iconoclasme" title="Iconoclasme">Iconoclasme</a>, <a href="/wiki/Vandalisme" title="Vandalisme">vandalisme</a> et <a href="/wiki/Blasph%C3%A8me" title="Blasphème">blasphèmes</a> anti-chrétiens vont être officiellement encouragés par les <a href="/wiki/Repr%C3%A9sentant_en_mission" title="Représentant en mission">représentants en mission</a> et par les <a href="/wiki/Club_politique" title="Club politique">sociétés populaires</a>, accélérant ainsi l’écroulement de l'<a href="/wiki/%C3%89glise_constitutionnelle" title="Église constitutionnelle">Église constitutionnelle</a>, patiemment mise en place depuis 1791<sup id="cite_ref-274" class="reference"><a href="#cite_note-274"><span class="cite_crochet">[</span>216<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les <a href="/wiki/H%C3%A9bertistes_ou_Exag%C3%A9r%C3%A9s" class="mw-redirect" title="Hébertistes ou Exagérés">hébertistes</a> utilisent ce mouvement pour déstabiliser le <a href="/wiki/Convention_montagnarde" title="Convention montagnarde">gouvernement</a><sup id="cite_ref-Bertaud2004p252_275-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p252-275"><span class="cite_crochet">[</span>217<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et développent le culte des martyrs de la Révolution, alors que la Convention adopte le <a href="/wiki/Calendrier_r%C3%A9publicain" title="Calendrier républicain">calendrier républicain</a> le <time class="nowrap" datetime="1793-10-05" data-sort-value="1793-10-05">5 octobre 1793</time>. Le <time class="nowrap" datetime="11-10" data-sort-value="11-10">10 novembre</time> suivant, la <a href="/wiki/Culte_de_la_Raison" title="Culte de la Raison">fête de la Raison</a> est célébrée dans la <a href="/wiki/Cath%C3%A9drale_Notre-Dame_de_Paris" title="Cathédrale Notre-Dame de Paris">cathédrale Notre-Dame de Paris</a>, transformée en <a href="/wiki/Temple_de_la_Raison" title="Temple de la Raison">temple de la Raison</a> pour l’occasion&#160;: l’hébertisme semble alors maître de la ville et de la Révolution<sup id="cite_ref-276" class="reference"><a href="#cite_note-276"><span class="cite_crochet">[</span>218<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le 23 novembre, la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1792)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1792)">Commune</a> ordonne la fermeture des <a href="/wiki/%C3%89glise_(%C3%A9difice)" title="Église (édifice)">églises</a>. Mais le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a>, autant que les <a href="/wiki/Robespierrisme" title="Robespierrisme">robespierristes</a>, sont hostiles à la déchristianisation et redoutent les dangers que fait courir ce mouvement à la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a>, tant à l’intérieur qu’à l’extérieur<sup id="cite_ref-277" class="reference"><a href="#cite_note-277"><span class="cite_crochet">[</span>Note 59<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L’intervention de <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Danton</a>, appuyé par <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a>, donne à réfléchir aux dirigeants de la Commune et, dès lors, le mouvement reflue. Mais le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a>, s’il rappelle le principe de la <a href="/wiki/Libert%C3%A9_de_culte" class="mw-redirect" title="Liberté de culte">liberté de culte</a> (<time class="nowrap" datetime="1793-12-06" data-sort-value="1793-12-06">6 décembre 1793</time>), n'est pas en mesure faire respecter celle-ci normalement, et n’obtient là qu’un succès de principe<sup id="cite_ref-278" class="reference"><a href="#cite_note-278"><span class="cite_crochet">[</span>219<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Contenu à Paris, le mouvement balaiera le pays pendant des mois encore. </p> <div class="clear" style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_lutte_des_factions">La lutte des factions</h4></div> <div class="thumb tright"> <div class="thumbinner" style="width:298px;"> <table style="border: 0; padding: 0; margin: 0;" cellspacing="0"> <tbody><tr> <td style="padding: 0; margin: 0;" class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Camille_Desmoulins,_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg" class="mw-file-description" title="Camille Desmoulins et la une du troisième numéro de son journal Le Vieux Cordelier (15 décembre 1793)."><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Camille_Desmoulins%2C_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/160px-Camille_Desmoulins%2C_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg" decoding="async" width="160" height="196" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Camille_Desmoulins%2C_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/240px-Camille_Desmoulins%2C_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Camille_Desmoulins%2C_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg/320px-Camille_Desmoulins%2C_Mus%C3%A9e_Carnavalet.jpg 2x" data-file-width="2751" data-file-height="3378" /></a></span> </td> <td style="padding: 0; margin: 0; border: 0; width: 2px"> </td> <td style="padding: 0; margin: 0;" class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Le_Vieux_Cordelier_n%C2%B0_3.jpg" class="mw-file-description" title="Camille Desmoulins et la une du troisième numéro de son journal Le Vieux Cordelier (15 décembre 1793)."><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Le_Vieux_Cordelier_n%C2%B0_3.jpg/130px-Le_Vieux_Cordelier_n%C2%B0_3.jpg" decoding="async" width="130" height="201" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Le_Vieux_Cordelier_n%C2%B0_3.jpg/195px-Le_Vieux_Cordelier_n%C2%B0_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Le_Vieux_Cordelier_n%C2%B0_3.jpg/260px-Le_Vieux_Cordelier_n%C2%B0_3.jpg 2x" data-file-width="323" data-file-height="500" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="padding: 0; margin: 0; border: 0;" colspan="3"><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Camille_Desmoulins" title="Camille Desmoulins">Camille Desmoulins</a> et la <a href="/wiki/Une_(journalisme)" title="Une (journalisme)">une</a> du troisième numéro de son journal <i><a href="/wiki/Le_Vieux_Cordelier" title="Le Vieux Cordelier">Le Vieux Cordelier</a></i> (<time class="nowrap" datetime="1793-12-15" data-sort-value="1793-12-15">15 décembre 1793</time>).</div> </td></tr></tbody></table> </div> </div> <p>Si en <time class="nowrap" datetime="1793-12" data-sort-value="1793-12">décembre 1793</time> la situation militaire commence à s’améliorer, celle du «&#160;petit peuple&#160;» n’a guère progressé et le mécontentement des <a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">sans-culottes</a> demeure. Avec la disparition des <a href="/wiki/Enrag%C3%A9s" title="Enragés">enragés</a>, <a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Hébert</a> et les <a href="/wiki/Club_des_cordeliers" title="Club des cordeliers">cordeliers</a> se retrouvent au premier plan des républicains «&#160;<a href="/wiki/H%C3%A9bertistes" title="Hébertistes">exagérés</a>&#160;» et profitent de la situation sociale pour demander des mesures toujours plus radicales<sup id="cite_ref-279" class="reference"><a href="#cite_note-279"><span class="cite_crochet">[</span>Note 60<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Bertaud2004p263_280-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p263-280"><span class="cite_crochet">[</span>220<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Cette surenchère des ultra-révolutionnaires indispose les «&#160;<a href="/wiki/Indulgents" title="Indulgents">indulgents</a>&#160;» qui supportent mal les discours enflammés des partisans de la <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a><sup id="cite_ref-281" class="reference"><a href="#cite_note-281"><span class="cite_crochet">[</span>221<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Pour eux, en effet, une fois la guerre intérieure terminée et l’invasion contrôlée, la Terreur et son cortège de contraintes économiques et sociales n’ont plus de raison d’être. Dès lors, ils se lancent dans une campagne pour l’indulgence, et <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Danton</a> réclame <span class="citation">«&#160;l’économie du sang des hommes&#160;»</span> (<span class="nowrap">2 frimaire</span>-<time class="nowrap" datetime="1793-11-22" data-sort-value="1793-11-22">22 novembre 1793</time>) alors que, de son côté, son ami <a href="/wiki/Camille_Desmoulins" title="Camille Desmoulins">Desmoulins</a>, dans son nouveau journal <i><a href="/wiki/Le_Vieux_Cordelier" title="Le Vieux Cordelier">Le Vieux Cordelier</a></i> (<span class="nowrap"><a href="/wiki/15_frimaire" title="15 frimaire">15</a> <a href="/wiki/Frimaire" title="Frimaire">frimaire</a></span>-<time class="nowrap" datetime="12-05" data-sort-value="12-05">5 décembre</time>), s’attaque aux exagérés et demande la mise en place d'un comité de clémence<sup id="cite_ref-Melchior-Bonnet95_282-0" class="reference"><a href="#cite_note-Melchior-Bonnet95-282"><span class="cite_crochet">[</span>222<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. C'est ainsi que s’est formée la faction des indulgents (ou dantonistes ou modérés ou citras), face à celle des ultras (ou hébertistes ou exagérés). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Drame_de_germinal">Drame de germinal</h4></div> <p>En luttant contre les factions des <a href="/wiki/H%C3%A9bertistes" title="Hébertistes">ultra-révolutionnaires</a> et des <a href="/wiki/Indulgents" title="Indulgents">indulgents</a>, le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a> poursuit son objectif de stabilisation de la Révolution<sup id="cite_ref-Bertaud2004p263_280-1" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p263-280"><span class="cite_crochet">[</span>220<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Lors de la lutte contre la <a href="/wiki/D%C3%A9christianisation_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Déchristianisation (Révolution française)">déchristianisation</a>, le Comité impose son point de vue au mouvement populaire et donne des garanties aux indulgents tout en faisant croire aux uns et aux autres qu’il est favorable à leurs revendications<sup id="cite_ref-283" class="reference"><a href="#cite_note-283"><span class="cite_crochet">[</span>223<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a>, pour sa part, s’étant un temps rapproché des indulgents<sup id="cite_ref-284" class="reference"><a href="#cite_note-284"><span class="cite_crochet">[</span>Note 61<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Or, il n’en est rien, car pour le <a href="/wiki/Convention_montagnarde" title="Convention montagnarde">gouvernement</a>, il ne s’agit pas seulement de vaincre, mais d’anéantir l’ennemi — le coalisé, comme le royaliste —, et pour imposer la paix, la <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a> est l'outil qui lui paraît indispensable<sup id="cite_ref-285" class="reference"><a href="#cite_note-285"><span class="cite_crochet">[</span>224<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L’<a href="/wiki/Hiver" title="Hiver">hiver</a> 1793-1794, extrêmement dur pour le peuple, touché par le froid et la faim, est l’allié des extrémistes. Une nouvelle fois, Hébert en profite pour pousser les <a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">sans-culottes</a> dans la voie de la violence&#160;: on pouvait craindre alors un nouveau <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793"><time class="nowrap" datetime="05-31" data-sort-value="05-31">31 mai</time></a>, ainsi qu’un renouvellement des <a href="/wiki/Massacres_de_Septembre" title="Massacres de Septembre">massacres de Septembre</a><sup id="cite_ref-Melchior-Bonnet95_282-1" class="reference"><a href="#cite_note-Melchior-Bonnet95-282"><span class="cite_crochet">[</span>222<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:L%27insurrection_des_esclaves_entre_dans_la_Convention._Jeanne_Odo_%C3%A0_la_tribune.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/L%27insurrection_des_esclaves_entre_dans_la_Convention._Jeanne_Odo_%C3%A0_la_tribune.jpg/220px-L%27insurrection_des_esclaves_entre_dans_la_Convention._Jeanne_Odo_%C3%A0_la_tribune.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/L%27insurrection_des_esclaves_entre_dans_la_Convention._Jeanne_Odo_%C3%A0_la_tribune.jpg/330px-L%27insurrection_des_esclaves_entre_dans_la_Convention._Jeanne_Odo_%C3%A0_la_tribune.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/L%27insurrection_des_esclaves_entre_dans_la_Convention._Jeanne_Odo_%C3%A0_la_tribune.jpg/440px-L%27insurrection_des_esclaves_entre_dans_la_Convention._Jeanne_Odo_%C3%A0_la_tribune.jpg 2x" data-file-width="4491" data-file-height="3562" /></a><figcaption><center>Proclamation du <a href="/wiki/D%C3%A9cret_d%27abolition_de_l%27esclavage_du_4_f%C3%A9vrier_1794" title="Décret d&#39;abolition de l&#39;esclavage du 4 février 1794">décret d'abolition de l'esclavage</a> du <span class="nowrap">16 pluviôse an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span> à la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a>. Dessin, Paris, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>.</center></figcaption></figure> <p>Les divers groupes de la <a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">Montagne</a> et de la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Commune de Paris (Révolution française)">Commune</a> s'entendent provisoirement pour proclamer, au nom de l'égalité et du genre humain, l'émancipation des <a href="/wiki/Noir_(humain)" title="Noir (humain)">Noirs</a> dans les <a href="/wiki/Colonie" title="Colonie">colonies</a>&#160;: le <span class="nowrap">15 pluviôse an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span> (<time class="nowrap" datetime="1794-02-03" data-sort-value="1794-02-03">3 février 1794</time>), trois nouveaux députés de <a href="/wiki/Saint-Domingue_(colonie_fran%C3%A7aise)" title="Saint-Domingue (colonie française)">Saint-Domingue</a> — <a href="/wiki/Louis-Pierre_Dufay" title="Louis-Pierre Dufay">Dufay</a> (Blanc), <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Mills" title="Jean-Baptiste Mills">Mills</a> (<a href="/wiki/M%C3%A9tis" title="Métis">métis</a>) et <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Belley" title="Jean-Baptiste Belley">Belley</a> (Noir) — sont admis à l'<a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_(France)" title="Assemblée nationale (France)">Assemblée nationale</a>. Le lendemain, <span class="nowrap">16 pluviôse</span> (<time class="nowrap" datetime="02-04" data-sort-value="02-04">4 février</time>), l'<a href="/wiki/Esclavage" title="Esclavage">esclavage</a> colonial est aboli après interventions de <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Levasseur" title="René Levasseur">Levasseur</a>, Lacroix, l'<a href="/wiki/Abb%C3%A9_Gr%C3%A9goire" title="Abbé Grégoire">abbé Grégoire</a>, <a href="/wiki/Pierre-Joseph_Cambon" title="Pierre-Joseph Cambon">Cambon</a>, <a href="/wiki/Georges_Jacques_Danton" title="Georges Jacques Danton">Danton</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Louis_Bourdon" title="François-Louis Bourdon">Bourdon de l'Oise</a><sup id="cite_ref-286" class="reference"><a href="#cite_note-286"><span class="cite_crochet">[</span>225<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans toutes les parties de la République, les gens de couleur sont désormais libres et égaux&#160;: les esclaves sont non seulement libérés de leurs chaînes, mais ils sont également pleinement citoyens et peuvent participer aux élections. Le soir même, les trois députés de Saint-Domingue sont chaleureusement accueillis au <a href="/wiki/Club_des_jacobins" title="Club des jacobins">Club des jacobins</a> par <a href="/wiki/Philibert_Simond" title="Philibert Simond">Simond</a>, <a href="/wiki/Antoine-Fran%C3%A7ois_Momoro" title="Antoine-François Momoro">Momoro</a>, <a href="/wiki/Nicolas_Maure" title="Nicolas Maure">Maure</a><sup id="cite_ref-287" class="reference"><a href="#cite_note-287"><span class="cite_crochet">[</span>226<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>… La mesure abolitionniste est également saluée par <i>La Feuille du salut public</i>, organe officieux du Comité de salut public<sup id="cite_ref-288" class="reference"><a href="#cite_note-288"><span class="cite_crochet">[</span>227<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Enfin, le <span class="nowrap">30 pluviôse</span> (<time class="nowrap" datetime="02-18" data-sort-value="02-18">18 février</time>), le décret fait l'objet d'une cérémonie au <a href="/wiki/Temple_de_la_Raison" title="Temple de la Raison">temple de la Raison</a> (<a href="/wiki/Cath%C3%A9drale_Notre-Dame_de_Paris" title="Cathédrale Notre-Dame de Paris">Notre-Dame de Paris</a>) sous la houlette de <a href="/wiki/Pierre-Gaspard_Chaumette" title="Pierre-Gaspard Chaumette">Chaumette</a>, qui suscitera quelques jours après chez <a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Hébert</a> «&#160;la grande joie&#160;» du <i><a href="/wiki/Le_P%C3%A8re_Duchesne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Le Père Duchesne (Révolution française)">Père Duchesne</a></i><sup id="cite_ref-289" class="reference"><a href="#cite_note-289"><span class="cite_crochet">[</span>228<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les <a href="/wiki/Loi_de_vent%C3%B4se_an_II" title="Loi de ventôse an II">décrets de ventôse</a> (<time class="nowrap" datetime="02-26" data-sort-value="02-26">26 février</time> et <time class="nowrap" datetime="1794-03-03" data-sort-value="1794-03-03">3 mars 1794</time>) —&#160;manœuvre du <a href="/wiki/Gouvernement_r%C3%A9volutionnaire" class="mw-redirect" title="Gouvernement révolutionnaire">gouvernement</a> pour couper les sans-culottes de leurs chefs ultra-révolutionnaires<sup id="cite_ref-290" class="reference"><a href="#cite_note-290"><span class="cite_crochet">[</span>229<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;— légalisent la <a href="/wiki/S%C3%A9questre_(droit)" title="Séquestre (droit)">séquestration des biens</a> appartenant aux personnes reconnues comme ennemies de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a>, ces biens devant servir à soulager les malheureux<sup id="cite_ref-Bertaud2004p243_291-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p243-291"><span class="cite_crochet">[</span>230<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais ces mesures ne suffisent pas à calmer l’agitation sans-culottes et <a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Jacques-René Hébert</a> a beau jeu de dénoncer la faction des «&#160;endormeurs&#160;» de la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a>, ceux qui veulent mettre sur un même pied les «&#160;vrais patriotes&#160;» et les indulgents<sup id="cite_ref-292" class="reference"><a href="#cite_note-292"><span class="cite_crochet">[</span>231<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, <span class="citation">«&#160;qui veulent détruire les échafauds parce qu’ils craignent d’y monter&#160;»</span>. </p><p>La situation étant explosive, le pouvoir révolutionnaire redoute le pire. Des révélations concernant les factions confirment les appréhensions de Robespierre et <a href="/wiki/Louis_Antoine_de_Saint-Just" title="Louis Antoine de Saint-Just">Saint-Just</a>. En effet, à l’automne 1793, la «&#160;faction hébertiste&#160;» est dénoncée auprès des comités par deux montagnards (<a href="/wiki/Fabre_d%27%C3%89glantine" title="Fabre d&#39;Églantine">Fabre d'Églantine</a> le <time class="nowrap" datetime="09-27" data-sort-value="09-27">27 septembre</time> et <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Chabot" title="François Chabot">François Chabot</a> le <time class="nowrap" datetime="11-14" data-sort-value="11-14">14 novembre</time>), soupçonnée de tremper dans une vaste «&#160;conspiration avec l’étranger&#160;»<sup id="cite_ref-293" class="reference"><a href="#cite_note-293"><span class="cite_crochet">[</span>232<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le pouvoir cependant ne veut pas ébruiter cette affaire, de crainte de discréditer la Montagne et de rompre son unité<sup id="cite_ref-294" class="reference"><a href="#cite_note-294"><span class="cite_crochet">[</span>Note 62<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En effet, durant cette période, Robespierre n'est pas en mesure de s’attaquer à la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(1792)" class="mw-redirect" title="Commune de Paris (1792)">Commune de Paris</a>, forteresse sans-culottes, soutenue par certains membres des comités de gouvernement soucieux de protéger Hébert<sup id="cite_ref-295" class="reference"><a href="#cite_note-295"><span class="cite_crochet">[</span>233<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Supplice_de_Gobel,_H%C3%A9bert,_Vincent,_Chaumette.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Supplice_de_Gobel%2C_H%C3%A9bert%2C_Vincent%2C_Chaumette.jpg/220px-Supplice_de_Gobel%2C_H%C3%A9bert%2C_Vincent%2C_Chaumette.jpg" decoding="async" width="220" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Supplice_de_Gobel%2C_H%C3%A9bert%2C_Vincent%2C_Chaumette.jpg/330px-Supplice_de_Gobel%2C_H%C3%A9bert%2C_Vincent%2C_Chaumette.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Supplice_de_Gobel%2C_H%C3%A9bert%2C_Vincent%2C_Chaumette.jpg/440px-Supplice_de_Gobel%2C_H%C3%A9bert%2C_Vincent%2C_Chaumette.jpg 2x" data-file-width="3305" data-file-height="2813" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Hébert</a>, <a href="/wiki/Pierre-Gaspard_Chaumette" title="Pierre-Gaspard Chaumette">Chaumette</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Nicolas_Vincent" title="François-Nicolas Vincent">Vincent</a> et <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Gobel" title="Jean-Baptiste Gobel">Gobel</a> sur la charrette les menant à la guillotine.<br /> <i>Tableaux historiques de la Révolution française</i>, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, <a href="/wiki/D%C3%A9partement_des_estampes_et_de_la_photographie_de_la_Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Département des estampes et de la photographie de la Bibliothèque nationale de France">département des estampes</a>, 1802.</center></figcaption></figure> <p>Pourtant, au printemps suivant, le renforcement du <a href="/wiki/Gouvernement_r%C3%A9volutionnaire" class="mw-redirect" title="Gouvernement révolutionnaire">gouvernement</a>, l’affaiblissement des factions rivales ainsi que l’entente entre les deux comités modifient la situation et permettent à l'assemblée d’agir, d’autant que les ultras, qui recommencent à s’agiter, en fournissent l’occasion. Un plan d’insurrection contre la Convention, imprudemment proclamé par <a href="/wiki/Charles-Philippe_Ronsin" title="Charles-Philippe Ronsin">Ronsin</a>, puis repris par <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Nicolas_Vincent" title="François-Nicolas Vincent">Vincent</a> et Hébert (<time class="nowrap" datetime="1794-03-04" data-sort-value="1794-03-04">4 mars 1794</time>), précipite la décision<sup id="cite_ref-296" class="reference"><a href="#cite_note-296"><span class="cite_crochet">[</span>234<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Après une vaine tentative de conciliation de <a href="/wiki/Collot_d%E2%80%99Herbois" class="mw-redirect" title="Collot d’Herbois">Collot d’Herbois</a>, sous l’impulsion de Robespierre — qui veut abattre la faction qu’il juge la plus dangereuse —, le rapport de <a href="/wiki/Louis_Antoine_de_Saint-Just" title="Louis Antoine de Saint-Just">Saint-Just</a> du 10 mars suivant à la Convention<sup id="cite_ref-297" class="reference"><a href="#cite_note-297"><span class="cite_crochet">[</span>235<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> conduit à l’arrestation des principaux chefs hébertistes (Jacques-René Hébert, Momoro, Ronsin et Vincent) dans la nuit du 23 au <span class="nowrap"><a href="/wiki/24_vent%C3%B4se" title="24 ventôse">24</a> <a href="/wiki/Vent%C3%B4se" title="Ventôse">ventôse</a> <a href="/wiki/An_II" title="An II">an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></a></span>. Quelques jours plus tard, ils sont traduits devant le <a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">Tribunal révolutionnaire</a><sup id="cite_ref-298" class="reference"><a href="#cite_note-298"><span class="cite_crochet">[</span>Note 63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Amalgamés à des agents du «&#160;complot de l’étranger&#160;», à la suite d’un procès truqué, ils sont condamnés à mort et exécutés le <time class="nowrap" datetime="1794-03-24" data-sort-value="1794-03-24">24 mars 1794</time> (<span class="nowrap"><a href="/wiki/4_germinal" title="4 germinal">4</a> <a href="/wiki/Germinal" title="Germinal">germinal</a> de l'<a href="/wiki/An_II" title="An II">an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></a></span>)<sup id="cite_ref-Bertaud2004p267_299-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p267-299"><span class="cite_crochet">[</span>236<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Après s’être débarrassés des hébertistes, Robespierre et Saint-Just — sous la pression de <a href="/wiki/Marc-Guillaume-Alexis_Vadier" title="Marc-Guillaume-Alexis Vadier">Vadier</a> et ses alliés du <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de sûreté générale">Comité de sûreté générale</a> —, épaulés par Collot d’Herbois et <a href="/wiki/Billaud-Varenne" class="mw-redirect" title="Billaud-Varenne">Billaud-Varenne</a>, reprennent à leur compte le combat contre les indulgents<sup id="cite_ref-300" class="reference"><a href="#cite_note-300"><span class="cite_crochet">[</span>237<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cependant, l’<a href="/wiki/Maximilien_de_Robespierre" title="Maximilien de Robespierre">Incorruptible</a> hésite à se joindre à ceux qui demandent la mise en accusation de Danton, mais cède finalement après l’échec des entrevues de la fin de <a href="/wiki/Vent%C3%B4se" title="Ventôse">ventôse</a> et de début <a href="/wiki/Germinal" title="Germinal">germinal</a><sup id="cite_ref-301" class="reference"><a href="#cite_note-301"><span class="cite_crochet">[</span>Note 64<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Danton_et_H%C3%A9bert_par_Vivant_Denon.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Danton_et_H%C3%A9bert_par_Vivant_Denon.jpg/220px-Danton_et_H%C3%A9bert_par_Vivant_Denon.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Danton_et_H%C3%A9bert_par_Vivant_Denon.jpg/330px-Danton_et_H%C3%A9bert_par_Vivant_Denon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Danton_et_H%C3%A9bert_par_Vivant_Denon.jpg/440px-Danton_et_H%C3%A9bert_par_Vivant_Denon.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="535" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Hébert</a> conduit à la guillotine (à droite), et <a href="/wiki/Georges_Jacques_Danton" title="Georges Jacques Danton">Danton</a> durant son <a href="/wiki/Proc%C3%A8s_de_Georges_Danton_et_des_dantonistes" title="Procès de Georges Danton et des dantonistes">procès</a> (à gauche). Croquis pris sur le vif par <a href="/wiki/Dominique_Vivant_Denon" title="Dominique Vivant Denon">Dominique Vivant Denon</a> (collection particulière).</center></figcaption></figure> <p>Le rapport du <time class="nowrap" datetime="1794-03-23" data-sort-value="1794-03-23">23 mars 1794</time> (<span class="nowrap"><a href="/wiki/3_germinal" title="3 germinal">3</a> <a href="/wiki/Germinal" title="Germinal">germinal</a> de l'<a href="/wiki/An_II" title="An II">an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></a></span>) de Saint-Just sur «&#160;les factions de l’étranger&#160;» est présenté le lendemain à la Convention, qui donne son accord à cette requête présentée comme une ultime purge parlementaire<sup id="cite_ref-302" class="reference"><a href="#cite_note-302"><span class="cite_crochet">[</span>238<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, alors que Vadier, grand ennemi du <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Tribun</a>, emporte la décision de faire arrêter les <a href="/wiki/Indulgents" title="Indulgents">modérés</a> avant le vote du <a href="/wiki/D%C3%A9cret_en_France" title="Décret en France">décret</a> d’accusation<sup id="cite_ref-303" class="reference"><a href="#cite_note-303"><span class="cite_crochet">[</span>239<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Danton, qui a refusé de fuir (<span class="citation">«&#160;On n’emporte pas la patrie à la semelle de ses souliers&#160;!&#160;»</span>), est arrêté dans la nuit du 9 au <span class="nowrap">10 germinal an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span> avec ses amis&#160;: <a href="/wiki/Camille_Desmoulins" title="Camille Desmoulins">Camille Desmoulins</a>, pourtant proche de Robespierre, Fabre d'Églantine, compromis dans l’affaire de la <a href="/wiki/Compagnie_fran%C3%A7aise_des_Indes_orientales" title="Compagnie française des Indes orientales">Compagnie des Indes</a>, ainsi que treize autres <a href="/wiki/Indulgents" title="Indulgents">dantonistes</a> ou suspects<sup id="cite_ref-304" class="reference"><a href="#cite_note-304"><span class="cite_crochet">[</span>Note 65<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Jugés le <time class="nowrap" datetime="04-02" data-sort-value="04-02">2 avril</time> (<span class="nowrap">13 germinal</span>) suivant, ils sont mis dans le même sac que des affairistes accusés de spéculation, puis sont condamnés à mort<sup id="cite_ref-305" class="reference"><a href="#cite_note-305"><span class="cite_crochet">[</span>Note 66<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et guillotinés le <time class="nowrap" datetime="04-05" data-sort-value="04-05">5 avril</time> suivant (<span class="nowrap">16 germinal</span>), après un procès tout aussi truqué<sup id="cite_ref-306" class="reference"><a href="#cite_note-306"><span class="cite_crochet">[</span>Note 67<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> que celui des hébertistes. L'aile droite des montagnards n’existe plus. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="1794-04-04" data-sort-value="1794-04-04">4 avril 1794</time> (<span class="nowrap"><a href="/wiki/15_germinal" title="15 germinal">15</a> <a href="/wiki/Germinal" title="Germinal">germinal</a> de l'<a href="/wiki/An_II" title="An II">an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></a></span>), au cours du procès des indulgents, éclate la «&#160;<a href="/wiki/Conspiration_des_prisons" title="Conspiration des prisons">Conspiration des prisons</a>&#160;»<sup id="cite_ref-307" class="reference"><a href="#cite_note-307"><span class="cite_crochet">[</span>240<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> — appelée également «&#160;conspiration du Luxembourg&#160;»<sup id="cite_ref-308" class="reference"><a href="#cite_note-308"><span class="cite_crochet">[</span>Note 68<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> —, révélée par un prisonnier, <a href="/wiki/Alexandre_de_Laflotte" title="Alexandre de Laflotte">Alexandre de Laflotte</a>. Le but de l'opération — faire évader les indulgents inculpés à la faveur d’un soulèvement des prisons — paraît plausible à Robespierre et à Saint-Just<sup id="cite_ref-309" class="reference"><a href="#cite_note-309"><span class="cite_crochet">[</span>241<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ce complot serait tramé par le général <a href="/wiki/Arthur_de_Dillon" class="mw-redirect" title="Arthur de Dillon">Arthur de Dillon</a> et un autre détenu, le député du <a href="/wiki/Bas-Rhin" title="Bas-Rhin">Bas-Rhin</a> <a href="/wiki/Philibert_Simond" title="Philibert Simond">Philibert Simond</a>. Accusée de financer l’opération, <a href="/wiki/Lucile_Desmoulins" title="Lucile Desmoulins">Lucile Desmoulins</a> est incarcérée à <a href="/wiki/Prison_Sainte-P%C3%A9lagie" title="Prison Sainte-Pélagie">Sainte-Pélagie</a><sup id="cite_ref-310" class="reference"><a href="#cite_note-310"><span class="cite_crochet">[</span>Note 69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <time class="nowrap" datetime="04-12" data-sort-value="04-12">12 avril</time> (<span class="nowrap">23 germinal</span>) suivant, sous le motif d’avoir voulu <span class="citation">«&#160;… massacrer les représentants du peuple et replacer sur le trône le fils du tyran…&#160;»</span>, les accusés, après un jugement sommaire, sont condamnés à mort. Amalgamés à <a href="/wiki/Pierre-Gaspard_Chaumette" title="Pierre-Gaspard Chaumette">Pierre-Gaspard Chaumette</a>, oublié du procès hébertiste, à <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Gobel" title="Jean-Baptiste Gobel">Gobel</a>, évêque abdicataire de <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a>, à la <a href="/wiki/Marie_Marguerite_Fran%C3%A7oise_H%C3%A9bert" title="Marie Marguerite Françoise Hébert">veuve Hébert</a><sup id="cite_ref-311" class="reference"><a href="#cite_note-311"><span class="cite_crochet">[</span>Note 70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ainsi qu’à vingt-trois autres accusés, cette nouvelle fournée, de vingt-neuf condamnés, est amenée à l’échafaud dès le lendemain<sup id="cite_ref-312" class="reference"><a href="#cite_note-312"><span class="cite_crochet">[</span>242<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les trois phases de la purge de germinal auront fait près de soixante victimes, dont onze députés<sup id="cite_ref-313" class="reference"><a href="#cite_note-313"><span class="cite_crochet">[</span>243<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Aboutissement_et_conséquences"><span id="Aboutissement_et_cons.C3.A9quences"></span>Aboutissement et conséquences</h5></div> <p>Le dénouement et les suites des événements de germinal sont d’une grande importance, car ils signifient que le pouvoir a la volonté de refermer la période de «&#160;guerre civile&#160;» qu’entretenaient les factions, et de se lancer dans la fondation de la nouvelle société attendue depuis les débuts de la Révolution<sup id="cite_ref-314" class="reference"><a href="#cite_note-314"><span class="cite_crochet">[</span>244<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais, dans l’immédiat, en ce printemps 1794, si le contrôle de la vie politique marque une victoire tactique du <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a> et de <a href="/wiki/Robespierrisme" title="Robespierrisme">Robespierre</a><sup id="cite_ref-315" class="reference"><a href="#cite_note-315"><span class="cite_crochet">[</span>245<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, l'antagonisme croissant de ces élus avec les mouvements populaires scelle le divorce avec les masses<sup id="cite_ref-316" class="reference"><a href="#cite_note-316"><span class="cite_crochet">[</span>246<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, car, au lendemain de l’exécution des principaux fondateurs de la Terreur, le désarroi de nombreux sans-culottes est manifeste, alors que les liens de «&#160;fraternité républicaine&#160;» qui les associaient aux autorités, se distendent et se rompent&#160;: la Révolution se trouve à l’arrêt<sup id="cite_ref-Bertaud2004p268_317-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bertaud2004p268-317"><span class="cite_crochet">[</span>247<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ainsi, de <a href="/wiki/Germinal" title="Germinal">germinal</a> à <a href="/wiki/Thermidor" title="Thermidor">thermidor</a>, les relations entre le gouvernement révolutionnaire et le mouvement populaire ne cesseront de se dégrader<sup id="cite_ref-318" class="reference"><a href="#cite_note-318"><span class="cite_crochet">[</span>248<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Robespierre_et_la_Terreur">Robespierre et la Terreur</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur (Révolution française)</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:F%C3%AAte_de_l%27Etre_supr%C3%AAme_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/F%C3%AAte_de_l%27Etre_supr%C3%AAme_2.jpg/220px-F%C3%AAte_de_l%27Etre_supr%C3%AAme_2.jpg" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/F%C3%AAte_de_l%27Etre_supr%C3%AAme_2.jpg/330px-F%C3%AAte_de_l%27Etre_supr%C3%AAme_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/F%C3%AAte_de_l%27Etre_supr%C3%AAme_2.jpg/440px-F%C3%AAte_de_l%27Etre_supr%C3%AAme_2.jpg 2x" data-file-width="5190" data-file-height="3150" /></a><figcaption><a href="/wiki/Culte_de_l%27%C3%8Atre_supr%C3%AAme" title="Culte de l&#39;Être suprême">Fête de l'Être suprême</a>, 1794. Paris, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Robespierre.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Robespierre.jpg/220px-Robespierre.jpg" decoding="async" width="220" height="272" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Robespierre.jpg/330px-Robespierre.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Robespierre.jpg/440px-Robespierre.jpg 2x" data-file-width="2426" data-file-height="3000" /></a><figcaption>Portrait de <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a> vers 1790.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Jean-Joseph-Fran%C3%A7ois_Tassaert_-_La_Nuit_du_9_au_10_thermidor_an_II.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Jean-Joseph-Fran%C3%A7ois_Tassaert_-_La_Nuit_du_9_au_10_thermidor_an_II.jpg/220px-Jean-Joseph-Fran%C3%A7ois_Tassaert_-_La_Nuit_du_9_au_10_thermidor_an_II.jpg" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Jean-Joseph-Fran%C3%A7ois_Tassaert_-_La_Nuit_du_9_au_10_thermidor_an_II.jpg/330px-Jean-Joseph-Fran%C3%A7ois_Tassaert_-_La_Nuit_du_9_au_10_thermidor_an_II.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Jean-Joseph-Fran%C3%A7ois_Tassaert_-_La_Nuit_du_9_au_10_thermidor_an_II.jpg/440px-Jean-Joseph-Fran%C3%A7ois_Tassaert_-_La_Nuit_du_9_au_10_thermidor_an_II.jpg 2x" data-file-width="3566" data-file-height="2601" /></a><figcaption><center><i>La nuit du 9 au <span class="nowrap">10 thermidor an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span></i>, gravure coloriée de <a href="/wiki/Jean-Joseph-Fran%C3%A7ois_Tassaert" title="Jean-Joseph-François Tassaert">Jean-Joseph-François Tassaert</a> d'après <a href="/wiki/Fulchran-Jean_Harriet" title="Fulchran-Jean Harriet">Fulchran-Jean Harriet</a>, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Carnavalet" title="Musée Carnavalet">musée Carnavalet</a>, vers 1796.</center></figcaption></figure> <p>Alors que la <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a> ralentit en province, elle s'accentue à Paris après le vote de la <a href="/wiki/Loi_de_Prairial" title="Loi de Prairial">loi du <span class="nowrap">22 prairial an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span></a> (<time class="nowrap" datetime="1794-06-10" data-sort-value="1794-06-10">10 juin 1794</time>). Le <a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">Tribunal révolutionnaire</a> peut seul juger des crimes politiques. La définition d'«&#160;ennemi de la Révolution&#160;» est élargie et devient floue<sup id="cite_ref-319" class="reference"><a href="#cite_note-319"><span class="cite_crochet">[</span>249<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette évolution ouvre la voie de la <i>Grande Terreur</i>&#160;: dans les semaines qui suivent, plus de 1&#160;400&#160;personnes sont guillotinées à Paris. </p><p>Au début de l'été 1794, l'effort de guerre consenti par la nation porte enfin ses fruits. Le <time class="nowrap" datetime="1794-06-26" data-sort-value="1794-06-26">26 juin 1794</time>, la victoire de <a href="/wiki/Bataille_de_Fleurus_(1794)" title="Bataille de Fleurus (1794)">Fleurus</a> permet aux troupes françaises de reprendre la <a href="/wiki/Belgique" title="Belgique">Belgique</a>. Des vivres commencent à être réquisitionnés dans les régions occupées pour être envoyés en France. </p><p>En luttant contre les factions et en faisant revenir au pouvoir les terroristes les plus zélés, Robespierre s'est fait beaucoup d'ennemis. Il est devenu l'homme politique le plus influent. Le <time class="nowrap" datetime="1794-06-08" data-sort-value="1794-06-08">8 juin 1794</time>, lorsqu'il préside la <a href="/wiki/Culte_de_l%27%C3%8Atre_supr%C3%AAme" title="Culte de l&#39;Être suprême">Fête de l'Être suprême</a>, ses adversaires murmurent qu'«&#160;il veut accaparer le pouvoir&#160;». Son retrait temporaire de la scène politique permet la constitution d'un groupe d'opposants autour du <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de sûreté générale">Comité de sûreté générale</a> et d'anciens <a href="/wiki/Repr%C3%A9sentant_en_mission" title="Représentant en mission">représentants en mission</a>, comme <a href="/wiki/Jean-Lambert_Tallien" title="Jean-Lambert Tallien">Tallien</a> ou <a href="/wiki/Joseph_Fouch%C3%A9" title="Joseph Fouché">Fouché</a>. </p><p>Quand Robespierre se décide enfin à réapparaître à la <a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention</a>, il brandit la menace d'une nouvelle épuration, y compris contre certains députés qu'il a la maladresse de ne pas nommer. Le complot se noue avec le soutien du <a href="/wiki/Plaine_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Plaine (Révolution française)">Marais</a>. Le <a href="/wiki/Chute_de_Robespierre" title="Chute de Robespierre"><span class="nowrap">9 thermidor an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span></a> (<time class="nowrap" datetime="1794-07-27" data-sort-value="1794-07-27">27 juillet 1794</time>), il est accusé par l'Assemblée et arrêté. Une action de la <a href="/wiki/Commune_de_Paris_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Commune de Paris (Révolution française)">Commune de Paris</a> le délivre contre son gré et l'emmène à l'<a href="/wiki/H%C3%B4tel_de_ville_de_Paris" title="Hôtel de ville de Paris">Hôtel de Ville</a>. Mais les <a href="/wiki/Sans-culottes" title="Sans-culottes">sans-culottes</a>, démoralisés par la mise au pas des sections après l'élimination des <a href="/wiki/H%C3%A9bertistes" title="Hébertistes">hébertistes</a>, et mécontents de la stricte application du maximum des salaires, ne se joignent pas aux soutiens de Robespierre. La Convention, qui l'a immédiatement mis hors la loi, envoie les troupes qui prennent d'assaut le bâtiment. Il est guillotiné le lendemain, le <time class="nowrap" datetime="1794-07-28" data-sort-value="1794-07-28">28 juillet 1794</time>, avec <a href="/wiki/Georges_Couthon" title="Georges Couthon">Georges Couthon</a>, <a href="/wiki/Louis_Antoine_de_Saint-Just" title="Louis Antoine de Saint-Just">Saint-Just</a> et ses principaux partisans. Les conventionnels thermidoriens rappellent les députés <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a> et mettent fin à la Terreur. </p><p>Peu de temps après, le <time class="nowrap" datetime="1794-10-11" data-sort-value="1794-10-11">11 octobre 1794</time>, les cendres de <a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">Jean-Jacques Rousseau</a> sont transférées au <a href="/wiki/Panth%C3%A9on_(Paris)" title="Panthéon (Paris)">Panthéon</a>, au cours d'une cérémonie grandiose<sup id="cite_ref-320" class="reference"><a href="#cite_note-320"><span class="cite_crochet">[</span>250<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Une autre <i>panthéonisation</i> révèle mieux encore la complexité des mois qui suivent le <span class="nowrap">9 thermidor</span>&#160;: en effet, le <time class="nowrap" datetime="1794-09-01" data-sort-value="1794-09-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> septembre 1794</time>, <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a> entre à son tour au Panthéon, pour en sortir cependant le <time class="nowrap" datetime="02-26" data-sort-value="02-26">26 février</time> suivant. Entre ces deux dates, les équilibres politiques ont changé à la Convention<sup id="cite_ref-321" class="reference"><a href="#cite_note-321"><span class="cite_crochet">[</span>251<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="La_Convention_thermidorienne">La Convention thermidorienne</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Convention_thermidorienne" title="Convention thermidorienne">Convention thermidorienne</a>.</div></div> <p>Après la mort de <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a>, le système gouvernemental mis en place s'effondre rapidement avec, dès le <span class="nowrap">11 thermidor</span>, la décision de renouveler mensuellement, et par quart, les comités de gouvernement. La <a href="/wiki/Loi_de_Prairial" title="Loi de Prairial">loi de Prairial</a> est supprimée le <span class="nowrap">14 thermidor</span>. <a href="/wiki/Antoine_Fouquier-Tinville" title="Antoine Fouquier-Tinville">Fouquier-Tinville</a> est emprisonné et le <a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">Tribunal révolutionnaire</a> cesse de fonctionner, avant d'être réorganisé le 23<sup id="cite_ref-:0_76-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-76"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. De nombreux prisonniers sont libérés. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Carrier_par_Vivant_Denon.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Carrier_par_Vivant_Denon.jpg/220px-Carrier_par_Vivant_Denon.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Carrier_par_Vivant_Denon.jpg/330px-Carrier_par_Vivant_Denon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Carrier_par_Vivant_Denon.jpg/440px-Carrier_par_Vivant_Denon.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="544" /></a><figcaption>Portrait de <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Carrier" title="Jean-Baptiste Carrier">Carrier</a> lors de son procès, par <a href="/wiki/Dominique_Vivant_Denon" title="Dominique Vivant Denon">Vivant Denon</a>.</figcaption></figure> <p>Trois tendances s'affrontent jusqu'en <time class="nowrap" datetime="1794-10" data-sort-value="1794-10">octobre 1794</time>&#160;: les <a href="/wiki/Mod%C3%A9rantisme" title="Modérantisme">modérés</a> qui souhaitent un retour à 1791, les néo-<a href="/wiki/H%C3%A9bertistes" title="Hébertistes">hébertistes</a> et les <a href="/wiki/Club_des_jacobins" title="Club des jacobins">jacobins</a>. Le <span class="nowrap">25 vendémiaire an <abbr class="abbr" title="3">III</abbr></span>, les modérés de la <a href="/wiki/Convention_thermidorienne" title="Convention thermidorienne">Convention</a> mettent à mal l'organisation des jacobins en parvenant à faire interdire l'affiliation des <a href="/wiki/Club_politique" title="Club politique">clubs</a> entre eux. Le club électoral des néo-hébertistes ferme, pour sa part, au début de <span class="nowrap">frimaire an <abbr class="abbr" title="3">III</abbr></span>. Après avoir réussi le démantèlement des organisations politiques de leurs opposants, les modérés s'emploient à éliminer leurs représentants les plus célèbres. <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Carrier" title="Jean-Baptiste Carrier">Jean-Baptiste Carrier</a> est ainsi guillotiné le <time class="nowrap" datetime="12-26" data-sort-value="12-26">26 décembre</time>. Les <a href="/wiki/Muscadins" class="mw-redirect" title="Muscadins">muscadins</a> prônent le remplacement de <i><a href="/wiki/La_Marseillaise" title="La Marseillaise">La Marseillaise</a></i> par <i><a href="/wiki/Le_R%C3%A9veil_du_peuple_(chant)" title="Le Réveil du peuple (chant)">Le réveil du peuple contre les terroristes</a></i>. Les restes de <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a> sont retirés du <a href="/wiki/Panth%C3%A9on_(Paris)" title="Panthéon (Paris)">Panthéon</a>, et d'anciens <a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">montagnards</a> détenus dans des prisons sont massacrés (Lyon, Nîmes, Marseille…) Pour autant, la «&#160;réaction thermidorienne&#160;» ne doit pas être confondue avec le <a href="/wiki/Royalisme" title="Royalisme">royalisme</a>. Les thermidoriens, dont certains ont participé à la <a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a>, cherchent à imposer une ligne médiane au pouvoir, entre le <a href="/wiki/Populisme_(politique)" title="Populisme (politique)">populisme</a> néo-hébertiste, toujours actif (<a href="/wiki/Gracchus_Babeuf" title="Gracchus Babeuf">Babeuf</a> et son journal <i>Le tribun du peuple</i>, par exemple), et la dérive royaliste qui menace. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:1er_prairial_an_III.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/1er_prairial_an_III.jpg/220px-1er_prairial_an_III.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/1er_prairial_an_III.jpg/330px-1er_prairial_an_III.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/1er_prairial_an_III.jpg/440px-1er_prairial_an_III.jpg 2x" data-file-width="5283" data-file-height="3992" /></a><figcaption><center><i><a href="/wiki/Insurrection_du_1er_prairial_an_III" title="Insurrection du 1er prairial an III">Journée du <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> prairial an <abbr class="abbr" title="3">III</abbr></span></a></i>, estampe gravée par <a href="/wiki/Isidore_Stanislas_Helman" title="Isidore Stanislas Helman">Helman</a> d'après <a href="/wiki/Charles_Monnet" title="Charles Monnet">Monnet</a>, Paris, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BnF</a>, 1796.</center></figcaption></figure> <p>Les moissons de 1794, en lien avec un été très orageux comme en 1788, sont très en dessous de celles de 1793. L'hiver 1794-1795 est aussi froid que celui de 1788-1789, et la misère envahit les rues des grandes villes<sup id="cite_ref-322" class="reference"><a href="#cite_note-322"><span class="cite_crochet">[</span>252<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <time class="nowrap" datetime="1794-12-24" data-sort-value="1794-12-24">24 décembre 1794</time>, la <a href="/wiki/Loi_du_Maximum_g%C3%A9n%C3%A9ral" title="Loi du Maximum général">loi du Maximum général</a>, sur les denrées de première nécessité, est supprimée dans l'espoir d'enrayer le <a href="/wiki/March%C3%A9_noir" title="Marché noir">marché noir</a>. La mesure provoque l’effondrement de l’<a href="/wiki/Assignat" title="Assignat">assignat</a>&#160;: la crise agricole se double d’une crise économique. Des émeutes populaires se déclenchent pour réclamer du pain. Les plus fameuses sont <a href="/wiki/Insurrection_du_12_germinal_an_III" title="Insurrection du 12 germinal an III">celle du <span class="nowrap">12 germinal an <abbr class="abbr" title="3">III</abbr></span></a> et surtout <a href="/wiki/Insurrection_du_1er_prairial_an_III" title="Insurrection du 1er prairial an III">celle du <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> prairial</span></a> (<time class="nowrap" datetime="1795-05-20" data-sort-value="1795-05-20">20 mai 1795</time>). Cette dernière coûte la vie au député <a href="/wiki/Jean-Bertrand_F%C3%A9raud" title="Jean-Bertrand Féraud">Jean-Bertrand Féraud</a> qui a voulu s'interposer&#160;: sa tête est alors promenée au bout d'une pique. La répression s'abat sur les manifestants et ceux qui sont accusés d'en être les instigateurs, notamment six députés montagnards, les <a href="/wiki/Cr%C3%AAtois" title="Crêtois">crêtois</a>, condamnés à mort et exécutés. L'historien <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, spécialiste de la Révolution française, écrit à propos de ces journées de prairial&#160;: <span class="citation">«&#160;Son ressort, le mouvement populaire, ayant été brisé, la Révolution était terminée<sup id="cite_ref-:0_76-2" class="reference"><a href="#cite_note-:0-76"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;»</span>. </p><p>Le <span class="nowrap">29 messidor</span> (<time class="nowrap" datetime="1795-07-17" data-sort-value="1795-07-17">17 juillet 1795</time>), la Convention vote la nouvelle <a href="/wiki/Constitution_de_l%E2%80%99an_III" class="mw-redirect" title="Constitution de l’an III">Constitution de l’an III</a>, qui acte la fin de la révolution populaire avec le rétablissement du <a href="/wiki/Suffrage_censitaire" title="Suffrage censitaire">vote censitaire</a>. Le nouveau texte est ratifié par <a href="/wiki/Pl%C3%A9biscite" title="Plébiscite">plébiscite</a> en septembre. En revanche, le vote sur le <a href="/wiki/D%C3%A9cret_des_deux_tiers" title="Décret des deux tiers">décret des deux tiers</a>, qui n'autorise le renouvellement que d'un tiers des sièges (ce qui empêche les royalistes d'avoir la majorité), n'est approuvé qu'à une courte majorité. À la suite de ce vote, le <span class="nowrap">13 vendémiaire an <abbr class="abbr" title="4">IV</abbr></span>, les royalistes tentent un <a href="/wiki/Insurrection_royaliste_du_13_vend%C3%A9miaire_an_IV" title="Insurrection royaliste du 13 vendémiaire an IV">coup d'État</a>. À la demande de <a href="/wiki/Paul_Barras" title="Paul Barras">Barras</a>, le général <a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Ier" title="Napoléon Ier">Bonaparte</a> est chargé de protéger l'Assemblée, ce qu'il fait avec l'appui du chef d'escadron, <a href="/wiki/Joachim_Murat" title="Joachim Murat">Joachim Murat</a><sup id="cite_ref-323" class="reference"><a href="#cite_note-323"><span class="cite_crochet">[</span>253<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le <span class="nowrap">4 brumaire an <abbr class="abbr" title="4">IV</abbr></span>, la Convention laisse la place au <a href="/wiki/Directoire" title="Directoire">Directoire</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Directoire_(26_octobre_1795-9_novembre_1799)"><span id="Directoire_.2826_octobre_1795-9_novembre_1799.29"></span>Directoire (<time class="nowrap" datetime="1795-10-26" data-sort-value="1795-10-26">26 octobre 1795</time>-<time class="nowrap" datetime="1799-11-09" data-sort-value="1799-11-09">9 novembre 1799</time>)</h3></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Directoire" title="Directoire">Directoire</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Paul_Barras.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Paul_Barras.jpg/220px-Paul_Barras.jpg" decoding="async" width="220" height="297" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Paul_Barras.jpg/330px-Paul_Barras.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Paul_Barras.jpg/440px-Paul_Barras.jpg 2x" data-file-width="2390" data-file-height="3223" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Paul_Barras" title="Paul Barras">Paul Barras</a> portant son costume d'apparat de <a href="/wiki/Directeur_(Directoire)" title="Directeur (Directoire)">Directeur</a>.</center></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Audience_du_Directoire_en_Costume_-_Google_Art_Project.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Audience_du_Directoire_en_Costume_-_Google_Art_Project.jpg/220px-Audience_du_Directoire_en_Costume_-_Google_Art_Project.jpg" decoding="async" width="220" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Audience_du_Directoire_en_Costume_-_Google_Art_Project.jpg/330px-Audience_du_Directoire_en_Costume_-_Google_Art_Project.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Audience_du_Directoire_en_Costume_-_Google_Art_Project.jpg/440px-Audience_du_Directoire_en_Costume_-_Google_Art_Project.jpg 2x" data-file-width="3128" data-file-height="2608" /></a><figcaption><center>Audience du <a href="/wiki/Directoire" title="Directoire">Directoire</a> en costume, le <span class="nowrap">30 brumaire an <abbr class="abbr" title="4">IV</abbr></span>.</center></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Bouchot_-_Le_general_Bonaparte_au_Conseil_des_Cinq-Cents.jpg" class="mw-file-description"><img alt="peinture représentant Bonaparte molesté par les députés des Cinq Cents" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Bouchot_-_Le_general_Bonaparte_au_Conseil_des_Cinq-Cents.jpg/220px-Bouchot_-_Le_general_Bonaparte_au_Conseil_des_Cinq-Cents.jpg" decoding="async" width="220" height="234" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Bouchot_-_Le_general_Bonaparte_au_Conseil_des_Cinq-Cents.jpg/330px-Bouchot_-_Le_general_Bonaparte_au_Conseil_des_Cinq-Cents.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Bouchot_-_Le_general_Bonaparte_au_Conseil_des_Cinq-Cents.jpg/440px-Bouchot_-_Le_general_Bonaparte_au_Conseil_des_Cinq-Cents.jpg 2x" data-file-width="1833" data-file-height="1953" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Bonaparte" class="mw-redirect" title="Napoléon Bonaparte">Napoléon Bonaparte</a> face au <a href="/wiki/Conseil_des_Cinq-Cents" title="Conseil des Cinq-Cents">Conseil des Cinq-Cents</a> lors du <a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_Brumaire" title="Coup d&#39;État du 18 Brumaire">coup d'État du 18 Brumaire</a> conduisant à la fin du <a href="/wiki/Directoire" title="Directoire">Directoire</a>.<br /> Toile de <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Bouchot" title="François Bouchot">Bouchot</a>, 1840.</center></figcaption></figure> <p>Le Directoire dure du <span class="nowrap">4 brumaire an <abbr class="abbr" title="4">IV</abbr></span> au <span class="nowrap">18 brumaire an <abbr class="abbr" title="8">VIII</abbr></span>, selon le <a href="/wiki/Calendrier_r%C3%A9publicain" title="Calendrier républicain">calendrier révolutionnaire</a>. Il s'agit de la seconde tentative pour créer un régime stable reposant sur une base <a href="/wiki/Constitution" title="Constitution">constitutionnelle</a><sup id="cite_ref-324" class="reference"><a href="#cite_note-324"><span class="cite_crochet">[</span>254<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La pacification de l'Ouest et la fin de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_Coalition" class="mw-redirect" title="Première Coalition">Première Coalition</a> permettent l'établissement d'une <a href="/wiki/Constitution_du_5_fructidor_an_III" title="Constitution du 5 fructidor an III">nouvelle constitution</a>. Pour la première fois en France, le pouvoir législatif repose sur un parlement <a href="/wiki/Bicam%C3%A9risme" title="Bicamérisme">bicaméral</a>&#160;: le <a href="/wiki/Conseil_des_Cinq-Cents" title="Conseil des Cinq-Cents">Conseil des Cinq-Cents</a> (500&#160;membres) et le <a href="/wiki/Conseil_des_Anciens" title="Conseil des Anciens">Conseil des Anciens</a> (250&#160;membres). Le pouvoir exécutif est un <i>directoire</i> de cinq personnes nommées par le conseil des Anciens sur une liste fournie par le Conseil des Cinq-Cents. Les ministres et les cinq directeurs ne sont pas responsables devant les assemblées, mais ils ne peuvent non plus dissoudre ces dernières. Comme en 1791, aucune procédure ne permet de résoudre les conflits<sup id="cite_ref-325" class="reference"><a href="#cite_note-325"><span class="cite_crochet">[</span>255<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les <a href="/wiki/Thermidoriens" class="mw-redirect" title="Thermidoriens">thermidoriens</a> ont imposé que les deux tiers des élus soient issus de la <a href="/wiki/Convention_thermidorienne" title="Convention thermidorienne">Convention</a>. Les régions de l'Ouest, de la vallée du Rhône et de l'Est du Massif central élisent des députés <a href="/wiki/Royalisme_en_France_au_XIXe_si%C3%A8cle" title="Royalisme en France au XIXe siècle">royalistes</a>. Pendant toute la durée du Directoire, l'instabilité politique est incessante. Les «&#160;réseaux de correspondance&#160;», royalistes, mêlent le renseignement, la propagande et l'action politique. Ils quadrillent le pays avec le soutien des frères de <a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></a> et de puissances étrangères. Les partisans du retour à la monarchie remportent les élections de mars 1797. Au cours du mois de septembre suivant, les républicains modérés organisent un <a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_fructidor_an_V" title="Coup d&#39;État du 18 fructidor an V">coup d'État</a> qui chasse deux des cinq directeurs et destitue ou invalide l'élection de 177&#160;députés. En 1798, les élections semblent donner la faveur aux <a href="/wiki/Club_des_Jacobins" class="mw-redirect" title="Club des Jacobins">jacobins</a>. Les conseils s'octroient alors le droit de désigner les députés dans la moitié des circonscriptions. Les thermidoriens se maintiennent au pouvoir, mais sont totalement discrédités. </p><p>La situation économique contribue aussi à détourner les Français du régime. Les impôts ne rentrent plus. L'<a href="/wiki/Assignat" title="Assignat">assignat</a>, qui a perdu toute sa valeur, est remplacé par un autre papier monnaie, le mandat territorial, qui subit en un an le même sort que l'assignat. À partir de 1797, l'État demande aux contribuables de payer les impôts en numéraire. Or, avec la crise financière, la monnaie métallique s'est raréfiée. Après les années d'inflation liées à l'assignat, la France connaît une période de baisse des prix qui touche principalement le monde rural. Incapable de faire face à l'énorme dette accumulée par la monarchie absolue et huit années de révolution, les assemblées se résignent à la <a href="/wiki/Tiers_consolid%C3%A9" title="Tiers consolidé">banqueroute des «&#160;deux tiers&#160;»</a>&#160;: la France renonce à payer les deux tiers de sa dette publique, mais consolide le dernier tiers en l'inscrivant dans le <a href="/wiki/Grand-livre_de_la_dette_publique" title="Grand-livre de la dette publique">Grand-livre de la dette publique</a>. Pour paraître crédible aux yeux des créanciers, un nouvel <a href="/wiki/Imp%C3%B4t_sur_les_portes_et_fen%C3%AAtres" title="Impôt sur les portes et fenêtres">impôt sur les portes et fenêtres</a> est créé en 1798. Les gendarmes sont réquisitionnés pour le recouvrer. </p><p>Grâce aux efforts du gouvernement de salut public, les <a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_amalgame_de_l%27arm%C3%A9e_sous_la_R%C3%A9volution" class="mw-redirect" title="Deuxième amalgame de l&#39;armée sous la Révolution">armées françaises sont passées à l'offensive</a>. Au printemps 1796, la France lance une grande offensive à travers l'<a href="/wiki/Allemagne" title="Allemagne">Allemagne</a> pour contraindre l'<a href="/wiki/Autriche" title="Autriche">Autriche</a> à la paix. Mais c'est l'armée d'<a href="/wiki/Italie" title="Italie">Italie</a>, commandée par le jeune général <a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Bonaparte" class="mw-redirect" title="Napoléon Bonaparte">Napoléon Bonaparte</a>, qui crée la surprise en volant de victoire en victoire et en forçant l'Autriche à signer la paix par le <a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_Campo_Formio" class="mw-redirect" title="Traité de Campo Formio">traité de Campo Formio</a> du <time class="nowrap" datetime="1797-04-17" data-sort-value="1797-04-17">17 avril 1797</time>. Entre 1797 et 1799, presque toute la péninsule italienne est transformée en un ensemble de <a href="/wiki/R%C3%A9publique_s%C5%93ur" title="République sœur">républiques sœurs</a>, avec des régimes et des institutions calquées sur celles de la France. Si les victoires soulagent les finances du Directoire, elles rendent le pouvoir de plus en plus dépendant de l'armée. Bonaparte devient l'arbitre des dissensions politiques intérieures. L'<a href="/wiki/Exp%C3%A9dition_d%27%C3%89gypte" class="mw-redirect" title="Expédition d&#39;Égypte">expédition en Égypte</a> a comme objectif de couper la route des Indes au <a href="/wiki/Royaume-Uni" title="Royaume-Uni">Royaume-Uni</a>, mais les directeurs ne sont pas mécontents d'éloigner l'encombrant soutien du Corse, qui ne cache pas son appétit de pouvoir. Par ailleurs, la multiplication des républiques sœurs inquiète les grandes puissances, <a href="/wiki/Russie" title="Russie">Russie</a> et Royaume-Uni en tête, qui craignent la contagion révolutionnaire et une trop forte domination de la France sur l'<a href="/wiki/Europe" title="Europe">Europe</a>. Ces deux États sont à l'origine de la formation de la <a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_Coalition" class="mw-redirect" title="Deuxième Coalition">Deuxième Coalition</a> en 1798. Les offensives anglaises, russes et autrichiennes sont repoussées par les armées françaises dirigées par <a href="/wiki/Guillaume_Marie-Anne_Brune" class="mw-redirect" title="Guillaume Marie-Anne Brune">Brune</a> et <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Mass%C3%A9na" title="André Masséna">Masséna</a>. </p><p>Le Directoire prend fin par le <a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_Brumaire" title="Coup d&#39;État du 18 Brumaire"><span class="nowrap">18 brumaire an <abbr class="abbr" title="8">VIII</abbr></span></a> (<time class="nowrap" datetime="1799-11-09" data-sort-value="1799-11-09">9 novembre 1799</time>) de Napoléon Bonaparte, qui déclare&#160;: «&#160;Citoyens, la révolution est fixée aux principes qui l'ont commencée, elle est finie&#160;». Le <a href="/wiki/Consulat_(histoire_de_France)" title="Consulat (histoire de France)">Consulat</a> est mis en place. Il s'agit d'un régime autoritaire dirigé par trois consuls, dont seul le premier détient réellement le pouvoir&#160;: la France entame une nouvelle période de son histoire en s'apprêtant à <a href="/wiki/Premier_Empire" title="Premier Empire">confier son destin à un empereur</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Notes">Notes</h3></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r222998893">@media screen{body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre{height:30em;overflow:auto;padding:3px;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin-top:0.3em}body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre .references-small{margin-top:0}}@media screen and (prefers-reduced-motion:reduce){body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre{height:auto;padding:0;border:0 none}}</style><div class="reference-cadre" tabindex="0"> <div class="references-small decimal" style="column-width:25em;"><ol class="references"> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text">Notamment Emmanuel Le Roy Ladurie. Voir <i>Le Territoire de l’historien</i>, Paris, Gallimard, 2014 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-07029-778-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-07029-778-8"><span class="nowrap">978-2-07029-778-8</span></a>)</small>, 544&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text">C'est ce que l'historiographie française a retenu sous le nom d'«&#160;imputation au politique&#160;» des fluctuations économiques. Voir C. E. Labrousse, <i>La crise de l'économie française à la fin de l'Ancien Régime et au début de la Révolution</i>, Volume 1, Presses Universitaires de France, 1944.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text">Les cahiers de doléances évoquent l’«&#160;amour paternel&#160;» évoquent «&#160;un roi juste et bienfaisant comme un père au milieu de ses enfants&#160;», «&#160;un père chéri de ses enfants est bien assuré de leur secours&#160;», «&#160;le père du peuple et régénérateur de la France&#160;»&#160;; cité par Pierre Goubert et Michel Denis, <i>1789, Les Français ont la parole, extraits des cahiers de doléances</i>, Paris, Julliard, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr> Archives, 1964.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a> </span><span class="reference-text">C'est pourquoi ces deux journées sont fréquemment connues sous le nom de «&#160;<a href="/wiki/Journ%C3%A9es_des_5_et_6_octobre_1789#Marche_des_femmes_vers_Versailles" title="Journées des 5 et 6 octobre 1789">marche des femmes</a>&#160;».</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a> </span><span class="reference-text">Procédure criminelle instruite au Châtelet de Paris sur la dénonciation des faits arrivés à Versailles dans la journée du <time class="nowrap" datetime="1789-10-06" data-sort-value="1789-10-06">6 octobre 1789</time>, 1790, Archives nationales.</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a> </span><span class="reference-text">Tout d'abord supprimée sous réserve de rachat, elle sera définitivement supprimée, sans compensation, en avril 1790.</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a> </span><span class="reference-text">Différent du serment de fidélité à la Nation à la loi et ou roi.</span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a> </span><span class="reference-text">Lors de la fuite du roi le pays avait vécu sans lui et s’était aperçu qu’un roi n’était pas indispensable&#160;; dès lors un autre régime était envisageable. - Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution française (1789-1799)</i>, – Librairie Larousse 1988, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;34.</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a> </span><span class="reference-text">La <a href="/wiki/Fusillade_du_Champ-de-Mars" title="Fusillade du Champ-de-Mars">fusillade du Champ-de-Mars</a> est un évènement très important car, le 17 juillet pour la première fois, des citoyens sortent des principes de 1789 en réclamant avec force la déchéance du roi et une République. Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution française (1789-1799)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;34.</span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a> </span><span class="reference-text">Après les élections législatives, la droite absolutiste et les «&#160;Noirs&#160;» (la droite dure), qui prêchaient un retour à l'avant-Révolution, ont perdu tout crédit depuis Varennes. Ils disparaîtront de la scène politique jusqu'à la fin de la Convention - <i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i>, <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), «&#160;Assemblée nationale constituante&#160;», <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;48.</span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a> </span><span class="reference-text">Les recherches menées par Jacques Godechot - admises par de nombreux historiens - ont démontré que le suffrage censitaire, même s’il resserre le corps électoral, s’est montré loin d’être restrictif et démobilisateur. <a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Révolutions (1770-1799)</i>, PUF, 1965, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">306-309</span> – voir <a href="/wiki/%C3%89lections_l%C3%A9gislatives_fran%C3%A7aises_de_1791" title="Élections législatives françaises de 1791">Élections législatives françaises de 1791</a>.</span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a> </span><span class="reference-text">La majorité de ces nouveaux élus ne sont pas des néophytes. Depuis 1789 ils ont fait leur apprentissage politique dans les assemblées communales et départementales. <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;1, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;256.</span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a> </span><span class="reference-text">Tels que <a href="/wiki/Christophe_Antoine_Merlin" title="Christophe Antoine Merlin">Merlin</a> de <a href="/wiki/Thionville" title="Thionville">Thionville</a>, <a href="/wiki/Claude_Basire" title="Claude Basire">Bazire</a> et <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Chabot" title="François Chabot">Chabot</a>, «&#160;le trio cordelier&#160;», et quelques démocrates partisans du <a href="/wiki/Suffrage_universel" title="Suffrage universel">suffrage universel</a> comme <a href="/wiki/Robert_Lindet" title="Robert Lindet">Robert Lindet</a>, <a href="/wiki/Georges_Couthon" title="Georges Couthon">Couthon</a>, et <a href="/wiki/Lazare_Nicolas_Marguerite_Carnot" class="mw-redirect" title="Lazare Nicolas Marguerite Carnot">Carnot</a>. Leur influence sur l’Assemblée est presque nulle, mais, en revanche, leur ascendant sur les clubs et les sociétés populaires est incontestable. Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution française (1789-1799)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;47&#160;; <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;1, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;272.</span> </li> <li id="cite_note-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-115">↑</a> </span><span class="reference-text">Le comte de Provence, notamment, est sommé de rentrer en France dans les deux mois, sous peine de perdre ses droits lors d’une régence éventuelle.</span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a> </span><span class="reference-text">C’est-à-dire des feuillants qui sont au ministère et conseillent le roi&#160;; ils sont divisés avec les feuillants laméthistes (ou fayettistes) partisans d’une guerre limitée qui permettrait à Lafayette victorieux de renforcer sa position, tout en renforçant la monarchie constitutionnelle en chassant les jacobins.</span> </li> <li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a> </span><span class="reference-text">Après avoir longtemps hésité, les Constituants décrètent un référendum. Le vote étant positif, ces États sont rattachés à la France.</span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a> </span><span class="reference-text">La déclaration de Pillnitz du <time class="nowrap" datetime="1791-08-27" data-sort-value="1791-08-27">27 août 1791</time> ne s’accompagne d’aucune mesure précise, se limitant à désigner le danger qui menace le trône de Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> en invitant les autres souverains à joindre leurs forces aux leurs&#160;: «&#160;alors et dans ce cas&#160;» ils passeraient à l’action&#160;; mais tout ceci était soumis à une entente éventuelle avec d’autres puissances européennes. <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <i>La Révolution française</i>, Fayard, 1973, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;146.</span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a> </span><span class="reference-text">Léopold&#160;<abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> ne s’oppose pas à ce que Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> demande à l’Électeur de Trèves de chasser les émigrés de ses possessions.</span> </li> <li id="cite_note-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-130">↑</a> </span><span class="reference-text">L’armée est aussi en proie au conflit politique et social qui oppose la troupe et le commandement aristocratique&#160;; la confiance n’existe plus et la discipline s’en ressent. <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;1</span>, Collection Idée, Gallimard, 1962, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;284.</span> </li> <li id="cite_note-133"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-133">↑</a> </span><span class="reference-text">Cette proclamation, qui ne sera annoncée à Paris que les 22 et 23 juillet, a pour but de provoquer de <a href="/wiki/Volontaires_nationaux_pendant_la_R%C3%A9volution" title="Volontaires nationaux pendant la Révolution">nouveaux enrôlements dans les volontaires nationaux</a> et de pousser les autorités à organiser elles-mêmes la défense. <a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>La révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;108.</span> </li> <li id="cite_note-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-140">↑</a> </span><span class="reference-text">Les blessés sont achevés alors que la plus grande partie des serviteurs du palais sont massacrés et que seules les femmes sont épargnées. Quelques gentilshommes, habillés en civil, arriveront à s’échapper en se mêlant à la foule.</span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a> </span><span class="reference-text">C'est en fait pratiquement l’ensemble du gouvernement patriote (Girondin) du mois de mars 1792 qui est reconduit&#160;: <a href="/wiki/Jean-Marie_Roland_de_La_Plati%C3%A8re" title="Jean-Marie Roland de La Platière">Roland</a> à l’Intérieur, <a href="/wiki/%C3%89tienne_Clavi%C3%A8re" title="Étienne Clavière">Clavière</a> aux Finances, <a href="/wiki/Joseph_Servan" title="Joseph Servan">Servan</a> à la Guerre, auxquels on ajoute <a href="/wiki/Georges_Danton" class="mw-redirect" title="Georges Danton">Danton</a> à la Justice <a href="/wiki/Gaspard_Monge" title="Gaspard Monge">Monge</a> à la Marine et <a href="/wiki/Lebrun-Tondu" class="mw-redirect" title="Lebrun-Tondu">Lebrun-Tondu</a> aux Affaires étrangères.</span> </li> <li id="cite_note-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-154">↑</a> </span><span class="reference-text">Après le <a href="/wiki/Chute_de_Robespierre" title="Chute de Robespierre">9-Thermidor</a> (27 juillet 1794) et, malgré l’amnistie décrétée par la Convention avant sa séparation, l’instruction des massacreurs suivra son cours et trente-neuf seront jugés en mai 1796. Trois seulement seront condamnés à vingt ans de fers<sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite_crochet">[</span>131<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</span> </li> <li id="cite_note-156"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-156">↑</a> </span><span class="reference-text">Par rapport au précédent, ce référendum permet aux Français de <a href="/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Nbor&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Modèle:Nbor (page inexistante)">Modèle:Nbor</a>, domiciliés et vivant de leur travail, y compris les domestiques et les citoyens «&#160;passifs&#160;» (citoyens qui ne paient pas d’impôts) de voter. C’est du coup trois à quatre millions de «&#160;passifs&#160;» qui obtiennent la citoyenneté, pourtant seulement 700&#160;000 votants sur <span class="nowrap">7 millions</span> que comptait le corps électoral se rend aux urnes&#160;; chiffre proche de ceux de la monarchie censitaire, mais pour la première fois le petit peuple s’y manifeste. La nomination des députés appartient donc à une majorité dérisoire<sup id="cite_ref-155" class="reference"><a href="#cite_note-155"><span class="cite_crochet">[</span>132<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</span> </li> <li id="cite_note-159"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-159">↑</a> </span><span class="reference-text">Après avoir relancé la Révolution avec la déclaration de guerre le <time class="nowrap" datetime="1792-04-20" data-sort-value="1792-04-20">20 avril 1792</time>, les girondins, après le <time class="nowrap" datetime="08-10" data-sort-value="08-10">10 août</time> sont hostiles à tout nouveau bouleversement politique<sup id="cite_ref-158" class="reference"><a href="#cite_note-158"><span class="cite_crochet">[</span>134<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</span> </li> <li id="cite_note-161"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-161">↑</a> </span><span class="reference-text">Pour eux la richesse foncière et le capital commercial sont les seuls facteurs de consolidation sociale. Comme les Montagnards, ils sont attachés au principe de la propriété et voient dans toute restriction autoritaire une menace pouvant déclencher une escalade désastreuse<sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160"><span class="cite_crochet">[</span>135<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</span> </li> <li id="cite_note-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-164">↑</a> </span><span class="reference-text">C’est ainsi que le peuple, grâce à la guerre, fait irruption sur la scène politique<sup id="cite_ref-163" class="reference"><a href="#cite_note-163"><span class="cite_crochet">[</span>137<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</span> </li> <li id="cite_note-168"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-168">↑</a> </span><span class="reference-text">Le 27 novembre 1792 la Savoie est réunie à la France et forme le département du Mont-Blanc.</span> </li> <li id="cite_note-175"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-175">↑</a> </span><span class="reference-text">Comme la plupart des princes de cette époque, Louis&#160;<abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr> et Marie-Antoinette n’ont pas le sentiment de la «&#160;<a href="/wiki/Patrie" title="Patrie">Patrie</a>&#160;». Pour eux, le pays est leur propriété et les souverains européens formant une grande famille, ce n’est pas faire preuve de trahison que de faire appel à eux pour remettre le pays à la raison. <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Castelot" title="André Castelot">André Castelot</a>, <a href="/wiki/G._Lenotre" title="G. Lenotre">G. Lenotre</a>, <i>Les grandes heures de la Révolution française – L’agonie de la royauté</i>, tome I, Perrin, 1962, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">330-331</span>.</span> </li> <li id="cite_note-181"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-181">↑</a> </span><span class="reference-text">La protestation est dirigée contre le tirage au sort – déjà détesté du temps des campagnes de l’Ancien Régime. En effet, celui-ci exonère les notables, alors que ceux-ci sont considérés comme les grands bénéficiaires de la Révolution. Le peuple considère donc que c’est aux notables d’aller défendre la nation qui les favorise. <a href="/wiki/Roger_Dupuy" title="Roger Dupuy">Roger Dupuy</a><abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;58.</span> </li> <li id="cite_note-192"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-192">↑</a> </span><span class="reference-text">Le député Girondin <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Buzot" title="François Buzot">François Buzot</a> esquisse le mot «&#160;fédéralisme&#160;» en réclamant à l’Assemblée, le <time class="nowrap" datetime="1792-09-24" data-sort-value="1792-09-24">24 septembre 1792</time>, une force publique départementale pour protéger les députés de la Convention&#160;; il servira de prétexte aux Montagnards pour accuser les Girondins de vouloir faire des 83 départements autant de républiques indépendantes. Jeanne Grall <i>Girondins et Montagnards – Les dessous d’une insurrection</i> (1793) Éditions Ouest-France, 1989 <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;23. En définitive ces «&#160;fédéralistes&#160;» – qui refusent tous une fédération – sont des républicains modérés favorables à la Révolution&#160;; ils ne veulent que la fin de la domination parisienne et montagnarde. Jean-Clément Martin, <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;155.</span> </li> <li id="cite_note-194"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-194">↑</a> </span><span class="reference-text">Seuls en Europe la Suisse, les États scandinaves et certains États italiens restent en paix avec la France&#160;; mais la Russie, alliée de l’Autriche et de la Prusse, est aussi officiellement en guerre contre la France, qui se bat non seulement pour son indépendance, mais aussi pour sa dignité nationale, son droit à se gouverner elle-même, et la protection des immenses avantages qu’elle a retirés de la Révolution. <a href="/wiki/Albert_Mathiez" title="Albert Mathiez">Albert Mathiez</a>, <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;350.</span> </li> <li id="cite_note-195"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-195">↑</a> </span><span class="reference-text">En Vendée, les nobles n’ont pas provoqué le mouvement insurrectionnel&#160;: ils n’arrivent qu’après, et uniquement parce qu’on est allé les chercher, et parfois se sont fait prier. <a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <i>Révolutions et révolutionnaires en Europe 1789-1918</i>, Gallimard, 2008, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;544.</span> </li> <li id="cite_note-196"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-196">↑</a> </span><span class="reference-text">Les soulèvements provinciaux qui font suite aux <time class="nowrap" datetime="05-31" data-sort-value="05-31">31 mai</time> et <time class="nowrap" datetime="1793-06-02" data-sort-value="1793-06-02">2 juin 1793</time>, trop souvent enfermés dans la contre-révolution, ne sont souvent que la suite de luttes locales qui confrontent révolutionnaires modérés, jacobins, et sans-culottes. Jean-Clément Martin, <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;153-154-155.</span> </li> <li id="cite_note-197"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-197">↑</a> </span><span class="reference-text">Encore sensibilisés par les <a href="/wiki/Massacres_de_Septembre" title="Massacres de Septembre">massacres de Septembre</a>, les départements perçoivent mal les troubles qui agitent l’Assemblée et y voient des menaces pour la représentation nationale, ce qui entraîne de violentes protestations. Jeanne Grall, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;25. Ainsi le coup de force est mal perçu en province et, à sa nouvelle, de nombreux départements se soulèvent, en Normandie et en Bretagne notamment. De fait, ce sont les trois quarts du pays qui se trouvent en rébellion contre la dictature montagnarde. Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">76-77</span>.</span> </li> <li id="cite_note-201"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-201">↑</a> </span><span class="reference-text">Pourtant les sans-culottes les plus avertis (les <a href="/wiki/Enrag%C3%A9s" title="Enragés">Enragés</a>) ne sont pas enthousiastes de cet acte constitutionnel dont ils perçoivent les lacunes. Ils réclament la répression de l’<a href="/wiki/Agiotage" title="Agiotage">agiotage</a>, de l’<a href="/wiki/Accaparement" title="Accaparement">accaparement</a> et l’arrêt de la hausse des prix,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> Jean-Paul Bertaud, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;208.</span> </li> <li id="cite_note-202"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-202">↑</a> </span><span class="reference-text">Initialement conçue par les Girondins (surtout par <a href="/wiki/Nicolas_de_Condorcet" title="Nicolas de Condorcet">Condorcet</a>) cette constitution arrive en pleine violence entre ces deux groupes et est donc le fruit d’un compromis&#160;; après le coup de force des <time class="nowrap" datetime="05-31" data-sort-value="05-31">31 mai</time> et <time class="nowrap" datetime="1793-06-02" data-sort-value="1793-06-02">2 juin 1793</time>, elle subit quelques remaniements (hostilité au libéralisme girondin) et est adoptée très vite par l’Assemblée dominée par la Montagne. Le droit d’initiative prôné par les Girondins a disparu, et les Montagnards s’y taillent la part du lion, car la Constitution s’efforce de les maintenir au gouvernement puisqu’ils se sont emparés du pouvoir par la force. Son principal mérite tient surtout dans les principes qu’elle a proclamés pour la première fois (droits sociaux) et dans les problèmes qu’elle a posés. Même si elle n’a jamais été appliquée, elle garde une importance capitale. <a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Constitution de la France depuis 1789</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, 2006, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;69 à 77.</span> </li> <li id="cite_note-205"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-205">↑</a> </span><span class="reference-text">Après les journées des 4 et <time class="nowrap" datetime="09-05" data-sort-value="09-05">5 septembre</time> contre l’Assemblée, les sans-culottes imposent Collot d'Herbois et Billaud-Varenne, membres (ou proches) des cordeliers.</span> </li> <li id="cite_note-206"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-206">↑</a> </span><span class="reference-text">Le Comité de salut public est conçu comme un régime provisoire qui, logiquement, après la victoire doit laisser la place à la constitution de 1793. Marc Bouloiseau, <i>Le Comité de salut public</i>, PUF, 1968, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;5. Cependant il ne possède la réalité du pouvoir qu’après le décret du 13 septembre qui lui donne la prééminence sur tous les autres comités. Albert Mathiez, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;425.</span> </li> <li id="cite_note-211"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-211">↑</a> </span><span class="reference-text">La rivalité des deux comités est réelle&#160;; quelques-uns de ses membres sont liés aux ultra-révolutionnaires – notamment Collot d’Herbois et Billaud-Varenne – abattus par le Comité de salut public en germinal. Mais la loi du <time class="nowrap" datetime="1794-04-16" data-sort-value="1794-04-16">16 avril 1794</time> porte un premier coup en confiant au Comité de salut public l’inspection des autorités et des administrateurs&#160;; pour appliquer ces mesures un bureau de police générale est institué dans lequel le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de sûreté générale">Comité de sûreté générale</a> voit un concurrent. Marc Bouloiseau, <i>Le Comité de salut public</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;101-102-103.</span> </li> <li id="cite_note-214"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-214">↑</a> </span><span class="reference-text">Le rapprochement entre les montagnards et la sans-culotterie parisienne ne s’est pas fait sans difficultés, car le petit peuple a peu bénéficié de la Révolution du <time class="nowrap" datetime="1792-08-10" data-sort-value="1792-08-10">10 août 1792</time> et, s’il y a participé activement, cette journée n’est pas sa création. George Rudé, <i>La Foule dans la Révolution française</i>, Paris, Librairie Maspero, 1982, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;135.</span> </li> <li id="cite_note-217"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-217">↑</a> </span><span class="reference-text">La presque totalité des sans-culottes parisiens se retrouve à cette période (février – septembre 1793) sensibilisée par les Enragés qui se composent de trois hommes dominants&#160;: <a href="/wiki/Jacques_Roux_(1752-1794)" title="Jacques Roux (1752-1794)">Jacques Roux</a>, <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Varlet" title="Jean-François Varlet">Jean-François Varlet</a> et <a href="/wiki/Th%C3%A9ophile_Leclerc" class="mw-redirect" title="Théophile Leclerc">Théophile Leclerc</a>, et d’une femme, <a href="/wiki/Claire_Lacombe" title="Claire Lacombe">Claire Lacombe</a>, qui est la présidente du <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_des_r%C3%A9publicaines_r%C3%A9volutionnaires" title="Société des républicaines révolutionnaires">Club des citoyennes républicaines révolutionnaires</a>. <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a>, <i><a href="/wiki/Dictionnaire_critique_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Dictionnaire critique de la Révolution française">Dictionnaire critique de la Révolution française</a> – Acteurs –</i>, Flammarion, 2007, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;331.</span> </li> <li id="cite_note-218"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-218">↑</a> </span><span class="reference-text">Ici, le terme de terroriste veut dire partisan de la Terreur révolutionnaire et économique.</span> </li> <li id="cite_note-219"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-219">↑</a> </span><span class="reference-text">On retrouve des rumeurs de «&#160;complots aristocratiques&#160;» peu de temps avant le <time class="nowrap" datetime="1793-08-10" data-sort-value="1793-08-10">10 août 1793</time> pour le premier, l’anniversaire du <a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_10_ao%C3%BBt_1792" title="Journée du 10 août 1792"><time class="nowrap" datetime="1792-08-10" data-sort-value="1792-08-10">10 août 1792</time></a>. Le grand rassemblement pour cette fête peut faire craindre de nouveaux <a href="/wiki/Massacres_de_Septembre" title="Massacres de Septembre">massacres de Septembre</a> – que des affiches conseillent – et peut donner l’occasion aux extrémistes de tenter leur chance. Albert Soboul, <i>Mouvement populaire et Gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;79. Ailleurs, les sections souhaitent un effort encore plus grand et parlent d'un nouveau <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793"><time class="nowrap" datetime="06-02" data-sort-value="06-02">2 juin</time></a> - <a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;554.</span> </li> <li id="cite_note-222"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-222">↑</a> </span><span class="reference-text">La situation est sérieuse&#160;: les départements révoltés ont interrompu leurs livraisons vers la capitale. Le pain manque, ce qui entraîne de nombreuses manifestations populaires. <a href="/wiki/Albert_Mathiez" title="Albert Mathiez">Albert Mathiez</a>, <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;399. La sécheresse du mois d’août viendra aggraver la conjoncture.</span> </li> <li id="cite_note-226"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-226">↑</a> </span><span class="reference-text">Pour des historiens comme Albert Soboul ou François Furet et Denis Richet, Jacques Roux s’activait avec désintéressement et sincérité à soulager la vie du petit peuple sans-culottes. <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Mouvement populaire et Gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;101&#160;; <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;215.</span> </li> <li id="cite_note-228"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-228">↑</a> </span><span class="reference-text">Le but du groupe des cordeliers est de se servir du mécontentement du peuple pour éliminer l’équipe dirigeante qui conduit l’Assemblée et les comités. Chez eux l’extrémisme est avant tout tactique. <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">216-217</span>.</span> </li> <li id="cite_note-230"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-230">↑</a> </span><span class="reference-text">Le <time class="nowrap" datetime="1793-09-05" data-sort-value="1793-09-05">5 septembre 1793</time>, Jacques Roux est arrêté (il se suicidera le <time class="nowrap" datetime="1794-02-10" data-sort-value="1794-02-10">10 février 1794</time>), Leclerc et Varlet sont en fuite, ainsi que Claire Lacombe, dont la société est dissoute le <time class="nowrap" datetime="10-20" data-sort-value="10-20">20 octobre</time> (par la même occasion, les clubs féminins sont désormais interdits)&#160;: les Enragés n’existent plus.</span> </li> <li id="cite_note-237"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-237">↑</a> </span><span class="reference-text">Cette armée forte de 6&#160;000&#160;hommes et de 1&#160;200&#160;canonniers, qui sera à l’origine de nombreuses exactions, notamment pendant la période de déchristianisation, sera supprimée après l’exécution des hébertistes en germinal.</span> </li> <li id="cite_note-241"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-241">↑</a> </span><span class="reference-text">C’est aussi le début des grands procès devant le <a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">tribunal révolutionnaire</a> — réclamés par les groupes les plus radicaux — suivis des exécutions de <a href="/wiki/Philippe-%C3%89galit%C3%A9" class="mw-redirect" title="Philippe-Égalité">Philippe-Égalité</a> (<time class="nowrap" datetime="1793-11-06" data-sort-value="1793-11-06">6 novembre 1793</time>), de <a href="/wiki/Marie-Antoinette_d%E2%80%99Autriche" class="mw-redirect" title="Marie-Antoinette d’Autriche">Marie-Antoinette</a> ((<time class="nowrap" datetime="10-16" data-sort-value="10-16">16 octobre</time>), des <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">Girondins</a> ((<time class="nowrap" datetime="10-31" data-sort-value="10-31">31 octobre</time>), de <a href="/wiki/Madame_Roland" class="mw-redirect" title="Madame Roland">Madame Roland</a> ((<time class="nowrap" datetime="11-08" data-sort-value="11-08">8 novembre</time>), de <a href="/wiki/Jean_Sylvain_Bailly" title="Jean Sylvain Bailly">Bailly</a> ((<time class="nowrap" datetime="11-10" data-sort-value="11-10">10 novembre</time>), de <a href="/wiki/Antoine_Barnave" title="Antoine Barnave">Barnave</a> ((<time class="nowrap" datetime="11-28" data-sort-value="11-28">28 novembre</time>),&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> La Terreur est aussi appliquée en province par les représentants en mission. - Frédéric Bluche, Stéphane Rials, Jean Tulard, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;96.</span> </li> <li id="cite_note-245"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-245">↑</a> </span><span class="reference-text">Habilement, le 6 septembre, ils ont fait entrer au Comité de salut public deux membres importants des cordeliers proches des sans-culottes, c’est-à-dire des «&#160;hébertistes&#160;»&#160;: <a href="/wiki/Collot_d%E2%80%99Herbois" class="mw-redirect" title="Collot d’Herbois">Collot d’Herbois</a> et <a href="/wiki/Billaud-Varenne" class="mw-redirect" title="Billaud-Varenne">Billaud-Varenne</a>. Jean-Clément Martin, <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;159.</span> </li> <li id="cite_note-250"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-250">↑</a> </span><span class="reference-text">À la même période, les <a href="/wiki/Espagne" title="Espagne">Espagnols</a> envahissent la plus grande partie du département des Pyrénées-Orientales (<time class="nowrap" datetime="09-22" data-sort-value="09-22">22 septembre</time>), l’armée autrichienne envahit <a href="/wiki/Maubeuge" title="Maubeuge">Maubeuge</a> (<time class="nowrap" datetime="09-30" data-sort-value="09-30">30 septembre</time>), puis menace <a href="/wiki/Strasbourg" title="Strasbourg">Strasbourg</a> (<time class="nowrap" datetime="10-13" data-sort-value="10-13">13 octobre</time>), et l’armée prussienne investit Landau, place forte qui défend le Nord de l’Alsace (<time class="nowrap" datetime="10-27" data-sort-value="10-27">27 octobre</time>).</span> </li> <li id="cite_note-256"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-256">↑</a> </span><span class="reference-text">Par le décret du <time class="nowrap" datetime="1793-10-12" data-sort-value="1793-10-12">12 octobre 1793</time>, Lyon est condamnée à la destruction&#160;: Collot d’Herbois et Fouché y font exécuter, début novembre 1793 et sur plusieurs mois, près de deux mille victimes. À Toulon, dénoncés par les jacobins relâchés, huit cents rebelles sont fusillés sans jugement, puis, à la demande des <a href="/wiki/Repr%C3%A9sentant_en_mission" title="Représentant en mission">représentants en mission</a>, trois cents autres sont condamnés le mois suivant, alors qu’à Marseille, la répression ne fait pas trois cents victimes. Si à Bordeaux on ne compte, au début, qu’une centaine de victimes, en juin et juillet 1794, l’arrivée du jeune représentant en mission Jullien (de Paris) provoque un regain de répression qui doublera le nombre des exécutions. <a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">555-556</span>.</span> </li> <li id="cite_note-257"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-257">↑</a> </span><span class="reference-text">À la suite de la première défaite se profilent, avec les difficultés d’une armée battue, désorganisée et à bout de souffle, des mésententes entre chefs empêchant toute intelligence concertée avec les coalisés. Pascal Dupuy et Claude Mazauric, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;227.</span> </li> <li id="cite_note-259"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-259">↑</a> </span><span class="reference-text">Toutefois ces décrets demandent de respecter les femmes, les enfants et les vieillards, mais aussi les hommes sans armes. <a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>La Vendée et la Révolution</i>, Perrin, 2007, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;93.</span> </li> <li id="cite_note-266"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-266">↑</a> </span><span class="reference-text">Robespierre et ses proches n’acceptent plus l’anarchie vers laquelle tend le mouvement sans-culottes de Paris. <a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Révolutions (1770-1799)</i>, PUF, 1965, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;336.</span> </li> <li id="cite_note-268"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-268">↑</a> </span><span class="reference-text">Ces armées révolutionnaires départementales (ou provinciales) se sont rendues coupables de nombreux excès&#160;; en les licenciant, le pouvoir porte un coup fatal aux ultra-révolutionnaires (hébertistes) dans les départements et réduit à néant leur assise militante. Françoise Brunel, <i>Thermidor La chute de Robespierre</i>, Édition Complexe, 1989; <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">16-19</span>.</span> </li> <li id="cite_note-272"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-272">↑</a> </span><span class="reference-text">La déchristianisation n’est pas non plus un mouvement spontané, comme l’avait été la Grande Peur. Michel Vovelle, <i>La Révolution contre l’église</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;17.</span> </li> <li id="cite_note-277"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-277">↑</a> </span><span class="reference-text">Le danger est réel de voir, à l’intérieur, le mouvement pousser les nombreux Français restés fidèles à leur religion, à rejeter la Révolution et, à l’extérieur, d’effrayer les États étrangers restés neutres et en paix avec la République.</span> </li> <li id="cite_note-279"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-279">↑</a> </span><span class="reference-text">Cet épisode de la Révolution, qui oppose uniquement des montagnards, se noue en septembre-octobre 1793 —&#160;alors que la déchristianisation fait rage en France, puis à Paris&#160;— entre les modérés appelés, suivant les cas, citra-révolutionnaires, dantonistes ou indulgents, et les hébertistes, appelés ultra-révolutionnaires ou exagérés&#160;; ces derniers étant des membres du Club des cordeliers. Françoise Brunel, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;19.</span> </li> <li id="cite_note-284"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-284">↑</a> </span><span class="reference-text">Le <time class="nowrap" datetime="12-20" data-sort-value="12-20">20 décembre</time> (<span class="nowrap">30 frimaire</span>), Robespierre a obtenu de l’Assemblée un Comité de justice destiné à revoir les cas des individus incarcérés à tort. Mais les indulgents veulent un Comité de clémence, c’est-à-dire l’ouverture des prisons, prélude évident à une politique de paix. Cette proposition est contraire à la politique du gouvernement, qui la rejette. Billaud-Varenne fera rapporter le décret le <span class="nowrap">6 nivôse an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span> (<time class="nowrap" datetime="1793-12-26" data-sort-value="1793-12-26">26 décembre 1793</time>). Frédéric Bluche, <i>Danton</i>, Perrin, 1984, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;413-414-417&#160;; <a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;561&#160;: Dans un premier temps, Robespierre encourage le journal de Desmoulins «&#160;Le Vieux Cordelier&#160;», en qui il voit un rival du journal d’Hébert «&#160;Le père Duchêne&#160;», et reste plusieurs mois en bonnes relations avec Danton.</span> </li> <li id="cite_note-294"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-294">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fabre_d%27%C3%89glantine" title="Fabre d&#39;Églantine">Fabre d'Églantine</a>, le 27 septembre, résume à Robespierre le plan supposé d’Hébert. Il s'agit dans un premier temps d’organiser la famine, d’épurer la Convention, d’exécuter les Girondins arrêtés <a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793">(les 75)</a>, puis d'appréhender Danton, <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Delacroix" title="Jean-François Delacroix">Lacroix</a> et Robespierre. Dans un deuxième temps, de prendre le pouvoir avec l’aide de l’armée révolutionnaire, du ministère de la guerre et de la majorité des jacobins. Quant à <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Chabot" title="François Chabot">Chabot</a>, il a été pris à partie à la Convention à propos de son mariage avec la jeune sœur d’un riche banquier autrichien (<a href="/wiki/Junius_Frey" title="Junius Frey">Junius Frey</a>) et pour ses relations avec des étrangers véreux. Suspect d’agiotage et se trouvant aux abois après avoir essayé de trouver des appuis, il se lance dans la délation. Le 14 novembre, il dénonce, à Robespierre puis, au Comité de sûreté générale, un chantage financier, partie visible d’un complot contre-révolutionnaire&#160;: c’est l'affaire de la <a href="/wiki/Compagnie_fran%C3%A7aise_des_Indes_orientales" title="Compagnie française des Indes orientales">Compagnie des Indes</a>, ourdie par le fameux <a href="/wiki/Jean-Pierre,_baron_de_Batz" class="mw-redirect" title="Jean-Pierre, baron de Batz">baron de Batz</a>, pour ruiner la République. L’affaire de la Compagnie des Indes n’en étant qu’une ramification. Même si Danton ne trempe pas personnellement dans cette affaire, il se trouve compromis par certains de ses amis. Il en est de même pour les ultras, parmi lesquels Hébert et quelques-uns de ses compagnons qui sont également éclaboussés par cette affaire. Frédéric Bluche, <i>Danton</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;391 à 394.