CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Verzuiling - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"35473cad-e207-40b6-b8c3-894f341ad167","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Verzuiling","wgTitle":"Verzuiling","wgCurRevisionId":68087236,"wgRevisionId":68087236,"wgArticleId":38761,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Geschiedenis van Nederland in de 20e eeuw","Geschiedenis van België in de 20e eeuw","Sociologie","Politieke terminologie","Verzuiling"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Verzuiling","wgRelevantArticleId":38761,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true, "wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2165966","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready", "user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader", "ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1384"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg/800px-Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="922"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg/640px-Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="738"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Verzuiling - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Verzuiling"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Verzuiling"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Verzuiling rootpage-Verzuiling skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Verzuiling" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Verzuiling" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Verzuiling" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Verzuiling" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Etymologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Etymologie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Etymologie</span> </div> </a> <ul id="toc-Etymologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zuilen_in_de_samenleving" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zuilen_in_de_samenleving"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Zuilen in de samenleving</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Zuilen_in_de_samenleving-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Zuilen in de samenleving-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Zuilen_in_de_samenleving-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Oorzaken" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oorzaken"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Oorzaken</span> </div> </a> <ul id="toc-Oorzaken-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Praktijk" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Praktijk"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Praktijk</span> </div> </a> <ul id="toc-Praktijk-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Nederland" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Nederland"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Nederland</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Nederland-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Nederland-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Nederland-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ontstaan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ontstaan"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Ontstaan</span> </div> </a> <ul id="toc-Ontstaan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pacificatiepolitiek" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pacificatiepolitiek"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Pacificatiepolitiek</span> </div> </a> <ul id="toc-Pacificatiepolitiek-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ontzuiling" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ontzuiling"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Ontzuiling</span> </div> </a> <ul id="toc-Ontzuiling-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Belangrijkste_organen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Belangrijkste_organen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Belangrijkste organen</span> </div> </a> <ul id="toc-Belangrijkste_organen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-België" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#België"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>België</span> </div> </a> <ul id="toc-België-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Literatuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Externe_link" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Externe_link"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Externe link</span> </div> </a> <ul id="toc-Externe_link-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Verzuiling</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 13 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-13" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">13 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%B9%D9%8A_%D9%84%D9%84%D8%B7%D9%88%D8%A7%D8%A6%D9%81_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9" title="العزل المجتمعي للطوائف السياسية – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="العزل المجتمعي للطوائف السياسية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Verzuiling" title="Verzuiling – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Verzuiling" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Verzuiling" title="Verzuiling – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Verzuiling" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Pillarisation" title="Pillarisation – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Pillarisation" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Pilarisaatio" title="Pilarisaatio – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Pilarisaatio" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Pilarisation" title="Pilarisation – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Pilarisation" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Ferpyldering" title="Ferpyldering – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Ferpyldering" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Pil%C3%A9ar%C3%BA" title="Piléarú – Iers" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Piléarú" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="Iers" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Verzuiling" title="Verzuiling – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Verzuiling" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Pillarizzazione" title="Pillarizzazione – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Pillarizzazione" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Pilarisering" title="Pilarisering – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Pilarisering" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Pilariza%C3%A7%C3%A3o" title="Pilarização – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Pilarização" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%9F%B1%E7%8B%80%E5%8C%96" title="柱狀化 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="柱狀化" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2165966#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Verzuiling" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Verzuiling" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Verzuiling"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Verzuiling"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Verzuiling" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Verzuiling" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&oldid=68087236" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Verzuiling&id=68087236&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FVerzuiling"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FVerzuiling"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Verzuiling"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Verzuiling&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Pillarisation" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2165966" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Holland_Belgi%C3%AB,_Braakensiek_wit.