CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="kn" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>ಮೇಘಾಲಯ - ವಿಕಿಪೀಡಿಯ</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )knwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9", "೦\t೧\t೨\t೩\t೪\t೫\t೬\t೭\t೮\t೯"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ಜನವರಿ","ಫೆಬ್ರವರಿ","ಮಾರ್ಚ್","ಏಪ್ರಿಲ್","ಮೇ","ಜೂನ್","ಜುಲೈ","ಆಗಸ್ಟ್","ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್","ಅಕ್ಟೋಬರ್","ನವೆಂಬರ್","ಡಿಸೆಂಬರ್"],"wgRequestId":"71c67bd1-ee05-496b-8463-dab0b09b702c","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ಮೇಘಾಲಯ","wgTitle":"ಮೇಘಾಲಯ","wgCurRevisionId":1289203,"wgRevisionId":1289203,"wgArticleId":2108,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Pages using the JsonConfig extension","Articles needing additional references from August 2007","All articles needing additional references","Articles with short description","Short description is different from Wikidata", "Pages using infobox settlement with unknown parameters","Pages using infobox settlement with missing country","Pages using infobox settlement with no map","Pages using infobox settlement with no coordinates","Articles needing additional references from February 2010","ಮೇಘಾಲಯ","ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು","ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತ","ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳು","ಸಪ್ತ ಸಹೋದರೀ ರಾಜ್ಯಗಳು","ಇಸವಿ 1972ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು.","Pages using ISBN magic links"],"wgPageViewLanguage":"kn","wgPageContentLanguage":"kn","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"ಮೇಘಾಲಯ","wgRelevantArticleId":2108,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable": true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"kn","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"kn"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":90000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1195","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.3"} ;RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.switcher","ext.gadget.Link_Edit","ext.gadget.ProveIt","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init", "ext.visualEditor.targetLoader","ext.shortUrl","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kn&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=kn&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kn&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="ಮೇಘಾಲಯ - ವಿಕಿಪೀಡಿಯ"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//kn.m.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="ಸಂಪಾದಿಸಿ" href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ (kn)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//kn.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.kn"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ ಅಣು ಫೀಡು" href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:RecentChanges&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-ಮೇಘಾಲಯ rootpage-ಮೇಘಾಲಯ skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಹೋಗು</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Main menu" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ಪಟ್ಟಿ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ಪಟ್ಟಿ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ಪಟ್ಟಿ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ಮರೆ ಮಾಡಿ</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> ಸಂಚರಣೆ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%81%E0%B2%96%E0%B3%8D%E0%B2%AF_%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%9F" title="ಮುಖ್ಯ ಪುಟ ನೋಡಿ [z]" accesskey="z"><span>ಮುಖ್ಯ ಪುಟ</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%80%E0%B2%A1%E0%B2%BF%E0%B2%AF:%E0%B2%B8%E0%B2%AE%E0%B3%81%E0%B2%A6%E0%B2%BE%E0%B2%AF_%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%9F" title="ಯೋಜನೆಯ ಬಗ್ಗೆ, ನೀವು ಏನು ಮಾಡಬಹುದು, ಎಲ್ಲಿ ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಬಹುದು"><span>ಸಮುದಾಯ ಪುಟ</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%80%E0%B2%A1%E0%B2%BF%E0%B2%AF:%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%9A%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%B8%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81" title="ಪ್ರಸಕ್ತ ಆಗುಹೋಗುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಹಿನ್ನಲೆ ಮಾಹಿತಿ ಪಡೆಯಿರಿ"><span>ಪ್ರಚಲಿತ</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:RecentChanges" title="ವಿಕಿಯಲ್ಲಿನ ಇತ್ತೀಚಿನ ಬದಲಾವಣೆಗಳ ಪಟ್ಟಿ. [r]" accesskey="r"><span>ಇತ್ತೀಚೆಗಿನ ಬದಲಾವಣೆಗಳು</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:Random" title="ಯಾವುದಾದರು ಪುಟವೊಂದನ್ನು ತೋರಿಸು [x]" accesskey="x"><span>ಯಾವುದೋ ಒಂದು ಪುಟ</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%AF:%E0%B2%AA%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%A1%E0%B2%BF" title="ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಲು ಜಾಗ."><span>ಸಹಾಯ</span></a></li><li id="n-ಅರಳಿ-ಕಟ್ಟೆ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%80%E0%B2%A1%E0%B2%BF%E0%B2%AF:%E0%B2%85%E0%B2%B0%E0%B2%B3%E0%B2%BF_%E0%B2%95%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%86"><span>ಅರಳಿ ಕಟ್ಟೆ</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:SpecialPages"><span>ವಿಶೇಷ ಪುಟಗಳು</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%81%E0%B2%96%E0%B3%8D%E0%B2%AF_%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%9F" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-kn.svg" style="width: 7.625em; height: 2.5em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:Search" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ ಅನ್ನು ಹುಡುಕಿ [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>ಹುಡುಕು</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ ಅನ್ನು ಹುಡುಕಿ" aria-label="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ ಅನ್ನು ಹುಡುಕಿ" autocapitalize="sentences" title="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ ಅನ್ನು ಹುಡುಕಿ [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ವಿಶೇಷ:Search"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ಹುಡುಕು</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ವೈಯಕ್ತಿಕ ಉಪಕರಣಗಳು"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ಗೋಚರ"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ಗೋಚರ" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ಗೋಚರ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=kn.wikipedia.org&uselang=kn" class=""><span>ದೇಣಿಗೆ</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:CreateAccount&returnto=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" title="ನೀವು ಹೊಸ ಖಾತೆಯನ್ನು ತೆರೆದು ಲಾಗಿನ್ ಆಗುವುದನ್ನು ಹುರಿದುಂಬಿಸುತ್ತೇವೆ; ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇದು ಅವಶ್ಯವೇನಲ್ಲ" class=""><span>ಹೊಸ ಖಾತೆ ತೆರೆಯಿರಿ</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:UserLogin&returnto=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" title="ನೀವು ಲಾಗ್ ಇನ್ ಆಗಬೇಕೆಂದು ಕೋರುತ್ತೇವೆ, ಆದರೆ ಅದು ಖಡ್ಡಾಯ ಎನೂ ಅಲ್ಲ. [o]" accesskey="o" class=""><span>ಲಾಗ್ ಇನ್</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="More options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ವೈಯಕ್ತಿಕ ಉಪಕರಣಗಳು" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ವೈಯಕ್ತಿಕ ಉಪಕರಣಗಳು</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=kn.wikipedia.org&uselang=kn"><span>ದೇಣಿಗೆ</span></a></li><li id="pt-contribute" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:Contribute"><span class="vector-icon mw-ui-icon-edit mw-ui-icon-wikimedia-edit"></span> <span>Contribute</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:CreateAccount&returnto=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" title="ನೀವು ಹೊಸ ಖಾತೆಯನ್ನು ತೆರೆದು ಲಾಗಿನ್ ಆಗುವುದನ್ನು ಹುರಿದುಂಬಿಸುತ್ತೇವೆ; ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇದು ಅವಶ್ಯವೇನಲ್ಲ"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ಹೊಸ ಖಾತೆ ತೆರೆಯಿರಿ</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:UserLogin&returnto=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" title="ನೀವು ಲಾಗ್ ಇನ್ ಆಗಬೇಕೆಂದು ಕೋರುತ್ತೇವೆ, ಆದರೆ ಅದು ಖಡ್ಡಾಯ ಎನೂ ಅಲ್ಲ. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>ಲಾಗ್ ಇನ್</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> ಲಾಗ್ ಔಟ್ ಆದ ಸಂಪಾದಕರಿಗೆ ಪುಟಗಳು <a href="/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%AF:Introduction" aria-label="Learn more about editing"><span>ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿ</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:MyTalk" title="ಈ ip ವಿಳಾಸದಿಂದ ಮಾಡಲಾದ ಸಂಪಾದನೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆ [n]" accesskey="n"><span>IP ಚರ್ಚಾಪುಟ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eಮರೆಮಾಡಲು\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"anonnotice\" lang=\"kn\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Ctable style=\"background-color: #FFFFC2; color: #333; width: 100%; border: 2px solid #FFF; padding: 5px;\"\u003E\n\u003Ctbody\u003E\u003Ctr\u003E\n\u003Ctd colspan=\"2\" align=\"center\" style=\"text-align:center\"\u003Eಬರೆಯುವಾಗ ಕೀಲಿಮಣೆ ಐಕಾನ್ ಒತ್ತಿ ಕನ್ನಡ ಆಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವುದರ ಅಥವಾ Ctrl+M ಒತ್ತುವುದರ ಮೂಲಕ ಈಗ ನೇರವಾಗಿ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಬರೆಯಬಹುದು! ವಿವರಗಳಿಗೆ \u003Ca href=\"/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%AF:%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%82%E0%B2%A4%E0%B2%B0\" title=\"ಸಹಾಯ:ಲಿಪ್ಯಂತರ\"\u003Eಈ ಪುಟ ನೋಡಿ.\u003C/a\u003E\n\u003C/td\u003E\u003C/tr\u003E\u003C/tbody\u003E\u003C/table\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="ಪರಿವಿಡಿ" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">ಪರಿವಿಡಿ</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ಮರೆ ಮಾಡಿ</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">ಮುನ್ನುಡಿ</div> </a> </li> <li id="toc-ಇತಿಹಾಸ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಇತಿಹಾಸ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧</span> <span>ಇತಿಹಾಸ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಇತಿಹಾಸ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೨</span> <span>ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಭಾಷೆಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಭಾಷೆಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೩</span> <span>ಭಾಷೆಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಭಾಷೆಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಸಂಸ್ಕೃತಿ_ಮತ್ತು_ಸಮಾಜ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಸಂಸ್ಕೃತಿ_ಮತ್ತು_ಸಮಾಜ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೪</span> <span>ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಮಾಜ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ಸಂಸ್ಕೃತಿ_ಮತ್ತು_ಸಮಾಜ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಮಾಜ subsection</span> </button> <ul id="toc-ಸಂಸ್ಕೃತಿ_ಮತ್ತು_ಸಮಾಜ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೪.೧</span> <span>ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೫</span> <span>ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಜಿಲ್ಲೆಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಜಿಲ್ಲೆಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೬</span> <span>ಜಿಲ್ಲೆಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಜಿಲ್ಲೆಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಹವಾಗುಣ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಹವಾಗುಣ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೭</span> <span>ಹವಾಗುಣ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಹವಾಗುಣ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಆರ್ಥಿಕತೆ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಆರ್ಥಿಕತೆ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೮</span> <span>ಆರ್ಥಿಕತೆ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ಆರ್ಥಿಕತೆ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ಆರ್ಥಿಕತೆ subsection</span> </button> <ul id="toc-ಆರ್ಥಿಕತೆ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ಭಾರಿ_ಆರ್ಥಿಕತೆಯ_ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ಭಾರಿ_ಆರ್ಥಿಕತೆಯ_ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೮.೧</span> <span>ಭಾರಿ ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಭಾರಿ_ಆರ್ಥಿಕತೆಯ_ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಬಡತನದ_ಪ್ರಮಾಣ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ಬಡತನದ_ಪ್ರಮಾಣ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೮.೨</span> <span>ಬಡತನದ ಪ್ರಮಾಣ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಬಡತನದ_ಪ್ರಮಾಣ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ಕೃಷಿ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಕೃಷಿ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೯</span> <span>ಕೃಷಿ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಕೃಷಿ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಸಾರಿಗೆ_ವ್ಯವಸ್ಥೆ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಸಾರಿಗೆ_ವ್ಯವಸ್ಥೆ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೦</span> <span>ಸಾರಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಸಾರಿಗೆ_ವ್ಯವಸ್ಥೆ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಸಸ್ಯಸಂಪತ್ತು_ಮತ್ತು_ಪ್ರಾಣಿ_ವೈವಿಧ್ಯ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಸಸ್ಯಸಂಪತ್ತು_ಮತ್ತು_ಪ್ರಾಣಿ_ವೈವಿಧ್ಯ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೧</span> <span>ಸಸ್ಯಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿ ವೈವಿಧ್ಯ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಸಸ್ಯಸಂಪತ್ತು_ಮತ್ತು_ಪ್ರಾಣಿ_ವೈವಿಧ್ಯ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಶಿಕ್ಷಣ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಶಿಕ್ಷಣ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೨</span> <span>ಶಿಕ್ಷಣ</span> </div> </a> <ul id="toc-ಶಿಕ್ಷಣ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೩</span> <span>ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ subsection</span> </button> <ul id="toc-ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ_ಅಂಶಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ_ಅಂಶಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೩.೧</span> <span>ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಅಂಶಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ_ಅಂಶಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಪ್ರಮುಖ_ಪ್ರವಾಸೀ_ತಾಣಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ಪ್ರಮುಖ_ಪ್ರವಾಸೀ_ತಾಣಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೩.೨</span> <span>ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರವಾಸೀ ತಾಣಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಪ್ರಮುಖ_ಪ್ರವಾಸೀ_ತಾಣಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಸಮಸ್ಯೆಗಳು_ಮತ್ತು_ಇತಿಮಿತಿಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ಸಮಸ್ಯೆಗಳು_ಮತ್ತು_ಇತಿಮಿತಿಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೩.೩</span> <span>ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಮತ್ತು ಇತಿಮಿತಿಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಸಮಸ್ಯೆಗಳು_ಮತ್ತು_ಇತಿಮಿತಿಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ಸರ್ಕಾರ_ಮತ್ತು_ರಾಜಕೀಯ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಸರ್ಕಾರ_ಮತ್ತು_ರಾಜಕೀಯ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೪</span> <span>ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ಸರ್ಕಾರ_ಮತ್ತು_ರಾಜಕೀಯ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ subsection</span> </button> <ul id="toc-ಸರ್ಕಾರ_ಮತ್ತು_ರಾಜಕೀಯ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ರಾಜ್ಯ_ಸರ್ಕಾರ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ರಾಜ್ಯ_ಸರ್ಕಾರ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೪.೧</span> <span>ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ</span> </div> </a> <ul id="toc-ರಾಜ್ಯ_ಸರ್ಕಾರ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಸ್ವಾಯತ್ತ_ಜಿಲ್ಲಾ_ಪರಿಷತ್ತುಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ಸ್ವಾಯತ್ತ_ಜಿಲ್ಲಾ_ಪರಿಷತ್ತುಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೪.೨</span> <span>ಸ್ವಾಯತ್ತ ಜಿಲ್ಲಾ ಪರಿಷತ್ತುಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಸ್ವಾಯತ್ತ_ಜಿಲ್ಲಾ_ಪರಿಷತ್ತುಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ_ರಾಜಕೀಯ_ಸಂಸ್ಥೆಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ_ರಾಜಕೀಯ_ಸಂಸ್ಥೆಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೪.೩</span> <span>ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ_ರಾಜಕೀಯ_ಸಂಸ್ಥೆಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೫</span> <span>ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಆಕರಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಆಕರಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೬</span> <span>ಆಕರಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಆಕರಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ಹೊರಗಿನ_ಕೊಂಡಿಗಳು" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ಹೊರಗಿನ_ಕೊಂಡಿಗಳು"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">೧೭</span> <span>ಹೊರಗಿನ ಕೊಂಡಿಗಳು</span> </div> </a> <ul id="toc-ಹೊರಗಿನ_ಕೊಂಡಿಗಳು-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="ಪರಿವಿಡಿ" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table of Contents" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">ಮೇಘಾಲಯ</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="ಇನ್ನೊಂದು ಭಾಷೆಯ ಲೇಖನಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ. ೧೦೯ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿದೆ" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-109" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">೧೦೯ ಭಾಷೆಗಳು</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಅಛಿನೀಸ್" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="ಅಛಿನೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – ಆಂಗಿಕಾ" lang="anp" hreflang="anp" data-title="मेघालय" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="ಆಂಗಿಕಾ" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8A%D8%BA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7" title="ميغالايا – ಅರೇಬಿಕ್" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ميغالايا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="ಅರೇಬಿಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%98%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="মেঘালয় – ಅಸ್ಸಾಮೀಸ್" lang="as" hreflang="as" data-title="মেঘালয়" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="ಅಸ್ಸಾಮೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Megalaya" title="Megalaya – ಆಸ್ಟುರಿಯನ್" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Megalaya" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="ಆಸ್ಟುರಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – ಅವಧಿ" lang="awa" hreflang="awa" data-title="मेघालय" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="ಅವಧಿ" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Meqhalaya" title="Meqhalaya – ಅಜೆರ್ಬೈಜಾನಿ" lang="az" hreflang="az" data-title="Meqhalaya" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ಅಜೆರ್ಬೈಜಾನಿ" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%A7" title="مقالایا – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="مقالایا" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಬಲಿನೀಸ್" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="ಬಲಿನೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F" title="Мегхалая – ಬೆಲರೂಸಿಯನ್" lang="be" hreflang="be" data-title="Мегхалая" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="ಬೆಲರೂಸಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B3%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F" title="Мэггалая – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Мэггалая" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F" title="Мегхалая – ಬಲ್ಗೇರಿಯನ್" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Мегхалая" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="ಬಲ್ಗೇರಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="मेघालय" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%98%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="মেঘালয় – ಬಾಂಗ್ಲಾ" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মেঘালয়" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="ಬಾಂಗ್ಲಾ" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%98%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="মেঘালয় – Bishnupriya" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="মেঘালয়" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="Bishnupriya" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಬ್ರೆಟನ್" lang="br" hreflang="br" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="ಬ್ರೆಟನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಕೆಟಲಾನ್" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="ಕೆಟಲಾನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B8" title="Мегхали – ಚಚೆನ್" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Мегхали" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="ಚಚೆನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Megh%C4%81laya" title="Meghālaya – ಸೆಬುವಾನೊ" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Meghālaya" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="ಸೆಬುವಾನೊ" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9gh%C3%A1laj" title="Méghálaj – ಜೆಕ್" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Méghálaj" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ಜೆಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ವೆಲ್ಶ್" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ವೆಲ್ಶ್" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಡ್ಯಾನಿಶ್" lang="da" hreflang="da" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="ಡ್ಯಾನಿಶ್" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಜರ್ಮನ್" lang="de" hreflang="de" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="ಜರ್ಮನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="मेघालय" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%89%DE%AC%DE%8E%DE%A6%DE%8D%DE%A7%DE%94%DE%A7" title="މެގަލާޔާ – ದಿವೆಹಿ" lang="dv" hreflang="dv" data-title="މެގަލާޔާ" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="ದಿವೆಹಿ" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%AC%CE%B3%CE%B9%CE%B1" title="Μεγκαλάγια – ಗ್ರೀಕ್" lang="el" hreflang="el" data-title="Μεγκαλάγια" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="ಗ್ರೀಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಇಂಗ್ಲಿಷ್" lang="en" hreflang="en" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ಇಂಗ್ಲಿಷ್" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Meghalajo" title="Meghalajo – ಎಸ್ಪೆರಾಂಟೊ" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Meghalajo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="ಎಸ್ಪೆರಾಂಟೊ" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಸ್ಪ್ಯಾನಿಷ್" lang="es" hreflang="es" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="ಸ್ಪ್ಯಾನಿಷ್" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಎಸ್ಟೊನಿಯನ್" lang="et" hreflang="et" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="ಎಸ್ಟೊನಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಬಾಸ್ಕ್" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="ಬಾಸ್ಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%A7" title="مگالایا – ಪರ್ಶಿಯನ್" lang="fa" hreflang="fa" data-title="مگالایا" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="ಪರ್ಶಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಫಿನ್ನಿಶ್" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ಫಿನ್ನಿಶ್" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಫ್ರೆಂಚ್" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ಫ್ರೆಂಚ್" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಉತ್ತರ ಫ್ರಿಸಿಯನ್" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="ಉತ್ತರ ಫ್ರಿಸಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಐರಿಷ್" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ಐರಿಷ್" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="मेघालय" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%87%E0%AA%98%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AA%AF" title="મેઘાલય – ಗುಜರಾತಿ" lang="gu" hreflang="gu" data-title="મેઘાલય" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="ಗುಜರಾತಿ" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಹೌಸಾ" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="ಹೌಸಾ" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%92%D7%94%D7%9C%D7%90%D7%99%D7%94" title="מגהלאיה – ಹೀಬ್ರೂ" lang="he" hreflang="he" data-title="מגהלאיה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="ಹೀಬ್ರೂ" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – ಹಿಂದಿ" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मेघालय" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="ಹಿಂದಿ" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಕ್ರೊಯೇಶಿಯನ್" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="ಕ್ರೊಯೇಶಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Megh%C3%A1laja" title="Meghálaja – ಹಂಗೇರಿಯನ್" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Meghálaja" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="ಹಂಗೇರಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%A3%D5%B0%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%A1" title="Մեգհալայա – ಅರ್ಮೇನಿಯನ್" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Մեգհալայա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ಅರ್ಮೇನಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಇಂಡೋನೇಶಿಯನ್" lang="id" hreflang="id" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ಇಂಡೋನೇಶಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಐಸ್‌ಲ್ಯಾಂಡಿಕ್" lang="is" hreflang="is" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ಐಸ್‌ಲ್ಯಾಂಡಿಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಇಟಾಲಿಯನ್" lang="it" hreflang="it" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ಇಟಾಲಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A1%E3%83%BC%E3%82%AC%E3%83%BC%E3%83%A9%E3%83%A4%E5%B7%9E" title="メーガーラヤ州 – ಜಾಪನೀಸ್" lang="ja" hreflang="ja" data-title="メーガーラヤ州" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ಜಾಪನೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90" title="მეგჰალაია – ಜಾರ್ಜಿಯನ್" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მეგჰალაია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="ಜಾರ್ಜಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A9%94%EA%B0%88%EB%9D%BC%EC%95%BC%EC%A3%BC" title="메갈라야주 – ಕೊರಿಯನ್" lang="ko" hreflang="ko" data-title="메갈라야주" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="ಕೊರಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%DA%AF%DA%BE%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%8E%DB%81" title="میگھالیَہ – ಕಾಶ್ಮೀರಿ" lang="ks" hreflang="ks" data-title="میگھالیَہ" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="ಕಾಶ್ಮೀರಿ" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಲ್ಯಾಟಿನ್" lang="la" hreflang="la" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="ಲ್ಯಾಟಿನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Meghalaja" title="Meghalaja – ಲಿಥುವೇನಿಯನ್" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Meghalaja" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="ಲಿಥುವೇನಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Megh%C4%81laja" title="Meghālaja – ಲಾಟ್ವಿಯನ್" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Meghālaja" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="ಲಾಟ್ವಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – ಮೈಥಿಲಿ" lang="mai" hreflang="mai" data-title="मेघालय" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="ಮೈಥಿಲಿ" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%98%D0%B0" title="Мегалаја – ಮೆಸಿಡೋನಿಯನ್" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Мегалаја" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="ಮೆಸಿಡೋನಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B5%87%E0%B4%98%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%AF" title="മേഘാലയ – ಮಲಯಾಳಂ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മേഘാലയ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="ಮಲಯಾಳಂ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F" title="Мегхалая – ಮಂಗೋಲಿಯನ್" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Мегхалая" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="ಮಂಗೋಲಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%83%EA%AF%A6%EA%AF%98%EA%AF%A5%EA%AF%82%EA%AF%8C%EA%AF%A5" title="ꯃꯦꯘꯥꯂꯌꯥ – ಮಣಿಪುರಿ" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯃꯦꯘꯥꯂꯌꯥ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="ಮಣಿಪುರಿ" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – ಮರಾಠಿ" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मेघालय" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="ಮರಾಠಿ" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಮಲಯ್" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="ಮಲಯ್" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%83%E1%80%AC%E1%80%9C%E1%80%9A%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%8A%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%9A%E1%80%BA" title="မေဃာလယပြည်နယ် – ಬರ್ಮೀಸ್" lang="my" hreflang="my" data-title="မေဃာလယပြည်နယ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="ಬರ್ಮೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%A7" title="مگالایا – ಮಜಂದೆರಾನಿ" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="مگالایا" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="ಮಜಂದೆರಾನಿ" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – ನೇಪಾಳಿ" lang="ne" hreflang="ne" data-title="मेघालय" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="ನೇಪಾಳಿ" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF" title="मेघालय – ನೇವಾರೀ" lang="new" hreflang="new" data-title="मेघालय" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="ನೇವಾರೀ" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಡಚ್" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="ಡಚ್" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ನಾರ್ವೇಜಿಯನ್ ನೈನಾರ್ಸ್ಕ್" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="ನಾರ್ವೇಜಿಯನ್ ನೈನಾರ್ಸ್ಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ನಾರ್ವೆಜಿಯನ್ ಬೊಕ್ಮಲ್" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="ನಾರ್ವೆಜಿಯನ್ ಬೊಕ್ಮಲ್" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಒಸಿಟನ್" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="ಒಸಿಟನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AD%87%E0%AC%98%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AD%9F" title="ମେଘାଳୟ – ಒಡಿಯ" lang="or" hreflang="or" data-title="ମେଘାଳୟ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="ಒಡಿಯ" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F" title="Мегхалая – ಒಸ್ಸೆಟಿಕ್" lang="os" hreflang="os" data-title="Мегхалая" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ಒಸ್ಸೆಟಿಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%98%E0%A8%BE%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%86" title="ਮੇਘਾਲਿਆ – ಪಂಜಾಬಿ" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮੇਘਾਲਿਆ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="ಪಂಜಾಬಿ" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಪಂಪಾಂಗಾ" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="ಪಂಪಾಂಗಾ" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಪೊಲಿಶ್" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="ಪೊಲಿಶ್" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%DA%AF%DA%BE%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="میگھالیا – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="میگھالیا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7" title="ميگالايا – ಪಾಷ್ಟೋ" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ميگالايا" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="ಪಾಷ್ಟೋ" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Megalaia" title="Megalaia – ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Megalaia" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ರೊಮೇನಿಯನ್" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ರೊಮೇನಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F" title="Мегхалая – ರಷ್ಯನ್" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Мегхалая" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ರಷ್ಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%98%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A5%8D" title="मेघालयराज्यम् – ಸಂಸ್ಕೃತ" lang="sa" hreflang="sa" data-title="मेघालयराज्यम्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="ಸಂಸ್ಕೃತ" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A2%E1%B1%AE%E1%B1%9C%E1%B1%B7%E1%B1%9F%E1%B1%9E%E1%B1%9A%E1%B1%AD" title="ᱢᱮᱜᱷᱟᱞᱚᱭ – ಸಂತಾಲಿ" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱢᱮᱜᱷᱟᱞᱚᱭ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="ಸಂತಾಲಿ" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Megalaja" title="Megalaja – ಸರ್ಬೋ-ಕ್ರೊಯೇಶಿಯನ್" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Megalaja" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="ಸರ್ಬೋ-ಕ್ರೊಯೇಶಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Megh%C3%A1laj" title="Meghálaj – ಸ್ಲೋವಾಕ್" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Meghálaj" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="ಸ್ಲೋವಾಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%98%D0%B0" title="Мегалаја – ಸೆರ್ಬಿಯನ್" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Мегалаја" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="ಸೆರ್ಬಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಸ್ವೀಡಿಷ್" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="ಸ್ವೀಡಿಷ್" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಸ್ವಹಿಲಿ" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="ಸ್ವಹಿಲಿ" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AF%87%E0%AE%95%E0%AE%BE%E0%AE%B2%E0%AE%AF%E0%AE%BE" title="மேகாலயா – ತಮಿಳು" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மேகாலயா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="ತಮಿಳು" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" title="ಮೇಘಾಲಯ – Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಮೇಘಾಲಯ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B1%87%E0%B0%98%E0%B0%BE%E0%B0%B2%E0%B0%AF" title="మేఘాలయ – ತೆಲುಗು" lang="te" hreflang="te" data-title="మేఘాలయ" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="ತೆಲುಗು" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F" title="Меғалая – ತಾಜಿಕ್" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Меғалая" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="ತಾಜಿಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%90%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%86%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%A2" title="รัฐเมฆาลัย – ಥಾಯ್" lang="th" hreflang="th" data-title="รัฐเมฆาลัย" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="ಥಾಯ್" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಟ್ಯಾಗಲೋಗ್" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="ಟ್ಯಾಗಲೋಗ್" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಟರ್ಕಿಶ್" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ಟರ್ಕಿಶ್" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D2%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B9%D1%8F" title="Мегһалайя – ಟಾಟರ್" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Мегһалайя" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="ಟಾಟರ್" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B3%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F" title="Мегхалая – ಉಕ್ರೇನಿಯನ್" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Мегхалая" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ಉಕ್ರೇನಿಯನ್" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%DA%AF%DA%BE%D8%A7%D9%84%DB%8C%DB%81" title="میگھالیہ – ಉರ್ದು" lang="ur" hreflang="ur" data-title="میگھالیہ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ಉರ್ದು" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಉಜ್ಬೇಕ್" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ಉಜ್ಬೇಕ್" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ವಿಯೆಟ್ನಾಮೀಸ್" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ವಿಯೆಟ್ನಾಮೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ವರಾಯ್" lang="war" hreflang="war" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="ವರಾಯ್" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%A2%85%E5%8A%A0%E6%8B%89%E4%BA%9A%E9%82%A6" title="梅加拉亚邦 – ವು ಚೈನೀಸ್" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="梅加拉亚邦" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="ವು ಚೈನೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90" title="მეგჰალაია – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="მეგჰალაია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ಯೊರುಬಾ" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="ಯೊರುಬಾ" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%A2%85%E5%8A%A0%E6%8B%89%E4%BA%9A%E9%82%A6" title="梅加拉亚邦 – ಚೈನೀಸ್" lang="zh" hreflang="zh" data-title="梅加拉亚邦" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ಚೈನೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Meghalaya" title="Meghalaya – ನಾನ್" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Meghalaya" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="ನಾನ್" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%A2%85%E5%8A%A0%E6%8B%89%E4%BA%9E%E9%82%A6" title="梅加拉亞邦 – ಕ್ಯಾಂಟನೀಸ್" lang="yue" hreflang="yue" data-title="梅加拉亞邦" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="ಕ್ಯಾಂಟನೀಸ್" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1195#sitelinks-wikipedia" title="ಇತರ ಭಾಷಾ ಕೊಂಡಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸು" class="wbc-editpage">ಕೊಂಡಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="ನಾಮವರ್ಗಗಳು"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" title="ಮಾಹಿತಿ ಪುಟವನ್ನು ನೋಡಿ [c]" accesskey="c"><span>ಲೇಖನ</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9A%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%9A%E0%B3%86%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%9F:%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="ಮಾಹಿತಿ ಪುಟದ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ) [t]" accesskey="t"><span>ಚರ್ಚೆ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ಭಾಷಾ ರೂಪಾಂತರವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿ" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ಕನ್ನಡ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="ನೋಟಗಳು"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF"><span>ಓದು</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit" title="ಈ ಪುಟದ ಸೋರ್ಸ್ ಕೋಡ್ ಸಂಪಾದಿಸಿ [e]" accesskey="e"><span>ಸಂಪಾದಿಸಿ</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=history" title="ಈ ಪುಟದ ಹಳೆಯ ಆವೃತ್ತಿಗಳು. [h]" accesskey="h"><span>ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ನೋಡಿ</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ಉಪಕರಣಗಳು" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ಉಪಕರಣಗಳು</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ಉಪಕರಣಗಳು</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ಮರೆ ಮಾಡಿ</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF"><span>ಓದು</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit" title="ಈ ಪುಟದ ಸೋರ್ಸ್ ಕೋಡ್ ಸಂಪಾದಿಸಿ [e]" accesskey="e"><span>ಸಂಪಾದಿಸಿ</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=history"><span>ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ನೋಡಿ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> ಸಾಮಾನ್ಯ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:WhatLinksHere/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" title="ಇಲ್ಲಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ವಿಕಿ ಪುಟಗಳ ಪಟ್ಟಿ [j]" accesskey="j"><span>ಇಲ್ಲಿಗೆ ಯಾವ ಸಂಪರ್ಕ ಕೂಡುತ್ತದೆ</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:RecentChangesLinked/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" rel="nofollow" title="ಈ ಪುಟದಿಂದ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿರುವ ಪುಟಗಳಲ್ಲಿನ ಇತ್ತೀಚಿನ ಬದಲಾವಣೆಗಳು [k]" accesskey="k"><span>ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ಬದಲಾವಣೆಗಳು</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&oldid=1289203" title="ಪುಟದ ಈ ಆವೃತ್ತಿಗೆ ಶಾಶ್ವತ ಕೊಂಡಿ"><span>ಸ್ಥಿರ ಕೊಂಡಿ</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=info" title="ಈ ಪುಟದ ಕುರಿತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿ"><span>ಪುಟದ ಮಾಹಿತಿ</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:CiteThisPage&page=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&id=1289203&wpFormIdentifier=titleform" title="ಈ ಪುಟವನ್ನು ಹೇಗೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಬಹುದು ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ"><span>ಈ ಪುಟವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fkn.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25B2%25AE%25E0%25B3%2587%25E0%25B2%2598%25E0%25B2%25BE%25E0%25B2%25B2%25E0%25B2%25AF"><span>ಪುಟ್ಟ ಕೊಂಡಿ</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:QrCode&url=https%3A%2F%2Fkn.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25B2%25AE%25E0%25B3%2587%25E0%25B2%2598%25E0%25B2%25BE%25E0%25B2%25B2%25E0%25B2%25AF"><span>ಕ್ಯೂಆರ್ ಚಿತ್ರ ಇಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ.</span></a></li><li id="t-shorturl" class="mw-list-item"><a href="//kn.wikipedia.org/s/12y" title="Copy this short link for sharing"><span>ಸಣ್ಣ ಯು.ಆರ್.ಎಲ್</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> ಮುದ್ರಿಸು/ರಫ್ತು ಮಾಡು </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:Book&bookcmd=book_creator&referer=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF"><span>ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:DownloadAsPdf&page=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=show-download-screen"><span>PDF ಎಂದು ಡೌನ್‌ಲೋಡ್ ಮಾಡಿ</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&printable=yes" title="ಈ ಪುಟದ ಮುದ್ರಣ ಮಾಡಬಹುದಾದಂತ ಆವೃತ್ತಿ [p]" accesskey="p"><span>ಮುದ್ರಣ ಆವೃತ್ತಿ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> ಇತರೆ ಯೋಜನೆಗಳಲ್ಲಿ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Meghalaya" hreflang="en"><span>ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ ಕಾಮನ್ಸ್</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1195" title="ಸಂಪರ್ಕ ಮಾಹಿತಿ ಸಂಗ್ರಹ ಐಟಂಗೆ ಲಿಂಕ್ ಮಾಡಿ [g]" accesskey="g"><span>ವಿಕಿಡಾಟಾ ವಸ್ತು</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ಗೋಚರ"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ಗೋಚರ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ಮರೆ ಮಾಡಿ</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">ವಿಕಿಪೀಡಿಯದಿಂದ, ಇದು ಮುಕ್ತ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ವಿಶ್ವಕೋಶ</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="kn" dir="ltr"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1257802">.mw-parser-output .ambox{border:1px solid #a2a9b1;border-left:10px solid #36c;background-color:#fbfbfb;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .ambox+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+link+style+.ambox,.mw-parser-output .ambox+link+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+style+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+link+.ambox{margin-top:-1px}html body.mediawiki .mw-parser-output .ambox.mbox-small-left{margin:4px 1em 4px 0;overflow:hidden;width:238px;border-collapse:collapse;font-size:88%;line-height:1.25em}.mw-parser-output .ambox-speedy{border-left:10px solid #b32424;background-color:#fee7e6}.mw-parser-output .ambox-delete{border-left:10px solid #b32424}.mw-parser-output .ambox-content{border-left:10px solid #f28500}.mw-parser-output .ambox-style{border-left:10px solid #fc3}.mw-parser-output .ambox-move{border-left:10px solid #9932cc}.mw-parser-output .ambox-protection{border-left:10px solid #a2a9b1}.mw-parser-output .ambox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.5em;width:100%}.mw-parser-output .ambox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.5em;text-align:center}.mw-parser-output .ambox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.5em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .ambox .mbox-empty-cell{border:none;padding:0;width:1px}.mw-parser-output .ambox .mbox-image-div{width:52px}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .ambox{margin:0 10%}}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .ambox{display:none!important}}</style><table class="box-Refimprove plainlinks metadata ambox ambox-content ambox-Refimprove" role="presentation"><tbody><tr><td class="mbox-image"><div class="mbox-image-div"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Question_book-new.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/50px-Question_book-new.svg.png" decoding="async" width="50" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/75px-Question_book-new.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/100px-Question_book-new.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="399" /></a></span></div></td><td class="mbox-text"><div class="mbox-text-span">ಈ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Verifiability" class="extiw" title="en:Wikipedia:Verifiability">ಪರಿಶೀಲನೆ</a>ಗಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಉಲ್ಲೇಖಗಳ ಅಗತ್ಯವಿದೆ.<span class="hide-when-compact"> <b><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Introduction_to_referencing/1" class="extiw" title="en:Help:Introduction to referencing/1">ನಂಬಲಾರ್ಹ ಮೂಲಗಳ ಉಲ್ಲೇಖಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸುವ</a> ಮೂಲಕ <a class="external text" href="https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit">ಈ ಲೇಖನವನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಲು</a> ಸಹಾಯ ಮಾಡಿ. ಆಕರಗಳಿಲ್ಲದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಆಕ್ಷೇಪಿಸಿ ಅಳಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ.</b></span> <span class="date-container"><i>(<span class="date">August 2007</span>)</i></span></div></td></tr></tbody></table> <div class="shortdescription nomobile noexcerpt noprint searchaux" style="display:none">State<a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9F%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%87%E0%B2%9F%E0%B3%81:SHORTDESC:State&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:SHORTDESC:State (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:SHORTDESC:State</a></div><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1255297">.mw-parser-output .infobox-subbox{padding:0;border:none;margin:-3px;width:auto;min-width:100%;font-size:100%;clear:none;float:none;background-color:transparent}.mw-parser-output .infobox-3cols-child{margin:auto}.mw-parser-output .infobox .navbar{font-size:100%}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox-full-data:not(.notheme)>div:not(.notheme)[style]{background:#1f1f23!important;color:#f8f9fa}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox-full-data:not(.notheme) div:not(.notheme){background:#1f1f23!important;color:#f8f9fa}}@media(min-width:640px){body.skin--responsive .mw-parser-output .infobox-table{display:table!important}body.skin--responsive .mw-parser-output .infobox-table>caption{display:table-caption!important}body.skin--responsive .mw-parser-output .infobox-table>tbody{display:table-row-group}body.skin--responsive .mw-parser-output .infobox-table tr{display:table-row!important}body.skin--responsive .mw-parser-output .infobox-table th,body.skin--responsive .mw-parser-output .infobox-table td{padding-left:inherit;padding-right:inherit}}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1209831">.mw-parser-output .ib-settlement{width:23em;border-collapse:collapse;line-height:1.2em}.mw-parser-output .ib-settlement td,.mw-parser-output .ib-settlement th{border-top:1px solid #a2a9b1;padding:0.4em 0.6em 0.4em 0.6em}.mw-parser-output .ib-settlement .mergedtoprow .infobox-full-data,.mw-parser-output .ib-settlement .mergedtoprow .infobox-header,.mw-parser-output .ib-settlement .mergedtoprow .infobox-data,.mw-parser-output .ib-settlement .mergedtoprow .infobox-label,.mw-parser-output .ib-settlement .mergedtoprow .infobox-below{border-top:1px solid #a2a9b1;padding:0.4em 0.6em 0.2em 0.6em}.mw-parser-output .ib-settlement .mergedrow .infobox-full-data,.mw-parser-output .ib-settlement .mergedrow .infobox-data,.mw-parser-output .ib-settlement .mergedrow .infobox-label{border:0;padding:0 0.6em 0.2em 0.6em}.mw-parser-output .ib-settlement .mergedbottomrow .infobox-full-data,.mw-parser-output .ib-settlement .mergedbottomrow .infobox-data,.mw-parser-output .ib-settlement .mergedbottomrow .infobox-label{border-top:0;border-bottom:1px solid #a2a9b1;padding:0 0.6em 0.4em 0.6em}.mw-parser-output .ib-settlement .maptable{border:0;padding:0}.mw-parser-output .ib-settlement .infobox-header,.mw-parser-output .ib-settlement .infobox-below{text-align:left}.mw-parser-output .ib-settlement .infobox-above{font-size:125%;line-height:1.3em}.mw-parser-output .ib-settlement .infobox-subheader{background-color:#cddeff;font-weight:bold}.mw-parser-output .ib-settlement-native{font-weight:normal;padding-top:0.2em}.mw-parser-output .ib-settlement-other-name{font-size:78%}.mw-parser-output .ib-settlement-official{font-weight:bold}.mw-parser-output .ib-settlement-caption{padding:0.3em 0 0 0}.mw-parser-output .ib-settlement-caption-link{padding:0.2em 0}.mw-parser-output .ib-settlement-nickname{display:inline}.mw-parser-output .ib-settlement-fn{font-weight:normal;display:inline}</style><table class="infobox ib-settlement vcard"><tbody><tr><th colspan="2" class="infobox-above"><div class="fn org">ಮೇಘಾಲಯ</div> <div class="nickname ib-settlement-native">Meghalaya</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-subheader"><div class="category">state</div></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"> • Rank</th><td class="infobox-data">22nd</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th colspan="2" class="infobox-header">Population<div class="ib-settlement-fn"></div></th></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"> • Total</th><td class="infobox-data">೨೩,೦೬,೦೬೯</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"> • Rank</th><td class="infobox-data">23rd</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row" class="infobox-label">Website</th><td class="infobox-data">meghalaya.nic.in</td></tr></tbody></table> <p><b>ಮೇಘಾಲಯ</b> (ಉಚ್ಚಾರಣೆ <small></small><span title="Pronunciation in IPA" class="IPA"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%80%E0%B2%A1%E0%B2%BF%E0%B2%AF:IPA_for_Hindi_and_Urdu&action=edit&redlink=1" class="new" title="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ:IPA for Hindi and Urdu (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">[meːˈɡʱaːləjə]</a></span><small></small>) ಈಶಾನ್ಯ <a href="/wiki/%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4" title="ಭಾರತ">ಭಾರತದಲ್ಲಿರುವ</a> ಒಂದು ಸಣ್ಣ <a href="/wiki/%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ರಾಜ್ಯ">ರಾಜ್ಯ</a>. ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವಾಗಿ, "<i>ಮೇಘಾಲಯ</i> " ಎಂಬ ಶಬ್ದವು, <a href="/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%82%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B3%83%E0%B2%A4" title="ಸಂಸ್ಕೃತ">ಸಂಸ್ಕೃತ</a> ಮತ್ತು ಇತರೆ ಭಾರತೀಯ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ "<b>ಮೋಡಗಳ ನಿವಾಸ</b> " ಎಂದರ್ಥ. ಮೇಘಾಲಯವು ದೇಶದ ಈಶಾನ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಬೆಟ್ಟ-ಗುಡ್ಡಗಳುಳ್ಳ ಪಟ್ಟೆಯಿದ್ದಂತಿದೆ. ಪೂರ್ವದಿಂದ ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ೩೦೦ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ ಹಾಗೂ ೧೦೦ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ ಅಗಲಕ್ಕೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿದೆ. ಇದರ ಒಟ್ಟು ವಿಸ್ತೀರ್ಣ ೮,೭೦೦ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9A%E0%B2%A6%E0%B2%B0_%E0%B2%AE%E0%B3%88%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E2%80%8C%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಚದರ ಮೈಲ್‌ಗಳು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಚದರ ಮೈಲ್‌ಗಳು</a> (೨೨,೭೨೦ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9A%E0%B2%A6%E0%B2%B0_%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8B%E0%B2%AE%E0%B3%80%E0%B2%9F%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E2%80%8C%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳು</a>). ಇಸವಿ ೨೦೦೦ದಲ್ಲಿ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ೨,೧೭೫,೦೦೦ದಷ್ಟಿತ್ತು. ರಾಜ್ಯದ ಉತ್ತರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%86%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%82%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಆಸ್ಸಾಂ‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಆಸ್ಸಾಂ‌</a> ರಾಜ್ಯ ಹಾಗೂ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದಲ್ಲಿ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AC%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B2%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಬಾಂಗ್ಲಾ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಬಾಂಗ್ಲಾ</a> ದೇಶವಿದೆ. <i>ಪೂರ್ವದ ಸ್ಕಾಟ್ಲೆಂಡ್‌</i> ಎಂದು ಕರೆಯಲಾದ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಶಿಲ್ಲಾಂಗ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಶಿಲ್ಲಾಂಗ್‌</a>, ಮೇಘಾಲಯದ ರಾಜಧಾನಿ. ಈ ನಗರದ ಜನಸಂಖ್ಯೆ ೨೬೦,೦೦೦ದಷ್ಟಿದೆ.ರಾಜ್ಯದ ಮೂರನೆಯ ಒಂದು ಭಾಗವು ಕಾಡುಪ್ರದೇಶವಾಗಿದೆ. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF%E0%B2%A6_%E0%B2%89%E0%B2%AA-%E0%B2%89%E0%B2%B7%E0%B3%8D%E0%B2%A3_%E0%B2%85%E0%B2%B0%E0%B2%A3%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮೇಘಾಲಯದ ಉಪ-ಉಷ್ಣ ಅರಣ್ಯಗಳ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮೇಘಾಲಯದ ಉಪ-ಉಷ್ಣ ಅರಣ್ಯಗಳ</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AA%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B2%B0_%E0%B2%B5%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಪರಿಸರ ವಲಯ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಪರಿಸರ ವಲಯವು</a> ರಾಜ್ಯಾದ್ಯಂತ ವ್ಯಾಪಿಸಿದೆ. ಇದರ ಬೆಟ್ಟ-ಗುಡ್ಡ ಕಾಡುಗಳು, ಉತ್ತರ ಹಾಗೂ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿರುವ ತಗ್ಗುಪ್ರದೇಶ ಉಷ್ಣವಲಯ ಕಾಡುಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಭಿನ್ನವಾಗಿವೆ. ಮೇಘಾಲಯದ ಕಾಡುಗಳು ಸಸ್ತನಿ ಹಾಗೂ ಪಕ್ಷಿವರ್ಗ, ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಹಾಗೂ ಸಸ್ಯಗಳ <a href="/wiki/%E0%B2%9C%E0%B3%80%E0%B2%B5%E0%B2%B5%E0%B3%88%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%A7%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ಜೀವವೈವಿಧ್ಯ">ಜೀವವೈವಿಧ್ಯಕ್ಕೆ</a> ಖ್ಯಾತಿಯಾಗಿದೆ. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಇತಿಹಾಸ"><span id=".E0.B2.87.E0.B2.A4.E0.B2.BF.E0.B2.B9.E0.B2.BE.E0.B2.B8"></span>ಇತಿಹಾಸ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=1" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಇತಿಹಾಸ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಆಸ್ಸಾಂ‌ ರಾಜ್ಯದ ಮೂರು ಜಿಲ್ಲೆಗಳಾದ ಏಕೀಕೃತ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್</a>‌, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%97%E0%B2%B3_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳ ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳ ಹಿಲ್ಸ್‌</a> ಹಾಗೂ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌</a> ಜಿಲ್ಲೆಗಳನ್ನು ಜನವರಿ ೧೯೭೨ರಲ್ಲಿ ಬೇರ್ಪಡಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಪೂರ್ಣಪ್ರಮಾಣದ ರಾಜ್ಯವಾಗುವ ಮುಂಚೆ, ಮೇಘಾಲಯಕ್ಕೆ ೧೯೭೦ರಲ್ಲಿ ಅರೆ-ಸ್ವಾಧಿಕಾರದ ಸ್ಥಿತಿ ನೀಡಲಾಗಿತ್ತು.ಖಾಸಿ, ಗಾರೊ ಮತ್ತು ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಬುಟಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗಗಳು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು. ಹತ್ತೊಂಬತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಅವು ಬ್ರಿಟಿಷ್‌ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಗಾದವು. ಆನಂತರ, ಬ್ರಿಟಿಷ್‌ ಆಡಳಿತವು ೧೮೩೫ರಲ್ಲಿ ಮೇಘಾಲಯವನ್ನು ಆಸ್ಸಾಂ‌ನೊಂದಿಗೆ ಏಕೀಕರಣಗೊಳಿಸಿತು. ಬ್ರಿಟಿಷ್‌ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಒಪ್ಪಂದದ ಫಲವಾಗಿ, ಈ ವಲಯ ತನ್ನ ಅರೆ-ಸ್ವಾಧಿಕಾರ ಸ್ಥಿತಿಯ ಅನುಕೂಲ ಪಡೆದಿತ್ತು.ಕಳೆದ <a href="/w/index.php?title=%E0%B3%A7%E0%B3%AC_%E0%B2%85%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8B%E0%B2%AC%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B3%A7%E0%B3%AF%E0%B3%A6%E0%B3%AB%E0%B2%B0%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%81_%E0%B2%B2%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%A1%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%95%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%9C%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%AC%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B3%E0%B2%B5%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E0%B2%A8%E0%B3%81_%E0%B2%87%E0%B2%AC%E0%B3%8D%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%97%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%A6%E0%B2%BE%E0%B2%97&action=edit&redlink=1" class="new" title="೧೬ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ ೧೯೦೫ರಂದು ಲಾರ್ಡ್‌ ಕರ್ಜನ್‌ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಇಬ್ಭಾಗಿಸಿದಾಗ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">೧೬ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ ೧೯೦೫ರಂದು ಲಾರ್ಡ್‌ ಕರ್ಜನ್‌ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಇಬ್ಭಾಗಿಸಿದಾಗ</a>, ಮೇಘಾಲಯವು, 'ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳ ಹಾಗೂ ಆಸ್ಸಾಂ‌' ಹೊಸ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಅಂಶವಾಯಿತು. ಆದರೂ, ೧೯೧೨ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಪುನಃ ಏಕೀಕರಣರಣಗೊಳಿಸಿದಾಗ, ಮೇಘಾಲಯ ಆಸ್ಸಾಂ‌ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಅಂಗವಾಯಿತು.ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ ಕಾಯಿದೆ ೧೯೧೯ರ ವಿಧಿ ೫೨ಎರಂತೆ, ೩ ಜನವರಿ ೧೯೨೧ರಂದು ಪರಿಷತ್ತಿನಲ್ಲಿರುವ ರಾಜ್ಯಪಾಲರು ಖಾಸಿ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು(ಗುಡ್ಡಗಾಡು ಜನಾಂಗವಿರುವ ಬೆಟ್ಟಪ್ರದೇಶಗಳ) ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಮೇಘಾಲಯದ ಉಳಿದೆಲ್ಲ ವಲಯಗಳನ್ನು 'ಹಿಂದುಳಿದ ಪ್ರದೇಶಗಳು' ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದರು. ಆದರೂ, ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ೧೯೩೫ರಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೊಳಿಸಲಾದ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ ಕಾಯಿದೆಯಡಿ, ಸರ್ಕಾರವು, ಹಿಂದುಳಿದ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು 'ಹೊರತುಪಡಿಸಿದ' ಹಾಗೂ 'ಭಾಗಶಃ ಹೊರತುಪಡಿಸಿದ' ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನಾಗಿ ಮರುವಿಂಗಡಿಸಿತು.ಇಸವಿ ೧೯೪೭ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸ್ವತಂತ್ರಗೊಂಡಾಗ, ಇಂದಿನ ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ, ಆಸ್ಸಾಂ‌ನ ಎರಡು ಜಿಲ್ಲೆಗಳಿದ್ದು, ಅಸೊಮ್‌ ರಾಜ್ಯದೊಳಗೇ ಸೀಮಿತ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆ ಪಡೆದಿದ್ದವು.ಆಸೊಮ್‌ ಪುನಸ್ಸಂಘಟನಾ ಕಾಯಿದೆ ೧೯೬೯ರಡಿ, ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಸ್ವಯಮಾಧಿಕಾರ ನೀಡಲಾಯಿತು. ಈ ಕಾಯಿದೆಯು ೨ ಏಪ್ರಿಲ್‌ ೧೯೭೦ರಂದು ಜಾರಿಗೆ ಬಂದಿತು. ಆಸ್ಸಾಂ‌ ರಾಜ್ಯದೊಳಗೇ ಮೇಘಾಲಯ ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಜ್ಯವನ್ನಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಸಂವಿಧಾನದ ಆರನೆಯ ಕಲಮ್‌ ಪ್ರಕಾರ ಈ ರಾಜ್ಯವು ಶಾಸನ ಅಧಿಕಾರ ಹೊಂದಿತ್ತು. ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ೩೭ ಸದಸ್ಯರಿದ್ದರು.ಈಶಾನ್ಯ ವಲಯದ (ಪುನಸ್ಸಂಘಟನೆ) ಕಾಯಿದೆ ೧೯೭೧ನ್ನು 1971ರಲ್ಲಿ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಮಂಜೂರು ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಇದರಂತೆ ಸ್ವಾಯತ್ತ ರಾಜ್ಯ ಮೇಘಾಲಯಕ್ಕೆ ಪೂರ್ಣಪ್ರಮಾಣದ ಸ್ವತಂತ್ರ ಲಭಿಸಿತು. ದಿನಾಂಕ ೨೧ ಜನವರಿ ೧೯೭೨ರಂದು ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯತ್ವ ಪಡೆಯಿತು. ತನ್ನದೇ ಆದ ಶಾಸಕಾಂಗವನ್ನೂ ಹೊಂದಿತು. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರ"><span id=".E0.B2.9C.E0.B2.A8.E0.B2.B8.E0.B2.82.E0.B2.96.E0.B3.8D.E0.B2.AF.E0.B2.BE.E0.B2.B6.E0.B2.BE.E0.B2.B8.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.B0"></span>ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=2" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಜನಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox collapsible collapsed" cellpadding="1" cellspacing="0" style="float: right; text-align:right"> <tbody><tr> <th colspan="4" style="padding-right:3px; padding-left:3px; text-align:center; font-size: 110%;">Population Growth </th></tr> <tr style="font-size:95%"> <th style="text-align:center; border-bottom:1px solid black">Census</th><th style="text-align:center; border-bottom:1px solid black">Pop.</th><th style="text-align:center; border-bottom:1px solid black"> </th><th style="text-align:center; border-bottom:1px solid black">%±</th></tr> <tr><td style="text-align:center"><b>1951</b></td><td style="padding-left:8px">೬,೦೬,೦೦೦</td><td></td><td style="padding-left:8px"><center>—</center></td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>1961</b></td><td style="padding-left:8px">೭,೬೯,೦೦೦</td><td></td><td style="padding-left:8px">26.9%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>1971</b></td><td style="padding-left:8px">೧೦,೧೨,೦೦೦</td><td></td><td style="padding-left:8px">31.6%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>1981</b></td><td style="padding-left:8px">೧೩,೩೬,೦೦೦</td><td></td><td style="padding-left:8px">32.0%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>1991</b></td><td style="padding-left:8px">೧೭,೭೫,೦೦೦</td><td></td><td style="padding-left:8px">32.9%</td></tr><tr><td style="text-align:center"><b>2001</b></td><td style="padding-left:8px">೨೩,೧೯,೦೦೦</td><td></td><td style="padding-left:8px">30.6%</td></tr><tr><td colspan="4" style="border-top:1px solid black; font-size:85%; text-align:left">Source:Census of India<sup id="cite_ref-Census_Population_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Census_Population-1"><span class="cite-bracket">[</span>೧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td></tr> </tbody></table> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Cachimbo-_Khasi.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Cachimbo-_Khasi.jpg/150px-Cachimbo-_Khasi.jpg" decoding="async" width="150" height="223" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Cachimbo-_Khasi.jpg/225px-Cachimbo-_Khasi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Cachimbo-_Khasi.jpg/300px-Cachimbo-_Khasi.jpg 2x" data-file-width="403" data-file-height="600" /></a><figcaption>ಒಬ್ಬ ಖಾಸಿ ಜನಾಂಗದ ವ್ಯಕ್ತಿ</figcaption></figure> <p>ಮೇಘಾಲಯದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರದ್ದೇ ಬಹುಪಾಲು ಆಗಿದೆ. ಅದರಲ್ಲೂ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಖಾಸಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಖಾಸಿ</a> ಜನಸಮೂಹ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಗುಂಪಾಗಿದೆ; ನಂತರ <a href="/wiki/%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A" class="mw-redirect" title="ಗಾರೊ">ಗಾರೊಸಮುದಾಯ</a>. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AC%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%9F%E0%B2%BF%E0%B2%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಬ್ರಿಟಿಷ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಬ್ರಿಟಿಷರು</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AC%E0%B3%86%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%9F-%E0%B2%97%E0%B3%81%E0%B2%A1%E0%B3%8D%E0%B2%A1%E0%B2%A6_%E0%B2%9C%E0%B2%A8%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%97&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಬೆಟ್ಟ-ಗುಡ್ಡದ ಜನಾಂಗ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಬೆಟ್ಟ-ಗುಡ್ಡದ ಜನಾಂಗದವರು</a> ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಗುಂಪುಗಳಲ್ಲಿ ಇವೂ ಸಹ ಸೇರಿವೆ. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜೈನ್ ತಿಯಾ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜೈನ್ ತಿಯಾರು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%95%E0%B3%8A%E0%B2%9A%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಕೊಚ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಕೊಚ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B9%E0%B2%9C%E0%B3%8B%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಹಜೋಂಗ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಹಜೋಂಗ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A6%E0%B2%BF%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ದಿಮಾಸಾ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ದಿಮಾಸಾ</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B9%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಹ್ಮಾರ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಹ್ಮಾರ್‌</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%81%E0%B2%95%E0%B2%BF" title="ಕುಕಿ">ಕುಕಿ</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B2%E0%B2%96%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಲಖರ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಲಖರ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮಿಕಿರ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮಿಕಿರ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B0%E0%B2%AD%E0%B2%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ರಭಾ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ರಭಾ</a> ಮತ್ತು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A8%E0%B3%87%E0%B2%AA%E0%B2%BE%E0%B2%B3%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ನೇಪಾಳಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ನೇಪಾಳಿ</a> ಸೇರಿದಂತೆ ಇತರೆ ಬುಡಕಟ್ಟು ಗುಂಪುಗಳೂ ಸಹ ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತವೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್‌ ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಅಧಿಕ ಇರುವ ಮೂರು ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಮೇಘಾಲಯವವೂ ಒಂದು. ಇಲ್ಲಿನ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ 70.3%ರಷ್ಟು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್‌</a> ಧರ್ಮದವರಾಗಿದ್ದಾರೆ.<sup id="cite_ref-Indian_Census_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-Indian_Census-2"><span class="cite-bracket">[</span>೨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಇತರೆ ಎರಡು ರಾಜ್ಯಗಳೆಂದರೆ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A8%E0%B2%BE%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ನಾಗಾಲೆಂಡ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ನಾಗಾಲೆಂಡ್‌</a> ಮತ್ತು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%9C%E0%B3%8A%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮಿಜೊರಾಮ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮಿಜೊರಾಮ್‌</a>. ಇವರಡೂ ರಾಜ್ಯಗಳು ಭಾರತದ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿವೆ. ಈ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದವರು ಎರಡನೆಯ ಅತಿಹೆಚ್ಚು ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ. ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 13.3%ರಷ್ಟು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದವರಾಗಿದ್ದಾರೆ.<sup id="cite_ref-Indian_Census_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-Indian_Census-2"><span class="cite-bracket">[</span>೨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಗಮನಾರ್ಹ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತ, ಎಂದರೆ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ 11.5%ರಷ್ಟು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%85%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಅನಿಮಿಸ್ಟ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಅನಿಮಿಸ್ಟ್‌</a> ಧಾರ್ಮಿಕತೆಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತವೆ. (ಜನಗಣತಿ ಪ್ರಕಾರ 'ಇತರೆ' ಎಂದು ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ.<sup id="cite_ref-Indian_Census_2-2" class="reference"><a href="#cite_note-Indian_Census-2"><span class="cite-bracket">[</span>೨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ 4.3%ರಷ್ಟು ಮುಸ್ಲಿಮರಿದ್ದಾರೆ.<sup id="cite_ref-Indian_Census_2-3" class="reference"><a href="#cite_note-Indian_Census-2"><span class="cite-bracket">[</span>೨<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಇಸವಿ 1991ರಲ್ಲಿ ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ 65%ರಷ್ಟು ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ನರಿದ್ದಾಗ, 1.1 ದಶಲಕ್ಷ (11 ಲಕ್ಷ) ಜನ ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್‌ರು, ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಈ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ನರು ವಾಸಿಸುವ ವಲಯವನ್ನಾಗಿಸಿದರು.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>೩<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%9C%E0%B3%8A%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮಿಜೊರಾಮ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮಿಜೊರಾಮ್‌ಗಿಂತಲೂ</a> ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ನರಿದ್ದರು ಇಸವಿ 2001ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ 1000 ಪುರುಷರಿಗೆ 975 ಸ್ತ್ರೀಯರಿದ್ದು, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸರಾಸರಿ <a href="/w/index.php?title=933&action=edit&redlink=1" class="new" title="933 (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">933ಕ್ಕಿಂತಲೂ</a> ಬಹಳ ಹೆಚ್ಚಾಗಿತ್ತು. ಅದು ಇಸವಿ 1981ರಲ್ಲಿ 954 ಇದ್ದದ್ದು, ನಿಧಾನವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದೆ. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ, ಗ್ರಾಮಾಂತರ ಪ್ರಧೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಲಿಂಗ ಅನುಪಾತವು ನಗರ ವಲಯಕ್ಕಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಆದರೂ, 2001ರ ಜನಗಣತಿ ಪ್ರಕಾರ, ನಗರವಲಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮಾಣವು 985 ಇದ್ದದ್ದು, ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಂತರಕಿಂತಲೂ 972ರಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇದರ ಹಿಂದಿನ ಕಾರಣ, ಭಾರತದ ಇತರೆಡೆಗಿಂತಲೂ ಭಿನ್ನವಾಗಿ, ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಗಂಡುಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7_%E0%B2%86%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%A4%E0%B3%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="ವಿಶೇಷ ಆದ್ಯತೆ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ವಿಶೇಷ ಆದ್ಯತೆ</a> ಇಲ್ಲದಿರುವುದು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಭಾಷೆಗಳು"><span id=".E0.B2.AD.E0.B2.BE.E0.B2.B7.E0.B3.86.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಭಾಷೆಗಳು</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=3" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಭಾಷೆಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ರಾಜ್ಯದ ಅಧಿಕೃತ ಭಾಷೆಯಾಗಿದ್ದು, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಖಾಸಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಖಾಸಿ</a> ಮತ್ತು <a href="/wiki/%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A" class="mw-redirect" title="ಗಾರೊ">ಗಾರೊ</a> ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿನ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಷೆಗಳಾಗಿವೆ.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>೪<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಖಾಸಿ ಭಾಷೆ ಮೇಘಾಲಯದ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲೊಂದು. Khasia, Khassee, Cossyah ಅಥವಾ Kyi ಎಂದೂ ಅಕ್ಷರಶಃ ಬರೆಯಲಾದ ಖಾಸಿ ಭಾಷೆಯು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%86%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B3%8A-%E0%B2%8F%E0%B2%B7%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%9F%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಆಸ್ಟ್ರೊ-ಏಷ್ಯಾಟಿಕ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಆಸ್ಟ್ರೊ-ಏಷ್ಯಾಟಿಕ್‌</a> ಗುಂಪಿನ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%8A%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E2%80%8C-%E0%B2%96%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B3%86%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮೊನ್‌-ಖ್ಮೆರ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮೊನ್‌-ಖ್ಮೆರ್‌</a> ಕುಟುಂಬದ ಒಂದು ಅಂಗ. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಸುಮಾರು ೯೦೦,೦೦೦ ಜನರು ಈ ಭಾಷೆ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ. ಖಾಸಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾದ ಹಲವು ಪದಗಳನ್ನು <a href="/wiki/%E0%B2%AC%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B3%E0%B2%BF" class="mw-redirect" title="ಬಂಗಾಳಿ">ಬಂಗಾಳಿ</a> ಮತ್ತು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%85%E0%B2%B8%E0%B3%8A%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಅಸೊಮಿಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಅಸೊಮಿಸ್‌ನಂತಹ</a> <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B3%80%E0%B2%AF-%E0%B2%86%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಭಾರತೀಯ-ಆರ್ಯನ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಭಾರತೀಯ-ಆರ್ಯನ್‌</a> ಭಾಷೆಗಳಿಂದ ಎರವಲು ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆಯೆನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಖಾಸಿ ಭಾಷೆ ತನ್ನ ಆರಂಭಿಕ ದಿನಗಳಿಂದಲೂ ತನ್ನದೇ ಆದ ಅಕ್ಷರಲಿಪಿ ಹೊಂದಿರಲಿಲ್ಲ. ಮೊನ್‌-ಖ್ಮೆರ್‌ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉಳಿದಿರುವ ಕೆಲವೇ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಖಾಸಿ ಭಾಷೆ ಸಹ ಒಂದು.<a href="/wiki/%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A_%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B7%E0%B3%86" title="ಗಾರೊ ಭಾಷೆ">ಗಾರೊ ಭಾಷೆ</a> <a href="/wiki/%E0%B2%AC%E0%B3%8A%E0%B2%A1%E0%B3%8A_%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B7%E0%B3%86" title="ಬೊಡೊ ಭಾಷೆ">ಬೊಡೊ ಭಾಷೆಯೊಂದಿಗೆ</a> ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ. ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಹುಪಾಲು ಜನರು ಮಾತನಾಡುವ ಗಾರೊ ಭಾಷೆ, ಆ'ವೆ, ಚಿಸಾಕ್‌, ಆ'ಬೆಂಗ್‌, ಗಾಂಚಿಂಗ್‌, ಕಾಮರೂಪ್‌, ಆ'ಚಿಕ್‌, ಡಾಕಾ ಮತ್ತು ಮಾಟ್ಚಿಯಂತಹ ಹಲವಾರು ಭಾಷಾಪ್ರಬೇಧಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಮಾತನಾಡಬಹುದಾಗಿದೆ.ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಇನ್ನೊಂದು ಭಾಷೆ, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌</a> ಜನರು ಮಾತನಾಡುವ ಭಾಷೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಭಾಷೆಯು ಸಾಮಾನ್ಯ ಖಾಸಿ ಭಾಷೆಯ ಪರಿವರ್ತಿತ ರೂಪವಾಗಿದೆ. ಖಾಸಿ ಭಾಷೆಯೊಂದಿಗೆ ಜೈನ್ ತಿಯಾ ಭಾಷೆ ಸಹ ಖಿನ್ರಿಯಮ್‌, ಭೊಯಿ, ಪನಾರ್‌ ಮತ್ತು ವಾರ್‌ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತದೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಸಂಸ್ಕೃತಿ_ಮತ್ತು_ಸಮಾಜ"><span id=".E0.B2.B8.E0.B2.82.E0.B2.B8.E0.B3.8D.E0.B2.95.E0.B3.83.E0.B2.A4.E0.B2.BF_.E0.B2.AE.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B3.81_.E0.B2.B8.E0.B2.AE.E0.B2.BE.E0.B2.9C"></span>ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಮಾಜ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=4" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಮಾಜ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜೈನ್ ತಿಯಾ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಖಾಸಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಖಾಸಿಗಳು</a> ಹಾಗೂ <a href="/wiki/%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A" class="mw-redirect" title="ಗಾರೊ">ಗಾರೊಗಳು</a> ಮೇಘಾಲಯದ ಪ್ರಮುಖ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗಗಳು. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಹಳಷ್ಟು ಜನರು(ಮಾತೃ ಪ್ರಧಾನ ಸಂಸ್ಕೃತಿ) <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮ್ಯಾಟ್ರಿಲೈನಿಯಲ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮ್ಯಾಟ್ರಿಲೈನಿಯಲ್‌</a> ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದರಂತೆ, ವಂಶ ಮತ್ತು ಅನುವಂಶೀಯತೆಗಳನ್ನು ಮಹಿಳೆಯರ ಮೂಲಕ ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಖಾಸಿ ಮತ್ತು ಜೈನ್ ತಿಯಾ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಮ್ಯಾಟ್ರಿಲೈನಿಯಲ್‌ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಖಾ ಖದುಹ್‌ (ಅತಿ ಕಿರಿಯ ಮಗಳು) ಎಲ್ಲಾ ಸ್ವತ್ತಿನ ವಾರಸುದಾರಳಾಗುತ್ತಾಳೆ, ವೃದ್ಧಾಪ್ಯ ತಲುಪಿರುವ ಹೆತ್ತವರ ಮತ್ತು ವಿವಾಹವಾಗಿಲ್ಲದ ಸಹೋದರ-ಸಹೋದರಿಯರ ಪಾಲನೆ ಮಾಡುತ್ತಾಳೆ. ಆದರೂ, ವಂಶದಲ್ಲಿ ಪುರುಷರು, ಅದರಲ್ಲೂ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ತಾಯಿಯ ಸಹೋದರ, ಪಿತ್ರಾರ್ಜಿತ ಆಸ್ತಿಯ ಮೇಲೆ ಪರೋಕ್ಷ ನಿಯಂತ್ರಣ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ಸ್ವತ್ತಿನ ಮಾರಾಟ ಹಾಗೂ ಇತರೆ ವಿಚಾರಗಳ ಕುರಿತು ಪ್ರಮುಖ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದರಲ್ಲಿ ಆತನೂ ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತಾನೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಮೇಘಾಲಯದ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರು ವಿಶ್ವದಲ್ಲೇ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಮ್ಯಾಟ್ರಿಲೈನಿಯಲ್‌ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅಂಗವಾಗಿದ್ದಾರೆ.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>೫<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕುಟುಂಬ ಆರೋಗ್ಯ ಸಮೀಕ್ಷೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಹೆತ್ತವರು ಗಂಡು ಮಗುವಾಗಲೆಂದು ಆಶಿಸುವುದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸರಾಸರಿಗಿಂತಲೂ 73%ರಷ್ಟು ಕಡಿಮೆ.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>೬<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ"><span id=".E0.B2.86.E0.B2.A7.E0.B3.8D.E0.B2.AF.E0.B2.BE.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.AE.E0.B2.BF.E0.B2.95.E0.B2.A4.E0.B3.86"></span>ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=5" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಪುರಾತನ ಕಥೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ೧೩ನೆಯ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ರಾಣೀ ಸಿಂಗಾ ಅಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ, 'ಹತಕೇಶ್ವರತ್‌' ಎನ್ನಲಾದ <a href="/wiki/%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%B5%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%82%E0%B2%97" class="mw-redirect" title="ಶಿವಲಿಂಗ">ಶಿವಲಿಂಗವು</a> ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿದೆಯೆಂಬುದು ನಂಬಿಕೆ.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>೭<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗವು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಶಿವರಾತ್ರಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಶಿವರಾತ್ರಿ</a> <i>Night of Lord Shiva</i> ) ಎಂಬ <a href="/wiki/%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%82" title="ಹಿಂದೂ">ಹಿಂದೂ</a> ಹಬ್ಬಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತಾರೆ.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>೮<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಪುರಾತನ ಮೇಘಾಲಯ ವಾಸಿಗಳು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%86%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಆನಿಮಿಸಮ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಆನಿಮಿಸಮ್‌</a> ಹಾಗೂ ತಮ್ಮ ಪೂರ್ವಜ-ಪೂಜೆಯ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ನಂಬಿಕೆಗಳನ್ನು <a href="/wiki/%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%82_%E0%B2%A7%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE" title="ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ">ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದೊಂದಿಗೆ</a> ಸೇರಿಸಿದರು.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>೯<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿ <a href="/wiki/%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%B5" title="ಶಿವ">ಶಿವ</a> ಹಾಗೂ <a href="/wiki/%E0%B2%A6%E0%B3%81%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97%E0%B2%BE" class="mw-redirect" title="ದುರ್ಗಾ">ದುರ್ಗಾ</a> ವಿಗ್ರಹಗಳು ಕಾಣಸಿಗುತ್ತವೆ.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>೧೦<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ"><span id=".E0.B2.AD.E0.B3.82.E0.B2.97.E0.B3.8B.E0.B2.B3.E0.B2.B6.E0.B2.BE.E0.B2.B8.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.B0"></span>ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=6" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Umiam_Lake_Meghalaya.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Umiam_Lake_Meghalaya.jpg/240px-Umiam_Lake_Meghalaya.jpg" decoding="async" width="240" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Umiam_Lake_Meghalaya.jpg/360px-Umiam_Lake_Meghalaya.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Umiam_Lake_Meghalaya.jpg/480px-Umiam_Lake_Meghalaya.jpg 2x" data-file-width="1751" data-file-height="1139" /></a><figcaption>ಶಿಲಾಂಗ್‌ ಬಳಿಯಿರುವ ಉಮಿಯಮ್‌ ಕೆರೆ</figcaption></figure> <p>ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯವನ್ನು 'ಮೇಘಾಲಯ <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%A5%E0%B2%AD%E0%B3%82%E0%B2%AE%E0%B2%BF" title="ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿ">ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿ</a>'ಯೆಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಬಹುಪಾಲು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%86%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%B7%E0%B3%87%E0%B2%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಆರ್ಷೇಯ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಆರ್ಷೇಯ</a> ಕಲ್ಪದ ಶಿಲಾ ಬಂಡೆಗಳ ರೂಪಗಳಿವೆ. ಈ ಶಿಲಾ ರೂಪಗಳು <a href="/wiki/%E0%B2%87%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%A6%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%81" title="ಇದ್ದಿಲು">ಇದ್ದಿಲು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B8%E0%B3%81%E0%B2%A3%E0%B3%8D%E0%B2%A3%E0%B2%95%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಸುಣ್ಣಕಲ್ಲು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಸುಣ್ಣಕಲ್ಲು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AF%E0%B3%81%E0%B2%B0%E0%B3%86%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಯುರೆನಿಯಮ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಯುರೆನಿಯಮ್‌</a> ಹಾಗೂ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%AE%E0%B2%A8%E0%B3%88%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಸಿಲಿಮನೈಟ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಸಿಲಿಮನೈಟ್‌ನಂತಹ</a> ಅಮೂಲ್ಯ ಖನಿಜಗಳ ಸಮೃದ್ಧ ನಿಕ್ಷೇಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹಲವು ನದಿಗಳಿವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವು ಮಳೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿರುವ ಕಾರಣ ಕಾಲಕ್ಕನುಗುಣವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಡೇರಿಂಗ್‌, ಸಾಂಡಾ, ಬಾಂದ್ರಾ, ಭೋಗೈ, ಡಾರೆಂಗ್‌, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%82%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಸಿಂಸಾಂಗ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಸಿಂಸಾಂಗ್‌</a>, ನಿತೈ ಹಾಗೂ ಭೂಪೈ - ಇವು ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ನದಿಗಳು. ಉಮ್‌ಖ್ರಿ, ಉಮಿಯಮ್‌, ಕಿಂಚಿಯಾಂಗ್‌ (ಜಾಡುಕಾಟ), ಮಾವ್ಪಾ, ಉಮಿಯಿವ್‌ (ಅಥವಾ ಬಾರಾಪಾನಿ), ಮೈನ್ಗೋಟ್‌ ಹಾಗೂ ಮೈಂಟ್ಡು, ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಕೇಂದ್ರೀಯ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ನದಿಗಳು. ದಕ್ಷಿಣ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ ವಲಯದಲ್ಲಿ, ಈ ನದಿಗಳು ಆಳವಾದ ಕಂದರಗಳು ಮತ್ತು ಸುಂದರ ಜಲಪಾತಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿವೆ.ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಉನ್ನತ ಶ್ರೇಣಿಯು ೧೫೦ರಿಂದ ೧೯೬೧ ಮೀಟರ್‌ಗಳ ವರೆಗೂ ಇದೆ. ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ ಇರುವ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಕೇಂದ್ರ ಭಾಗವು ಹೆಚ್ಚು ಎತ್ತರ ಹೊಂದಿದೆ. ನಂತರ,ಜೈನ್ ತಿಯಾ ಹಿಲ್ಸ್‌ ವಲಯವಿರುವ ಪೂರ್ವ ವಲಯವು ಎರಡನೆಯ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಎತ್ತರವೆನಿಸಿದೆ. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%96%E0%B2%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಶಿಲಾಂಗ್‌ ಶಿಖರ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಶಿಲಾಂಗ್‌ ಶಿಖರವು</a> ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಶಿಖರವಾಗಿದೆ. ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಅದು ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ IAF ಕೇಂದ್ರಸ್ಥಾನವನ್ನೂ ಸಹ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದು ಶಿಲಾಂಗ್‌ ನಗರಕ್ಕಿಂತಲೂ ಮೇಲ್ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ೧೯೬೧ ಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟು ಎತ್ತರವಿದೆ. ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಪಶ್ಚಿಮ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ ವಲಯವು ಹೆಚ್ಚು ಕಡಿಮೆ ಸಮತಟ್ಟಾಗಿದೆ. ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ನ ಅತಿ ಎತ್ತರದ ಸ್ಥಳವು ನೊಕ್ರೆಕ್‌ ಶಿಖರವಾಗಿದ್ದು, ಇದರ ಎತ್ತರ ೧೫೧೬ ಮೀಟರ್‌ಗಳು. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಜಿಲ್ಲೆಗಳು"><span id=".E0.B2.9C.E0.B2.BF.E0.B2.B2.E0.B3.8D.E0.B2.B2.E0.B3.86.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಜಿಲ್ಲೆಗಳು</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=7" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಜಿಲ್ಲೆಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Workers_Outside_Coalmine.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Workers_Outside_Coalmine.jpg/240px-Workers_Outside_Coalmine.jpg" decoding="async" width="240" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Workers_Outside_Coalmine.jpg/360px-Workers_Outside_Coalmine.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Workers_Outside_Coalmine.jpg/480px-Workers_Outside_Coalmine.jpg 2x" data-file-width="876" data-file-height="754" /></a><figcaption>ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ ಇದ್ದಿಲುಗಣಿಯ ಹೊರಗೆ ಕಾರ್ಮಿಕರು</figcaption></figure> <p>ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸದ್ಯಕ್ಕೆ ಏಳು ಜಿಲ್ಲೆಗಳಿವೆ. ಅವು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AA%E0%B3%82%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%B5_%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಪೂರ್ವ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಪೂರ್ವ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AA%E0%B3%82%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%B5_%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಪೂರ್ವ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಪೂರ್ವ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B0%E0%B3%80-%E0%B2%AD%E0%B3%8A%E0%B2%AF%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ರೀ-ಭೊಯಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ರೀ-ಭೊಯಿ</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A6%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%B7%E0%B2%BF%E0%B2%A3_%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ದಕ್ಷಿಣ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ದಕ್ಷಿಣ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AA%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%AE_%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಪಶ್ಚಿಮ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಪಶ್ಚಿಮ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌</a> ಹಾಗೂ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AA%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%AE_%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಪಶ್ಚಿಮ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಪಶ್ಚಿಮ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌</a>.<b>ಪೂರ್ವ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌</b> ಜಿಲ್ಲೆ ೧೯೭೬ರಲ್ಲಿ ರಚನೆಯಾಯಿತು. ಇಸವಿ ೨೦೦೧ರಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಈ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ೨೪೭,೫೫೫ರಷ್ಟಿದೆ. ಇದರ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ ೨೬೦೩ ಚದರ ಕಿಲೊಮೀಟರ್‌ಗಳು. ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕೇಂದ್ರ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಾನವು ವಿಲಿಯಂನಗರದಲ್ಲಿದೆ. (ಅಂದು ಈ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಸಿಂಸನ್‌ಗಿರಿ ಎನ್ನಲಾಗಿತ್ತು).<b>ಪೂರ್ವ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌</b> ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ೨೮ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ ೧೯೭೬ರಂದು ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ ಜಿಲ್ಲೆಯಿಂದ ಬೇರ್ಪಡಿಸಿ ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಜಿಲ್ಲೆಯ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ ೨,೭೪೮ ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌. ಇಸವಿ ೨೦೦೧ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಈ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆ 660,923ರಷ್ಟಿದೆ. ಪೂರ್ವ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ನ ಕೇಂದ್ರ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಾನ ಶಿಲಾಂಗ್‌ನಲ್ಲಿದೆ.<b>ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌</b> ಜಿಲ್ಲೆಯು ೨೨ ಫೆಬ್ರವರಿ ೧೯೭೨ರಂದು ರಚನೆಯಾಯಿತು. ಇದರ ಭೌಗೋಳಿಕ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ ೩೮೧೯ ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳು. ಇಸವಿ 2001ರ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಈ ಜಿಲ್ಲೆಯು 295,692ರಷ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಹೊಂದಿದೆ. ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕೇಂದ್ರ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಾನವು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B3%8A%E0%B2%B5%E0%B3%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜೊವೈ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜೊವೈನಲ್ಲಿದೆ</a>. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌</a> ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಇದ್ದಿಲು ತಯಾರಿಸುವ ಜಿಲ್ಲೆಯಾಗಿದೆ. ರಾಜ್ಯಾದ್ಯಂತ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%87%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%A6%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B3%81_%E0%B2%97%E0%B2%A3%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಇದ್ದಿಲು ಗಣಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಇದ್ದಿಲು ಗಣಿಗಳನ್ನು</a> ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.ದಿನಾಂಕ ೪ ಜೂನ್‌ ೧೯೯೨ರಂದು ಪೂರ್ವ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ವಿಭಜಿಸಿ <b>ರಿ-ಭೊಯಿ</b> ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಇದರ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ 2448 ಚದರ ಕಿಲೋಮಿಟರ್‌ಗಳು. ಇಸವಿ 2001ರ ಜನಗಣತಿ ಪ್ರಕಾರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಒಟ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು 192,795ರಷ್ಟಿತ್ತು. ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕೇಂದ್ರ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಾನವು ನೊಂಗ್ಪೊಹ್‌ನಲ್ಲಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಬೆಟ್ಟ-ಗುಡ್ಡಗಳ ಭೂಪ್ರದೇಶವಿದ್ದು, ಹೆಚ್ಚುಪಾಲು ಕಾಡು ವ್ಯಾಪಿಸಿದೆ. ರಿ-ಭೊಯಿ ಜಿಲ್ಲೆಯು ಅನಾನಸ್‌ ಫಲಗಳಿಗಾಗಿ ಬಹಳ ಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ. ರಾಜ್ಯದಲ್ಲೇ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಅನಾನಸ್‌ ಬೆಳೆಯುವ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ.ಪಶ್ಚಿಮ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ ಜಿಲ್ಲೆಯು ೧೮ ಜೂನ್‌ 1992ರಂದು ವಿಭಜನೆಗೊಂಡು <b>ದಕ್ಷಿಣ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌</b> ಜಿಲ್ಲೆ ರಚನೆಯಾಯಿತು. ಜಿಲ್ಲೆಯ ಒಟ್ಟು ಭೌಗೋಳಿಕ ವಿಸ್ತೀರ್ಣವು 1850 ಚದರ ಕಿಲೊಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟಿದೆ. ಇಸವಿ ೨೦೦೧ರ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು 99,100ರಷ್ಟಿದೆ. ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕೇಂದ್ರ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಾನ ಬಾಘ್ಮಾರಾದಲ್ಲಿದೆ.<b>ಪಶ್ಚಿಮ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌</b> ಜಿಲ್ಲೆಯು ರಾಜ್ಯದ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ. ಇದರ ಭೌಗೋಳಿಕ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ 3714 ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟಿದೆ. ಇಸವಿ 2001ರ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಈ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆ 515,813ರಷ್ಟಿದೆ. ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕೇಂದ್ರ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಾನ ಟುರಾದಲ್ಲಿದೆ.<b>ಪಶ್ಚಿಮ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌</b> ಜಿಲ್ಲೆ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಜಿಲ್ಲೆಯಾಗಿದೆ. ಇದರ ಭೌಗೋಳಿಕ ವಿಸ್ತೀರ್ಣವು ೫೨೪೭ ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟಿವೆ. ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ ಜಿಲ್ಲೆಯಿಂದ ದಿನಾಂಕ ೨೮ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ ೧೯೭೬ರಂದು ಪಶ್ಚಿಮ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ ಎಂಬ ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪ್ರಧಾನ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಾನ ನೊಂಗ್‌ಸ್ಟೊಯಿನ್‌ನಲ್ಲಿದೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಹವಾಗುಣ"><span id=".E0.B2.B9.E0.B2.B5.E0.B2.BE.E0.B2.97.E0.B3.81.E0.B2.A3"></span>ಹವಾಗುಣ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=8" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಹವಾಗುಣ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r1257802"><table class="box-Refimprove plainlinks metadata ambox ambox-content ambox-Refimprove" role="presentation"><tbody><tr><td class="mbox-image"><div class="mbox-image-div"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Question_book-new.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/50px-Question_book-new.svg.png" decoding="async" width="50" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/75px-Question_book-new.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Question_book-new.svg/100px-Question_book-new.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="399" /></a></span></div></td><td class="mbox-text"><div class="mbox-text-span">ಈ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Verifiability" class="extiw" title="en:Wikipedia:Verifiability">ಪರಿಶೀಲನೆ</a>ಗಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಉಲ್ಲೇಖಗಳ ಅಗತ್ಯವಿದೆ.<span class="hide-when-compact"> <b><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Introduction_to_referencing/1" class="extiw" title="en:Help:Introduction to referencing/1">ನಂಬಲಾರ್ಹ ಮೂಲಗಳ ಉಲ್ಲೇಖಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸುವ</a> ಮೂಲಕ <a class="external text" href="https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit">ಈ ಲೇಖನವನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಲು</a> ಸಹಾಯ ಮಾಡಿ. ಆಕರಗಳಿಲ್ಲದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಆಕ್ಷೇಪಿಸಿ ಅಳಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ.</b></span> <span class="date-container"><i>(<span class="date">February 2010</span>)</i></span></div></td></tr></tbody></table> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Cherrapunji.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Cherrapunji.jpg/240px-Cherrapunji.jpg" decoding="async" width="240" height="323" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Cherrapunji.jpg/360px-Cherrapunji.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Cherrapunji.jpg/480px-Cherrapunji.jpg 2x" data-file-width="695" data-file-height="934" /></a><figcaption>ಚೆರಾಪುಂಜಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಫಲಕ</figcaption></figure> <p>ರಾಜ್ಯದ ಕೆಲವು ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸರಾಸರಿ ವಾರ್ಷಿಕ ಮಳೆ ೧೨೦೦ ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟು ಅಧಿಕವಿರುವ ಕಾರಣ, ಮೇಘಾಲಯವು ಭಾರತದಲ್ಲೇ ಅತಿ ತೇವವಾಗಿರುವ ರಾಜ್ಯವಾಗಿದೆ. ಕಡಿಮೆ ಎತ್ತರವುಳ್ಳ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ ವಲಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗವು ವರ್ಷದ ಬಹಳಷ್ಟು ಕಾಲ ಹೆಚ್ಚಿನ ಉಷ್ಣಾಂಶ ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಎತ್ತರ ಹೊಂದಿರುವ ಶಿಲಾಂಗ್‌ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಡಿಮೆ ಉಷ್ಣಾಂಶ ಇರುತ್ತದೆ. ಈ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಗರಿಷ್ಠ ಉಷ್ಣಾಂಶವು 28 ಡಿಗ್ರಿ (ಸೆಲ್ಸಿಯಸ್‌ ಮಾಪನ) ದಾಟುವುದು ಬಹಳ ಅಪರೂಪ. ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಉಷ್ಣಾಂಶ ಸೊನ್ನೆಗಿಂತಲೂ ಕೆಳಗಿಳಿಯುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ. ರಾಜಧಾನಿ ಶಿಲಾಂಗ್‌ನ ದಕ್ಷಿಣದ ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿರುವ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9A%E0%B3%86%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%82%E0%B2%9C%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಚೆರಾಪುಂಜಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಚೆರಾಪುಂಜಿ</a> ಪಟ್ಟಣವು ಋತುವಿನಲ್ಲಿಯೇ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಮಳೆ ಪಡೆವ, ವಿಶ್ವದಾಖಲೆ ಹೊಂದಿದೆ. ಚೆರಾಪುಂಜಿಯಿಂದ 16 ಕಿಲೋಮಿಟರ್‌ ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿರುವ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮಾಸಿನ್ರಾಮ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮಾಸಿನ್ರಾಮ್‌</a> ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ವಾರ್ಷಿಕ ಮಳೆಯಾಗುವ ವಿಶ್ವದಾಖಲೆ ಹೊಂದಿದೆ. ಮೇಘಾಲಯಕ್ಕೆ ಪ್ರವಾಸ ಹೋಗಲು ಸೂಕ್ತ ಕಾಲ ಮಾರ್ಚ್‌ನಿಂದ ಜುಲೈ ತಿಂಗಳ ವರೆಗೆ. ಭಾರತದ ಬಯಲುಸೀಮೆ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ವಿಪರೀತ ತಾಪಮಾನದಿಂದ ಪಾರಾಗಲು ಬ್ರಿಟಿಷ್‌ ಮತ್ತು ಆಸ್ಸಾಂ‌ ಟೀ ಎಸ್ಟೇಟ್‌ ಮಾಲೀಕರು ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮೇಘಾಲಯಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಆರ್ಥಿಕತೆ"><span id=".E0.B2.86.E0.B2.B0.E0.B3.8D.E0.B2.A5.E0.B2.BF.E0.B2.95.E0.B2.A4.E0.B3.86"></span>ಆರ್ಥಿಕತೆ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=9" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಆರ್ಥಿಕತೆ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕತೆಯು ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AD%E0%B3%82%E0%B2%B8%E0%B2%82%E0%B2%AA%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಭೂಸಂಪತ್ತ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಭೂಸಂಪತ್ತನ್ನು</a> ಅಧರಿಸಿದೆ. ಮೇಘಾಲಯದ ಒಟ್ಟು ಕಾರ್ಮಿಕ ಸಮೂಹದ ಮೂರರಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%83%E0%B2%B7%E0%B2%BF" title="ಕೃಷಿ">ಕೃಷಿ</a> ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿತ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಗ್ನರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ, ರಾಜ್ಯದ NSDPಗಾಗಿ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಕೊಡುಗೆ ಮೂರನೆಯ ಒಂದು ಭಾಗಕ್ಕಿಂತಲೂ ಕಡಿಮೆ. ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿನ ಕೃಷಿಯು ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ ಇಳುವರಿ ಮತ್ತು ಅಸಮರ್ಪಕ ಬೇಸಾಯ ಪದ್ಧತಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಗ್ರಾಮಾಂತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಬಡತನವಿದೆ. ಇದರ ಫಲವಾಗಿ, ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚುಪಾಲು ಕೃಷಿಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದರೂ, ಮಾಂಸ, ಮೊಟ್ಟೆ, ದವಸ-ಧಾನ್ಯಗಳು ಇತ್ಯಾದಿಗಾಗಿ ಮೇಘಾಲಯ ಇತರೆ ರಾಜ್ಯಗಳಿಂದ ಆಮುದುಗಳನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ. ಮೂಲಭೂತ ಸೌಲಭ್ಯಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ನ್ಯೂನತೆಗಳ ಕಾರಣ, ರಾಜ್ಯದ ಆರ್ಥಿಕತೆಯು ದೇಶದ ಇತರೆಡೆಯ ಆರ್ಥಿಕತೆಗಿಂತಲೂ ಹಿಂದುಳಿಯುವಂತಾಗಿದೆ.ಮೇಘಾಲಯ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%95%E0%B3%83%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%AF_%E0%B2%B8%E0%B2%82%E0%B2%AA%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B3%82%E0%B2%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಪ್ರಕೃತಿಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಪ್ರಕೃತಿಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ</a> ಸಮೃದ್ಧ ಆಗರವಾಗಿದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಇದ್ದಿಲು, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B8%E0%B3%81%E0%B2%A3%E0%B3%8D%E0%B2%A3%E0%B2%95%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಸುಣ್ಣಕಲ್ಲು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಸುಣ್ಣಕಲ್ಲು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%AE%E0%B3%86%E0%B2%A8%E0%B3%88%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಸಿಲಿಮೆನೈಟ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಸಿಲಿಮೆನೈಟ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%95%E0%B2%B5%E0%B3%8A%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಕವೊಲಿನ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಕವೊಲಿನ್‌</a> ಹಾಗೂ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%97%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B3%88%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%95%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಗ್ರಾನೈಟ್‌ ಕಲ್ಲು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಗ್ರಾನೈಟ್‌ ಕಲ್ಲು</a> ಸಹ ಸೇರಿವೆ. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ವಿಶಾಲ ಕಾಡುಪ್ರದೇಶ, ಸಮೃದ್ಧ ಜೈವಿಕ ವೈವಿಧ್ಯ ಮತ್ತು ಹಲವು ಕೆರೆ-ಕೋಡಿಗಳಿವೆ. ಕೈಗಾರಿಕೀಕರಣವು ಸೂಕ್ತ ಮಟ್ಟ ತಲುಪಿಲ್ಲ. ಜೊತೆಗೆ, ಕಳಪೆ ಮಟ್ಟದ ಮೂಲಭೂತ ಸೌಲಭ್ಯವು ಈ ಸಮೃದ್ಧ ಪೃಕೃತಿಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಬಳಕೆ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯದ ಆರ್ಥಿಕತೆಗೆ ತೊಡಕಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಗಾರೆ ತಯಾರಿಕಾ ಘಟಗಳು ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಗಿವೆ. ಇವುಗಳ ಉತ್ಪಾದನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ 900 MTDಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು. ಈ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಸುಣ್ಣಕಲ್ಲಿನ ಸಮೃದ್ಧ ನಿಕ್ಷೇಪಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಇನ್ನಷ್ಟು ಗಾರೆ ತಯಾರಿಕಾ ಘಟಕಗಳ ಆರಂಭಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದು. ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯವು ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಸೌಂದರ್ಯ ಹೊಂದಿದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%B5%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B3%8B%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%AE" title="ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ">ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮವನ್ನು</a> ಉತ್ತೇಜಿಸಲು ಇದನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದೆ. ಮೂಲಭೂತ ಸೌಕರ್ಯಗಳ ಕೊರತೆ ಹಾಗೂ ಭದ್ರತಾ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಕಾರಣ ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ತೊಡಕಾಗಿದೆ. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Cement_Plant_MCL.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Cement_Plant_MCL.jpg/240px-Cement_Plant_MCL.jpg" decoding="async" width="240" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Cement_Plant_MCL.jpg/360px-Cement_Plant_MCL.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Cement_Plant_MCL.jpg/480px-Cement_Plant_MCL.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ನ ಲಮ್ಷ್‌ನಾಂಗ್‌ನಲ್ಲಿ ಥಾಂಗ್ಸ್‌ಕಾಯ್‌ P.O.ನಲ್ಲಿರುವ MCL ಸಿಮೆಂಟ್‌ ಕೈಗಾರಿಕೆಯ ಒಂದು ನೋಟ</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ಭಾರಿ_ಆರ್ಥಿಕತೆಯ_ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು"><span id=".E0.B2.AD.E0.B2.BE.E0.B2.B0.E0.B2.BF_.E0.B2.86.E0.B2.B0.E0.B3.8D.E0.B2.A5.E0.B2.BF.E0.B2.95.E0.B2.A4.E0.B3.86.E0.B2.AF_.E0.B2.AA.E0.B3.8D.E0.B2.B0.E0.B2.B5.E0.B3.83.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B2.BF.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಭಾರಿ ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=10" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಭಾರಿ ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳು ಮತ್ತು ಯೋಜನೆಯ ಅನುಷ್ಟಾನ ಸಚಿವಾಲಯ</i> ವು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಬೆಲೆಯಲ್ಲಿ <a rel="nofollow" class="external text" href="http://mospi.nic.in/mospi_nad_main.htm">ಅಂದಾಜು ಮಾಡಿರುವ</a> ರಾಜ್ಯದ ಸಮಗ್ರ ಸ್ಥಳೀಯ ಉತ್ಪನ್ನದ ಆಗುಹೋಗುಗಳ ಪಟ್ಟಿ ಕೆಳಕಂಡಂತಿದೆ. </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <td>ಸಮಗ್ರ ರಾಜ್ಯ ಸ್ಥಳೀಯ ಉತ್ಪನ್ನ </td></tr> <tr> <td>1980 </td> <td>2,000 </td></tr> <tr> <td>1985 </td> <td>3,930 </td></tr> <tr> <td>1990 </td> <td>8,900 </td></tr> <tr> <td>1995 </td> <td>19,950 </td></tr> <tr> <td>2000 </td> <td>37,280 </td></tr></tbody></table> <p>ಇಸವಿ 2004ರಲ್ಲಿ ಮೇಘಾಲಯದ ಸಮಗ್ರ ರಾಜ್ಯ ಸ್ಥಳೀಯ ಉತ್ಪನ್ನವು ಇಂದಿನ ದರಗಳಲ್ಲಿ $1.6 ಶತಕೋಟಿ ಎಂದು ಅಂದಾಜು ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ಬಡತನದ_ಪ್ರಮಾಣ"><span id=".E0.B2.AC.E0.B2.A1.E0.B2.A4.E0.B2.A8.E0.B2.A6_.E0.B2.AA.E0.B3.8D.E0.B2.B0.E0.B2.AE.E0.B2.BE.E0.B2.A3"></span>ಬಡತನದ ಪ್ರಮಾಣ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=11" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಬಡತನದ ಪ್ರಮಾಣ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಡಿ ಸರ್ವೋಚ್ಚ ಯೋಜನಾ ಇಲಾಖೆಯಾಗಿರುವ <a href="/wiki/%E0%B2%AF%E0%B3%8B%E0%B2%9C%E0%B2%A8%E0%B2%BE_%E0%B2%86%E0%B2%AF%E0%B3%8B%E0%B2%97" title="ಯೋಜನಾ ಆಯೋಗ">ಯೋಜನಾ ಆಯೋಗದ</a> ಪ್ರಕಾರ, ೨೦೦೦ರಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯದ ಒಟ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಮೂರನೆಯ ಒಂದು ಭಾಗದಷ್ಟು ಬಡತನದ ರೇಖೆಯ ಕೆಳಗಿದ್ದಾರೆ, ಎಂದು ಅಂದಾಜು ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಗ್ರಾಮಾಂತರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಬಡತನ 55%ರಷ್ಟಿದ್ದು, ನಗರವಲಯದಲ್ಲಿನ ಬಡತನಕ್ಕಿಂತಲೂ ಎರಡರಷ್ಟಿದೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಕೃಷಿ"><span id=".E0.B2.95.E0.B3.83.E0.B2.B7.E0.B2.BF"></span>ಕೃಷಿ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=12" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಕೃಷಿ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಮೇಘಾಲಯದ ಒಟ್ಟು ಭೌಗೋಳಿಕ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 10%ರಲ್ಲಿ ಕೃಷಿ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿವೆ. ಈ ರಾಜ್ಯದ ಕೃಷಿ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಆಧುನಿಕ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳ ಬಳಕೆ ಸೀಮಿತ ಹಾಗೂ ಉತ್ಪಾದಕತೆ ಕಡಿಮೆ. ಇದರ ಫಲವಾಗಿ, ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಬಹುಪಾಲು ಕೃಷಿಯಲ್ಲಿ ಮಗ್ನರಾಗಿದ್ದರೂ, ರಾಜ್ಯದ GDPಗಾಗಿ ಕೃಷಿಯ ಉತ್ಪಾದನೆಯು ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ ಹಾಗೂ ಕೃಷಿಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗುವ ಜನತೆಯಲ್ಲಿ ಬಹುಪಾಲು ಬಡವರಾಗಿಯೇ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಕೃಷಿ ಕಾರ್ಯ ನಡೆಯುವ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಪಾಲು, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%83%E0%B2%B7%E0%B2%BF" title="ಕೃಷಿ">ಕೃಷಿ</a> ರೀತ್ಯಾ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. (ಇದಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳೀಯವಾಗಿ [ಭರಾಟೆಯ]ಝೂಮ್‌ ಕೃಷಿ ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ). ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಆಹಾರ ಧಾನ್ಯಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಬೆಳೆಗಳಾಗಿವೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ಸುಮಾರು ೧,೩೩೦ ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ, ಅರ್ಥಾತ್‌ ರಾಜ್ಯದ ಕೃಷಿಕಾರ್ಯ ಪ್ರದೇಶದ 60%ರಷ್ಟು ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಆಹಾರ ಧಾನ್ಯಗಳ ಉತ್ಪಾದನೆಯು ೨೩೦ ಸಾವಿರ ಟನ್‌ಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಉತ್ಪಾದನೆಯಾಗುವ ