CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-not-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Tekst źródłowy strony Samuel Komitopul – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-not-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":true,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"a56aed5d-aa46-4b90-b886-87bf523ac211","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Samuel_Komitopul","wgTitle":"Samuel Komitopul","wgCurRevisionId":75314348,"wgRevisionId":0,"wgArticleId":753684,"wgIsArticle":false,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"edit","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":[],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Samuel_Komitopul","wgRelevantArticleId":753684,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75314348,"wgMediaViewerOnClick": true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready", "ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.charinsert.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.edit.collapsibleFooter","site","mediawiki.page.ready","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.charinsert","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps", "ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.edit-summary-warning","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.nuxTBKeys","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.charinsert.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.6"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1e/Samuil_of_bolgaria_reconstruction.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1940"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Samuil_of_bolgaria_reconstruction.jpg/800px-Samuil_of_bolgaria_reconstruction.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1293"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Samuil_of_bolgaria_reconstruction.jpg/640px-Samuil_of_bolgaria_reconstruction.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="1034"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Tekst źródłowy strony Samuel Komitopul – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Samuel_Komitopul"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Komitopul"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Samuel_Komitopul rootpage-Samuel_Komitopul skin-vector-2022 action-edit"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Samuel+Komitopul&returntoquery=action%3Dedit" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Samuel+Komitopul&returntoquery=action%3Dedit" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Samuel+Komitopul&returntoquery=action%3Dedit" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Samuel+Komitopul&returntoquery=action%3Dedit" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Tekst źródłowy strony Samuel Komitopul</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ten artykuł istnieje tylko w tym języku. Dodaj artykuły w innych językach." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-0" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Dodaj języki</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="uls-after-portlet-link"></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Samuel_Komitopul" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Samuel_Komitopul" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Samuel_Komitopul"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="selected collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Samuel_Komitopul"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="selected collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Samuel_Komitopul" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Samuel_Komitopul" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DSamuel_Komitopul%26action%3Dedit"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DSamuel_Komitopul%26action%3Dedit"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q270740" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle">← <a href="/wiki/Samuel_Komitopul" title="Samuel Komitopul">Samuel Komitopul</a></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><p>Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu: </p> <div class="permissions-errors"><div class="mw-permissionerror-globalblocking-blockedtext-range"><b>Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Global_blocks" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Global blocks">zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation</a>.</b> <p>Blokada została nałożona przez <a href="/wiki/Wikipedysta:Jon_Kolbert" title="Wikipedysta:Jon Kolbert">‪Jon Kolbert‬</a>. Podany powód to <i><a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/NOP" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/NOP">Open proxy/Webhost</a>: See the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/WM:OP/H" class="extiw" title="m:WM:OP/H">help page</a> if you are affected </i>. </p> <ul><li>Początek blokady: 16:12, 27 sie 2023</li> <li>Zakończenie blokady: 16:12, 27 sie 2028</li></ul> <p>Twój obecny adres IP to 8.222.208.146. Zablokowany zakres to 8.222.128.0/17. </p><p>Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/No_open_proxies" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/No open proxies">No open proxies</a>. </p> Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Steward_requests/Global" class="extiw" title="m:Steward requests/Global">wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki</a>. Możesz również wysłać e-mail do kolejki <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/VRT" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/VRT">VRT</a> <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Stewards" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Stewards">stewardów</a> na adres <kbd>stewards@wikimedia.org</kbd>, podając wszystkie powyższe szczegóły.</div></div><hr /> <p>Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować. </p><textarea readonly="" accesskey="," id="wpTextbox1" cols="80" rows="25" style="" class="mw-editfont-monospace" lang="pl" dir="ltr" name="wpTextbox1">{{wyróżnienie|DA}} {{Władca infobox |władca = Samuel Komitopul |imiona = |grafika = Samuil of bolgaria reconstruction.jpg |opis grafiki = |herb = |opis herbu = |faksymile = |opis faksymile = |dewiza = |1. tytuł = [[Władcy Bułgarii|car Bułgarii]] |1. sukcesja = |1. od = [[997]] |1. do = [[6 października]] [[1014]] |1. koronacja = |1. poprzednik = [[Roman (car Bułgarii)]] |1. następca = [[Gabriel Radomir]] |dynastia = [[Komitopuli]] |data urodzenia = |miejsce urodzenia = |data śmierci = [[6 października]] [[1014]] |miejsce śmierci = |przyczyna śmierci = |miejsce spoczynku = |ojciec = komita Mikołaj |matka = Ripsymia |rodzeństwo = |1. związek z = |1. związek od = |1. związek do = |1. dzieci = [[Gabriel Radomir]] – [[Mirosława Komitopula|Mirosława]] – [[Teodora Kosara]] |moneta = |opis monety = |odznaczenia = |commons = Category:Samuil of Bulgaria |wikiźródła = |wikicytaty = }} '''Samuel Komitopul''' ([[język bułgarski|bułg.]] Самуил Kомитопул, ''Samuił Komitopuł''<ref>Imię rodowe cara Komitopul pochodzi od greckiego Κομητόπουλος ''Kometopoulos'' i zgodnie z zasadami spolszczania imion greckich powinno zostać przekształcone w Kometopul lub Komitopul. Lekcja imienia nie jest jednak w literaturze przedmiotu ustabilizowana można je spotkać zarówno w brzmieniu ''Komitopula'' (W. Giuzelew, Bułgaria, s. 55), jak i ''Komitopuli'' (W. Swoboda, Słownik starożytności słowiańskich, s. 41-42).</ref>; zm. [[6 października]] [[1014]]) – władca państwa bułgarskiego od 976, car [[Historia Bułgarii (681–1018)|Bułgarii]] w latach 997–1014. Po klęsce carstwa bułgarskiego w 969 roku, objął wspólnie z braćmi rządy w zachodnich prowincjach państwa. Od śmierci braci w 976 roku rządził samodzielnie. W wyniku ofensywnych kampanii na terytorium [[Cesarstwo Bizantyńskie|Cesarstwa Bizantyńskiego]] poszerzył obszar swego państwa obejmującego pierwotnie teren Macedonii o [[Tesalia|Tesalię]], Bułgarię naddunajską, [[Epir]] i [[Albania|Albanię]]. Po przywróceniu carstwa bułgarskiego w 986 roku, pełnił funkcje namiestnika i naczelnego dowódcy przy boku cara [[Roman (car Bułgarii)|Romana]]. Po schwytaniu cara przez Bizantyńczyków, od 991 roku, ponownie sprawował władzę samodzielnie. W 997 roku po śmierci Romana koronował się na cara Bułgarów. Pod koniec X wieku podporządkował sobie leżące na zachodzie księstwa serbskie. Poczynając od 1001 roku przeszedł do obrony swych terytoriów przed kolejnymi kampaniami cesarza [[Bazyli II Bułgarobójca|Bazylego II]]. Pomiędzy 1001 a 1005 rokiem utracił większość swoich wcześniejszych zdobyczy: Bułgarię naddunajską, Tesalię, północną część Macedonii, część Albanii. Zmarł w wyniku ataku apoplektycznego 6 października 1014 roku, dwa miesiące po klęsce w [[Bitwa pod Klidion|bitwie pod Klidion]], prawdopodobnie spowodowanego widokiem tysięcy oślepionych jeńców bułgarskich, odesłanych przez bizantyjskiego cesarza Bazylego II. Za panowania Samuela Bułgaria kontrolowała większą część Bałkanów, aż po południową Grecję. Samuel przeniósł stolicę państwa do Ochrydy, która stała się centrum kulturalnym i politycznym Bułgarii w tym czasie, a także stolicą patriarchatu bułgarskiego. == Związki rodzinne == Najmłodszy syn komity Mikołaja i Ripsymii. Ojciec Samuela był przedstawicielem starobułgarskiej arystokracji<ref>W starszych pracach np. u K. Zakrzewskiego (Historia Bizancjum, 1938) spotyka się identyfikację rodziny Mikołaja z bojarskim rodem Szyszmanidów. Obecnie już raczej zarzucona, koncepcja ta pochodzi od bułgarskiego uczonego Drinowa, który oparł się na liście carów bułgarskich zachowanej w Rejestrze Zorographusa, gdzie mówi się o jakimś Szyszmanie, który był ojcem Komitopulów. Za {{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=217}}</ref> i zarządzał jednym z komitatów, prowincją [[Sofia|Serdiki]] albo jedną z prowincji macedońskich. Komitowie ówcześni posiadali na prowincji sporą władzę wiernie służąc carowi. Matka była armeńską arystokratką, to ona nadała synom biblijne imiona: Dawid, Mojżesz, Aaron i Samuel. Ze względu na tytuł ojca synów nazywano Komitopulami (młodymi komitami)<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=58}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Lang |imię=D.M. |autor link=David M. Lang |tytuł= Bułgarzy |strony=70}}. Pochodzenie Komitopulów jest niejasne a świadectwa na ten temat nie są jednoznaczne. Stefan z Taron współczesny historyk armeński twierdzi, że Komitopulowie pochodzili z Armenii, jego informacje na temat Samuela roją się jednak od błędów. N. M. Błagojew utrzymuje z kolei, że zarówno Mikołaj jak i Ripsymia byli Bułgarami, przy czym Ripsymia miałaby być córką cara Symeona I (Bratjata Dawid, Mojsej, Aaron i Samuił, 1941–1942). Za {{Cytuj książkę | nazwisko= Ostrogorski |imię=G. |autor link= Georg Ostrogorski |tytuł= Dzieje Bizancjum |strony=300}}</ref>. Samuel był żonaty z Agatą, córkę Jana Chryzyliosa, protevona Drača. Z tego małżeństwa pochodzili: * [[Gabriel Radomir]], * [[Teodora Kosara]], żona Jana Włodzimierza, księcia Dukli, * Mirosława, żona Aszota, syna [[Grzegorz Taronita|Grzegorza Taronity]]. Przypuszcza się, że miał jeszcze dwie córki, które źródła wymieniają przy okazji poddania się bułgarskiej rodziny carskiej cesarzowi Bazylemu II w Ochrydzie w 1018 roku. Pojawiła się hipoteza, jednak bez jakiegokolwiek uzasadnienia czy podstawy źródłowej, jakoby Samuel miał jeszcze jedną córkę, wydaną rzekomo za [[Vazul]]a, stryjecznego brata Stefana I Wielkiego, króla Węgier<ref>http://www.genealogy.euweb.cz/balkan/balkan8.html Uwaga: strona często nie rozróżnia hipotez od faktów i może zawierać błędy.</ref>. === Drzewo rodziny Samuela<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=290}} {{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=226 i 232-233}}</ref> === {| width="100%" style="text-align: center; border-collapse: collapse;" cellSpacing="0" cellPadding="0" |- | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; | width="8.333%" | &nbsp; |- style="vertical-align: bottom;" | colspan="4" | komita [[Mikołaj (komita)|Mikołaj]] | colspan="2" | &nbsp; | colspan="2" | [[Ripsymia]] |- style="height: 2ex;" | colspan="2" style="border-right: solid black 1px;"| &nbsp; | colspan="3" style="border-bottom: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-right: solid black 1px; border-bottom: solid black 1px; " | &nbsp; |- style="height: 3ex;" | colspan="1" | &nbsp; | colspan="4" style="border-right: solid black 1px; border-bottom: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-bottom: solid black 1px;" | &nbsp; |- style="height: 2ex;" | colspan="1" style="border-right: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-right: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-right: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-right: solid black 1px;" | &nbsp; |- style="height: 4ex; vertical-align: top;" | colspan="2" | [[Dawid Komitopul|Dawid]] | colspan="2" | [[Mojżesz Komitopul|Mojżesz]] | colspan="2" | [[Aaron Komitopul|Aaron]] | colspan="1" style="border-right: solid black 1px;" | &nbsp; |- style="height: 2ex;" | colspan="7" style="border-right: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="5" | &nbsp; |- style="vertical-align: top;" | colspan="3" | &nbsp; | colspan="2" | [[Agata Chryzelia|Agata]]<br /><small>córka Jana Chryzeliosa</small> | colspan="4" | <big>'''Samuel'''</big><br /><small>(zm. 6 października 1014,<br /> panował 997–6 października 1014)</small> | colspan="1" | &nbsp; |- style="height: 2ex;" | colspan="4" style="border-right: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="1" style="border-bottom: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-right: solid black 1px; " | &nbsp; |- style="height: 2ex;" | colspan="5" style="border-right: solid black 1px;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-top: solid black 1px;" | &nbsp; |- style="text-align: left;" | colspan="3" | &nbsp; | colspan="2" style="border-left: solid black 1px; border-top: solid black 1px; padding-left: 0.5em;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-left: solid black 1px; border-top: solid black 1px; padding-left: 0.5em;" | &nbsp; | colspan="2" style="border-left: solid black 1px; border-top: solid black 1px; padding-left: 0.5em;" | &nbsp; | colspan="1" style="border-left: solid black 1px; padding-left: 0.5em;" | &nbsp;? |- style="vertical-align: top" | colspan="2" | &nbsp; | colspan="2" | '''[[Gabriel Radomir]]'''<br /><small>(zm. 1015, panował 1014-1015)</small> | colspan="2" | [[Teodora Kosara]] | colspan="2" |[[Mirosława Komitopula|Mirosława]] | colspan="2" | 2 nieznane córki |} == Tetrarcha == 30 stycznia 969 roku w trakcie najazdu księcia kijowskiego [[Światosław I|Światosława]] zmarł car bułgarski [[Piotr I (car Bułgarii)|Piotr I]]. Jego następca [[Borys II]] nie zdołał powstrzymać najazdu Światosława, który zajął stolicę państwa Presław. Ostatecznie Borys uznał jego zwierzchnictwo. Brak świadectw dotyczących działań wojennych na zachodnich krańcach państwa bułgarskiego skłania część historyków do przyjęcia, że w tym czasie bracia Komitopulowie utworzyli na odległych od terenu zmagań wojennych ziemiach macedońskich własne państwo. Światosław zajęty ekspansją w kierunku Konstantynopola, nie był zainteresowany wojną na zachodzie, jest więc możliwe, że ziemie zachodnie cieszyły się w tym czasie jakimś rodzajem niezależności. W 971 roku cesarz [[Jan I Tzimiskes]] rozpoczął kampanię przeciw Światosławowi i najpierw wyparł go z Presławia a następnie obległ w [[Silistra|Drystrze]]. Komitopulowie zachowali neutralność, a po zwycięstwie cesarza uznali jego zwierzchnią władzę nad zachodnią Bułgarią<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=62-63 i 68}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=58-59}} Początki Samuelowego państwa są przedmiotem żywych sporów. Teoria [[Marin Drinow|M. Drinowa]] o utworzeniu przez Szyszmanidów już w 963 roku zachodniego państwa bułgarskiego została przez naukę odrzucona, nadal jednak utrzymuje się pogląd o oderwaniu w 969 roku przez Komitopulów zachodnich połaci państwa bułgarskiego. Dyskutowany jest zakres niezależności tego państwa. Pogląd ten reprezentują m.in. T. Wasilewski i I. Stwawowy-Kawka. Ścierający się z nim punkt widzenia przyjmuje, że dopiero powstanie Komitopulów w 976 roku wyzwoliło kraj i pozwoliło założyć nowe carstwo w Macedonii. Takie stanowisko reprezentowali m.in. G.Ostrogorski (Dzieje, s. 301), D. Lang Bułgarzy, s. 70), W. Giuzelew (Bułgaria, s. 55)</ref> [[Plik:Persecution of Russ by the Byzantine army John Skylitzes.jpg|thumb|left|350px|Zwycięstwo Jana Tzimiskesa nad wojskami Światosława]] Bułgaria została wcielona do Bizancjum. Najbardziej na północ i zachód wysunięte garnizony bizantyńskie, stanowiące jednocześnie ośrodki bizantyńskich temów, zostały ustanowione w [[Stara Zagora|Werroi]], [[Edesa|Wodenie]] i [[Struma|Strymonie]]. Położone na zachodzie: [[Sofia|Sredec]], [[Nisz]], [[Skopje]] i [[Ochryda]] nie zostały najprawdopodobniej objęte okupacją wojskową. Do Sredca przeniósł się patriarcha bułgarski Damian<ref>Zdaniem Giuzelewa to Sredec jako siedziba patriarchy stał się po 971 roku na kilka lat centrum politycznym Bułgarii (Bułgaria, s. 55)</ref>. A Jan Tzimiskes zadowolił się uznaniem go przez braci Komitopulów za zwierzchniego władcę wszystkich ziem bułgarskich. Tymczasowo obie strony zaakceptowały to rozwiązanie. Tzimiskes z uwagi na prowadzoną na wschodzie wojnę z Arabami, komesi bułgarscy, by zyskać czas na przygotowania do walki z Bizancjum. Jakoż rzeczywiście w 973 roku stary cesarz rzymski [[Otton I Wielki|Otto I]] przyjął w Kwedlinburgu posłów bułgarskich najprawdopodobniej szukających sprzymierzeńca przeciw Bizancjum. Jednakże Otto I zmarł jeszcze w tym samym roku, a jego syn w następnych latach całą swą uwagę musiał skupić na walce z opozycją wewnętrzną. Nie wiadomo jak bracia zorganizowali swe państwo. Niewątpliwie na podległych im ziemiach powstał rodzaj tetrarchii. Możliwe, że każdy władał jedną czwartą państwa uznając zwierzchnictwo najstarszego z braci Dawida<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=68-69}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=59}} {{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=218}}</ref>. 10 stycznia 976 roku zmarł cesarz Jan Tzimiskes. Bizancjum na przeciąg trzech lat pogrążyło się w wojnie domowej. Dowódca cesarski [[Bardas Fokas]] został obwołany przez wojsko cesarzem i po opanowaniu Azji Mniejszej zaatakował Konstantynopol broniony w imieniu 18-letniego cesarza [[Bazyli II Bułgarobójca|Bazylego II]] przez jego potężnego ministra parakojmomena Bazylego. Korzystając z zamętu w cesarstwie z niewoli zbiegli car [[Borys II]] i jego brat Roman. Samuel wraz z braćmi wzniecili w [[Sofia|Sredcu]] powstanie w imię prawowitego władcy przeciw panowaniu bizantyńskiemu. Niestety Borys II na skutek tragicznej pomyłki został zabity podczas ucieczki przez bułgarskich wartowników. Do objętej powstaniem prowincji nie udało się dotrzeć również Romanowi, dotarł do Widynia, skąd musiał zawrócić do Konstantynopola. Jeszcze w 976 roku, na południu kraju, pomiędzy [[Kastoria|Kastorią]] a [[Prespa|Prespą]], zginął w lesie, zamordowany przez wołoskiego zbója, najstarszy z Komitopulów – Dawid. W 976 lub w 977 roku bracia najechali Trację i oblegli [[Seres|Serres]]. Podczas oblężenia zginął drugi z Komitopulów, Mojżesz ugodzony kamieniem zrzuconym z murów przez jednego z obrońców. Pozostali dwaj bracia stanęli do ostatecznej rozprawy. Aaron, szukając sprzymierzeńców zwrócił się o pomoc przeciw bratu do Bizancjum. Wspierany przez zwolenników wojny z Bizancjum Samuel nakazał zamordować brata wraz z całą rodziną pod zarzutem zdrady. Z rzezi w Razmetanicy ocalał jedynie syn Aarona [[Iwan Władysław]], który znalazł schronienie u [[Gabriel Radomir|Gabriela Radomira]], syna Samuela. Samuel został jedynym władcą państwa<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=68-69}} {{Cytuj książkę | nazwisko= Ostrogorski |imię=G. |autor link= Georg Ostrogorski |tytuł= Dzieje Bizancjum |strony=301}} {{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=218}} Z tym że Runciman uważa, że rozprawa pomiędzy Samuelem i Aaronem nastąpiła dopiero w 986 roku. Podobnie [[Wincenty Swoboda|W. Swoboda]] (Mały słownik kultury dawnych Słowian, s. 179)</ref>. == Jedynowładca == Następne lata Samuel poświęcił konsolidacji państwa. Przywrócił też autorytet niezależnemu patriarsze bułgarskiemu. Następca patriarchy Damiana przeniósł się ze Sredca do Wodeny, a stamtąd do Prespy, prawdopodobnie w ślad za przesuwającym się centrum państwa Samuela, który początkowo rezydował w Wodenie, następnie przez dłuższy czas w Prespie, by ostatecznie przenieść się od [[Ochryda|Ochrydy]]. Następca Germana patriarcha Filip przeniósł ostatecznie stolicę patriarchatu do Ochrydy. Ochrydzie jako niezależnemu ośrodkowi kościelnemu sądzone było zresztą przetrwać upadek Samuelowego państwa. Pomimo silnych związków z hierarchią kościelną w okresie panowania Samuela nie zanotowano prześladowań bogomiłów. Być może, że na ziemiach macedońskich, stanowiących ośrodek państwa, gdzie nad rozwojem wiary chrześcijańskiej pracował [[Klemens z Ochrydy]] wpływy bogomilskie nie były wielkie. W ogóle w okresie jego panowania nie wiadomo nic o wewnętrznych sporach, tak gwałtownych za panowania cara Piotra. Możliwe że i tutaj istotne znaczenie miało przesunięcie punktu ciężkości państwa. Arystokracja na terenach macedońskich była niewątpliwie świeżej daty i być może bardziej słowiańska niż ściśle bułgarska<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=219-220}} Jakkolwiek do dziedzictwa po Samuelu zgłaszają dzisiaj pretensje zarówno Bułgarzy jak i Macedończycy uznając jego państwo za część swojej historii, należy zauważyć, że w X-XI wieku ludność słowiańska zamieszkująca Macedonię nie znała dla określenia siebie innej nazwy niż Bułgarzy. Ziem macedońskich od połowy IX wieku wchodzących w skład państwa bułgarskiego nie nazywano nawet Macedonią w sensie administracyjnym, na obszarach Macedonii utworzono bowiem prowincje: Kutmiczewicę i Strumicę. Niewątpliwie państwo Samuela jest jednak pierwszym w średniowieczu państwem słowiańskim z centrum w Macedonii. Dlatego w historiografii bułgarskiej państwo Komitopulów jest nazywane Carstwem Zachodniobułgarskim, Macedończycy nazywają je natomiast Carstwem Samuela i uznają za pierwsze państwo macedońskie. {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=60}}</ref>. [[Plik:Agios Ahilleios Mikri Prespa 200704.JPG|thumb|240px|right|Ruiny Bazyliki św. Achillesa nad Jeziorem Prespańskim, ufundowanej przez Samuela]] Państwo Samuela obejmowało w tym czasie [[Macedonia (kraina historyczna)|Macedonię]], [[Tracja|Trację]] i wybrzeża [[Morze Adriatyckie|Adriatyku]]. Począwszy od 980 roku Samuel skoncentrował swą uwagę na [[Tesalia|Tesalii]], kierując kolejne wyprawy przeciw [[Larisa|Larissie]]. Każdego roku ponawiał w porze poprzedzającej żniwa akcję zbrojną przeciw miastu, a jego obrońca Cecaumenus, każdorazowo do czasu zebrania plonów spieszył ogłosić swą podległość bułgarskiemu władcy, po czym po zakończeniu żniw odnawiał swe posłuszeństwo cesarzowi. W 983 roku Cecaunemus został odwołany, a na jego miejsce został przysłany nowy strateg Hellady, który poniechał subtelnej gry swego poprzednika. Ponawiane w kolejnych latach najazdy, na tyle wyniszczyły kraj, że pod koniec 985 lub na początku 986 roku obrońcy Larissy, zwyciężeni głodem zdecydowali się poddać miasto. Niewykluczone że wskutek zdrady swego dowódcy. Samuel potraktował mieszkańców Larissy surowo sprzedając prawie wszystkich w niewolę. Wywiózł również ze zdobytego miasta cenne relikwie, m.in. kości biskupa Larissy świętego Achillesa, który miały uświetnić stołeczną Prespę, w której w tym czasie stanął okazały zamek, zburzony później przez Bizantyńczyków w 1072 roku<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=221-222}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=61}} K. Zakrzewski datuje zdobycie Larissy na 979 rok (Historia, s. 220)</ref>. Zdobycie Larissy zbiegło się w czasie z objęciem władzy przez cesarza Bazylego II, który zagrożony przygotowywaną rebelią aresztował swego potężnego ministra, parakojmomena Bazylego. Pierwszym samodzielnym krokiem młodego cesarza była wyprawa przeciw Bułgarom. Latem 986 roku podążył on rzymską drogą przez [[Płowdiw|Filipopolis]] w stronę Sredca. Zdobycie Sredca dawało szansę odcięcia Bułgarów od próby odzyskania ich starych wschodnich prowincji. Bazyli bez przeszkód przeprawił się przez [[Marica|Maricę]] i przełęcz zwaną Bramą Trajana i pod koniec lipca stanął pod murami Sredca. Samuel pospieszył na pomoc miastu i zajął wzgórza wokół miasta. Z powodu złego dowodzenia, upałów, a być może również zwykłej zdrady, niespodziewany atak bułgarski pozbawił armię bizantyńską znacznej części zapasów żywności. Nadto cesarz nie był pewien lojalności strzegącego przeprawy Leo Melissenusa i po 20 dniach oblężenia zarządził odwrót. Pierwszej nocy armia bizantyńska obozowała w lesie i omal nie wybuchła panika wobec pogłoski, że Bułgarzy opanowali przeprawę. Następnego dnia 17 sierpnia, kiedy wojsko bizantyńskie weszło w wąwóz na przełęczy zwanej Bramą Trajana (bułgarska Klisura) Samuel z wojskiem spadł na nie z góry. Konnica cesarska została rozgromiona, spora część piechoty przestała istnieć. Bazyli z resztą wojska schronił się w Filipopolis. W ręce bułgarskie wpadły tabory bizantyńskie w tym skarbiec cesarski<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=224-225}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=61}}</ref>. == Carski namiestnik == Klęska cesarza ośmieliła arystokrację bizantyńską do wystąpienia przeciw niemu. W 986 roku ponownie zbiegł z niewoli bizantyńskiej [[Roman (car Bułgarii)|Roman]], młodszy syn cara Piotra. Pojawienie się w Bułgarii syna bułgarskiego cara pozwoliło Samuelowi na restytucję carstwa bułgarskiego. Roman został proklamowany władcą państwa i koronowany na cara (986-991)<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=69}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=61}} Koronacja Romana na cara nie jest przez historyków przyjmowana bez zastrzeżeń. S. Runciman (Bulgarian, s. 221) i G. Ostrogorski (Dzieje, s. 300) kwestionują w ogóle możliwość koronacji Romana, ze względu na to, że został w niewoli bizantyńskiej wykastrowany.</ref>. Przybrał wówczas imię Symeona. Na stolicę Samuel wyznaczył mu Skopje. Sam przyjął tytuł namiestnika i naczelnego wodza. Tymczasem w Bizancjum purpurę cesarską przywdział zbuntowany Bardas Skleros, a niedługo potem pozwolił obwołać się cesarzem również wódz cesarski Bardas Fokas. Wojna domowa i związane z nią reperkusje związały Bazylego II na najbliższe trzy lata. Korzystając z zamętu w cesarstwie Samuel zdobył w następnych latach Bułgarię naddunajską z [[Weliki Presław|Presławiem]] i [[Pliska|Pliską]], zajmując tereny aż po [[Morze Czarne]]. W ręku bizantyńskim pozostał wąski pas wybrzeża i miasta nadmorskie: Warna, Messembria, Anchialos<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=69}} {{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=225-226}} Zdaniem D.M. Langa Samuel opanował Bułgarię naddunajską na krótko dopiero w 997 roku (Bułgarzy, s. 71)</ref>. Po opanowaniu Bułgarii naddunajskiej Samuel skierował swe siły na południe dokonując systematycznego podboju Albanii i Epiru. Około 989 roku, kiedy buntownicy oblegli w Konstantynopolu Bazylego II zdobył leżącą u wrót Macedonii Weroię, a niedługo potem jego dowódca Demetriusz Polemarcha opanował podstępem [[Serwia|Serwię]] w południowej Macedonii. Najpóźniej w 989 roku Samuel ukończył podbój Albanii zdobywając twierdzę [[Durrës|Dracz]] bronioną przez pozostającego na służbie cesarskiej teścia, Jana Chryzeliusa<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=69}} {{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=226-227}} W. Giuzelew uważa, że Dracz znalazł się w rękach Samuela dopiero w 995 roku (Bułgaria, s. 55)</ref>. [[Plik:Ambush and death of Gregorios Taronites by the Bulgarians.jpg|300px|thumb|left|Śmierć Grzegorza Taronity z rąk bułgarskich pod murami Tesaloniki]] Wiosną 991 roku Bazyli II opanowawszy sytuację wewnętrzną w cesarstwie ponownie wyruszył na Bałkany i stanął w [[Saloniki|Tesalonice]]. Przygotowując się do rozprawy z Samuelem cesarz wysłał poselstwo do leżącej na zachód od Bułgarii Dukli. W 992 roku posłowie powrócili przywożąc przymierze zawarte z duklańskim księciem Janem Włodzimierzem. Bazyli pozostawał w Macedonii przez cztery lata. Nic nie wiemy o przebiegu toczonych wówczas walk, poza informacją, że zaraz na początku, jeszcze w 991 roku car bułgarski Roman dostał się ponownie do niewoli bizantyńskiej. Nie miał już powrócić na tron carski, zmarł w 997 roku w Bizancjum. W 994 roku Turek Bangutekin pobił armię bizantyńską spieszącą na pomoc oblężonemu Aleppo. Bazyli II nie zignorował niebezpieczeństwa. Wiosną 995 roku wyruszył na wschód<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko= Ostrogorski |imię=G. |autor link= Georg Ostrogorski |tytuł= Dzieje Bizancjum |strony=306}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Zakrzewski |imię=K. |autor link=Kazimierz Zakrzewski (historyk) |tytuł= Historia Bizancjum | strony=224}}</ref>. Opuszczając Bałkany cesarz pozostawił w Tesalonice księcia Taronu Grzegorza. Na wieść o odejściu głównych sił cesarskich Samuel nadciągnął pod Tesalonikę. Zwiedziony szczupłymi siłami z którymi Samuel pojawił się pod murami miasta Grzegorz Taronita wysłał przeciw Bułgarom swego syna Aszota z niewielkim oddziałem. Wojsko bizantyńskie zostało wciągnięte w przygotowaną zasadzkę i w przeważającej części zniszczone. Aszot dostał się do niewoli. Na wieść o klęsce syna, Grzegorz Taronita pospieszył mu na ratunek i również wpadł w bułgarską zasadzkę. Zginął wraz z prawie całym wojskiem, które wyszło w pole. Osłabienie garnizonu broniącego miasta nie skłoniło Samuela do podjęcia oblężenia Tesaloniki. Spustoszył tereny wokół miasta, zdobyte łupy odesłał do Prespy a sam drogą na Larisę, przez wąwóz Tempe i Termopile najechał Beocję i Attykę docierając aż na Peloponez<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=228-229}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=61}}</ref>. [[Plik:Byzantine army under the leadership of Nikephoros Uranos putting the Bulgarians to flight from the Chronicle of John Skylitzes.jpg|300px|thumb|Klęska Bułgarów nad rzeką Spercheios.]] Bazyli zbyt zajęty, by osobiście udać się na Bałkany, wysłał tam jednego ze swych najzdolniejszych wodzów, Nicefora Uranosa. Uranos wzmocniwszy garnizon w Tesalonice, podążył na południe w ślad za Samuelem. Odzyskał Larisę, a następnie przeszedł przez Farsalię i poprzez szczyty Othrysu zszedł w dolinę rzeki Spercheios. Na drugim brzegu rzeki powracający z Peloponezu i obładowani łupami Bułgarzy rozbili obóz. Rzeka wylała po gwałtownej letniej burzy i Samuel czuł się ze swym wojskiem bezpieczny. Nocą jednak żołnierze cesarscy przeprawili się przez wzburzone wody i zaatakowali uśpiony obóz. Samuel i jego syn Gabriel Radomir, ranni wraz z garstką towarzyszy ratowali się ucieczką. Bezdrożami Epiru z trudem przedostali się do swego państwa Zginęła lub dostała się do niewoli większa część armii bułgarskiej (około 12.000 żołnierzy). Uranos odbił również wszystkie zdobyte w Grecji łupy i uwolnił jeńców. W triumfie powrócił najpierw do Tesaloniki, a stamtąd do Konstantynopola. Bezpośrednio po klęsce Samuel napisał do cesarza pismo, w którym zapewniał o swym posłuszeństwie i uznawał zwierzchnictwo bizantyńskie. Kiedy jednak zorientował się, że Bazyli II zbyt jest zajęty na wschodzie, by mógł poprowadzić rozstrzygającą kampanię przeciw Bułgarii wycofał się ze złożonych przyrzeczeń<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=229-230}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=61}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Zakrzewski |imię=K. |autor link=Kazimierz Zakrzewski (historyk) |tytuł= Historia Bizancjum | strony=225}} Zdaniem G. Ostrogorskiego bitwa nad rzeką Spercheios miała miejsce w 997 roku (Dzieje, s. 307).</ref> == Car == === Koronacja === [[Plik:RizMap10.jpg|thumb|300px|Największy zasięg terytorialny carstwa Samuela.]] W 997 roku zmarł w niewoli bizantyńskiej car Roman, ostatni przedstawiciel dynastii rządzącej od dwustu lat Bułgarią. Po jego śmierci Samuel prawdopodobnie koronował się na cara. Sprawa nie jest oczywista, źródła bizantyńskie nazywają wprawdzie Samuela władcą, a nawet monarchą, ale nigdy carem. Dokumenty watykańskie podają informację o koronacji Samuela. O koronacji Samuela wspomina również Ibrahim ibn Jakub. Nie wiadomo, kto i kiedy koronował Samuela. Z faktu zachowania tej informacji w archiwach watykańskich wnioskuje się, że koronacja mogła być dokonana w imieniu papieża<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=61}} T. Wasilewski wskazuje na rok 991, w którym Roman dostał się do niewoli jako na datę, po której Samuel przyjął tytuł carski (Historia, s. 69). Natomiast D.M. Lang, który nie uznaje koronacji Romana na cara i inaczej ustala chronologię panowania Samuela umieszcza koronację Samuela w 993 roku po zwycięstwach w Tesalii (Bułgarzy, s. 71).</ref>. === Ekspansja na zachodzie === Powstrzymany na wschodzie i południu, w 998 lub 999 Samuel zaatakował na zachodzie [[Księstwo Dukli|Duklę]] (obecnie [[Czarnogóra]]), której młody książę [[Jan Włodzimierz]] zawarł przed kilku laty antybułgarskie przymierze z cesarzem bizantyńskim. Samuel zdobył bez większego oporu stolicę Dukli, anektował całe państwo, a jego władcę pojmał i uprowadził do Prespy. Zwierzchnictwo Bułgarii uznały też serbskie księstwa w głębi kraju [[Raszka Wukanowiczów|Raszka]] i [[Księstwo Bośni|Bośnia]] oraz leżące na wybrzeżu dalmatyńskim [[Zahumle]]. Samuel podjął ponadto walkę z królem węgierskim [[Stefan I Święty|Stefanem I]] o rejon [[Sremska Mitrovica|Sirmium]]. Ostatecznie przyłączył go do swego państwa, a wojna została zakończona podpisaniem układu pokojowego scementowanego ślubem córki króla węgierskiego z synem Samuela Gabrielem Radomirem. Państwo Samuela osiągnęło apogeum swego rozwoju, obejmowało Macedonię z wyjątkiem Tesaloniki i Półwyspu [[Półwysep Chalcydycki|Chalkidiki]], Tesalię, Epir, Albanię, księstwa serbskie: Duklę, Zahumle, Raszkę i Bośnię, okręg Sirmium oraz Bułgarię naddunajską. Trzon państwa stanowiła Macedonia. Stolicę Samuel przeniósł do Ochrydy. Na czele tego rozległego państwa stała carska rodzina i grupa wielkich bojarów zwanych z grecka archontami – pełniących funkcje zarządców grodów i ziem wchodzących w skład carstwa. Najstarsza córka Samuela [[Mirosława Komitopula|Mirosława]] wyszła za mąż za pojmanego przez cara syna Grzeorza Taronity, Aszota. Samuel wyznaczył Aszota namiestnikiem ziem wokół Dracza. Młodsza z jego córek [[Teodora Kosara]] poślubiła innego więźnia, księcia duklańskiego Jana Włodzimierza. Car przywrócił mu po ślubie tron duklański, jednocześnie dzieląc Duklę pomiędzy swego zięcia i jego wuja Dragomira, którego osadził w [[Trawunia|Trebinju]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=69-70}} {{cytuj książkę |tytuł= Bułgaria. Zarys dziejów | strony=55 |nazwisko r=Gjuzelew |imię r= W. |autor r link= Wasił Gjuzelew}}</ref>. Samodzielność dzieci Samuela w wyborze partnerów życiowych i ich skłonność do osób pozbawionych wolności miała dojść do głosu raz jeszcze. Około roku 1000 syn Samuela Gabriel Radomir oddalił swą królewską żonę i poślubił niewolnicę, uprowadzoną przez ojca ze zdobytej Larissy, a żyjącą na dworze w Prespie, piękną [[Irena z Larisy|Irenę]]. Ojciec zgodził się z decyzją syna, choć miał za nią w przyszłości zapłacić. Kiedy w 1002 roku cesarz Bazyli II obległ [[Widyń]], znieważony król węgierski zaatakował i podbił ziemie sojusznika Samuela władającego [[Banat (kraina)|Banatem]] księcia [[Ajtony]]a<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Szymański |imię=W. |autor link=Wojciech Szymański (archeolog) |nazwisko2= Dąbrowska |imię2=E. |tytuł= Awarzy. Węgrzy |strony=176}} {{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=233-234}} Runciman przypuszcza, że oddalona pierwsza żona Gabriela Radomira wstąpiła do klasztoru.</ref>. [[Plik:Skylitzes-marriage of Miroslava.jpg|thumb|left|300px|Ślub Aszota i córki Samuela Mirosławy]] === Sytuacja wewnętrzna państwa === Bardzo niewiele wiemy o sytuacji wewnętrznej państwa Komitopula. Oprócz cara, wielkich i drobnych bojarów, klasztorów i kościoła właścicielami ziemi byli również wolni chłopi. W dobrach wielkich właścicieli występowała ponadto ludność zależna zwana ''parikami'', a w dobrach kościelnych ''klirikami'', zwolniona od powinności wobec państwa. W jednym majątku pracowało przeważnie od 12 do 40 takich pomocników. Jeńcy wojenni byli zazwyczaj sprzedawani dalej lub odsprzedawani rodzinie. Jedynie mieszkańcy Larissy, którzy popadli w szczególną niełaskę Samuela w trakcie trwających kilka lat prób zdobycia miasta zostali uznani przez cara za niewolników. Dochody carskie pochodziły z majątku monarchy, z kar zasądzanych przez sądy oraz nade wszystko z łupów zdobytych na wyprawach wojennych. Samuel nie bił własnej monety w obiegu był pieniądz bizantyński. Dodatkowym źródłem dochodu władcy były daniny składane w naturze. Od każdego zeugara ziemi stanowiącego powierzchnię, którą można zaorać w ciągu jednego dnia parą wołów, chłopi byli zobowiązani oddawać carowi daninę: 1 mat (''modios'' – 8,76&nbsp;kg) zboża, 1 mat prosa i dzban (''stamnos'') wina. Na dworze posługiwano się językiem słowiańskim natomiast w dyplomacji greką. Armię tworzyło drobne bojarstwo trudniące się zawodowo wojaczką i grupy chłopów-żołnierzy zobowiązanych do pełnienia służby wojskowej z tytułu posiadania ziemi. Bojarzy zasilali konnicę, chłopi piechotę; dodatkową formację tworzyła osobista gwardia carska. Carstwo Samuela nie dysponowało siłami morskimi. Posiadało natomiast znakomitą linię umocnień. Car prowadził ożywioną działalność budowlaną. Wzniósł w czasie swego panowania 35 zamków. Wznosił też albo przebudowywał liczne kościoły: w Prespie – kościół św. Germana, na wyspie na jeziorze prespańskim – kościół św. Achillesa, gdzie zostały złożone relikwie męczennika, patrona Larissy, w stołecznej Ochrydzie, dokąd około roku 1000 przeniesiona została stolica państwa: kościoły świętych Konstantyna i Heleny oraz świętej Zofii. Kościoły wznoszone w stylu prowincjonalnym bizantyńskim wykazują silne wpływy armeńskie. Być może były wznoszone przez jeńców z armeńskich kolonii w Macedonii<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. | autor link =Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |strony=62}}</ref>. == Kontrofensywa Bizancjum == === Cztery kampanie Bazylego II === Około roku 1000 układ sił pomiędzy Bizancjum a Bułgarią uległ zmianie. Bazylemu udało się zakończyć wojnę na wschodzie. W 1001 roku rozpoczęła się wielka ofensywa bizantyńska. Pierwszą kampanię w 1001 roku Bazyli skierował ku wschodowi Samuelowego państwa. Po przejściu przez Bramę Trajana cesarz zdobył zamki wokół [[Sofia|Sredca]]. Jednocześnie wysłał potężną armię pod dowództwem patrycjusza Teodorokanosa i protospatariusza [[Nicefor Ksifias|Nicefora Ksifiasa]] na podbój terenów pomiędzy dolnym Dunajem a Starą Płaniną. Sam zaatakował Sredec, uniemożliwiając tym samym Samuelowi przyjście z odsieczą prowincjom położonym na wschodzie. Manewr powiódł się znakomicie. Cesarz zdobył Sredec. W tym czasie jego strategowie podbili Bułgarię naddunajską zdobywając Mały i Wielki Presław i [[Pliska|Pliskę]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=235}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=70}} Runciman uważa, że kampania miała miejsce w 1002 roku, i że Bizantyńczycy nie zdobyli wówczas Sredca. W. Giuzelew (Bułgaria, s. 56) i I. Stawowy-Kawka (Historia, s. 63) przenoszą kampanię na rok 1000</ref>. W następnym, 1002 roku, Bazyli zwrócił się na południe. Zaatakował najpierw Werroę w południowej Macedonii. Broniący twierdzy wojewoda [[Dobromir (prokonsul)|Dobromir]] poddał miasto bez walki. Bazyli, który zawsze starał się pozyskiwać bułgarskich dowódców, wysyłając ich co najwyżej do prowincji na tyle odległych, by nie mogli zaszkodzić cesarstwu, obdarzył Dobromira tytułem antypatosa i wysłał do Konstantynopola. Spod Werroi wojska bizantyńskie skierowały się ku [[Serwia|Serwii]]. Miasta bronił Nikulitzes, oficer bizantyński, który przed kilkunastu laty dopomógł zdradą zdobyć Samuelowi Larissę. Nikulitzes stawił Bazylemu bohaterski opór, ostatecznie jednak cesarz zdobył Serwię. Obrońców potraktował łagodnie, a Nikulitzesa obdarzył godnością patrycjusza i pozwolił mu towarzyszyć sobie w drodze do Konstantynopola. W drodze do stolicy Nikulitzes zbiegł jednak do Samuela, który w trakcie trwania cesarskiej inwazji ukrywał się z wojskiem w górach, unikając otwartej bitwy. Na wieść o opuszczeniu przez Bazylego Tesalii pojawił się na równinie i podjął próbę odzyskania Serwii. Poinformowany o rozwoju wydarzeń Bazyli szybkim marszem powrócił do Tesalii, a Samuel z Niklitzesem ponownie wycofali się w góry<ref>Nikulitzes niedługo potem wpadł w bizantyńską zasadzkę i został odesłany do więzienia w Konstantynopolu, z którego po kilku latach zbiegł</ref>. Cesarz spędził następne dwa miesiące na zdobywaniu okolicznych zamków. Z Tesalii skierował się ku [[Edesa|Wodenie]], potężnej twierdzy leżącej na skraju płaskowzgórza macedońskiego. Twierdzy bronił bułgarski dowódca Dragoszan, pod koniec jesieni został jednak zmuszony do poddania się. Garnizon bułgarski został przez cesarza przeniesiony do Tracji, do prowincji Boleron, a Dragoszan otrzymał zezwolenie na pobyt w Tesalonice<ref>Dragoszan długo miejsca w Tesalonice nie zagrzał. Wprawdzie poślubił córkę jednego ze znakomitszych tesalonickich duchownych, jednak po dwóch latach zbiegł na dwór Samuela. Złapany i ułaskawiony na prośbę teścia, wkrótce ponownie zbiegł. Jednak i tym razem został złapany. Odczekał dłuższy czas i kiedy żona urodziła mu czwarte dziecko, zbiegł po raz trzeci. Złapany ponownie, został stracony.</ref><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=235-236}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=70}} Runciman jednak umieszcza tę kampanię w 1003 roku, podobnie K. Zakrzewski (Historia, s. 227). W. Giuzelew uważa, że stanowiła ona dalszy ciąg kampanii Bazylego w 1001 roku. Podczas gdy jego generałowie zdobywali na wschodzie Pliskę i Presław Bazyli, jego zdaniem, po zdobyciu Sredca, zawrócił na południe i zdobył twierdze w Tesalii (Bułgaria, s. 56). I. Stawowy-Kawka przenosi kampanię na rok 1001 (Historia, s. 63)</ref>. [[Plik:Skylitzes-Ouranos kills Bulgarians.jpg|thumb|left|350px|Zwycięstwo bizantyńskie nad Bułgarami]] W 1003 roku Bazyli podjął wyprawę w górę Dunaju, w kierunku zachodnim, dążąc do okrążenia państwa Samuela od północy. Przeciw świetnie zorganizowanej i ostrożnie prowadzonej ekspedycji Samuel nie mógł nic uczynić. Kiedy Bazyli obległ [[Widyń]], podjął akcję dywersyjną i poprowadził głęboki rajd na tereny cesarstwa, do wschodniej Tracji. 15 sierpnia, kiedy mieszkańcy Adrianopola świętowali uroczystość Wniebowzięcia NMP Samuel nagle spadł na miasto. Adrianopol został zdobyty przez zaskoczenie. Bułgarzy dokonali w mieście rzezi, nie napotykając w zasadzie na opór, wzięli też spore łupy i wielu jeńców. Bazyli pomimo alarmujących wiadomości z Tracji nie pospieszył na ratunek plądrowanym przez Bułgarów ziemiom. Pozostał pod murami Widynia i po ośmiomiesięcznym oblężeniu zdobył miasto<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=237}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=70-71}} Runciman jednak umieszcza tę kampanię w 1004 roku, podobnie K. Zakrzewski (Historia, s. 227) i G. Ostrogorski (Dzieje, s. 307). W. Giuzelew (Bułgaria, s. 56) i I. Stawowy-Kawka (Historia, s. 63) przenoszą kampanię na rok 1002</ref>. W 1004 roku Bazyli wyruszył spod Widynia w głąb carstwa Samuela na [[Skopje]]. Jego marsz wzdłuż [[Timok]]u i [[Morawa (lewy dopływ Dunaju)|Morawy]] przez wrogi kraj był przedsięwzięciem równie zuchwałym jak marsz Samuela na Adrianopol w roku poprzednim. Samuel nadciągnął z wojskiem pod Skopje, przezornie trzymając się przeciwnego brzegu [[Wardar]]u. Rzeka akurat szeroko wylała i Samuel, pomimo doświadczeń znad Spercheiosu, uznał to za wystarczającą ochronę dla swojej armii. Grecy znaleźli jednak bród i cesarz na czele swych wojsk przekroczył rzekę. Bułgarzy, zbyt zaskoczeni, by się bronić, rzucili się do ucieczki, a Samuel wśród nich. Bizantyńczycy przejęli obóz i namiot carski. Po zadanej Bułgarom klęsce, komendant twierdzy poddał Skopje Bazylemu. Ze Skopje Bazyli skierował się na wschód w stronę twierdzy [[Pernik]], który strzegł doliny górnej [[Struma|Strumy]]. Pernik był jednak twierdzą trudną do zdobycia i świetni bronioną przez najzdolniejszego z generałów Samuela, Krakrę. Bazyli straciwszy wielu żołnierzy, kiedy próby przekupienia dowódcy także nie przyniosły rezultatu, zimą 1004 roku powrócił do Mosynopolis<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=237-238}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=71}} Runciman łączy tę kampanię w jedno z wyprawą na Widyń, stąd przyjmuje, że Bazyli zaszedł drogę Samuelowi powracającemu spod Adrianopola i odbił łupy i jeńców, których Bułgarzy tam zdobyli. Podobnie G. Ostrogorski (Dzieje, s. 307). W. Giuzelew (Bułgaria, s. 56) i I. Stawowy-Kawka (Historia, s. 63) przenoszą kampanię na 1003 rok.</ref>. === Dalsze walki === W ciągu czterech lat Samuel utracił niemal połowę swego imperium od Żelaznej Bramy nad Dunajem po Tesalię całe wschodnie Bałkany znalazły się w ręku cesarza, wyjąwszy dolinę Strumy i kilka zamków wokół Pernika i Melnika na zachodnich zboczach Rodopów. Kampanie Bazylego wykazały, że wojska cesarskie są sprawniejszym narzędziem prowadzenia wojny, którym Bułgarzy pomimo odwagi, zapału i sprytu nie są w stanie sprostać. Taktyka Samuela polegająca na unikaniu otwartych bitew, szybkich marszach, zasadzkach i nagłym schodzeniu z gór zawodziła w starciu z przeciwnikiem, który potrafił przeprowadzać forsowne marsze w obcym terenie i nigdy nie zapuszczał się nie zabezpieczony w górskie przeprawy. Nawet towarzysze Samuela zaczęli to dostrzegać i coraz częściej oferowali swe usługi cesarzowi. W 1005 roku córka Samuela Mirosława i jej mąż Aszot zbiegli z [[Durrës|Dracza]] do Konstantynopola. Aszot przywiózł cesarzowi pismo dowódcy Dracza, teścia Samuela Jana Chryzeliosa, który zobowiązał się wydać twierdzę Bizancjum, w zamian za wynagrodzenie i tytuły patrycjuszy dla dwóch swoich synów. Propozycja została przyjęta i jeszcze w tym samym roku patrycjusz Eustachios Dafnomelas wpłynął do portu w Draczu i w imieniu cesarza objął miasto<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=238-240}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=71}}</ref>. Historia następnych 10 lat jest bardzo słabo znana. Wydaje się, że walki trwały przez cały czas, chociaż nie z poprzednią intensywnością. Być może cesarz śledził wydarzenia, które zachodziły w Italii i nie mógł w pełni zaangażować się na Bałkanach. W 1009 roku Samuel poniósł klęskę w bitwie pod Kretą (być może Kroton niedaleko Tesaloniki). Wszystko wskazuje jednak na to, że sytuacja zasadniczo nie uległa zmianie. W ręku Samuela pozostawały górskie rejony Macedonii i Albanii oraz dolina górnej Strumy, a Bizantyńczycy nie byli w stanie posunąć się naprzód<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=240}} {{cytuj książkę |tytuł= Bułgaria. Zarys dziejów | strony=56 |nazwisko r=Giuzelew |imię r= W. |autor r link= Wasyl Giuzelew}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Zakrzewski |imię=K. |autor link=Kazimierz Zakrzewski (historyk) |tytuł= Historia Bizancjum | strony=228}}</ref>. == Klęska == [[Plik:SamuilsDeathBGhistory.jpg|thumb|240px|Zwycięstwo Bazylego II pod Klidion i śmierć Samuela]] Być może po 1009 roku kiedy cesarz był zajęty obroną włości bizantyńskich w południowej Italii i czasowo zaprzestał działań zaczepnych przeciw państwu bułgarskiemu Samuel wzniósł szereg umocnień w wąwozie pomiędzy górami [[Ograżden]] i [[Bełasica]]. Drogą tą, przez przełęcz zwaną Cimbalongus albo Klidion, prowadził zazwyczaj Bazyli II swe wojska podczas wypraw w głąb państwa Samuela. Umocnienia zostały obsadzone przez silne straże. W razie zmuszenia armii bizantyńskiej do odwrotu dawały możliwość ataku na jej tyły. W 1014 roku, Bazyli II podjął kolejną wyprawę przeciw Bułgarom. Samuel zasadził się ze swymi wojskami w strzeżonym palisadą wąwozie, dla odwrócenia uwagi cesarza wysłał natomiast kilka oddziałów w rejon [[Nestoritza|Nestoritzy]] niedaleko Tesaloniki. Oddziały te rozbił strateg cesarski [[Teofilakt Botaniates]], podczas gdy główne siły bizantyńskie zbliżały się do Klidion. Natknąwszy się na palisadę, Bazyli II podjął kilka prób sforsowania przeszkody, jego ataki rozbiły się jednak o dobrze bronione umocnienia. Tymczasem strateg Filipopolis [[Nicefor Ksifias]] zaproponował obejście sił bułgarskich przez porośnięte lasami zbocza górskie i zaatakowanie przeciwnika od tyłu. Cesarz wyraził zgodę. Ksifias przeprowadził wojsko przez las Balathistes (Sułtanina Płanina) i zajął pozycję na tyłach bułgarskich. 29 sierpnia Bazyli II przypuścił zmasowany atak na bułgarskie pozycje obronne za palisadą, a w tym samym czasie Ksiafias niespodziewanie zaatakował od tyłu. Zaskoczeni Bułgarzy poszli w rozsypkę. Samuel ocalał jedynie dzięki wytrwałości i odwadze swego syna Gabriela Radomira, który pomógł ojcu opuścić pole bitwy i zbiec do twierdzy [[Prilep]]. Liczbę wziętych do niewoli Bułgarów współcześni historycy określają na 14 lub 15 tysięcy. Bazyli II rozkazał wykłuć jeńcom oczy, pozostawiając co setnemu lewe oko, aby mógł prowadzić pozostałych, po czym odesłał ich do domu. Z przełęczy Bazyli II zwrócił się ku Strumitsy i zajął zamki wokół Matrucium. Wysłał też Botaniatesa, by zniszczył palisadę, którą Bułgarzy wznieśli na drodze do Tesaloniki. Botaniates zadanie szczęśliwie wykonał, w drodze powrotnej wpadł jednak w bułgarską zasadzkę i stracił większość ludzi. Cesarz tymczasem kontynuował działania w rejonie zwanym Zagoria, gdzie w jego ręce wpadła potężna twierdza [[Melnik]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=240-242}} {{cytuj książkę |tytuł= Bułgaria. Zarys dziejów | strony=56 |nazwisko r=Giuzelew |imię r= W. |autor r link= Wasyl Giuzelew}}</ref>. Ślepe ofiary spod Klidion dotarły tymczasem do Prespy, gdzie przebywał car. Widok upiornej procesji jego wielkiej armii przyprawił Samuela o atak apopleksji. Wprawdzie odzyskał świadomość, jednak na krótko. Zmarł dwa dni później 6 października 1014 roku<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = Steven |autor link = Steven Runciman |tytuł = Bulgarian Empire| strony=242}} {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=71}}</ref>. == Przypisy == {{Przypisy}} == Bibliografia == * {{Cytuj książkę |inni= I. Dymitrow (red.) |tytuł= Bułgaria. Zarys dziejów |wydawca= Książka i Wiedza |miejsce=Warszawa |rok=1986 |strony=54-57 |rozdział=''Bułgarskie średniowiecze'' |adres rozdziału= |nazwisko r=Gjuzelew |imię r= W. |autor r link= Wasił Gjuzelew |isbn=83-05-11583-6}} * {{Cytuj książkę |nazwisko= Lang |imię=D.M. |autor link=David Marshall Lang |tytuł= Bułgarzy |data=1983 |wydawca=Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce=Warszawa |isbn=83-06-00831-6|strony=70-72}} * {{Cytuj książkę | nazwisko= Ostrogorski |imię=G. |autor link= Georg Ostrogorski |tytuł= Dzieje Bizancjum |data=2008 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Warszawa |isbn=978-83-01-15268-0|strony=300-308}} * {{Cytuj książkę |nazwisko = Runciman |imię = S. |autor link = Steven Runciman |tytuł = A history of the First Bulgarian Empire |url = http://www.promacedonia.org/en/sr/index.html |adres rozdziału = http://www.promacedonia.org/en/sr/sr_3_1.htm |rozdział = |wydawca = George Bell & Sons |miejsce = [[Londyn]] |oclc = 832687 |rok = 1930}} * {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. |autor link=Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |data=2000 |wydawca=Ossolineum |miejsce=Wrocław |isbn=83-04-04549-4|strony=58-63}} * [[Wincenty Swoboda|W. Swoboda]], ''Samuel Komitopuli'', (w:) [[Słownik starożytności słowiańskich]], t. 5, 1975, s. 41-42. * {{Cytuj książkę |nazwisko= Szymański |imię=W. |autor link=Wojciech Szymański (archeolog) |nazwisko2= Dąbrowska |imię2=E. |tytuł= Awarzy. Węgrzy |data=1979 |wydawca=Ossolineum |miejsce=Wrocław |isbn=83-04-00246-9 |oclc= 256355901 |odn=tak |język=pl}} * {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |data=1988 |wydawca=Ossolineum |miejsce=Wrocław |isbn=83-04-02466-7|strony=62-71}} * {{Cytuj książkę |nazwisko= Zakrzewski |imię=K. |autor link=Kazimierz Zakrzewski (historyk) |tytuł= Historia Bizancjum |data=2007 |wydawca=TAiWPN Universitas |miejsce=Kraków |isbn=978-83-242-0715-2 |strony=220-229}} * [http://www.pravoslavieto.com/history/11/tsar_samuil/index.htm Пламен Павлов. Цар Самуил и "Българската епопея"] {{Władcy pierwszego państwa bułgarskiego}} {{Kontrola autorytatywna}} [[Kategoria:Władcy Bułgarii]] [[Kategoria:Komitopulowie]] [[Kategoria:Bułgarzy pochodzenia ormiańskiego]] [[Kategoria:Urodzeni w X wieku]] [[Kategoria:Zmarli w 1014]] </textarea><div class="templatesUsed"><div class="mw-templatesUsedExplanation"><p>Szablony użyte w tym artykule: </p></div><ul> <li><a href="/wiki/Szablon:Cytuj_ksi%C4%85%C5%BCk%C4%99" title="Szablon:Cytuj książkę">Szablon:Cytuj książkę</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Cytuj_ksi%C4%85%C5%BCk%C4%99&action=edit" title="Szablon:Cytuj książkę">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Ikona" title="Szablon:Ikona">Szablon:Ikona</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Ikona&action=edit" title="Szablon:Ikona">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_data_i_miejsce" title="Szablon:Infobox data i miejsce">Szablon:Infobox data i miejsce</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_data_i_miejsce&action=edit" title="Szablon:Infobox data i miejsce">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_grafika" title="Szablon:Infobox grafika">Szablon:Infobox grafika</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_grafika&action=edit" title="Szablon:Infobox grafika">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_kreska" title="Szablon:Infobox kreska">Szablon:Infobox kreska</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_kreska&action=edit" title="Szablon:Infobox kreska">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_kreska_dodaj" title="Szablon:Infobox kreska dodaj">Szablon:Infobox kreska dodaj</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_kreska_dodaj&action=edit" title="Szablon:Infobox kreska dodaj">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_nag%C5%82%C3%B3wek" title="Szablon:Infobox nagłówek">Szablon:Infobox nagłówek</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_nag%C5%82%C3%B3wek&action=edit" title="Szablon:Infobox nagłówek">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_nag%C5%82%C3%B3wek_dodaj" title="Szablon:Infobox nagłówek dodaj">Szablon:Infobox nagłówek dodaj</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_nag%C5%82%C3%B3wek_dodaj&action=edit" title="Szablon:Infobox nagłówek dodaj">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_projekt" title="Szablon:Infobox projekt">Szablon:Infobox projekt</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_projekt&action=edit" title="Szablon:Infobox projekt">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_projekt/projekt" title="Szablon:Infobox projekt/projekt">Szablon:Infobox projekt/projekt</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_projekt/projekt&action=edit" title="Szablon:Infobox projekt/projekt">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_tytu%C5%82" title="Szablon:Infobox tytuł">Szablon:Infobox tytuł</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_tytu%C5%82&action=edit" title="Szablon:Infobox tytuł">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_tytu%C5%82/styles.css" title="Szablon:Infobox tytuł/styles.css">Szablon:Infobox tytuł/styles.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_tytu%C5%82/styles.css&action=edit" title="Szablon:Infobox tytuł/styles.css">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_ukryte_dodaj" title="Szablon:Infobox ukryte dodaj">Szablon:Infobox ukryte dodaj</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_ukryte_dodaj&action=edit" title="Szablon:Infobox ukryte dodaj">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_wiersz" title="Szablon:Infobox wiersz">Szablon:Infobox wiersz</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_wiersz&action=edit" title="Szablon:Infobox wiersz">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_wiersz_dodaj" title="Szablon:Infobox wiersz dodaj">Szablon:Infobox wiersz dodaj</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_wiersz_dodaj&action=edit" title="Szablon:Infobox wiersz dodaj">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_zwi%C4%85zek" title="Szablon:Infobox związek">Szablon:Infobox związek</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_zwi%C4%85zek&action=edit" title="Szablon:Infobox związek">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:Kontrola_autorytatywna" title="Szablon:Kontrola autorytatywna">Szablon:Kontrola autorytatywna</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Kontrola_autorytatywna&action=edit" title="Szablon:Kontrola autorytatywna">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Kontrola_autorytatywna/style.css" title="Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css">Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Kontrola_autorytatywna/style.css&action=edit" title="Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:Lang" title="Szablon:Lang">Szablon:Lang</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Lang&action=edit" title="Szablon:Lang">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Navbox/styles.css" title="Szablon:Navbox/styles.css">Szablon:Navbox/styles.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Navbox/styles.css&action=edit" title="Szablon:Navbox/styles.css">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Odn/id" title="Szablon:Odn/id">Szablon:Odn/id</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Odn/id&action=edit" title="Szablon:Odn/id">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Przypisy" title="Szablon:Przypisy">Szablon:Przypisy</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Przypisy&action=edit" title="Szablon:Przypisy">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Szablon_nawigacyjny" title="Szablon:Szablon nawigacyjny">Szablon:Szablon nawigacyjny</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Szablon_nawigacyjny&action=edit" title="Szablon:Szablon nawigacyjny">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Uwagi" title="Szablon:Uwagi">Szablon:Uwagi</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Uwagi&action=edit" title="Szablon:Uwagi">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Wyr%C3%B3%C5%BCnienie" title="Szablon:Wyróżnienie">Szablon:Wyróżnienie</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Wyr%C3%B3%C5%BCnienie&action=edit" title="Szablon:Wyróżnienie">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:W%C5%82adca_infobox" title="Szablon:Władca infobox">Szablon:Władca infobox</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:W%C5%82adca_infobox&action=edit" title="Szablon:Władca infobox">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:W%C5%82adca_infobox/jako" title="Szablon:Władca infobox/jako">Szablon:Władca infobox/jako</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:W%C5%82adca_infobox/jako&action=edit" title="Szablon:Władca infobox/jako">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:W%C5%82adcy_pierwszego_pa%C5%84stwa_bu%C5%82garskiego" title="Szablon:Władcy pierwszego państwa bułgarskiego">Szablon:Władcy pierwszego państwa bułgarskiego</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:W%C5%82adcy_pierwszego_pa%C5%84stwa_bu%C5%82garskiego&action=edit" title="Szablon:Władcy pierwszego państwa bułgarskiego">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Color_contrast" title="Moduł:Color contrast">Moduł:Color contrast</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Color_contrast&action=edit" title="Moduł:Color contrast">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Color_contrast/colors" title="Moduł:Color contrast/colors">Moduł:Color contrast/colors</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Color_contrast/colors&action=edit" title="Moduł:Color contrast/colors">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Cytuj/dane" title="Moduł:Cytuj/dane">Moduł:Cytuj/dane</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Cytuj/dane&action=edit" title="Moduł:Cytuj/dane">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:ISBN" title="Moduł:ISBN">Moduł:ISBN</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:ISBN&action=edit" title="Moduł:ISBN">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Ikona" title="Moduł:Ikona">Moduł:Ikona</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Ikona&action=edit" title="Moduł:Ikona">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Ikona/dane" title="Moduł:Ikona/dane">Moduł:Ikona/dane</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Ikona/dane&action=edit" title="Moduł:Ikona/dane">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Infoboksy" title="Moduł:Infoboksy">Moduł:Infoboksy</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Infoboksy&action=edit" title="Moduł:Infoboksy">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Infobox" title="Moduł:Infobox">Moduł:Infobox</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Infobox&action=edit" title="Moduł:Infobox">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Infobox/resources" title="Moduł:Infobox/resources">Moduł:Infobox/resources</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Infobox/resources&action=edit" title="Moduł:Infobox/resources">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Kontrola_autorytatywna" title="Moduł:Kontrola autorytatywna">Moduł:Kontrola autorytatywna</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Kontrola_autorytatywna&action=edit" title="Moduł:Kontrola autorytatywna">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)</li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Lang" title="Moduł:Lang">Moduł:Lang</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Lang&action=edit" title="Moduł:Lang">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Lang/data" title="Moduł:Lang/data">Moduł:Lang/data</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Lang/data&action=edit" title="Moduł:Lang/data">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Navbox" title="Moduł:Navbox">Moduł:Navbox</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Navbox&action=edit" title="Moduł:Navbox">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Navbox/printer/default" title="Moduł:Navbox/printer/default">Moduł:Navbox/printer/default</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Navbox/printer/default&action=edit" title="Moduł:Navbox/printer/default">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Navbox/res" title="Moduł:Navbox/res">Moduł:Navbox/res</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Navbox/res&action=edit" title="Moduł:Navbox/res">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:NoWrap" title="Moduł:NoWrap">Moduł:NoWrap</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:NoWrap&action=edit" title="Moduł:NoWrap">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:NoWrap/resources" title="Moduł:NoWrap/resources">Moduł:NoWrap/resources</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:NoWrap/resources&action=edit" title="Moduł:NoWrap/resources">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Przypisy" title="Moduł:Przypisy">Moduł:Przypisy</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Przypisy&action=edit" title="Moduł:Przypisy">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)</li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Sprawd%C5%BA" title="Moduł:Sprawdź">Moduł:Sprawdź</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Sprawd%C5%BA&action=edit" title="Moduł:Sprawdź">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:String" title="Moduł:String">Moduł:String</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:String&action=edit" title="Moduł:String">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane/data" title="Moduł:Wikidane/data">Moduł:Wikidane/data</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane/data&action=edit" title="Moduł:Wikidane/data">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane/format/qualifiers" title="Moduł:Wikidane/format/qualifiers">Moduł:Wikidane/format/qualifiers</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane/format/qualifiers&action=edit" title="Moduł:Wikidane/format/qualifiers">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane/format/snak" title="Moduł:Wikidane/format/snak">Moduł:Wikidane/format/snak</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane/format/snak&action=edit" title="Moduł:Wikidane/format/snak">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane/format/string" title="Moduł:Wikidane/format/string">Moduł:Wikidane/format/string</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane/format/string&action=edit" title="Moduł:Wikidane/format/string">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane/select" title="Moduł:Wikidane/select">Moduł:Wikidane/select</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane/select&action=edit" title="Moduł:Wikidane/select">edytuj</a>) </li></ul></div><p id="mw-returnto">Wróć do <a href="/wiki/Samuel_Komitopul" title="Samuel Komitopul">Samuel Komitopul</a>.</p> <noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Komitopul">https://pl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Komitopul</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks catlinks-allhidden" data-mw="interface"></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Samuel_Komitopul&action=edit&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5ccf8d5c58-6vgxh","wgBackendResponseTime":282,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.007","walltime":"0.008","ppvisitednodes":{"value":17,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":830,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":2,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 0.000 1 -total"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-5ccf8d5c58-6vgxh","timestamp":"20241211095031","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> </body> </html>