</span> </li> <li id="cite_note-298"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-298">↑</a> </span><span class="reference-text">En tout, vingt accusés&#160;: des contre-révolutionnaires comme <a href="/wiki/Pierre_Qu%C3%A9tineau" title="Pierre Quétineau">Pierre Quétineau</a> et son épouse Jeanne, un aristocrate le <a href="/wiki/Michel_de_Laumur" title="Michel de Laumur">général Laumur</a>&#160;; des étrangers et agents de l’étranger&#160;: <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Cloots" class="mw-redirect" title="Jean-Baptiste Cloots">Anacharsis Clootz</a>, <a href="/wiki/Jean_Conrad_de_Kock" title="Jean Conrad de Kock">Kock</a>, <a href="/wiki/Berthold_Proly" title="Berthold Proly">Proli</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Desfieux" title="François Desfieux">Desfieux</a>, <a href="/wiki/Jacob_Pereira" title="Jacob Pereira">Pereira</a>, Dubuisson&#160;; des patriotes, comme Mazuel, Bourgeois, Leclerc, Ancard, Ducroquet, Descombes, et un indicateur&#160;: Laboureau, le seul qui sera gracié. L’acte d’accusation dressé contre les quatre dirigeants cordeliers confirme aux sans-culottes que le procès de germinal est bien leur procès et constitue bien l’aboutissement de la lutte amorcée par les comités dès septembre 1793. Albert Soboul, <i>Mouvement populaire et Gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>,<abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;362.</span> </li> <li id="cite_note-301"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-301">↑</a> </span><span class="reference-text">Plusieurs entrevues sont organisées (fin ventôse et la dernière le <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> ventôse</span>) afin de rencontrer Danton, et Robespierre accepte de s’y rendre&#160;; peut-être pense-t-il que Danton peut se justifier, s’expliquer ou changer de conduite&#160;; après la dernière entrevue Robespierre dira&#160;: <span class="citation">«&#160;Il y a un trait de Danton qui prouve une âme noire&#160;: il avait hautement préconisé les dernières productions de Desmoulins&#160;; dans la dernière visite dont je parle, il me parla de Desmoulins avec mépris&#160;: il attribua ses écarts à un vice privé et honteux, mais absolument étranger à la Révolution. Cet homme a pour principe de briser lui-même les instruments dont il s’est servi.&#160;»</span> <a href="/wiki/Jean_Massin" title="Jean Massin">Jean Massin</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;242. Mais il était tout aussi impossible de sauver Desmoulins qui dans <a href="/wiki/Le_Vieux_Cordelier" title="Le Vieux Cordelier">son journal</a> développait les thèmes de la propagande dantoniste (preuve accablante pour le tribunal) et dont les écrits sont repris par les contre-révolutionnaires et les modérés. Robespierre lui reprochait, entre autres, son amitié avec le ci-devant <a href="/wiki/Arthur_de_Dillon" class="mw-redirect" title="Arthur de Dillon">général Dillon</a>&#160;: la raison d’état l’emporta sur l’amitié. Jean-Paul Bertaud, <i>Camille et Lucile Desmoulins – Un couple dans la tourmente</i>, Presse de la Renaissance, 1986, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;274 et 276.</span> </li> <li id="cite_note-304"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-304">↑</a> </span><span class="reference-text">Chabot, <a href="/wiki/Jean-Marie_H%C3%A9rault_de_S%C3%A9chelles" class="mw-redirect" title="Jean-Marie Hérault de Séchelles">Hérault de Séchelles</a>, <a href="/wiki/Claude_Basire" title="Claude Basire">Claude Basire</a>, <a href="/wiki/Joseph_Delaunay" title="Joseph Delaunay">Delaunay d’Angers</a>, Philippeaux, <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Delacroix" title="Jean-François Delacroix">Lacroix</a>, l'<a href="/wiki/Abb%C3%A9_d%27Espagnac" class="mw-redirect" title="Abbé d&#39;Espagnac">Abbé d'Espagnac</a>, les Autrichiens <a href="/wiki/Junius_Frey" title="Junius Frey">Junius Frey</a>, et son frère <a href="/w/index.php?title=Emmanuel_Frey&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Emmanuel Frey (page inexistante)">Emmanuel</a>, le danois Deisderichen, l’espagnol <a href="/wiki/Andres_Maria_de_Guzman" class="mw-redirect" title="Andres Maria de Guzman">Guzman</a>, le procureur Lullier et le général <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Joseph_Westermann" title="François-Joseph Westermann">Westermann</a> sont guillotinés.</span> </li> <li id="cite_note-305"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-305">↑</a> </span><span class="reference-text">Sous l’accusation <span class="citation">«&#160;d’avoir trempé dans la conspiration tendant à rétablir la monarchie et détruire la représentation nationale et le gouvernement républicain&#160;»</span>. Frédéric Bluche, <i>Danton</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;462.</span> </li> <li id="cite_note-306"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-306">↑</a> </span><span class="reference-text">Le procès des indulgents est un procès politique&#160;: on craint l’éloquence de Danton, or si ceux-ci sont acquittés (comme <a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Marat</a> en <time class="nowrap" datetime="1793-04" data-sort-value="1793-04">avril 1793</time>) le coup sera fatal pour tout le gouvernement révolutionnaire&#160;; dans ce cas il faut les condamner, mais cela implique que les débats soient de pure forme. Le procès tournant mal, un décret demandé par <a href="/wiki/Martial_Joseph_Armand_Herman" class="mw-redirect" title="Martial Joseph Armand Herman">Herman</a> et <a href="/wiki/Fouquier-Tinville" class="mw-redirect" title="Fouquier-Tinville">Fouquier-Tinville</a>, obtenu par le Comité de salut public, dispose que&#160;: <span class="citation">«&#160;Tout prévenu de conspiration qui résistera, ou insultera à la justice nationale, sera mis hors des débats et jugé sur le champ.&#160;»</span> Comme le dira Fouquier-Tinville à la réception du décret&#160;: <span class="citation">«&#160;Ma foi nous en avions bien besoin&#160;»</span>. Pierre Labracherie, <i>Fouquier Tinville - Accusateur public</i>, Fayard, 1961, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">157-159</span>.</span> </li> <li id="cite_note-308"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-308">↑</a> </span><span class="reference-text">Réels ou supposés, voire inventés (manipulations policières), les complots et notamment les «&#160;complots des prisons&#160;» sont un thème répétitif que l’on retrouve tout au long de la Révolution&#160;: dès les <a href="/wiki/Massacres_de_Septembre" title="Massacres de Septembre">massacres de Septembre</a>, comme pour l’épisode consécutif à la <a href="/wiki/Loi_de_Prairial" title="Loi de Prairial">loi du <span class="nowrap">22 prairial an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span></a> (10 juin 1794). Dans le cas du «&#160;complot&#160;» du <time class="nowrap" datetime="1794-04-04" data-sort-value="1794-04-04">4 avril 1794</time> (<span class="nowrap">15 germinal de l'an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span>), ils permettent de guillotiner les épouses de <a href="/wiki/Camille_Desmoulins" title="Camille Desmoulins">Camille Desmoulins</a> et de <a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Jacques-René Hébert</a> (<i>Dictionnaire et Histoire de la Révolution française</i> Jean Tulard, Jean-François Fayard, Alfred Fierro, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;674 et <i>Dictionnaire Historique de la Révolution française</i> <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a> <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;280) et de se défaire de personnes gênantes, telles Chaumette ou Gobel… C’est aussi un moyen de vider les prisons de Paris, bondées à la suite de la fermeture des tribunaux de province par la loi du <span class="nowrap">27 germinal an <abbr class="abbr" title="2">II</abbr></span> – <time class="nowrap" datetime="1794-04-16" data-sort-value="1794-04-16">16 avril 1794</time>.</span> </li> <li id="cite_note-310"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-310">↑</a> </span><span class="reference-text">Lucile Desmoulins, qui n’est pas politisée – contrairement à <a href="/wiki/Madame_Roland" class="mw-redirect" title="Madame Roland">Madame Roland</a>, <a href="/wiki/Charlotte_Corday" title="Charlotte Corday">Charlotte Corday</a> ou <a href="/wiki/Olympe_de_Gouges" title="Olympe de Gouges">Olympe de Gouges</a> – niera face à ses juges toute implication dans ce «&#160;complot&#160;». Il est cependant vrai qu’elle a tenté d’ameuter tous les amis de son mari, afin de demander sa grâce ou sa libération, et a écrit aussi des lettres à Robespierre qu’elle connaissait bien (son témoin de mariage) lettres où, aux demandes de grâce, se mêlaient des critiques acerbes. - Jean-Paul Bertaud <i>Camille Desmoulins</i> <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;289-312-313. Le «&#160;mouton&#160;» Laflotte, détenu au Luxembourg, a déclaré que&#160;: <span class="citation">«&#160;Le général Dillon et un autre détenu, <a href="/wiki/Philibert_Simond" title="Philibert Simond">Simond</a>, avaient ourdi un complot pour sauver les accusés, assassiner les patriotes et les membres du <a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">Tribunal révolutionnaire</a>. La femme de Camille Desmoulins leur aurait envoyé de l’argent à cet effet.&#160;»</span> Pierre Labracherie, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;158.</span> </li> <li id="cite_note-311"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-311">↑</a> </span><span class="reference-text">Françoise Hébert, comme Lucile Desmoulins n’est pas «&#160;politisée&#160;». Si l’on en croit <a href="/wiki/Jules_Michelet" title="Jules Michelet">Michelet</a>&#160;: <span class="citation">«&#160;Madame Hébert, ex-religieuse, spirituelle, intrigante, avait tripoté avec des agioteurs, mais nullement conspiré.&#160;»</span> Jules Michelet, <i>Histoire de la Révolution française</i>, <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;II</span>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;1, Paris, Gallimard, 1952, réédition 2007, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;826.</span> </li> </ol> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Références"><span id="R.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Références</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r222998893"><div class="reference-cadre" tabindex="0"> <div class="references-small decimal" style="column-width:25em;"><ol class="references"> <li id="cite_note-:1-1"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:1_1-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:1_1-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#PalmerColton1978">Palmer et Colton 1978</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;361.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text">François-Alphonse Aulard, <i>Histoire politique de la Révolution française&#160;: origines et développement de la démocratie et de la république&#160;: 1789-1804</i>, Paris, A. Colin, 1901.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text">C'est le cas de l'influent ouvrage d'Edmund Burke, <i><a href="/wiki/R%C3%A9flexions_sur_la_R%C3%A9volution_de_France" title="Réflexions sur la Révolution de France">Réflexions sur la Révolution de France</a></i>, publié à Londres en 1790.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Linda S. Frey and Marsha L. Frey, <i>The French Revolution</i> (2004), Foreword&#160;; <span class="ouvrage" id="PalmerColton1978"><span class="ouvrage" id="R.R._PalmerJoel_Colton1978"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> R.R. <span class="nom_auteur">Palmer</span> et Joel <span class="nom_auteur">Colton</span>, <cite class="italique" lang="en">A History of the Modern World</cite>, <time>1978</time>, <abbr class="abbr" title="cinquième">5<sup>e</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;341<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=A+History+of+the+Modern+World&amp;rft.edition=5&amp;rft.aulast=Palmer&amp;rft.aufirst=R.R.&amp;rft.au=Colton%2C+Joel&amp;rft.date=1978&amp;rft.pages=341&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>&#160;; <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Ferenc Fehér, <i>The French Revolution and the Birth of Modernity</i>, (1990) <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">117–30</span>.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Biard, Pascal Dupuy, <i>La Révolution française. Dynamiques, influences, débats. 1787-1804</i>, Paris, Armand Colin, 2004, <span class="nowrap">348&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text">En particulier dans les travaux qui ont interrogé la question de la violence révolutionnaire. Voir <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a>, <i><a href="/wiki/Penser_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Penser la Révolution française">Penser la Révolution française</a></i>, Paris, 1978&#160;; <a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>Violence et Révolution. Essai sur la naissance d’un mythe national</i>, Paris, Seuil, 2006, <span class="nowrap">338&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span>&#160;; <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Paul R. Hanson, <i>Contesting the French Revolution</i>, Chichester, 2009, <span class="nowrap">229&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Dmitry Shlapentokh, <i>The French Revolution and the Russian Anti-Democratic Tradition</i>, Edison, NJ: Transaction Publishers, 1997, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">220–28</span>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text">Thierry Lentz, <i>Le Grand Consulat 1799-1804</i>, Arthème Fayard/Pluriel, 2014 (1999), <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">156-157</span>.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p182-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p182_9-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;18.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>La France à la veille de la révolution&#160;: Aspects économiques et sociaux.</i>, C.D.U., 1964, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;77.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a> </span><span class="reference-text">Robert Darnton, <i>L’Aventure de l'Encyclopédie</i>, Paris, 1982.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text">Pernille Røge, <i>A Natural Order of Empire: The Physiocratic Vision of Colonial France after the Seven Years’ War</i>, Cambridge Imperial and Post-Colonial Studies Series. Palgrave Macmillan, London. <a rel="nofollow" class="external free" href="https://doi.org/10.1057/9781137315557_3">https://doi.org/10.1057/9781137315557_3</a></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Nicolas2002"><span class="ouvrage" id="Jean_Nicolas2002">Jean Nicolas, <cite class="italique">La Rébellion française. Mouvements populaires et conscience sociale (1661-1789)</cite>, Paris, Seuil, <time>2002</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9bellion+fran%C3%A7aise.+Mouvements+populaires+et+conscience+sociale+%281661-1789%29&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Seuil&amp;rft.aulast=Nicolas&amp;rft.aufirst=Jean&amp;rft.date=2002&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2012"><a href="/wiki/Jean-Luc_Chappey" title="Jean-Luc Chappey">Jean-Luc Chappey</a>, Bernard Gainot, <a href="/wiki/Guillaume_Mazeau" title="Guillaume Mazeau">Guillaume Mazeau</a>, Frédéric Régent et <a href="/wiki/Pierre_Serna" title="Pierre Serna">Pierre Serna</a>, <cite class="italique">Pour quoi faire la Révolution</cite>, Marseille, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Agone" title="Éditions Agone">Éditions Agone</a>, <time>2012</time>, 200&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7489-0161-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7489-0161-0"><span class="nowrap">978-2-7489-0161-0</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;208<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Pour+quoi+faire+la+R%C3%A9volution&amp;rft.place=Marseille&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Agone&amp;rft.date=2012&amp;rft.pages=208&amp;rft.tpages=200&amp;rft.isbn=978-2-7489-0161-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="de_Saint_Sauveur2018"><span class="ouvrage" id="Charles_de_Saint_Sauveur2018">Charles de Saint Sauveur, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.leparisien.fr/politique/le-13-juillet-1788-un-orage-de-fin-du-monde-03-06-2018-7750419.php"><cite style="font-style:normal;">Le 13 juillet 1788, un orage de fin du monde</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">leparisien.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="2018-06-03" data-sort-value="2018-06-03">3 juin 2018</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-06-04" data-sort-value="2018-06-04">4 juin 2018</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a> </span><span class="reference-text">voir Le Roy Ladurie, <i>Histoire humaine et comparée du climat</i>, <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;2</span>.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Le_Diberder1989"><span class="ouvrage" id="Alain_Le_Diberder1989">Alain Le Diberder, «&#160;<cite style="font-style:normal">À quelles conditions une déréglementation peut-elle provoquer des émeutes&#160;?</cite>&#160;», <i>Quademi</i>,&#8206; <time>1989</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;13 <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/quad_0987-1381_1989_num_7_1_1899">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%C3%80+quelles+conditions+une+d%C3%A9r%C3%A9glementation+peut-elle+provoquer+des+%C3%A9meutes+%3F&amp;rft.jtitle=Quademi&amp;rft.au=Alain+Le+Diberder&amp;rft.date=1989&amp;rft.pages=13&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Plessis1989"><span class="ouvrage" id="Alain_Plessis1989">Alain Plessis, «&#160;<cite style="font-style:normal">La Révolution et les banques en France&#160;: de la Caisse d'escompte à la Banque de France</cite>&#160;», <i>Revue économique</i>,&#8206; <time>1989</time>, p1005 <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/reco_0035-2764_1989_num_40_6_409182">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=La+R%C3%A9volution+et+les+banques+en+France+%3A+de+la+Caisse+d%27escompte+%C3%A0+la+Banque+de+France&amp;rft.jtitle=Revue+%C3%A9conomique&amp;rft.aulast=Plessis&amp;rft.aufirst=Alain&amp;rft.date=1989&amp;rft.pages=p1005&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Gershoy1957"><span class="ouvrage" id="Leo_Gershoy1957"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Leo <span class="nom_auteur">Gershoy</span>, <cite class="italique" lang="en">The Era of the French Revolution&#160;: 1789-1799: Ten Years That Shook the World</cite>, Princeton, Van Nostrand, <time>1957</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/fr/title/563157811">563157811</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/eraoffrenchrev00gers">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;22<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=The+Era+of+the+French+Revolution&amp;rft.place=Princeton&amp;rft.pub=Van+Nostrand&amp;rft.stitle=1789-1799%3A+Ten+Years+That+Shook+the+World&amp;rft.aulast=Gershoy&amp;rft.aufirst=Leo&amp;rft.date=1957&amp;rft.pages=22&amp;rft_id=info%3Aoclcnum%2F563157811&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Martin2012"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin2012">Jean-Clément Martin, <cite class="italique">Nouvelle histoire de la Révolution française</cite>, Paris, Perrin, 2012 (<abbr class="abbr" title="réédition">rééd.</abbr> 2019), <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;37<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouvelle+histoire+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Perrin&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=2019&amp;rft.pages=37&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Gershoy1957"><span class="ouvrage" id="Leo_Gershoy1957"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Leo <span class="nom_auteur">Gershoy</span>, <cite class="italique" lang="en">The Era of the French Revolution&#160;: 1789-1799: Ten Years That Shook the World</cite>, Princeton, Van Nostrand, <time>1957</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/fr/title/563157811">563157811</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/eraoffrenchrev00gers">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">16-17</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=The+Era+of+the+French+Revolution&amp;rft.place=Princeton&amp;rft.pub=Van+Nostrand&amp;rft.stitle=1789-1799%3A+Ten+Years+That+Shook+the+World&amp;rft.aulast=Gershoy&amp;rft.aufirst=Leo&amp;rft.date=1957&amp;rft.pages=16-17&amp;rft_id=info%3Aoclcnum%2F563157811&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text">François Olivier-Martin, <i>Histoire du droit français, des origines à la Révolution</i> (1948), Paris, &#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> du CNRS, 1984, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;324.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Peter Campbell, «&#160;Absolute Monarchy&#160;», dans William Doyle (&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>), <i>The Oxford Handbook of the Ancien Régime</i>, Oxford, 2012.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text">Parfois dans un parallèle effectué avec <a href="/wiki/Louis_XII" title="Louis XII">Louis&#160;<abbr class="abbr" title="12"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XII</span></abbr></a>. Nicole Hochner, <i>Louis <abbr class="abbr" title="12"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XII</span></abbr>&#160;: les dérèglements de l'image royale, 1498-1515</i>, &#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> Champ Vallon, 2006, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">24-25</span> <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.be/books?id=98EtH4jrUG8C&amp;pg=PA24#v=onepage&amp;q=&amp;f=false">lire en ligne</a>&#93;</small>.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Broch2016"><span class="ouvrage" id="Julien_Broch2016">Julien Broch, «&#160;<cite style="font-style:normal">Un aspect de la légitimité monarchique&#160;: la métaphore du roi-père à l’époque de Louis <abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></cite>&#160;», <i>Pensée politique et famille, Actes du colloque de l’AFHIP (Dijon, 21-22 mai 2015), Aix, PUAM</i>,&#8206; <time>2016</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">125-142</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7314-1023-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7314-1023-5"><span class="nowrap">978-2-7314-1023-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Un+aspect+de+la+l%C3%A9gitimit%C3%A9+monarchique+%3A+la+m%C3%A9taphore+du+roi-p%C3%A8re+%C3%A0+l%E2%80%99%C3%A9poque+de+Louis+XVI&amp;rft.jtitle=Pens%C3%A9e+politique+et+famille%2C+Actes+du+colloque+de+l%E2%80%99AFHIP+%28Dijon%2C+21-22+mai+2015%29%2C+Aix%2C+PUAM&amp;rft.aulast=Broch&amp;rft.aufirst=Julien&amp;rft.date=2016&amp;rft.pages=125-142&amp;rft.isbn=978-2-7314-1023-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <i>La Révolution française</i>, Hachette littératures, 2008, <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;1</span>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;70.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Zysberg" title="André Zysberg">André Zysberg</a>, <i>Nouvelle histoire de la France moderne. 5. La monarchie des Lumières 1715-1786</i>, Seuil, Paris, 2002.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Van_Kley2002">Van Kley 2002</a>&#160;; <i>idem</i>, «&#160;Du parti janséniste au parti patriote&#160;: l'ultime sécularisation d'une tradition religieuse à l'époque du chancelier Maupeou, 1770-1775&#160;», dans C. Maire (&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>), <i>Jansénisme et révolution</i>, «&#160;Actes du colloque de Versailles&#160;», 13-14 octobre 1989, <a href="/wiki/Chroniques_de_Port-Royal" title="Chroniques de Port-Royal">Chroniques de Port-Royal</a>, Paris 1990.</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Zysberg" title="André Zysberg">A. Zysberg</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr> On peut citer la brochure anonyme des <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k47148r.image">Réflexions d'un citoyen sur la séance royale</a></i>, (1787, Liège) comme exemple de littérature spécifiquement anit-absolutiste de l'époque.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/William_Doyle" title="William Doyle">William Doyle</a>, <i>Origines de la Révolution française</i>, Calmann-Lévy, 1988.</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <i>La Révolution française</i>, Gallimard, Paris, 1982, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;138.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Ren%C3%A9_Fonvieille" title="René Fonvieille">René Fonvieille</a>, <i>Barnave et la Révolution</i>, Paris, Glénat, 1989, 340&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-72341-003-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-72341-003-8"><span class="nowrap">978-2-72341-003-8</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;71.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a> </span><span class="reference-text">Anatoli Ado, <i>Paysans en révolution&#160;: terre, pouvoir et jacquerie (1789-1794)</i>, Société des études robespierristes, 1996 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-90832-738-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-90832-738-0"><span class="nowrap">978-2-90832-738-0</span></a>)</small>, 474&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;96.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Jeremy D. Popkin, «&#160;The Provincial Newspaper Press and Revolutionary Politics&#160;», <i>French Historical Studies</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160; 18, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;2, <abbr class="abbr" title="pages">pp.</abbr>&#160;434-456.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>, <i>La Chute de la monarchie (1787-1792)</i>, Le Seuil, 1999.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a href="/wiki/Munro_Price" title="Munro Price">Munro Price</a>, <i>The Road from Versailles&#160;: Louis <abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr>, Marie Antoinette, and the Fall of the French Monarchy</i>, <a href="/wiki/St._Martin%27s_Press" title="St. Martin&#39;s Press">St. Martin's Press</a>, 2003.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a> </span><span class="reference-text">Pascal Perrineau, Dominique Reynié, Sandrine Lefranc (collectif), <i>Dictionnaire du vote</i>, Presses universitaires de France, 2001, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;426.</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Alexandre_Maral" title="Alexandre Maral">Alexandre Maral</a>, <i>Les derniers jours de Versailles</i>, Paris, Perrin, 2018.</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> John Hardman, <i>Louis <abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr>: the Silent King</i>, London, Arnold, 2000.</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a> </span><span class="reference-text">Henri-Évrard de Dreux-Brézé, <i>Notice biographique sur M. le Marquis de Dreux-Brézé - Pair de France</i>, La Renommée, 1842.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.droit-constitutionnel.com/histoire-constitutionnelle-de-la-france.html">Histoire constitutionnelle de la France de 1789 à 1879</a>&#160;; <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Barry M. Shapiro, <i>Traumatic Politics: The Deputies and the King in the Early French Revolution</i>, <a href="/wiki/Pennsylvania_State_University_Press" class="mw-redirect" title="Pennsylvania State University Press">Pennsylvania State University Press</a>, 2009.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a> </span><span class="reference-text">Jacques Proust, <i>Diderot et l'Encyclopédie</i>, 1967.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Barry M. Shapiro, <i>Traumatic Politics: The Deputies and the King in the Early French Revolution</i>, <a href="/wiki/Pennsylvania_State_University_Press" class="mw-redirect" title="Pennsylvania State University Press">Pennsylvania State University Press</a>, 2009.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Martin2004"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin2004">Jean-Clément Martin, <cite class="italique">La Révolution française, 1789-1799</cite>, <a href="/wiki/Belin_%C3%A9diteur" title="Belin éditeur">Belin</a>, <time>2004</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;20<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise%2C+1789-1799&amp;rft.pub=Belin&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=2004&amp;rft.pages=20&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Caron1906"><span class="ouvrage" id="Pierre_Caron1906"><a href="/wiki/Pierre_Caron_(historien)" title="Pierre Caron (historien)">Pierre Caron</a>, «&#160;<cite style="font-style:normal">La tentative de contre-révolution de juin-juillet 1789</cite>&#160;», <i>Revue d’histoire moderne &amp; contemporaine</i>,&#8206; <time>1906</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=La+tentative+de+contre-r%C3%A9volution+de+juin-juillet+1789&amp;rft.jtitle=Revue+d%E2%80%99histoire+moderne+%26+contemporaine&amp;rft.aulast=Caron&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=1906&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>. </span> </li> <li id="cite_note-Caron190642-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Caron190642_49-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Caron1906">Caron 1906</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;42. </span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a> </span><span class="reference-text"> <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Richard Clay, «&#160;Bouchardon’s statue of Louis XV: iconoclasm and the transformation of signs&#160;», <i>in</i> Stacy Boldrick, Richard Clay (&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>), <i>Iconoclasm&#160;: Contested Objects, Contested Terms</i>, Aldershot/Burlington, 2007.</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a> </span><span class="reference-text">Markovic Momcilo, «&#160;La Révolution aux barrières&#160;: l'incendie des barrières de l'octroi à Paris en juillet 1789&#160;», <i>Annales historiques de la Révolution française</i>, vol. 2 (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;372), 2013, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;27-48.</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a> </span><span class="reference-text">Maurice Genty, «&#160;Les débuts de la Garde nationale parisienne (1789-1791)&#160;», dans Serge Bianchi, Roger Dupuy (&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>) <i>La Garde nationale entre Nation et peuple en armes</i>, Presses universitaires de Rennes, 2006&#160;; Georges Carrot, <i>La Garde nationale, 1789-1871, une force politique ambiguë</i>, Paris, 2001.</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#BiardBourdinMarzagalliCornette2009">Biard <i><abbr class="abbr" title="et alii (« et d’autres »)" lang="la">et al.</abbr></i> 2009</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;62.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a> </span><span class="reference-text">George Rudé, <i>La Foule dans la Révolution française</i>, «&#160;Textes à l'appui&#160;», Paris, 1982.</span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Mathiez2012">Mathiez 2012</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;74-75.</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a> </span><span class="reference-text">Tulard, <i>Histoire et Dictionnaire de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">566-567</span>.</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Furet1988">Furet 1988</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;120-121.</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a> </span><span class="reference-text">La décapitation est l’œuvre d'un garçon cuisinier nommé Desnot. J.-J. Guiffrey, «&#160;Documents inédits sur la journée du <time class="nowrap" datetime="1789-07-14" data-sort-value="1789-07-14">14 juillet 1789</time>&#160;», <i>Revue historique</i>, vol. I, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;500.</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>La Révolution française</i>, Éditions sociales, 1988, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">154-156</span>.</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> D.M.G. Sutherland, <i>France 1789-2815 Revolution and Counterrevolution</i>, Londres, 1988, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">68-69</span>.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Ferrero1951"><span class="ouvrage" id="Guglielmo_Ferrero1951">Guglielmo Ferrero, <cite class="italique">Les deux Révolutions</cite>, Livre de Poche, <time>1951</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">29-30</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+deux+R%C3%A9volutions&amp;rft.pub=Livre+de+Poche&amp;rft.aulast=Ferrero&amp;rft.aufirst=Guglielmo&amp;rft.date=1951&amp;rft.pages=29-30&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Fol1969"><span class="ouvrage" id="Robert_Fol1969">Robert <span class="nom_auteur">Fol</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Place de l'Ordonnance de 1669 dans l'évolution de la législation sur la chasse</cite>&#160;», <i>Revue Forestière Française</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;7,&#8206; <time>1969</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;611 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1951-6827">1951-6827</a></span> et <span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0035-2829">0035-2829</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.4267/2042/20310">10.4267/2042/20310</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Place+de+l%27Ordonnance+de+1669+dans+l%27%C3%A9volution+de+la+l%C3%A9gislation+sur+la+chasse&amp;rft.jtitle=Revue+Foresti%C3%A8re+Fran%C3%A7aise&amp;rft.issue=7&amp;rft.aulast=Fol&amp;rft.aufirst=Robert&amp;rft.date=1969&amp;rft.pages=611&amp;rft.issn=1951-6827&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.4267%2F2042%2F20310&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a> </span><span class="reference-text">J. Lacouture, <i>La politique religieuse de la Révolution</i>, Paris, 1940, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">36-37</span>.</span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a> </span><span class="reference-text">J. Lacouture, <i>La politique religieuse de la Révolution</i>, Paris, 1940, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;31.</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a> </span><span class="reference-text">J. de Viguerie, <i>Christianisme et révolution</i>, Paris, 1986, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;93.</span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a> </span><span class="reference-text">P. de la Gorce, <i>Histoire religieuse de la Révolution française</i>, Paris, 1922, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">222-248</span>.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p101-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p101_71-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;101.</span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a>, <i>La fête révolutionnaire 1789-1799</i>, Gallimard 1976 <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;61.</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>, <i>La Chute de la monarchie, 1787-1792</i>, <span class="nowrap"><abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;1</span> de la Nouvelle histoire de la France contemporaine, Le Seuil, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;<a href="/wiki/Points_histoire" title="Points histoire">Points histoire</a>&#160;», 1972 <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;145 (<abbr class="abbr" title="réédition">rééd.</abbr> revue et développée, 1999).</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i> <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), Édition «&#160;Quadrige&#160;» PUF, 2005, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;439.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p102-103-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p102-103_75-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;102-103.</span> </li> <li id="cite_note-:0-76"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_76-0">a</a> <a href="#cite_ref-:0_76-1">b</a> et <a href="#cite_ref-:0_76-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;1, Collection Idée, Gallimard, 1962, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;257.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p103-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p103_77-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;103.</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;62.</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i> <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">438-439</span>.</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>, <i>La Révolution française (1789-1799)</i>, Édition Armand Collin 1992, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;58.</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a> </span><span class="reference-text">Elyada Ouzi, «&#160;La représentation populaire de l'image royale avant Varennes&#160;», <i>Annales historiques de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;297, 1994, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">527-546</span> <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ahrf_0003-4436_1994_num_297_1_1857">lire en ligne</a>&#93;</small>.</span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a> </span><span class="reference-text">Mona Ozouf, «&#160;La terrible faute que de fuir à Varennes…&#160;», <i>L'Histoire</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;303, novembre 2005, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;52.</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a> </span><span class="reference-text">Mona Ozouf, <i>Varennes. La mort de la royauté, 21 juin 1791</i>, Gallimard, 2005, <span class="nowrap">435&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2070771695" title="Spécial:Ouvrages de référence/2070771695"><span class="nowrap">2070771695</span></a>)</small>.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a> </span><span class="reference-text">Raymonde Monnier, «&#160;Évolution d'un thème républicain en révolution&#160;: les expressions du tyrannicide dans la crise de Varennes,&#160;» dans Philippe Bourdin, Mathias Bernard, Jean-Claude Caron, <i>La Voix et le geste</i>, Presses universitaires Blaise-Pascal, 2005, <span class="nowrap">381&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782845162761" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782845162761"><span class="nowrap">9782845162761</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">29-47</span>, et <i>ibid.</i> <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;12&#160;; William Doyle, «&#160;Une désacralisation à désacraliser&#160;? À propos d'une interprétation récente de la monarchie française au <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle,&#160;» dans Anne-Marie Cocula, Josette Pontet, <i>Itinéraires spirituels, enjeux matériels en Europe: Mélanges offerts à Philippe Loupès</i>, vol. 2, Presses Univ de Bordeaux, 2005, <span class="nowrap">416&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782867813696" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782867813696"><span class="nowrap">9782867813696</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;389&#160;; Monique Cottret, <i>Tuer le tyran&#160;?&#160;: le tyrannicide dans l'Europe moderne</i>, Fayard, 2009, <span class="nowrap">456&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782213653914" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782213653914"><span class="nowrap">9782213653914</span></a>)</small>.</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a> </span><span class="reference-text">Joël Cornette, «&#160;L'image qui tue&#160;: du père du peuple au roi-cochon&#160;», <i>L'Histoire</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;303, novembre 2005, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;50&#160;; <a href="/wiki/Annie_Duprat" title="Annie Duprat">Annie Duprat</a>, <i>Les Rois de papier. La caricature de Henri <abbr class="abbr" title="3"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">III</span></abbr> à Louis <abbr class="abbr" title="16"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVI</span></abbr></i>, Belin, 2002, <span class="nowrap">367&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782701129754" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782701129754"><span class="nowrap">9782701129754</span></a>)</small>&#160;; Annie Duprat, <i>Le roi décapité&#160;: essai sur les imaginaires politiques</i>, CERF, 1992 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782204045407" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782204045407"><span class="nowrap">9782204045407</span></a>)</small> <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;58 et suivantes.</span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a> </span><span class="reference-text">Timothy Tackett, <i>Le roi s'enfuit&#160;: Varennes et l'origine de la Terreur</i>, La Découverte, 2004, <span class="nowrap">285&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr></span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782707142382" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782707142382"><span class="nowrap">9782707142382</span></a>)</small>.</span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i> <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>) Édition «&#160;Quadrige&#160;» PUF 2005 <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;588.</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;451.</span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>La France en Révolution (1789-1799)</i> Édition Belin, 1990 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">114-115</span>.</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Castelot" title="André Castelot">André Castelot</a>, <a href="/wiki/G._Lenotre" title="G. Lenotre">G. Lenotre</a>, <i>Les Grandes Heures de la Révolution française</i> – L’Agonie de la royauté, tome I, Paris, Perrin 1962, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">324-327</span>.</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Winock" title="Michel Winock">Michel Winock</a>, <i>L’échec au roi 1791-1792</i>, Olivier Orban, 1991 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">96-97</span>.</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>La France en Révolution (1789-1799)</i>, Édition Belin, 1990, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;115.</span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>, <i>La Chute de la monarchie (1787-1792)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;166.</span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Winock" title="Michel Winock">Michel Winock</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;107.</span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, Stéphane Rials, <a href="/wiki/Jean_Tulard" title="Jean Tulard">Jean Tulard</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;67 - <i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i>, <a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;46.</span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution française (1789-1799)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;36.</span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <i><a href="/wiki/Dictionnaire_critique_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Dictionnaire critique de la Révolution française">Dictionnaire critique de la Révolution française</a></i>, «&#160;Idées&#160;», Flammarion, 2007, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;315.</span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <i><a href="/wiki/Dictionnaire_critique_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Dictionnaire critique de la Révolution française">Dictionnaire critique de la Révolution française</a></i>, «&#160;Idées&#160;», <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;334.</span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Constitutions de France depuis 1789</i>, Éditions Flammarion, 1979&#160;; Éditions corrigée et mise à jour 2006, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;69 — en fait, dès le <time class="nowrap" datetime="1791-11-25" data-sort-value="1791-11-25">25 novembre 1791</time>, la Constitution est attaquée à l’Assemblée au travers de la personne du roi, accusé de vouloir, avec son veto, protéger les ennemis de la Révolution. <a href="/wiki/Michel_Winock" title="Michel Winock">Michel Winock</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;161).</span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Constitutions de la France depuis 1789</i>, Flammarion, 2006, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;53.</span> </li> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>, <i>La chute de la monarchie 1787-1792</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;176.</span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a> </span><span class="reference-text"> <a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Révolutions (1770-1799)</i>, PUF, 1965, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;307 — celui-ci met en garde contre ces chiffres qui, selon lui, n’ont jamais été sérieusement vérifiés.</span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>La révolution française</i>, Perrin, 1988, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;86.</span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a> </span><span class="reference-text"> Jacques Thibau, <i>Le temps de Saint-Domingue&#160;; l'esclavage et la révolution française</i>, Paris, Jean-Claude Lattès, 1989 </span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a> </span><span class="reference-text"> Aimé Césaire, Toussaint-Louverture, <i>La révolution française et le problème colonial</i> Paris, 1981 (1961) <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">172-181</span></span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a> </span><span class="reference-text">A. Mathiez, <i>La question religieuse sous la révolution</i>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;78.</span> </li> <li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a> </span><span class="reference-text">J. Cl. Meyer, <i>La vie religieuse en Haute-Garonne sous la Révolution</i>, Toulouse, 1982.</span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a> </span><span class="reference-text">J. de Viguerie, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;105-106.</span> </li> <li id="cite_note-Lefebvre1930p102-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lefebvre1930p102_116-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#LefebvreGuyotSagnac1930">Lefebvre, Guyot et Sagnac 1930</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;102.</span> </li> <li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">148-149</span>.</span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a> </span><span class="reference-text">Jacques Godechot, <i>Les Révolutions</i>, 1770-1799, Presses universitaires de France, 1965, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;157.</span> </li> <li id="cite_note-Lefebvre1930p106-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lefebvre1930p106_123-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#LefebvreGuyotSagnac1930">Lefebvre, Guyot et Sagnac 1930</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;106.</span> </li> <li id="cite_note-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-124">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Winock" title="Michel Winock">Michel Winock</a>, <i>L’échec au roi 1791-1792</i>, Olivier Orban, 1991, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;151.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p143-1442-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p143-1442_125-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;143-144.</span> </li> <li id="cite_note-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-126">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/G%C3%A9rard_Walter" title="Gérard Walter">Gérard Walter</a>, <i>Maximilien de Robespierre</i>, Paris, Gallimard, 1961.</span> </li> <li id="cite_note-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-127">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Daniel Piquet, «&#160;La déclaration constitutionnelle de paix à l'Europe grand sujet de débat entre 1791 et 1794&#160;», Monique Cubells (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <i>La Révolution française, la guerre et la frontière</i>, Paris, CTHS, 2000.</span> </li> <li id="cite_note-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-128">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, Stéphane Rials, Jean Tulard, <i>La Révolution française</i>, PUF, 2007 <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;71.</span> </li> <li id="cite_note-Lefebvre1930p1102-129"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lefebvre1930p1102_129-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#LefebvreGuyotSagnac1930">Lefebvre, Guyot et Sagnac 1930</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;110.</span> </li> <li id="cite_note-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-131">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Mathiez" title="Albert Mathiez">Albert Mathiez</a>, <i>Le dix août</i>, Les Éditions de la Passion, 1989, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">18-19</span>.</span> </li> <li id="cite_note-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-132">↑</a> </span><span class="reference-text">Jacques Godechot, <i>La Révolution française</i>, Perrin, 1988, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;105.</span> </li> <li id="cite_note-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-134">↑</a> </span><span class="reference-text"> Jean Jaurès, <i>Histoire socialiste de la révolution française</i> Editions sociales tome 2 La législative&#160;; Aimé Césaire, <i>Toussaint-Louverture la révolution française et la question coloniale</i>, 1981(1961)&#160;; Yves Benot, <i>La révolution française et la fin des colonies</i>, Paris, 2004 (1987)&#160;; Jean-Daniel Piquet, <i>L'émancipation des Noirs dans la révolution française (1789-1795)</i> Paris Karthala, 2002. </span> </li> <li id="cite_note-135"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-135">↑</a> </span><span class="reference-text">Stefan Zweig, <i>Marie-Antoinette</i>.</span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Vovelle, <i>La Chute de la monarchie (1787-1792)</i>, Seuil, 1972, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;261.</span> </li> <li id="cite_note-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-137">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bordonove1989"><span class="ouvrage" id="Georges_Bordonove1989"><a href="/wiki/Georges_Bordonove" title="Georges Bordonove">Georges Bordonove</a>, <cite class="italique">Louis <abbr class="abbr" title="18"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XVIII</span></abbr>&#160;: Le Désiré</cite>, <time>1989</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.google.fr/books/edition/Louis_XVIII/8yI8BgAAQBAJ">lire en ligne</a>)</small>, «&#160;Le Manifeste de Brunswick&#160;»<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Louis+XVIII&amp;rft.atitle=Le+Manifeste+de+Brunswick&amp;rft.stitle=Le+D%C3%A9sir%C3%A9&amp;rft.aulast=Bordonove&amp;rft.aufirst=Georges&amp;rft.date=1989&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-138">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Mathiez, <i>La Révolution française</i>, Librairie Armand Colin, 1922, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;211.</span> </li> <li id="cite_note-139"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-139">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean Massin, <i>Robespierre</i>, Club français du livre, 1956, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;123.</span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Vovelle, <i>La Chute de la monarchie (1787-1792)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;262.</span> </li> <li id="cite_note-142"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-142">↑</a> </span><span class="reference-text">Roger Dupuy, <i>La République jacobine - Terreur, guerre et gouvernement révolutionnaire</i>, Seuil, 2005, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;12.</span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Clément Martin, <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, Édition Belin, 1990, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;134.</span> </li> <li id="cite_note-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-145">↑</a> </span><span class="reference-text">Eva Ziebura, <i>Prinz Heinrich von Preußen. Biographie</i>, Aufbau-Taschenbuch-Verlag, Berlin 2004, <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/3-7466-1770-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/3-7466-1770-7"><span class="nowrap">3-7466-1770-7</span></a>)</small>.</span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Vovelle, <i>La Révolution française</i>, tome <abbr class="abbr" title="3"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">III</span></abbr>, Éditions Messidor, 1986, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;157.</span> </li> <li id="cite_note-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-147">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Caron1935"><span class="ouvrage" id="Pierre_Caron1935">Pierre Caron, <cite class="italique">Les Massacres de Septembre,</cite>, Paris, La maison du livre français, <time>1935</time>, p.107 et 114<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+Massacres+de+Septembre%2C&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=La+maison+du+livre+fran%C3%A7ais&amp;rft.aulast=Caron&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=1935&amp;rft.pages=p.107+et+114&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://warwick.ac.uk/fac/arts/history/students/modules/comparative_revolutions/programme/frenchrev2/furet_terror.pdf">F. Furet &amp; M. Ozouf (1989) A Critical Dictionary of the French Revolution, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;139</a></span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution française – 1789-1799</i>, Librairie Larousse, 1988, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;57.</span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, <i>Septembre 1792&#160;: logiques d’un massacre</i>, Laffont, 1986, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;235.</span> </li> <li id="cite_note-Caron193595-151"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Caron193595_151-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Caron1935">Caron 1935</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;95. </span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, <i>Septembre 1792&#160;: logiques d’un massacre</i>, Laffont, 1986, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;93-94-95.</span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;210.</span> </li> <li id="cite_note-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-155">↑</a> </span><span class="reference-text">Marc Bouloiseau, <i>La République jacobine (10 août 1792-9 thermidor an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>)</i>, Seuil, 1972, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">56-57</span>.</span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Constitution de la France depuis 1789</i>, Flammarion, 2006, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;70.</span> </li> <li id="cite_note-158"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-158">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;61.</span> </li> <li id="cite_note-160"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-160">↑</a> </span><span class="reference-text">Marc Bouloiseau, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;60.</span> </li> <li id="cite_note-162"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-162">↑</a> </span><span class="reference-text">Marc Bouloiseau, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">60-61</span>.</span> </li> <li id="cite_note-163"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-163">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;299.</span> </li> <li id="cite_note-165"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-165">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;272.</span> </li> <li id="cite_note-166"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-166">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;142.</span> </li> <li id="cite_note-Dupuy34-167"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Dupuy34_167-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Dupuy34_167-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Roger_Dupuy" title="Roger Dupuy">Roger Dupuy</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;34.</span> </li> <li id="cite_note-169"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-169">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>La révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;115 à 121.</span> </li> <li id="cite_note-170"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-170">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;64.</span> </li> <li id="cite_note-Lefebvre1930p127-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lefebvre1930p127_171-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#LefebvreGuyotSagnac1930">Lefebvre, Guyot et Sagnac 1930</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;127.</span> </li> <li id="cite_note-172"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-172">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior-Bonnet, <i>Les Girondins</i>, Tallandier, 1989, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;190.</span> </li> <li id="cite_note-173"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-173">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;143.</span> </li> <li id="cite_note-Martin145-174"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Martin145_174-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Martin145_174-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>Violences et révolution - Essai sur la naissance d’un mythe national</i>, Seuil, 2006, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;145.</span> </li> <li id="cite_note-176"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-176">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior-Bonnet, <i>Les Girondins</i>, Tallandier, 1989, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;195.</span> </li> <li id="cite_note-177"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-177">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Mathiez, <i>La Révolution française</i>, Librairie Armand Colin, 1922, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;311.</span> </li> <li id="cite_note-178"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-178">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior-Bonnet, <i>Les Girondins</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;194-195-203.</span> </li> <li id="cite_note-179"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-179">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;273.</span> </li> <li id="cite_note-180"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-180">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">332-333</span>.</span> </li> <li id="cite_note-182"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-182">↑</a> </span><span class="reference-text">Roger Dupuy, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;108.</span> </li> <li id="cite_note-183"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-183">↑</a> </span><span class="reference-text">Marc Bouloiseau, <i>La République jacobine (10 août 1992 - 9 thermidor an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>)</i>, Seuil, 1972, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;70.</span> </li> <li id="cite_note-184"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-184">↑</a> </span><span class="reference-text">Pascal Dupuy et Claude Mazauric, <i>La Révolution française</i>, Librairie Vuibert, 2005, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;225.</span> </li> <li id="cite_note-Lefebvre1930p203-185"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lefebvre1930p203_185-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#LefebvreGuyotSagnac1930">Lefebvre, Guyot et Sagnac 1930</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;203.</span> </li> <li id="cite_note-186"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-186">↑</a> </span><span class="reference-text">Roger Dupuy, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">58-59</span>.</span> </li> <li id="cite_note-187"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-187">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a> <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;147.</span> </li> <li id="cite_note-188"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-188">↑</a> </span><span class="reference-text">Jacques Godechot, <i>La révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;131.</span> </li> <li id="cite_note-189"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-189">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;327.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p179-190"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p179_190-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;179.</span> </li> <li id="cite_note-191"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-191">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, Stéphane Rials, <a href="/wiki/Jean_Tulard" title="Jean Tulard">Jean Tulard</a>, <i>La Révolution française</i>, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">PUF</a>, 1989, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;86.</span> </li> <li id="cite_note-193"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-193">↑</a> </span><span class="reference-text">Jacques Godechot, <i>La révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;165.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p200-198"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p200_198-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;200.</span> </li> <li id="cite_note-199"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-199">↑</a> </span><span class="reference-text">Jeanne Grall, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;67 et suivantes.</span> </li> <li id="cite_note-200"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-200">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Clément Martin, <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;157.</span> </li> <li id="cite_note-203"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-203">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Marc Schiappa, <i>La Révolution française 1789-1799</i>, Librio, 2005, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;50.</span> </li> <li id="cite_note-204"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-204">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;283.</span> </li> <li id="cite_note-207"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-207">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, tome <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>, Collection Idée, Gallimard, 1962, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;21-22-23. Voir aussi de Marc Bouloiseau, <i>Le Comité de salut public</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>.</span> </li> <li id="cite_note-208"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-208">↑</a> </span><span class="reference-text">Marc Bouloiseau, <i>La République jacobine</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;107.</span> </li> <li id="cite_note-209"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-209">↑</a> </span><span class="reference-text">Marc Bouloiseau, <i>Le Comité de salut public</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;101.</span> </li> <li id="cite_note-Lefebvre1930p251-210"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lefebvre1930p251_210-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#LefebvreGuyotSagnac1930">Lefebvre, Guyot et Sagnac 1930</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;251.</span> </li> <li id="cite_note-Biard190-191-212"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Biard190-191_212-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Biard190-191_212-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Biard" title="Michel Biard">Michel Biard</a>, <i>Missionnaires de la République – Les représentants du peuple en mission (1793-1795)</i>, Éditions du Comité des travaux historiques et scientifiques, 2002, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">190-191</span>.</span> </li> <li id="cite_note-213"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-213">↑</a> </span><span class="reference-text">Ce décret transforme le recours aux envoyés en mission en véritable institution et définit aussi leur pouvoir. À partir du mois d’avril suivant, pour les missions aux armées, la Convention revoit le rôle de chacun des représentants appelés à travailler pour la défense nationale, et, pour limiter leurs missions dans le temps, porte à trois le nombre des représentants aux armées qui sont désormais renouvelés par tiers tous les mois<sup id="cite_ref-Biard190-191_212-0" class="reference"><a href="#cite_note-Biard190-191-212"><span class="cite_crochet">[</span>172<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</span> </li> <li id="cite_note-215"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-215">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;152.</span> </li> <li id="cite_note-216"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-216">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Mouvement populaire et Gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, Flammarion, 1973, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;23.</span> </li> <li id="cite_note-220"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-220">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;418.</span> </li> <li id="cite_note-221"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-221">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;416 – <a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;552.</span> </li> <li id="cite_note-223"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-223">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Mathiez" title="Albert Mathiez">Albert Mathiez</a>, <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;399.</span> </li> <li id="cite_note-224"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-224">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <i>Mouvement populaire et Gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">167-168</span>.</span> </li> <li id="cite_note-225"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-225">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a>, <i><a href="/wiki/Dictionnaire_critique_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Dictionnaire critique de la Révolution française">Dictionnaire critique de la Révolution française</a> – Acteurs –</i>, Flammarion, 2007, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;382.</span> </li> <li id="cite_note-227"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-227">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;215.</span> </li> <li id="cite_note-229"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-229">↑</a> </span><span class="reference-text">Roger Dupuy, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;238.</span> </li> <li id="cite_note-231"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-231">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a>, <i><a href="/wiki/Dictionnaire_critique_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Dictionnaire critique de la Révolution française">Dictionnaire critique de la Révolution française</a> – Acteurs</i>, Flammarion, 2007, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;384.</span> </li> <li id="cite_note-232"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-232">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Clément Martin, <i>Violences et révolution</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;188.</span> </li> <li id="cite_note-233"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-233">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;229.</span> </li> <li id="cite_note-234"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-234">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">228-234</span>.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p212-213-235"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p212-213_235-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;212-213.</span> </li> <li id="cite_note-236"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-236">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Révolutions, 1770-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;170.</span> </li> <li id="cite_note-238"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-238">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, tome <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;38.</span> </li> <li id="cite_note-239"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-239">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir Marc Bouloiseau, <i>La République jacobine</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">89-90</span>.</span> </li> <li id="cite_note-240"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-240">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, tome <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">36-38</span>.</span> </li> <li id="cite_note-242"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-242">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, tome <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;37.</span> </li> <li id="cite_note-243"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-243">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Clément Martin, <i>Violences et révolution</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;189.</span> </li> <li id="cite_note-244"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-244">↑</a> </span><span class="reference-text">Diane Ladjouzi, «&#160;Les journées des 4 et <time class="nowrap" datetime="1793-09-05" data-sort-value="1793-09-05">5 septembre 1793</time> à Paris. Un mouvement d’union entre le peuple, la Commune de Paris et la Convention pour un exécutif révolutionnaire&#160;», <i>Annales historiques de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;321, octobre-décembre 2000, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">27-44</span> <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://ahrf.revues.org/178">lire en ligne</a>&#93;</small>.</span> </li> <li id="cite_note-246"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-246">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la révolution française</i>, tome <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;35.</span> </li> <li id="cite_note-247"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-247">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <i>Mouvement populaire et Gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;197.</span> </li> <li id="cite_note-248"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-248">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>La France en Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;161.</span> </li> <li id="cite_note-249"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-249">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">238-239</span>.</span> </li> <li id="cite_note-251"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-251">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean_Tulard" title="Jean Tulard">Jean Tulard</a>, <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Fayard" title="Jean-François Fayard">Jean-François Fayard</a>, <a href="/wiki/Alfred_Fierro" title="Alfred Fierro">Alfred Fierro</a>, <i>Histoire et dictionnaire de la Révolution française (1789-1799)</i>, Robert Laffont, 1987, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;1145.</span> </li> <li id="cite_note-252"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-252">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Roger_Dupuy" title="Roger Dupuy">Roger Dupuy</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;226.</span> </li> <li id="cite_note-253"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-253">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;248.</span> </li> <li id="cite_note-Godechot173-254"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Godechot173_254-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <i>Les Révolutions (1770-1799)</i>, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">PUF</a>, 1965, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;173.</span> </li> <li id="cite_note-Mathiez391-255"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Mathiez391_255-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Mathiez391_255-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Mathiez" title="Albert Mathiez">Albert Mathiez</a>, <i>La Révolution française</i>, Librairie Armand Colin, 1922, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;391.</span> </li> <li id="cite_note-Dupuy-Mazauric228-258"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Dupuy-Mazauric228_258-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Dupuy-Mazauric228_258-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text">Pascal Dupuy et Claude Mazauric, <i>La Révolution française</i>, Librairie Vuibert, 2005, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;228&#160;; <a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">556-557</span>.</span> </li> <li id="cite_note-260"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-260">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Clément Martin, <i>Violences et révolution</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;203.</span> </li> <li id="cite_note-261"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-261">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;556.</span> </li> <li id="cite_note-262"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-262">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bouloiseau1980"><span class="ouvrage" id="Marc_Bouloiseau1980"><a href="/wiki/Marc_Bouloiseau" title="Marc Bouloiseau">Marc Bouloiseau</a>, <cite class="italique">Le Comité de salut public (1793-1795)</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">Presses universitaires de France</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;<a href="/wiki/Que_sais-je_%3F" title="Que sais-je ?">Que sais-je&#160;?</a>&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;1014), <time>1980</time>, <abbr class="abbr" title="troisième">3<sup>e</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1962), 126&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-13-036319-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-13-036319-9"><span class="nowrap">2-13-036319-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+Comit%C3%A9+de+salut+public+%281793-1795%29&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+France&amp;rft.edition=3&amp;rft.aulast=Bouloiseau&amp;rft.aufirst=Marc&amp;rft.date=1980&amp;rft.tpages=126&amp;rft.isbn=2-13-036319-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-263"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-263">↑</a> </span><span class="reference-text">Christiane Aulanier, <i>Histoire du Palais et du Musée du Louvre&#160;: Le Pavillon de flore</i>, Paris, Éditions des Musées nationaux, 1947, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;45.</span> </li> <li id="cite_note-Soboul87-264"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Soboul87_264-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Soboul87_264-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <i>Histoire de la Révolution française tome <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></i>, Collection Idée, Gallimard, 1962, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;87.</span> </li> <li id="cite_note-265"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-265">↑</a> </span><span class="reference-text">Paul Sainte-Claire Deville <i>La Commune de l’An <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> – Vie et mort d’une assemblée révolutionnaire</i> Plon 1946 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">130-131</span>.</span> </li> <li id="cite_note-267"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-267">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;336.</span> </li> <li id="cite_note-269"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-269">↑</a> </span><span class="reference-text">Jacques Godechot, <i>La Révolutions française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;154.</span> </li> <li id="cite_note-270"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-270">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>, <i>La Révolution contre l’église</i> - <i>De la raison à l’Être suprême</i>, Éditions Complexe, 1988, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;29.</span> </li> <li id="cite_note-271"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-271">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean Jaurès, <i>Histoire socialiste de la Révolution française – Le gouvernement révolutionnaire</i>, Tome <abbr class="abbr" title="6"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">VI</span></abbr> – Édition revue et annotée par Albert Soboul, Messidor, 1986, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;304.</span> </li> <li id="cite_note-273"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-273">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Roger_Dupuy" title="Roger Dupuy">Roger Dupuy</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;231.</span> </li> <li id="cite_note-274"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-274">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, Stéphane Rials, Jean Tulard, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;102.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p252-275"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p252_275-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;252.</span> </li> <li id="cite_note-276"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-276">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean Jaurès, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;306.</span> </li> <li id="cite_note-278"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-278">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <i>Mouvement populaire et gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">226-228</span>.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p263-280"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Bertaud2004p263_280-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Bertaud2004p263_280-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;263.</span> </li> <li id="cite_note-281"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-281">↑</a> </span><span class="reference-text">Roger Dupuy, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;241.</span> </li> <li id="cite_note-Melchior-Bonnet95-282"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Melchior-Bonnet95_282-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Melchior-Bonnet95_282-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior-Bonnet, <i>La Révolution 1789-1799</i> Larousse, 1988, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;95.</span> </li> <li id="cite_note-283"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-283">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <i>Mouvement populaire et Gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">230-233</span>.</span> </li> <li id="cite_note-285"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-285">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Paul Bertaud, <i>Camille et Lucile Desmoulins – Un couple dans la tourmente</i>, Presse de la Renaissance, 1986, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;237.</span> </li> <li id="cite_note-286"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-286">↑</a> </span><span class="reference-text">Yves Benot, «&#160;Comment la Convention a voté l'abolition de l'esclavage dans les colonies&#160;», <i>Annales historiques de la Révolution française</i> <abbr class="abbr" title="Troisième">3<sup>e</sup></abbr> et <abbr class="abbr" title="Quatrième">4<sup>e</sup></abbr> trimestres 1993&#160;; <i>La révolution française et la fin des colonies</i>, Paris, 2004 (1987); Florence Gauthier, <i>Triomphe et mort du droit naturel en révolution, 1789-1795-1802</i>, Paris, PUF, 1992.</span> </li> <li id="cite_note-287"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-287">↑</a> </span><span class="reference-text"> Jean-Daniel Piquet, <i>L'émancipation des Noirs dans la révolution française (1789-1795)</i>, Paris, Karthala, 2002.</span> </li> <li id="cite_note-288"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-288">↑</a> </span><span class="reference-text"> Yves Benot, <i>art. cit.</i></span> </li> <li id="cite_note-289"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-289">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Père Duchesne</i> <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;347 texte cité par Aimé Césaire, <i>Toussaint-Louverture, La révolution française et le problème colonial</i>, Paris, Présence africaine, 1961.</span> </li> <li id="cite_note-290"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-290">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;245&#160;; Jacques Godechot, <i>Les Révolutions</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;172.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p243-291"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p243_291-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;243.</span> </li> <li id="cite_note-292"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-292">↑</a> </span><span class="reference-text">Roger Dupuy, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;266.</span> </li> <li id="cite_note-293"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-293">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior Bonnet, <i>La Révolution 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;95&#160;; <a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;562.</span> </li> <li id="cite_note-295"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-295">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, <i>Danton</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">396-397</span>.</span> </li> <li id="cite_note-296"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-296">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;245.</span> </li> <li id="cite_note-297"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-297">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Roger_Dupuy" title="Roger Dupuy">Roger Dupuy</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;252.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p267-299"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p267_299-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;267.</span> </li> <li id="cite_note-300"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-300">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Roger_Dupuy" title="Roger Dupuy">Roger Dupuy</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;255.</span> </li> <li id="cite_note-302"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-302">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;561.</span> </li> <li id="cite_note-303"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-303">↑</a> </span><span class="reference-text">Frédéric Bluche, <i>Danton</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;453).</span> </li> <li id="cite_note-307"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-307">↑</a> </span><span class="reference-text">Bernardine Melchior-Bonnet, <i>La Révolution – 1789-1799</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;97.</span> </li> <li id="cite_note-309"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-309">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Paul Bertaud, <i>Camille et Lucile Desmoulins – Un couple dans la tourmente</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;288.</span> </li> <li id="cite_note-312"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-312">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean-Paul Bertaud, <i>Camille et Lucile Desmoulins&#160;: un couple dans la tourmente</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;288 à 291.</span> </li> <li id="cite_note-313"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-313">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Dictionnaire historique de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;432.</span> </li> <li id="cite_note-314"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-314">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <i>Violences et révolution</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">214-216</span>.</span> </li> <li id="cite_note-315"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-315">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;246.</span> </li> <li id="cite_note-316"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-316">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <i>Mouvement populaire et Gouvernement révolutionnaire en l’an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr> (1793-1794)</i>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;352.</span> </li> <li id="cite_note-Bertaud2004p268-317"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Bertaud2004p268_317-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#Bertaud2004">Bertaud 2004</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;268.</span> </li> <li id="cite_note-318"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-318">↑</a> </span><span class="reference-text">Albert Soboul, <i>La Révolution française</i>, tome <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>, <abbr class="abbr nowrap italique" title="opere citato (« dans l&#39;ouvrage cité »)">op. cit.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;86.</span> </li> <li id="cite_note-319"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-319">↑</a> </span><span class="reference-text">J.-Cl. Martin, <i>Contre-Révolution, Révolution et nation en France (1789-1799)</i>, Paris, Le Seuil, 1998, <abbr class="abbr" title="chapitre(s)">chap.</abbr>&#160; 4 et 5.</span> </li> <li id="cite_note-320"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-320">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84123215">Apothéose de Jean-Jacques Rousseau, translation au Panthéon&#160;: le 11 octobre 1794</a>.</span> </li> <li id="cite_note-321"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-321">↑</a> </span><span class="reference-text">Hervé Leuwers, <i>La Révolution française et l'Empire</i>, Paris, PUF, 2011, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;130.</span> </li> <li id="cite_note-322"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-322">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="…).,2006"><span class="ouvrage" id="Le_Roy_Ladurie,_Emmanuel,_(1929-_…).,2006">Le Roy Ladurie, Emmanuel, (1929- <span class="nom_auteur">…).,</span>, <cite class="italique">Histoire humaine et comparée du climat. 2, Disettes et révolutions, 1740-1860</cite>, <a href="/wiki/Librairie_Arth%C3%A8me_Fayard" title="Librairie Arthème Fayard">Fayard</a>, impr. 2006 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-213-62738-X" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-213-62738-X"><span class="nowrap">2-213-62738-X</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+humaine+et+compar%C3%A9e+du+climat.+2%2C+Disettes+et+r%C3%A9volutions%2C+1740-1860&amp;rft.pub=Fayard&amp;rft.aulast=%E2%80%A6%29.%2C&amp;rft.aufirst=Le+Roy+Ladurie%2C+Emmanuel%2C+%281929-&amp;rft.date=2006&amp;rft.isbn=2-213-62738-X&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-323"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-323">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Tulard2005"><span class="ouvrage" id="Jean_Tulard2005">Jean <span class="nom_auteur">Tulard</span>, <cite class="italique">Les Thermidoriens</cite>, Paris, <a href="/wiki/Librairie_Arth%C3%A8me_Fayard" title="Librairie Arthème Fayard">Fayard</a>, <time>2005</time>, 524&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-213-62012-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-213-62012-1"><span class="nowrap">2-213-62012-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+Thermidoriens&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Fayard&amp;rft.aulast=Tulard&amp;rft.aufirst=Jean&amp;rft.date=2005&amp;rft.tpages=524&amp;rft.isbn=2-213-62012-1&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-324"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-324">↑</a> </span><span class="reference-text">Thierry Aprile, <i>La <abbr class="abbr" title="première">I<sup>re</sup></abbr> République, 1792-1804&#160;: de la chute de la Monarchie au Consulat</i>, Paris, Pygmalion Éditions, 1999, 317&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;264.</span> </li> <li id="cite_note-325"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-325">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Institutions et vie politique</i>, La Documentation française, 2003.</span> </li> </ol> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Annexes">Annexes</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia&#160;:</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:French_Revolution?uselang=fr">Révolution française</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li><li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" class="extiw" title="wikt:Révolution française">Révolution française</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li><li class="wikiversity"><a href="https://fr.wikiversity.org/wiki/La_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" class="extiw" title="v:La Révolution française">La Révolution française</a>, <span class="nowrap">sur <span class="project">Wikiversity</span></span></li><li class="wikisource"><a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Portail:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" class="extiw" title="s:Portail:Révolution française">Révolution française</a>, <span class="nowrap">sur <span class="project">Wikisource</span></span></li><li class="wikiquote"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" class="extiw" title="q:Révolution française">Révolution française</a>, <span class="nowrap">sur <span class="project">Wikiquote</span></span></li> </ul> </div> <div class="noprint boite-grise boite-a-droite" style="text-align:left;"> <div style="float:left;"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Circle-icons-frames.svg/45px-Circle-icons-frames.svg.png" decoding="async" width="45" height="45" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Circle-icons-frames.svg/68px-Circle-icons-frames.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Circle-icons-frames.svg/90px-Circle-icons-frames.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span></span></div> <div style="margin-left:60px;">Une <a href="/wiki/Aide:Cat%C3%A9gorie" title="Aide:Catégorie">catégorie</a> est consacrée à ce sujet&#160;: <i><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Catégorie:Révolution française">Révolution française</a></i>.</div> <div style="clear:left;"></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3></div> <p><span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span>&#160;: document utilisé comme source pour la rédaction de cet article. </p> <ul><li><span class="ouvrage" id="LefebvreGuyotSagnac1930"><span class="ouvrage" id="Georges_LefebvreRaymond_GuyotPhilippe_Sagnac1930"><a href="/wiki/Georges_Lefebvre_(historien)" title="Georges Lefebvre (historien)">Georges Lefebvre</a>, <a href="/wiki/Raymond_Guyot_(historien)" title="Raymond Guyot (historien)">Raymond Guyot</a> et <a href="/wiki/Philippe_Sagnac" title="Philippe Sagnac">Philippe Sagnac</a>, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, Librairie Félix Alcan, <time>1930</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.pub=Librairie+F%C3%A9lix+Alcan&amp;rft.aulast=Lefebvre&amp;rft.aufirst=Georges&amp;rft.au=Raymond+Guyot&amp;rft.au=Philippe+Sagnac&amp;rft.date=1930&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.<span class="nowrap" title="Ouvrage utilisé pour la rédaction de l&#39;article">&#160;<span typeof="mw:File"><span><img alt="Ouvrage utilisé pour la rédaction de l&#39;article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/30px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 2x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Bertaud2004"><span class="ouvrage" id="Jean-Paul_Bertaud2004">Jean-Paul Bertaud, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Perrin" title="Éditions Perrin">Éditions Perrin</a>, <time>2004</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Perrin&amp;rft.aulast=Bertaud&amp;rft.aufirst=Jean-Paul&amp;rft.date=2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sur_la_période"><span id="Sur_la_p.C3.A9riode"></span>Sur la période</h4></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Allouche2006"><span class="ouvrage" id="Élie_Allouche2006">Élie Allouche (<abbr class="abbr" title="préface">préf.</abbr>&#160;Jean-Clément Martin), <cite class="italique">La Révolution française</cite>, CRDP Languedoc-Roussillon, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;99 questions sur…&#160;», <time>2006</time>, 239&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-86626-053-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-86626-053-8"><span class="nowrap">978-2-86626-053-8</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.pub=CRDP+Languedoc-Roussillon&amp;rft.aulast=Allouche&amp;rft.aufirst=%C3%89lie&amp;rft.date=2006&amp;rft.tpages=239&amp;rft.isbn=978-2-86626-053-8&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Bertaud1989"><span class="ouvrage" id="Jean-Paul_Bertaud1989"><a href="/wiki/Jean-Paul_Bertaud" title="Jean-Paul Bertaud">Jean-Paul Bertaud</a>, <cite class="italique">Initiation à la Révolution française</cite>, Paris, <time>1989</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Initiation+%C3%A0+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.aulast=Bertaud&amp;rft.aufirst=Jean-Paul&amp;rft.date=1989&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="BiardBourdinMarzagalliCornette2009"><span class="ouvrage" id="Michel_BiardPhilippe_BourdinSilvia_MarzagalliJoël_Cornette2009">Michel Biard, Philippe Bourdin, Silvia Marzagalli et Joël Cornette (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Révolution, Consulat, Empire&#160;: 1789-1815</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;9, Paris, <a href="/wiki/Belin_%C3%A9diteur" title="Belin éditeur">Belin</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Histoire de France&#160;», <time>2009</time>, 715&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7011-3366-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7011-3366-9"><span class="nowrap">978-2-7011-3366-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=R%C3%A9volution%2C+Consulat%2C+Empire&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Belin&amp;rft.stitle=1789-1815&amp;rft.aulast=Biard&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.au=Philippe+Bourdin&amp;rft.au=Silvia+Marzagalli&amp;rft.au=Jo%C3%ABl+Cornette&amp;rft.date=2009&amp;rft.volume=9&amp;rft.tpages=715&amp;rft.isbn=978-2-7011-3366-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Biard2009"><span class="ouvrage" id="Michel_Biard2009"><a href="/wiki/Michel_Biard" title="Michel Biard">Michel Biard</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>) (<abbr class="abbr" title="préface">préf.</abbr>&#160;<a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>), <cite class="italique">La Révolution française&#160;: une histoire toujours vivante</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Tallandier" title="Éditions Tallandier">Tallandier</a>, <time>2009</time>, 446&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-84734-638-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-84734-638-1"><span class="nowrap">978-2-84734-638-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/revue-dix-huitieme-siecle-2011-1-page-725.htm#pa283">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Tallandier&amp;rft.stitle=une+histoire+toujours+vivante&amp;rft.aulast=Biard&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.date=2009&amp;rft.tpages=446&amp;rft.isbn=978-2-84734-638-1&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Boulant2023"><span class="ouvrage" id="Antoine_Boulant2023"><a href="/wiki/Antoine_Boulant" title="Antoine Boulant">Antoine Boulant</a>, <cite class="italique">La Révolution française. Vérités et légendes</cite>, Paris, Perrin, <time>2023</time>, 298&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise.+V%C3%A9rit%C3%A9s+et+l%C3%A9gendes&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Perrin&amp;rft.aulast=Boulant&amp;rft.aufirst=Antoine&amp;rft.date=2023&amp;rft.tpages=298&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="FuretRichet1973"><span class="ouvrage" id="François_FuretDenis_Richet1973"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> et <a href="/wiki/Denis_Richet" title="Denis Richet">Denis Richet</a>, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/Librairie_Arth%C3%A8me_Fayard" title="Librairie Arthème Fayard">Fayard</a>, <time>1973</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Fayard&amp;rft.aulast=Furet&amp;rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&amp;rft.au=Denis+Richet&amp;rft.date=1973&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Godechot1988"><span class="ouvrage" id="Jacques_Godechot1988"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <cite class="italique">La Révolution française&#160;: chronologie commentée, suivie de notices biographiques sur les personnages cités</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Perrin" title="Éditions Perrin">Éditions Perrin</a>, <time>1988</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Perrin&amp;rft.stitle=chronologie+comment%C3%A9e%2C+suivie+de+notices+biographiques+sur+les+personnages+cit%C3%A9s&amp;rft.aulast=Godechot&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.date=1988&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Jourdan2018"><span class="ouvrage" id="Annie_Jourdan2018">Annie Jourdan, <cite class="italique">Nouvelle histoire de la Révolution</cite>, Paris, <a href="/wiki/Groupe_Flammarion" title="Groupe Flammarion">Flammarion</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Au fil de l'histoire&#160;», <time>2018</time>, 657&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-08-125036-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-08-125036-9"><span class="nowrap">978-2-08-125036-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouvelle+histoire+de+la+R%C3%A9volution&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Flammarion&amp;rft.aulast=Jourdan&amp;rft.aufirst=Annie&amp;rft.date=2018&amp;rft.tpages=657&amp;rft.isbn=978-2-08-125036-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Lefebvre1989"><span class="ouvrage" id="Georges_Lefebvre1989"><a href="/wiki/Georges_Lefebvre_(historien)" title="Georges Lefebvre (historien)">Georges Lefebvre</a>, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">Presses universitaires de France</a>, <time>1989</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+France&amp;rft.aulast=Lefebvre&amp;rft.aufirst=Georges&amp;rft.date=1989&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Leuwers2020"><span class="ouvrage" id="Hervé_Leuwers2020"><a href="/wiki/Herv%C3%A9_Leuwers" title="Hervé Leuwers">Hervé Leuwers</a>, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, Paris, Presses universitaires de France, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Quadrige Manuels&#160;», <time>2020</time>, 390&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+France&amp;rft.aulast=Leuwers&amp;rft.aufirst=Herv%C3%A9&amp;rft.date=2020&amp;rft.tpages=390&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Martin1996"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin1996"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Éditions du Seuil</a>, <time>1996</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=1996&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Martin2008"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin2008"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Cavalier_bleu" title="Éditions du Cavalier bleu">Éditions du Cavalier bleu</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Idées reçues&#160;», <time>2008</time>, 126&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-84670-187-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-84670-187-7"><span class="nowrap">978-2-84670-187-7</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-84670-187-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-84670-187-3"><span class="nowrap">2-84670-187-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=ZhaQO4TWNngC&amp;printsec=frontcover">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Cavalier+bleu&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=2008&amp;rft.tpages=126&amp;rft.isbn=978-2-84670-187-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Martin2012"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin2012"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <cite class="italique">Nouvelle histoire de la Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Perrin" title="Éditions Perrin">Éditions Perrin</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Pour l'histoire&#160;», <time>2012</time>, 636&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-262-02596-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-262-02596-0"><span class="nowrap">978-2-262-02596-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/ahrf/13008">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouvelle+histoire+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Perrin&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=2012&amp;rft.tpages=636&amp;rft.isbn=978-2-262-02596-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nonfiction.fr/article-6455-histoire-apaisee-de-la-revolution-francaise.htm">présentation en ligne</a>&#93;</small>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.clionautes.org/nouvelle-histoire-de-la-revolution-francaise.html">présentation en ligne</a>&#93;</small>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Mathiez2012"><span class="ouvrage" id="Albert_Mathiez2012"><a href="/wiki/Albert_Mathiez" title="Albert Mathiez">Albert Mathiez</a>, <cite class="italique">La Révolution française&#160;: la chute de la royauté, la Gironde et la Montagne, la Terreur</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Bartillat" title="Éditions Bartillat">Éditions Bartillat</a>, <time>2012</time>, 658&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-84100-507-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-84100-507-9"><span class="nowrap">978-2-84100-507-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Bartillat&amp;rft.stitle=la+chute+de+la+royaut%C3%A9%2C+la+Gironde+et+la+Montagne%2C+la+Terreur&amp;rft.aulast=Mathiez&amp;rft.aufirst=Albert&amp;rft.date=2012&amp;rft.tpages=658&amp;rft.isbn=978-2-84100-507-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Soboul1962"><span class="ouvrage" id="Albert_Soboul1962">Albert Soboul, <cite class="italique">Histoire de la Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Gallimard" title="Éditions Gallimard">Éditions Gallimard</a>, <time>1962</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Gallimard&amp;rft.aulast=Soboul&amp;rft.aufirst=Albert&amp;rft.date=1962&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Vovelle2006"><span class="ouvrage" id="Michel_Vovelle2006">Michel Vovelle, <cite class="italique">La Révolution française expliquée à ma petite-fille</cite>, Paris, Éditions du Seuil, <time>2006</time>, 99&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-081245-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-081245-2"><span class="nowrap">2-02-081245-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+expliqu%C3%A9e+%C3%A0+ma+petite-fille&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.aulast=Vovelle&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.date=2006&amp;rft.tpages=99&amp;rft.isbn=2-02-081245-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Instruments_de_travail">Instruments de travail</h4></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="1987-2000"><cite class="italique">Atlas de la Révolution française</cite>, EHESS, 1987-2000<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Atlas+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.pub=EHESS&amp;rft.date=2000&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Bidouze&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Frédéric Bidouze (page inexistante)">Frédéric Bidouze</a>, <i>De Versailles à Versailles, 1789</i> (<abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160; 2). <i>Le peuple de Paris en marche: la nation, la loi et le roi</i>. Itinéraire historique, Pau, Périégète, 2019.</li> <li><span class="ouvrage" id="Bouloiseau1972"><span class="ouvrage" id="Marc_Bouloiseau1972"><a href="/wiki/Marc_Bouloiseau" title="Marc Bouloiseau">Marc Bouloiseau</a>, <cite class="italique">Nouvelle histoire de la France contemporaine</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;2&#160;: <span class="italique">La République jacobine (<time class="nowrap" datetime="1792-08-10" data-sort-value="1792-08-10">10 août 1792</time>-9 thermidor an <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr>)</span>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Le Seuil</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Points histoire&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;102), <time>1972</time>, 290&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-000653-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-000653-7"><span class="nowrap">2-02-000653-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1975_num_53_2_5506_t1_0592_0000_3">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouvelle+histoire+de+la+France+contemporaine&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Le+Seuil&amp;rft.aulast=Bouloiseau&amp;rft.aufirst=Marc&amp;rft.date=1972&amp;rft.tpages=290&amp;rft.isbn=2-02-000653-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Dupuy2005"><span class="ouvrage" id="Roger_Dupuy2005"><a href="/wiki/Roger_Dupuy" title="Roger Dupuy">Roger Dupuy</a>, <cite class="italique">Nouvelle histoire de la France contemporaine</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;2&#160;: <span class="italique">La République jacobine&#160;: Terreur, guerre et gouvernement révolutionnaire, 1792-1794</span>, Paris, Éditions du Seuil, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Points histoire&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;102), <time>2005</time>, 366&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-039818-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-039818-4"><span class="nowrap">2-02-039818-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5450575s/f139.image">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouvelle+histoire+de+la+France+contemporaine&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.aulast=Dupuy&amp;rft.aufirst=Roger&amp;rft.date=2005&amp;rft.tpages=366&amp;rft.isbn=2-02-039818-4&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="FuretOzouf1988"><span class="ouvrage" id="François_FuretMona_Ozouf1988"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>) et <a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique"><a href="/wiki/Dictionnaire_critique_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Dictionnaire critique de la Révolution française">Dictionnaire critique de la Révolution française</a></cite>, Paris, Flammarion, <time>1988</time>, 1122&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-08-211537-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-08-211537-2"><span class="nowrap">2-08-211537-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/ahrf_0003-4436_1990_num_279_1_1298_t1_0106_0000_2">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Dictionnaire+critique+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Flammarion&amp;rft.aulast=Furet&amp;rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&amp;rft.au=Mona+Ozouf&amp;rft.date=1988&amp;rft.tpages=1122&amp;rft.isbn=2-08-211537-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/ahess_0395-2649_1991_num_46_2_278947_t1_0328_0000_002">présentation en ligne</a>&#93;</small>. <div style="margin-left:2em; line-height:1.5;">édition poche avec compléments, Paris, Flammarion, coll. «&#160;Champs&#160;», 1992.</div></li> <li><span class="ouvrage" id="Furet1988"><span class="ouvrage" id="François_Furet1988">François <span class="nom_auteur">Furet</span>, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;1, Paris, <a href="/wiki/Hachette_Livre" title="Hachette Livre">Hachette</a>, <time>1988</time>, 544&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Hachette&amp;rft.aulast=Furet&amp;rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&amp;rft.date=1988&amp;rft.tpages=544&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Furet1989"><span class="ouvrage" id="François_Furet1989"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a>, <cite class="italique">Histoire de France</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;III&#160;: <span class="italique">La Révolution</span>, <a href="/wiki/Hachette_Livre" title="Hachette Livre">Hachette</a>, <time>1989</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+France&amp;rft.pub=Hachette&amp;rft.aulast=Furet&amp;rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&amp;rft.date=1989&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Godechot1986"><span class="ouvrage" id="Jacques_Godechot1986">Jacques <span class="nom_auteur">Godechot</span>, <cite class="italique">Les Révolutions</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">PUF</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Nouvelle Clio&#160;», <time>1986</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+R%C3%A9volutions&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=PUF&amp;rft.aulast=Godechot&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.date=1986&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="SoboulSuratteauGendron2004"><span class="ouvrage" id="Albert_SoboulJean-René_SuratteauFrançois_Gendron2004"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <a href="/wiki/Jean-Ren%C3%A9_Suratteau" title="Jean-René Suratteau">Jean-René Suratteau</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>) et François <span class="nom_auteur">Gendron</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Dictionnaire historique de la Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">Presses universitaires de France</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Quadrige. Dicos poche&#160;», <time>2004</time> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1989), <abbr class="abbr" title="47"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XLVII</span></abbr>-1132&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-13-053605-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-13-053605-0"><span class="nowrap">2-13-053605-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/dhs_0070-6760_1990_num_22_1_1782_t1_0495_0000_3">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Dictionnaire+historique+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+France&amp;rft.aulast=Soboul&amp;rft.aufirst=Albert&amp;rft.au=Jean-Ren%C3%A9+Suratteau&amp;rft.au=Gendron%2C+Fran%C3%A7ois&amp;rft.date=2004&amp;rft.tpages=%3Cabbr+class%3D%22abbr+%22+title%3D%2247%22+%3E%3Cspan+class%3D%22romain%22+style%3D%22text-transform%3Auppercase%22%3EXLVII%3C%2Fspan%3E%3C%2Fabbr%3E-1132&amp;rft.isbn=2-13-053605-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/ahrf_0003-4436_1991_num_284_1_1434_t1_0253_0000_1">présentation en ligne</a>&#93;</small>.</li> <li><span class="ouvrage" id="TulardFayardFierro1987"><span class="ouvrage" id="Jean_TulardJean-François_FayardAlfred_Fierro1987"><a href="/wiki/Jean_Tulard" title="Jean Tulard">Jean Tulard</a>, <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Fayard" title="Jean-François Fayard">Jean-François Fayard</a> et <a href="/wiki/Alfred_Fierro" title="Alfred Fierro">Alfred Fierro</a>, <cite class="italique">Histoire et dictionnaire de la Révolution française. <span class="nowrap"><time>1789</time>–<time>1799</time></span></cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Robert_Laffont" title="Éditions Robert Laffont">éd. Robert Laffont</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Bouquins&#160;», <time>1987</time>, <time>1998</time> <small>&#91;<a href="/wiki/R%C3%A9f%C3%A9rence:Histoire_et_dictionnaire_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Référence:Histoire et dictionnaire de la Révolution française">détail des éditions</a>&#93;</small> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-221-08850-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-221-08850-0"><span class="nowrap">978-2-221-08850-0</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+et+dictionnaire+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise.+1789%E2%80%931799&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%A9d.+Robert+Laffont&amp;rft.aulast=Tulard&amp;rft.aufirst=Jean&amp;rft.au=Jean-Fran%C3%A7ois+Fayard&amp;rft.au=Alfred+Fierro&amp;rft.date=1987&amp;rft.isbn=978-2-221-08850-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Vovelle1972"><span class="ouvrage" id="Michel_Vovelle1972"><a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>, <cite class="italique">Nouvelle histoire de la France contemporaine</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;1&#160;: <span class="italique">La chute de la monarchie, 1787-1792</span>, Paris, Éditions du Seuil, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Points histoire&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;104), <time>1972</time>, 282&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-000652-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-000652-9"><span class="nowrap">2-02-000652-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/rhmc_0048-8003_1973_num_20_3_2261_t1_0489_0000_1">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouvelle+histoire+de+la+France+contemporaine&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.aulast=Vovelle&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.date=1972&amp;rft.tpages=282&amp;rft.isbn=2-02-000652-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>. <div style="margin-left:2em; line-height:1.5;">Édition revue et mise à jour&#160;: <span class="ouvrage" id="Vovelle1999"><span class="ouvrage" id="Michel_Vovelle1999"><a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>, <cite class="italique">Nouvelle histoire de la France contemporaine</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;1&#160;: <span class="italique">La chute de la monarchie, 1787-1792</span>, Paris, Éditions du Seuil, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Points histoire&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;101), <time>1999</time>, 312&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-037519-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-037519-2"><span class="nowrap">2-02-037519-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouvelle+histoire+de+la+France+contemporaine&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.aulast=Vovelle&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.date=1999&amp;rft.tpages=312&amp;rft.isbn=2-02-037519-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</div></li> <li><span class="ouvrage" id="Walter1941-1945"><span class="ouvrage" id="Gérard_Walter1941-1945"><a href="/wiki/G%C3%A9rard_Walter" title="Gérard Walter">Gérard Walter</a>, <cite class="italique">Répertoire de l'histoire de la Révolution française, travaux publiés de 1800 à 1940</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;I&#160;: <span class="italique">Personnes</span>, Paris, 1941-1945<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=R%C3%A9pertoire+de+l%27histoire+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise%2C+travaux+publi%C3%A9s+de+1800+%C3%A0+1940&amp;rft.place=Paris&amp;rft.aulast=Walter&amp;rft.aufirst=G%C3%A9rard&amp;rft.date=1945&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Walter1941-1945"><span class="ouvrage" id="Gérard_Walter1941-1945"><a href="/wiki/G%C3%A9rard_Walter" title="Gérard Walter">Gérard Walter</a>, <cite class="italique">Répertoire de l’histoire de la Révolution française, travaux publiés de 1800 à 1940</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;II&#160;: <span class="italique">Lieux</span>, Paris, 1941-1945<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=R%C3%A9pertoire+de+l%E2%80%99histoire+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise%2C+travaux+publi%C3%A9s+de+1800+%C3%A0+1940&amp;rft.place=Paris&amp;rft.aulast=Walter&amp;rft.aufirst=G%C3%A9rard&amp;rft.date=1945&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Woronoff2004"><span class="ouvrage" id="Denis_Woronoff2004"><a href="/wiki/Denis_Woronoff" title="Denis Woronoff">Denis Woronoff</a>, <cite class="italique">Nouvelle histoire de la France contemporaine</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;3&#160;: <span class="italique">La République bourgeoise&#160;: de Thermidor à Brumaire, 1794-1799</span>, Paris, Éditions du Seuil, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Points histoire&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;103), <time>2004</time> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1972), 250&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-067633-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-067633-8"><span class="nowrap">2-02-067633-8</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1975_num_53_2_5506_t1_0593_0000_1">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouvelle+histoire+de+la+France+contemporaine&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.aulast=Woronoff&amp;rft.aufirst=Denis&amp;rft.date=2004&amp;rft.tpages=250&amp;rft.isbn=2-02-067633-8&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Grandes_problématiques"><span id="Grandes_probl.C3.A9matiques"></span>Grandes problématiques</h4></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Cochin2018"><span class="ouvrage" id="Augustin_Cochin2018"><a href="/wiki/Augustin_Cochin_(historien)" title="Augustin Cochin (historien)">Augustin Cochin</a>, <cite class="italique">La machine révolutionnaire&#160;: Œuvres</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Tallandier" title="Éditions Tallandier">Éditions Tallandier</a>, <time>2018</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+machine+r%C3%A9volutionnaire&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Tallandier&amp;rft.stitle=%C5%92uvres&amp;rft.aulast=Cochin&amp;rft.aufirst=Augustin&amp;rft.date=2018&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Michelet1979"><span class="ouvrage" id="Jules_Michelet1979">Jules <span class="nom_auteur">Michelet</span>, <cite class="italique">Histoire de la Révolution française</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;2, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Robert_Laffont" title="Éditions Robert Laffont">Éditions Robert Laffont</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Bouquins&#160;», <time>1979</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Robert+Laffont&amp;rft.aulast=Michelet&amp;rft.aufirst=Jules&amp;rft.date=1979&amp;rft.volume=2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.<div style="margin-left:2em; line-height:1.5;">2 volumes.</div></li> <li><span class="ouvrage" id="Jaurès1968"><span class="ouvrage" id="Jean_Jaurès1968"><a href="/wiki/Jean_Jaur%C3%A8s" title="Jean Jaurès">Jean Jaurès</a> (<abbr class="abbr" title="préface">préf.</abbr>&#160;<a href="/wiki/Madeleine_Reb%C3%A9rioux" title="Madeleine Rebérioux">Madeleine Rebérioux</a>), <cite class="italique">Histoire socialiste de la Révolution française</cite>, Paris, Éditions Sociales, <time>1968</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+socialiste+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Sociales&amp;rft.aulast=Jaur%C3%A8s&amp;rft.aufirst=Jean&amp;rft.date=1968&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.<div style="margin-left:2em; line-height:1.5;">5 volumes.</div></li> <li><span class="ouvrage" id="Guérin1946"><span class="ouvrage" id="Daniel_Guérin1946">Daniel <span class="nom_auteur">Guérin</span>, <cite class="italique">La lutte des classes sous la première République, 1792-1797</cite>, Paris, <time>1946</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+lutte+des+classes+sous+la+premi%C3%A8re+R%C3%A9publique%2C+1792-1797&amp;rft.place=Paris&amp;rft.aulast=Gu%C3%A9rin&amp;rft.aufirst=Daniel&amp;rft.date=1946&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.<div style="margin-left:2em; line-height:1.5;">2 volumes.</div></li> <li><span class="ouvrage" id="Jessenne1993"><span class="ouvrage" id="Jean-Pierre_Jessenne1993">Jean-Pierre <span class="nom_auteur">Jessenne</span>, <cite class="italique">Histoire de la France&#160;: Révolution et Empire</cite>, Paris, <time>1993</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+la+France&amp;rft.place=Paris&amp;rft.stitle=R%C3%A9volution+et+Empire&amp;rft.aulast=Jessenne&amp;rft.aufirst=Jean-Pierre&amp;rft.date=1993&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Martin2004"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin2004">Jean-Clément <span class="nom_auteur">Martin</span>, <cite class="italique">La Révolution française, une histoire sociopolitique</cite> [«&#160;La France en Révolution&#160;»], Paris, <time>2004</time> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1990)<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise%2C+une+histoire+sociopolitique&amp;rft.place=Paris&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Mathiez1907"><span class="ouvrage" id="Albert_Mathiez1907">Albert <span class="nom_auteur">Mathiez</span>, <cite class="italique">Contributions à l'histoire religieuse de la Révolution française</cite>, Paris, <time>1907</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Contributions+%C3%A0+l%27histoire+religieuse+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.aulast=Mathiez&amp;rft.aufirst=Albert&amp;rft.date=1907&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Mathiez1927"><span class="ouvrage" id="Albert_Mathiez1927">Albert <span class="nom_auteur">Mathiez</span>, <cite class="italique">La vie chère et le mouvement social sous la terreur</cite>, Paris, <a href="/wiki/Armand_Colin" title="Armand Colin">Armand Colin</a>, <time>1927</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+vie+ch%C3%A8re+et+le+mouvement+social+sous+la+terreur&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Armand+Colin&amp;rft.aulast=Mathiez&amp;rft.aufirst=Albert&amp;rft.date=1927&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="BiardDupuy2004"><span class="ouvrage" id="Michel_BiardPascal_Dupuy2004">Michel <span class="nom_auteur">Biard</span> et Pascal <span class="nom_auteur">Dupuy</span>, <cite class="italique">La Révolution française&#160;: Dynamiques, influences, débats</cite>, Paris, <time>2004</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.stitle=Dynamiques%2C+influences%2C+d%C3%A9bats&amp;rft.aulast=Biard&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.au=Dupuy%2C+Pascal&amp;rft.date=2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="BlucheRialsTulard2004"><span class="ouvrage" id="Frédéric_BlucheStéphane_RialsJean_Tulard2004">Frédéric <span class="nom_auteur">Bluche</span>, Stéphane <span class="nom_auteur">Rials</span> et Jean <span class="nom_auteur">Tulard</span>, <cite class="italique">La Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">PUF</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Que sais-je&#160;?&#160;», <time>2004</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=PUF&amp;rft.aulast=Bluche&amp;rft.aufirst=Fr%C3%A9d%C3%A9ric&amp;rft.au=Rials%2C+St%C3%A9phane&amp;rft.au=Tulard%2C+Jean&amp;rft.date=2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Césaire1961"><span class="ouvrage" id="Aimé_Césaire1961"><a href="/wiki/Aim%C3%A9_C%C3%A9saire" title="Aimé Césaire">Aimé Césaire</a>, <cite class="italique">Toussaint-Louverture&#160;: La révolution française et le problème colonial</cite>, Paris, <time>1961</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Toussaint-Louverture&amp;rft.place=Paris&amp;rft.stitle=La+r%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+et+le+probl%C3%A8me+colonial&amp;rft.aulast=C%C3%A9saire&amp;rft.aufirst=Aim%C3%A9&amp;rft.date=1961&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Benot2004_(1987)"><span class="ouvrage" id="Yves_Benot2004_(1987)">Yves <span class="nom_auteur">Benot</span>, <cite class="italique">La Révolution française et la fin des colonies 1789-1794</cite>, Paris, <a href="/wiki/La_D%C3%A9couverte" title="La Découverte">La Découverte</a>, 2004 (1987)<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+et+la+fin+des+colonies+1789-1794&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=La+D%C3%A9couverte&amp;rft.aulast=Benot&amp;rft.aufirst=Yves&amp;rft.date=1987&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Thibau1989"><span class="ouvrage" id="Jacques_Thibau1989">Jacques <span class="nom_auteur">Thibau</span>, <cite class="italique">Le temps de Saint-Domingue&#160;; l'esclavage et la Révolution française</cite>, Paris, Jean-Claude Lattès, <time>1989</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+temps+de+Saint-Domingue+%3B+l%27esclavage+et+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Jean-Claude+Latt%C3%A8s&amp;rft.aulast=Thibau&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.date=1989&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Piquet2002"><span class="ouvrage" id="Jean-Daniel_Piquet2002">Jean-Daniel <span class="nom_auteur">Piquet</span>, <cite class="italique">L'émancipation des Noirs dans la Révolution française (1789-1795)</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Karthala" title="Éditions Karthala">Éditions Karthala</a>, <time>2002</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27%C3%A9mancipation+des+Noirs+dans+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+%281789-1795%29&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Karthala&amp;rft.aulast=Piquet&amp;rft.aufirst=Jean-Daniel&amp;rft.date=2002&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Monnier2004"><span class="ouvrage" id="Raymonde_Monnier2004">Raymonde <span class="nom_auteur">Monnier</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Révoltes et révolutions en Europe et aux Amériques de 1773 à 1802</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Ellipses" title="Éditions Ellipses">Éditions Ellipses</a>, <time>2004</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=R%C3%A9voltes+et+r%C3%A9volutions+en+Europe+et+aux+Am%C3%A9riques+de+1773+%C3%A0+1802&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Ellipses&amp;rft.aulast=Monnier&amp;rft.aufirst=Raymonde&amp;rft.date=2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Poussou2004"><span class="ouvrage" id="Jean-Pierre_Poussou2004">Jean-Pierre <span class="nom_auteur">Poussou</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Le bouleversement de l'ordre du monde&#160;: Révoltes et révolutions en Europe et aux Amériques à la fin du <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</cite>, Paris, <a href="/wiki/CDU_Sedes" title="CDU Sedes">Sedes</a>, <time>2004</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+bouleversement+de+l%27ordre+du+monde&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Sedes&amp;rft.stitle=R%C3%A9voltes+et+r%C3%A9volutions+en+Europe+et+aux+Am%C3%A9riques+%C3%A0+la+fin+du+%3Cabbr+class%3D%22abbr%22+title%3D%2218%E1%B5%89+si%C3%A8cle%22%3E%3Cspan+class%3D%22romain%22%3EXVIII%3C%2Fspan%3E%3Csup+style%3D%22font-size%3A72%25%22%3Ee%3C%2Fsup%3E%3C%2Fabbr%3E%26nbsp%3Bsi%C3%A8cle&amp;rft.aulast=Poussou&amp;rft.aufirst=Jean-Pierre&amp;rft.date=2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Poussou2004"><span class="ouvrage" id="Jean-Pierre_Poussou2004">Jean-Pierre <span class="nom_auteur">Poussou</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Révoltes et révolutions en Europe et aux Amériques 1773-1802&#160;: Enjeux historiographiques, méthodologie, bibliographie commentée</cite>, Paris, <a href="/wiki/Armand_Colin" title="Armand Colin">Armand Colin</a>, <time>2004</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=R%C3%A9voltes+et+r%C3%A9volutions+en+Europe+et+aux+Am%C3%A9riques+1773-1802&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Armand+Colin&amp;rft.stitle=Enjeux+historiographiques%2C+m%C3%A9thodologie%2C+bibliographie+comment%C3%A9e&amp;rft.aulast=Poussou&amp;rft.aufirst=Jean-Pierre&amp;rft.date=2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Dorigny2004"><span class="ouvrage" id="Marcel_Dorigny2004">Marcel <span class="nom_auteur">Dorigny</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Révoltes et révolutions en Europe et aux Amériques (1773-1802)&#160;: Historiographie, Bibliographie, Enjeux</cite>, Paris, <a href="/wiki/Belin_%C3%A9diteur" title="Belin éditeur">Belin</a>, <time>2004</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2701139746" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2701139746"><span class="nowrap">978-2701139746</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=R%C3%A9voltes+et+r%C3%A9volutions+en+Europe+et+aux+Am%C3%A9riques+%281773-1802%29&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Belin&amp;rft.stitle=Historiographie%2C+Bibliographie%2C+Enjeux&amp;rft.aulast=Dorigny&amp;rft.aufirst=Marcel&amp;rft.date=2004&amp;rft.isbn=978-2701139746&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Jollet2005"><span class="ouvrage" id="Anne_Jollet2005">Anne <span class="nom_auteur">Jollet</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), «&#160;<cite style="font-style:normal">Des révoltes de l'Europe au temps de la Révolution française 1773 à 1802</cite>&#160;», <i>Cahiers d'Histoire, revue d'histoire critique</i>, <abbr class="abbr" title="numéros">n<sup>os</sup></abbr>&#160;94-95,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2005" data-sort-value="2005">janvier-mars 2005</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Des+r%C3%A9voltes+de+l%27Europe+au+temps+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+1773+%C3%A0+1802&amp;rft.jtitle=Cahiers+d%27Histoire%2C+revue+d%27histoire+critique&amp;rft.issue=94-95&amp;rft.aulast=Jollet&amp;rft.aufirst=Anne&amp;rft.date=2005&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Badinter1989"><span class="ouvrage" id="Robert_Badinter1989"><a href="/wiki/Robert_Badinter" title="Robert Badinter">Robert Badinter</a>, <cite class="italique">Libres et égaux&#160;; l'émancipation des juifs (1789-1791)</cite>, Paris, <a href="/wiki/Librairie_Arth%C3%A8me_Fayard" title="Librairie Arthème Fayard">Fayard</a>, <time>1989</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Libres+et+%C3%A9gaux+%3B+l%27%C3%A9mancipation+des+juifs+%281789-1791%29&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Fayard&amp;rft.aulast=Badinter&amp;rft.aufirst=Robert&amp;rft.date=1989&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Godechot1983"><span class="ouvrage" id="Jacques_Godechot1983">Jacques <span class="nom_auteur">Godechot</span>, <cite class="italique">La grande Nation</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Aubier-Montaigne" title="Éditions Aubier-Montaigne">Éditions Aubier-Montaigne</a>, <time>1983</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+grande+Nation&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Aubier-Montaigne&amp;rft.aulast=Godechot&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.date=1983&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Cubells2000"><span class="ouvrage" id="Monique_Cubells2000">Monique <span class="nom_auteur">Cubells</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">La révolution française&#160;: la guerre et la frontière</cite>, Paris, Éditions du CTHS, <time>2000</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+r%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+CTHS&amp;rft.stitle=la+guerre+et+la+fronti%C3%A8re&amp;rft.aulast=Cubells&amp;rft.aufirst=Monique&amp;rft.date=2000&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Attar2010"><span class="ouvrage" id="Frank_Attar2010"><a href="/wiki/Frank_Attar" title="Frank Attar">Frank Attar</a>, <cite class="italique">Aux armes, citoyens&#160;!&#160;: naissance et fonctions du bellicisme révolutionnaire</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Éditions du Seuil</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;L'univers historique&#160;», <time>2010</time>, 394&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-02-088891-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-02-088891-2"><span class="nowrap">978-2-02-088891-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Aux+armes%2C+citoyens+%21&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.stitle=naissance+et+fonctions+du+bellicisme+r%C3%A9volutionnaire&amp;rft.aulast=Attar&amp;rft.aufirst=Frank&amp;rft.date=2010&amp;rft.tpages=394&amp;rft.isbn=978-2-02-088891-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Leuwers2011"><span class="ouvrage" id="Hervé_Leuwers2011">Hervé <span class="nom_auteur">Leuwers</span>, <cite class="italique">La Révolution française et l'Empire</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">PUF</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Licence Histoire&#160;», <time>2011</time>, 276&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-13-056852-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-13-056852-0"><span class="nowrap">978-2-13-056852-0</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+et+l%27Empire&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=PUF&amp;rft.aulast=Leuwers&amp;rft.aufirst=Herv%C3%A9&amp;rft.date=2011&amp;rft.tpages=276&amp;rft.isbn=978-2-13-056852-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Fredj2009"><span class="ouvrage" id="Claire_Fredj2009">Claire <span class="nom_auteur">Fredj</span>, <cite class="italique">La France au <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">PUF</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Licence Histoire&#160;», <time>2009</time>, 256&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-13-057027-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-13-057027-1"><span class="nowrap">978-2-13-057027-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+France+au+XIXe%26nbsp%3Bsi%C3%A8cle&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=PUF&amp;rft.aulast=Fredj&amp;rft.aufirst=Claire&amp;rft.date=2009&amp;rft.tpages=256&amp;rft.isbn=978-2-13-057027-1&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Gueniffey2011"><span class="ouvrage" id="Patrice_Gueniffey2011"><a href="/wiki/Patrice_Gueniffey" title="Patrice Gueniffey">Patrice Gueniffey</a>, <cite class="italique">Histoires de la Révolution et de l'Empire</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Perrin" title="Éditions Perrin">Éditions Perrin</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Tempus&#160;», <time>2011</time>, 744&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-262-03333-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-262-03333-0"><span class="nowrap">978-2-262-03333-0</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoires+de+la+R%C3%A9volution+et+de+l%27Empire&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Perrin&amp;rft.aulast=Gueniffey&amp;rft.aufirst=Patrice&amp;rft.date=2011&amp;rft.tpages=744&amp;rft.isbn=978-2-262-03333-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Gauthier1992"><span class="ouvrage" id="Florence_Gauthier1992">Florence <span class="nom_auteur">Gauthier</span>, <cite class="italique">Triomphe et mort du droit naturel en révolution,1789-1795-1802</cite>, Paris, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">PUF</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Pratiques théoriques&#160;», <time>1992</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Triomphe+et+mort+du+droit+naturel+en+r%C3%A9volution%2C1789-1795-1802&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=PUF&amp;rft.aulast=Gauthier&amp;rft.aufirst=Florence&amp;rft.date=1992&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Hincker1989"><span class="ouvrage" id="François_Hincker1989"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Hincker" title="François Hincker">François Hincker</a>, <cite class="italique">La Révolution française et l'économie&#160;: décollage ou catastrophe&#160;?</cite>, Paris, <a href="/wiki/Nathan_(%C3%A9ditions)" class="mw-redirect" title="Nathan (éditions)">Nathan</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Circa&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;3), <time>1989</time>, 224&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-09-188965-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-09-188965-2"><span class="nowrap">2-09-188965-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/dhs_0070-6760_1992_num_24_1_1892_t1_0541_0000_2">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+et+l%27%C3%A9conomie&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Nathan&amp;rft.stitle=d%C3%A9collage+ou+catastrophe+%3F&amp;rft.aulast=Hincker&amp;rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&amp;rft.date=1989&amp;rft.tpages=224&amp;rft.isbn=2-09-188965-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Aspects_historiographiques">Aspects historiographiques</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Historiographie_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Historiographie de la Révolution française">Historiographie de la Révolution française</a>.</div></div> <div style="column-width:30em;margin:.3em 0;" class="colonnes"><div style="margin:-.3em 0;"> <ul><li><span class="ouvrage" id="BétournéHartig1989"><span class="ouvrage" id="Olivier_BétournéAglaia_I._Hartig1989">Olivier <span class="nom_auteur">Bétourné</span> et Aglaia I. <span class="nom_auteur">Hartig</span>, <cite class="italique">Penser l'histoire de la Révolution&#160;: deux siècles de passion française</cite>, Paris, <a href="/wiki/La_D%C3%A9couverte" title="La Découverte">La Découverte</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Armillaire&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;18), <time>1989</time>, 238&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7071-1839-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7071-1839-7"><span class="nowrap">2-7071-1839-7</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Penser+l%27histoire+de+la+R%C3%A9volution&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=La+D%C3%A9couverte&amp;rft.stitle=deux+si%C3%A8cles+de+passion+fran%C3%A7aise&amp;rft.aulast=B%C3%A9tourn%C3%A9&amp;rft.aufirst=Olivier&amp;rft.au=Hartig%2C+Aglaia+I.&amp;rft.date=1989&amp;rft.tpages=238&amp;rft.isbn=2-7071-1839-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Biard2009"><span class="ouvrage" id="Michel_Biard2009"><a href="/wiki/Michel_Biard" title="Michel Biard">Michel Biard</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>) (<abbr class="abbr" title="préface">préf.</abbr>&#160;<a href="/wiki/Michel_Vovelle" title="Michel Vovelle">Michel Vovelle</a>), <cite class="italique">La Révolution française&#160;: une histoire toujours vivante</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Tallandier" title="Éditions Tallandier">Éditions Tallandier</a>, <time>2009</time>, 446&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-84734-638-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-84734-638-1"><span class="nowrap">978-2-84734-638-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/revue-dix-huitieme-siecle-2011-1-page-725.htm#pa283">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Tallandier&amp;rft.stitle=une+histoire+toujours+vivante&amp;rft.aulast=Biard&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.date=2009&amp;rft.tpages=446&amp;rft.isbn=978-2-84734-638-1&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="De_Francesco2018"><span class="ouvrage" id="Antonino_De_Francesco2018">Antonino <span class="nom_auteur">De Francesco</span>, <cite class="italique">La guerre de deux cents ans&#160;: une histoire des histoires de la Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Perrin" title="Éditions Perrin">Éditions Perrin</a>, <time>2018</time>, 442&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-262-03701-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-262-03701-7"><span class="nowrap">978-2-262-03701-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/lrf/2912">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+guerre+de+deux+cents+ans&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Perrin&amp;rft.stitle=une+histoire+des+histoires+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.aulast=De+Francesco&amp;rft.aufirst=Antonino&amp;rft.date=2018&amp;rft.tpages=442&amp;rft.isbn=978-2-262-03701-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Furet1978"><span class="ouvrage" id="François_Furet1978"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a>, <cite class="italique"><a href="/wiki/Penser_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Penser la Révolution française">Penser la Révolution française</a></cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Gallimard" title="Éditions Gallimard">Éditions Gallimard</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Bibliothèque des histoires&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;32), <time>1978</time>, 259&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-07-029381-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-07-029381-5"><span class="nowrap">2-07-029381-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/rfsp_0035-2950_1979_num_29_4_418652_t1_0895_0000_000">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Penser+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Gallimard&amp;rft.aulast=Furet&amp;rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&amp;rft.date=1978&amp;rft.tpages=259&amp;rft.isbn=2-07-029381-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/idees/article/2008/08/13/penser-la-revolution-francaise-par-nicolas-weill_1083228_3232.html">présentation en ligne</a>&#93;</small>.</li> <li><span class="ouvrage" id="FuretOzouf2007"><span class="ouvrage" id="François_FuretMona_Ozouf2007"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Furet" title="François Furet">François Furet</a>, <a href="/wiki/Mona_Ozouf" title="Mona Ozouf">Mona Ozouf</a> <i><abbr class="abbr" title="et alii (et d’autres)">et al.</abbr></i>, <cite class="italique"><a href="/wiki/Dictionnaire_critique_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Dictionnaire critique de la Révolution française">Dictionnaire critique de la Révolution française</a></cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;5&#160;: <span class="italique">Interprètes et historiens</span>, Paris, Flammarion, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Champs&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;746), <time>2007</time>, 285&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-08-120480-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-08-120480-5"><span class="nowrap">978-2-08-120480-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Dictionnaire+critique+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Flammarion&amp;rft.aulast=Furet&amp;rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&amp;rft.au=Mona+Ozouf&amp;rft.date=2007&amp;rft.tpages=285&amp;rft.isbn=978-2-08-120480-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Gérard1970"><span class="ouvrage" id="Alice_Gérard1970">Alice <span class="nom_auteur">Gérard</span>, <cite class="italique">La Révolution française, mythes et interprétations (1789-1970)</cite>, Paris, Flammarion, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Questions d'histoire&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;21), <time>1970</time>, 142&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/ahrf_0003-4436_1971_num_206_1_4134_t1_0625_0000_2">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise%2C+mythes+et+interpr%C3%A9tations+%281789-1970%29&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Flammarion&amp;rft.aulast=G%C3%A9rard&amp;rft.aufirst=Alice&amp;rft.date=1970&amp;rft.tpages=142&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/rnord_0035-2624_1971_num_53_208_3106_t1_0205_0000_4">présentation en ligne</a>&#93;</small>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Godechot1974"><span class="ouvrage" id="Jacques_Godechot1974"><a href="/wiki/Jacques_Godechot" title="Jacques Godechot">Jacques Godechot</a>, <cite class="italique">Un Jury pour la Révolution</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Robert_Laffont" title="Éditions Robert Laffont">Éditions Robert Laffont</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Science nouvelle&#160;», <time>1974</time>, 379&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k18354v/f239.image">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Un+Jury+pour+la+R%C3%A9volution&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Robert+Laffont&amp;rft.aulast=Godechot&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.date=1974&amp;rft.tpages=379&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Martin1996"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin1996"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <cite class="italique">Révolution et contre-révolution en France, 1789-1989&#160;: les rouages de l’histoire</cite>, Rennes, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_Rennes" title="Presses universitaires de Rennes">Presses universitaires de Rennes</a>, <time>1996</time>, 226&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-86847-209-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-86847-209-5"><span class="nowrap">2-86847-209-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/abpo_0399-0826_1998_num_105_1_3976_t1_0127_0000_2">présentation en ligne</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.openedition.org/pur/17388">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=R%C3%A9volution+et+contre-r%C3%A9volution+en+France%2C+1789-1989&amp;rft.place=Rennes&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+Rennes&amp;rft.stitle=les+rouages+de+l%E2%80%99histoire&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=1996&amp;rft.tpages=226&amp;rft.isbn=2-86847-209-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/polix_0295-2319_1999_num_12_46_1063">présentation en ligne</a>&#93;</small>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Martin2005"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin2005"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">La Révolution à l'œuvre&#160;: perspectives actuelles dans l'histoire de la Révolution française</cite>, Rennes, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_Rennes" title="Presses universitaires de Rennes">Presses universitaires de Rennes</a>, <time>2005</time>, 384&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7535-0055-X" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7535-0055-X"><span class="nowrap">2-7535-0055-X</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ahrf.revues.org/7993">présentation en ligne</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.openedition.org/pur/16018">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+%C3%A0+l%27%C5%93uvre&amp;rft.place=Rennes&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+Rennes&amp;rft.stitle=perspectives+actuelles+dans+l%27histoire+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=2005&amp;rft.tpages=384&amp;rft.isbn=2-7535-0055-X&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Martin2006"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin2006"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <cite class="italique">Violence et Révolution&#160;: essai sur la naissance d'un mythe national</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Éditions du Seuil</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;L'univers historique&#160;», <time>2006</time>, 338&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-043842-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-043842-9"><span class="nowrap">2-02-043842-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cairn.info/revue-d-histoire-moderne-et-contemporaine-2010-1-page-247.htm">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Violence+et+R%C3%A9volution&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.stitle=essai+sur+la+naissance+d%27un+mythe+national&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=2006&amp;rft.tpages=338&amp;rft.isbn=2-02-043842-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://chrhc.revues.org/738">présentation en ligne</a>&#93;</small>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Soboul1981"><span class="ouvrage" id="Albert_Soboul1981"><a href="/wiki/Albert_Soboul" title="Albert Soboul">Albert Soboul</a>, <cite class="italique">Comprendre la Révolution&#160;: problèmes politiques de la Révolution française, 1789-1797</cite>, Paris, Maspero, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Textes à l'appui&#160;», <time>1981</time>, 380&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7071-1209-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7071-1209-7"><span class="nowrap">2-7071-1209-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/roman_0048-8593_1981_num_11_33_4513">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Comprendre+la+R%C3%A9volution&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Maspero&amp;rft.stitle=probl%C3%A8mes+politiques+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise%2C+1789-1797&amp;rft.aulast=Soboul&amp;rft.aufirst=Albert&amp;rft.date=1981&amp;rft.tpages=380&amp;rft.isbn=2-7071-1209-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Solé1988"><span class="ouvrage" id="Jacques_Solé1988"><a href="/wiki/Jacques_Sol%C3%A9" title="Jacques Solé">Jacques Solé</a>, <cite class="italique">La révolution en questions</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Éditions du Seuil</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Points. Histoire&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;98), <time>1988</time>, 413&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-02-009827-X" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-02-009827-X"><span class="nowrap">2-02-009827-X</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/rfsoc_0035-2969_1989_num_30_3_2650">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+r%C3%A9volution+en+questions&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+du+Seuil&amp;rft.aulast=Sol%C3%A9&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.date=1988&amp;rft.tpages=413&amp;rft.isbn=2-02-009827-X&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li></ul> </div></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_Révolution_et_la_culture"><span id="La_R.C3.A9volution_et_la_culture"></span>La Révolution et la culture</h4></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Souchal1993"><span class="ouvrage" id="François_Souchal1993">François <span class="nom_auteur">Souchal</span>, <cite class="italique">Le vandalisme de la Révolution</cite>, Paris, <a href="/wiki/Nouvelles_%C3%89ditions_latines" title="Nouvelles Éditions latines">Nouvelles Éditions latines</a>, <time>1993</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+vandalisme+de+la+R%C3%A9volution&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Nouvelles+%C3%89ditions+latines&amp;rft.aulast=Souchal&amp;rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&amp;rft.date=1993&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="BourdinLoubinoux2003"><span class="ouvrage" id="Philippe_BourdinGérard_Loubinoux2003">Philippe <span class="nom_auteur">Bourdin</span> et Gérard <span class="nom_auteur">Loubinoux</span>, <cite class="italique">Les Arts de la scène &amp; La Révolution française</cite>, Clermont-Ferrand, Vizille, Presses universitaires Blaise-Pascal, <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Musée de la Révolution française">Musée de la Révolution française</a> de Vizille, <time>2003</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+Arts+de+la+sc%C3%A8ne+%26+La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Clermont-Ferrand%2C+Vizille&amp;rft.pub=Mus%C3%A9e+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.aulast=Bourdin&amp;rft.aufirst=Philippe&amp;rft.au=Loubinoux%2C+G%C3%A9rard&amp;rft.date=2003&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Di_Profio2003"><span class="ouvrage" id="Alessandro_Di_Profio2003">Alessandro <span class="nom_auteur">Di Profio</span>, <cite class="italique">La Révolution des Bouffons&#160;: l'opéra italien au Théâtre de Monsieur (1789-1792)</cite>, Paris, <a href="/wiki/CNRS_%C3%89ditions" title="CNRS Éditions">CNRS Éditions</a>, <time>2003</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+des+Bouffons&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=CNRS+%C3%89ditions&amp;rft.stitle=l%27op%C3%A9ra+italien+au+Th%C3%A9%C3%A2tre+de+Monsieur+%281789-1792%29&amp;rft.aulast=Di+Profio&amp;rft.aufirst=Alessandro&amp;rft.date=2003&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="2005"><cite class="italique">La Révolution par l'écriture, les Tableaux de la Révolution française une entreprise éditoriale d'information (1791-1817)</cite>, Clermont-Ferrand, Vizille, Presses universitaires Blaise-Pascal, musée de la Révolution française de Vizille, <time>2005</time>, 511&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7118-4928-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7118-4928-7"><span class="nowrap">2-7118-4928-7</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+par+l%27%C3%A9criture%2C+les+Tableaux+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+une+entreprise+%C3%A9ditoriale+d%27information+%281791-1817%29&amp;rft.place=Clermont-Ferrand%2C+Vizille&amp;rft.pub=Presses+universitaires+Blaise-Pascal%2C+mus%C3%A9e+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+de+Vizille&amp;rft.date=2005&amp;rft.tpages=511&amp;rft.isbn=2-7118-4928-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Baridon">Michel <span class="nom_auteur">Baridon</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Échanges internationaux idéologiques et culturels dans la mouvance de la Révolution française</cite>, Besançon, Presses universitaires de Franche-Comté, <time>1987</time>, 283&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-251-60361-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-251-60361-2"><span class="nowrap">978-2-251-60361-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%C3%89changes+internationaux+id%C3%A9ologiques+et+culturels+dans+la+mouvance+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Besan%C3%A7on&amp;rft.pub=Presses+universitaires+de+Franche-Comt%C3%A9&amp;rft.aulast=Baridon&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.date=1987&amp;rft.tpages=283&amp;rft.isbn=978-2-251-60361-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Collectif1989">Collectif (numéro préparé par <a href="/wiki/Josiane_Boulad-Ayoub" title="Josiane Boulad-Ayoub">Josiane Boulad-Ayoub</a>), «&#160;<cite style="font-style:normal">L’esprit de la Révolution</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/%C3%89tudes_fran%C3%A7aises" title="Études françaises">Études françaises</a></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;25, <abbr class="abbr" title="numéros">n<sup>os</sup></abbr>&#160;2-3,&#8206; <time>1989</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;290 <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://revue-etudesfrancaises.umontreal.ca/volume-25-numero-2-3/">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=L%E2%80%99esprit+de+la+R%C3%A9volution&amp;rft.jtitle=%C3%89tudes+fran%C3%A7aises&amp;rft.issue=2-3&amp;rft.aucorp=Collectif&amp;rft.date=1989&amp;rft.volume=25&amp;rft.pages=290&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="La_Révolution_et_les_sciences"><span id="La_R.C3.A9volution_et_les_sciences"></span>La Révolution et les sciences</h4></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Barthélémy1988"><span class="ouvrage" id="Guy_Barthélémy1988">Guy <span class="nom_auteur">Barthélémy</span>, <cite class="italique">Les savants sous la Révolution</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_C%C3%A9nomane" title="Éditions Cénomane">Éditions Cénomane</a>, <time>1988</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2905596314" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2905596314"><span class="nowrap">978-2905596314</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+savants+sous+la+R%C3%A9volution&amp;rft.pub=%C3%89ditions+C%C3%A9nomane&amp;rft.aulast=Barth%C3%A9l%C3%A9my&amp;rft.aufirst=Guy&amp;rft.date=1988&amp;rft.isbn=978-2905596314&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Dhombres1989"><span class="ouvrage" id="Nicole_Dhombres1989">Nicole <span class="nom_auteur">Dhombres</span>, <cite class="italique">Les savants en Révolution. 1788-1789</cite>, <a href="/wiki/Calmann-L%C3%A9vy" title="Calmann-Lévy">Éditions Calmann-Lévy</a>, <time>1989</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+savants+en+R%C3%A9volution.+1788-1789&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Calmann-L%C3%A9vy&amp;rft.aulast=Dhombres&amp;rft.aufirst=Nicole&amp;rft.date=1989&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Lenormand2006"><span class="ouvrage" id="Frédéric_Lenormand2006">Frédéric <span class="nom_auteur">Lenormand</span>, <cite class="italique">Les savants de la Révolution</cite>, Éditions Milan, <time>2006</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+savants+de+la+R%C3%A9volution&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Milan&amp;rft.aulast=Lenormand&amp;rft.aufirst=Fr%C3%A9d%C3%A9ric&amp;rft.date=2006&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Nusimovici2010"><span class="ouvrage" id="Michel_Nusimovici2010">Michel Nusimovici, <cite class="italique">Les écoles de l'an <abbr class="abbr" title="3"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">III</span></abbr></cite>, <time>2010</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ens-rennes.fr/servlet/com.univ.collaboratif.utils.LectureFichiergw?ID_FICHIER=1415788647886">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+%C3%A9coles+de+l%27an+III&amp;rft.aulast=Nusimovici&amp;rft.aufirst=Michel&amp;rft.date=2010&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="López2021"><span class="ouvrage" id="Vladimir_López2021">Vladimir López, «&#160;<cite style="font-style:normal">Le système métrique, fruit de la révolution française</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/National_Geographic" title="National Geographic">National Geographic</a></i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2021-09-08" data-sort-value="2021-09-08">8 septembre 2021</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nationalgeographic.fr/histoire/le-systeme-metrique-fruit-de-la-revolution-francaise">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-04-03" data-sort-value="2022-04-03">3 avril 2022</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Le+syst%C3%A8me+m%C3%A9trique%2C+fruit+de+la+r%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.jtitle=National+Geographic&amp;rft.aulast=L%C3%B3pez&amp;rft.aufirst=Vladimir&amp;rft.date=2021-09-08&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Femmes_et_Révolution"><span id="Femmes_et_R.C3.A9volution"></span>Femmes et Révolution</h4></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Brive1989"><span class="ouvrage" id="Marie-France_Brive1989">Marie-France <span class="nom_auteur">Brive</span> (&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>), <cite class="italique">Les Femmes et la Révolution française</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;1&#160;: <span class="italique">Modes d'action et d'expression, nouveaux droits, nouveaux devoirs&#160;: actes du colloque international, 12-13-<time class="nowrap" datetime="1989-04-14" data-sort-value="1989-04-14">14 avril 1989</time></span>, Toulouse, Presses universitaires du Mirail, <time>1989</time>, 525&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-85816-116-X" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-85816-116-X"><span class="nowrap">2-85816-116-X</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+Femmes+et+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Toulouse&amp;rft.pub=Presses+universitaires+du+Mirail&amp;rft.aulast=Brive&amp;rft.aufirst=Marie-France&amp;rft.date=1989&amp;rft.volume=1&amp;rft.tpages=525&amp;rft.isbn=2-85816-116-X&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Brive1990"><span class="ouvrage" id="Marie-France_Brive1990">Marie-France <span class="nom_auteur">Brive</span> (&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>), <cite class="italique">Les Femmes et la Révolution française</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;2&#160;: <span class="italique">L'individuel et le social, apparitions et représentations&#160;: actes du colloque international, 12-13-<time class="nowrap" datetime="1989-04-14" data-sort-value="1989-04-14">14 avril 1989</time></span>, Toulouse, Presses universitaires du Mirail, <time>1990</time>, 409&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-85816-131-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-85816-131-3"><span class="nowrap">2-85816-131-3</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+Femmes+et+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Toulouse&amp;rft.pub=Presses+universitaires+du+Mirail&amp;rft.aulast=Brive&amp;rft.aufirst=Marie-France&amp;rft.date=1990&amp;rft.volume=2&amp;rft.tpages=409&amp;rft.isbn=2-85816-131-3&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Brive1991"><span class="ouvrage" id="Marie-France_Brive1991">Marie-France <span class="nom_auteur">Brive</span> (&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>), <cite class="italique">Les Femmes et la Révolution française</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;3&#160;: <span class="italique">L'effet 89&#160;: actes du colloque international, 12-13-<time class="nowrap" datetime="1989-04-14" data-sort-value="1989-04-14">14 avril 1989</time></span>, Toulouse, Presses universitaires du Mirail, <time>1991</time>, 479&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-85816-132-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-85816-132-1"><span class="nowrap">2-85816-132-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+Femmes+et+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Toulouse&amp;rft.pub=Presses+universitaires+du+Mirail&amp;rft.aulast=Brive&amp;rft.aufirst=Marie-France&amp;rft.date=1991&amp;rft.volume=3&amp;rft.tpages=479&amp;rft.isbn=2-85816-132-1&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Marie1966"><span class="ouvrage" id="Cerati_Marie1966">Cerati Marie, <cite class="italique">Le Club des citoyennes républicaines révolutionnaires</cite>, Paris, <time>1966</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+Club+des+citoyennes+r%C3%A9publicaines+r%C3%A9volutionnaires&amp;rft.place=Paris&amp;rft.aulast=Marie&amp;rft.aufirst=Cerati&amp;rft.date=1966&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Suzanne2006"><span class="ouvrage" id="Desan_Suzanne2006"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Desan Suzanne, <cite class="italique" lang="en">The Family on Trial in Revolutionary France</cite>, Berkeley, <a href="/wiki/University_of_California_Press" title="University of California Press">University of California Press</a>, <time>2006</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=The+Family+on+Trial+in+Revolutionary+France&amp;rft.place=Berkeley&amp;rft.pub=University+of+California+Press&amp;rft.aulast=Suzanne&amp;rft.aufirst=Desan&amp;rft.date=2006&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Lisa2007"><span class="ouvrage" id="DiCaprio_Lisa2007"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> DiCaprio Lisa, <cite class="italique" lang="en">The origins of the welfare state: women, work, and the French Revolution</cite>, Urbana, <a href="/wiki/University_of_Illinois_Press" title="University of Illinois Press">University of Illinois Press</a>, <time>2007</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=The+origins+of+the+welfare+state%3A+women%2C+work%2C+and+the+French+Revolution&amp;rft.place=Urbana&amp;rft.pub=University+of+Illinois+Press&amp;rft.aulast=Lisa&amp;rft.aufirst=DiCaprio&amp;rft.date=2007&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Duhet1981"><span class="ouvrage" id="Paule-Marie_Duhet1981">Paule-Marie Duhet, <cite class="italique">Cahiers de doléances des femmes en 1789&#160;: et autres textes</cite>, Paris, des Femmes, <time>1981</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Cahiers+de+dol%C3%A9ances+des+femmes+en+1789+%3A+et+autres+textes&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=des+Femmes&amp;rft.aulast=Duhet&amp;rft.aufirst=Paule-Marie&amp;rft.date=1981&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Fauré2006"><span class="ouvrage" id="Christine_Fauré2006">Christine Fauré (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), «&#160;<cite style="font-style:normal">La prise de parole publique des femmes</cite>&#160;» (dossier), <i>Annales historiques de la Révolution française</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;344,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2006-06" data-sort-value="2006-06">juin 2006</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=La+prise+de+parole+publique+des+femmes&amp;rft.jtitle=Annales+historiques+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.issue=344&amp;rft.aulast=Faur%C3%A9&amp;rft.aufirst=Christine&amp;rft.date=2006-06&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Geneviève1995"><span class="ouvrage" id="Fraisse_Geneviève1995">Fraisse Geneviève, <cite class="italique">Muse de la raison&#160;: démocratie et exclusion des femmes en France</cite>, Paris, Gallimard, <time>1995</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Muse+de+la+raison&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Gallimard&amp;rft.stitle=d%C3%A9mocratie+et+exclusion+des+femmes+en+France&amp;rft.aulast=Genevi%C3%A8ve&amp;rft.aufirst=Fraisse&amp;rft.date=1995&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Godineau1988"><span class="ouvrage" id="Dominique_Godineau1988"><a href="/wiki/Dominique_Godineau" title="Dominique Godineau">Dominique Godineau</a>, <cite class="italique">Citoyennes tricoteuses&#160;: les femmes du peuple à Paris pendant la Révolution française</cite>, Aix-en-Provence, Alinéa, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Femmes et Révolution&#160;», <time>1988</time>, 432&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-904631-53-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-904631-53-4"><span class="nowrap">2-904631-53-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ahrf.revues.org/10954">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Citoyennes+tricoteuses&amp;rft.place=Aix-en-Provence&amp;rft.pub=Alin%C3%A9a&amp;rft.stitle=les+femmes+du+peuple+%C3%A0+Paris+pendant+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.aulast=Godineau&amp;rft.aufirst=Dominique&amp;rft.date=1988&amp;rft.tpages=432&amp;rft.isbn=2-904631-53-4&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>. <div style="margin-left:2em; line-height:1.5;">Réédition&#160;: <span class="ouvrage" id="Godineau2004"><span class="ouvrage" id="Dominique_Godineau2004"><a href="/wiki/Dominique_Godineau" title="Dominique Godineau">Dominique Godineau</a>, <cite class="italique">Citoyennes tricoteuses&#160;: les femmes du peuple à Paris pendant la Révolution française</cite>, Paris, Perrin, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Pour l'histoire&#160;», <time>2004</time>, 416&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-262-02257-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-262-02257-7"><span class="nowrap">2-262-02257-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cairn.info/revue-nouvelles-questions-feministes-2005-3-page-138.htm">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Citoyennes+tricoteuses&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Perrin&amp;rft.stitle=les+femmes+du+peuple+%C3%A0+Paris+pendant+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.aulast=Godineau&amp;rft.aufirst=Dominique&amp;rft.date=2004&amp;rft.tpages=416&amp;rft.isbn=2-262-02257-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://clio-cr.clionautes.org/citoyennes-tricoteuses.html">présentation en ligne</a>&#93;</small>.</div></li> <li><span class="ouvrage" id="Jennifer2005"><span class="ouvrage" id="Heuer_Jennifer2005"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Heuer Jennifer, <cite class="italique" lang="en">The family and the nation&#160;: gender and citizenship in revolutionary France, 1789-1830</cite>, Ithaca, <a href="/wiki/Cornell_University_Press" title="Cornell University Press">Cornell University Press</a>, <time>2005</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=The+family+and+the+nation+%3A+gender+and+citizenship+in+revolutionary+France%2C+1789-1830&amp;rft.place=Ithaca&amp;rft.pub=Cornell+University+Press&amp;rft.aulast=Jennifer&amp;rft.aufirst=Heuer&amp;rft.date=2005&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Lynn1995"><span class="ouvrage" id="Hunt_Lynn1995">Hunt Lynn, <cite class="italique">Le roman familial de la Révolution française</cite>, Paris, Albin Michel, <time>1995</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+roman+familial+de+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Albin+Michel&amp;rft.aulast=Lynn&amp;rft.aufirst=Hunt&amp;rft.date=1995&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Joan_B.1988"><span class="ouvrage" id="Landes_Joan_B.1988"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Landes Joan B., <cite class="italique" lang="en">Women and the public sphere in the age of the French Revolution</cite>, Ithaca, <a href="/wiki/Cornell_University_Press" title="Cornell University Press">Cornell University Press</a>, <time>1988</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Women+and+the+public+sphere+in+the+age+of+the+French+Revolution&amp;rft.place=Ithaca&amp;rft.pub=Cornell+University+Press&amp;rft.au=Landes+Joan+B.&amp;rft.date=1988&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span></li> <li><span class="ouvrage" id="Martin2008"><span class="ouvrage" id="Jean-Clément_Martin2008"><a href="/wiki/Jean-Cl%C3%A9ment_Martin" title="Jean-Clément Martin">Jean-Clément Martin</a>, <cite class="italique">La révolte brisée&#160;: femmes dans la Révolution française et l'Empire</cite>, Paris, Armand Colin, <time>2008</time>, 272&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-200-34626-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-200-34626-3"><span class="nowrap">978-2-200-34626-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/genrehistoire/401">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+r%C3%A9volte+bris%C3%A9e&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Armand+Colin&amp;rft.stitle=femmes+dans+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise+et+l%27Empire&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Jean-Cl%C3%A9ment&amp;rft.date=2008&amp;rft.tpages=272&amp;rft.isbn=978-2-200-34626-3&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/ahrf/10956">présentation en ligne</a>&#93;</small>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Guillaume2009"><span class="ouvrage" id="Mazeau_Guillaume2009">Mazeau Guillaume, <cite class="italique">Le bain de l’histoire&#160;: Charlotte Corday et l’attentat contre Marat 1793-2009</cite>, Seyssel, Champ Vallon, <time>2009</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+bain+de+l%E2%80%99histoire&amp;rft.place=Seyssel&amp;rft.pub=Champ+Vallon&amp;rft.stitle=Charlotte+Corday+et+l%E2%80%99attentat+contre+Marat+1793-2009&amp;rft.aulast=Guillaume&amp;rft.aufirst=Mazeau&amp;rft.date=2009&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Guillaume2015"><span class="ouvrage" id="Mazeau_Guillaume2015">Mazeau Guillaume, «&#160;<cite style="font-style:normal">Penser avec le genre: trouble dans la citoyenneté</cite>&#160;», <i>La Révolution française</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;9,&#8206; <time>2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/lrf/1458">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Penser+avec+le+genre%3A+trouble+dans+la+citoyennet%C3%A9&amp;rft.jtitle=La+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.issue=9&amp;rft.aulast=Guillaume&amp;rft.aufirst=Mazeau&amp;rft.date=2015&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Morin-Rotureau2003"><span class="ouvrage" id="Evelyne_Morin-Rotureau2003">Evelyne <span class="nom_auteur">Morin-Rotureau</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">1789-1799&#160;: combats de femmes&#160;: Les révolutionnaires excluent <i>les citoyennes</i></cite>, <a href="/wiki/Autrement" title="Autrement">Autrement</a>, <time>2003</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=1789-1799+%3A+combats+de+femmes&amp;rft.pub=Autrement&amp;rft.stitle=Les+r%C3%A9volutionnaires+excluent+%27%27les+citoyennes%27%27&amp;rft.aulast=Morin-Rotureau&amp;rft.aufirst=Evelyne&amp;rft.date=2003&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Clyde2016"><span class="ouvrage" id="Plumauzille_Clyde2016">Plumauzille Clyde, <cite class="italique">Prostitution et révolutions. Les femmes publiques dans la cité républicaine 1789-1799</cite>, Ceyzerieu, Champ Vallon, <time>2016</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Prostitution+et+r%C3%A9volutions.+Les+femmes+publiques+dans+la+cit%C3%A9+r%C3%A9publicaine+1789-1799&amp;rft.place=Ceyzerieu&amp;rft.pub=Champ+Vallon&amp;rft.aulast=Clyde&amp;rft.aufirst=Plumauzille&amp;rft.date=2016&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Rosa1988"><span class="ouvrage" id="Annette_Rosa1988">Annette <span class="nom_auteur">Rosa</span>, <cite class="italique">Citoyennes&#160;: Les femmes et la Révolution française</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89diteurs_fran%C3%A7ais_r%C3%A9unis" title="Éditeurs français réunis">Messidor</a>, <time>1988</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Citoyennes&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Messidor&amp;rft.stitle=Les+femmes+et+la+R%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.aulast=Rosa&amp;rft.aufirst=Annette&amp;rft.date=1988&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Joan_W.1998"><span class="ouvrage" id="Scott_Joan_W.1998">Scott Joan W., <cite class="italique">La citoyenne paradoxal&#160;: les féministes françaises et les droits de l’homme</cite>, Paris, Albin Michel, <time>1998</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+citoyenne+paradoxal&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Albin+Michel&amp;rft.stitle=les+f%C3%A9ministes+fran%C3%A7aises+et+les+droits+de+l%E2%80%99homme&amp;rft.au=Scott+Joan+W.&amp;rft.date=1998&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Soprani1988"><span class="ouvrage" id="Anne_Soprani1988">Anne <span class="nom_auteur">Soprani</span>, <cite class="italique">La Révolution et les femmes de 1789 à 1796</cite>, Paris, M.a Editions, <time>1988</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+R%C3%A9volution+et+les+femmes+de+1789+%C3%A0+1796&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=M.a+Editions&amp;rft.aulast=Soprani&amp;rft.aufirst=Anne&amp;rft.date=1988&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Anne2002"><span class="ouvrage" id="Verjus_Anne2002">Verjus Anne, <cite class="italique">Le cens de la famille&#160;: les femmes et le vote, 1789-1799</cite>, Paris, Belin, <time>2002</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+cens+de+la+famille&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Belin&amp;rft.stitle=les+femmes+et+le+vote%2C+1789-1799&amp;rft.aulast=Anne&amp;rft.aufirst=Verjus&amp;rft.date=2002&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Anne2010"><span class="ouvrage" id="Verjus_Anne2010">Verjus Anne, <cite class="italique">Le bon mari&#160;: une histoire politique des hommes et des femmes à l'époque révolutionnaire</cite>, Paris, Fayard, <time>2010</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+bon+mari&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Fayard&amp;rft.stitle=une+histoire+politique+des+hommes+et+des+femmes+%C3%A0+l%27%C3%A9poque+r%C3%A9volutionnaire&amp;rft.aulast=Anne&amp;rft.aufirst=Verjus&amp;rft.date=2010&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Race_et_Révolution"><span id="Race_et_R.C3.A9volution"></span>Race et Révolution</h4></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="RanceSaunier2024"><span class="ouvrage" id="Karine_RanceÉric_Saunier2024">Karine Rance (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>) et <a href="/wiki/%C3%89ric_Saunier" title="Éric Saunier">Éric Saunier</a> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">Race et révolution française</cite>, Hémisphères Éditions, <time>2024</time>, 240&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2377011964" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2377011964"><span class="nowrap">978-2377011964</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Race+et+r%C3%A9volution+fran%C3%A7aise&amp;rft.pub=H%C3%A9misph%C3%A8res+%C3%89ditions&amp;rft.aulast=Rance&amp;rft.aufirst=Karine&amp;rft.au=%C3%89ric+Saunier&amp;rft.date=2024&amp;rft.tpages=240&amp;rft.isbn=978-2377011964&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AR%C3%A9volution+fran%C3%A7aise"></span></span></span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Comédie_musicale"><span id="Com.C3.A9die_musicale"></span>Comédie musicale</h4></div> <ul><li><i><a href="/wiki/1789_:_Les_Amants_de_la_Bastille" title="1789 : Les Amants de la Bastille">1789&#160;: Les Amants de la Bastille</a></i></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Filmographie">Filmographie</h4></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise_au_cin%C3%A9ma_et_%C3%A0_la_t%C3%A9l%C3%A9vision" title="Révolution française au cinéma et à la télévision">Révolution française au cinéma et à la télévision</a>.</div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Articles_généraux"><span id="Articles_g.C3.A9n.C3.A9raux"></span>Articles généraux</h4></div> <div style="column-count:2;column-gap:1em;" class="colonnes"> <ul><li><a href="/wiki/Bulletin_national" title="Bulletin national">Bulletin national</a></li> <li><a href="/wiki/Chronologie_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Chronologie de la Révolution française">Chronologie de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Contre-r%C3%A9volution" title="Contre-révolution">Contre-révolution</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89migration_fran%C3%A7aise_(1789-1815)" class="mw-redirect" title="Émigration française (1789-1815)">Émigration française (1789-1815)</a></li> <li><a href="/wiki/Arm%C3%A9e_des_%C3%A9migr%C3%A9s" title="Armée des émigrés">Armée des émigrés</a></li> <li><a href="/wiki/Finances_sous_la_R%C3%A9volution" title="Finances sous la Révolution">Finances sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Glossaire_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Glossaire de la Révolution française">Glossaire de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Historiographie_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Historiographie de la Révolution française">Historiographie de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Femmes_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Femmes sous la Révolution française">Femmes sous la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Mariage_en_France#Le_mariage_sous_la_Révolution_française" title="Mariage en France">Mariage en France&#160;: Le mariage sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Musée de la Révolution française">Musée de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_(politique_et_sociale)" class="mw-redirect" title="Révolution (politique et sociale)">Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_li%C3%A9geoise" title="Révolution liégeoise">Révolution liégeoise</a></li> <li><a href="/wiki/La_Marseillaise" title="La Marseillaise"><i>La Marseillaise</i> (hymne national)</a></li> <li><a href="/wiki/Ah!_%C3%A7a_ira" class="mw-redirect" title="Ah! ça ira"><i>Ah! ça ira</i> (chant révolutionnaire)</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89coles_de_l%27an_III_scientifiques" title="Écoles de l&#39;an III scientifiques">Écoles de l'an III scientifiques</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Listes">Listes</h4></div> <div style="column-count:2;column-gap:1em;" class="colonnes"> <ul><li><a href="/wiki/Journaliste_sous_la_R%C3%A9volution" class="mw-redirect" title="Journaliste sous la Révolution">Journaliste sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_emplacements_de_la_guillotine_%C3%A0_Paris_lors_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des emplacements de la guillotine à Paris lors de la Révolution française">Liste des emplacements de la guillotine</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_journaux_parus_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des journaux parus sous la Révolution française">Liste des journaux parus sous la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_ouvrages_litt%C3%A9raires_%C3%A9crits_sous_la_R%C3%A9volution" title="Liste des ouvrages littéraires écrits sous la Révolution">Liste des ouvrages littéraires écrits sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_lieux_importants_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des lieux importants de la Révolution française">Liste des lieux importants de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_ministres_fran%C3%A7ais_de_1789_%C3%A0_1799" title="Liste des ministres français de 1789 à 1799">Liste des ministres français de 1789 à 1799</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_de_personnalit%C3%A9s_associ%C3%A9es_%C3%A0_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" class="mw-redirect" title="Liste de personnalités associées à la Révolution française">Liste de personnalités associées à la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_alphab%C3%A9tique_des_membres_de_l%27Assembl%C3%A9e_constituante_de_1789" class="mw-redirect" title="Liste alphabétique des membres de l&#39;Assemblée constituante de 1789">Liste alphabétique des membres de l'Assemblée constituante de 1789</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_membres_de_l%27Assembl%C3%A9e_l%C3%A9gislative_par_d%C3%A9partement" title="Liste des membres de l&#39;Assemblée législative par département">Liste des membres de l'Assemblée législative par département</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_pr%C3%A9sidents_et_vice-pr%C3%A9sidents_de_l%27Assembl%C3%A9e_l%C3%A9gislative" class="mw-redirect" title="Liste des présidents et vice-présidents de l&#39;Assemblée législative">Liste des présidents et vice-présidents de l'Assemblée législative</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_membres_de_la_Convention_nationale_par_d%C3%A9partement" title="Liste des membres de la Convention nationale par département">Liste des membres de la Convention nationale par département</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_pr%C3%A9sidents_de_la_Convention_nationale" class="mw-redirect" title="Liste des présidents de la Convention nationale">Liste des présidents de la Convention nationale</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_sections_r%C3%A9volutionnaires_de_Paris" title="Liste des sections révolutionnaires de Paris">Liste des sections révolutionnaires de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_de_monuments_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste de monuments de la Révolution française">Liste de monuments dédiés à la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Guerres_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Guerres de la Révolution française">Guerres de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Nom_des_villes_fran%C3%A7aises_sous_la_R%C3%A9volution" class="mw-redirect" title="Nom des villes françaises sous la Révolution">Nom des villes françaises sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Volontaires_nationaux_pendant_la_R%C3%A9volution" title="Volontaires nationaux pendant la Révolution">Volontaires nationaux pendant la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Amalgame_des_deux_arm%C3%A9es_sous_la_R%C3%A9volution" class="mw-redirect" title="Amalgame des deux armées sous la Révolution">Amalgame des deux armées sous la Révolution</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ahrf.revues.org/"><i>Annales historiques de la Révolution française</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://revolution-francaise.net">La revue <i>Révolution française.net</i></a>.</li></ul> <p class="mw-empty-elt"> </p> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à la santé<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q6534?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D047850"><span class="lang-en" lang="en">Medical Subject Headings</span></a></li> </ul></span></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à la bande dessinée<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q6534?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://comicvine.gamespot.com/wd/4015-56531/"><span class="lang-en" lang="en">Comic Vine</span></a></li> </ul></span> </li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q6534?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/event/French-Revolution"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//Den_Franske_Revolution/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/f/F017216.php"><i>Dictionnaire historique de la Suisse</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/rivoluzione-francese_(Dizionario-di-Storia)/"><i>Dizionario di Storia</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/rivoluzione-francese_(Enciclopedia-Italiana)/"><i>Enciclopedia italiana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://philadelphiaencyclopedia.org/archive/french-revolution"><i>Encyclopedia of Greater Philadelphia</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0055146.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3967481"><i>Internetowa encyklopedia PWN</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise/140733"><i>Larousse</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/franska-revolutionen"><i>Nationalencyklopedin</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/Den_franske_revolusjon"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.treccani.it/enciclopedia/rivoluzione-francese"><i>Treccani</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/revolution-francaise/"><i>Universalis</i></a></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l&#39;information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q6534?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11941849g">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11941849g">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/sh85051319">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4018183-2">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&amp;local_base=NLX10&amp;find_code=UID&amp;request=987007548235605171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&amp;local_base=aut&amp;ccl_term=ica=ph138786">Tchéquie</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F/?func=direct&amp;local_base=lnc10&amp;doc_number=000056153">Lettonie</a></span></li> </ul></div></li></ul> <div style="margin-top: 10px;"></div> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style="margin:auto; background-color:#F6F6F6;"> <tbody><tr> <th class="navbox-title" colspan="3" style="text-align:center; background-color:#f7f8ff;"><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Succession" title="Voir ce modèle."><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div></div><div style="font-size:110%; overflow:hidden;">Révolution française</div> </th></tr> <tr> <th class="navbox-abovebelow" colspan="1" style="text-align:center; width:30%;">Précédé par </th> <th class="navbox-abovebelow" colspan="1" style="text-align:center; width:40%;"> </th> <th class="navbox-abovebelow" colspan="1" style="text-align:center; width:30%;">Suivi par </th></tr> <tr> <td style="text-align:center; background-color:var(--couleur-fond-gris-alternance, #eeeeee); color:var(--color-base, #202122);"> <table style="width:100%; text-align:center; border-collapse:collapse; background-color:transparent; color:inherit; padding-top:3px"> <tbody><tr> <td><b><a href="/wiki/Ancien_R%C3%A9gime" title="Ancien Régime">Ancien Régime</a></b> </td></tr> </tbody></table> </td> <td style="text-align:center; padding:1px; text-align:center; background-color:var(--background-color-base, #fff); color:var(--color-base, #202122);"> <table style="width:100%; text-align:center; border-collapse:collapse; background-color:transparent; color:inherit; padding-top:3px"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:bottom"><b>Période de l'<a href="/wiki/Histoire_de_France" title="Histoire de France">histoire de France</a></b> </td></tr> <tr> <td style="vertical-align:top">1789-1799 </td></tr></tbody></table> </td> <td style="text-align:center; background-color:var(--couleur-fond-gris-alternance, #eeeeee); color:var(--color-base, #202122);"> <table style="width:100%; text-align:center; border-collapse:collapse; background-color:transparent; color:inherit; padding-top:3px"> <tbody><tr> <td><b><a href="/wiki/Consulat_(histoire_de_France)" title="Consulat (histoire de France)">Consulat</a></b> </td></tr> </tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="3" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Modèle:Palette Révolution française"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><span class="flagicon" data-sort-value=""><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France_(1976%E2%80%932020).svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la France"><img alt="Drapeau de la France" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/20px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/30px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/40px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> <a class="mw-selflink selflink">Révolution française</a></div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="3"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Chronologie_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Chronologie de la Révolution française">Chronologie</a></li> <li><a href="/wiki/Causes_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Causes de la Révolution française">Causes</a></li> <li><a href="/wiki/Glossaire_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Glossaire de la Révolution française">Glossaire</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Chronologie_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Chronologie de la Révolution française">Repères temporels</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><b><a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_d%27Ancien_R%C3%A9gime" title="Société d&#39;Ancien Régime">Ancien Régime</a></b></li> <li><b><a class="mw-selflink selflink">Révolution</a></b></li> <li><b><a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">Monarchie constitutionnelle française</a></b></li> <li><b><a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">République</a></b></li> <li><b><a href="/wiki/Directoire" title="Directoire">Directoire</a></b></li> <li><b><a href="/wiki/Consulat_(histoire_de_France)" title="Consulat (histoire de France)">Consulat</a></b></li></ul> </div></td> <td class="navbox-image" rowspan="14" style="vertical-align:middle;padding-left:7px"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/100px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg" decoding="async" width="100" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/150px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/200px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg 2x" data-file-width="5240" data-file-height="6790" /></a></span></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Liste_des_personnalit%C3%A9s_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des personnalités de la Révolution française">Les Intellectuels</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Si%C3%A8cle_des_Lumi%C3%A8res" title="Siècle des Lumières">Siècle des Lumières</a></i></li> <li><a href="/wiki/Pierre-Augustin_Caron_de_Beaumarchais" title="Pierre-Augustin Caron de Beaumarchais">Beaumarchais</a></li> <li><a href="/wiki/Edmund_Burke" title="Edmund Burke">Edmund Burke</a></li> <li><a href="/wiki/Charles-Augustin_Coulomb" title="Charles-Augustin Coulomb">Charles-Augustin Coulomb</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre_Daunou" title="Pierre Daunou">Pierre Daunou</a></li> <li><a href="/wiki/Anacharsis_Cloots" title="Anacharsis Cloots">Anacharsis Cloots</a></li> <li><a href="/wiki/Denis_Diderot" title="Denis Diderot">Diderot</a></li> <li><a href="/wiki/Benjamin_Franklin" title="Benjamin Franklin">Benjamin Franklin</a></li> <li><a href="/wiki/Thomas_Jefferson" title="Thomas Jefferson">Thomas Jefferson</a></li> <li><a href="/wiki/Antoine_Lavoisier" title="Antoine Lavoisier">Antoine Lavoisier</a></li> <li><a href="/wiki/Montesquieu" title="Montesquieu">Montesquieu</a></li> <li><a href="/wiki/Thomas_Paine" title="Thomas Paine">Thomas Paine</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">Jean-Jacques Rousseau</a></li> <li><a href="/wiki/Emmanuel-Joseph_Siey%C3%A8s" title="Emmanuel-Joseph Sieyès">Abbé Sieyès</a></li> <li><a href="/wiki/Voltaire" title="Voltaire">Voltaire</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Événements civils et<br />politiques par années</th> <td class="navbox-list" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1788" title="1788">1788</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Journ%C3%A9e_des_Tuiles" title="Journée des Tuiles">Journée des Tuiles</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9union_des_%C3%A9tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_du_Dauphin%C3%A9" title="Réunion des états généraux du Dauphiné">Réunion des états généraux du Dauphiné</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1789" title="1789">1789</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Qu%27est-ce_que_le_Tiers-%C3%89tat_%3F" title="Qu&#39;est-ce que le Tiers-État ?">Qu'est-ce que le Tiers-État&#160;?</a></i></li> <li><a href="/wiki/Affaire_R%C3%A9veillon" title="Affaire Réveillon">Affaire Réveillon</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89tats_g%C3%A9n%C3%A9raux_de_1789" title="États généraux de 1789">États généraux de 1789</a></li> <li><a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_constituante_(1789)" title="Assemblée nationale constituante (1789)">Assemblée constituante de 1789</a></li> <li><a href="/wiki/Serment_du_Jeu_de_paume" title="Serment du Jeu de paume">Serment du Jeu de paume</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89meutes_des_12_et_13_juillet_1789" title="Émeutes des 12 et 13 juillet 1789">Émeutes des 12 et 13 juillet 1789</a></li> <li><a href="/wiki/Prise_de_la_Bastille" title="Prise de la Bastille">Prise de la Bastille</a></li> <li><a href="/wiki/Grande_Peur" title="Grande Peur">Grande Peur</a></li> <li><a href="/wiki/Nuit_du_4_ao%C3%BBt_1789" title="Nuit du 4 août 1789">Nuit du 4 août 1789</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789" title="Déclaration des droits de l&#39;homme et du citoyen de 1789">Déclaration des droits de l'homme et du citoyen</a></li> <li><a href="/wiki/Journ%C3%A9es_des_5_et_6_octobre_1789" title="Journées des 5 et 6 octobre 1789">Journées des 5 et 6 octobre</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9cret_des_biens_du_clerg%C3%A9_mis_%C3%A0_la_disposition_de_la_Nation" title="Décret des biens du clergé mis à la disposition de la Nation">Décret des biens du clergé mis à la disposition de la Nation</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_d%C3%A9partements_fran%C3%A7ais#La_création_des_départements" title="Histoire des départements français">Création des départements</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1790" title="1790">1790</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Suppression_des_parlements_locaux&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Suppression des parlements locaux (page inexistante)">Suppression des parlements locaux</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Suppression_de_la_noblesse&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Suppression de la noblesse (page inexistante)">Suppression de la noblesse</a></li> <li><a href="/wiki/Constitution_civile_du_clerg%C3%A9" title="Constitution civile du clergé">Constitution civile du clergé</a></li> <li><a href="/wiki/F%C3%AAte_de_la_F%C3%A9d%C3%A9ration" title="Fête de la Fédération">Fête de la Fédération</a></li> <li><a href="/wiki/Drapeau_de_la_France#Naissance_du_drapeau_:_l&#39;association_des_trois_couleurs" title="Drapeau de la France">Adoption du drapeau tricolore</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1791" title="1791">1791</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/D%C3%A9cret_d%27Allarde" title="Décret d&#39;Allarde">Décret d'Allarde</a></li> <li><a href="/wiki/Loi_Le_Chapelier" title="Loi Le Chapelier">Loi Le Chapelier</a></li> <li><a href="/wiki/Volontaires_nationaux_pendant_la_R%C3%A9volution" title="Volontaires nationaux pendant la Révolution">Création des bataillons de volontaires nationaux</a></li> <li><a href="/wiki/Fuite_de_Varennes" title="Fuite de Varennes">Fuite de Varennes</a></li> <li><a href="/wiki/Fusillade_du_Champ-de-Mars" title="Fusillade du Champ-de-Mars">Fusillade du Champ-de-Mars</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9claration_de_Pillnitz" title="Déclaration de Pillnitz">Déclaration de Pillnitz</a></li> <li><a href="/wiki/Constitution_fran%C3%A7aise_de_1791" title="Constitution française de 1791">Première Constitution</a></li> <li><a href="/wiki/Assembl%C3%A9e_nationale_l%C3%A9gislative_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Assemblée nationale législative (Révolution française)">Assemblée nationale législative</a> <ul><li><a href="/wiki/%C3%89lections_l%C3%A9gislatives_fran%C3%A7aises_de_1791" title="Élections législatives françaises de 1791">Élections législatives de 1791</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Code_p%C3%A9nal_de_1791" title="Code pénal de 1791">Code pénal de 1791</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9cret_contre_les_pr%C3%AAtres_r%C3%A9fractaires" title="Décret contre les prêtres réfractaires">Décret contre les prêtres réfractaires</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1792" title="1792">1792</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/D%C3%A9claration_de_guerre_de_la_France_au_roi_de_Boh%C3%AAme_et_de_Hongrie" title="Déclaration de guerre de la France au roi de Bohême et de Hongrie">Déclaration de guerre de la France au roi de Bohême et de Hongrie</a></li> <li><i><a href="/wiki/La_Patrie_en_danger" title="La Patrie en danger">La Patrie en danger</a></i></li> <li><a href="/wiki/Manifeste_de_Brunswick" title="Manifeste de Brunswick">Manifeste de Brunswick</a></li> <li><a href="/wiki/Commune_de_Paris_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)#La_Commune_insurrectionnelle_de_Paris" title="Commune de Paris (Révolution française)">La Commune insurrectionnelle de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/Journ%C3%A9e_du_10_ao%C3%BBt_1792" title="Journée du 10 août 1792">Journée du 10 août</a></li> <li><a href="/wiki/Massacres_de_Septembre" title="Massacres de Septembre">Massacres de Septembre</a></li> <li><a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a> <ul><li><a href="/wiki/%C3%89lections_l%C3%A9gislatives_fran%C3%A7aises_de_1792" title="Élections législatives françaises de 1792">Élections législatives de 1792</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)">Première République</a></li> <li><a href="/wiki/Convention_girondine" title="Convention girondine">Convention girondine</a></li> <li><a href="/wiki/Proc%C3%A8s_de_Louis_XVI" title="Procès de Louis XVI">Procès de Louis XVI</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1793" title="1793">1793</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Ex%C3%A9cution_de_Louis_XVI" title="Exécution de Louis XVI">Exécution de Louis XVI</a></li> <li><a href="/wiki/Tribunal_r%C3%A9volutionnaire" title="Tribunal révolutionnaire">Tribunal révolutionnaire</a></li> <li><a href="/wiki/Terreur_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Terreur (Révolution française)">Terreur</a> <ul><li><a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_salut_public" title="Comité de salut public">Comité de salut public</a></li> <li><a href="/wiki/Comit%C3%A9_de_s%C3%BBret%C3%A9_g%C3%A9n%C3%A9rale" title="Comité de sûreté générale">Comité de sûreté générale</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Loi_du_Maximum" title="Loi du Maximum">Loi du Maximum</a></li> <li><a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)#Avril-mai_1793_:_la_chute_des_Girondins" title="Gironde (Révolution française)">La chute des Girondins</a> <ul><li><a href="/wiki/Journ%C3%A9es_du_31_mai_et_du_2_juin_1793" title="Journées du 31 mai et du 2 juin 1793">Journées du 31 mai et du 2 juin 1793</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Convention_montagnarde" title="Convention montagnarde">Convention montagnarde</a></li> <li><a href="/wiki/Insurrections_f%C3%A9d%C3%A9ralistes" title="Insurrections fédéralistes">Insurrections fédéralistes</a></li> <li><a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">Guerre de Vendée</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Paul_Marat#L’assassinat_de_Marat" title="Jean-Paul Marat">L’assassinat de Marat</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9cret_du_17_juillet_1793" title="Décret du 17 juillet 1793">Abolition de la féodalité</a></li> <li><a href="/wiki/Constitution_du_6_messidor_an_I" title="Constitution du 6 messidor an I">Constitution de 1793</a></li> <li><a href="/wiki/Lev%C3%A9e_en_masse" title="Levée en masse">Levée en masse</a></li> <li><a href="/wiki/Loi_des_suspects" title="Loi des suspects">Loi des suspects</a></li> <li><a href="/wiki/Ex%C3%A9cution_de_Marie-Antoinette_d%27Autriche" title="Exécution de Marie-Antoinette d&#39;Autriche">Exécution de Marie-Antoinette d'Autriche</a></li> <li><a href="/wiki/Calendrier_r%C3%A9publicain" title="Calendrier républicain">Adoption du calendrier républicain</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9christianisation_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Déchristianisation (Révolution française)">Déchristianisation</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1794" title="1794">1794</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/D%C3%A9cret_d%27abolition_de_l%27esclavage_du_4_f%C3%A9vrier_1794" title="Décret d&#39;abolition de l&#39;esclavage du 4 février 1794">Décret d'abolition de l'esclavage du 4 février 1794</a></li> <li><a href="/wiki/Loi_de_vent%C3%B4se_an_II" title="Loi de ventôse an II">Loi de ventôse an II</a></li> <li><a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert#La_chute_(février-mars_1794)" title="Jacques-René Hébert">Hébert guillotiné</a></li> <li><a href="/wiki/Proc%C3%A8s_de_Georges_Danton_et_des_dantonistes" title="Procès de Georges Danton et des dantonistes">Procès de Georges Danton et des dantonistes</a></li> <li><a href="/wiki/Loi_de_Prairial" title="Loi de Prairial">Loi de Prairial</a></li> <li><a href="/wiki/Chute_de_Robespierre" title="Chute de Robespierre">Chute</a> et <a href="/wiki/Ex%C3%A9cution_de_Maximilien_de_Robespierre" title="Exécution de Maximilien de Robespierre">exécution de Robespierre</a></li> <li><a href="/wiki/Convention_thermidorienne" title="Convention thermidorienne">Convention thermidorienne</a></li> <li><a href="/wiki/Terreur_blanche_de_1795" title="Terreur blanche de 1795">Terreur blanche</a></li> <li><a href="/wiki/Club_des_jacobins" title="Club des jacobins">Fermeture du Club des jacobins</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1795" title="1795">1795</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Insurrection_du_12_germinal_an_III" title="Insurrection du 12 germinal an III">Insurrection du 12 germinal</a></li> <li><a href="/wiki/Insurrection_du_1er_prairial_an_III" title="Insurrection du 1er prairial an III">Insurrection du 1er prairial</a></li> <li><a href="/wiki/Cr%C3%AAtois" title="Crêtois">Crêtois</a></li> <li><a href="/wiki/Exp%C3%A9dition_de_Quiberon" title="Expédition de Quiberon">Expédition de Quiberon</a></li> <li><a href="/wiki/Constitution_du_5_fructidor_an_III" title="Constitution du 5 fructidor an III">Constitution de l'an III</a></li> <li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_m%C3%A9trique" title="Système métrique">Adoption du système métrique</a></li> <li><a href="/wiki/Insurrection_royaliste_du_13_vend%C3%A9miaire_an_IV" title="Insurrection royaliste du 13 vendémiaire an IV">Insurrection du 13 vendémiaire</a></li> <li><a href="/wiki/Directoire" title="Directoire">Directoire</a> <ul><li><a href="/wiki/Conseil_des_Cinq-Cents" title="Conseil des Cinq-Cents">Conseil des Cinq-Cents</a></li> <li><a href="/wiki/Conseil_des_Anciens" title="Conseil des Anciens">Conseil des Anciens</a></li></ul></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1796" title="1796">1796</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Conjuration_des_%C3%89gaux" title="Conjuration des Égaux">Conjuration des Égaux</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1797" title="1797">1797</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_fructidor_an_V" title="Coup d&#39;État du 18 fructidor an V">Coup d'État du 18 Fructidor</a></li> <li><a href="/wiki/Second_congr%C3%A8s_de_Rastatt" title="Second congrès de Rastatt">Second congrès de Rastatt</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1798" title="1798">1798</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Loi_du_22_flor%C3%A9al_an_VI" title="Loi du 22 floréal an VI">Coup d'État du 22 floréal</a></li> <li><a href="/wiki/Loi_Jourdan-Delbrel" title="Loi Jourdan-Delbrel">Loi Jourdan-Delbrel</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:10px"><a href="/wiki/1799" title="1799">1799</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_30_prairial_an_VII" title="Coup d&#39;État du 30 prairial an VII">Coup d'État du 30 Prairial</a></li> <li><a href="/wiki/Coup_d%27%C3%89tat_du_18_Brumaire" title="Coup d&#39;État du 18 Brumaire">Coup d'État du 18 Brumaire</a></li> <li><a href="/wiki/Constitution_du_22_frimaire_an_VIII" title="Constitution du 22 frimaire an VIII">Constitution de l'an VIII</a></li> <li><a href="/wiki/Consulat_(histoire_de_France)" title="Consulat (histoire de France)">Consulat</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Articles généraux</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Pr%C3%A9ludes_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Préludes de la Révolution française">Préludes de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Th%C3%A9ories_du_complot_ma%C3%A7onnique_dans_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Théories du complot maçonnique dans la Révolution française">Théories du complot maçonnique dans la Révolution française</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Devises</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/La_libert%C3%A9_ou_la_mort" title="La liberté ou la mort">La liberté ou la mort</a></li> <li><a href="/wiki/Libert%C3%A9,_%C3%89galit%C3%A9,_Fraternit%C3%A9" title="Liberté, Égalité, Fraternité">Liberté, Égalité, Fraternité</a></li> <li><a href="/wiki/Vivre_libre_ou_mourir" title="Vivre libre ou mourir">Vivre libre ou mourir</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Histoire_%C3%A9conomique_de_la_France_de_1789_%C3%A0_1815" title="Histoire économique de la France de 1789 à 1815">Économie</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Assignat" title="Assignat">Assignat</a></li> <li><a href="/wiki/Bien_national" title="Bien national">Bien national</a></li> <li><a href="/wiki/Budget_de_l%27%C3%89tat_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Budget de l&#39;État sous la Révolution française">Budget de l'État sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Contributions_directes" title="Contributions directes">Contributions directes</a></li> <li><a href="/wiki/Franc_sous_la_R%C3%A9volution" title="Franc sous la Révolution">Franc sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Finances_sous_la_R%C3%A9volution" title="Finances sous la Révolution">Finances sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Loi_du_Maximum_g%C3%A9n%C3%A9ral" title="Loi du Maximum général">Loi du Maximum général</a></li> <li><a href="/wiki/Promesse_de_mandat_territorial" title="Promesse de mandat territorial">Promesse de mandat territorial</a></li> <li><a href="/wiki/Tiers_consolid%C3%A9" title="Tiers consolidé">Tiers consolidé</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Guerres_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Guerres de la Révolution française">Guerres</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Guerre_de_la_premi%C3%A8re_coalition" title="Guerre de la première coalition">Première coalition</a> <ul><li><a href="/wiki/Bataille_de_Valmy" title="Bataille de Valmy">Bataille de Valmy</a> (1792)</li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Jemappes" title="Bataille de Jemappes">Bataille de Jemappes</a> (1792)</li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Neerwinden_(1793)" title="Bataille de Neerwinden (1793)">Bataille de Neerwinden (1793)</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Wattignies" title="Bataille de Wattignies">Bataille de Wattignies</a> (1793)</li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Fleurus_(1794)" title="Bataille de Fleurus (1794)">Bataille de Fleurus (1794)</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_du_pont_d%27Arcole" title="Bataille du pont d&#39;Arcole">Bataille du pont d'Arcole</a> (1796)</li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Rivoli_(1797)" title="Bataille de Rivoli (1797)">Bataille de Rivoli (1797)</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">Guerre de Vendée</a> <ul><li><a href="/wiki/Massacres_de_la_guerre_de_Vend%C3%A9e_et_de_la_Chouannerie" title="Massacres de la guerre de Vendée et de la Chouannerie">Massacres</a></li></ul></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Politique</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Club_politique" title="Club politique">Club politique</a> <ul><li><a href="/wiki/Club_breton" title="Club breton">Club breton</a></li> <li><a href="/wiki/Club_de_1789" title="Club de 1789">Club de 1789</a></li> <li><a href="/wiki/Club_de_Clichy" title="Club de Clichy">Club de Clichy</a></li> <li><a href="/wiki/Club_de_l%E2%80%99%C3%89v%C3%AAch%C3%A9" title="Club de l’Évêché">Club de l’Évêché</a></li> <li><a href="/wiki/Club_de_la_R%C3%A9union" title="Club de la Réunion">Club de la Réunion</a></li> <li><a href="/wiki/Club_de_la_Sainte-Chapelle" title="Club de la Sainte-Chapelle">Club de la Sainte-Chapelle</a></li> <li><a href="/wiki/Club_de_Salm" title="Club de Salm">Club de Salm</a></li> <li><a href="/wiki/Club_des_cordeliers" title="Club des cordeliers">Club des cordeliers</a></li> <li><a href="/wiki/Club_des_%C3%A9checs" title="Club des échecs">Club des échecs</a></li> <li><a href="/wiki/Club_des_feuillants" title="Club des feuillants">Club des feuillants</a></li> <li><a href="/wiki/Club_des_Impartiaux" title="Club des Impartiaux">Club des Impartiaux</a></li> <li><a href="/wiki/Club_des_jacobins" title="Club des jacobins">Club des jacobins</a></li> <li><a href="/wiki/Club_des_jacobins_de_Mayence" title="Club des jacobins de Mayence">Club des jacobins de Mayence</a></li> <li><a href="/wiki/Club_des_Vingt-deux" title="Club des Vingt-deux">Club des Vingt-deux</a></li> <li><a href="/wiki/Club_du_Man%C3%A8ge" title="Club du Manège">Club du Manège</a></li> <li><a href="/wiki/Club_du_Panth%C3%A9on" title="Club du Panthéon">Club du Panthéon</a></li> <li><a href="/wiki/Club_de_l%27h%C3%B4tel_de_Massiac" title="Club de l&#39;hôtel de Massiac">Club de l'hôtel de Massiac</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Contre-r%C3%A9volution" title="Contre-révolution">Contre-révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Cr%C3%AAtois" title="Crêtois">Crêtois</a></li> <li><a href="/wiki/Groupes_politiques_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Groupes politiques sous la Révolution française">Groupes politiques</a> <ul><li><a href="/wiki/Enrag%C3%A9s" title="Enragés">Enragés</a></li> <li><a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">Gironde</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A9bertistes" title="Hébertistes">Hébertistes</a></li> <li><a href="/wiki/Indulgents" title="Indulgents">Indulgents</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9opardins" title="Léopardins">Léopardins</a></li> <li><a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">Montagne</a></li> <li><a href="/wiki/Mod%C3%A9rantisme" title="Modérantisme">Modérantisme</a></li> <li><a href="/wiki/Monarchiens" title="Monarchiens">Monarchiens</a></li> <li><a href="/wiki/Plaine_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Plaine (Révolution française)">Plaine</a></li> <li><a href="/wiki/Thermidorien" title="Thermidorien">Thermidorien</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Jacobinisme" title="Jacobinisme">Jacobinisme</a></li> <li><a href="/wiki/Organisation_de_la_municipalit%C3%A9_de_Paris_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Organisation de la municipalité de Paris (Révolution française)">Organisation de la municipalité de Paris</a> <ul><li><a href="/wiki/Section_r%C3%A9volutionnaire_de_Paris" title="Section révolutionnaire de Paris">Section révolutionnaire</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_sections_r%C3%A9volutionnaires_de_Paris" title="Liste des sections révolutionnaires de Paris">Liste des sections</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Robespierrisme" title="Robespierrisme">Robespierrisme</a></li> <li><a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_des_r%C3%A9publicaines_r%C3%A9volutionnaires" title="Société des républicaines révolutionnaires">Société des républicaines révolutionnaires</a></li> <li><a href="/wiki/Tricoteuses" title="Tricoteuses">Tricoteuses</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Religion</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Abjuration_du_clerg%C3%A9_de_Paris" title="Abjuration du clergé de Paris">Abjuration du clergé de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/Constitution_civile_du_clerg%C3%A9" title="Constitution civile du clergé">Constitution civile du clergé</a> <ul><li><a href="/wiki/Clerg%C3%A9_r%C3%A9fractaire" title="Clergé réfractaire">Clergé réfractaire</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89glise_constitutionnelle" title="Église constitutionnelle">Église constitutionnelle</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89v%C3%AAque_constitutionnel" title="Évêque constitutionnel">Évêque constitutionnel</a></li> <li><a href="/wiki/Jureur" title="Jureur">Prêtre jureur</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Culte_de_la_Raison" title="Culte de la Raison">Culte de la Raison</a> <ul><li><a href="/wiki/Temple_de_la_Raison" title="Temple de la Raison">Temple de la Raison</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Culte_de_l%27%C3%8Atre_supr%C3%AAme" title="Culte de l&#39;Être suprême">Culte de l'Être suprême</a></li> <li><a href="/wiki/Cur%C3%A9s_rouges" title="Curés rouges">Curés rouges</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9christianisation_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Déchristianisation (Révolution française)">Déchristianisation</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Société</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Cahier_de_dol%C3%A9ances" title="Cahier de doléances">Cahier de doléances</a></li> <li><a href="/wiki/Calendrier_r%C3%A9publicain" title="Calendrier républicain">Calendrier républicain</a> <ul><li><a href="/wiki/%C3%88re_r%C3%A9publicaine" title="Ère républicaine">Ère républicaine</a></li> <li><a href="/wiki/Franciade" title="Franciade">Franciade</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9cret_sur_le_tutoiement_obligatoire" title="Décret sur le tutoiement obligatoire">Décret sur le tutoiement obligatoire</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89coles_de_l%27an_III" title="Écoles de l&#39;an III">Écoles de l'an III</a></li> <li><a href="/wiki/Gendarmerie_sous_la_R%C3%A9volution" title="Gendarmerie sous la Révolution">Gendarmerie sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Guillotine" title="Guillotine">Guillotine</a></li> <li><a href="/wiki/Insignes_sous_la_R%C3%A9volution" title="Insignes sous la Révolution">Insignes sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Femmes_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Femmes sous la Révolution française">Femmes sous la Révolution française</a> <ul><li><a href="/wiki/Femmes_citoyennes_r%C3%A9volutionnaires" title="Femmes citoyennes révolutionnaires">Femmes citoyennes révolutionnaires</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/F%C3%AAte_r%C3%A9volutionnaire" title="Fête révolutionnaire">Fête révolutionnaire</a></li> <li><a href="/wiki/Paysannerie_dans_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Paysannerie dans la Révolution française">Paysannerie dans la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Presse_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Presse sous la Révolution française">Presse sous la Révolution française</a> <ul><li><a href="/wiki/Journaliste_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Journaliste sous la Révolution française">Journaliste</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_journaux_parus_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des journaux parus sous la Révolution française">Liste des journaux</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_m%C3%A9trique" title="Système métrique">Système métrique</a></li> <li><a href="/wiki/Temps_d%C3%A9cimal#France" title="Temps décimal">Temps décimal</a></li> <li><a href="/wiki/Volontaires_nationaux_pendant_la_R%C3%A9volution" title="Volontaires nationaux pendant la Révolution">Volontaires nationaux</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Figures significatives<br />et factions</th> <td class="navbox-list" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="width:80px"><a href="/wiki/Club_de_1789" title="Club de 1789">Club de 1789</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Jean_Sylvain_Bailly" title="Jean Sylvain Bailly">Jean Sylvain Bailly</a></li> <li><a href="/wiki/Gilbert_du_Motier_de_La_Fayette" title="Gilbert du Motier de La Fayette">Gilbert du Motier de La Fayette</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_XII_de_La_Rochefoucauld" title="François XII de La Rochefoucauld">François Alexandre Frédéric de la Rochefoucauld</a></li> <li><a href="/wiki/Isaac_Le_Chapelier" title="Isaac Le Chapelier">Isaac Le Chapelier</a></li> <li><a href="/wiki/Honor%C3%A9-Gabriel_Riqueti_de_Mirabeau" title="Honoré-Gabriel Riqueti de Mirabeau">Honoré-Gabriel Riqueti de Mirabeau</a></li> <li><a href="/wiki/Emmanuel-Joseph_Siey%C3%A8s" title="Emmanuel-Joseph Sieyès">Emmanuel-Joseph Sieyès</a></li> <li><a href="/wiki/Charles-Maurice_de_Talleyrand-P%C3%A9rigord" title="Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord">Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord</a></li> <li><a href="/wiki/Nicolas_de_Condorcet" title="Nicolas de Condorcet">Nicolas de Condorcet</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:80px">Club des <a href="/wiki/Club_des_feuillants" title="Club des feuillants">Feuillants</a><br />et <a href="/wiki/Club_de_Clichy" title="Club de Clichy">Clichy</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Vincent-Marie_Vi%C3%A9not_de_Vaublanc" title="Vincent-Marie Viénot de Vaublanc">Vincent-Marie Viénot de Vaublanc</a></li> <li><a href="/wiki/Grace_Elliott" title="Grace Elliott">Grace Elliott</a></li> <li><a href="/wiki/Arnaud_de_La_Porte" title="Arnaud de La Porte">Arnaud de La Porte</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Sifrein_Maury" title="Jean-Sifrein Maury">Jean-Sifrein Maury</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Barth%C3%A9lemy" title="François Barthélemy">François Barthélemy</a></li> <li><a href="/wiki/Guillaume_Mathieu_Dumas_de_Saint-Marcel" title="Guillaume Mathieu Dumas de Saint-Marcel">Guillaume-Mathieu Dumas</a></li> <li><a href="/wiki/Antoine_Barnave" title="Antoine Barnave">Antoine Barnave</a></li> <li><a href="/wiki/Gilbert_du_Motier_de_La_Fayette" title="Gilbert du Motier de La Fayette">La Fayette</a></li> <li><a href="/wiki/Alexandre_de_Lameth" title="Alexandre de Lameth">Alexandre de Lameth</a></li> <li><a href="/wiki/Charles-Malo_de_Lameth" title="Charles-Malo de Lameth">Charles-Malo de Lameth</a></li> <li><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Ch%C3%A9nier" title="André Chénier">André Chénier</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Reubell" title="Jean-François Reubell">Jean-François Reubell</a></li> <li><a href="/wiki/Camille_Jordan_(homme_politique)" title="Camille Jordan (homme politique)">Camille Jordan</a></li> <li><a href="/wiki/Germaine_de_Sta%C3%ABl" title="Germaine de Staël">Madame de Staël</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Antoine_de_Boissy_d%27Anglas" title="François-Antoine de Boissy d&#39;Anglas">François-Antoine de Boissy d'Anglas</a></li> <li><a href="/wiki/Charles_Pichegru" title="Charles Pichegru">Charles Pichegru</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre-Paul_Royer-Collard" title="Pierre-Paul Royer-Collard">Pierre-Paul Royer-Collard</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:80px"><a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">Girondins</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Jacques_Pierre_Brissot" title="Jacques Pierre Brissot">Jacques Pierre Brissot</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Marie_Roland_de_La_Plati%C3%A8re" title="Jean-Marie Roland de La Platière">Jean-Marie Roland de La Platière</a></li> <li><a href="/wiki/Manon_Roland" title="Manon Roland">Madame Roland</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89tienne_Clavi%C3%A8re" title="Étienne Clavière">Étienne Clavière</a></li> <li><a href="/wiki/Nicolas_de_Condorcet" title="Nicolas de Condorcet">Nicolas de Condorcet</a></li> <li><a href="/wiki/Charlotte_Corday" title="Charlotte Corday">Charlotte Corday</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Salle" title="Jean-Baptiste Salle">Jean-Baptiste Salle</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Treilhard" title="Jean-Baptiste Treilhard">Jean-Baptiste Treilhard</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre_Victurnien_Vergniaud" title="Pierre Victurnien Vergniaud">Pierre Victurnien Vergniaud</a></li> <li><a href="/wiki/J%C3%A9r%C3%B4me_P%C3%A9tion_de_Villeneuve" title="Jérôme Pétion de Villeneuve">Jérôme Pétion de Villeneuve</a></li> <li><a href="/wiki/Jean_Antoine_Debry" title="Jean Antoine Debry">Jean Antoine Debry</a></li> <li><a href="/wiki/Olympe_de_Gouges" title="Olympe de Gouges">Olympe de Gouges</a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Marie_de_La_R%C3%A9velli%C3%A8re-L%C3%A9peaux" title="Louis-Marie de La Révellière-Lépeaux">Louis-Marie de La Révellière-Lépeaux</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:80px"><a href="/wiki/Plaine_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Plaine (Révolution française)">La Plaine</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Emmanuel-Joseph_Siey%C3%A8s" title="Emmanuel-Joseph Sieyès">Abbé Sieyès</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Jacques-R%C3%A9gis_de_Cambac%C3%A9r%C3%A8s" title="Jean-Jacques-Régis de Cambacérès">Jean-Jacques-Régis de Cambacérès</a></li> <li><a href="/wiki/Charles-Fran%C3%A7ois_Lebrun" title="Charles-François Lebrun">Charles-François Lebrun</a></li> <li><a href="/wiki/Lazare_Carnot" title="Lazare Carnot">Lazare Nicolas Marguerite Carnot</a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Philippe_d%27Orl%C3%A9ans_(1747-1793)" title="Louis-Philippe d&#39;Orléans (1747-1793)">Philippe Egalité</a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Philippe_Ier" title="Louis-Philippe Ier">Louis-Philippe <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a></li> <li><a href="/wiki/Antoine_Merlin_de_Thionville" title="Antoine Merlin de Thionville">Antoine Merlin de Thionville</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Joseph_Mounier" title="Jean-Joseph Mounier">Jean-Joseph Mounier</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre_Samuel_du_Pont_de_Nemours" title="Pierre Samuel du Pont de Nemours">Pierre Samuel du Pont de Nemours</a></li> <li><a href="/wiki/Nicolas_Fran%C3%A7ois_de_Neufch%C3%A2teau" title="Nicolas François de Neufchâteau">Nicolas François de Neufchâteau</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:80px"><a href="/wiki/Montagne_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Montagne (Révolution française)">Les Montagnards</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Maximilien_de_Robespierre" title="Maximilien de Robespierre">Maximilien de Robespierre</a></li> <li><a href="/wiki/Georges_Jacques_Danton" title="Georges Jacques Danton">Georges Jacques Danton</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Paul_Marat" title="Jean-Paul Marat">Jean-Paul Marat</a></li> <li><a href="/wiki/Camille_Desmoulins" title="Camille Desmoulins">Camille Desmoulins</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_Antoine_de_Saint-Just" title="Louis Antoine de Saint-Just">Louis Antoine de Saint-Just</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Barras" title="Paul Barras">Paul Barras</a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Philippe_Ier" title="Louis-Philippe Ier">Louis-Philippe <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Michel_Lepeletier_de_Saint-Fargeau" title="Louis-Michel Lepeletier de Saint-Fargeau">Louis-Michel Lepeletier de Saint-Fargeau</a></li> <li><a href="/wiki/Jacques-Louis_David" title="Jacques-Louis David">Jacques-Louis David</a></li> <li><a href="/wiki/Georges_Couthon" title="Georges Couthon">Georges Couthon</a></li> <li><a href="/wiki/Roger_Ducos" title="Roger Ducos">Roger Ducos</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Marie_Collot_d%27Herbois" title="Jean-Marie Collot d&#39;Herbois">Jean-Marie Collot d'Herbois</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Henri_Voulland" title="Jean-Henri Voulland">Jean-Henri Voulland</a></li> <li><a href="/wiki/Philippe-Antoine_Merlin_de_Douai" title="Philippe-Antoine Merlin de Douai">Philippe-Antoine Merlin de Douai</a></li> <li><a href="/wiki/Antoine_Fouquier-Tinville" title="Antoine Fouquier-Tinville">Antoine Fouquier-Tinville</a></li> <li><a href="/wiki/Philippe-Fran%C3%A7ois-Joseph_Le_Bas" title="Philippe-François-Joseph Le Bas">Philippe-François-Joseph Le Bas</a></li> <li><a href="/wiki/Marc-Guillaume-Alexis_Vadier" title="Marc-Guillaume-Alexis Vadier">Marc-Guillaume-Alexis Vadier</a></li> <li><a href="/wiki/Jean_Pierre_Andr%C3%A9_Amar" title="Jean Pierre André Amar">Jean-Pierre-André Amar</a></li> <li><a href="/wiki/Claude-Antoine_Prieur-Duvernois" title="Claude-Antoine Prieur-Duvernois">Claude-Antoine Prieur-Duvernois</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre-Louis_Prieur" title="Pierre-Louis Prieur">Prieur de la Marne</a></li> <li><a href="/wiki/Charles-Gilbert_Romme" title="Charles-Gilbert Romme">Charles-Gilbert Romme</a></li> <li><a href="/wiki/Andr%C3%A9_Jeanbon_Saint-Andr%C3%A9" title="André Jeanbon Saint-André">André Jeanbon Saint-André</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Lambert_Tallien" title="Jean-Lambert Tallien">Jean-Lambert Tallien</a></li> <li><a href="/wiki/Bertrand_Bar%C3%A8re" title="Bertrand Barère">Bertrand Barère de Vieuzac</a></li> <li><a href="/wiki/Jacques-Nicolas_Billaud-Varenne" title="Jacques-Nicolas Billaud-Varenne">Jacques-Nicolas Billaud-Varenne</a></li> <li><a href="/wiki/Christophe_Saliceti" title="Christophe Saliceti">Christophe Saliceti</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:80px"><a href="/wiki/H%C3%A9bertistes" title="Hébertistes">Hébertistes</a><br />et <a href="/wiki/Enrag%C3%A9s" title="Enragés">enragés</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Jacques-Ren%C3%A9_H%C3%A9bert" title="Jacques-René Hébert">Jacques Hébert</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre-Gaspard_Chaumette" title="Pierre-Gaspard Chaumette">Pierre-Gaspard Chaumette</a></li> <li><a href="/wiki/Antoine-Fran%C3%A7ois_Momoro" title="Antoine-François Momoro">Antoine-François Momoro</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Nicolas_Vincent" title="François-Nicolas Vincent">François-Nicolas Vincent</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Chabot" title="François Chabot">François Chabot</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Bouchotte" title="Jean-Baptiste Bouchotte">Jean-Baptiste Bouchotte</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Gobel" title="Jean-Baptiste Gobel">Jean-Baptiste Gobel</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Hanriot" title="François Hanriot">François Hanriot</a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Henri-Scipion_du_Roure" title="Louis-Henri-Scipion du Roure">Louis-Henri-Scipion du Roure</a></li> <li><a href="/wiki/Jacques_Roux_(1752-1794)" title="Jacques Roux (1752-1794)">Jacques Roux</a></li> <li><a href="/wiki/Stanislas-Marie_Maillard" title="Stanislas-Marie Maillard">Stanislas-Marie Maillard</a></li> <li><a href="/wiki/Charles-Philippe_Ronsin" title="Charles-Philippe Ronsin">Charles-Philippe Ronsin</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Varlet" title="Jean-François Varlet">Jean-François Varlet</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Th%C3%A9ophile_Leclerc" title="Jean-Théophile Leclerc">Jean-Théophile Leclerc</a></li> <li><a href="/wiki/Claire_Lacombe" title="Claire Lacombe">Claire Lacombe</a></li> <li><a href="/wiki/Pauline_L%C3%A9on" title="Pauline Léon">Pauline Léon</a></li> <li><a href="/wiki/Gracchus_Babeuf" title="Gracchus Babeuf">Gracchus Babeuf</a></li> <li><a href="/wiki/Sylvain_Mar%C3%A9chal" title="Sylvain Maréchal">Sylvain Maréchal</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:80px">Autres</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Charles_X" title="Charles X">Charles X</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_XVI" title="Louis XVI">Louis XVI</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_XVII" title="Louis XVII">Louis XVII</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_XVIII" title="Louis XVIII">Louis XVIII</a></li> <li><a href="/wiki/Louis-Antoine_de_Bourbon-Cond%C3%A9" title="Louis-Antoine de Bourbon-Condé">Louis-Antoine de Bourbon-Condé</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_VI_Henri_de_Bourbon-Cond%C3%A9" title="Louis VI Henri de Bourbon-Condé">Louis VI Henri de Bourbon-Condé</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_V_Joseph_de_Bourbon-Cond%C3%A9" title="Louis V Joseph de Bourbon-Condé">Louis V Joseph de Bourbon-Condé</a></li> <li><a href="/wiki/Marie-Antoinette_d%27Autriche" title="Marie-Antoinette d&#39;Autriche">Marie-Antoinette d'Autriche</a></li> <li><a href="/wiki/Napol%C3%A9on_Ier" title="Napoléon Ier">Napoléon <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a></li> <li><a href="/wiki/Lucien_Bonaparte" title="Lucien Bonaparte">Lucien Bonaparte</a></li> <li><a href="/wiki/Joseph_Bonaparte" title="Joseph Bonaparte">Joseph Bonaparte</a></li> <li><a href="/wiki/Joseph_Fesch" title="Joseph Fesch">Joseph Fesch</a></li> <li><a href="/wiki/Jos%C3%A9phine_de_Beauharnais" title="Joséphine de Beauharnais">Joséphine de Beauharnais</a></li> <li><a href="/wiki/Joachim_Murat" title="Joachim Murat">Joachim Murat</a></li> <li><a href="/wiki/Jean_Sylvain_Bailly" title="Jean Sylvain Bailly">Jean Sylvain Bailly</a></li> <li><a href="/wiki/Jacques-Donatien_Le_Ray_de_Chaumont" title="Jacques-Donatien Le Ray de Chaumont">Jacques-Donatien Le Ray</a></li> <li><a href="/wiki/Chr%C3%A9tien_Guillaume_de_Lamoignon_de_Malesherbes" title="Chrétien Guillaume de Lamoignon de Malesherbes">Chrétien-Guillaume de Malesherbes</a></li> <li><a href="/wiki/Charles-Maurice_de_Talleyrand-P%C3%A9rigord" title="Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord">Talleyrand</a></li> <li><a href="/wiki/Th%C3%A9r%C3%A9sa_Tallien" title="Thérésa Tallien">Thérésa Tallien</a></li> <li><a href="/wiki/Guy-Jean-Baptiste_Target" title="Guy-Jean-Baptiste Target">Guy-Jean-Baptiste Target</a></li> <li><a href="/wiki/Catherine_Th%C3%A9ot" title="Catherine Théot">Catherine Théot</a></li> <li><a href="/wiki/Donatien_Alphonse_Fran%C3%A7ois_de_Sade" title="Donatien Alphonse François de Sade">Donatien Alphonse François de Sade</a></li> <li><a href="/wiki/Madame_de_Lamballe" title="Madame de Lamballe">Madame de Lamballe</a></li> <li><a href="/wiki/Madame_du_Barry" title="Madame du Barry">Madame du Barry</a></li> <li><a href="/wiki/Louis_Auguste_Le_Tonnelier_de_Breteuil" title="Louis Auguste Le Tonnelier de Breteuil">Louis de Breteuil</a></li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Ren%C3%A9_de_Chateaubriand" title="François-René de Chateaubriand">de Chateaubriand</a></li> <li><a href="/wiki/Jean_Chouan" title="Jean Chouan">Jean Chouan</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89tienne-Charles_de_Lom%C3%A9nie_de_Brienne" title="Étienne-Charles de Loménie de Brienne">Loménie de Brienne</a></li> <li><a href="/wiki/Charles-Alexandre_de_Calonne" title="Charles-Alexandre de Calonne">Charles-Alexandre de Calonne</a></li> <li><a href="/wiki/Jacques_Necker" title="Jacques Necker">Jacques Necker</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Jacques_Duval_d%27Epr%C3%A9mesnil" title="Jean-Jacques Duval d&#39;Eprémesnil">Jean-Jacques Duval d'Eprémesnil</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_personnalit%C3%A9s_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des personnalités de la Révolution française">Liste des personnalités de la Révolution française</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Liste</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Liste_des_communes_fran%C3%A7aises_ayant_chang%C3%A9_de_nom_au_cours_de_la_R%C3%A9volution" title="Liste des communes françaises ayant changé de nom au cours de la Révolution">Liste des communes françaises ayant changé de nom au cours de la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_emplacements_de_la_guillotine_%C3%A0_Paris_lors_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des emplacements de la guillotine à Paris lors de la Révolution française">Liste des emplacements de la guillotine à Paris lors de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_d%27%C5%93uvres_d%27art_volontairement_d%C3%A9truites_ou_endommag%C3%A9es_par_les_r%C3%A9volutionnaires_pendant_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste d&#39;œuvres d&#39;art volontairement détruites ou endommagées par les révolutionnaires pendant la Révolution française">Liste d'œuvres d'art détruites ou endommagées</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_%C5%93uvres_expos%C3%A9es_au_Louvre_en_1793" title="Liste des œuvres exposées au Louvre en 1793">Liste des œuvres exposées au Louvre en 1793</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_ouvrages_litt%C3%A9raires_%C3%A9crits_sous_la_R%C3%A9volution" title="Liste des ouvrages littéraires écrits sous la Révolution">Liste des ouvrages littéraires écrits sous la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_lieux_importants_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste des lieux importants de la Révolution française">Liste des lieux importants de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_de_personnalit%C3%A9s_guillotin%C3%A9es_pendant_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste de personnalités guillotinées pendant la Révolution française">Liste de personnalités guillotinées pendant la Révolution française</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Historiographie_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Historiographie de la Révolution française">Historiographie</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Institut_d%27histoire_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Institut d&#39;histoire de la Révolution française">Institut d'histoire de la Révolution française</a></li> <li><i><a href="/wiki/La_Grande_R%C3%A9volution" title="La Grande Révolution">La Grande Révolution</a></i></li> <li><a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_radicales" title="Lumières radicales">Lumières radicales</a></li> <li><a href="/wiki/Pr%C3%A9r%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Prérévolution française">Prérévolution française</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Mémoire</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Bicentenaire_de_la_R%C3%A9volution" title="Bicentenaire de la Révolution">Bicentenaire de la Révolution</a> <ul><li><a href="/wiki/0,70_franc_Marianne_du_Bicentenaire" title="0,70 franc Marianne du Bicentenaire">0,70 franc Marianne du Bicentenaire</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_plaques_comm%C3%A9moratives_pos%C3%A9es_%C3%A0_Paris_pour_le_bicentenaire_de_la_R%C3%A9volution" title="Liste des plaques commémoratives posées à Paris pour le bicentenaire de la Révolution">Liste des plaques commémoratives posées à Paris pour le bicentenaire</a></li> <li><i><a href="/wiki/Marianne_du_Bicentenaire" title="Marianne du Bicentenaire">Marianne du Bicentenaire</a></i></li> <li><a href="/wiki/Monument_des_droits_de_l%27homme" title="Monument des droits de l&#39;homme">Monument des droits de l'homme</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Centenaire_de_la_R%C3%A9volution" title="Centenaire de la Révolution">Centenaire de la Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_de_monuments_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Liste de monuments de la Révolution française">Monuments dédiés à la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Musée de la Révolution française">Musée de la Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise_au_cin%C3%A9ma_et_%C3%A0_la_t%C3%A9l%C3%A9vision" title="Révolution française au cinéma et à la télévision">Révolution française au cinéma et à la télévision</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="3"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Portail:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Portail:Révolution française">Portail</a></li> <li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Catégorie:Révolution française">Catégories</a></li> <li><a href="/wiki/Glossaire_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Glossaire de la Révolution française">Glossaire</a></li> <li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" class="extiw" title="commons:Category:Révolution française">Commons</a></li> <li><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/R%C3%A9volution" class="extiw" title="q:Révolution">Wikiquote</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="3" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Campagnes_r%C3%A9volutionnaires" title="Modèle:Palette Campagnes révolutionnaires"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Campagnes_r%C3%A9volutionnaires&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%">Campagnes révolutionnaires</div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1792" title="1792">1792</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Bataille_de_Verdun_(1792)" title="Bataille de Verdun (1792)">Verdun</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Thionville_(1792)" title="Siège de Thionville (1792)">Thionville</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Valmy" title="Bataille de Valmy">Valmy</a></li> <li>Révoltes royales <ul><li><a href="/wiki/Chouannerie" title="Chouannerie">Chouannerie</a></li> <li><a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">Vendée</a></li> <li>Dauphiné</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Lille_(1792)" title="Siège de Lille (1792)">Lille</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Mayence_(1792)" title="Siège de Mayence (1792)">Siege de Mayence</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Jemappes" title="Bataille de Jemappes">Jemappes</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Namur_(1792)" title="Siège de Namur (1792)">Namur</a></li></ul> </div></td> <td class="navbox-image" rowspan="11" style="vertical-align:middle;padding-left:7px"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/100px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg" decoding="async" width="100" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/150px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg/200px-Unit%C3%A9_Indivisibilit%C3%A9_de_la_R%C3%A9publique.jpg 2x" data-file-width="5240" data-file-height="6790" /></a></span></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1793" title="1793">1793</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Premi%C3%A8re_Coalition" class="mw-redirect" title="Première Coalition">Première Coalition</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Toulon_(1793)" title="Siège de Toulon (1793)">Toulon</a></li> <li><a href="/wiki/Guerre_de_Vend%C3%A9e" title="Guerre de Vendée">Guerre de Vendée</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Neerwinden_(1793)" title="Bataille de Neerwinden (1793)">Neerwinden</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Famars" title="Bataille de Famars">Famars</a></li> <li><a href="/wiki/Prise_de_San_Pietro_et_Sant%27Antioco" title="Prise de San Pietro et Sant&#39;Antioco">Prise de San Pietro et Sant'Antioco</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Kaiserslautern" title="Bataille de Kaiserslautern">Kaiserslautern</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Mayence_(1793)" title="Siège de Mayence (1793)">Mayence</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Wattignies" title="Bataille de Wattignies">Wattignies</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Hondschoote" title="Bataille de Hondschoote">Hondschoote</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_du_fort_de_Bellegarde_(1793)" title="Siège du fort de Bellegarde (1793)">Bellegarde</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Peyrestortes" title="Bataille de Peyrestortes">Peyrestortes</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Wissembourg_(octobre_1793)" title="Bataille de Wissembourg (octobre 1793)">Première bataille de Wissembourg</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Trouillas" title="Bataille de Trouillas">Trouillas</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Wissembourg_(d%C3%A9cembre_1793)" title="Bataille de Wissembourg (décembre 1793)">Seconde bataille de Wissembourg</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1794" title="1794">1794</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Combat_de_Villiers-en-Cauchies&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Combat de Villiers-en-Cauchies (page inexistante)">Villiers-en-Cauchies</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_du_Boulou_(1794)" title="Bataille du Boulou (1794)">Boulou</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Tournai" title="Bataille de Tournai">Tournai</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Fleurus_(1794)" title="Bataille de Fleurus (1794)">Fleurus</a></li> <li><a href="/wiki/Chouannerie" title="Chouannerie">Chouannerie</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Tourcoing" title="Bataille de Tourcoing">Tourcoing</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_d%27Aldenhoven_(1794)" title="Bataille d&#39;Aldenhoven (1794)">Aldenhoven</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1795" title="1795">1795</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_B%C3%A2le_(5_avril_1795)" title="Traité de Bâle (5 avril 1795)">Premier traité de Bâle</a></li> <li><a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_B%C3%A2le_(22_juillet_1795)" title="Traité de Bâle (22 juillet 1795)">Deuxième traité de Bâle</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1796" title="1796">1796</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Bataille_de_Lonato" title="Bataille de Lonato">Lonato</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Castiglione_(1796)" title="Bataille de Castiglione (1796)">Castiglione</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Bataille_de_Theiningen&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Bataille de Theiningen (page inexistante)">Theiningen</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Neresheim" title="Bataille de Neresheim">Neresheim</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_d%27Amberg" class="mw-redirect" title="Bataille d&#39;Amberg">Amberg</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Wurtzbourg_(1796)" title="Bataille de Wurtzbourg (1796)">Bataille de Wurtzbourg</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Rovereto" class="mw-redirect" title="Bataille de Rovereto">Bataille de Rovereto</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Bassano" title="Bataille de Bassano">Première bataille de Bassano</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_d%27Emmendingen" title="Bataille d&#39;Emmendingen">Emmendingen</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Schliengen" title="Bataille de Schliengen">Schliengen</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Bassano" title="Bataille de Bassano">Deuxième Bataille de Bassano</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Bataille_de_Calliano&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Bataille de Calliano (page inexistante)">Calliano</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_du_pont_d%27Arcole" title="Bataille du pont d&#39;Arcole">Pont d'Arcole</a></li> <li><a href="/wiki/Exp%C3%A9dition_d%27Irlande_(1796)" title="Expédition d&#39;Irlande (1796)">Irlande</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1797" title="1797">1797</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Naufrage_du_Droits_de_l%27Homme" title="Naufrage du Droits de l&#39;Homme">Naufrage du Droits de l'Homme</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Rivoli_(1797)" title="Bataille de Rivoli (1797)">Rivoli</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Bataille_de_la_baie_de_Cadix&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Bataille de la baie de Cadix (page inexistante)">Bataille de la baie de Cadix</a></li> <li><a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_Leoben" title="Traité de Leoben">Traité de Leoben</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Neuwied" title="Bataille de Neuwied">Neuwied</a></li> <li><a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_Campo-Formio" title="Traité de Campo-Formio">Campo-Formio</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1798" title="1798">1798</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Campagne_d%27%C3%89gypte" title="Campagne d&#39;Égypte">Campagne d'Égypte</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9bellion_irlandaise_de_1798" title="Rébellion irlandaise de 1798">Rebéllion irlandaise</a></li> <li><a href="/wiki/Quasi-guerre" title="Quasi-guerre">Quasi-guerre</a></li> <li><a href="/wiki/Guerre_des_Paysans_(1798)" title="Guerre des Paysans (1798)">Guerre des Paysans</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1799" title="1799">1799</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_Coalition" class="mw-redirect" title="Deuxième Coalition">Deuxième Coalition</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Saint-Jean-d%27Acre_(1799)" title="Siège de Saint-Jean-d&#39;Acre (1799)">Siège d'Acre</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_d%27Ostrach" title="Bataille d&#39;Ostrach">Ostrach</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Stockach_(1799)" title="Bataille de Stockach (1799)">Stockach</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Magnano" title="Bataille de Magnano">Magnano</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Cassano_(1799)" title="Bataille de Cassano (1799)">Cassano</a></li> <li><a href="/wiki/Premi%C3%A8re_bataille_de_Zurich" title="Première bataille de Zurich">Première bataille de Zurich</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_la_Trebbia_(1799)" title="Bataille de la Trebbia (1799)">Trebbia</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Novi" title="Bataille de Novi">Novi</a></li> <li><a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_bataille_de_Zurich" title="Deuxième bataille de Zurich">Deuxième bataille de Zurich</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1800" title="1800">1800</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Bataille_de_Marengo" title="Bataille de Marengo">Marengo</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_de_Hohenlinden" title="Bataille de Hohenlinden">Hohenlinden</a></li> <li><a href="/wiki/Ligue_de_neutralit%C3%A9_arm%C3%A9e" title="Ligue de neutralité armée">Deuxième Ligue de neutralité armée</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1801" title="1801">1801</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_Lun%C3%A9ville" title="Traité de Lunéville">Traité de Lunéville</a></li> <li><a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_Florence" title="Traité de Florence">Traité de Florence</a></li> <li><a href="/wiki/Bataille_d%27Alg%C3%A9siras_(1801)" title="Bataille d&#39;Algésiras (1801)">Algésiras</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/1802" title="1802">1802</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Paix_d%27Amiens" title="Paix d&#39;Amiens">Traité d'Amiens</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="3"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Portail:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Portail:Révolution française">Portail</a></li> <li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Catégorie:Révolution française">Catégories</a></li> <li><a href="/wiki/Glossaire_de_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Glossaire de la Révolution française">Glossaire</a></li> <li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" class="extiw" title="commons:Category:Révolution française">Commons</a></li> <li><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/R%C3%A9volution" class="extiw" title="q:Révolution">Wikiquote</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Philosophie_des_Lumi%C3%A8res" title="Modèle:Palette Philosophie des Lumières"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Philosophie_des_Lumi%C3%A8res&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_(philosophie)" title="Lumières (philosophie)">Philosophie des Lumières</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Mouvements philosophiques</th> <td class="navbox-list" style="text-align:center;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Rationalisme" title="Rationalisme">Rationalisme</a></li> <li><a href="/wiki/Empirisme" title="Empirisme">Empirisme</a></li> <li><a href="/wiki/Id%C3%A9alisme_(philosophie)" title="Idéalisme (philosophie)">Idéalisme</a></li> <li><a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_radicales" title="Lumières radicales">Lumières radicales</a></li> <li><a href="/wiki/Contre-Lumi%C3%A8res" title="Contre-Lumières">Contre-Lumières</a></li> <li><a href="/wiki/Libertinage_%C3%A9rudit" title="Libertinage érudit">Libertinage érudit</a></li> <li><a href="/wiki/Franc-ma%C3%A7onnerie" title="Franc-maçonnerie">Franc-maçonnerie</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Déclarations des droits</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:center;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Charte_des_droits_de_1689" title="Charte des droits de 1689">Charte des droits de 1689</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27%C3%89tat_de_Virginie" title="Déclaration des droits de l&#39;État de Virginie">Déclaration des droits de l'État de Virginie</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/D%C3%A9claration_d%27ind%C3%A9pendance_des_%C3%89tats-Unis" title="Déclaration d&#39;indépendance des États-Unis">Déclaration d'indépendance des États-Unis</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_(%C3%89tats-Unis)" title="Déclaration des droits (États-Unis)">Déclaration américaine des droits</a></i></li> <li><i><a href="/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789" title="Déclaration des droits de l&#39;homme et du citoyen de 1789">Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Événements politiques</th> <td class="navbox-list" style="text-align:center;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Glorieuse_R%C3%A9volution" title="Glorieuse Révolution">Révolution anglaise</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_am%C3%A9ricaine" title="Révolution américaine">Révolution américaine</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Constitution_polonaise_du_3_mai_1791" title="Constitution polonaise du 3 mai 1791">Constitution polonaise du 3 mai 1791</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Œuvres majeures</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:center;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><i><a href="/wiki/Encyclop%C3%A9die_ou_Dictionnaire_raisonn%C3%A9_des_sciences,_des_arts_et_des_m%C3%A9tiers" title="Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers">Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers</a></i></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Philosophe</th> <td class="navbox-list" style="text-align:center;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Jean_Le_Rond_d%27Alembert" title="Jean Le Rond d&#39;Alembert">Jean Le Rond d'Alembert</a></li> <li><a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Pierre Bayle</a></li> <li><a href="/wiki/Cesare_Beccaria" title="Cesare Beccaria">Cesare Beccaria</a></li> <li><a href="/wiki/Edmund_Burke" title="Edmund Burke">Edmund Burke</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89tienne_Bonnot_de_Condillac" title="Étienne Bonnot de Condillac">Étienne Bonnot de Condillac</a></li> <li><a href="/wiki/Denis_Diderot" title="Denis Diderot">Denis Diderot</a></li> <li><a href="/wiki/Claude-Adrien_Helv%C3%A9tius" title="Claude-Adrien Helvétius">Claude-Adrien Helvétius</a></li> <li><a href="/wiki/Johann_Gottfried_von_Herder" title="Johann Gottfried von Herder">Johann Gottfried von Herder</a></li> <li><a href="/wiki/David_Hume" title="David Hume">David Hume</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Thiry_d%27Holbach" title="Paul Thiry d&#39;Holbach">Paul Thiry d'Holbach</a></li> <li><a href="/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe" title="Johann Wolfgang von Goethe">Johann Wolfgang von Goethe</a></li> <li><a href="/wiki/Samuel_Johnson" title="Samuel Johnson">Samuel Johnson</a></li> <li><a href="/wiki/Emmanuel_Kant" title="Emmanuel Kant">Emmanuel Kant</a></li> <li><a href="/wiki/John_Locke" title="John Locke">John Locke</a></li> <li><a href="/wiki/Julien_Offray_de_La_Mettrie" title="Julien Offray de La Mettrie">Julien Offray de La Mettrie</a></li> <li><a href="/wiki/Moses_Mendelssohn" title="Moses Mendelssohn">Moses Mendelssohn</a></li> <li><a href="/wiki/Jean_Meslier" title="Jean Meslier">Jean Meslier</a></li> <li><a href="/wiki/Montesquieu" title="Montesquieu">Montesquieu</a></li> <li><a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a></li> <li><a href="/wiki/Thomas_Paine" title="Thomas Paine">Thomas Paine</a></li> <li><a href="/wiki/Guillaume-Thomas_Raynal" title="Guillaume-Thomas Raynal">Guillaume-Thomas Raynal</a></li> <li><a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">Jean-Jacques Rousseau</a></li> <li><a href="/wiki/Donatien_Alphonse_Fran%C3%A7ois_de_Sade" title="Donatien Alphonse François de Sade">Marquis de Sade</a></li> <li><a href="/wiki/Adam_Smith" title="Adam Smith">Adam Smith</a></li> <li><a href="/wiki/Voltaire" title="Voltaire">Voltaire</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Lumières par pays</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:center;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_%C3%A9cossaises" title="Lumières écossaises">Écosse</a></li> <li><a href="/wiki/Espagne_des_Lumi%C3%A8res" title="Espagne des Lumières">Espagne</a></li> <li><a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_polonaises" title="Lumières polonaises">Pologne</a></li> <li><a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_portugaises" title="Lumières portugaises">Portugal</a></li> <li><a href="/wiki/Lumi%C3%A8res_russes" title="Lumières russes">Russie</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Histoire_de_France" title="Modèle:Palette Histoire de France"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Histoire_de_France&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Histoire_de_France" title="Histoire de France">Histoire de France</a></div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li>(<a href="/wiki/Histoire_de_la_France_au_XVIIe_si%C3%A8cle" title="Histoire de la France au XVIIe siècle"><abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_France_au_XVIIIe_si%C3%A8cle" title="Histoire de la France au XVIIIe siècle"><abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_France_au_XIXe_si%C3%A8cle" title="Histoire de la France au XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a>)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Antiquit%C3%A9" title="Antiquité">Antiquité</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Gaule" title="Gaule">Gaule</a></li> <li><a href="/wiki/Gaule_romaine" title="Gaule romaine">Gaule romaine</a></li> <li><a href="/wiki/Francs" title="Francs">Francs</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/M%C3%A9rovingiens" title="Mérovingiens">Mérovingiens</a></li> <li><a href="/wiki/Carolingiens" title="Carolingiens">Carolingiens</a></li> <li><a href="/wiki/Empire_carolingien" title="Empire carolingien">Empire carolingien</a> <ul><li><a href="/wiki/Renaissance_carolingienne" title="Renaissance carolingienne">Réforme</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Francie_occidentale" title="Francie occidentale">Francie occidentale</a></li> <li><a href="/wiki/Royaume_de_France" title="Royaume de France">Royaume de France</a></li> <li><a href="/wiki/Cap%C3%A9tiens" title="Capétiens">Capétiens</a> <ul><li><a href="/wiki/F%C3%A9odalit%C3%A9_en_France" title="Féodalité en France">Féodalité</a></li> <li><a href="/wiki/Renaissance_du_XIIe_si%C3%A8cle" title="Renaissance du XIIe siècle">Renaissance du <abbr class="abbr" title="12ᵉ siècle"><span class="romain">XII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Maison_de_Valois" title="Maison de Valois">Valois directs</a> <ul><li><a href="/wiki/Crise_de_la_fin_du_Moyen_%C3%82ge" title="Crise de la fin du Moyen Âge">Crise de la fin du Moyen Âge</a></li></ul></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/%C3%89poque_moderne" title="Époque moderne">Époque moderne</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_maison_d%27Orl%C3%A9ans" title="Deuxième maison d&#39;Orléans">Valois-Orléans</a> <ul><li><a href="/wiki/Renaissance_fran%C3%A7aise" title="Renaissance française">Renaissance</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Maison_d%27Angoul%C3%AAme" title="Maison d&#39;Angoulême">Valois-Orléans-Angoulême</a></li> <li><a href="/wiki/Maison_cap%C3%A9tienne_de_Bourbon" title="Maison capétienne de Bourbon">Bourbons</a> <ul><li><a href="/wiki/Grand_Si%C3%A8cle_(histoire_de_France)" title="Grand Siècle (histoire de France)">Grand Siècle</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C3%A8cle_des_Lumi%C3%A8res" title="Siècle des Lumières">Siècle des Lumières</a></li></ul></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/%C3%89poque_contemporaine" title="Époque contemporaine">Époque contemporaine</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Monarchie_constitutionnelle_fran%C3%A7aise_(1791-1792)" title="Monarchie constitutionnelle française (1791-1792)">Monarchie constitutionnelle</a></li> <li><a href="/wiki/Premi%C3%A8re_R%C3%A9publique_(France)" title="Première République (France)"><abbr class="abbr" title="première">I<sup>re</sup></abbr> République</a> <ul><li><a href="/wiki/Convention_nationale" title="Convention nationale">Convention nationale</a></li> <li><a href="/wiki/Directoire" title="Directoire">Directoire</a></li> <li><a href="/wiki/Consulat_(histoire_de_France)" title="Consulat (histoire de France)">Consulat</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Premier_Empire" title="Premier Empire">Premier Empire</a></li> <li><a href="/wiki/Premi%C3%A8re_Restauration" title="Première Restauration">Première Restauration</a> <span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/10px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/15px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span></li> <li><a href="/wiki/Cent-Jours" title="Cent-Jours">Cent-Jours</a></li> <li><a href="/wiki/Seconde_Restauration" title="Seconde Restauration">Seconde Restauration</a></li> <li><a href="/wiki/Trois_Glorieuses" title="Trois Glorieuses">Trois Glorieuses</a> <span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/10px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/15px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span></li> <li><a href="/wiki/Monarchie_de_Juillet" title="Monarchie de Juillet">Monarchie de Juillet</a> <span typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/10px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/15px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/20px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise_de_1848" title="Révolution française de 1848">Révolution de 1848</a></li> <li><a href="/wiki/Deuxi%C3%A8me_R%C3%A9publique_(France)" title="Deuxième République (France)"><abbr class="abbr" title="Deuxième">II<sup>e</sup></abbr> République</a> <span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/10px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/15px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span></li> <li><a href="/wiki/Second_Empire" title="Second Empire">Second Empire</a></li> <li><a href="/wiki/Troisi%C3%A8me_R%C3%A9publique_(France)" title="Troisième République (France)"><abbr class="abbr" title="Troisième">III<sup>e</sup></abbr> République</a> <ul><li><a href="/wiki/Belle_%C3%89poque" title="Belle Époque">Belle Époque</a> <span typeof="mw:File"><span title="Bon article"><img alt="Bon article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/10px-Bon_article.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/15px-Bon_article.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Bon_article.svg/20px-Bon_article.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span></li> <li><a href="/wiki/Chronologie_de_la_France_pendant_la_Premi%C3%A8re_Guerre_mondiale" title="Chronologie de la France pendant la Première Guerre mondiale">Grande Guerre</a></li> <li><a href="/wiki/Ann%C3%A9es_folles" title="Années folles">Années folles</a></li> <li><a href="/wiki/Grande_D%C3%A9pression_en_France" title="Grande Dépression en France">Grande Dépression</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_France_pendant_la_Seconde_Guerre_mondiale" title="Histoire de la France pendant la Seconde Guerre mondiale">Seconde Guerre mondiale</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9gime_de_Vichy" title="Régime de Vichy">Régime de Vichy</a></li> <li><a href="/wiki/Gouvernement_provisoire_de_la_R%C3%A9publique_fran%C3%A7aise" title="Gouvernement provisoire de la République française">Gouvernement provisoire</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_France_sous_la_Quatri%C3%A8me_R%C3%A9publique" title="Histoire de la France sous la Quatrième République"><abbr class="abbr" title="Quatrième">IV<sup>e</sup></abbr> République</a> <ul><li><a href="/wiki/Trente_Glorieuses" title="Trente Glorieuses">Trente Glorieuses</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_France_sous_la_Cinqui%C3%A8me_R%C3%A9publique" title="Histoire de la France sous la Cinquième République"><abbr class="abbr" title="Cinquième">V<sup>e</sup></abbr> République</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Histoire thématique</th> <td class="navbox-list" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Histoire_culturelle_de_la_France" title="Histoire culturelle de la France">Histoire culturelle</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_culturelle_de_la_France_des_Lumi%C3%A8res" title="Histoire culturelle de la France des Lumières">Lumières</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_culturelle_de_la_France_au_XIXe_si%C3%A8cle" title="Histoire culturelle de la France au XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a></li> <li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise#Histoire_de_la_littérature_française" title="Littérature française">Littérature</a> <ul><li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_du_Moyen_%C3%82ge" title="Littérature française du Moyen Âge">Moyen Âge</a></li> <li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_du_XVIe_si%C3%A8cle" title="Littérature française du XVIe siècle"><abbr class="abbr" title="16ᵉ siècle"><span class="romain">XVI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a></li> <li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_du_XVIIe_si%C3%A8cle" title="Littérature française du XVIIe siècle"><abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a></li> <li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_du_XVIIIe_si%C3%A8cle" title="Littérature française du XVIIIe siècle"><abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a></li> <li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_du_XIXe_si%C3%A8cle" title="Littérature française du XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a></li> <li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_du_XXe_si%C3%A8cle" title="Littérature française du XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a></li> <li><a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_du_XXIe_si%C3%A8cle" title="Littérature française du XXIe siècle"><abbr class="abbr" title="21ᵉ siècle"><span class="romain">XXI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_mode_en_France" title="Histoire de la mode en France">Mode</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27orf%C3%A8vrerie_en_France" title="Histoire de l&#39;orfèvrerie en France">Orfèvrerie</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_po%C3%A9sie_fran%C3%A7aise" title="Histoire de la poésie française">Poésie</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Histoire_du_droit_en_France" title="Histoire du droit en France">Histoire du droit</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Politique_sociale_en_France" title="Politique sociale en France">Politique sociale</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27administration_des_Eaux_et_For%C3%AAts_en_France" title="Histoire de l&#39;administration des Eaux et Forêts en France">Administration des Eaux et Forêts</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_Archives_nationales" title="Histoire des Archives nationales">Archives nationales</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_constitutionnelle_de_la_France" title="Histoire constitutionnelle de la France">Constitutions</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_conseils_de_prud%27hommes_en_France" title="Histoire des conseils de prud&#39;hommes en France">Conseils de prud'hommes</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_d%C3%A9partements_fran%C3%A7ais" title="Histoire des départements français">Départements</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_droit_administratif_fran%C3%A7ais" title="Histoire du droit administratif français">Droit administratif</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27%C3%A9tat_civil_en_France" title="Histoire de l&#39;état civil en France">État civil</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_justice_en_France" title="Histoire de la justice en France">Justice</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Histoire_%C3%A9conomique_de_la_France" title="Histoire économique de la France">Histoire économique</a></th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27industrie_en_France" title="Histoire de l&#39;industrie en France">Industrie</a> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_du_programme_nucl%C3%A9aire_civil_de_la_France" title="Histoire du programme nucléaire civil de la France">Nucléaire civil</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27imp%C3%B4t_en_France" title="Histoire de l&#39;impôt en France">Impôt</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_politique_mon%C3%A9taire_fran%C3%A7aise" title="Histoire de la politique monétaire française">Politique monétaire</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_syst%C3%A8mes_de_paiement_en_France" title="Histoire des systèmes de paiement en France">Systèmes de paiement</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Histoire_militaire_de_la_France" title="Histoire militaire de la France">Histoire militaire</a> <span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/10px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/15px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/20px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27Arm%C3%A9e_de_l%27air_fran%C3%A7aise" title="Histoire de l&#39;Armée de l&#39;air française">Armée de l'air</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_marine_fran%C3%A7aise" title="Histoire de la marine française">Marine</a> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_la_marine_fran%C3%A7aise_de_l%27Antiquit%C3%A9_%C3%A0_la_Renaissance" title="Histoire de la marine française de l&#39;Antiquité à la Renaissance">De l'Antiquité à la Renaissance</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_marine_fran%C3%A7aise_de_Richelieu_%C3%A0_Louis_XIV" title="Histoire de la marine française de Richelieu à Louis XIV">De Richelieu à Louis XIV</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_marine_fran%C3%A7aise_sous_Louis_XV_et_Louis_XVI" title="Histoire de la marine française sous Louis XV et Louis XVI">Sous Louis XV et Louis XVI</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_marine_fran%C3%A7aise_depuis_1789" title="Histoire de la marine française depuis 1789">Depuis 1789</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_cavalerie_fran%C3%A7aise" title="Histoire de la cavalerie française">Cavalerie</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_douane_militaire_(France)" title="Histoire de la douane militaire (France)">Douane militaire</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_programme_nucl%C3%A9aire_militaire_de_la_France" title="Histoire du programme nucléaire militaire de la France">Programme nucléaire militaire</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_renseignement_fran%C3%A7ais" title="Histoire du renseignement français">Renseignement</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Histoire religieuse</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/%C3%89glise_catholique_en_France_pendant_la_Seconde_Guerre_mondiale" title="Église catholique en France pendant la Seconde Guerre mondiale">Église catholique pendant la Seconde Guerre mondiale</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_cath%C3%A9drales_en_France" title="Histoire des cathédrales en France">Cathédrales</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_congr%C3%A9gations_chr%C3%A9tiennes_en_France" title="Histoire des congrégations chrétiennes en France">Congrégations chrétiennes</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27islam_en_France" title="Histoire de l&#39;islam en France">Islam</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_Juifs_en_France" title="Histoire des Juifs en France">Juifs</a> <ul><li><i><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Histoire_des_Juifs_en_France" title="Modèle:Palette Histoire des Juifs en France">voir palette</a></i></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_la%C3%AFcit%C3%A9_en_France" title="Histoire de la laïcité en France">Laïcité</a></li> <li><a href="/wiki/Protestantisme_en_France#Histoire" title="Protestantisme en France">Protestantisme</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Empire_colonial_fran%C3%A7ais" title="Empire colonial français">Histoire coloniale</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27empire_colonial_fran%C3%A7ais_pendant_la_Seconde_Guerre_mondiale" title="Histoire de l&#39;empire colonial français pendant la Seconde Guerre mondiale">Seconde Guerre mondiale</a></li> <li><a href="/wiki/Alg%C3%A9rie_fran%C3%A7aise" title="Algérie française">Algérie</a></li> <li><a href="/wiki/Protectorat_fran%C3%A7ais_au_Maroc" title="Protectorat français au Maroc">Maroc</a></li> <li><a href="/wiki/Protectorat_fran%C3%A7ais_de_Tunisie" title="Protectorat français de Tunisie">Tunisie</a></li> <li><a href="/wiki/Mandat_fran%C3%A7ais_en_Syrie_et_au_Liban" title="Mandat français en Syrie et au Liban">Syrie et Liban</a></li> <li><a href="/wiki/Afrique-Occidentale_fran%C3%A7aise" title="Afrique-Occidentale française">Afrique-Occidentale française</a> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27Afrique-Occidentale_fran%C3%A7aise_pendant_la_Seconde_Guerre_mondiale" title="Histoire de l&#39;Afrique-Occidentale française pendant la Seconde Guerre mondiale">Seconde Guerre mondiale</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Afrique-%C3%89quatoriale_fran%C3%A7aise" title="Afrique-Équatoriale française">Afrique-Équatoriale française</a></li> <li><a href="/wiki/Cameroun_fran%C3%A7ais" title="Cameroun français">Cameroun</a></li> <li><a href="/wiki/Togo_fran%C3%A7ais" title="Togo français">Togo</a></li> <li><a href="/wiki/C%C3%B4te_fran%C3%A7aise_des_Somalis" title="Côte française des Somalis">Côte française des Somalis</a> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_la_c%C3%B4te_fran%C3%A7aise_des_Somalis_pendant_la_Seconde_Guerre_mondiale" title="Histoire de la côte française des Somalis pendant la Seconde Guerre mondiale">Seconde Guerre mondiale</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27archipel_des_Comores" title="Histoire de l&#39;archipel des Comores">Comores</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%8Ele_de_France_(Maurice)" title="Île de France (Maurice)">Maurice</a></li> <li><a href="/wiki/Colonie_de_Madagascar_et_d%C3%A9pendances" title="Colonie de Madagascar et dépendances">Madagascar</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_Nouvelle-France" title="Histoire de la Nouvelle-France">Nouvelle-France</a> <ul><li><a href="/wiki/Femmes_sous_le_R%C3%A9gime_fran%C3%A7ais_au_Canada" title="Femmes sous le Régime français au Canada">Femmes</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Antilles_fran%C3%A7aises" title="Antilles françaises">Antilles</a></li> <li><a href="/wiki/France_%C3%A9quinoxiale" title="France équinoxiale">France équinoxiale</a></li> <li><a href="/wiki/Inde_fran%C3%A7aise" title="Inde française">Inde française</a></li> <li><a href="/wiki/Indochine_fran%C3%A7aise" title="Indochine française">Indochine française</a></li> <li><a href="/wiki/Nouvelles-H%C3%A9brides_(condominium)" title="Nouvelles-Hébrides (condominium)">Nouvelles-Hébrides</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Histoire de la société française</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27%C3%A9ducation_en_France" title="Histoire de l&#39;éducation en France">Éducation</a> <ul><li><a href="/wiki/%C3%89ducation_des_filles_en_France" title="Éducation des filles en France">Éducation des filles</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27enseignement_agricole_en_France" title="Histoire de l&#39;enseignement agricole en France">Enseignement agricole</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27enseignement_maritime_en_France" title="Histoire de l&#39;enseignement maritime en France">Enseignement maritime</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_femmes_dans_l%27enseignement_public_fran%C3%A7ais" title="Histoire des femmes dans l&#39;enseignement public français">Femmes dans l'enseignement public</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Femmes_en_France" title="Femmes en France">Femmes</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27immigration_en_France" title="Histoire de l&#39;immigration en France">Immigration</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_LGBT_en_France" title="Histoire LGBT en France">LGBT</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_luttes_antiracistes_en_France" title="Histoire des luttes antiracistes en France">Luttes antiracistes</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_maires_de_France" title="Histoire des maires de France">Maires</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_presse_%C3%A9crite_en_France" title="Histoire de la presse écrite en France">Presse écrite</a> <ul><li><a href="/wiki/Presse_sous_la_R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Presse sous la Révolution française">Révolution</a></li> <li><a href="/wiki/Libert%C3%A9_de_la_presse_sous_la_Restauration" title="Liberté de la presse sous la Restauration">Restauration</a></li> <li><a href="/wiki/Presse_sous_le_Second_Empire" title="Presse sous le Second Empire">Second Empire</a></li> <li><a href="/wiki/Presse_fran%C3%A7aise_durant_la_guerre_franco-allemande_de_1870" title="Presse française durant la guerre franco-allemande de 1870">Guerre franco-allemande de 1870</a></li> <li><a href="/wiki/Journaux_de_la_Commune_de_Paris" title="Journaux de la Commune de Paris">Commune de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/Presse_et_%C3%A9dition_dans_l%27affaire_Dreyfus" title="Presse et édition dans l&#39;affaire Dreyfus">Affaire Dreyfus</a></li> <li><a href="/wiki/Censure_sous_le_r%C3%A9gime_de_Vichy" title="Censure sous le régime de Vichy">Régime de Vichy</a></li> <li><a href="/wiki/Journaux_clandestins_de_la_R%C3%A9sistance_en_France" title="Journaux clandestins de la Résistance en France">Résistance</a></li> <li><i><a href="/wiki/Histoire_du_Canard_encha%C3%AEn%C3%A9" title="Histoire du Canard enchaîné">Canard enchaîné</a></i></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_prostitution_en_France" title="Histoire de la prostitution en France">Prostitution</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_t%C3%A9l%C3%A9phone_en_France" title="Histoire du téléphone en France">Téléphone</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Histoire_des_transports_en_France" title="Histoire des transports en France">Histoire des transports</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_d%27Air_France" title="Histoire d&#39;Air France">Air France</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_chemins_de_fer_fran%C3%A7ais" title="Histoire des chemins de fer français">Chemins de fer</a> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_la_SNCF" title="Histoire de la SNCF">SNCF</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_grande_vitesse_ferroviaire_en_France" title="Histoire de la grande vitesse ferroviaire en France">TGV</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_m%C3%A9tro_de_Paris" title="Histoire du métro de Paris">Métro de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_m%C3%A9tro_de_Lyon" title="Histoire du métro de Lyon">Métro de Lyon</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_v%C3%A9lo_dans_la_soci%C3%A9t%C3%A9_fran%C3%A7aise" title="Histoire du vélo dans la société française">Vélo</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Divers</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Formation_territoriale_de_la_France" title="Formation territoriale de la France">Formation territoriale</a></li> <li><a href="/wiki/Politique_%C3%A9trang%C3%A8re_de_la_France" title="Politique étrangère de la France">Histoire diplomatique</a> <ul><li><a href="/wiki/Politique_ext%C3%A9rieure_fran%C3%A7aise_de_1814_%C3%A0_1914" title="Politique extérieure française de 1814 à 1914">De 1814 à 1914</a></li> <li><a href="/wiki/Politique_ext%C3%A9rieure_de_la_France_sous_la_Restauration" title="Politique extérieure de la France sous la Restauration">Restauration</a></li> <li><a href="/wiki/Politique_ext%C3%A9rieure_de_la_France_sous_la_monarchie_de_Juillet" title="Politique extérieure de la France sous la monarchie de Juillet">Monarchie de Juillet</a></li> <li><a href="/wiki/Politique_%C3%A9trang%C3%A8re_de_la_France_depuis_1945" title="Politique étrangère de la France depuis 1945">Depuis 1945</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_l%27%C3%89tat_en_France" title="Histoire de l&#39;État en France">Histoire de l'État</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_du_Parti_communiste_fran%C3%A7ais" title="Histoire du Parti communiste français">Histoire du Parti communiste français</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_philat%C3%A9lique_et_postale_de_la_France" title="Histoire philatélique et postale de la France">Histoire philatélique et postale</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_statistique_fran%C3%A7aise" title="Histoire de la statistique française">Histoire de la statistique</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Chronologie_de_la_France" title="Chronologie de la France">Chronologie</a></li> <li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Liste_en_rapport_avec_l%27histoire_de_France" title="Catégorie:Liste en rapport avec l&#39;histoire de France">Liste d’articles en rapport</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table> <table class="navbox collapsible noprint autocollapse" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Mouvement_social_en_France" title="Modèle:Palette Mouvement social en France"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Mouvement_social_en_France&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Chronologie_des_mouvements_sociaux_en_France" title="Chronologie des mouvements sociaux en France">Mouvements sociaux en France</a></div></th> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="2"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Chronologie_des_mouvements_sociaux_en_France" title="Chronologie des mouvements sociaux en France">Chronologie des mouvements sociaux en France</a></li> <li><a href="/wiki/Droit_de_gr%C3%A8ve_en_France" title="Droit de grève en France">Droit de grève en France</a></li> <li><a href="/wiki/Zone_%C3%A0_d%C3%A9fendre" title="Zone à défendre">Zone à défendre</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89meutes_dans_les_banlieues_fran%C3%A7aises_depuis_les_ann%C3%A9es_1970" title="Émeutes dans les banlieues françaises depuis les années 1970">Émeutes dans les banlieues françaises depuis les années 1970</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Mouvements sociaux nationaux</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Révolution française</a></li> <li><a href="/wiki/Trois_Glorieuses" title="Trois Glorieuses">Trois Glorieuses</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise_de_1848" title="Révolution française de 1848">Révolution de 1848</a> <ul><li><a href="/wiki/Journ%C3%A9es_de_Juin" title="Journées de Juin">Journées de Juin</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Communes_insurrectionnelles_en_France_en_1870-1871" title="Communes insurrectionnelles en France en 1870-1871">Communes insurrectionnelles en France en 1870-1871</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_en_1920" title="Grèves en 1920">Grèves générales de 1920</a></li> <li><a href="/wiki/Front_populaire_(France)#Le_mouvement_de_grève_de_mai-juin_1936" title="Front populaire (France)">Grève générale de mai-juin 1936</a></li> <li><a href="/wiki/Manifestations_de_m%C3%A9nag%C3%A8res" title="Manifestations de ménagères">Manifestations de ménagères</a> (1940-1942)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_1947_en_France" title="Grèves de 1947 en France">Grèves générales de l'automne 1947</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_de_1967_contre_les_ordonnances_sur_la_s%C3%A9curit%C3%A9_sociale" title="Mouvement de 1967 contre les ordonnances sur la sécurité sociale">Mouvement social contre les ordonnances sur la sécurité sociale</a> (1967)</li> <li><a href="/wiki/Mai_68" title="Mai 68">Mai 68</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_contre_la_r%C3%A9forme_Savary_des_universit%C3%A9s_de_1983" title="Mouvement contre la réforme Savary des universités de 1983">Mouvement contre la réforme Savary</a> (1983)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_1995_en_France" title="Grèves de 1995 en France">Grèves générales de 1995</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_lyc%C3%A9en_contre_la_loi_Fillon" title="Mouvement lycéen contre la loi Fillon">Mouvement lycéen contre la loi Fillon</a> (2004-2005)</li> <li><a href="/wiki/%C3%89meutes_de_2005_dans_les_banlieues_fran%C3%A7aises" title="Émeutes de 2005 dans les banlieues françaises">Émeutes de 2005 dans les banlieues</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_contre_le_contrat_premi%C3%A8re_embauche_de_2006" title="Mouvement contre le contrat première embauche de 2006">Contrat première embauche de 2006</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_social_contre_la_r%C3%A9forme_des_retraites_en_France_de_2010" title="Mouvement social contre la réforme des retraites en France de 2010">Réforme des retraites de 2010</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_social_contre_la_loi_Travail_en_France_de_2016" title="Mouvement social contre la loi Travail en France de 2016">Loi Travail de 2016</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_social_contre_le_projet_de_r%C3%A9forme_des_retraites_en_France_de_2019-2020" title="Mouvement social contre le projet de réforme des retraites en France de 2019-2020">Projet de réforme des retraites de 2019-2020</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_des_Gilets_jaunes" title="Mouvement des Gilets jaunes">Mouvement des Gilets jaunes</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_social_contre_la_r%C3%A9forme_des_retraites_en_France_de_2023" title="Mouvement social contre la réforme des retraites en France de 2023">Réforme des retraites de 2023</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvements_d%27opposition_aux_m%C3%A9ga-bassines_en_France" title="Mouvements d&#39;opposition aux méga-bassines en France">Opposition aux «&#160;méga-bassines&#160;»</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89meutes_cons%C3%A9cutives_%C3%A0_la_mort_de_Nahel_Merzouk" title="Émeutes consécutives à la mort de Nahel Merzouk">Émeutes consécutives à la mort de Nahel Merzouk</a></li> <li><a href="/wiki/Manifestations_de_2024_contre_l%27extr%C3%AAme_droite_en_France" title="Manifestations de 2024 contre l&#39;extrême droite en France">Manifestations de 2024 contre l'extrême droite en France</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Grèves et révoltes locales</th> <td class="navbox-list" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;">Avant 1789</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_normande_de_996" title="Révolte normande de 996">Révolte normande de 996</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_de_1229_%C3%A0_l%27universit%C3%A9_de_Paris" title="Grève de 1229 à l&#39;université de Paris">Grève de 1229 à l'université de Paris</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_des_Tuchins" title="Révolte des Tuchins">Révolte des Tuchins</a> (1363-1364)</li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_des_Maillotins" title="Révolte des Maillotins">Révolte des Maillotins</a> (1382)</li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_de_la_Harelle" title="Révolte de la Harelle">Révolte de la Harelle</a> (1382)</li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_des_Lustucru" title="Révolte des Lustucru">Révolte des Lustucru</a> (1662)</li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_du_Papier_timbr%C3%A9" title="Révolte du Papier timbré">Révolte du Papier timbré</a> (1675)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Guerre_des_Demoiselles" title="Guerre des Demoiselles">Guerre des Demoiselles</a> (1829-1832)</li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_des_canuts" title="Révolte des canuts">Révolte des canuts</a> (1831)</li> <li><a href="/wiki/%C3%89meute_des_quatre_sous" title="Émeute des quatre sous">Émeute des quatre sous</a> (1833)</li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volt%C3%A9s_d%27Ajain" title="Révoltés d&#39;Ajain">Révoltés d'Ajain</a> (1848)</li> <li><a href="/wiki/Grande_gr%C3%A8ve_des_mineurs_d%27Anzin" title="Grande grève des mineurs d&#39;Anzin">Grande grève des mineurs d'Anzin</a> (1884)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_Carmaux_de_1892-1895" title="Grèves de Carmaux de 1892-1895">Grèves de Carmaux de 1892-1895</a></li> <li><a href="/wiki/Fusillade_de_Fourmies" title="Fusillade de Fourmies">Fusillade de Fourmies</a> (1891)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</th> <td class="navbox-list" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_Limoges_de_1905" title="Grèves de Limoges de 1905">Grèves de Limoges</a> (1905)</li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_des_vignerons_de_1907" title="Révolte des vignerons de 1907">Révolte des vignerons du Languedoc</a> (1907)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_de_Draveil-Villeneuve-Saint-Georges" title="Grève de Draveil-Villeneuve-Saint-Georges">Grève de Draveil-Villeneuve-Saint-Georges</a> (1908)</li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_des_vignerons_de_la_Champagne_en_1911" title="Révolte des vignerons de la Champagne en 1911">Révolte des vignerons de la Champagne</a> (1911)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_juin_1919" title="Grèves de juin 1919">Grèves de la métallurgie parisienne</a> (1919)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_des_sardini%C3%A8res" title="Grève des sardinières">Grève des sardinières</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89meutes_d%27ao%C3%BBt_1935" title="Émeutes d&#39;août 1935">Émeutes d'août 1935</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_patriotique_des_cent_mille_mineurs_du_Nord-Pas-de-Calais_en_mai-juin_1941" title="Grève patriotique des cent mille mineurs du Nord-Pas-de-Calais en mai-juin 1941">Grève des mineurs du Nord-Pas-de-Calais de mai-juin 1941</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_g%C3%A9n%C3%A9rales_s%C3%A9n%C3%A9galaises_de_1945-1946_et_de_1947-1948" title="Grèves générales sénégalaises de 1945-1946 et de 1947-1948">Grèves générales sénégalaises de 1945-1946 et de 1947-1948</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_de_Saint-Nazaire_de_1967" title="Grève de Saint-Nazaire de 1967">Grève de Saint-Nazaire de 1967</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89meutes_de_mai_1967_en_Guadeloupe" title="Émeutes de mai 1967 en Guadeloupe">Émeutes de mai 1967 en Guadeloupe</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_des_ouvriers_de_Pe%C3%B1arroya_en_1971_et_1972" title="Grèves des ouvriers de Peñarroya en 1971 et 1972">Grèves des ouvriers de Peñarroya</a> (1971-1972)</li> <li><a href="/wiki/Lutte_du_Larzac" title="Lutte du Larzac">Lutte du Larzac</a> (1971-1981)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_du_Joint_fran%C3%A7ais" title="Grève du Joint français">Grève du Joint français</a> (1972)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_du_lait_(Bretagne,_1972)" title="Grève du lait (Bretagne, 1972)">Grève du lait</a> (1972)</li> <li><a href="/wiki/Affaire_Lip" title="Affaire Lip">Grève autogestionnaire à l'usine de montres Lip</a> (1973)</li> <li><a href="/wiki/%C3%89v%C3%A9nements_politiques_de_1984_%C3%A0_1988_en_Nouvelle-Cal%C3%A9donie" title="Événements politiques de 1984 à 1988 en Nouvelle-Calédonie">Événements en Nouvelle-Calédonie</a> (1984-1988)</li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;"><abbr class="abbr" title="21ᵉ siècle"><span class="romain">XXI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=";"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_g%C3%A9n%C3%A9rale_en_Guyane_et_aux_Antilles_fran%C3%A7aises_en_2008-2009" title="Grève générale en Guyane et aux Antilles françaises en 2008-2009">Grève générale en Guyane et aux Antilles françaises en 2008-2009</a></li> <li><a href="/wiki/ZAD_de_Notre-Dame-des-Landes" title="ZAD de Notre-Dame-des-Landes">ZAD de Notre-Dame-des-Landes</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_des_manucures_chinoises" title="Grève des manucures chinoises">Grève des manucures chinoises</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_des_coiffeuses_du_57" title="Grève des coiffeuses du 57">Grève des coiffeuses du 57</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_social_de_2017_en_Guyane" title="Mouvement social de 2017 en Guyane">Mouvement social de 2017 en Guyane</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_social_de_2018_%C3%A0_Mayotte" title="Mouvement social de 2018 à Mayotte">Mouvement social de 2018 à Mayotte</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_des_femmes_de_chambre_de_l%27h%C3%B4tel_Ibis_Batignolles" title="Grève des femmes de chambre de l&#39;hôtel Ibis Batignolles">Grève des femmes de chambre de l'hôtel Ibis Batignolles</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9volte_de_2021-2022_dans_les_Antilles_fran%C3%A7aises" title="Révolte de 2021-2022 dans les Antilles françaises">Révolte de 2021-2022 dans les Antilles françaises</a></li> <li><a href="/wiki/Troubles_de_2022_en_Corse" title="Troubles de 2022 en Corse">Troubles de 2022 en Corse</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89meutes_de_2024_en_Nouvelle-Cal%C3%A9donie" title="Émeutes de 2024 en Nouvelle-Calédonie">Émeutes de 2024 en Nouvelle-Calédonie</a></li> <li><a href="/wiki/Manifestations_contre_la_vie_ch%C3%A8re_en_2024" title="Manifestations contre la vie chère en 2024">Manifestations contre la vie chère en Martinique en 2024</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Grèves et révoltes sectorielles</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_des_PTT_en_France#Les_grèves_de_l&#39;année_1909" title="Grèves des PTT en France">Grèves des PTT</a> (1909)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_des_mineurs_de_1948" title="Grève des mineurs de 1948">Grève des mineurs de 1948</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_1949-1950_contre_la_guerre_d%27Indochine" title="Grèves de 1949-1950 contre la guerre d&#39;Indochine">Grèves de 1949-1950 contre la guerre d'Indochine</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_1953_en_France" title="Grèves de 1953 en France">Grèves dans le secteur public</a> (1953)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_%C3%A0_la_Radiodiffusion-t%C3%A9l%C3%A9vision_fran%C3%A7aise_d%27octobre_1962" title="Grève à la Radiodiffusion-télévision française d&#39;octobre 1962">Grève à la RTF de 1962</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_des_mineurs_fran%C3%A7ais_de_1963" title="Grève des mineurs français de 1963">Grève des mineurs de 1963</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_l%27industrie_automobile_fran%C3%A7aise_de_1969-1973" title="Grèves de l&#39;industrie automobile française de 1969-1973">Grèves de l'industrie automobile de 1969-1973</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_des_PTT_en_France#Automne_1974,_la_grande_grève" title="Grèves des PTT en France">Grèves des PTT</a> (1974)</li> <li><a href="/wiki/Mouvement_de_gr%C3%A8ve_des_nettoyeurs_du_m%C3%A9tro_parisien" title="Mouvement de grève des nettoyeurs du métro parisien">Grève des nettoyeurs du métro parisien</a> (1980)</li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_de_l%27industrie_automobile_fran%C3%A7aise_de_1982_%C3%A0_1984" title="Grèves de l&#39;industrie automobile française de 1982 à 1984">Grèves de l'industrie automobile de 1982 à 1984</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_des_cheminots_de_1986_et_1987" title="Grève des cheminots de 1986 et 1987">Grève des cheminots de 1986 et 1987</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ve_des_infirmi%C3%A8res_fran%C3%A7aises_de_l%27automne_1988" title="Grève des infirmières françaises de l&#39;automne 1988">Grève des infirmières de l'automne 1988</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_de_gr%C3%A8ve_des_p%C3%AAcheurs_de_2008" title="Mouvement de grève des pêcheurs de 2008">Grève des pêcheurs de 2008</a></li> <li><a href="/wiki/Gr%C3%A8ves_dans_le_carburant_en_France_en_2022" title="Grèves dans le carburant en France en 2022">Grèves dans le carburant en 2022</a></li> <li><a href="/wiki/Mouvement_des_agriculteurs_de_2024_en_France" title="Mouvement des agriculteurs de 2024 en France">Mouvement des agriculteurs de 2024</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Syndicats</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_g%C3%A9n%C3%A9rale_du_travail" title="Confédération générale du travail">CGT</a></li> <li><a href="/wiki/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_fran%C3%A7aise_d%C3%A9mocratique_du_travail" title="Confédération française démocratique du travail">CFDT</a></li> <li><a href="/wiki/Force_ouvri%C3%A8re" title="Force ouvrière">FO</a></li> <li><a href="/wiki/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_fran%C3%A7aise_des_travailleurs_chr%C3%A9tiens" title="Confédération française des travailleurs chrétiens">CFTC</a></li> <li><a href="/wiki/Union_syndicale_Solidaires" title="Union syndicale Solidaires">Solidaires/Sud</a></li> <li><a href="/wiki/Union_nationale_des_syndicats_autonomes" title="Union nationale des syndicats autonomes">UNSA</a></li> <li><a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ration_syndicale_unitaire" title="Fédération syndicale unitaire">FSU</a></li> <li><a href="/wiki/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_nationale_du_travail_(France)" title="Confédération nationale du travail (France)">CNT</a></li> <li><a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ration_nationale_des_syndicats_d%27exploitants_agricoles" title="Fédération nationale des syndicats d&#39;exploitants agricoles">FNSEA</a></li> <li><a href="/wiki/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_paysanne" title="Confédération paysanne">Confédération paysanne</a></li> <li><a href="/wiki/Coordination_rurale" title="Coordination rurale">Coordination rurale</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Associations et collectifs</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Droit_au_logement_(association)" title="Droit au logement (association)">Droit au logement</a></li> <li><a href="/wiki/Gilets_noirs" title="Gilets noirs">Gilets noirs</a></li> <li><a href="/wiki/Les_Soul%C3%A8vements_de_la_Terre" title="Les Soulèvements de la Terre">Les Soulèvements de la Terre</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Portail de la Révolution française"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/R%C3%A9v-fran0.jpg/31px-R%C3%A9v-fran0.jpg" decoding="async" width="31" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/R%C3%A9v-fran0.jpg/47px-R%C3%A9v-fran0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/R%C3%A9v-fran0.jpg/62px-R%C3%A9v-fran0.jpg 2x" data-file-width="203" data-file-height="144" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Portail:Révolution française">Portail de la Révolution française</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Royaume_de_France" title="Portail du royaume de France"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg/33px-Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg.png" decoding="async" width="33" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg/50px-Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg/66px-Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Royaume_de_France" title="Portail:Royaume de France">Portail du royaume de France</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Politique_fran%C3%A7aise" title="Portail de la politique française"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg/29px-H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg" decoding="async" width="29" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg/44px-H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg/58px-H%C3%A9micycle_2_Palais_Bourbon_scropped_and_smaller.jpg 2x" data-file-width="992" data-file-height="753" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Politique_fran%C3%A7aise" title="Portail:Politique française">Portail de la politique française</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:XVIIIe_si%C3%A8cle" title="Portail du XVIIIe&#160;siècle"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/D%27apr%C3%A8s_Jean-Marc_Nattier%2C_Portrait_de_Pierre-Augustin_Caron_de_Beaumarchais_%28Biblioth%C3%A8que-mus%C3%A9e_de_la_Com%C3%A9die-Fran%C3%A7aise%29_-001.jpg/18px-D%27apr%C3%A8s_Jean-Marc_Nattier%2C_Portrait_de_Pierre-Augustin_Caron_de_Beaumarchais_%28Biblioth%C3%A8que-mus%C3%A9e_de_la_Com%C3%A9die-Fran%C3%A7aise%29_-001.jpg" decoding="async" width="18" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/D%27apr%C3%A8s_Jean-Marc_Nattier%2C_Portrait_de_Pierre-Augustin_Caron_de_Beaumarchais_%28Biblioth%C3%A8que-mus%C3%A9e_de_la_Com%C3%A9die-Fran%C3%A7aise%29_-001.jpg/28px-D%27apr%C3%A8s_Jean-Marc_Nattier%2C_Portrait_de_Pierre-Augustin_Caron_de_Beaumarchais_%28Biblioth%C3%A8que-mus%C3%A9e_de_la_Com%C3%A9die-Fran%C3%A7aise%29_-001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/D%27apr%C3%A8s_Jean-Marc_Nattier%2C_Portrait_de_Pierre-Augustin_Caron_de_Beaumarchais_%28Biblioth%C3%A8que-mus%C3%A9e_de_la_Com%C3%A9die-Fran%C3%A7aise%29_-001.jpg/37px-D%27apr%C3%A8s_Jean-Marc_Nattier%2C_Portrait_de_Pierre-Augustin_Caron_de_Beaumarchais_%28Biblioth%C3%A8que-mus%C3%A9e_de_la_Com%C3%A9die-Fran%C3%A7aise%29_-001.jpg 2x" data-file-width="442" data-file-height="571" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:XVIIIe_si%C3%A8cle" title="Portail:XVIIIe siècle">Portail du <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐b766959bd‐r6hmk Cached time: 20250216125133 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 2.342 seconds Real time usage: 2.702 seconds Preprocessor visited node count: 35242/1000000 Post‐expand include size: 995376/2097152 bytes Template argument size: 265503/2097152 bytes Highest expansion depth: 22/100 Expensive parser function count: 3/500 Unstrip recursion depth: 1/20 Unstrip post‐expand size: 236666/5000000 bytes Lua time usage: 0.743/10.000 seconds Lua memory usage: 8348453/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 1942.311 1 -total 24.57% 477.186 2 Modèle:Références_nombreuses 24.05% 467.150 2 Modèle:Références 14.46% 280.928 116 Modèle:Ouvrage 9.55% 185.498 1 Modèle:Infobox_Événement_historique 8.60% 166.967 203 Modèle:Date 7.14% 138.714 259 Modèle:P. 6.36% 123.605 1 Modèle:Liens 6.11% 118.733 1 Modèle:Palette 5.91% 114.794 67 Modèle:Infobox_V3/Tableau_Ligne_mixte --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:6742:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250216125133 and revision id 222993206. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de «&#160;<a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Révolution_française&amp;oldid=222993206">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Révolution_française&amp;oldid=222993206</a>&#160;».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Catégorie:Révolution française">Révolution française</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:R%C3%A9bellion_du_XVIIIe_si%C3%A8cle" title="Catégorie:Rébellion du XVIIIe siècle">Rébellion du XVIIIe siècle</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:M%C3%A9moire_collective_en_France" title="Catégorie:Mémoire collective en France">Mémoire collective en France</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_le_mod%C3%A8le_op._cit." title="Catégorie:Page utilisant le modèle op. cit.">Page utilisant le modèle op. cit.</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_en_semi-protection_longue" title="Catégorie:Page en semi-protection longue">Page en semi-protection longue</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_une_Infobox" title="Catégorie:Article utilisant une Infobox">Article utilisant une Infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P486" title="Catégorie:Page utilisant P486">Page utilisant P486</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_sant%C3%A9" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la santé">Page pointant vers des bases relatives à la santé</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P5905" title="Catégorie:Page utilisant P5905">Page utilisant P5905</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_bande_dessin%C3%A9e" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la bande dessinée">Page pointant vers des bases relatives à la bande dessinée</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P902" title="Catégorie:Page utilisant P902">Page utilisant P902</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P6404" title="Catégorie:Page utilisant P6404">Page utilisant P6404</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4223" title="Catégorie:Page utilisant P4223">Page utilisant P4223</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P9281" title="Catégorie:Page utilisant P9281">Page utilisant P9281</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7305" title="Catégorie:Page utilisant P7305">Page utilisant P7305</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P6058" title="Catégorie:Page utilisant P6058">Page utilisant P6058</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3222" title="Catégorie:Page utilisant P3222">Page utilisant P3222</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3365" title="Catégorie:Page utilisant P3365">Page utilisant P3365</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Révolution française/Articles liés">Portail:Révolution française/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:France/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:France/Articles liés">Portail:France/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Europe/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Europe/Articles liés">Portail:Europe/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:XVIIIe_si%C3%A8cle/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:XVIIIe siècle/Articles liés">Portail:XVIIIe siècle/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:%C3%89poque_contemporaine/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Époque contemporaine/Articles liés">Portail:Époque contemporaine/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Royaume_de_France/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Royaume de France/Articles liés">Portail:Royaume de France/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Politique_fran%C3%A7aise/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Politique française/Articles liés">Portail:Politique française/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Politique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Politique/Articles liés">Portail:Politique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:%C3%89poque_moderne/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Époque moderne/Articles liés">Portail:Époque moderne/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_qualit%C3%A9_en_arabe_%C3%A9gyptien" title="Catégorie:Article de qualité en arabe égyptien">Article de qualité en arabe égyptien</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_frison_occidental" title="Catégorie:Bon article en frison occidental">Bon article en frison occidental</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_catalan" title="Catégorie:Bon article en catalan">Bon article en catalan</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_karatcha%C3%AF_balkar" title="Catégorie:Bon article en karatchaï balkar">Bon article en karatchaï balkar</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_alsacien" title="Catégorie:Bon article en alsacien">Bon article en alsacien</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_tatar" title="Catégorie:Bon article en tatar">Bon article en tatar</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_qualit%C3%A9_en_h%C3%A9breu" title="Catégorie:Article de qualité en hébreu">Article de qualité en hébreu</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_basque" title="Catégorie:Bon article en basque">Bon article en basque</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_portugais" title="Catégorie:Bon article en portugais">Bon article en portugais</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 14 février 2025 à 00:30.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a>&#160;: les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a>&#160;; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise" title="Spécial:Citer/Révolution française">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Révolution française</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>161 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-b766959bd-jxplv","wgBackendResponseTime":141,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.342","walltime":"2.702","ppvisitednodes":{"value":35242,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":995376,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":265503,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":22,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":236666,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1942.311 1 -total"," 24.57% 477.186 2 Modèle:Références_nombreuses"," 24.05% 467.150 2 Modèle:Références"," 14.46% 280.928 116 Modèle:Ouvrage"," 9.55% 185.498 1 Modèle:Infobox_Événement_historique"," 8.60% 166.967 203 Modèle:Date"," 7.14% 138.714 259 Modèle:P."," 6.36% 123.605 1 Modèle:Liens"," 6.11% 118.733 1 Modèle:Palette"," 5.91% 114.794 67 Modèle:Infobox_V3/Tableau_Ligne_mixte"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.743","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":8348453,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-b766959bd-r6hmk","timestamp":"20250216125133","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"R\u00e9volution fran\u00e7aise","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q6534","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q6534","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-12-21T15:31:43Z","dateModified":"2025-02-13T23:30:28Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/4e\/Prise_de_la_Bastille.jpg","headline":"p\u00e9riode de l'histoire de France et de ses colonies, du 5 mai 1789 au 9 novembre 1799"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10