CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="tr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Tevrat - Vikipedi</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )trwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","Ocak","Şubat","Mart","Nisan","Mayıs","Haziran","Temmuz","Ağustos","Eylül","Ekim","Kasım","Aralık"],"wgRequestId":"b2735573-cd81-45a0-aded-def9b0743e18","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Tevrat","wgTitle":"Tevrat","wgCurRevisionId":34798607,"wgRevisionId":34798607,"wgArticleId":5547,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Kaynak gösterme hatası bulunan maddeler","KB1 hataları: yazar veya editörü eksik","Webarşiv şablonu wayback bağlantıları","Webarşiv şablonu hataları","GND tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","NLI tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","TDVİA tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","VIAF tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","İbranice deyişler","Tevrat"],"wgPageViewLanguage":"tr","wgPageContentLanguage":"tr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Tevrat", "wgRelevantArticleId":5547,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":2}}},"wgStableRevisionId":34798607,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"tr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"tr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q34990","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.14"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp", "ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.extra-toolbar-buttons","ext.gadget.HizliBilgi","ext.gadget.OpenStreetMap","ext.gadget.switcher","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=tr&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=tr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=tr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg/1200px-%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1008"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg/800px-%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="672"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg/640px-%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="537"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Tevrat - Vikipedi"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//tr.m.wikipedia.org/wiki/Tevrat"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Değiştir" href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipedi (tr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//tr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Tevrat"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.tr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipedi Atom beslemesi" href="/w/index.php?title=%C3%96zel:SonDe%C4%9Fi%C5%9Fiklikler&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Tevrat rootpage-Tevrat skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">İçeriğe atla</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Ana menü" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ana menü" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ana menü</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ana menü</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">kenar çubuğuna taşı</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">gizle</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Gezinti </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Anasayfa" title="Anasayfayı ziyaret et [z]" accesskey="z"><span>Anasayfa</span></a></li><li id="n-Hakkımızda" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Hakk%C4%B1nda"><span>Hakkımızda</span></a></li><li id="n-İçindekiler" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:G%C3%B6z_at"><span>İçindekiler</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:Rastgele" title="Rastgele bir sayfaya gidin [x]" accesskey="x"><span>Rastgele madde</span></a></li><li id="n-Seçkin-içerik" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Se%C3%A7kin_i%C3%A7erik"><span>Seçkin içerik</span></a></li><li id="n-Yakınımdakiler" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:Yak%C4%B1n%C4%B1mdakiler"><span>Yakınımdakiler</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:%C3%96zelSayfalar"><span>Özel sayfalar</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Katılım" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Katılım" > <div class="vector-menu-heading"> Katılım </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-sandbox" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Deneme_tahtas%C4%B1"><span>Deneme tahtası</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:K%C3%B6y_%C3%A7e%C5%9Fmesi" title="Güncel olaylarla ilgili son bilgiler"><span>Köy çeşmesi</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:SonDe%C4%9Fi%C5%9Fiklikler" title="Vikide yapılmış son değişikliklerin listesi [r]" accesskey="r"><span>Son değişiklikler</span></a></li><li id="n-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Y%C3%BCkle"><span>Dosya yükle</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Topluluk_portali" title="Proje hakkında, neler yapabilirsiniz, ne nerededir"><span>Topluluk portali</span></a></li><li id="n-shop-text" class="mw-list-item"><a href="//shop.wikimedia.org"><span>Wikimedia dükkânı</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Yard%C4%B1m:%C4%B0%C3%A7indekiler" title="Yardım almak için"><span>Yardım</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Anasayfa" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Vikipedi" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-tr.svg" style="width: 6.6875em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="Özgür Ansiklopedi" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-tr.svg" width="104" height="13" style="width: 6.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%C3%96zel:Ara" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Vikipedi içinde ara [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Ara</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Vikipedi üzerinde ara" aria-label="Vikipedi üzerinde ara" autocapitalize="sentences" title="Vikipedi içinde ara [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Özel:Ara"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Ara</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Kişisel araçlar"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Görünüm"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Sayfanın yazı tipi boyutunun, genişliğinin ve renginin görünümünü değiştirin" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Görünüm" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Görünüm</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=tr.wikipedia.org&uselang=tr" class=""><span>Bağış yapın</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C3%96zel:HesapOlu%C5%9Ftur&returnto=Tevrat" title="Bir hesap oluşturup oturum açmanız tavsiye edilmektedir ancak bu zorunlu değildir" class=""><span>Hesap oluştur</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C3%96zel:Kullan%C4%B1c%C4%B1OturumuA%C3%A7ma&returnto=Tevrat" title="Oturum açmanız tavsiye edilmektedir; ancak bu zorunlu değildir [o]" accesskey="o" class=""><span>Oturum aç</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Daha fazla seçenek" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Kişisel araçlar" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Kişisel araçlar</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Kullanıcı menüsü" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=tr.wikipedia.org&uselang=tr"><span>Bağış yapın</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:HesapOlu%C5%9Ftur&returnto=Tevrat" title="Bir hesap oluşturup oturum açmanız tavsiye edilmektedir ancak bu zorunlu değildir"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Hesap oluştur</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:Kullan%C4%B1c%C4%B1OturumuA%C3%A7ma&returnto=Tevrat" title="Oturum açmanız tavsiye edilmektedir; ancak bu zorunlu değildir [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Oturum aç</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Çıkış yapmış editörler için sayfalar <a href="/wiki/Yard%C4%B1m:Giri%C5%9F" aria-label="Değişiklik yapma hakkında daha fazla bilgi edinin"><span>daha fazla bilgi</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:Katk%C4%B1lar%C4%B1m" title="Bu IP adresinden yapılmış değişiklikler listesi [y]" accesskey="y"><span>Katkılar</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:MesajSayfam" title="Bu IP adresindeki düzenlemeler hakkında tartışma [n]" accesskey="n"><span>Mesaj</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Ekapat\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"tr\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv class=\"plainlinks notheme\" style=\"border: 1px solid #ddd; margin: 0 0 3px; background: white;\"\u003E\n\u003Cdiv class=\"nomobile\" style=\"float:left; margin:5px;\"\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Wiki_Loves_Folklore_2025_in_Turkey\" title=\"c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025 in Turkey\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/81px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"81\" height=\"95\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/123px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/163px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"355\" data-file-height=\"414\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E\u003C/div\u003E\n\u003Cdiv style=\"color: gray; max-width:1280px; margin: 12px auto; font-family: Tahoma, \u0026#39;DejaVu Sans Condensed\u0026#39;, sans-serif; text-align: center; font-size: 16pt; position: relative;\"\u003EÖdüllü Viki Folkloru Seviyor 2025 Yarışması başladı! \u003Cbr /\u003E Katılmak için \u003Ca href=\"https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Wiki_Loves_Folklore_2025_in_Turkey\" class=\"extiw\" title=\"c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025 in Turkey\"\u003EViki Folkloru Seviyor 2025 Türkiye\u003C/a\u003E sayfasını ziyaret edin.\u003C/div\u003E\n\u003Cdiv style=\"clear: both;\"\u003E\u003C/div\u003E\n\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="İçindekiler" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">İçindekiler</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">kenar çubuğuna taşı</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">gizle</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Giriş</div> </a> </li> <li id="toc-Anlam_ve_isimler" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Anlam_ve_isimler"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Anlam ve isimler</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Anlam_ve_isimler-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Anlam ve isimler alt bölümünü aç/kapa</span> </button> <ul id="toc-Anlam_ve_isimler-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Alternatif_isimler" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alternatif_isimler"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Alternatif isimler</span> </div> </a> <ul id="toc-Alternatif_isimler-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-İçindekiler" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#İçindekiler"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>İçindekiler</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-İçindekiler-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>İçindekiler alt bölümünü aç/kapa</span> </button> <ul id="toc-İçindekiler-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bereşit/Yaratılış" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bereşit/Yaratılış"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Bereşit/Yaratılış</span> </div> </a> <ul id="toc-Bereşit/Yaratılış-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Şemot/Çıkış" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Şemot/Çıkış"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Şemot/Çıkış</span> </div> </a> <ul id="toc-Şemot/Çıkış-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vayikra/Levililer" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Vayikra/Levililer"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Vayikra/Levililer</span> </div> </a> <ul id="toc-Vayikra/Levililer-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bamidbar/Sayılar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bamidbar/Sayılar"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Bamidbar/Sayılar</span> </div> </a> <ul id="toc-Bamidbar/Sayılar-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Devarim/Tesniye" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Devarim/Tesniye"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Devarim/Tesniye</span> </div> </a> <ul id="toc-Devarim/Tesniye-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kaynak_ve_bileşim" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Kaynak_ve_bileşim"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Kaynak ve bileşim</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Kaynak_ve_bileşim-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Kaynak ve bileşim alt bölümünü aç/kapa</span> </button> <ul id="toc-Kaynak_ve_bileşim-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Derleme_tarihi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Derleme_tarihi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Derleme tarihi</span> </div> </a> <ul id="toc-Derleme_tarihi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Tevrat_ve_Yahudilik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tevrat_ve_Yahudilik"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Tevrat ve Yahudilik</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Tevrat_ve_Yahudilik-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Tevrat ve Yahudilik alt bölümünü aç/kapa</span> </button> <ul id="toc-Tevrat_ve_Yahudilik-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ritüel_kullanım" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ritüel_kullanım"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Ritüel kullanım</span> </div> </a> <ul id="toc-Ritüel_kullanım-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hukuk" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hukuk"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Hukuk</span> </div> </a> <ul id="toc-Hukuk-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Sözlü_Tevrat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Sözlü_Tevrat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Sözlü Tevrat</span> </div> </a> <ul id="toc-Sözlü_Tevrat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Harflerin_ilahi_önemi,_Yahudi_mistisizmi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Harflerin_ilahi_önemi,_Yahudi_mistisizmi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Harflerin ilahi önemi, Yahudi mistisizmi</span> </div> </a> <ul id="toc-Harflerin_ilahi_önemi,_Yahudi_mistisizmi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Diğer_dinlerde" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Diğer_dinlerde"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Diğer dinlerde</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Diğer_dinlerde-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Diğer dinlerde alt bölümünü aç/kapa</span> </button> <ul id="toc-Diğer_dinlerde-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Samiriyelilik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Samiriyelilik"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Samiriyelilik</span> </div> </a> <ul id="toc-Samiriyelilik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hristiyanlık" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hristiyanlık"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Hristiyanlık</span> </div> </a> <ul id="toc-Hristiyanlık-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-İslâm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#İslâm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.3</span> <span>İslâm</span> </div> </a> <ul id="toc-İslâm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ayrıca_bakınız" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ayrıca_bakınız"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Ayrıca bakınız</span> </div> </a> <ul id="toc-Ayrıca_bakınız-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kaynakça" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Kaynakça"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Kaynakça</span> </div> </a> <ul id="toc-Kaynakça-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="İçindekiler" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="İçindekiler" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="İçindekiler tablosunu değiştir" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">İçindekiler tablosunu değiştir</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Tevrat</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Başka bir dildeki sayfaya gidin. 126 dilde mevcut" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-126" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">126 dil</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Afrikaanca" lang="af" hreflang="af" data-title="Tora" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaanca" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - İsviçre Almancası" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Tora" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="İsviçre Almancası" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A6%E1%88%AA%E1%89%B5" title="ኦሪት - Amharca" lang="am" hreflang="am" data-title="ኦሪት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="Amharca" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Aragonca" lang="an" hreflang="an" data-title="Torah" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="Aragonca" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A4%BE" title="तोरा - Angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="तोरा" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="Angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A9" title="التوراة - Arapça" lang="ar" hreflang="ar" data-title="التوراة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arapça" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%90%DC%98%DC%AA%DC%9D%DC%AC%DC%90" title="ܐܘܪܝܬܐ - Aramice" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܐܘܪܝܬܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramice" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%87" title="التوراه - Mısır Arapçası" lang="arz" hreflang="arz" data-title="التوراه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Mısır Arapçası" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%93%E0%A7%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A4" title="তাওৰাত - Assamca" lang="as" hreflang="as" data-title="তাওৰাত" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="Assamca" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Tor%C3%A1" title="Torá - Asturyasça" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Torá" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturyasça" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6vrat" title="Tövrat - Azerbaycan dili" lang="az" hreflang="az" data-title="Tövrat" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbaycan dili" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات - South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="تورات" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Bavyera dili" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Tora" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavyera dili" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Тора - Belarusça" lang="be" hreflang="be" data-title="Тора" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarusça" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Тора - Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Тора" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Torat" title="Torat - Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Torat" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Тора - Bulgarca" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Тора" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgarca" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A4%E0%A7%8B%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B9" title="তোরাহ - Bengalce" lang="bn" hreflang="bn" data-title="তোরাহ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengalce" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Bretonca" lang="br" hreflang="br" data-title="Torah" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretonca" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Boşnakça" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Tora" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Boşnakça" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Tor%C3%A0_(llei_jueva)" title="Torà (llei jueva) - Katalanca" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Torà (llei jueva)" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Katalanca" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%82" title="Товрат - Çeçence" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Товрат" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="Çeçence" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Sebuano dili" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Tora" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="Sebuano dili" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%DB%95%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تەورات - Orta Kürtçe" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="تەورات" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Orta Kürtçe" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/T%C3%B3ra" title="Tóra - Çekçe" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Tóra" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Çekçe" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Тора - Çuvaşça" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Тора" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Çuvaşça" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Galce" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Tora" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Galce" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Danca" lang="da" hreflang="da" data-title="Tora" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Danca" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Almanca" lang="de" hreflang="de" data-title="Tora" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Almanca" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Tewrate" title="Tewrate - Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Tewrate" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%BF%CF%81%CE%AC" title="Τορά - Yunanca" lang="el" hreflang="el" data-title="Τορά" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Yunanca" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - İngilizce" lang="en" hreflang="en" data-title="Torah" data-language-autonym="English" data-language-local-name="İngilizce" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Le%C4%9Do_de_Moseo" title="Leĝo de Moseo - Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Leĝo de Moseo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Tor%C3%A1" title="Torá - İspanyolca" lang="es" hreflang="es" data-title="Torá" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="İspanyolca" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Toora" title="Toora - Estonca" lang="et" hreflang="et" data-title="Toora" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estonca" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Baskça" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Tora" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskça" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Tor%C3%A1" title="Torá - Ekstremadura Dili" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Torá" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Ekstremadura Dili" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات - Farsça" lang="fa" hreflang="fa" data-title="تورات" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Farsça" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Toora" title="Toora - Fince" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Toora" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fince" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Toora" title="Toora - Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Toora" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Faroe dili" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Tora" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Faroe dili" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Fransızca" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Torah" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Fransızca" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Friuli dili" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Torah" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="Friuli dili" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Batı Frizcesi" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Torah" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Batı Frizcesi" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Torah" title="An Torah - İrlandaca" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Torah" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="İrlandaca" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Tanakh" title="Tanakh - Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Tanakh" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Galiçyaca" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Tora" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galiçyaca" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%A4%E0%AB%8C%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A4" title="તૌરાત - Güceratça" lang="gu" hreflang="gu" data-title="તૌરાત" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="Güceratça" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה - İbranice" lang="he" hreflang="he" data-title="תורה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="İbranice" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A5%8C%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A4" title="तौरात - Hintçe" lang="hi" hreflang="hi" data-title="तौरात" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hintçe" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Hırvatça" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Tora" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Hırvatça" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/T%C3%B3ra" title="Tóra - Macarca" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Tóra" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Macarca" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%80%D5%A1" title="Թորա - Ermenice" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Թորա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Ermenice" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - İnterlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Torah" data-language-autonym="İnterlingua" data-language-local-name="İnterlingua" class="interlanguage-link-target"><span>İnterlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Taurat" title="Taurat - Endonezce" lang="id" hreflang="id" data-title="Taurat" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Endonezce" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - İzlandaca" lang="is" hreflang="is" data-title="Torah" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="İzlandaca" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/T%C5%8Dr%C4%81h" title="Tōrāh - İtalyanca" lang="it" hreflang="it" data-title="Tōrāh" data-language-autonym="İtaliano" data-language-local-name="İtalyanca" class="interlanguage-link-target"><span>İtaliano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%88%E3%83%BC%E3%83%A9%E3%83%BC" title="トーラー - Japonca" lang="ja" hreflang="ja" data-title="トーラー" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japonca" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Tor%C3%A8t" title="Torèt - Cava dili" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Torèt" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="Cava dili" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%90" title="თორა - Gürcüce" lang="ka" hreflang="ka" data-title="თორა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Gürcüce" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tawrat" title="Tawrat - Kabiliyece" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tawrat" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="Kabiliyece" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%99%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82" title="Тәурат - Kazakça" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Тәурат" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazakça" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%82%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%96%E1%9E%B8%E1%9E%9A%E1%9E%8F%E1%9E%BC%E1%9E%9A%E1%9F%89%E1%9E%B6" title="គម្ពីរតូរ៉ា - Khmer dili" lang="km" hreflang="km" data-title="គម្ពីរតូរ៉ា" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="Khmer dili" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%86%A0%EB%9D%BC" title="토라 - Korece" lang="ko" hreflang="ko" data-title="토라" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Korece" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات - Keşmir dili" lang="ks" hreflang="ks" data-title="تورات" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="Keşmir dili" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Tewrat" title="Tewrat - Kürtçe" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Tewrat" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Kürtçe" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Thora" title="Thora - Latince" lang="la" hreflang="la" data-title="Thora" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latince" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Tor%C3%A1" title="Torá - Ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Torá" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="Ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Lüksemburgca" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Tora" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="Lüksemburgca" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%82" title="Таврат - Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Таврат" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Tora" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Torah" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/Kabbalah" title="Kabbalah - Lao dili" lang="lo" hreflang="lo" data-title="Kabbalah" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="Lao dili" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Litvanca" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Tora" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litvanca" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Letonca" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Tora" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Letonca" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Malgaşça" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Torah" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malgaşça" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Taurat" title="Taurat - Minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Taurat" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="Minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B9" title="तोराह - Marathi dili" lang="mr" hreflang="mr" data-title="तोराह" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Marathi dili" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Taurat_(Tanakh)" title="Taurat (Tanakh) - Malayca" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Taurat (Tanakh)" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Malayca" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات - Mazenderanca" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="تورات" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="Mazenderanca" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B9" title="तोराह - Nevari" lang="new" hreflang="new" data-title="तोराह" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="Nevari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thora" title="Thora - Felemenkçe" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Thora" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="Felemenkçe" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Tor%C3%A1" title="Torá - Norveççe Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Torá" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Norveççe Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Norveççe Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Tora" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Norveççe Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Oksitan dili" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Torah" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Oksitan dili" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%A4%E0%A9%8C%E0%A8%B0%E0%A8%BE" title="ਤੌਰਾ - Pencapça" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਤੌਰਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Pencapça" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Picard Dili" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Tora" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard Dili" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Lehçe" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Tora" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Lehçe" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AA" title="توریت - Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="توریت" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات - Peştuca" lang="ps" hreflang="ps" data-title="تورات" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Peştuca" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Tor%C3%A1" title="Torá - Portekizce" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Torá" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portekizce" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Romanşça" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Tora" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="Romanşça" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Rumence" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Tora" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Rumence" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Тора - Rusça" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Тора" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Rusça" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Тора - Yakutça" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Тора" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="Yakutça" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Sicilyaca" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Torah" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Sicilyaca" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - İskoçça" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Torah" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="İskoçça" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%AA" title="توريت - Sindhi dili" lang="sd" hreflang="sd" data-title="توريت" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="Sindhi dili" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Sırp-Hırvat Dili" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Tora" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Sırp-Hırvat Dili" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Torah" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/T%C3%B3ra" title="Tóra - Slovakça" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Tóra" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slovakça" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Slovence" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Tora" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Slovence" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Toraa" title="Toraa - Şona dili" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Toraa" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="Şona dili" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Towraad" title="Towraad - Somalice" lang="so" hreflang="so" data-title="Towraad" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="Somalice" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Tora" title="Tora - Arnavutça" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Tora" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Arnavutça" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Тора - Sırpça" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Тора" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Sırpça" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Fieuw_Bouke_Mose" title="Fieuw Bouke Mose - Saterland Frizcesi" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Fieuw Bouke Mose" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frizcesi" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - İsveççe" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Torah" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="İsveççe" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Torati" title="Torati - Svahili dili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Torati" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Svahili dili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A4%E0%AF%8B%E0%AE%B0%E0%AE%BE" title="தோரா - Tamilce" lang="ta" hreflang="ta" data-title="தோரா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamilce" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%A4%E0%B1%8B%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%B9%E0%B1%8D" title="తోరాహ్ - Telugu dili" lang="te" hreflang="te" data-title="తోరాహ్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="Telugu dili" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%BE%D1%82" title="Таврот - Tacikçe" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Таврот" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="Tacikçe" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B9%8C" title="โทราห์ - Tayca" lang="th" hreflang="th" data-title="โทราห์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Tayca" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6wrat" title="Töwrat - Türkmence" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Töwrat" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="Türkmence" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Tagalogca" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Torah" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalogca" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Тора - Ukraynaca" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Тора" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Ukraynaca" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات - Urduca" lang="ur" hreflang="ur" data-title="تورات" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urduca" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Tavrot" title="Tavrot - Özbekçe" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Tavrot" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Özbekçe" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Vietnamca" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Torah" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamca" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Torah" title="Torah - Varay" lang="war" hreflang="war" data-title="Torah" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Varay" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%A6%A5%E6%8B%89" title="妥拉 - Wu Çincesi" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="妥拉" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wu Çincesi" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%90" title="თორა - Megrelce" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="თორა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Megrelce" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה - Yidiş" lang="yi" hreflang="yi" data-title="תורה" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Yidiş" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Thora" title="Thora - Zelandaca" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Thora" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zelandaca" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A6%A5%E6%8B%89" title="妥拉 - Çince" lang="zh" hreflang="zh" data-title="妥拉" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Çince" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%A6%A5%E6%8B%89" title="妥拉 - Kantonca" lang="yue" hreflang="yue" data-title="妥拉" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonca" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q34990#sitelinks-wikipedia" title="Dillerarası bağlantıları değiştir" class="wbc-editpage">Bağlantıları değiştir</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Ad alanları"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Tevrat" title="İçerik sayfasını göster [c]" accesskey="c"><span>Madde</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Tart%C4%B1%C5%9Fma:Tevrat" rel="discussion" title="İçerik ile ilgili tartışma [t]" accesskey="t"><span>Tartışma</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Dil varyantını değiştir" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Türkçe</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Görünüm"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Tevrat"><span>Oku</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit" title="Bu sayfayı değiştir [v]" accesskey="v"><span>Değiştir</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit" title="Bu sayfanın kaynak kodunu düzenleyin [e]" accesskey="e"><span>Kaynağı değiştir</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=history" title="Bu sayfanın geçmiş sürümleri [h]" accesskey="h"><span>Geçmişi gör</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Sayfa araçları"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Araçlar" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Araçlar</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Araçlar</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">kenar çubuğuna taşı</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">gizle</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Daha fazla seçenek" > <div class="vector-menu-heading"> Eylemler </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Tevrat"><span>Oku</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit" title="Bu sayfayı değiştir [v]" accesskey="v"><span>Değiştir</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit" title="Bu sayfanın kaynak kodunu düzenleyin [e]" accesskey="e"><span>Kaynağı değiştir</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=history"><span>Geçmişi gör</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Genel </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:SayfayaBa%C4%9Flant%C4%B1lar/Tevrat" title="Bu sayfaya bağlantı vermiş tüm viki sayfalarının listesi [j]" accesskey="j"><span>Sayfaya bağlantılar</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:%C4%B0lgiliDe%C4%9Fi%C5%9Fiklikler/Tevrat" rel="nofollow" title="Bu sayfadan bağlantı verilen sayfalardaki son değişiklikler [k]" accesskey="k"><span>İlgili değişiklikler</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&oldid=34798607" title="Bu sayfanın bu revizyonuna kalıcı bağlantı"><span>Kalıcı bağlantı</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=info" title="Bu sayfa hakkında daha fazla bilgi"><span>Sayfa bilgisi</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:KaynakG%C3%B6ster&page=Tevrat&id=34798607&wpFormIdentifier=titleform" title="Bu sayfadan nasıl kaynak göstereceği hakkında bilgi"><span>Bu sayfayı kaynak göster</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2FTevrat"><span>Kısaltılmış URL'yi al</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:QrCode&url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2FTevrat"><span>Karekodu indir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Yazdır/dışa aktar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:Kitap&bookcmd=book_creator&referer=Tevrat"><span>Bir kitap oluştur</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:DownloadAsPdf&page=Tevrat&action=show-download-screen"><span>PDF olarak indir</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tevrat&printable=yes" title="Bu sayfanın basılmaya uygun sürümü [p]" accesskey="p"><span>Basılmaya uygun görünüm</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Diğer projelerde </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Torah" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://tr.wikiquote.org/wiki/Tevrat" hreflang="tr"><span>Vikisöz</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q34990" title="Veri havuzundaki ilgili ögeye bağlantı [g]" accesskey="g"><span>Vikiveri ögesi</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Sayfa araçları"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Görünüm"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Görünüm</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">kenar çubuğuna taşı</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">gizle</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Vikipedi, özgür ansiklopedi</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="tr" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg/220px-%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg" decoding="async" width="220" height="185" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg/330px-%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg/440px-%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg 2x" data-file-width="4040" data-file-height="3392" /></a><figcaption>Tevrat'tan bir sayfa (<a href="/wiki/Yarat%C4%B1l%C4%B1%C5%9F_Kitab%C4%B1" title="Yaratılış Kitabı">Yaratılış Kitabı</a> kısmı).</figcaption></figure> <p><b>Tevrat</b> (<a href="/wiki/%C4%B0branice" title="İbranice">İbranice</a>: תּוֹרָה‎ Tōrā, "Talimat", "Öğretme" veya "Kanun"), <a href="/wiki/%C4%B0brani_Kutsal_Kitab%C4%B1" title="İbrani Kutsal Kitabı">İbrani Kutsal Kitabı</a>'nın ilk beş kitabının, yani <a href="/wiki/Yarat%C4%B1l%C4%B1%C5%9F_Kitab%C4%B1" title="Yaratılış Kitabı">Tekvin</a>, <a href="/wiki/%C3%87%C4%B1k%C4%B1%C5%9F_Kitab%C4%B1" title="Çıkış Kitabı">Çıkış</a>, <a href="/wiki/Levililer_Kitab%C4%B1" title="Levililer Kitabı">Levililer</a>, <a href="/wiki/Say%C4%B1lar_Kitab%C4%B1" title="Sayılar Kitabı">Sayılar</a> ve <a href="/wiki/Tesniye_Kitab%C4%B1" title="Tesniye Kitabı">Tesniye</a> kitaplarının derlemesidir.<sup id="cite_ref-:0_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Bu anlamda Tora, Pentatök veya <a href="/wiki/Musa" title="Musa">Musa</a>'nın Beş Kitabı ile aynı anlama gelir. <a href="/wiki/Yahudilik" title="Yahudilik">Yahudi</a> geleneğinde Yazılı Tevrat (İbranice: תורה שבכתב, Torah Şe'biçtav) olarak da bilinir. Eğer ayin amaçlıysa, bir Tora tomarı (<i>Sefer Torah</i>) şeklini alır. Ciltli kitap biçimindeyse, buna <i>humaş</i> denir ve genellikle haham tefsirleriyle (peruşim) basılır. </p><p>Bununla birlikte, zaman zaman, <i>Tora</i> kelimesi aynı zamanda <a href="/wiki/%C4%B0brani_Kutsal_Kitab%C4%B1" title="İbrani Kutsal Kitabı">İbrani Kutsal Kitabı</a>'nın tamamı veya Tanah'ın eş anlamlısı olarak da kullanılabilir; bu anlamda, İbrani Kutsal Kitabı'nın sadece ilk beşini değil, 24 kitabın tamamını içerir. Son olarak, Tevrat ister <a href="/wiki/%C4%B0brani_Kutsal_Kitab%C4%B1" title="İbrani Kutsal Kitabı">Kutsal Kitap</a> metinlerinden, isterse daha sonraki <a href="/w/index.php?title=Rabbinik_literat%C3%BCr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rabbinik literatür (sayfa mevcut değil)">rabbinik literatür</a> (ruhban edebiyatı) türevi olsun, Yahudi öğretisinin, kültürünün ve uygulamasının toplamı anlamına gelebilir ve genellikle <a href="/w/index.php?title=S%C3%B6zl%C3%BC_Tevrat&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sözlü Tevrat (sayfa mevcut değil)">Sözlü Tevrat</a> olarak bilinir. Yahudi manevi ve dini geleneğinin özünü temsil eden Tevrat, 70 veya potansiyel olarak sonsuz bakış ve yorumu kapsayacak şekilde, açıkça kendi kendini konumlandıran ve Tevrat'ın kesin bir tanımını imkansız hale getiren bir terim ve öğretiler dizisidir.<sup id="cite_ref-Bamidbar_Rabah_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bamidbar_Rabah-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:ReadingOfTheTorah.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/ReadingOfTheTorah.jpg/220px-ReadingOfTheTorah.jpg" decoding="async" width="220" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/ReadingOfTheTorah.jpg/330px-ReadingOfTheTorah.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/ReadingOfTheTorah.jpg/440px-ReadingOfTheTorah.jpg 2x" data-file-width="4497" data-file-height="3504" /></a><figcaption>Tevrat okuyan iki Yahudi (<a href="/wiki/Tel_Aviv" title="Tel Aviv">Tel Aviv</a>, <a href="/wiki/%C4%B0srail" title="İsrail">İsrail</a>)</figcaption></figure> <p>Tüm bu anlamlarda ortak olan Tevrat'ın, <i>Yahudi halkı olmanın</i> kökenini oluşturmasıdır: onların Tanrı tarafından var olma çağrıları, imtihanları ve belaları ve Tanrıları ile bir dizi ahlaki ve dini yaşam tarzını takip etmeyi içeren yükümlülükler ve medeni kanunları (<a href="/wiki/Halaha" title="Halaha">halaha</a>) olan <a href="/wiki/Musa_Kanunu" title="Musa Kanunu">antlaşmayı</a> içerir.<sup id="cite_ref-:0_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Tevrat Müslümanların Musa'ya verildiğine inandıkları kutsal kitap bağlamında Tanah'ın <a href="/wiki/Arap%C3%A7a" title="Arapça">Arapça</a> adıdır ve genellikle kutsal kitabın tamamına atıfta bulunur.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/w/index.php?title=Rabbinik_edebiyat&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rabbinik edebiyat (sayfa mevcut değil)">Rabbinik literatürde</a>, <i>Tora</i> kelimesi hem yazılı beş kitabı, hem de Sözlü Tevrat'ı (<a href="/wiki/%C4%B0branice" title="İbranice">İbranice</a>: <span class="lang-he" lang="he" dir="ltr">תורה שבעל פה</span>, "Konuşulan Tevrat") ifade eder. Sözlü Tora, haham geleneğine göre nesilden nesle aktarılan ve şimdi <a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">Talmud</a> ve <a href="/wiki/Midra%C5%9F" title="Midraş">Midraş</a>'ta somutlaşan yorum ve genişletmelerden oluşur.<sup id="cite_ref-Jewish_Concepts_1964,_page_630_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Jewish_Concepts_1964,_page_630-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Rabbinik anlayış, Tevrat'ta bulunan tüm öğretilerin (hem yazılı hem de sözlü) Tanrı tarafından peygamber <a href="/wiki/Musa" title="Musa">Musa</a> aracılığıyla, bazıları Sina Dağı'nda ve diğerleri <a href="/wiki/Mi%C5%9Fkan" title="Mişkan">Mişkan</a>'da verildiği ve tüm öğretilerin Musa tarafından yazıldığı ve bunun sonucu olarak bugün var olan Tevrat'ta ortaya çıktığı şeklindedir. Midraş'a göre, Tora <a href="/w/index.php?title=Genesis_yarat%C4%B1l%C4%B1%C5%9F_anlat%C4%B1s%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Genesis yaratılış anlatısı (sayfa mevcut değil)">dünyanın yaratılmasından önce yaratılmış</a> ve Yaratılış'ın planı olarak kullanılmıştır.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/w/index.php?title=Kutsal_Kitap_%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kutsal Kitap çalışmaları (sayfa mevcut değil)">Kutsal Kitap bilginlerinin</a> çoğu, yazılı kitapların daha önceki yazılı kaynak ve sözlü geleneklere dayanan MÖ 6. yy <a href="/wiki/Babil_S%C3%BCrg%C3%BCn%C3%BC" title="Babil Sürgünü">Babil esaretinin</a> bir ürünü olduğuna ve Sürgün sonrası dönemde (<abbr title="yaklaşık">y.</abbr><span style="white-space:nowrap;"> MÖ 5. yy</span>) son revizyonların yapıldığına inanırlar.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-McDermott_2002_21_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-McDermott_2002_21-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Yahvist" title="Yahvist">Yahvist</a>, <a href="/wiki/Elohist" title="Elohist">Elohist</a>, <a href="/wiki/Tesniyeci" title="Tesniyeci">Tesniyeci</a> ve <a href="/wiki/Ruhbani_kaynak" title="Ruhbani kaynak">Ruhbani kaynak</a> olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansımaları olarak değerlendirir. <a href="/wiki/Rabb%C3%A2n%C3%AE_Yahudilik" title="Rabbânî Yahudilik">Rabbânî Yahudilik</a> Musa'nın MÖ 1391-1271 aralığında yaşadığını, tarihçi <a href="/wiki/Hieronymus" title="Hieronymus">Hieronymus</a> MÖ 1592, <a href="/wiki/James_Ussher" title="James Ussher">James Ussher</a> ise MÖ 1571 aralığında yaşadığını iddia etmektedir.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>not 1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu metinler Musa'nın yaşadığına inanılan dönemden yaklaşık olarak 1000 yıl sonrasına denk geliyor ve açıklama Musa veya Kutsal Kitap ile ilgili bazı anlatıların Babil-Sümer anlatıları ile benzerliklerine de ışık tutabilir. (bakınız: <a href="/wiki/Anakronizm" title="Anakronizm">Anakronizm</a>, <a href="/wiki/Yahudili%C4%9Fin_k%C3%B6kenleri" title="Yahudiliğin kökenleri">Yahudiliğin kökenleri</a>) </p><p>Tevrat sözleri geleneksel olarak, <a href="/wiki/Taslak" title="Taslak">tomar</a> üzerine bir katip (sofer) tarafından İbrani dilinde yazılır. <a href="/w/index.php?title=Haftal%C4%B1k_Tevrat_b%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Haftalık Tevrat bölümü (sayfa mevcut değil)">Tevrat'tan bir bölüm</a>, en az üç günde bir <a href="/wiki/Minyan" title="Minyan">cemaatin</a> huzurunda alenen okunur.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tevrat'ı herkesin önünde okumak, Yahudi toplumsal yaşamının temellerinden biridir. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Anlam_ve_isimler">Anlam ve isimler</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=1" title="Değiştirilen bölüm: Anlam ve isimler" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=1" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Anlam ve isimler"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Kutsal_%C4%B0branice" title="Kutsal İbranice">İbranicede</a> kelime, "yol göstermek" veya "öğretmek" anlamına gelen <i><a href="/w/index.php?title=Hif%27il&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hif'il (sayfa mevcut değil)">ירה</a></i> kökünden türetilmiştir.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu kelime "öğretmek", "doktrin" veya "talimat "anlamına geliyor, yaygın olarak kabul edilen "yasa" ise yanlış bir izlenim vermektedir. <a href="/wiki/Septuaginta" title="Septuaginta">Septuaginta</a>'yı çeviren <a href="/w/index.php?title=%C4%B0skenderiye_Yahudileri&action=edit&redlink=1" class="new" title="İskenderiye Yahudileri (sayfa mevcut değil)">İskenderiye Yahudileri</a>, norm, standart, doktrin ve daha sonra "hukuk" anlamına gelen Yunanca <i>nomos</i> kelimesini kullandılar. Yunanca ve Latince <a href="/wiki/Kit%C3%A2b-%C4%B1_Mukaddes" title="Kitâb-ı Mukaddes">Kutsal Kitap</a> daha sonra Pentatök'ü (Musa'nın beş kitabı) Kanun olarak adlandırma geleneğini başlattı. İngilizce diğer çeviri bağlamları arasında <a href="/wiki/Gelenek" title="Gelenek">gelenek</a>, <a href="/wiki/Teori" title="Teori">teori</a>, <a href="/wiki/K%C4%B1lavuz" class="mw-disambig" title="Kılavuz">rehberlik</a><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> veya <a href="/wiki/Sistem" title="Sistem">sistem</a> yer alır.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>"Tevrat" terimi, genel anlamda, <a href="/wiki/Rabb%C3%A2n%C3%AE_Yahudilik" title="Rabbânî Yahudilik">Rabbinik Yahudiliğin</a> hem yazılı hem de sözlü yasasını içerecek şekilde kullanılır. <a href="/wiki/Mi%C5%9Fnah" title="Mişnah">Mişna</a>, <a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">Talmud</a>, Midraş ve daha fazlası dahil olmak üzere, tarih boyunca tüm yetkili <a href="/wiki/Yahudilik" title="Yahudilik">Yahudi</a> dini öğretilerini kapsamaya hizmet eder. "Yasa"<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> olarak çevrilmesi, <i>Talmud Tora</i> (תלמוד תורה, "Tevrat çalışması") terimiyle özetlenen fikri anlamaya engel olabilir.<sup id="cite_ref-Jewish_Concepts_1964,_page_630_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-Jewish_Concepts_1964,_page_630-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Kutsal Kitap'ın ilk bölümünün en eski adı "Musa'nın Tevrat'ı" gibi görünüyor. Ancak bu unvan ne Tevrat'ın kendisinde ne de <a href="/wiki/Babil_S%C3%BCrg%C3%BCn%C3%BC" title="Babil Sürgünü">Sürgün öncesi</a> <a href="/wiki/Nevi%27im" title="Nevi'im">peygamberlerin</a> edebi eserlerinde bulunur. <a href="/wiki/Ye%C5%9Fu_Kitab%C4%B1" title="Yeşu Kitabı">Yeşu</a><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ve <a href="/wiki/Krallar_Kitab%C4%B1" title="Krallar Kitabı">Krallar</a>'da<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> görünür, ancak orada akademik Kutsal Kitap eleştirisine göre tüm külliyatı ifade ettiği söylenemez. Buna karşılık, Sürgün sonrası eserlerde<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kullanımının daha kapsamlı olması olasılığı vardır. Diğer erken dönem başlıkları "Musa'nın Kitabı"<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ve "Tevrat'ın Kitabı"<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> idi; bu "Tanrı'nın Tevrat Kitabı"nın kısaltılmış hali gibi görünüyor.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alternatif_isimler">Alternatif isimler</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=2" title="Değiştirilen bölüm: Alternatif isimler" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=2" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Alternatif isimler"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Hristiyan bilginler genellikle <a href="/wiki/%C4%B0brani_Kutsal_Kitab%C4%B1" title="İbrani Kutsal Kitabı">İbrani Kutsal Kitabı</a>'nın ilk beş kitabına beş parşömen anlamında 'Pentatök' (<span class="nowrap"><span class="IPA nopopups"><a href="/wiki/Yard%C4%B1m:IPA" title="Yardım:IPA">/<span style="border-bottom:1px dotted"><span title="/ˈ/: primary stress follows">ˈ</span><span title="'p' in 'pie'">p</span><span title="/ɛ/: 'e' in 'dress'">ɛ</span><span title="'n' in 'nigh'">n</span><span title="/./: syllable break">.</span><span title="'t' in 'tie'">t</span><span title="/ə/: 'a' in 'about'">ə</span><span title="/ˌ/: secondary stress follows">ˌ</span><span title="'t' in 'tie'">t</span><span title="/juː/: 'u' in 'cute'">juː</span><span title="'k' in 'kind'">k</span></span>/</a></span></span>) olarak atıfta bulunurlar. Beş parşömen ilk kez <a href="/wiki/%C4%B0skenderiye" title="İskenderiye">İskenderiye'nin</a> <a href="/wiki/Helenistik_Yahudilik" title="Helenistik Yahudilik">Helenistik Yahudiliğinde</a> kullanılan bir terimdir.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="İçindekiler"><span id=".C4.B0.C3.A7indekiler"></span>İçindekiler</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=3" title="Değiştirilen bölüm: İçindekiler" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=3" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: İçindekiler"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Tora, Tanrı'nın <a href="/w/index.php?title=Genesis_yarat%C4%B1l%C4%B1%C5%9F_anlat%C4%B1s%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Genesis yaratılış anlatısı (sayfa mevcut değil)">dünyayı yaratması</a> ile başlar, <a href="/wiki/%C4%B0srailo%C4%9Fullar%C4%B1" title="İsrailoğulları">İsrail halkının</a> başlangıcı, Mısır'a inişleri ve Tevrat'ın <a href="/w/index.php?title=Sina_Da%C4%9F%C4%B1_(Kutsal_Kitap)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sina Dağı (Kutsal Kitap) (sayfa mevcut değil)">Sina Dağı'nda</a> verilmesiyle devam eder. <a href="/wiki/Musa" title="Musa">Musa'nın</a> ölümüyle, İsrail halkının <a href="/wiki/Vadedilmi%C5%9F_Topraklar" title="Vadedilmiş Topraklar">vaat edilen</a> <a href="/wiki/Kenan" title="Kenan">Kenan</a> topraklarına geçmeden hemen önce sona erer. Anlatıya serpiştirilmiş olarak, açıkça verilen belirli dini yükümlülükler ve medeni yasalar içeren öğretiler (<a href="/wiki/On_Emir" title="On Emir">On Emir</a> gibi) yanında anlatıya gömülü (<a href="/wiki/%C3%87%C4%B1k%C4%B1%C5%9F_Kitab%C4%B1" title="Çıkış Kitabı">Çıkış</a> 12 ve 13 <a href="/wiki/Hamursuz_Bayram%C4%B1" title="Hamursuz Bayramı">Fısıh</a> kutlama yasalarında olduğu gibi) emirler de içerir. </p><p>İbranice'de, Tora'nın beş kitabı, her <a href="/w/index.php?title=A%C3%A7%C4%B1l%C4%B1%C5%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Açılış (sayfa mevcut değil)">kitaptaki işaretlerle</a> tanımlanır:<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kitapların temel temasını yansıtan İngilizce isimleri <a href="/wiki/Yunanca" title="Yunanca">Yunanca</a> <a href="/wiki/Septuaginta" title="Septuaginta">Septuagint'ten</a> türetilmiştir </p> <ul><li><i>Bəreshit</i> (בְּרֵאשִׁית, kelimenin tam anlamıyla "Başlangıçta") - <a href="/wiki/Yarat%C4%B1l%C4%B1%C5%9F_Kitab%C4%B1" title="Yaratılış Kitabı">Genesis</a>, Γένεσις'dan (Génesis, "Yaratılış")</li> <li><i>Shəmot</i> (שְׁמוֹת, kelimenin tam anlamıyla "İsimler") - <a href="/wiki/%C3%87%C4%B1k%C4%B1%C5%9F_Kitab%C4%B1" title="Çıkış Kitabı">Exodus</a>, Ἔξοδος'dan (Éxodos, "Çıkış")</li> <li><i>Vayikra</i> (וַיִּקְרָא, kelimenin tam anlamıyla "Ve O çağırdı") - <a href="/wiki/Levililer_Kitab%C4%B1" title="Levililer Kitabı">Levililer</a>, Λευιτικόν'dan (Leuitikón, "Levililer ile ilgili")</li> <li><i>Bəmidbar</i> (בְּמִדְבַּר, kelimenin tam anlamıyla "çölde [of]") - <a href="/wiki/Say%C4%B1lar_Kitab%C4%B1" title="Sayılar Kitabı">Sayılar</a>, Ἀριθμοί'dan (Arithmoí, "Sayılar")</li> <li><i>Dəvarim</i> (דְּבָרִים, kelimenin tam anlamıyla "Şeyler" veya "Kelimeler")- <a href="/wiki/Tesniye_Kitab%C4%B1" title="Tesniye Kitabı">Tesniye</a>, Δευτερονόμιον'dan (Deuteronómion, "İkinci Kanun")</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bereşit/Yaratılış"><span id="Bere.C5.9Fit.2FYarat.C4.B1l.C4.B1.C5.9F"></span>Bereşit/Yaratılış</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=4" title="Değiştirilen bölüm: Bereşit/Yaratılış" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=4" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Bereşit/Yaratılış"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ana madde: <a href="/wiki/Yarat%C4%B1l%C4%B1%C5%9F_Kitab%C4%B1" title="Yaratılış Kitabı">Yaratılış Kitabı</a></div> <p>Yaratılış, Tevrat'ın ilk kitabıdır.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/w/index.php?title=%C4%B0lkel_tarih&action=edit&redlink=1" class="new" title="İlkel tarih (sayfa mevcut değil)">İlkel tarih</a> (bölüm 1-11) ve <a href="/wiki/Atalar_%C3%A7a%C4%9F%C4%B1" title="Atalar çağı">Ataların tarihi</a> (12-50 bölümler) olmak üzere iki bölüme ayrılabilir.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBergant2013_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBergant2013-25"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><i>İlkel tarih</i>, yazar veya yazarların Tanrının doğası ve insanın yaratıcısıyla ilişkisi hakkındaki anlayışlarını ortaya koyar: Tanrı, insanlık için iyi ve uygun bir dünya yaratır, ancak insan onu -günahla- bozar, Tanrı insan ve Tanrı arasındaki ilişkiyi yeniden kurmak üzere yaratılışı yok etmeye ve yalnızca doğru yolda olan <a href="/wiki/Nuh" title="Nuh">Nuh'u</a> kurtarmaya karar verir.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBandstra2008_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBandstra2008-26"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><i>Ataların tarihi</i>, Tanrı'nın seçilmiş halkı olan İsrail'in tarih öncesini anlatır.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBandstra2008_26-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBandstra2008-26"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tanrı'nın emriyle Nuh'un soyundan gelen <a href="/wiki/%C4%B0brahim" title="İbrahim">İbrahim</a>, oğlu <a href="/wiki/%C4%B0shak" title="İshak">İshak</a> ve torunu <a href="/wiki/Yakup" class="mw-redirect" title="Yakup">Yakup</a>'la birlikte kendi yurdundan <a href="/wiki/Kenan" title="Kenan">Kenan</a> diyarına göç eder ve orada yerleşirler. Yakup'un adı İsrail olarak değiştirilir ve oğlu <a href="/wiki/Yusuf" title="Yusuf">Yusuf</a> aracılığıyla (İsrailoğulları) Mısır'a inerler, <a href="/wiki/%C4%B0srailo%C4%9Fullar%C4%B1" title="İsrailoğulları">evlerinde toplam</a> 70 kişi bulunur ve Tanrı onlara büyük bir gelecek vadeder. Yaratılış, İsrail'in Mısır'da, <a href="/wiki/Musa" title="Musa">Musa'nın</a> gelişine ve <a href="/wiki/%C3%87%C4%B1k%C4%B1%C5%9F" title="Çıkış">Çıkış'a</a> hazır olmasıyla sona erer. Anlatı, <a href="/w/index.php?title=S%C3%B6zle%C5%9Fme_(Kutsal_Kitap)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sözleşme (Kutsal Kitap) (sayfa mevcut değil)">Tanrı ile olan bir dizi antlaşma ile</a> noktalanır ve kapsamı art arda tüm insanlıktan (<a href="/w/index.php?title=Nuh_S%C3%B6zle%C5%9Fmesi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nuh Sözleşmesi (sayfa mevcut değil)">Nuh ile olan antlaşma</a>) tek bir insanla (İbrahim ve onun soyundan İshak ve Yakup aracılığıyla) özel bir ilişkiye doğru daralır.<sup id="cite_ref-Bandstra28-29_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bandstra28-29-27"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Şemot/Çıkış"><span id=".C5.9Eemot.2F.C3.87.C4.B1k.C4.B1.C5.9F"></span>Şemot/Çıkış</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=5" title="Değiştirilen bölüm: Şemot/Çıkış" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=5" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Şemot/Çıkış"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ana madde: <a href="/wiki/%C3%87%C4%B1k%C4%B1%C5%9F_Kitab%C4%B1" title="Çıkış Kitabı">Çıkış Kitabı</a></div> <p>Çıkış, Tevrat'ın ikinci kitabıdır. Kitap, eski <a href="/wiki/%C4%B0srailo%C4%9Fullar%C4%B1" title="İsrailoğulları">İsraillilerin</a>, kendi halkı olarak İsrail'i seçen Tanrı <a href="/wiki/Yahveh" class="mw-redirect" title="Yahveh">Yahve</a>'nin gücüyle Mısır'da kölelikten kurtuluşlarını anlatıyor. Yahve, efsanevi <a href="/wiki/On_Bela" title="On Bela">On Bela</a> ile onları esir alanlara korkunç zararlar veriyor. Peygamber <a href="/wiki/Musa" title="Musa">Musa</a>'nın önderliğinde <a href="/w/index.php?title=Sina_Da%C4%9F%C4%B1_(Kutsal_Kitap)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sina Dağı (Kutsal Kitap) (sayfa mevcut değil)">Sina Dağı</a>'na giderler. Yahve, sadakatleri karşılığında onlara <a href="/wiki/Kenan" title="Kenan">Kenan</a> ülkesini <a href="/wiki/Vadedilmi%C5%9F_Topraklar" title="Vadedilmiş Topraklar">vaat eder</a>. </p><p>İsrailliler, onlara <a href="/wiki/Mi%C5%9Fkan" title="Mişkan">Buluşma Çadırı</a>'nı inşa etmek için talimatlarını veren, gökten gelip onlarla birlikte yaşayacağı ve Kenanı ele geçirmek için yapılacak kutsal savaşta onlara önderlik edeceği, onlara barış ve zafer vadeden RAB ile bir <a href="/w/index.php?title=Mozaik_antla%C5%9Fma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mozaik antlaşma (sayfa mevcut değil)">antlaşma</a> yaparlar. </p><p>Modern bilim, genel olarak başlangıçta <a href="/w/index.php?title=Musa%27n%C4%B1n_yazarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Musa'nın yazarlığı (sayfa mevcut değil)">Musa'nın kendisine atfedilen</a> kitabı, daha önceki yazılı ve sözlü geleneklerden gelen, son revizyonları <a href="/wiki/Babil_S%C3%BCrg%C3%BCn%C3%BC" title="Babil Sürgünü">Babil sürgünü</a> (MÖ 6. yüzyıl) sonrasında yapılan, sürgün sonrası dönemin (MÖ 5. yy) bir ürünü olarak görür.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Finkelstein,_I._p.68_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-Finkelstein,_I._p.68-29"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/w/index.php?title=Carol_Meyers&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carol Meyers (sayfa mevcut değil)">Carol Meyers</a>, çıkış hakkındaki yorumunda, İsrail'in kimliğinin tanımlayıcı özelliklerini sunduğu için, Kutsal Kitap'taki tartışmasız en önemli kitap olduğunu öne sürüyor: zorluklar ve kaçışla işaretlenmiş bir geçmişin anıları, İsrail'i seçen Tanrı ile bağlayıcı bir antlaşma ve topluluk yaşamının kurulması ve onu sürdürmek için yönergeler.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Vayikra/Levililer"><span id="Vayikra.2FLevililer"></span>Vayikra/Levililer</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=6" title="Değiştirilen bölüm: Vayikra/Levililer" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=6" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Vayikra/Levililer"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ana madde: <a href="/wiki/Levililer_Kitab%C4%B1" title="Levililer Kitabı">Levililer Kitabı</a></div> <p>Levililer Kitabı, İsraillilere inşa ettikleri kutsal <a href="/wiki/Mi%C5%9Fkan" title="Mişkan">Çadır</a>'ı nasıl kullanacaklarına dair talimatlarla (Lev;1-10) başlar. Bunu, kesim ve yenmesine izin verilen hayvanları (ayrıca bkz: <a href="/wiki/Ko%C5%9Fer" title="Koşer">Kaşrut</a>)içeren <a href="/w/index.php?title=Tumah_ve_tahara&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tumah ve tahara (sayfa mevcut değil)">temiz ve kirli</a> (Levililer 11-15) izler. </p><p>Bunu <a href="/wiki/Yom_Kippur" title="Yom Kippur">Kefaret Günü</a> (Levililer 16) ve bazen çeşitli ahlaki ve ritüel yasaları içeren <a href="/wiki/Kutsal_Kod" title="Kutsal Kod">Kutsallık Kodu</a> (Levililer 17-26) olarak adlandıran bölüm izler. Levililer 26, Tanrı'nın emirlerine uymanın ve uymamanın ödül ve cezalarının ayrıntılı bir listesini sağlar. </p><p>Levililer 17, Tabernakle'da kurban sunumunu sonsuz bir kural olarak belirler, ancak bu kural kurban sunumu için izin verilen tek yerin Tapınak olarak belirlenmesi şeklinde daha sonraki kitaplarda değiştirilir. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bamidbar/Sayılar"><span id="Bamidbar.2FSay.C4.B1lar"></span>Bamidbar/Sayılar</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=7" title="Değiştirilen bölüm: Bamidbar/Sayılar" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=7" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Bamidbar/Sayılar"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ana madde: <a href="/wiki/Say%C4%B1lar_Kitab%C4%B1" title="Sayılar Kitabı">Sayılar Kitabı</a></div> <p>Sayılar, Tevrat'ın dördüncü kitabıdır.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAshley1993_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAshley1993-31"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kitabın uzun ve karmaşık bir tarihi vardır. Nihai şekli muhtemelen erken <a href="/w/index.php?title=Yehud_medine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yehud medine (sayfa mevcut değil)">Pers döneminde</a> (MÖ 5. yy) yazılmış <a href="/wiki/Yahvist" title="Yahvist">Yahvist</a> bir eserin <a href="/wiki/Ruhbani_kaynak" title="Ruhbani kaynak">Rabbîler</a> tarafından yeniden düzenlemesinden oluşur.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMcDermott2002_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMcDermott2002-32"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kitabın adı, İsrailoğulları'na ait iki nüfus sayımından gelir. </p><p>Sayılar, İsraillilerin <a href="/w/index.php?title=Antla%C5%9Fma_(Kutsal_Kitap)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antlaşma (Kutsal Kitap) (sayfa mevcut değil)">yasa ve antlaşmalarını Tanrı'dan</a> aldıkları ve Tanrı'nın onların arasında, <a href="/wiki/Mi%C5%9Fkan" title="Mişkan">kutsal</a> yerde ikamet ettiği <a href="/wiki/Sina_Da%C4%9F%C4%B1" title="Sina Dağı">Sina Dağı'nda</a> başlar.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEOlson1996_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEOlson1996-33"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Önlerindeki görev, Vaat Edilen Toprakları ele geçirmektir. İnsanlar sayılır ve yürüyüşe yeniden başlamak üzere hazırlıklar yapılır. İsrailliler yolculuğa başlarlar, ancak <a href="/wiki/Musa" title="Musa">Musa</a> ile <a href="/wiki/Harun_(peygamber)" title="Harun (peygamber)">Harun'un</a> yetkisi ve yoldaki zorluklar karşısında "homurdanırlar". Tanrı bundan dolayı yaklaşık 15.000 kadarını helak eder. Kenan sınırlarına varır ve ülkeye casuslar gönderirler. Casusların Kenan'daki koşullarla ilgili korkunç raporunu duyunca, İsrailliler onu ele geçirmeyi reddeder. Tanrı, yeni bir nesil büyüyüp görevi yerine getirinceye kadar onları vahşi doğada ölüme mahkûm eder. Kitap, <a href="/w/index.php?title=Moab_Ovalar%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moab Ovaları (sayfa mevcut değil)">Moab ovalarında</a> <a href="/wiki/%C5%9Eeria_Nehri" title="Şeria Nehri">Ürdün Nehri'ni</a> geçmeye hazır yeni nesil İsraillilerle sona eriyor.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEStubbs2009_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEStubbs2009-34"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Sayılar, <a href="/wiki/%C3%87%C4%B1k%C4%B1%C5%9F" title="Çıkış">İsrail oğullarının Mısır'dan çıkış</a> ve <a href="/wiki/Ye%C5%9Fu_Kitab%C4%B1" title="Yeşu Kitabı">Tanrı'nın vadettiği toprakları</a> ele geçirme hikâyesinin doruk noktasıdır. Tekvin'de tanıtılan ve Çıkış ve Levililer'de oynanan temalar şu sonuca varıyor: Tanrı, İsraillilere Kenan ülkesini mülk edineceklerini, büyük (sayısız) bir ulus olacaklarını, tanrıları ile özel bir ilişkiye sahip olacaklarına dair söz verir. Sayılar ayrıca kutsallığın, sadakatin ve güvenin önemini vurgular: Tanrı'nın varlığına ve <a href="/wiki/Kohen" title="Kohen">peygamberlere</a> rağmen, İsrailoğulları inançsızdır ve bu sebeple vadedilen toprağın ele geçirilmesi yeni yetişen nesle bırakılır. <sup id="cite_ref-FOOTNOTEMcDermott2002_32-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMcDermott2002-32"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Devarim/Tesniye"><span id="Devarim.2FTesniye"></span>Devarim/Tesniye</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=8" title="Değiştirilen bölüm: Devarim/Tesniye" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=8" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Devarim/Tesniye"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ana madde: <a href="/wiki/Tesniye_Kitab%C4%B1" title="Tesniye Kitabı">Tesniye Kitabı</a></div> <p>Tesniye, Tevrat'ın beşinci kitabıdır. Kitabın 1-30. bölümleri, Musa tarafından Moab ovalarında, Vaat Edilen Topraklara girmeden kısa bir süre önce İsraillilere verilen üç vaaz veya konuşmadan oluşur. </p><p>İlk vaaz, kendilerini bu günlere getiren <a href="/wiki/Musa" title="Musa">kırk yıllık çöl gezintilerini</a> anlatır ve daha sonra <a href="/wiki/Musa_Kanunu" title="Musa Kanunu">Musa Yasası</a> olarak anılacak olan yasa (veya öğretilere) uymaya yönelik bir teşvikle sona erer; </p><p>İkincisi, İsraillilere, Yahve'yi ve topraklara sahip olmalarının önşarta bağlandığı yasa (veya öğretileri) takip etmeleri gerektiğini hatırlatır; ve </p><p>Üçüncüsü, İsrail'in sadakatsiz olduğunu kanıtlaması ve böylece toprağı kaybetmesi durumunda bile, <a href="/wiki/T%C3%B6vbe" title="Tövbe">tövbe</a> ile her şeyin eski haline getirilebileceği tesellisini sunar.<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Son dört bölüm (31-34) <a href="/w/index.php?title=Musa%27n%C4%B1n_%C5%9Eark%C4%B1s%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Musa'nın Şarkısı (sayfa mevcut değil)">Musanın Şarkısını</a>, <a href="/w/index.php?title=Musa%27n%C4%B1n_kutsamas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Musa'nın kutsaması (sayfa mevcut değil)">Kutsamasını</a>, liderlik mantosunun Musa'dan <a href="/wiki/Yu%C5%9Fa" title="Yuşa">Yeşu'ya</a> geçişini ve son olarak da Musa'nın <a href="/wiki/Nibu_Da%C4%9F%C4%B1" title="Nibu Dağı">Nibu Dağı'nda</a> ölümünü anlatan kısımdır. </p><p>daha sonra Yoşiyahu (MÖ 7. yüzyılın sonları) zamanında bir milliyetçi reform programına uyarlandı ve modern kitabın son biçimi, Babil esaretinden dönüş ortamında ortaya çıktı. MÖ 6. yüzyılın sonlarında. </p><p>Modern bilginlerin geniş bir fikir birliği Musa'nın sözleri olarak sunulan ve Kenan'ın fethi öncesini anlatan hikâyenin kökenini, <a href="/w/index.php?title=Aram_Asur_fethi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aram Asur fethi (sayfa mevcut değil)">Asur'un Aram'ı işgali</a> (8. yüzyıl) ardından güney <a href="/wiki/Yehuda_Krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Yehuda Krallığı">Yahuda</a> Krallığı'na getirilen Kuzey <a href="/wiki/%C4%B0srail_Krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1_(kuzey)" title="İsrail Krallığı (kuzey)">İsrail krallığından</a> gelen geleneklerde görüyor. </p><p>MÖ 6. yüzyılın sonlarında <a href="/wiki/Babil_S%C3%BCrg%C3%BCn%C3%BC" title="Babil Sürgünü">Babil esaretinden</a> dönüş ortamında ortaya çıkan son kitaba, <a href="/wiki/Yo%C5%9Fiyahu" title="Yoşiyahu">Yoşiyahu</a> (MÖ 7. yüzyılın sonları) zamanında milliyetçi bir reform uygulandı.<sup id="cite_ref-Rogerson_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-Rogerson-36"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Birçok bilim insanı, kitabın, yazarlarına sağladığına inanılan Levililer kastının ekonomik ihtiyaçlarını ve sosyal statüsünü yansıttığını düşünüyor.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu yazarlara topluca <a href="/wiki/Tesniyeci" title="Tesniyeci">Tesniyeci</a> denir. </p><p>En önemli ayetlerden biri Tesniye 6:4,<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Yahudi_kimli%C4%9Fi" title="Yahudi kimliği">Yahudi kimliğinin</a> kesin ifadesi haline gelen <a href="/wiki/%C5%9Eema_Yisrael" title="Şema Yisrael">Şema Yisraeldir</a>; "Ey İsrail, işit: Tanrımız <a href="/wiki/YHVH" title="YHVH">Yahve</a> birdir". 6:4-5 ayetleri ayrıca <a href="/w/index.php?title=B%C3%BCy%C3%BCk_emir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Büyük emir (sayfa mevcut değil)">Büyük Emrin</a> bir parçası olarak Markos 12:28-34'te<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%C4%B0sa" title="İsa">İsa</a> tarafından alıntılanır. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kaynak_ve_bileşim"><span id="Kaynak_ve_bile.C5.9Fim"></span>Kaynak ve bileşim</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=9" title="Değiştirilen bölüm: Kaynak ve bileşim" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=9" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Kaynak ve bileşim"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">Talmud</a> Tevrat'ın, (Musa'nın ölümünü anlatan Tesniye'nin son sekiz ayetinin <a href="/wiki/Yu%C5%9Fa" title="Yuşa">Yeşu</a> tarafından olmak üzere) Musa tarafından yazıldığını iddia eder.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Alternatif olarak, <a href="/wiki/Ra%C5%9Fi" class="mw-redirect" title="Raşi">Raşi</a> Talmud'dan bir alıntıyla "Tanrı onları konuştu ve Musa onları gözyaşlarıyla yazdı" şeklinde açıklama yapar.<sup id="cite_ref-Jacobs1995_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-Jacobs1995-41"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Mi%C5%9Fnah" title="Mişnah">Mişna</a>, Yahudiliğin temel bir ilkesi olarak Tevrat'ın ilahi kökenini içerir.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/w/index.php?title=Yahudi_gelene%C4%9Fi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yahudi geleneği (sayfa mevcut değil)">Yahudi geleneğine</a> göre Tevrat, <a href="/w/index.php?title=%C4%B0kinci_Tap%C4%B1nak_d%C3%B6nemi&action=edit&redlink=1" class="new" title="İkinci Tapınak dönemi (sayfa mevcut değil)">İkinci Tapınak döneminde</a> <a href="/wiki/Ezra" title="Ezra">Ezra</a> tarafından yeniden derlenmiştir.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Tevrat'ın yazılmasıyla ilgili uzun süre en çok kabul gören teori <a href="/wiki/Belgesel_hipotez" title="Belgesel hipotez">belgesel hipotezdi</a>. Ayrıca, Tevrat'ın yazılması ve Tevrat anlatılarının <a href="/wiki/S%C3%BCmer" class="mw-redirect" title="Sümer">Sümer</a> efsaneleriyle benzer imgeler ve hikâyeler içermesi konusunda <a href="/wiki/Muazzez_%C4%B0lmiye_%C3%87%C4%B1%C4%9F" title="Muazzez İlmiye Çığ">Muazzez İlmiye Çığ</a>'ın görüşleri şöyledir: "İsrail bilginleri Babil kitaplıklarından aktarmışlar. MÖ 5. yüzyılda da Babil kralı <a href="/wiki/II._Nebukadnezar" title="II. Nebukadnezar">Nebukadnezar</a> <a href="/wiki/Antik_Filistinliler" title="Antik Filistinliler">Filistin</a>'i alınca oradaki <a href="/wiki/Yahudiler" title="Yahudiler">Yahudilerin</a> en bilginlerini alıp <a href="/wiki/Babil" title="Babil">Babil</a>'e götürüyor. Onlar orada boş durmuyorlar, Sümer bilginlerinin aktardıkları bilgilerden yararlanıyorlar. Bilginler Babil'den döndükten sonra Tevrat yazılmaya başlanıyor."<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:Modern_document_hypothesis.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Modern_document_hypothesis.svg/220px-Modern_document_hypothesis.svg.png" decoding="async" width="220" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Modern_document_hypothesis.svg/330px-Modern_document_hypothesis.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Modern_document_hypothesis.svg/440px-Modern_document_hypothesis.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="250" /></a><figcaption>Belgesel hipotezin ortak bir formülasyonu</figcaption></figure> <p>Buna karşılık, modern bilimsel fikir birliği, düzensiz yazıcılığı reddederek Tevrat'ın birden fazla yazarı olduğunu ve kompozisyonun yüzyıllar boyunca gerçekleştiğini onaylar.<sup id="cite_ref-McDermott_2002_21_8-1" class="reference"><a href="#cite_note-McDermott_2002_21-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bununla birlikte, Tevrat'ın tam olarak oluşturulduğu süreç, dahil olan yazarların sayısı ve her bir yazarın tarihi ateşli bir şekilde tartışılmaktadır. 20. yüzyılda, daha sonra bir redaktör tarafından bir araya getirilen <a href="/wiki/Yahvist" title="Yahvist">Yahvist</a> (J), <a href="/wiki/Elohist" title="Elohist">Elohist</a> (E), <a href="/wiki/Ruhbani_kaynak" title="Ruhbani kaynak">Rabbinik</a> (P) ve <a href="/wiki/Tesniyeci" title="Tesniyeci">Tesniyeci</a> (D) olmak üzere dört bağımsız kaynağı öne süren <a href="/wiki/Belgesel_hipotez" title="Belgesel hipotez">belgesel hipotez</a> çevresinde bilimsel bir fikir birliği oluştu. Bu kaynakların en eskisi J, MÖ 7. yüzyılın sonları veya 6. yüzyılda, en son kaynak P ise MÖ 5. yüzyılda yazılmıştır. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:Diagram_of_the_Supplementary_Hypothesis.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Diagram_of_the_Supplementary_Hypothesis.jpg/170px-Diagram_of_the_Supplementary_Hypothesis.jpg" decoding="async" width="170" height="285" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Diagram_of_the_Supplementary_Hypothesis.jpg/255px-Diagram_of_the_Supplementary_Hypothesis.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Diagram_of_the_Supplementary_Hypothesis.jpg/340px-Diagram_of_the_Supplementary_Hypothesis.jpg 2x" data-file-width="1647" data-file-height="2760" /></a><figcaption> Ek hipotez, belgesel hipotezin potansiyel bir ardılıdır.</figcaption></figure> <p>Belgesel hipotez etrafındaki fikir birliği, 20. yüzyılın son yıllarında değişti.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECarr2014_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECarr2014-47"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bunun temeli sözlü yazılı kaynakların kökenlerinin araştırılmasıyla atıldı; görüş J ve E'nin yaratıcılarının yazarlar ve tarihçiler değil koleksiyoncular ve editörler olduğunu ima ediyordu.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEThompson2000_48-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEThompson2000-48"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Rolf Rendtorff, Pentatök'ün temelinin kısa, bağımsız anlatılarda yattığını, yavaş yavaş daha büyük birimlere dönüştüğünü, Tesniye ve Rabbinik olmak üzere iki editoryal aşamada bir araya geldiğini savundu.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESka2014_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESka2014-49"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Buna karşılık, John Van Seters, Tevrat'ın mevcut bir çalışma külliyatına yapılan bir dizi doğrudan eklemeden türetildiğini öne süren <a href="/w/index.php?title=Tamamlay%C4%B1c%C4%B1_hipotez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tamamlayıcı hipotez (sayfa mevcut değil)">tamamlayıcı bir hipotezi</a> savunur. <sup id="cite_ref-FOOTNOTEVan_Seters2004_50-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEVan_Seters2004-50"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Orijinal hipotezin eleştirisine yanıt veren ve hangi metnin hangi kaynaklardan geldiğini belirlemek için kullanılan metodolojiyi güncelleyen bir "yeni-belgesel" hipotez, diğerlerinin yanı sıra Kutsal Kitap tarihçisi Joel S. Baden tarafından savunulmaktadır.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBaden2012_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBaden2012-51"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <sup id="cite_ref-FOOTNOTEGaines2015_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGaines2015-52"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Böyle bir hipotez İsrail ve Kuzey Amerika'da taraftar bulmaya devam ediyor. <sup id="cite_ref-FOOTNOTEGaines2015_52-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGaines2015-52"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Bugün bilim adamlarının çoğu, De Wette tarafından tarif edildiği gibi <a href="/wiki/Yo%C5%9Fiyahu" title="Yoşiyahu">Yoşiyahu</a>'nun mahkemesinde üretilen (ve sürgün sırasında Musa'nın sözleri olarak tanımlamak için yeni bir çerçeve verilen) yasa kodundaki kökeniyle Tesniye'yi bir kaynak olarak kabul etmeye devam ediyor.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEOtto2015_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEOtto2015-53"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Çoğu bilgin ayrıca, kapsamı, özellikle de son noktası belirsiz olmasına rağmen, bir tür Rabbî kaynağının var olduğu konusunda hemfikirdir. <sup id="cite_ref-FOOTNOTECarr2014_47-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECarr2014-47"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kalan kısım toplu olarak Rabbî olmayan olarak adlandırılır, hem Rabbîlik öncesi hem de Rabbîlik sonrası materyali içeren bir gruplandırma.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEOtto2014_54-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEOtto2014-54"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Derleme_tarihi">Derleme tarihi</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=10" title="Değiştirilen bölüm: Derleme tarihi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=10" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Derleme tarihi"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Son Tevrat, yaygın olarak <a href="/w/index.php?title=Pers_d%C3%B6nemi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pers dönemi (sayfa mevcut değil)">Pers döneminin</a> (MÖ 539-333, muhtemelen 450-350) bir ürünü olarak görülür.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFrei2001_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFrei2001-55"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu fikir birliği, Yahudi cemaatinin Babil'den dönüşte lideri olan <a href="/wiki/Ezra" title="Ezra">Ezra'ya</a>, çok önemli bir rol veren geleneksel bir Yahudi görüşünü yansıtmaktadır. <sup id="cite_ref-FOOTNOTERomer2008_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERomer2008-56"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tevrat'ın yapısını açıklamak için birçok teori geliştirildi, ancak ikisi özellikle etkili oldu. <sup id="cite_ref-FOOTNOTESka2006_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESka2006-57"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>İlki, 1985 yılında Peter Frei tarafından geliştirilen Pers İmparatorluğu yetkilendirmesidir; teori İranlı yetkililerin Kudüs Yahudilerinden, özerkliğin bedeli olarak tek bir hukuk düzeni sunmalarını talep ettiğini ileri sürer.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESka2006_57-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESka2006-57"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Eskenazi'ye göre Frei'nin teorisi, 2000 yılında düzenlenen disiplinler arası bir sempozyumda sistematik olarak "parçalanır", ancak Pers yetkilileri ile Kudüs arasındaki ilişki önemli bir sorun olarak kalmıştır. <sup id="cite_ref-FOOTNOTEEskenazi2009_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEskenazi2009-58"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Joel P. Weinberg ile ilişkilendirilen ve "Vatandaş-Tapınak Topluluğu" olarak adlandırılan ikinci teori, Mısır'dan Çıkış hikâyesinin, kendisine ait olanlar için fiili bir banka olarak hareket eden Tapınak çevresinde örgütlenmiş, sürgün sonrası Yahudi topluluğunun ihtiyaçlarına hizmet etmek için yazıldığını öne sürüyor.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESka2006_57-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESka2006-57"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Bilim adamlarının azınlık bir gurubu, Pentatök'ün nihai şekillenmesini biraz daha sonraya, <a href="/wiki/Helenistik_D%C3%B6nem" title="Helenistik Dönem">Helenistik</a> (MÖ 333-164) ve hatta <a href="/wiki/Ha%C5%9Fmonayim_Hanedan%C4%B1" title="Haşmonayim Hanedanı">Haşmonayım</a> (MÖ 140-37) dönemlerine yerleştirirdi. <sup id="cite_ref-FOOTNOTEGreifenhagen2003_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGreifenhagen2003-59"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Örneğin Russell Gmirkin, MÖ 5. yüzyılın son çeyreğine tarihlenen Mısır'daki bir Yahudi kolonisinin kayıtları olan <a href="/w/index.php?title=Fil_papir%C3%BCs%C3%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fil papirüsü (sayfa mevcut değil)">fil papirüslerinin</a> <a href="/wiki/Hamursuz_Bayram%C4%B1" title="Hamursuz Bayramı">Fısıh bayramından</a> bahsetmesine rağmen, yazılı Tevrat'ın Mısır'dan Çıkış veya başka herhangi bir olayına atıfta bulunmadığına dayanarak Helenistik bir tarihlemeyi savunuyor.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGmirkin2006_60-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGmirkin2006-60"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><b>El yazmaları;</b> </p> <table class="wikitable"> <caption><big>Papirüs El Yazmaları</big> </caption> <tbody><tr> <th>Simge </th> <th>İsim </th> <th>Tarih </th> <th>Dil </th> <th>Bulundukları Yer </th> <th>İçerik </th></tr> <tr> <td> </td> <td><a href="/wiki/Papir%C3%BCs_Nash" title="Papirüs Nash">Nash Papirüsü</a> </td> <td>M.Ö. 2./1. yüzyıl </td> <td>İbranice </td> <td>Cambridge (İngiltere) </td> <td>10 Emirden 24 satır ve Devarim 5 ve 6'dan birkaç ayet </td></tr> <tr> <td>957 </td> <td>Rylands Greek 458 </td> <td>M.Ö. 2. yüzyıl </td> <td>Yunanca </td> <td>Manchester (İngiltere) </td> <td>Devarim 23-28'dan fragmanlar </td></tr> <tr> <td> </td> <td><a href="/wiki/Papir%C3%BCs_Fouad_266" title="Papirüs Fouad 266">Fouad Papirüsü 266</a> </td> <td>M.Ö. 1. yüzyıl </td> <td>Yunanca </td> <td>Kahire (Mısır) </td> <td>Bereşit ve Devarim'den kısımlar </td></tr> <tr> <td>4Q LXX Lev<sup>b</sup> </td> <td>Lût Gölü Levioğulları Tomarı </td> <td>M.Ö. 1. yüzyıl </td> <td>Yunanca </td> <td>Yeruşalim (İsrail) </td> <td>Vayikra'dan fragmanlar </td></tr> <tr> <td>963 </td> <td>Chester Beatty VI </td> <td>M.S. 2. yüzyıl </td> <td>Yunanca </td> <td>Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD) </td> <td>Bemidbar ve Devarim'den kısımlar </td></tr></tbody></table> <table class="wikitable"> <caption><big>Vellum ve Deri El Yazmaları</big> </caption> <tbody><tr> <th>Simge </th> <th>İsim </th> <th>Tarih </th> <th>Dil </th> <th>Bulundukları Yer </th> <th>İçerik </th></tr> <tr> <td>Al </td> <td>Halep Kodeksi </td> <td>M.S. 930 </td> <td>İbranice </td> <td>Önceleri Halep'te (Suriye), şimdi İsrail'de </td> <td>İbranice Kutsal Yazıların büyük kısmı (Ben Aşer metni) </td></tr> <tr> <td> </td> <td>British Museum Kodeksi Or4445 </td> <td>M.S. 10. yüzyıl </td> <td>İbranice </td> <td>Londra (İngiltere) </td> <td>Torah'ın büyük kısmı </td></tr> <tr> <td>B 19<sup>A</sup> </td> <td>Leningrad Kodeksi </td> <td>M.S. 1008 </td> <td>İbranice </td> <td>Sankt-Peterburg (Rusya) </td> <td>Tanah </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tevrat_ve_Yahudilik">Tevrat ve Yahudilik</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=11" title="Değiştirilen bölüm: Tevrat ve Yahudilik" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=11" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Tevrat ve Yahudilik"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:Pr%C3%A9sentation_de_la_Loi,_Edouard_Moyse_(1860)_-_Mus%C3%A9e_d%27art_et_d%27histoire_du_Juda%C3%AFsme.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Pr%C3%A9sentation_de_la_Loi%2C_Edouard_Moyse_%281860%29_-_Mus%C3%A9e_d%27art_et_d%27histoire_du_Juda%C3%AFsme.jpg/220px-Pr%C3%A9sentation_de_la_Loi%2C_Edouard_Moyse_%281860%29_-_Mus%C3%A9e_d%27art_et_d%27histoire_du_Juda%C3%AFsme.jpg" decoding="async" width="220" height="340" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Pr%C3%A9sentation_de_la_Loi%2C_Edouard_Moyse_%281860%29_-_Mus%C3%A9e_d%27art_et_d%27histoire_du_Juda%C3%AFsme.jpg/330px-Pr%C3%A9sentation_de_la_Loi%2C_Edouard_Moyse_%281860%29_-_Mus%C3%A9e_d%27art_et_d%27histoire_du_Juda%C3%AFsme.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Pr%C3%A9sentation_de_la_Loi%2C_Edouard_Moyse_%281860%29_-_Mus%C3%A9e_d%27art_et_d%27histoire_du_Juda%C3%AFsme.jpg/440px-Pr%C3%A9sentation_de_la_Loi%2C_Edouard_Moyse_%281860%29_-_Mus%C3%A9e_d%27art_et_d%27histoire_du_Juda%C3%AFsme.jpg 2x" data-file-width="518" data-file-height="800" /></a><figcaption><i>Tevrat'ın Sunumu,</i> Édouard Moyse, 1860, Musevi Sanatı ve Tarihi Müzesi</figcaption></figure> <p>Rabbinik yazılar, Sözlü Tevrat'ın Musa'ya, <a href="/wiki/Ortodoks_Yahudilik" title="Ortodoks Yahudilik">Ortodoks Yahudilik</a> geleneğine göre MÖ 1312'de Sina Dağı'nda verildiğini belirtir. Ortodoks gelenek, Yazılı Tevrat'ın sonraki kırk yıl boyunca kaydedildiğini,<sup id="cite_ref-Timeline_61-0" class="reference"><a href="#cite_note-Timeline-61"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ortodoks olmayan birçok Yahudi bilgin ise Tevrat'ın birden fazla yazarı olduğu ve yüzyıllar boyunca yazıldığı konusundaki modern bilimsel fikir birliğini onaylar.<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Talmud<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tevrat'ın Musa tarafından yazılışı konusunda iki görüş sunar. Bir görüş, Musa tarafından, yıllar boyunca yavaş yavaş, kendisine dikte edildiği gibi yazıldığını ve ölümüne yakın bitirdiğini, diğer görüş ise Musa'nın tüm Tevrat'ı ölümüne yakın, kendisine dikte edildiği şekliyle tek bir yazma ile yazdığını savunuyor. </p><p>Talmud,<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tevrat'ın Musa'nın ölümünü ve gömülmesini konu alan son sekiz ayetinin Musa tarafından yazılamayacağını, yazının yalan olacağını ve bunların ölümünden sonra Yeşu tarafından yazıldığını söyler. </p><p><a href="/wiki/Abraham_ibn_Ezra" title="Abraham ibn Ezra">Abraham bin Ezra</a><sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ve Joseph Bonfils'e göre bu ayetlerdeki ifadeler, insanların ancak Musa'nın zamanından sonra bilmesi gereken bilgileri sunmaktaydı. Yeşu'nun bu ayetleri Musa'nın ölümünden yıllar sonra yazdığını İbn Ezra ima etti,<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bonfils ise açıkça belirtti. Diğer yorumcular<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> bu pozisyonu kabul etmemekte ve Musa'nın bu sekiz ayeti yazmamasına rağmen, ayetlerin yine de ona dikte edildiğini ve Yeşu'nun Musa tarafından bırakılan talimatlara dayanarak onları yazdığını, Tevrat'ın sıklıkla henüz gerçekleşmemiş olan gelecekteki olayları tarif ettiğini iddiasıyla ileri sürerler. </p><p>Tüm klasik haham görüşleri, Tevrat'ın tamamen Musa ve Tanrı kökenli olduğunu kabul eder.<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Günümüz <a href="/wiki/Reform_Yahudili%C4%9Fi" title="Reform Yahudiliği">Reformcu ve Liberal</a> Yahudi hareketlerinin tümü, <a href="/wiki/Muhafazak%C3%A2r_Yahudilik" title="Muhafazakâr Yahudilik">Muhafazakar Yahudiliğin</a> çoğu görüşlerinde belirtilen Musa'nın yazarlığını reddediyor.<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><i><a href="/w/index.php?title=Yahudilerin_Efsaneleri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yahudilerin Efsaneleri (sayfa mevcut değil)">Yahudi efsanelerine</a></i> göre, Tanrı dünyadaki her kabile ve millete yaklaşıp Tevrat'ı sunmuş, fakat onlar Tevrat'ı, cahilliklerine bir mazeret olmasın diye reddetmiş ve Tanrı Tevrat'ı <a href="/wiki/%C4%B0srailo%C4%9Fullar%C4%B1" title="İsrailoğulları">İsrailoğullarına</a> vermişti.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu kitapta Tevrat, yaratılan ilk şeylerden biri, kötü eğilimlere karşı çare<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ve Tanrı'ya dünyanın yaratılışında insanı şerefli bir varlık kılacak tavsiye veren bir danışman olarak tanımlanmaktadır.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ritüel_kullanım"><span id="Rit.C3.BCel_kullan.C4.B1m"></span>Ritüel kullanım</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=12" title="Değiştirilen bölüm: Ritüel kullanım" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=12" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Ritüel kullanım"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:Toras_in_Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Toras_in_Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue.JPG/220px-Toras_in_Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue.JPG" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Toras_in_Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue.JPG/330px-Toras_in_Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Toras_in_Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue.JPG/440px-Toras_in_Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue.JPG 2x" data-file-width="2304" data-file-height="3072" /></a><figcaption><a href="/wiki/%C4%B0stanbul_A%C5%9Fkenaz_Sinagogu" title="İstanbul Aşkenaz Sinagogu">Aşkenaz Sinagogu'nda</a> birkaç Tevrat (<a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">İstanbul</a>, <a href="/wiki/T%C3%BCrkiye" title="Türkiye">Türkiye</a>)</figcaption></figure> <p>Tevrat okuma (İbranice: K'riat HaTorah), Tevrat parşömeninden bir dizi pasajın halka açık olarak okunmasını içeren Yahudi dini <a href="/wiki/Ayin" title="Ayin">ritüelidir</a>. Parşömeni sandıktan çıkarma, alıntıyı geleneksel ilahilerle söyleme ve sandığa iade etme töreninin tamamına atıfta bulunur. </p><p><a href="/wiki/Nehemya_Kitab%C4%B1" title="Nehemya Kitabı">Nehemya Kitabına</a> göre Tora'nın halka açık düzenli okunması, Yahudi halkının <a href="/wiki/Babil_S%C3%BCrg%C3%BCn%C3%BC" title="Babil Sürgünü">Babil esaretinden</a> dönüşünden sonra (MÖ 537) Kâtip <a href="/wiki/Ezra" title="Ezra">Ezra</a> tarafından başlatılır.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ortodoks Yahudiler, <a href="/wiki/Kud%C3%BCs_Tap%C4%B1na%C4%9F%C4%B1" class="mw-redirect" title="Kudüs Tapınağı">Kudüs'teki Tapınağın</a> yıkılmasından (MS 70) bu yana iki bin yıldır değişmediğine inandıkları bir prosedüre göre Tevrat okurlar. 19. ve 20. yüzyıllarda <a href="/wiki/Reform_Yahudili%C4%9Fi" title="Reform Yahudiliği">Reform Yahudiliği</a> ve <a href="/wiki/Muhafazak%C3%A2r_Yahudilik" title="Muhafazakâr Yahudilik">Muhafazakar Yahudilik</a> gibi yeni hareketler okuma pratiğine uyarlamalar yaptı, ancak Tevrat okumanın temel modeli genellikle aynı kaldı: </p><p>Haftanın belirli günlerinde, oruç ve bayram günlerinde sabah tapınmasının bir parçası olarak, yanı sıra Şabat, Yom Kippur'da ikindi ibadetinin bir parçası olarak, Tevrat tomarından Pentatök'ün bir bölümü okunur. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:Page_Pointers_for_reading_of_Torah.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Page_Pointers_for_reading_of_Torah.jpg/220px-Page_Pointers_for_reading_of_Torah.jpg" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Page_Pointers_for_reading_of_Torah.jpg/330px-Page_Pointers_for_reading_of_Torah.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Page_Pointers_for_reading_of_Torah.jpg/440px-Page_Pointers_for_reading_of_Torah.jpg 2x" data-file-width="3248" data-file-height="2486" /></a><figcaption> Tevrat'ı okumak için sayfa işaretçileri veya <a href="/wiki/Yad" title="Yad">yad</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%C5%9Eabat" title="Şabat">Şabat</a> (Cumartesi) sabahları, tüm Tevrat'ın her yıl ardışık olarak okunması için seçilen haftalık bir bölüm ("<i><a href="/wiki/Pera%C5%9Fa" title="Peraşa">peraşa</a></i>") okunur. Tüm Yahudi topluluklarının (Aşkenaz, Sefarad ve Yemenli) modern Tevrat parşömenlerinde bulunan bölümler, <a href="/wiki/Mi%C5%9Fneh_Torah" title="Mişneh Torah">Mişna Tora</a>, <i>Tefillin Kanunları, Mezuza ve Tevrat Parşömenleri</i>, <a href="/wiki/Musa_bin_Meymun" title="Musa bin Meymun">Musa bin Meymun</a> tarafından bölüm 8'de sağlanan sistematik listeye dayanmaktadır. </p><p>Meymun, Tevrat'ın <i>peraşa</i> bölümlemesini Halep Kodeksi'ne dayandırdı. <a href="/wiki/Muhafazak%C3%A2r_Yahudilik" title="Muhafazakâr Yahudilik">Muhafazakar</a> ve <a href="/wiki/Reform_Yahudili%C4%9Fi" title="Reform Yahudiliği">Reformcu</a> sinagoglar, yıllık program yerine üç yılda bir <i>peraşa</i> okuyabilir.<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cumartesi öğleden sonraları, Pazartesi ve Perşembe günleri, bir sonraki Cumartesi bölümünün başlangıcı okunur. <a href="/wiki/Yahudi_bayramlar%C4%B1" title="Yahudi bayramları">Yahudi bayramlarında</a>, her ayın başı ve <a href="/wiki/Ta%27anit" title="Ta'anit">oruç günlerinde</a>, güne bağlı özel bölümler okunur. </p><p>Yahudiler, okuma döngüsünün tamamlanması ve yeni başlangıç için yıllık bir tatil olan <a href="/wiki/Simha_Tora" title="Simha Tora">Simha Tora'yı</a> kutlarlar. </p><p>Parşömenler bir kuşak, örtü, çeşitli süs eşyaları ve bir taç ile süslenir, ancak bu tür gelenekler sinagoglar arasında farklılık gösterir. Cemaatler geleneksel olarak Tora okunmak için gemiden çıkarıldığında, taşınırken ve kaldırılırken ve aynı şekilde, okuma sırasında otursalar bile, gemiye geri getirilirken saygı gösterirler. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hukuk">Hukuk</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=13" title="Değiştirilen bölüm: Hukuk" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=13" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Hukuk"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Tevrat, anlatılar, kanun ve <a href="/wiki/Ahlak" title="Ahlak">ahlak</a> beyanlarını içerir. Toplu olarak, genellikle Kutsal Kitap yasaları veya emirleri olarak adlandırılan bu yasalara bazen <a href="/wiki/Musa_Kanunu" title="Musa Kanunu">Musa Yasası</a> (<i>Torat Moshɛ <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r23029733">.mw-parser-output .script-hebrew,.mw-parser-output .script-Hebr{font-size:1.15em;font-family:"SBL Hebrew","SBL BibLit","Frank Ruehl CLM","Taamey Frank CLM","Ezra SIL","Ezra SIL SR","Keter Aram Tsova","Taamey Ashkenaz","Taamey David CLM","Keter YG","Shofar","David CLM","Hadasim CLM","Simple CLM","Nachlieli",Cardo,Alef,"Noto Serif Hebrew","Noto Sans Hebrew","David Libre",David,"Times New Roman",Gisha,Arial,FreeSerif,FreeSans}</style><span class="script-hebrew" style="font-size: 115%;" dir="rtl">תּוֹרַת־מֹשֶׁה</span>‎ veya Sina Yasası</i>) olarak atıfta bulunulur. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sözlü_Tevrat"><span id="S.C3.B6zl.C3.BC_Tevrat"></span>Sözlü Tevrat</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=14" title="Değiştirilen bölüm: Sözlü Tevrat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=14" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Sözlü Tevrat"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Rabbinik gelenek, Musa'nın Sina Dağı'nda 40 günde tüm Tevrat'ı öğrendiğini, kendisine Sözlü ve yazılı Tevrat'ın paralel olarak aktarıldığını söyler. Tora'nın kelimeleri ve kavramları tanımsız bıraktığı ve açıklama veya talimat olmadan prosedürlerden bahsettiği durumlarda, okuyucunun Sözlü Kanun veya Sözlü Tora olarak bilinen ek kaynaklardan eksik detayları bulması gerekir.<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tora'nın açıklamaya ihtiyaç duyan emirlerinden bazıları şöyle sıralanır: </p> <ul><li><a href="/wiki/Tefilin" title="Tefilin">Tefillin</a>: Tesniye 6:8'de belirtildiği gibi, tefilin kola ve başın üzerine gözler arasına yerleştirilmelidir. Ancak tefilinlerin ne olduğu ve nasıl yapılacağı konusunda herhangi bir detay verilmemiştir.</li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Fer" title="Koşer">Kaşrut</a>: Çıkış 23:19'da da belirtildiği gibi, genç bir keçi annesinin sütüyle kaynatılamaz. Bu yasanın belirsiz doğasını anlamakla ilgili diğer birçok soruna ek olarak, Tora'da sesli harf karakterleri yoktur; okuma bilgisi sözlü gelenek tarafından sağlanır. Bu, özellikle bu yasayla ilgilidir, çünkü İbranice <i>süt</i> kelimesi (חלב), sesli harfler olmadığında <i>hayvansal yağ</i> için kullanılan kelimeyle aynıdır. Sözlü gelenek olmadan, ihlalin etin sütle mi yoksa yağla mı karıştırıldığında gerçekleşeceği bilinemez.</li> <li><a href="/wiki/%C5%9Eabat" title="Şabat">Şabat</a> yasaları: Şabat ihlalinin ciddiyeti, yani <a href="/wiki/%C3%96l%C3%BCm_cezas%C4%B1" title="Ölüm cezası">ölüm cezası</a> ile, böyle ciddi ve temel bir emrin tam olarak nasıl yerine getirilmesi gerektiğine dair yönlendirmenin sağlanacağı varsayılabilir. Bununla birlikte, Şabat kuralları ve gelenekleri ile ilgili çoğu bilgi, Talmud'da ve Yahudi sözlü hukukundan türetilen diğer kitaplarda dikte edilmiştir.</li></ul> <p>Klasik haham metinlerine göre, bu paralel malzeme seti Sina'da Musa'ya onunla da İsrail'e iletilir. O zamanlar, herhangi bir yazının eksik olacağı ve yanlış yoruma ve suistimale maruz kalacağı için sözlü kanunun yazılması ve yayınlanması yasaktır.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ancak sürgün, dağılma ve zulümden sonra bu gelenek, Sözlü Kanunun korunmasını sağlamanın tek yolunun yazılı olarak korumak olduğunun ortaya çıkmasıyla sözlü yasa ortadan kalktı. </p><p>Sözlü gelenek çok sayıda <a href="/wiki/Tannaim" title="Tannaim">Tannaim</a> tarafından uzun yıllar süren çabalardan sonra, <a href="/wiki/Mi%C5%9Fnah" title="Mişnah">Mişna'nın</a> (<a href="/wiki/%C4%B0branice" title="İbranice">İbranice</a>: משנה) yazılı bir versiyonunun derlenmesini üstlenen Haham <a href="/wiki/Rabi_Yehuda_HaNasi" title="Rabi Yehuda HaNasi">Yehuda HaNasi</a> tarafından, MS 200 civarında yazılı hale getirilir. </p><p>Aynı dönemden Mişna'ya girmeyen diğer sözlü gelenekler <i><a href="/w/index.php?title=Baraitot&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baraitot (sayfa mevcut değil)">Baraita</a></i> (dış öğreti) ve <a href="/wiki/Tosefta" title="Tosefta">Tosefta</a> olarak kaydedilir. Diğer gelenekler <a href="/wiki/Midra%C5%9F" title="Midraş">Midraş</a> olarak yazılmıştır. </p><p>Devam eden zulmün ardından, Sözlü Kanun'un daha fazlasını yazma zorunluluğu ortaya çıktı. Mişna'nın yalnızca birkaç yüz sayfasında ima edilen çok daha fazla öğreti, ders ve gelenek, şimdi <i><a href="/wiki/Gemara" title="Gemara">Gemara</a></i> olarak adlandırılan binlerce sayfa haline geldi. Gemara, Babil'de derlenmiş ve Arami dilinde yazılmıştır. Mişna ve Gemara'ya birlikte Talmud denir. <a href="/wiki/%C4%B0srail_Diyar%C4%B1" title="İsrail Diyarı">İsrail</a>'de hahamlar da geleneklerini toplayarak Kudüs Talmud'unda derlediler. Babil'de daha fazla haham yaşadığından, ikisinin ihtilafı halinde Babil Talmud'u geçerli sayılır. </p><p>Yahudiliğin Ortodoks ve Muhafazakar dalları, bu metinleri, sonraki tüm <i>halaha</i> ve Yahudi kanunlarının temeli olarak kabul eder. </p><p>Reformist ve Yeniden Yapılanmacı Yahudilik, bu metinlerin veya bu konuda Tevrat'ın kendisinin normatif hukuku (bağlayıcı olarak kabul edilen yasalar) belirlemek için kullanılmasını reddeder, ancak onları Tevrat'ı ve onun tarih boyu gelişimini anlamak için gerçek ve tek kaynak kabul eder. </p><p>Hümanist Yahudilik, Tevrat'ın tarihsel, politik ve sosyolojik bir metin olduğunu kabul eder, ancak Tora'nın her kelimesinin doğru ve hatta ahlaki olduğuna inanmaz. Hümanist Yahudilik, sadece Tevrat'ın değil, tüm Yahudi deneyiminin Yahudi davranış ve ahlakının kaynağı olması gerektiğine inanır, Tora'yı sorgular ve onunla aynı fikirde olmamaya isteklidir.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Harflerin_ilahi_önemi,_Yahudi_mistisizmi"><span id="Harflerin_ilahi_.C3.B6nemi.2C_Yahudi_mistisizmi"></span>Harflerin ilahi önemi, Yahudi mistisizmi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=15" title="Değiştirilen bölüm: Harflerin ilahi önemi, Yahudi mistisizmi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=15" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Harflerin ilahi önemi, Yahudi mistisizmi"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Kabalistler, Tora'nın sözlerinin yalnızca ilahi bir mesaj vermekle kalmayıp, aynı zamanda kendilerini aşan çok daha büyük bir mesaja da işaret ettiğini savunurlar. Böylece, bir <i>kotso şel yod</i> (קוצו של יוד), İbranice <i>yod</i> (י) harfinin serifi, en küçük harf veya dekoratif işaretler veya tekrarlanan kelimeler kadar, küçük bir işaretin bile, Tanrı tarafından oraya öğretmek için konduğuna inanırlar. </p><p>Bu, yod'un "Ben senin Tanrın RAB'bim" (<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r23029733"><span class="script-hebrew" style="font-size: 115%;" dir="rtl">אָנֹכִי יְהוָה אֱלֹהֶיךָ</span>‎ Çıkış 20:2) veya "Ve Tanrı Musa'ya şöyle dedi" (<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r23029733"><span class="script-hebrew" style="font-size: 115%;" dir="rtl">וַיְדַבֵּר אֱלֹהִים, אֶל-מֹשֶׁה; וַיֹּאמֶר אֵלָיו, אֲנִי יְהוָה.</span>‎ ‎ 6:2) ifadesinde olup olmamasından bağımsızdır. </p><p>Benzer bir şekilde, Rabbi Akiva'nın (c. 50 – c. 135 CE), Tora'daki her <i>edattan</i> (את) yeni bir yasa öğrendiği söylenir (Talmud, risale Pesachim 22b); <a href="/wiki/Edat" title="Edat">edat</a> kendi başına anlamsızdır ve yalnızca <a href="/wiki/Nesne_(dilbilgisi)" title="Nesne (dilbilgisi)">doğrudan nesneyi</a> işaretlemeye yarar. Başka bir deyişle, <a href="/wiki/Ortodoks_Yahudilik" title="Ortodoks Yahudilik">Ortodoks</a> inancına göre, "Ve Tanrı Musa'ya şöyle dedi: ..." sözü, gerçek ifadeden daha az kutsal değildir. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Diğer_dinlerde"><span id="Di.C4.9Fer_dinlerde"></span>Diğer dinlerde</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=16" title="Değiştirilen bölüm: Diğer dinlerde" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=16" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Diğer dinlerde"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Samiriyelilik">Samiriyelilik</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=17" title="Değiştirilen bölüm: Samiriyelilik" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=17" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Samiriyelilik"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:Gerizim_Samaritan_Torah_IMG_2118.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Gerizim_Samaritan_Torah_IMG_2118.JPG/220px-Gerizim_Samaritan_Torah_IMG_2118.JPG" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Gerizim_Samaritan_Torah_IMG_2118.JPG/330px-Gerizim_Samaritan_Torah_IMG_2118.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Gerizim_Samaritan_Torah_IMG_2118.JPG/440px-Gerizim_Samaritan_Torah_IMG_2118.JPG 2x" data-file-width="3456" data-file-height="5184" /></a><figcaption>Samiri Pentatökü</figcaption></figure> <p>Musa'nın beş kitabı, Samiriyeliliğin kutsal metin kanonunun tamamını oluşturur. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hristiyanlık"><span id="Hristiyanl.C4.B1k"></span>Hristiyanlık</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=18" title="Değiştirilen bölüm: Hristiyanlık" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=18" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Hristiyanlık"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Farklı <a href="/wiki/Hristiyan_mezhepleri" title="Hristiyan mezhepleri">Hristiyan mezheplerinin</a> Kutsal Kitap kanonlarında <a href="/wiki/Eski_Ahit" title="Eski Ahit">Eski Ahit'in</a> biraz farklı versiyonları olmasına rağmen, Tevrat "Musa'nın Beş Kitabı" (veya "<a href="/wiki/Musa_Kanunu" title="Musa Kanunu">Musa Yasası</a>") olarak hepsinde ortaktır. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="İslâm"><span id=".C4.B0sl.C3.A2m"></span>İslâm</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=19" title="Değiştirilen bölüm: İslâm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=19" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: İslâm"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%C4%B0slam" title="İslam">İslam</a>, Tevrat'ın Tanrı tarafından gönderildiğini belirtir. Kuran'a göre <a href="/wiki/%C4%B0slam%27da_Tanr%C4%B1" title="İslam'da Tanrı">Allah</a> şöyle buyurur: "Sana Kitap'ı, kendinden öncekileri doğrulayıcı olarak hak ile indiren O'dur. Tevrat'ı ve İncil'i indirdi." (<a href="/wiki/%C3%82l-i_%C4%B0mr%C3%A2n_Suresi" title="Âl-i İmrân Suresi">Âl-i İmrân Suresi</a>) Müslümanlar Tevrat'ı Tanrı'nın Musa'ya vahyettiği bir kitap olarak kabul ederler. Bununla birlikte, kendi kendini kanıtlayan Müslümanların çoğu, bu orijinal vahyin zaman içinde Yahudi yazıcılar tarafından bozulduğuna (<i><a href="/wiki/Tahrif" title="Tahrif">tahrif</a></i>) inanmaktadır. Kuran'da Tevrat, İslam'da her zaman saygıyla anılır. Müslümanların Tevrat'a ve Musa'nın peygamberliğine inanmaları İslam'ın <a href="/wiki/%C4%B0slam%27da_iman" title="İslam'da iman">temel ilkelerinden</a> biridir. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:Open_Torah_Case_with_Scroll.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Open_Torah_Case_with_Scroll.jpg/220px-Open_Torah_Case_with_Scroll.jpg" decoding="async" width="220" height="391" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Open_Torah_Case_with_Scroll.jpg/330px-Open_Torah_Case_with_Scroll.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/eb/Open_Torah_Case_with_Scroll.jpg 2x" data-file-width="414" data-file-height="736" /></a><figcaption>Tora kasası kaydırma ile açılır.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ayrıca_bakınız"><span id="Ayr.C4.B1ca_bak.C4.B1n.C4.B1z"></span>Ayrıca bakınız</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=20" title="Değiştirilen bölüm: Ayrıca bakınız" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=20" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Ayrıca bakınız"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Babil_S%C3%BCrg%C3%BCn%C3%BC" title="Babil Sürgünü">Babil Sürgünü</a></li> <li><a href="/wiki/Belgesel_hipotez" title="Belgesel hipotez">Belgesel hipotez</a></li> <li><a href="/wiki/En%27am_Suresi" class="mw-redirect" title="En'am Suresi">En'am Suresi</a></li> <li><a href="/wiki/Musa" title="Musa">Musa</a></li> <li><a href="/wiki/Nuh_Tufan%C4%B1" class="mw-redirect" title="Nuh Tufanı">Nuh Tufanı</a></li> <li><a href="/wiki/On_Emir" title="On Emir">On Emir</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%96l%C3%BC_Deniz_par%C5%9F%C3%B6menleri" class="mw-redirect" title="Ölü Deniz parşömenleri">Ölü Deniz parşömenleri</a></li> <li><a href="/wiki/Furkan" class="mw-disambig" title="Furkan">Furkan</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kaynakça"><span id="Kaynak.C3.A7a"></span>Kaynakça</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&veaction=edit&section=21" title="Değiştirilen bölüm: Kaynakça" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tevrat&action=edit&section=21" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Kaynakça"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r32805677">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-count:2}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-count:3}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-:0-1"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-:0_1-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_1-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150630004700/https://www.britannica.com/topic/Torah">"Torah | Definition, Meaning, & Facts"</a>. <i>Encyclopedia Britannica</i> (İngilizce). 30 Haziran 2015 tarihinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Torah">kaynağından</a> arşivlendi<span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclopedia+Britannica&rft.atitle=Torah+%7C+Definition%2C+Meaning%2C+%26+Facts&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Ftopic%2FTorah&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Bamidbar_Rabah-2"><strong><a href="#cite_ref-Bamidbar_Rabah_2-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220311174951/https://www.sefaria.org/sheets/22645?lang=bi">"Bamidbar Rabah"</a>. <i>sefaria.org</i>. sefaria. 11 Mart 2022 tarihinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sefaria.org/sheets/22645?lang=bi">kaynağından</a> arşivlendi<span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: <span class="nowrap">11 Mart</span> 2022</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=sefaria.org&rft.atitle=Bamidbar+Rabah&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sefaria.org%2Fsheets%2F22645%3Flang%3Dbi&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><strong><a href="#cite_ref-3">^</a></strong> <span class="reference-text">Isabel Lang <i>Intertextualität als hermeneutischer Zugang zur Auslegung des Korans: Eine Betrachtung am Beispiel der Verwendung von Israiliyyat in der Rezeption der Davidserzählung in Sure 38: 21-25</i> Logos Verlag Berlin GmbH, 31.12.2015 <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/9783832541514" title="Özel:KitapKaynakları/9783832541514">9783832541514</a> p. 98 (German)</span> </li> <li id="cite_note-Jewish_Concepts_1964,_page_630-4"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-Jewish_Concepts_1964,_page_630_4-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Jewish_Concepts_1964,_page_630_4-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Birnbaum (1979), p. 630</span> </li> <li id="cite_note-5"><strong><a href="#cite_ref-5">^</a></strong> <span class="reference-text">Vol. 11 Trumah Section 61</span> </li> <li id="cite_note-6"><strong><a href="#cite_ref-6">^</a></strong> <span class="reference-text">page 1, <cite class="kaynak kitap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/pentateuchintrod0000blen_a5y0"><i>The Pentateuch: An introduction to the first five books of the Bible</i></a>. <a href="/w/index.php?title=Anchor_Bible_Series&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anchor Bible Series (sayfa mevcut değil)">Anchor Bible</a> Reference Library. New York: Doubleday. 1992. <a href="/wiki/Uluslararas%C4%B1_Standart_Kitap_Numaras%C4%B1" title="Uluslararası Standart Kitap Numarası">ISBN</a> <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/978-0-385-41207-0" title="Özel:KitapKaynakları/978-0-385-41207-0">978-0-385-41207-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Pentateuch%3A+An+introduction+to+the+first+five+books+of+the+Bible&rft.place=New+York&rft.series=Anchor+Bible+Reference+Library&rft.pub=Doubleday&rft.date=1992&rft.isbn=978-0-385-41207-0&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpentateuchintrod0000blen_a5y0&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="font-size:100%" class="error citation-comment">Yazar <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|ad1=</code> eksik <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|soyadı1=</code> (<a href="/wiki/Yard%C4%B1m:KB1_hatalar%C4%B1#first_missing_last" title="Yardım:KB1 hataları">yardım</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-7"><strong><a href="#cite_ref-7">^</a></strong> <span class="reference-text">Finkelstein, I., Silberman, N. A., <i>The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts</i>, p. 68</span> </li> <li id="cite_note-McDermott_2002_21-8"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-McDermott_2002_21_8-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-McDermott_2002_21_8-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><cite class="kaynak kitap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Dkr7rVd3hAQC"><i>Reading the Pentateuch: a historical introduction</i></a>. Pauline Press. 2002. s. 21. <a href="/wiki/Uluslararas%C4%B1_Standart_Kitap_Numaras%C4%B1" title="Uluslararası Standart Kitap Numarası">ISBN</a> <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/978-0-8091-4082-4" title="Özel:KitapKaynakları/978-0-8091-4082-4">978-0-8091-4082-4</a>. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200727125614/https://books.google.com/books?id=Dkr7rVd3hAQC">arşivlendi</a><span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: <span class="nowrap">3 Ekim</span> 2010</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Reading+the+Pentateuch%3A+a+historical+introduction&rft.pages=21&rft.pub=Pauline+Press&rft.date=2002&rft.isbn=978-0-8091-4082-4&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DDkr7rVd3hAQC&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="font-size:100%" class="error citation-comment">Yazar <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|ad1=</code> eksik <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|soyadı1=</code> (<a href="/wiki/Yard%C4%B1m:KB1_hatalar%C4%B1#first_missing_last" title="Yardım:KB1 hataları">yardım</a>)</span> <span class="error mw-ext-cite-error" lang="tr" dir="ltr"><span style="font-weight: bold; font-size: 75%; color:inherit;">Kaynak hatası:</span> <span style="font-weight: normal; font-size: 75%; color:inherit;">Geçersiz <code><ref></code> etiketi: "McDermott 2002 21" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: <a href="/wiki/Vikipedi:Kaynak_g%C3%B6sterme" title="Vikipedi:Kaynak gösterme">Kaynak gösterme</a>)</span></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><strong><a href="#cite_ref-9">^</a></strong> <span class="reference-text">The 17th-century <a href="/w/index.php?title=Ussher_chronology&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ussher chronology (sayfa mevcut değil)">Ussher chronology</a> calculates 1571 BC (<i>Annals of the World</i>, 1658 paragraph 164) <span style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:inherit;">(İngilizce)</span></span> </li> <li id="cite_note-11"><strong><a href="#cite_ref-11">^</a></strong> <span class="reference-text">Babylonian Talmud Bava Kama 82a</span> </li> <li id="cite_note-12"><strong><a href="#cite_ref-12">^</a></strong> <span class="reference-text">cf. <span class="nourlexpansion nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblegateway.com/passage/?search=Lev+10%3A11&version=NRSV">Lev 10:11</a></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><strong><a href="#cite_ref-13">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Philip_Birnbaum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Philip Birnbaum (sayfa mevcut değil)">Philip Birnbaum</a>, <i>Encyclopedia of Jewish Concepts</i>, Hebrew Publishing Company, 1964, p. 630</span> </li> <li id="cite_note-14"><strong><a href="#cite_ref-14">^</a></strong> <span class="reference-text">p. 2767, Alcalay</span> </li> <li id="cite_note-15"><strong><a href="#cite_ref-15">^</a></strong> <span class="reference-text">pp. 164–165, Scherman, Exodus 12:49</span> </li> <li id="cite_note-16"><strong><a href="#cite_ref-16">^</a></strong> <span class="reference-text">8:31–32; 23:6</span> </li> <li id="cite_note-17"><strong><a href="#cite_ref-17">^</a></strong> <span class="reference-text">1. Krallar 2:3; 2. Krallar 14:6; 23:25</span> </li> <li id="cite_note-18"><strong><a href="#cite_ref-18">^</a></strong> <span class="reference-text">Mal. 3:22; Dan. 9:11, 13; Ezra 3:2; 7:6; Neh. 8:1; II. Tar. 23:18; 30:16</span> </li> <li id="cite_note-19"><strong><a href="#cite_ref-19">^</a></strong> <span class="reference-text">Ezra 6:18; Neh. 13:1; II. Tar. 35:12; 25:4; cf. II. Kr 14:6</span> </li> <li id="cite_note-20"><strong><a href="#cite_ref-20">^</a></strong> <span class="reference-text">Neh. 8:3</span> </li> <li id="cite_note-21"><strong><a href="#cite_ref-21">^</a></strong> <span class="reference-text">Neh. 8:8, 18; 10:29–30; cf. 9:3</span> </li> <li id="cite_note-22"><strong><a href="#cite_ref-22">^</a></strong> <span class="reference-text"><i>The World and the Word: An Introduction to the Old Testament</i>, ed. Eugene H. Merrill, Mark Rooker, Michael A. Grisanti, 2011, p, 163: "Part 4 The Pentateuch by Michael A. Grisanti: The Term 'Pentateuch' derives from the Greek <i>pentateuchos</i>, literally, ... The Greek term was apparently popularized by the Hellenized Jews of Alexandria, Egypt, in the first century AD..."</span> </li> <li id="cite_note-23"><strong><a href="#cite_ref-23">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210707191029/https://www.mid-day.com/404.php">"Page Not Found | Mid-Day"</a>. <i>www.mid-day.com</i>. 7 Temmuz 2021 tarihinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mid-day.com/404.php">kaynağından</a> arşivlendi.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.mid-day.com&rft.atitle=Page+Not+Found+%26%23124%3B+Mid-Day&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mid-day.com%2F404.php&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-24"><strong><a href="#cite_ref-24">^</a></strong> <span class="reference-text">Hamilton (1990), p. 1</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBergant2013-25"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBergant2013_25-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBergant2013">Bergant 2013</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBandstra2008-26"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBandstra2008_26-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBandstra2008_26-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBandstra2008">Bandstra 2008</a>.</span> </li> <li id="cite_note-Bandstra28-29-27"><strong><a href="#cite_ref-Bandstra28-29_27-0">^</a></strong> <span class="reference-text">Bandstra (2004), pp. 28–29</span> </li> <li id="cite_note-28"><strong><a href="#cite_ref-28">^</a></strong> <span class="reference-text">Johnstone, p. 72.</span> </li> <li id="cite_note-Finkelstein,_I._p.68-29"><strong><a href="#cite_ref-Finkelstein,_I._p.68_29-0">^</a></strong> <span class="reference-text">Finkelstein, p. 68</span> </li> <li id="cite_note-30"><strong><a href="#cite_ref-30">^</a></strong> <span class="reference-text">Meyers, p. xv.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAshley1993-31"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAshley1993_31-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAshley1993">Ashley 1993</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcDermott2002-32"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcDermott2002_32-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcDermott2002_32-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMcDermott2002">McDermott 2002</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEOlson1996-33"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEOlson1996_33-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFOlson1996">Olson 1996</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEStubbs2009-34"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEStubbs2009_34-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFStubbs2009">Stubbs 2009</a>.</span> </li> <li id="cite_note-35"><strong><a href="#cite_ref-35">^</a></strong> <span class="reference-text">Phillips, pp.1–2</span> </li> <li id="cite_note-Rogerson-36"><strong><a href="#cite_ref-Rogerson_36-0">^</a></strong> <span class="reference-text">Rogerson, pp.153–154</span> </li> <li id="cite_note-37"><strong><a href="#cite_ref-37">^</a></strong> <span class="reference-text">Sommer, p. 18.</span> </li> <li id="cite_note-38"><strong><a href="#cite_ref-38">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://incil.info/YC1999/arama/Yaratilis+Deuteronomy">Tekvin Deuteronomy</a></span> </li> <li id="cite_note-39"><strong><a href="#cite_ref-39">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://incil.info/YC1999/arama/Yaratilis+Mark">Tekvin Mark</a></span> </li> <li id="cite_note-40"><strong><a href="#cite_ref-40">^</a></strong> <span class="reference-text">Bava Basra 14b</span> </li> <li id="cite_note-Jacobs1995-41"><strong><a href="#cite_ref-Jacobs1995_41-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak kitap">Louis Jacobs (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=l1u-_VMDM80C"><i>The Jewish religion: a companion</i></a>. Oxford University Press. s. 375. <a href="/wiki/Uluslararas%C4%B1_Standart_Kitap_Numaras%C4%B1" title="Uluslararası Standart Kitap Numarası">ISBN</a> <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/978-0-19-826463-7" title="Özel:KitapKaynakları/978-0-19-826463-7">978-0-19-826463-7</a>. 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130509134401/http://books.google.com/books?id=l1u-_VMDM80C">arşivlendi</a><span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: 27 Şubat 2012</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Jewish+religion%3A+a+companion&rft.pages=375&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1995&rft.isbn=978-0-19-826463-7&rft.au=Louis+Jacobs&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dl1u-_VMDM80C&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-42"><strong><a href="#cite_ref-42">^</a></strong> <span class="reference-text">Talmud, Bava Basra 14b</span> </li> <li id="cite_note-43"><strong><a href="#cite_ref-43">^</a></strong> <span class="reference-text">Mishnah, Sanhedrin 10:1</span> </li> <li id="cite_note-44"><strong><a href="#cite_ref-44">^</a></strong> <span class="reference-text">Ginzberg, Louis (1909). <i><a href="/w/index.php?title=Legends_of_the_Jews&action=edit&redlink=1" class="new" title="Legends of the Jews (sayfa mevcut değil)">The Legends of the Jews</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.swartzentrover.com/cotor/e-books/misc/Legends/Legends%20of%20the%20Jews.pdf">Vol. IV: Ezra</a> 13 Mart 2020 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200313050820/http://www.swartzentrover.com/cotor/e-books/misc/Legends/Legends">arşivlendi</a>.</i> (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</span> </li> <li id="cite_note-45"><strong><a href="#cite_ref-45">^</a></strong> <span class="reference-text">Ross, Tamar (2004). <i>Expanding the Palace of Torah: Orthodoxy and Feminism</i>. UPNE. p. 192</span> </li> <li id="cite_note-46"><strong><a href="#cite_ref-46">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120505212923/http://turuz.info/Dil/0184-Sumerle%20turkler-muezziz%20ilmiye%20chigh%20(51d)(2.212KB).pdf">"Sümerler Türkler"</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. 5 Mayıs 2012 tarihinde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.turuz.info/Dil/0184-Sumerle%20turkler-muezziz%20ilmiye%20chigh%20(51d)(2.212KB).pdf">kaynağından</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> arşivlendi<span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: <span class="nowrap">18 Temmuz</span> 2012</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=S%C3%BCmerler+T%C3%BCrkler&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.turuz.info%2FDil%2F0184-Sumerle%2520turkler-muezziz%2520ilmiye%2520chigh%2520%2851d%29%282.212KB%29.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECarr2014-47"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-FOOTNOTECarr2014_47-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTECarr2014_47-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCarr2014">Carr 2014</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEThompson2000-48"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEThompson2000_48-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFThompson2000">Thompson 2000</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESka2014-49"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTESka2014_49-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSka2014">Ska 2014</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEVan_Seters2004-50"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEVan_Seters2004_50-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFVan_Seters2004">Van Seters 2004</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBaden2012-51"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBaden2012_51-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBaden2012">Baden 2012</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGaines2015-52"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEGaines2015_52-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEGaines2015_52-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGaines2015">Gaines 2015</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEOtto2015-53"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEOtto2015_53-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFOtto2015">Otto 2015</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEOtto2014-54"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEOtto2014_54-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFOtto2014">Otto 2014</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFrei2001-55"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFrei2001_55-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFrei2001">Frei 2001</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERomer2008-56"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTERomer2008_56-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRomer2008">Romer 2008</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESka2006-57"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESka2006_57-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESka2006_57-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTESka2006_57-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSka2006">Ska 2006</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEskenazi2009-58"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEskenazi2009_58-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEskenazi2009">Eskenazi 2009</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGreifenhagen2003-59"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGreifenhagen2003_59-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGreifenhagen2003">Greifenhagen 2003</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGmirkin2006-60"><strong><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGmirkin2006_60-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGmirkin2006">Gmirkin 2006</a>.</span> </li> <li id="cite_note-Timeline-61"><strong><a href="#cite_ref-Timeline_61-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aish.com/jl/h/48944541.html">History Crash Course #36: Timeline: From Abraham to Destruction of the Temple</a> 20 Temmuz 2014 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140720164107/http://www.aish.com/jl/h/48944541.html">arşivlendi</a>., by Rabbi Ken Spiro, Aish.com. Retrieved 2010-08-19.</span> </li> <li id="cite_note-62"><strong><a href="#cite_ref-62">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak kitap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780195297515"><i>The Jewish Study Bible</i></a>. New York City: Oxford University Press. 2004. ss. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780195297515/page/3">3-7</a>. <a href="/wiki/Uluslararas%C4%B1_Standart_Kitap_Numaras%C4%B1" title="Uluslararası Standart Kitap Numarası">ISBN</a> <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/978-0195297515" title="Özel:KitapKaynakları/978-0195297515">978-0195297515</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Jewish+Study+Bible&rft.place=New+York+City&rft.pages=3-7&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2004&rft.isbn=978-0195297515&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9780195297515&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-63"><strong><a href="#cite_ref-63">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Gittin" class="mw-redirect" title="Gittin">Gittin</a> 60a</span> </li> <li id="cite_note-64"><strong><a href="#cite_ref-64">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Menachot&action=edit&redlink=1" class="new" title="Menachot (sayfa mevcut değil)">Menachot</a> 30a</span> </li> <li id="cite_note-65"><strong><a href="#cite_ref-65">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak kitap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=OMlT-FViF40C&q=death+of+moses+abraham+ibn+ezra&pg=PA829"><i>Hebrew Bible / Old Testament: The History of its Interpretation, II: From the Renaissance to the Enlightenment</i></a>. Vandenhoeck & Ruprecht. 2008. s. 829. <a href="/wiki/Uluslararas%C4%B1_Standart_Kitap_Numaras%C4%B1" title="Uluslararası Standart Kitap Numarası">ISBN</a> <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/978-3525539828" title="Özel:KitapKaynakları/978-3525539828">978-3525539828</a>. 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210126182439/https://books.google.com/books?id=OMlT-FViF40C&q=death+of+moses+abraham+ibn+ezra&pg=PA829">arşivlendi</a><span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hebrew+Bible+%2F+Old+Testament%3A+The+History+of+its+Interpretation%2C+II%3A+From+the+Renaissance+to+the+Enlightenment&rft.pages=829&rft.pub=Vandenhoeck+%26+Ruprecht&rft.date=2008&rft.isbn=978-3525539828&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DOMlT-FViF40C%26q%3Ddeath%2Bof%2Bmoses%2Babraham%2Bibn%2Bezra%26pg%3DPA829&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-66"><strong><a href="#cite_ref-66">^</a></strong> <span class="reference-text">Ibn Ezra, Deuteronomy 34:6</span> </li> <li id="cite_note-67"><strong><a href="#cite_ref-67">^</a></strong> <span class="reference-text">Ohr Ha'chayim Deuteronomy 34:6</span> </li> <li id="cite_note-68"><strong><a href="#cite_ref-68">^</a></strong> <span class="reference-text">For more information on these issues from an Orthodox Jewish perspective, see <i>Modern Scholarship in the Study of Torah: Contributions and Limitations</i>, Ed. <a href="/w/index.php?title=Shalom_Carmy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shalom Carmy (sayfa mevcut değil)">Shalom Carmy</a>, and <i>Handbook of Jewish Thought</i>, Volume I, by <a href="/w/index.php?title=Aryeh_Kaplan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aryeh Kaplan (sayfa mevcut değil)">Aryeh Kaplan</a>.</span> </li> <li id="cite_note-69"><strong><a href="#cite_ref-69">^</a></strong> <span class="reference-text">Larry Siekawitch (2013), <i>The Uniqueness of the Bible</i>, pp <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=EVSVAQAAQBAJ&pg=PA19">19</a> 23 Kasım 2016 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161123135724/https://books.google.com/books?id=EVSVAQAAQBAJ&pg=PA19">arşivlendi</a>.–30</span> </li> <li id="cite_note-70"><strong><a href="#cite_ref-70">^</a></strong> <span class="reference-text">Ginzberg, Louis (1909). <i><a href="/w/index.php?title=Yahudilerin_Efsaneleri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yahudilerin Efsaneleri (sayfa mevcut değil)">Legends of the Jews</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://philologos.org/__eb-lotj/vol3/p02.htm">Vol III: The Gentiles Refuse the Torah</a> <span style="font-size:100%" class="error citation-comment">Webarşiv şablonunda hata: <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|url=</code> value. Boş.</span> </i> (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</span> </li> <li id="cite_note-71"><strong><a href="#cite_ref-71">^</a></strong> <span class="reference-text">Ginzberg, Louis (1909). <i><a href="/w/index.php?title=Yahudilerin_Efsaneleri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yahudilerin Efsaneleri (sayfa mevcut değil)">Legends of the Jews</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://philologos.org/__eb-lotj/vol2/three.htm#1">Vol II: Job and the Patriarchs</a> <span style="font-size:100%" class="error citation-comment">Webarşiv şablonunda hata: <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|url=</code> value. Boş.</span></i> (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</span> </li> <li id="cite_note-72"><strong><a href="#cite_ref-72">^</a></strong> <span class="reference-text">Ginzberg, Louis (1909). <i><a href="/w/index.php?title=Legends_of_the_Jews&action=edit&redlink=1" class="new" title="Legends of the Jews (sayfa mevcut değil)">Legends of the Jews</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://philologos.org/__eb-lotj/vol1/one.htm#1">Vol I: The first things created</a> 20 Ocak 2019 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190120184551/https://philologos.org/__eb-lotj/vol1/one.htm#1">arşivlendi</a>.</i> (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</span> </li> <li id="cite_note-73"><strong><a href="#cite_ref-73">^</a></strong> <span class="reference-text">Book of Nehemia, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://mechon-mamre.org/p/pt/pt35b08.htm">Chapter 8</a> 1 Eylül 2019 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190901100255/http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt35b08.htm">arşivlendi</a>.</span> </li> <li id="cite_note-74"><strong><a href="#cite_ref-74">^</a></strong> <span class="reference-text">Source?</span> </li> <li id="cite_note-75"><strong><a href="#cite_ref-75">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120817031044/http://www.uscj.org/The_Authentic_Trienn7085.html">"<i>The Authentic Triennial Cycle: A Better Way to Read Torah?</i>"</a>. 17 Ağustos 2012 tarihinde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.uscj.org/The_Authentic_Trienn7085.html">kaynağından</a> arşivlendi.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Authentic+Triennial+Cycle%3A+A+Better+Way+to+Read+Torah%3F&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.uscj.org%2FThe_Authentic_Trienn7085.html&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-76"><strong><a href="#cite_ref-76">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160430164442/https://www.breakthroughchinuch.com/">"Rabbi Jonathan Rietti | New York City | Breakthrough Chinuch"</a>. <i>breakthroughchunich</i>. 30 Nisan 2016 tarihinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.breakthroughchinuch.com/">kaynağından</a> arşivlendi.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=breakthroughchunich&rft.atitle=Rabbi+Jonathan+Rietti+%26%23124%3B+New+York+City+%26%23124%3B+Breakthrough+Chinuch&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.breakthroughchinuch.com%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-77"><strong><a href="#cite_ref-77">^</a></strong> <span class="reference-text">Talmud, Gittin 60b</span> </li> <li id="cite_note-78"><strong><a href="#cite_ref-78">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090616125652/http://oradam.org/OAC/FAQ">"FAQ for Humanistic Judaism, Reform Judaism, Humanists, Humanistic Jews, Congregation, Arizona, AZ"</a>. Oradam.org. 16 Haziran 2009 tarihinde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://oradam.org/OAC/FAQ">kaynağından</a> arşivlendi<span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: 7 Kasım 2012</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=FAQ+for+Humanistic+Judaism%2C+Reform+Judaism%2C+Humanists%2C+Humanistic+Jews%2C+Congregation%2C+Arizona%2C+AZ&rft.pub=Oradam.org&rft_id=http%3A%2F%2Foradam.org%2FOAC%2FFAQ&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ATevrat" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> </ol></div></div> <ol class="references"> <li id="cite_note-10"><strong><a href="#cite_ref-10">^</a></strong> <span class="reference-text">Musa'nın doğumunu <a href="/wiki/Augustinus" title="Augustinus">Augustinus</a>, eseri <i><a href="/wiki/Tanr%C4%B1%27n%C4%B1n_%C5%9Eehri" title="Tanrı'nın Şehri">Tanrı'nın Şehri</a></i>'nde yorumlamıştır ve o doğduğu zamanki kralların isimlerini kaydetmiştir:<blockquote><p>"Safrus, <a href="/wiki/Asur_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu" class="mw-redirect" title="Asur İmparatorluğu">Asur</a>'un ondördüncü; Ortopolis, <a href="/wiki/Sikyon" title="Sikyon">Sikyon</a>'un onikinci; <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Criasus" class="extiw" title="en:Criasus">Kriasus</a>, <a href="/wiki/Argos" title="Argos">Argos</a>'un beşinci kralı olarak hüküm sürdüğünde Musa, <a href="/wiki/Antik_M%C4%B1s%C4%B1r" title="Antik Mısır">Mısır</a>'da doğdu..."</p></blockquote>Orthopolis, MÖ 1596–1533 yılları arasında 63 yıl boyunca 12. Sikyon Kralı olarak hüküm sürdü; Kriasus ise, 1637–1583 arasında 54 yıl boyunca Argos'un 5'nci Kralı olarak hüküm sürdü.</span> </li> </ol><div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-labelledby="Otorite_kontrolü_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=Bunu_Vikiveri&#039;de_düzenleyin&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q34990&#124;class=noprint&#124;Bunu_Vikiveri&#039;de_düzenleyin" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Otorite_kontrolü_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=Bunu_Vikiveri&#039;de_düzenleyin&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q34990&#124;class=noprint&#124;Bunu_Vikiveri&#039;de_düzenleyin" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Otorite_kontrol%C3%BC" title="Otorite kontrolü">Otorite kontrolü</a> <span class="mw-valign-text-top noprint" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q34990" title="Bunu Vikiveri'de düzenleyin"><img alt="Bunu Vikiveri'de düzenleyin" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span class="nowrap"><a href="/wiki/T%C3%BCmle%C5%9Fik_Otorite_Dosyas%C4%B1" title="Tümleşik Otorite Dosyası">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4226122-3">4226122-3</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%C4%B0srail_Ulusal_K%C3%BCt%C3%BCphanesi" title="İsrail Ulusal Kütüphanesi">NLI</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nli.org.il/en/authorities/987007287481705171">987007287481705171</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/TDV_%C4%B0sl%C3%A2m_Ansiklopedisi" title="TDV İslâm Ansiklopedisi">TDVİA</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://islamansiklopedisi.org.tr/tevrat">tevrat</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Uluslararas%C4%B1_Sanal_Otorite_Dosyas%C4%B1" title="Uluslararası Sanal Otorite Dosyası">VIAF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/177804671">177804671</a></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tevrat&oldid=34798607">https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tevrat&oldid=34798607</a>" sayfasından alınmıştır</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%C3%96zel:Kategoriler" title="Özel:Kategoriler">Kategori</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategori:%C4%B0branice_deyi%C5%9Fler" title="Kategori:İbranice deyişler">İbranice deyişler</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:Tevrat" title="Kategori:Tevrat">Tevrat</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Gizli kategoriler: <ul><li><a href="/wiki/Kategori:Kaynak_g%C3%B6sterme_hatas%C4%B1_bulunan_maddeler" title="Kategori:Kaynak gösterme hatası bulunan maddeler">Kaynak gösterme hatası bulunan maddeler</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:KB1_hatalar%C4%B1:_yazar_veya_edit%C3%B6r%C3%BC_eksik" title="Kategori:KB1 hataları: yazar veya editörü eksik">KB1 hataları: yazar veya editörü eksik</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:Webar%C5%9Fiv_%C5%9Fablonu_wayback_ba%C4%9Flant%C4%B1lar%C4%B1" title="Kategori:Webarşiv şablonu wayback bağlantıları">Webarşiv şablonu wayback bağlantıları</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:Webar%C5%9Fiv_%C5%9Fablonu_hatalar%C4%B1" title="Kategori:Webarşiv şablonu hataları">Webarşiv şablonu hataları</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:GND_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:GND tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">GND tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:NLI_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:NLI tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">NLI tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:TDV%C4%B0A_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:TDVİA tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">TDVİA tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:VIAF_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:VIAF tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">VIAF tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Sayfa en son 17.59, 14 Şubat 2025 tarihinde değiştirildi.</li> <li id="footer-info-copyright">Metin <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.tr">Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş Lisansı</a> altındadır ve ek koşullar uygulanabilir. Bu siteyi kullanarak <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/tr">Kullanım Şartlarını</a> ve <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/tr">Gizlilik Politikasını</a> kabul etmiş olursunuz.<br />Vikipedi® (ve Wikipedia®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a> tescilli markasıdır.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Gizlilik politikası</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipedi:Hakk%C4%B1nda">Vikipedi hakkında</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipedi:Genel_sorumluluk_reddi">Sorumluluk reddi</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Davranış Kuralları</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Geliştiriciler</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/tr.wikipedia.org">İstatistikler</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Çerez politikası</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//tr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Tevrat&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobil görünüm</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Ara</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Vikipedi üzerinde ara"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Özel:Ara"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Ara</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="İçindekiler" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="İçindekiler tablosunu değiştir" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">İçindekiler tablosunu değiştir</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Tevrat</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>126 dil</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Konu ekle</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7b95555b9d-m4ns9","wgBackendResponseTime":211,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.434","walltime":"0.575","ppvisitednodes":{"value":5005,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":33697,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1151,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":11,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":10,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":47485,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 460.212 1 -total"," 47.22% 217.309 1 Şablon:Kaynakça"," 16.63% 76.526 1 Şablon:Otorite_kontrolü"," 14.58% 67.084 7 Şablon:Web_kaynağı"," 11.02% 50.699 26 Şablon:Kdn"," 6.53% 30.062 2 Şablon:Bap"," 6.45% 29.693 5 Şablon:Kitap_kaynağı"," 5.99% 27.575 5 Şablon:Ana"," 4.45% 20.477 1 Şablon:IPAc-en"," 4.11% 18.932 1 Şablon:Dil"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.180","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3990708,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-d8647bfd6-rcpjc","timestamp":"20250223065340","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Tevrat","url":"https:\/\/tr.wikipedia.org\/wiki\/Tevrat","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q34990","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q34990","author":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia projelerine katk\u0131da bulunanlar"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-01-20T13:37:38Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/e\/e0\/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B0._%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.jpg","headline":"Tanah'\u0131n ilk be\u015f kitab\u0131"}</script> </body> </html>