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg/260px-Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg" decoding="async" width="260" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg/390px-Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg/520px-Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg 2x" data-file-width="1006" data-file-height="1160" /></a><figcaption><i>Holland-België door de KRO en de Mattheus-passion door de AVRO uitgezonden</i>, <a href="/wiki/Johan_Braakensiek" title="Johan Braakensiek">Johan Braakensiek</a>, 1931</figcaption></figure> <p><b>Verzuiling</b> is de verdeling van een <a href="/wiki/Samenleving" title="Samenleving">samenleving</a> in <a href="/wiki/Groep_(sociologie)" title="Groep (sociologie)">groepen</a> op <a href="/wiki/Levensbeschouwing" title="Levensbeschouwing">levensbeschouwelijke</a> of sociaal-economische basis, waarbij de groepen in bepaalde mate van elkaar zijn afgeschermd. Dit kan worden bereikt door het oprichten van op de levensbeschouwing gebaseerde <a href="/wiki/Sociale_institutie" title="Sociale institutie">instituties</a> als <a href="/wiki/School_(instelling)" title="School (instelling)">scholen</a>, <a href="/wiki/Vereniging_(organisatie)" title="Vereniging (organisatie)">verenigingen</a>, <a href="/wiki/Politieke_partij" title="Politieke partij">partijen</a>, <a href="/wiki/Vakbond" title="Vakbond">vakbonden</a>, <a href="/wiki/Omroep" title="Omroep">omroeporganisaties</a>, <a href="/wiki/Krant" title="Krant">kranten</a> en <a href="/wiki/Ziekenhuis" title="Ziekenhuis">ziekenhuizen</a>. </p><p>De scheiding tussen levensbeschouwingen wordt als verticaal omschreven, terwijl die tussen <a href="/wiki/Sociale_klasse" title="Sociale klasse">sociale klassen</a> dan horizontaal loopt. Levensbeschouwelijke zuilen omvatten dan meerdere sociale klassen. </p><p>Het begrip werd aanvankelijk vooral gebruikt om de situatie in <a href="/wiki/Nederland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Nederland (hoofdbetekenis)">Nederland</a> en <a href="/wiki/Belgi%C3%AB_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="België (hoofdbetekenis)">België</a> te beschrijven, maar het model wordt tegenwoordig ook toegepast op Noord-Ierland, Zwitserland, Oostenrijk, Cyprus, Libanon en Maleisië. </p><p>De term heeft doorgaans een negatieve bijklank en wordt met name gebruikt door diegenen die de organisatie van maatschappelijke structuren op basis van levensbeschouwing niet wenselijk achten. Ze staat echter ook voor een zelfbewustzijn bij bevolkingsdelen die in de 19e eeuw werden bevoogd of zelfs onderdrukt door de liberale <a href="/wiki/Burgerij" title="Burgerij">burgerij</a>, die voor haar Verlichtingsdenken het alleenrecht opeiste. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etymologie">Etymologie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Etymologie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Etymologie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Verzuiling als 'verdeling in scherp gescheiden groeperingen' wordt in modern Nederlands voor het eerst in 1953 vermeld in het WNT<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>: in een verder voortschrijdende 'verzuiling' van ons organisatorisch bestel. Afleiding met het voorvoegsel 'ver-' van 'zuil' in de overdrachtelijke betekenis 'een van de grote levensbeschouwelijke stromingen in Nederland die in de loop van de 20e eeuw elk hun eigen organisatorische netwerk uitbouwden'. Deze metafoor moet in de jaren 1930 zijn opgekomen blijkens het rapport van de Arbeiders Jeugd Centrale <i>Werk voor de werkloze jeugd</i> (1933) waarin sprake is van de <i>Moderne Centrale voor Werklozenzorg, de z.g. moderne zuil, die zich op verzoek der regering zal belasten met alle arbeid voor jeugdige werklozen, die binnen het raam der moderne arbeidersbeweging wordt verricht</i>. </p><p>Naast deze sociaaldemocratische zuil waren er de protestants-christelijke, de rooms-katholieke en de liberale, neutrale of algemene zuil. Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er een vijfde humanistische zuil. Eind <a href="/wiki/1950-1959" title="1950-1959">jaren 50</a> raakte het begrip verzuiling algemeen bekend en speelde in de tweede helft van de 20e eeuw een belangrijke rol in de Nederlandse en Belgische samenleving.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zuilen_in_de_samenleving">Zuilen in de samenleving</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Zuilen in de samenleving" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Zuilen in de samenleving"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oorzaken">Oorzaken</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Oorzaken" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Oorzaken"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Historicus Hans Righart publiceerde een vergelijkend onderzoek naar de opkomst van de katholieke zuilen aan het eind van de 19e en begin 20e eeuw in Nederland, België, <a href="/wiki/Oostenrijk" title="Oostenrijk">Oostenrijk</a> en <a href="/wiki/Zwitserland" title="Zwitserland">Zwitserland</a> <sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Hij beschouwt drie hypotheses over de oorzaken van de verzuiling in deze landen, namelijk politieke mobilisatie, emancipatie en bescherming tegen <a href="/wiki/Secularisering" title="Secularisering">secularisering</a>, en beargumenteert dat de eerste twee motieven niet opgingen voor alle landen (mobilisatie alleen voor Oostenrijk, emancipatie alleen voor Nederland en Zwitserland), maar het laatste motief wel en veel duidelijker. Righart concludeert derhalve dat de katholieke verzuiling hoofdzakelijk een strategie was om de eigen geloofsgemeenschap te beschermen tegen de secularisering. </p><p>Een ideologische onderbouwing van de verzuiling werd geleverd door de leer van de <a href="/wiki/Soevereiniteit_in_eigen_kring" title="Soevereiniteit in eigen kring">soevereiniteit in eigen kring</a> van de <a href="/wiki/Neocalvinisme" title="Neocalvinisme">neocalvinist</a> <a href="/wiki/Abraham_Kuyper" title="Abraham Kuyper">Abraham Kuyper</a>. Hij stelde dat elke levenskring zijn eigen onafhankelijk gezag heeft en niet onder dat van een andere levenskring staat. Zo zijn het gezin, de economie, de kerk en het onderwijs soeverein in eigen kring en daarin dient de overheid niet in te grijpen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Praktijk">Praktijk</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Praktijk" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Praktijk"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Verzuiling gebeurde enerzijds door een scherpe scheiding tussen de bevolkingsgroepen,<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> anderzijds door middel van samenwerking van de elites aan de top. De scheiding werd vormgegeven doordat iedere <i>zuil</i> zijn eigen <a href="/wiki/Kerk_(instituut)" title="Kerk (instituut)">kerk</a>, <a href="/wiki/Omroep" title="Omroep">omroep</a>, <a href="/wiki/Krant" title="Krant">krant</a>, standsorganisatie, <a href="/wiki/Vakbond" title="Vakbond">vakbond</a>, <a href="/wiki/Politieke_partij" title="Politieke partij">politieke partij</a>, <a href="/wiki/Woningbouwvereniging" class="mw-redirect" title="Woningbouwvereniging">woningbouwvereniging</a>, <a href="/wiki/Scouting" title="Scouting">padvindersorganisatie</a>, <a href="/wiki/Onderwijs" title="Onderwijs">scholen</a>, <a href="/wiki/Ziekenhuis" title="Ziekenhuis">ziekenhuis</a>, sportverenigingen en zelfs winkels en bedrijven had. Voor het midden van de <a href="/wiki/20e_eeuw" title="20e eeuw">20e eeuw</a> was deze situatie zelfs zo frappant, dat bijvoorbeeld bepaalde Nederlandse winkelbedrijven bij voorkeur personeelsleden aanstelden die lid waren van een bepaald kerkgenootschap. Dit leidde tot grote <a href="/wiki/Cultuur" title="Cultuur">culturele</a> verschillen, niet alleen in de steden, maar ook op delen van het platteland, met als resultaat dat hele bevolkingsgroepen naast elkaar leefden zonder veel contact te hebben. Tegelijkertijd werden door het systeem van verzuiling enerzijds en samenwerking aan de top anderzijds veel maatschappelijke spanningen afgewend. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nederland">Nederland</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Nederland" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Nederland"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het is niet altijd mogelijk zuilen strikt te definiëren. In elk geval kunnen een <a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">protestants-christelijke</a>, een <a href="/wiki/Rooms-Katholieke_Kerk" title="Rooms-Katholieke Kerk">rooms-katholieke</a> en een <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialistische</a> zuil onderscheiden worden. Ook kan men de 'liberale' of 'algemene zuil' waarnemen. Daarbij dient aangetekend dat de liberalen tegen de verzuiling gekant waren, en dat hun instanties juist voor iedereen openstonden. Daar (orthodox-)protestanten, katholieken en in veel gevallen socialisten de algemene instellingen begonnen te mijden, bleven hier vooral de liberalen in over en vormden ze de facto een liberale zuil.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ontstaan">Ontstaan</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Ontstaan" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Ontstaan"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Eeuwenlang hadden er al bevolkingsgroepen naast elkaar bestaan van verschillende gezindte, waarvan de belangrijkste in omvang niet veel voor elkaar onderdeden. De verzuiling kwam echter pas aan het einde van de negentiende eeuw op gang. De <a href="/wiki/Pacificatie_van_1917" title="Pacificatie van 1917">pacificatie van 1917</a> was de bezegeling van het proces van verzuiling dat samen met het burgerlijk karakter de Nederlandse samenleving zou kenmerken tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw. De schoolstrijd was daarbij een belangrijke factor. </p><p>De parlementaire democratie bestond in de negentiende eeuw aanvankelijk uit onafhankelijke parlementsleden. Deze verenigden zich wel in informele allianties en <a href="/w/index.php?title=Kiesvereniging&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kiesvereniging (de pagina bestaat niet)">kiesverenigingen</a> waarbij een liberale en conservatieve stroming was te herkennen. Politieke partijen in de moderne zin bestonden niet. De <a href="/wiki/Schoolstrijd_(Nederland)" title="Schoolstrijd (Nederland)">schoolstrijd</a> werd echter een belangrijke factor bij de vorming van <a href="/wiki/Confessionele_partij" title="Confessionele partij">confessionele partijen</a> in oppositie tegen de uitsluiting van <a href="/wiki/Bijzonder_onderwijs" title="Bijzonder onderwijs">bijzonder onderwijs</a>. In het parlement hadden de <a href="/wiki/Liberalisme" title="Liberalisme">liberalen</a> jarenlang het overwicht na de <a href="/wiki/Grondwetsherziening_van_1848" title="Grondwetsherziening van 1848">grondwetsherziening van 1848</a> met zijn <a href="/wiki/Scheiding_van_kerk_en_staat" title="Scheiding van kerk en staat">scheiding van kerk en staat</a>. Daarbij paste een neutrale <a href="/wiki/Openbaar_onderwijs" title="Openbaar onderwijs">openbare school</a> die al sinds de <a href="/wiki/Onderwijswet_van_1806" title="Onderwijswet van 1806">onderwijswet van 1806</a> vrijwel een monopolie bezat. Bijzonder onderwijs was wel mogelijk, maar hiervoor werd veelal geen vergunning afgegeven. Met de <a href="/wiki/Onderwijswet_van_1857" title="Onderwijswet van 1857">onderwijswet van 1857</a> werd dit versoepeld, maar bijzondere scholen ontvingen nog steeds geen staatssteun. </p><p>Door de liberale grondwet van 1848 was de positie van het katholieke bevolkingsdeel aanmerkelijk verbeterd en kwam het in 1853 tot het <a href="/wiki/Herstel_van_de_bisschoppelijke_hi%C3%ABrarchie_in_Nederland" title="Herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland">herstel van de bisschoppelijke hiërarchie</a>. Ook tijdens de protesten hiertegen, de <a href="/wiki/Aprilbeweging" title="Aprilbeweging">Aprilbeweging</a> van <a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">protestantse</a> en <a href="/wiki/Conservatisme" title="Conservatisme">conservatieve</a> tegenstanders van het herstel, steunden de liberalen de katholieken op grond van de <a href="/wiki/Scheiding_van_kerk_en_staat" title="Scheiding van kerk en staat">scheiding van kerk en staat</a> en de <a href="/wiki/Godsdienstvrijheid" title="Godsdienstvrijheid">godsdienstvrijheid</a>. </p><p>Onder invloed van de schoolstrijd kwam er echter een einde aan het <a href="/w/index.php?title=Verstandshuwelijk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Verstandshuwelijk (de pagina bestaat niet)">verstandshuwelijk</a> tussen liberalen en <a href="/wiki/Katholicisme" title="Katholicisme">katholieken</a>. Zo stelden de bisschoppen in het <a href="/wiki/Bisschoppelijk_mandement_van_1868" class="mw-redirect" title="Bisschoppelijk mandement van 1868">bisschoppelijk mandement van 1868</a> dat onderwijs in een openbare neutrale school hooguit een droeve noodzakelijkheid kon zijn. Men brak een lans voor onderwijs dat niet alleen de katholieke godsdienst respecteert, maar deze ook onderricht. </p><p>Vanuit protestantse zijde was het <a href="/wiki/R%C3%A9veil" title="Réveil">Réveil</a> een beweging die zich keerde tegen het <a href="/wiki/Verlichting_(stroming)" title="Verlichting (stroming)">verlichtingsdenken</a> van de liberalen. In de politiek waren dit de <a href="/wiki/Antirevolutionair" title="Antirevolutionair">antirevolutionairen</a> waarvan <a href="/wiki/Guillaume_Groen_van_Prinsterer" title="Guillaume Groen van Prinsterer">Groen van Prinsterer</a> aanvankelijk de belangrijkste voorman was. In 1860 richtte hij de <a href="/w/index.php?title=Vereniging_voor_Christelijk_Nationaal_Schoolonderwijs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vereniging voor Christelijk Nationaal Schoolonderwijs (de pagina bestaat niet)">Vereniging voor Christelijk Nationaal Schoolonderwijs</a> op waarmee protestants-christelijke scholen moesten worden gefinancierd. <a href="/wiki/Abraham_Kuyper" title="Abraham Kuyper">Abraham Kuyper</a> sloot zich daarbij aan met de oprichting van het <a href="/w/index.php?title=Anti-Schoolwet_Verbond&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anti-Schoolwet Verbond (de pagina bestaat niet)">Anti-Schoolwet Verbond</a> in 1872. Dit verbond werd in 1879 gevolgd door de <a href="/wiki/Anti-Revolutionaire_Partij" title="Anti-Revolutionaire Partij">Anti-Revolutionaire Partij</a> als eerste landelijke politieke partij. </p><p>Ondertussen werden de onderste sociale lagen van de samenleving steeds meer zichtbaar als <a href="/wiki/Proletariaat" class="mw-redirect" title="Proletariaat">arbeidersklasse</a> onder invloed van de <a href="/wiki/Industrialisatie" title="Industrialisatie">industrialisatie</a>, de <a href="/wiki/Menselijke_migratie" title="Menselijke migratie">migratie</a> richting de steden en daarmee <a href="/wiki/Verstedelijking" title="Verstedelijking">verstedelijking</a>. Hieruit ontstond een <a href="/wiki/Arbeidersbeweging" title="Arbeidersbeweging">arbeidersbeweging</a> die zich ook begon te organiseren in <a href="/wiki/Vakbond" title="Vakbond">vakbewegingen</a> en later politieke partijen. Belangrijk daarbij was de <a href="/wiki/These" title="These">these</a> van <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a> met zijn <a href="/wiki/Klassenstrijd" title="Klassenstrijd">klassenstrijd</a> waarin de <a href="/wiki/Kapitalisme" title="Kapitalisme">kapitalistische</a> dictatuur van de burgerij vervangen zou moeten worden door aanvankelijk een <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialistische</a> <a href="/wiki/Dictatuur_van_het_proletariaat" title="Dictatuur van het proletariaat">dictatuur van het proletariaat</a> en uiteindelijk een <a href="/wiki/Communisme" title="Communisme">communistische maatschappij</a>. </p><p>Kuyper stelde daar de <a href="/wiki/Antithese_(politiek)" title="Antithese (politiek)">antithese</a> tegenover waarin de tegenstelling tussen <a href="/wiki/Secularisme" title="Secularisme">seculiere</a> en christelijke krachten de bepalende politieke tegenstelling zou zijn. Daarmee dreef Kuyper een wig tussen christelijke en sociaaldemocratische arbeiders en trachtte hij de christelijke werkgevers, <a href="/wiki/Middenstander" title="Middenstander">middenstanders</a> en arbeiders in een enkele beweging te verenigen tegenover de <a href="/wiki/Sociaaldemocratie" title="Sociaaldemocratie">sociaaldemocratie</a> en het <a href="/wiki/Liberalisme" title="Liberalisme">liberalisme</a>. De weerstand tegen de <a href="/w/index.php?title=Onderwijswet_van_1878&action=edit&redlink=1" class="new" title="Onderwijswet van 1878 (de pagina bestaat niet)">onderwijswet van 1878</a> maakte dat de protestanten en katholieken inderdaad dichter bij elkaar kwamen. De wet voorzag slechts in overheidsfinanciering van openbaar onderwijs, terwijl bijzonder onderwijs wel aan de nieuwe hogere eisen moest voldoen. Als protest hiertegen werd het <a href="/wiki/Volkspetitionnement_van_1878" title="Volkspetitionnement van 1878">volkspetitionnement van 1878</a> gehouden dat er weliswaar niet in slaagde de wet te keren, maar protestanten en katholieken bij elkaar bracht in de zogenaamde <a href="/wiki/Confessionele_coalitie" class="mw-redirect" title="Confessionele coalitie">coalitie</a> met hun eis van volledige gelijkstelling van staatssteun voor openbaar en bijzonder onderwijs. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Schoolstrijd_tegen_kiesrecht_wit.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Schoolstrijd_tegen_kiesrecht_wit.jpg/300px-Schoolstrijd_tegen_kiesrecht_wit.jpg" decoding="async" width="300" height="258" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Schoolstrijd_tegen_kiesrecht_wit.jpg/450px-Schoolstrijd_tegen_kiesrecht_wit.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Schoolstrijd_tegen_kiesrecht_wit.jpg/600px-Schoolstrijd_tegen_kiesrecht_wit.jpg 2x" data-file-width="1125" data-file-height="966" /></a><figcaption><i>Schoolstrijd tegen kiesrecht. In hinderlaag</i>, <a href="/wiki/Albert_Hahn" title="Albert Hahn">Albert Hahn</a>, 1915. Afgebeeld als Bram is <a href="/wiki/Abraham_Kuyper" title="Abraham Kuyper">Abraham Kuyper</a>.</figcaption></figure> <p>Naast de schoolstrijd werden uitbreiding van het <a href="/wiki/Kiesrecht" title="Kiesrecht">kiesrecht</a> en verbetering van de sociale omstandigheden van de arbeiders belangrijke politieke thema's. De kwestie van uitbreiding van het kiesrecht bracht scheuren teweeg aan zowel confessionele als liberale zijde. Zo splitste het conservatieve deel van de ARP zich af in wat uiteindelijk de <a href="/wiki/Christelijk-Historische_Unie" title="Christelijk-Historische Unie">Christelijk-Historische Unie</a> zou worden en ook de <a href="/wiki/Liberale_Unie_(Nederland)" title="Liberale Unie (Nederland)">Liberale Unie</a> zag afsplitsingen van onder meer de conservatievere <a href="/wiki/Vrije_Liberalen" title="Vrije Liberalen">Vrije Liberalen</a> en de progressievere <a href="/wiki/Radicale_Bond" title="Radicale Bond">Radicale Bond</a> en later <a href="/wiki/Vrijzinnig-Democratische_Bond" title="Vrijzinnig-Democratische Bond">Vrijzinnig-Democratische Bond</a>. Voor de <a href="/wiki/Sociaal-Democratische_Arbeiderspartij" title="Sociaal-Democratische Arbeiderspartij">Sociaal-Democratische Arbeiderspartij</a> was uitbreiding van het kiesrecht essentieel, aangezien het overgrote deel van de achterban was uitgesloten van het <a href="/wiki/Censuskiesrecht" title="Censuskiesrecht">censuskiesrecht</a>. Dit gold echter ook voor een groot deel van de achterban van de ARP, de '<a href="/wiki/Kleyne_luyden" title="Kleyne luyden">kleyne luyden</a>'. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:De_lont_bij_het_kruit.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/De_lont_bij_het_kruit.jpg/260px-De_lont_bij_het_kruit.jpg" decoding="async" width="260" height="390" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/De_lont_bij_het_kruit.jpg/390px-De_lont_bij_het_kruit.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b5/De_lont_bij_het_kruit.jpg 2x" data-file-width="431" data-file-height="647" /></a><figcaption><i>De lont bij het kruit</i>, "<i>Eene gedeeltelijke herziening van de wet op het lager onderwijs zal u worden voorgesteld.</i>", wetsvoorstel <a href="/wiki/%C3%86neas_Mackay_(1838-1909)" title="Æneas Mackay (1838-1909)">Mackay</a> tot wijziging van de Schoolwet, 1888</figcaption></figure> <p>Er werden gedurende de jaren de nodige concessies gedaan zoals met de grondwetsherziening van 1887 met zijn <a href="/wiki/Caoutchouc-artikel" title="Caoutchouc-artikel">caoutchouc-artikel</a>, maar dit ging niet iedereen ver genoeg, zodat deze kwestie nog dertig jaar een belangrijke rol zou spelen. Zo domineerde het de verkiezingsstrijd van 1894 waar de progressieve <a href="/wiki/Takkianen" title="Takkianen">Takkianen</a> de conservatieve anti-Takkianen tegenover zich vonden. Het maakte ook dat de antithese en de confessionele coalitie geen dominante rol verkregen in de politiek, aangezien de scheidslijnen bij de schoolstrijd geheel anders liepen dan bij de kiesrechtstrijd. Waar sociaaldemocraten en vooruitstrevende liberalen en antirevolutionairen voor vergaande kiesrechtuitbreiding waren, vonden zij daarbij oud-liberalen, het conservatieve deel van de ARP en de overgrote meerderheid van de katholieken tegenover zich. Ook de door de sociaaldemocraten in 1911 en 1912 georganiseerde <a href="/w/index.php?title=Rode_dinsdagen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rode dinsdagen (de pagina bestaat niet)">rode dinsdagen</a> brachten het kiesrecht niet dichterbij. </p><p>Pas onder druk van de oorlogsomstandigheden tijdens de <a href="/wiki/Eerste_Wereldoorlog_in_Nederland" title="Eerste Wereldoorlog in Nederland">Eerste Wereldoorlog</a> kwam de politiek tot de <a href="/wiki/Pacificatie_van_1917" title="Pacificatie van 1917">pacificatie van 1917</a>. Daarmee werd niet alleen de angel grotendeels uit de conflicten gehaald, maar werd de verzuiling ook officieel bevestigd. Er kwam een einde aan de schoolstrijd en voor mannen werd het <a href="/wiki/Algemeen_kiesrecht" title="Algemeen kiesrecht">algemeen kiesrecht</a> ingevoerd, twee jaar later gevolgd door het <a href="/wiki/Vrouwenkiesrecht" title="Vrouwenkiesrecht">vrouwenkiesrecht</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pacificatiepolitiek">Pacificatiepolitiek</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Pacificatiepolitiek" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Pacificatiepolitiek"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Door de pacificatie verloor de antithese haar functie. Dit gold daarmee eigenlijk ook voor de confessionele partijen, maar deze hielden vast aan het idee van de antithese, terwijl hun achterban door het algemeen kiesrecht dusdanig was gegroeid dat zij van 1918 tot 1994 altijd deel uitmaakten van de regering. De liberalen verloren juist hun dominante positie, terwijl de SDAP minder profiteerde dan verwacht. </p><p>De verzuiling werd met name door de katholieken en protestanten doelbewust nagestreefd. Hele bevolkingsgroepen leefden naast elkaar zonder veel contact. Vooral politiek, vakbeweging, scholen, omroep, pers en jeugdbeweging waren tijdens deze periode sterk verzuild. Tegelijkertijd konden door de verzuiling enerzijds en samenwerking aan de top anderzijds ook veel spanningen worden afgewenteld die in de periode voor 1917 nog dusdanig ontwrichtend werkten dat soms werd gevreesd voor de eenheid van de staat. Politicoloog <a href="/wiki/Arend_Lijphart" title="Arend Lijphart">Arend Lijphart</a> bestempelde de politiek in Nederland van 1918-1973 daarom als pacificatiepolitiek. Na 1917 werkten de leiders van de zuilen samen, zonder daar de achterban bij te betrekken. De grote tegenstellingen die de voorgaande periode hadden gekenmerkt konden met het streven naar consensus beteugeld worden. Hierdoor kon Nederland zich tot een stabiele samenleving ontwikkelen. </p><p>Tijdens de <a href="/wiki/Nederland_in_de_Tweede_Wereldoorlog" title="Nederland in de Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> werden door de bezetter veel instellingen uit de verzuiling vervangen door algemene. Ook ontstonden er zowel in liberale, als sociaaldemocratische, communistische, katholieke en protestants-christelijke kringen, sterke twijfels over de verzuiling. Deze twijfel kwam onder meer voort uit de tijden van het verzet tegen de Duitse bezetting, waar vaak over de grenzen van de zuil met elkaar werd samengewerkt. Er werd een eenheidspartij opgericht, de <a href="/wiki/Nederlandse_Volksbeweging" title="Nederlandse Volksbeweging">Nederlandse Volksbeweging</a>, waarin progressieven uit iedere politieke partij, ongeacht of het om <a href="/wiki/Confessionele_partij" title="Confessionele partij">confessionele</a> of om een niet-confessionele partij ging, zich konden aansluiten. De Nederlandse Volksbeweging baseerde zich op het personalistisch-socialisme, dat sterk gekant was tegen autoritaire ideeën. Dit noemt men de <a href="/wiki/Doorbraak_(politiek)" title="Doorbraak (politiek)">Doorbraak-gedachte</a>. Onder andere door sterke tegendruk van de Nederlandse bisschoppen werd deze doorbraak uiteindelijk echter geen succes en de Volksbeweging bleek een doodgeboren kind. Wel gingen enkele katholieken op persoonlijk initiatief, alsmede de kleine, progressieve en pacifistische <a href="/wiki/Christelijk-Democratische_Unie" title="Christelijk-Democratische Unie">Christelijk-Democratische Unie</a> en de liberale partij VDB, de fusie aan met de <a href="/wiki/Sociaal-Democratische_Arbeiderspartij" title="Sociaal-Democratische Arbeiderspartij">SDAP</a> en vormden zo samen de <a href="/wiki/Partij_van_de_Arbeid_(Nederland)" title="Partij van de Arbeid (Nederland)">PvdA</a>. De PvdA is dus in haar kern een echte doorbraak-partij. Ook hiertegen verzetten de bisschoppen van Nederland zich middels het <a href="/wiki/Bisschoppelijk_mandement_van_1954" class="mw-redirect" title="Bisschoppelijk mandement van 1954">mandement van 1954</a>. Gezien echter de sterke overhand van de oude SDAP binnen de PvdA door het ontbreken van een sterk contingent confessionelen, zag men echter ook dààr een neiging tot terugvallen op de idealen van de oude SDAP. Uiteindelijk keerde men dus al snel terug naar de verzuiling van voor de oorlog en was de oorlog minder een breuk dan verwacht zou kunnen worden. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Veronica_Norderney_1973.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Veronica_Norderney_1973.JPG/260px-Veronica_Norderney_1973.JPG" decoding="async" width="260" height="176" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Veronica_Norderney_1973.JPG/390px-Veronica_Norderney_1973.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Veronica_Norderney_1973.JPG/520px-Veronica_Norderney_1973.JPG 2x" data-file-width="999" data-file-height="678" /></a><figcaption><a href="/wiki/Radio_Veronica_(zeezender)" title="Radio Veronica (zeezender)">Radio Veronica</a> begon in 1960 met uitzendingen vanaf zee. Het verzuilde <a href="/wiki/Nederlands_publiek_omroepbestel" title="Nederlands publiek omroepbestel">publieke bestel</a> kwam zo onder vuur te liggen.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ontzuiling">Ontzuiling</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Ontzuiling" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Ontzuiling"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Omstreeks 1960 was reeds twintig procent van de Nederlandse bevolking onkerkelijk. Volgens historicus <a href="/wiki/Maarten_van_Rossem" title="Maarten van Rossem">Maarten van Rossem</a> was er geen sprake van een liberale zuil, beschouwden veel Nederlands-hervormden zich niet als verzuild en kunnen de socialisten in veel mindere mate als een zuil gelden dan de confessionelen. Bovendien speelde verzuiling minder onder de zakelijke, wetenschappelijke en culturele elite. Daarmee was een grote minderheid van de bevolking al in de jaren vijftig ontzuild, wat volgens Van Rossem in de door het verzuilingsparadigma beheerste geschiedschrijving over het hoofd wordt gezien.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De <a href="/wiki/Ontzuiling" title="Ontzuiling">ontzuiling</a> begon vooral in de tweede helft van de jaren zestig in te zetten. In 1967 behaalden de confessionele partijen voor het eerst in een halve eeuw geen absolute meerderheid in het parlement. Met de toenemende <a href="/wiki/Welvaart" title="Welvaart">welvaart</a> werd individuele ontplooiing geleidelijk belangrijker dan het voldoen aan de verwachtingen van de zuil. Er ontstond een <a href="/wiki/Jeugdcultuur" title="Jeugdcultuur">jeugdcultuur</a> die zich juist afzette tegen de oudere generatie. De <a href="/wiki/Ontkerkelijking" class="mw-redirect" title="Ontkerkelijking">ontkerkelijking</a> zette in en met de <a href="/wiki/Secularisering" title="Secularisering">secularisering</a> groeide het deel van de bevolking dat zich niet rekende tot een van de zuilen waardoor de <a href="/wiki/Confessionele_partij" title="Confessionele partij">confessionele partijen</a> hun aanhang zagen kelderen. In de jaren zeventig namen ook de bezwaren tegen de pacificatiepolitiek toe zoals de beperkte invloed van de kiezers, waarmee er een einde kwam aan deze politiek. Een duidelijke mijlpaal in de ontzuiling was de sterke afname van de aanhang van zowel het CDA als de PvdA in de jaren 1990, 2000 en 2010. Veel kiezers liepen over naar nieuwe politieke partijen zoals GroenLinks en de SP aan de linkerzijde, en de LPF, PVV en FVD aan de rechterzijde. Ook de VVD spon hier goed garen bij en de VVD-fractie in de Tweede Kamer werd groter dan ooit tevoren. </p><p>Hoewel de sterke verzuiling is verdwenen, zijn de restanten ervan nog zichtbaar in bijvoorbeeld de verscheidenheid aan publieke omroepen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Belangrijkste_organen">Belangrijkste organen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Belangrijkste organen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Belangrijkste organen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De volgende tabel toont de belangrijkste organen van elke zuil. </p> <table class="wikitable" style="font-size: 90%;"> <tbody><tr> <th>  </th> <th><a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">Protestants</a> </th> <th><a href="/wiki/Rooms-Katholieke_Kerk" title="Rooms-Katholieke Kerk">Rooms-katholiek</a> </th> <th><a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">Socialistisch</a> </th> <th><a href="/wiki/Liberalisme" title="Liberalisme">Liberaal/neutraal</a> </th></tr> <tr> <th>Voormalige politieke partij </th> <td><a href="/wiki/Anti-Revolutionaire_Partij" title="Anti-Revolutionaire Partij">ARP</a> (1879-1977; <a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland" title="Gereformeerde Kerken in Nederland">gereformeerd</a>) <p><a href="/wiki/Christelijk-Historische_Unie" title="Christelijk-Historische Unie">CHU</a> (1908-1977; <a href="/wiki/Nederlandse_Hervormde_Kerk" title="Nederlandse Hervormde Kerk">hervormd</a>) </p><p><a href="/wiki/Reformatorische_Politieke_Federatie" title="Reformatorische Politieke Federatie">RPF</a> (1977-2000; <a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">protestants</a>) </p><p><a href="/wiki/Gereformeerd_Politiek_Verbond" title="Gereformeerd Politiek Verbond">GPV</a> (1948-2000; <a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_vrijgemaakt" title="Gereformeerde Kerken vrijgemaakt">gereformeerd vrijgemaakt</a>) </p> </td> <td><a href="/wiki/Roomsch-Katholieke_Staatspartij" title="Roomsch-Katholieke Staatspartij">RKSP</a> (1926-1945) <p><a href="/wiki/Katholieke_Volkspartij_(Nederland)" title="Katholieke Volkspartij (Nederland)">KVP</a> (1945-1977) </p> </td> <td><a href="/wiki/Sociaal-Democratische_Arbeiderspartij" title="Sociaal-Democratische Arbeiderspartij">SDAP</a> (tot 1945) </td> <td><a href="/wiki/Vrijzinnig-Democratische_Bond" title="Vrijzinnig-Democratische Bond">VDB</a> (tot 1946; links-liberaal) <p><a href="/wiki/Liberale_Unie_(Nederland)" title="Liberale Unie (Nederland)">LU</a> (tot 1921; klassiek liberaal) </p><p><a href="/wiki/Vrije_Liberalen" title="Vrije Liberalen">Vrije Liberalen</a> (tot 1921; conservatief liberaal) </p><p><a href="/wiki/Liberale_Staatspartij" title="Liberale Staatspartij">LSP/Vrijheidsbond</a> (1921-1945) </p><p><a href="/wiki/Partij_van_de_Vrijheid" title="Partij van de Vrijheid">PvdV</a> (1946-1948) </p> </td></tr> <tr> <th>Huidige politieke partij </th> <td><a href="/wiki/Staatkundig_Gereformeerde_Partij" title="Staatkundig Gereformeerde Partij">SGP</a> (vanaf 1918) (<a href="/wiki/Bevindelijk_gereformeerden" title="Bevindelijk gereformeerden">bevindelijk gereformeerd</a>) <p><a href="/wiki/Christen-Democratisch_App%C3%A8l" title="Christen-Democratisch Appèl">CDA</a> (vanaf 1977) (<a href="/wiki/Oecumene" title="Oecumene">oecumenisch</a>)* </p><p><a href="/wiki/ChristenUnie" title="ChristenUnie">ChristenUnie</a> (vanaf 2000) (<a href="/wiki/Orthodox-protestantisme" title="Orthodox-protestantisme">orthodox-protestants</a> / <a href="/wiki/Evangelicaal_christendom" class="mw-redirect" title="Evangelicaal christendom">evangelisch</a>) </p> </td> <td><a href="/wiki/Christen-Democratisch_App%C3%A8l" title="Christen-Democratisch Appèl">CDA</a> (vanaf 1977) (<a href="/wiki/Oecumene" title="Oecumene">oecumenisch</a>) </td> <td><a href="/wiki/Partij_van_de_Arbeid_(Nederland)" title="Partij van de Arbeid (Nederland)">PvdA</a> (vanaf 1945) <p><a href="/wiki/Socialistische_Partij_(Nederland)" title="Socialistische Partij (Nederland)">SP</a> </p> </td> <td><a href="/wiki/Volkspartij_voor_Vrijheid_en_Democratie" title="Volkspartij voor Vrijheid en Democratie">VVD</a> (vanaf 1948) <p><a href="/wiki/Democraten_66" title="Democraten 66">D66</a> (<a href="/wiki/Progressief_liberalisme" class="mw-redirect" title="Progressief liberalisme">progressief liberaal</a>) </p> </td></tr> <tr> <th>Omroep </th> <td><a href="/wiki/Nederlandse_Christelijke_Radio_Vereniging" title="Nederlandse Christelijke Radio Vereniging">NCRV</a> (orthodox-<a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland" title="Gereformeerde Kerken in Nederland">protestants</a>)<br /> <p><a href="/wiki/Evangelische_Omroep" title="Evangelische Omroep">EO</a><br /><a href="/wiki/VPRO" title="VPRO">VPRO</a> (<a href="/wiki/Vrijzinnig_protestantisme" title="Vrijzinnig protestantisme">vrijzinnig-protestants</a>) </p> </td> <td><a href="/wiki/Katholieke_Radio_Omroep" title="Katholieke Radio Omroep">KRO</a> </td> <td><a href="/wiki/VARA" title="VARA">VARA</a> </td> <td><a href="/wiki/AVRO" title="AVRO">AVRO</a> </td></tr> <tr> <th>Vakbond </th> <td><a href="/wiki/Christelijk_Nationaal_Vakverbond" title="Christelijk Nationaal Vakverbond">CNV</a> <p><a href="/wiki/Nederlandsch_Werkliedenverbond_Patrimonium" title="Nederlandsch Werkliedenverbond Patrimonium">NWV Patrimonium</a> (<a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland" title="Gereformeerde Kerken in Nederland">gereformeerd</a>) </p> </td> <td><a href="/wiki/Bureau_van_de_Rooms-Katholieke_Vakorganisatie" title="Bureau van de Rooms-Katholieke Vakorganisatie">RK Vakbureau</a> (1909-1925) <p><a href="/wiki/Rooms-Katholiek_Werkliedenverbond" title="Rooms-Katholiek Werkliedenverbond">RKWV</a> (1925-1940) </p><p><a href="/wiki/Katholieke_Arbeidersbeweging" title="Katholieke Arbeidersbeweging">KAB</a> (1945-1964) </p><p><a href="/wiki/Nederlands_Katholiek_Vakverbond" title="Nederlands Katholiek Vakverbond">NKV</a> (1964-1976) </p><p><a href="/wiki/Federatie_Nederlandse_Vakbeweging" title="Federatie Nederlandse Vakbeweging">FNV</a> </p> </td> <td><a href="/wiki/Nederlands_Verbond_van_Vakverenigingen" title="Nederlands Verbond van Vakverenigingen">NVV</a> (tot 1976; <a href="/wiki/Federatie_Nederlandse_Vakbeweging" title="Federatie Nederlandse Vakbeweging">FNV</a>) </td> <td><a href="/wiki/Algemeen_Nederlandsch_Werklieden-Verbond" title="Algemeen Nederlandsch Werklieden-Verbond">ANWV</a> </td></tr> <tr> <th>Werkgeversorganisatie </th> <td><a href="/wiki/Verbond_van_Protestants-Christelijke_Werkgevers" title="Verbond van Protestants-Christelijke Werkgevers">VWCG</a> (1918-1937)/<a href="/wiki/Verbond_van_Protestants-Christelijke_Werkgevers" title="Verbond van Protestants-Christelijke Werkgevers">VPCW</a> (1937-1970) </td> <td><a href="/wiki/Algemeen_Rooms-Katholiek_Werkgeversverbond" title="Algemeen Rooms-Katholiek Werkgeversverbond">Algemeen Rooms-Katholiek Werkgeversverbond</a> (1915-1960)/<a href="/wiki/Rooms-Katholiek_Verbond_van_Werkgeversvakverenigingen" title="Rooms-Katholiek Verbond van Werkgeversvakverenigingen">RKVW</a> (1919-1960)/<a href="/wiki/Nederlands_Katholiek_Werkgeversverbond" title="Nederlands Katholiek Werkgeversverbond">NKW</a> (1960-1970) </td> <td> </td> <td><a href="/wiki/Verbond_van_Nederlandse_Werkgevers" title="Verbond van Nederlandse Werkgevers">NVW</a> (1899-1968)/<a href="/wiki/Verbond_van_Nederlandse_Ondernemingen" title="Verbond van Nederlandse Ondernemingen">VNO</a> (1968-1996) </td></tr> <tr> <th>Agrariërsorganisatie </th> <td><a href="/wiki/Christelijke_Boeren-_en_Tuindersbond" title="Christelijke Boeren- en Tuindersbond">Christelijke Boeren- en Tuindersbond</a> (1918-1995) </td> <td><a href="/wiki/Katholieke_Nederlandse_Boeren-_en_Tuindersbond" title="Katholieke Nederlandse Boeren- en Tuindersbond">NBB</a> (1896-1924)/ RKNBTB (1924-1929) / <a href="/wiki/Katholieke_Nederlandse_Boeren-_en_Tuindersbond" title="Katholieke Nederlandse Boeren- en Tuindersbond">KNBTB</a> (1929-1995) </td> <td>- </td> <td><a href="/wiki/Koninklijk_Nederlands_Landbouw-Comit%C3%A9" title="Koninklijk Nederlands Landbouw-Comité">Koninklijk Nederlands Landbouw-Comité</a> </td></tr> <tr> <th>Ondernemersorganisatie </th> <td><a href="/wiki/Christelijke_Middenstandsbond" title="Christelijke Middenstandsbond">CMB</a> (1918-1995) </td> <td><a href="/wiki/Nederlandse_Rooms-Katholieke_Middenstandsbond" title="Nederlandse Rooms-Katholieke Middenstandsbond">NRKMB</a> (1915-1977) </td> <td>- </td> <td>KNMB/<a href="/wiki/Koninklijk_Verbond_van_Ondernemers" title="Koninklijk Verbond van Ondernemers">Koninklijk Verbond van Ondernemers</a> (1968-1977) </td></tr> <tr> <th>Krant </th> <td><a href="/wiki/De_Standaard_(Nederland)" title="De Standaard (Nederland)">De Standaard</a> (1872-1944) (<a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland" title="Gereformeerde Kerken in Nederland">gereformeerd</a>).<br /> <a href="/wiki/Trouw_(krant)" title="Trouw (krant)">Trouw</a> (1943-nu) (<a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland" title="Gereformeerde Kerken in Nederland">gereformeerd</a>)<br /> <a href="/wiki/Friesch_Dagblad" title="Friesch Dagblad">Friesch Dagblad</a> (<a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland" title="Gereformeerde Kerken in Nederland">gereformeerd</a>)<br /> <a href="/w/index.php?title=Kwartetbladen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kwartetbladen (de pagina bestaat niet)">Kwartetbladen</a> (in 1971 gefuseerd met Trouw; <a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland" title="Gereformeerde Kerken in Nederland">gereformeerd</a>): <a href="/w/index.php?title=De_Rotterdammer_(krant)&action=edit&redlink=1" class="new" title="De Rotterdammer (krant) (de pagina bestaat niet)">De Rotterdammer</a>, de <a href="/w/index.php?title=Nieuwe_Haagsche_Courant&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nieuwe Haagsche Courant (de pagina bestaat niet)">Nieuwe Haagsche Courant</a>, de <a href="/w/index.php?title=Nieuwe_Leidsche_Courant&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nieuwe Leidsche Courant (de pagina bestaat niet)">Nieuwe Leidsche Courant</a> en het <a href="/w/index.php?title=Dordtsch_Dagblad&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dordtsch Dagblad (de pagina bestaat niet)">Dordtsch Dagblad</a> <p><a href="/wiki/Nederlands_Dagblad" title="Nederlands Dagblad">Nederlands Dagblad</a>, (<a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_vrijgemaakt" title="Gereformeerde Kerken vrijgemaakt">Gereformeerd vrijgemaakt</a>) </p><p><a href="/wiki/Reformatorisch_Dagblad" title="Reformatorisch Dagblad">Reformatorisch Dagblad</a> <a href="/wiki/Gereformeerde_Gemeenten" title="Gereformeerde Gemeenten">(gereformeerd)</a> </p> </td> <td><a href="/wiki/De_Maasbode" title="De Maasbode">De Maasbode</a> (opgegaan in De Tijd).<br /> <a href="/wiki/De_Tijd_(Nederland)" title="De Tijd (Nederland)">De Tijd</a> (samengegaan met de <a href="/wiki/Haagse_Post" title="Haagse Post">Haagse Post</a> in <a href="/wiki/HP/De_Tijd" title="HP/De Tijd">HP/De Tijd</a>).<br /> <a href="/wiki/Katholiek_Nieuwsblad" title="Katholiek Nieuwsblad">Katholiek Nieuwsblad</a> (1983-nu).<br /> <a href="/wiki/De_Volkskrant" title="De Volkskrant">De Volkskrant</a> (1919-nu).<br /> regionale RK kranten </td> <td><a href="/wiki/Het_Vrije_Volk" title="Het Vrije Volk">Het Vrije Volk</a> (1945-1991).<br /> <a href="/wiki/Het_Parool" title="Het Parool">Het Parool</a> </td> <td><a href="/wiki/Nieuwe_Rotterdamsche_Courant" title="Nieuwe Rotterdamsche Courant">Nieuwe Rotterdamsche Courant</a> (liberaal) en <a href="/wiki/Algemeen_Handelsblad" title="Algemeen Handelsblad">Algemeen Handelsblad</a> (liberaal) (samengegaan in <a href="/wiki/NRC_Handelsblad" class="mw-redirect" title="NRC Handelsblad">NRC Handelsblad</a>).<br /> <a href="/wiki/Algemeen_Dagblad" title="Algemeen Dagblad">Algemeen Dagblad</a> (liberaal). <br /> <a href="/wiki/Het_Vaderland" title="Het Vaderland">Het Vaderland</a> (liberaal).<br /> <a href="/wiki/De_Telegraaf" title="De Telegraaf">De Telegraaf</a> (neutraal).<br /> <a href="/wiki/De_Courant/Nieuws_van_de_Dag" title="De Courant/Nieuws van de Dag">De Courant/Nieuws van de Dag</a> (neutraal). </td></tr> <tr> <th>Kruisvereniging </th> <td><a href="/wiki/Oranje-Groene_Kruis" title="Oranje-Groene Kruis">Oranje-Groene Kruis</a> </td> <td><a href="/wiki/Wit-Gele_Kruis" title="Wit-Gele Kruis">Wit-Gele Kruis</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/Groene_Kruis" title="Groene Kruis">Groene Kruis</a> </td></tr> <tr> <th>Onderwijs </th> <td><a href="/wiki/School_met_de_Bijbel" title="School met de Bijbel">School met de Bijbel</a> / <p><a href="/wiki/Protestants_onderwijs" title="Protestants onderwijs">protestants onderwijs</a> </p> </td> <td><a href="/wiki/Katholiek_onderwijs" class="mw-redirect" title="Katholiek onderwijs">Rooms-Katholiek onderwijs</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/Openbaar_onderwijs" title="Openbaar onderwijs">Openbaar onderwijs</a> </td></tr> <tr> <th>Universiteit </th> <td><a href="/wiki/Vrije_Universiteit_Amsterdam" title="Vrije Universiteit Amsterdam">Vrije Universiteit</a><br /><a href="/wiki/Protestantse_Theologische_Universiteit_vestiging_Kampen" title="Protestantse Theologische Universiteit vestiging Kampen">Protestantse Theologische Universiteit vestiging Kampen</a> (<a href="/wiki/Gereformeerde_Kerken_in_Nederland" title="Gereformeerde Kerken in Nederland">gereformeerd</a>) </td> <td><a href="/wiki/Radboud_Universiteit" title="Radboud Universiteit">Katholieke Universiteit Nijmegen</a> (nu Radboud Universiteit) <p><a href="/wiki/Tilburg_University" title="Tilburg University">Katholieke Hogeschool Tilburg</a> (nu Tilburg University) </p> </td> <td colspan="2">Openbare universiteiten </td></tr> <tr> <th>Studentenkoepels </th> <td><a href="/wiki/Societas_Studiosorum_Reformatorum" title="Societas Studiosorum Reformatorum">Societas Studiosorum Reformatorum</a> (<b>SSR</b> 1905-1969; 1886-1905 "GSV Hendrik de Cock". Meeste lokale afdelingen bestaan nog) </td> <td><a href="/wiki/Aller_Heiligen_Convent" title="Aller Heiligen Convent">Aller Heiligen Convent</a> (<b>AHC</b> 1971-heden; 1908-1970 UKSV/UKSN, daarvoor losse KSV's) </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/Algemene_Senaten_Vergadering" title="Algemene Senaten Vergadering">Algemene Senaten Vergadering</a> (<b>ASV</b> 1892-heden, daarvoor losse <a href="/wiki/Studentencorps" title="Studentencorps">corpora</a>)<br /><a href="/wiki/Federatie_van_Unitates_en_Bonden" title="Federatie van Unitates en Bonden">Federatie van Unitates en Bonden</a> (<b>FUB</b> 1948-heden; 1913-1927 UNS, daarvoor losse unitates en bonden) </td></tr> <tr> <th>Jeugdbeweging </th> <td><a href="/wiki/Nederlandsch_Jongelings_Verbond" title="Nederlandsch Jongelings Verbond">NJV</a> </td> <td><a href="/wiki/Katholieke_Arbeidersjeugd_(Nederland)" title="Katholieke Arbeidersjeugd (Nederland)">KAJ</a>, <a href="/wiki/Katholieke_Werkende_Jongeren" title="Katholieke Werkende Jongeren">KWJ</a><br /><a href="/wiki/Katholieke_Verkenners" title="Katholieke Verkenners">KV</a> </td> <td><a href="/wiki/AJC" class="mw-redirect" title="AJC">AJC</a> </td> <td><a href="/wiki/De_Nederlandse_Padvinders" class="mw-redirect" title="De Nederlandse Padvinders">NPV</a> </td></tr> <tr> <th>Ontwikkelingssamenwerking </th> <td><a href="/wiki/ICCO" title="ICCO">ICCO</a> (per 2021 opgegaan in Cordaid) </td> <td><a href="/wiki/Cordaid" title="Cordaid">Cordaid</a> (koepel van <a href="/w/index.php?title=Mensen_in_Nood&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mensen in Nood (de pagina bestaat niet)">Mensen in Nood</a>, <a href="/wiki/Memisa" title="Memisa">Memisa</a> en <a href="/wiki/Vastenactie" title="Vastenactie">Vastenactie</a>) </td> <td> </td> <td><a href="/wiki/Hivos" title="Hivos">Hivos</a>, <a href="/wiki/Oxfam_Novib" title="Oxfam Novib">Novib</a> </td></tr></tbody></table> <p><small>* Oecumenisch wil hier zeggen: streven naar meer eenheid tussen <a href="/wiki/Nederlandse_rooms-katholieke_kerkprovincie" title="Nederlandse rooms-katholieke kerkprovincie">Nederlandse rooms-katholieke kerkprovincie</a> en het <a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">protestantisme</a>.</small> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="België"><span id="Belgi.C3.AB"></span>België</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: België" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: België"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De verzuiling was en is in België in beide landsdelen te merken, hoewel het belang van de verschillende zuilen verschilde. In <a href="/wiki/Vlaanderen_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Vlaanderen (hoofdbetekenis)">Vlaanderen</a> is de katholieke zuil de belangrijkste en in <a href="/wiki/Walloni%C3%AB" title="Wallonië">Wallonië</a> de socialistische zuil. De meeste organisaties waren echter onafhankelijk van het landsdeel omdat ze net zoals de toenmalige politieke partijen nog niet gesplitst waren naar taal. De landbouw hangt in België sterk samen met de katholieke zuil. </p><p>De volgende tabel toont de belangrijkste huidige en historische organen van elke zuil in Vlaanderen. </p> <table class="wikitable" style="font-size: 85%;"> <tbody><tr> <th>  </th> <th><a href="/wiki/Rooms-Katholieke_Kerk" title="Rooms-Katholieke Kerk">Rooms-katholiek</a> </th> <th><a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">Socialistisch</a> </th> <th><a href="/wiki/Liberalisme" title="Liberalisme">Liberaal</a> </th> <th>Neutraal </th></tr> <tr> <th>Partij </th> <td><a href="/wiki/Christen-Democratisch_en_Vlaams" title="Christen-Democratisch en Vlaams">Christen-Democratisch en Vlaams</a> (voorheen Katholieke Partij / <a href="/wiki/Christelijke_Volkspartij_(Belgi%C3%AB)" title="Christelijke Volkspartij (België)">CVP</a>) </td> <td><a href="/wiki/Vooruit_(politieke_partij)" title="Vooruit (politieke partij)">Vooruit</a> (voorheen <a href="/wiki/Belgische_Werkliedenpartij" title="Belgische Werkliedenpartij">Belgische Werkliedenpartij</a>, <a href="/wiki/Belgische_Socialistische_Partij" title="Belgische Socialistische Partij">BSP</a>, <a href="/wiki/Socialistische_Partij_(Belgi%C3%AB)" class="mw-redirect" title="Socialistische Partij (België)">SP</a> en <a href="/wiki/Sp.a" class="mw-redirect" title="Sp.a">sp.a</a>) </td> <td><a href="/wiki/Open_Vlaamse_Liberalen_en_Democraten" title="Open Vlaamse Liberalen en Democraten">Open Vld</a> (voorheen <a href="/wiki/Liberale_Partij_(Belgi%C3%AB)" title="Liberale Partij (België)">Liberale Partij</a> / <a href="/wiki/Partij_voor_Vrijheid_en_Vooruitgang" title="Partij voor Vrijheid en Vooruitgang">PVV</a> / <a href="/wiki/Open_Vlaamse_Liberalen_en_Democraten" title="Open Vlaamse Liberalen en Democraten">VLD</a>) </td> <td>Geen </td></tr> <tr> <th>Vakvereniging </th> <td><a href="/wiki/Algemeen_Christelijk_Vakverbond" title="Algemeen Christelijk Vakverbond">Algemeen Christelijk Vakverbond</a> (ACV), <a href="/wiki/Boerenbond_(Vlaanderen)" title="Boerenbond (Vlaanderen)">Boerenbond</a>, <a href="/wiki/UNIZO" title="UNIZO">UNIZO</a> </td> <td><a href="/wiki/Algemeen_Belgisch_Vakverbond" title="Algemeen Belgisch Vakverbond">Algemeen Belgisch Vakverbond</a> (ABVV) </td> <td><a href="/wiki/Algemene_Centrale_der_Liberale_Vakbonden_van_Belgi%C3%AB" title="Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België">Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België</a> (ACLVB) </td> <td><a href="/wiki/Onafhankelijke_Vakbond_voor_Spoorwegpersoneel" title="Onafhankelijke Vakbond voor Spoorwegpersoneel">Onafhankelijke Vakbond voor Spoorwegpersoneel</a> </td></tr> <tr> <th>Ziekteverzekeringsfonds </th> <td><a href="/wiki/Landsbond_der_Christelijke_Mutualiteiten" title="Landsbond der Christelijke Mutualiteiten">Landsbond der Christelijke Mutualiteiten</a> </td> <td><a href="/wiki/Solidaris_(landsbond)" title="Solidaris (landsbond)">Solidaris</a> </td> <td><a href="/wiki/Liberale_Mutualiteit" class="mw-redirect" title="Liberale Mutualiteit">Liberale Mutualiteit</a> </td> <td><a href="/wiki/Vlaams_%26_Neutraal_Ziekenfonds" title="Vlaams & Neutraal Ziekenfonds">Vlaams & Neutraal Ziekenfonds</a>, <a href="/wiki/Helan_(ziekenfonds)" title="Helan (ziekenfonds)">Helan</a> </td></tr> <tr> <th>Gezondheidszorg </th> <td><a href="/wiki/Wit-Gele_Kruis" title="Wit-Gele Kruis">Wit-Gele Kruis</a> </td> <td><a href="/w/index.php?title=Centrum_voor_Thuiszorg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Centrum voor Thuiszorg (de pagina bestaat niet)">Centrum voor Thuiszorg</a> (opgegaan in <a href="/wiki/I-mens" title="I-mens">i-mens</a>) </td> <td><a href="/w/index.php?title=Solidariteit_voor_het_Gezin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Solidariteit voor het Gezin (de pagina bestaat niet)">Solidariteit voor het Gezin</a> (opgegaan in <a href="/wiki/I-mens" title="I-mens">i-mens</a>) </td> <td> </td></tr> <tr> <th>Hulporganisaties </th> <td><a href="/wiki/Caritas_(hulporganisatie)" title="Caritas (hulporganisatie)">Caritas</a> </td> <td><a href="/wiki/Fonds_voor_Ontwikkelingssamenwerking_-_Socialistische_Solidariteit" title="Fonds voor Ontwikkelingssamenwerking - Socialistische Solidariteit">FOS Socialistische Solidariteit</a> </td> <td> </td> <td> </td></tr> <tr> <th>Kranten </th> <td><a href="/wiki/De_Standaard" title="De Standaard">De Standaard</a>, <a href="/wiki/Gazet_van_Antwerpen" title="Gazet van Antwerpen">Gazet van Antwerpen</a>, <a href="/wiki/Het_Volk_(Belgische_krant)" title="Het Volk (Belgische krant)">Het Volk</a>, <a href="/wiki/Het_Belang_van_Limburg" title="Het Belang van Limburg">Het Belang van Limburg</a>, <a href="/wiki/Het_Nieuwsblad" title="Het Nieuwsblad">Het Nieuwsblad</a> </td> <td><a href="/wiki/De_Morgen" title="De Morgen">De Morgen</a> </td> <td><a href="/wiki/Het_Laatste_Nieuws" title="Het Laatste Nieuws">Het Laatste Nieuws</a> </td> <td><a href="/wiki/De_Tijd_(Belgi%C3%AB)" title="De Tijd (België)">De Tijd</a> </td></tr> <tr> <th>Onderwijs </th> <td><a href="/wiki/Katholiek_Onderwijs_Vlaanderen" title="Katholiek Onderwijs Vlaanderen">Katholiek Onderwijs Vlaanderen</a>, <a href="/wiki/Vlaams_Verbond_van_Katholieke_Hogescholen" title="Vlaams Verbond van Katholieke Hogescholen">Vlaams Verbond van Katholieke Hogescholen</a>, <a href="/wiki/Katholieke_Universiteit_Leuven" title="Katholieke Universiteit Leuven">Katholieke Universiteit Leuven</a>, <a href="/wiki/Universitaire_Faculteiten_Sint-Ignatius_Antwerpen" title="Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius Antwerpen">Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius Antwerpen</a>, <a href="/wiki/Katholieke_Universiteit_Brussel" title="Katholieke Universiteit Brussel">Katholieke Universiteit Brussel</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/Officieel_onderwijs" class="mw-redirect" title="Officieel onderwijs">officieel onderwijs</a> (<a href="/wiki/Gemeenschapsonderwijs" class="mw-redirect" title="Gemeenschapsonderwijs">gemeenschapsonderwijs</a>), <a href="/wiki/Vrije_Universiteit_Brussel" title="Vrije Universiteit Brussel">Vrije Universiteit Brussel</a>, <a href="/wiki/Universiteit_Gent" title="Universiteit Gent">Universiteit Gent</a>, <a href="/wiki/Rijksuniversitair_Centrum_Antwerpen" title="Rijksuniversitair Centrum Antwerpen">Rijksuniversitair Centrum Antwerpen</a>, <a href="/wiki/Universitaire_Instelling_Antwerpen" title="Universitaire Instelling Antwerpen">Universitaire Instelling Antwerpen</a>, <a href="/wiki/Universiteit_Hasselt" title="Universiteit Hasselt">Limburgs Universitair Centrum</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <th>Studentenvereniging </th> <td><a href="/wiki/Katholiek_Vlaams_Hoogstudentenverbond" title="Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond">Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond</a> </td> <td><a href="/wiki/Jongsocialisten" title="Jongsocialisten">Jongsocialisten</a> </td> <td><a href="/wiki/Liberaal_Vlaams_Studentenverbond" title="Liberaal Vlaams Studentenverbond">Liberaal Vlaams Studentenverbond</a> </td> <td>SEA </td></tr> <tr> <th>Cultureel </th> <td><a href="/wiki/Davidsfonds" title="Davidsfonds">Davidsfonds</a> </td> <td><a href="/wiki/Vermeylenfonds" title="Vermeylenfonds">Vermeylenfonds</a> </td> <td><a href="/wiki/Willemsfonds" title="Willemsfonds">Willemsfonds</a> </td></tr> <tr> <th>Werknemersbeweging </th> <td><a href="/wiki/Kwb" class="mw-redirect" title="Kwb">kwb</a> </td> <td> </td> <td> </td></tr> <tr> <th>Jeugdbeweging </th> <td><a href="/wiki/Scouts_en_Gidsen_Vlaanderen" title="Scouts en Gidsen Vlaanderen">Scouts en Gidsen Vlaanderen</a>, <a href="/wiki/Chirojeugd_Vlaanderen" title="Chirojeugd Vlaanderen">Chirojeugd Vlaanderen</a>, <a href="/wiki/Katholieke_Studentenactie" title="Katholieke Studentenactie">KSA</a>, <a href="/wiki/Katholieke_Landelijke_Jeugd" title="Katholieke Landelijke Jeugd">KLJ</a>, <a href="/wiki/Kristelijke_Arbeidersjongeren" title="Kristelijke Arbeidersjongeren">KAJ</a> </td> <td><a href="/wiki/Rode_Valken" title="Rode Valken">Rode Valken</a> </td> <td><a href="/wiki/FOS_Open_Scouting" title="FOS Open Scouting">FOS Open Scouting</a> </td> <td><a href="/wiki/Jeugdbond_voor_Natuur_en_Milieu" title="Jeugdbond voor Natuur en Milieu">Jeugdbond voor Natuur en Milieu</a> </td></tr> <tr> <th>Sportverenigingen </th> <td><a href="/wiki/Sporta" title="Sporta">Sporta</a></td> <td></td> <td> </td></tr> <tr> <th>Vrouwenvereniging </th> <td><a href="/wiki/Femma" title="Femma">Femma</a> (voorheen KAV) </td> <td><a href="/wiki/ZIJkant" title="ZIJkant">ZIJkant</a> </td> <td><a href="/wiki/Vereniging_van_Liberale_Vrouwen" class="mw-redirect" title="Vereniging van Liberale Vrouwen">Liberale Vrouwen</a>, Open VLD Vrouwen </td></tr> <tr> <th>Banken </th> <td><a href="/wiki/Dexia" title="Dexia">Dexia</a>, vanuit vroegere bank <a href="/wiki/Bacob" title="Bacob">bacob</a>, <a href="/wiki/Vdk_bank" title="Vdk bank">vdk bank</a></td> <td></td> <td> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatuur">Literatuur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: Literatuur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: Literatuur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Hans_Blom_(historicus)" title="Hans Blom (historicus)">Blom, J.C.H.</a>; <a href="/w/index.php?title=Jaap_Talsma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jaap Talsma (de pagina bestaat niet)">Talsma, J.</a> (red.)</span> (2000): <i>De verzuiling voorbij. Godsdienst, stand en natie in de lange negentiende eeuw</i>, Het Spinhuis,</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Dam, P. van</span> (2011): <i>Staat van verzuiling: over een Nederlandse mythe</i>, Wereldbibliotheek</li> <li>Hellemans, Staf, (1990): <i>Strijd om de Moderniteit. Sociale bewegingen en verzuiling in Europa sinds 1800,</i> Universitaire Pers Leuven</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Luc_Huyse" title="Luc Huyse">Huyse, Luc</a></span> (1987), <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/tekst/huys013gewa01_01/">De gewapende vrede. Politiek in België na 1945</a></i></li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Arend_Lijphart" title="Arend Lijphart">Lijphart, A.</a></span> (1968): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/tekst/lijp001verz01_01/"><i>Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek</i></a>, De Bussy, (standaardwerk over verzuiling in Nederland)</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Maarten_van_Rossem" title="Maarten van Rossem">Rossem, Maarten van</a></span> (2012): 'Verzuiling, een versleten paradigma', in: <i>Nederland volgens Maarten van Rossem</i>, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 56-67</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Siep_Stuurman" title="Siep Stuurman">Stuurman, S.</a></span> (1983): <i>Verzuiling, kapitalisme en patriarchaat</i>, Nijmegen, dissertatie.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Externe_link">Externe link</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Externe link" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Verzuiling&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Externe link"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parlement.com/id/vh8lnhrpfxub/verzuiling/">Parlement & politiek</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a href="/wiki/Woordenboek_der_Nederlandsche_Taal" title="Woordenboek der Nederlandsche Taal">Woordenboek der Nederlandsche Taal</a></i>: M. de Vries, L.A. te Winkel e.a. (red., 1864-1998)</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">J.C.H. Blom en J. Talsma (red., 2000), <i>De verzuiling voorbij: godsdienst, stand en natie in de lange negentiende eeuw</i>, Amsterdam</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">Hans Righart</span>, <i>De katholieke zuil in Europa. Een vergelijkend onderzoek naar het ontstaan van verzuiling onder katholieken in Oostenrijk, Zwitserland, België en Nederland</i> (Meppel, Amsterdam 1986) 273-274.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Bisschoppelijk_Mandement_van_1954" title="Bisschoppelijk Mandement van 1954">Bisschoppelijk Mandement van 1954</a>. Johannes de Jong. <i>Bisschoppelijk mandement. De Katholiek in het openbare leven van deze tijd.</i> 48 p.(Utrecht, 1954). Katholiek Archief, 9 (1954), pp. 489-520. Ook te leen in de grotere bibliotheken, o.a. Universiteitsbibliotheek Maastricht en <a href="/wiki/Bibliotheek_Arnhem" title="Bibliotheek Arnhem">Bibliotheek Arnhem</a>. Zie ook Keesings Historisch Archief <a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20130901174033/http://www.kha.nl/index2.html">https://web.archive.org/web/20130901174033/http://www.kha.nl/index2.html</a></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">K.J. Dijkstra, <i>Verborgen verhoudingen. Relaties tussen de liberale politiek en journalistiek ten tijde van de verzuiling</i>, Jaarboek Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNNP) 1998, p. 258-276. Online beschikbaar: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dnpp.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/jb-dnpp/jb1998/dijkstra.pdf">Artikel Dijkstra</a>. In dit artikel wordt verwezen naar: A. Lijphart, <i>Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek</i>, Haarlem, 1980 (8ste druk), p. 74. Hier sprak Lijphart van zuilvorming door de liberalen "niet zozeer omdat ze het zelf wensten, maar omdat ze er door de andere zuilen toe werden gedwongen". Volgens Dijkstra ontkennen andere ’verzuilingsspecialisten’ zelfs geheel het bestaan van een aparte liberale zuil.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Van Rossem (2012), p. 59-60.</span> </li> </ol></div></div> </div> <div class="interProject wiktionary mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://nl.wiktionary.org/wiki/verzuiling" class="extiw" title="wikt:verzuiling">WikiWoordenboek</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Wiktionary-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/25px-Wiktionary-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/38px-Wiktionary-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/50px-Wiktionary-logo.svg.png 2x" data-file-width="370" data-file-height="350" /></a></span></div> <div>Zoek <i><b><a href="https://nl.wiktionary.org/wiki/verzuiling" class="extiw" title="wikt:verzuiling">verzuiling</a></b></i> op in het <a href="/wiki/Wiktionary" title="Wiktionary">WikiWoordenboek</a>.</div> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Verzuiling&oldid=68087236">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Verzuiling&oldid=68087236</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Geschiedenis_van_Nederland_in_de_20e_eeuw" title="Categorie:Geschiedenis van Nederland in de 20e eeuw">Geschiedenis van Nederland in de 20e eeuw</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Geschiedenis_van_Belgi%C3%AB_in_de_20e_eeuw" title="Categorie:Geschiedenis van België in de 20e eeuw">Geschiedenis van België in de 20e eeuw</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Sociologie" title="Categorie:Sociologie">Sociologie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Politieke_terminologie" title="Categorie:Politieke terminologie">Politieke terminologie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Verzuiling" title="Categorie:Verzuiling">Verzuiling</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 9 sep 2024 om 07:39.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Verzuiling&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-r5498","wgBackendResponseTime":137,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.085","walltime":"0.119","ppvisitednodes":{"value":696,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":2606,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":440,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":3579,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 31.013 1 -total"," 59.99% 18.605 1 Sjabloon:Appendix"," 52.43% 16.260 1 Sjabloon:References"," 28.82% 8.937 1 Sjabloon:Wikt"," 13.15% 4.079 1 Sjabloon:InterProject"," 10.13% 3.141 7 Sjabloon:Aut"," 7.40% 2.295 3 Sjabloon:PAGENAMEBASE"," 6.94% 2.151 1 Sjabloon:Zusterproject_box"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.002","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":623495,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-6cf85bf86-f99zn","timestamp":"20241119061913","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Verzuiling","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Verzuiling","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2165966","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2165966","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-01-30T04:42:28Z","dateModified":"2024-09-09T06:39:35Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/03\/Holland_Belgi%C3%AB%2C_Braakensiek_wit.jpg","headline":"opdeling van de samenleving langs religieuze en politieke lijnen"}</script> </body> </html>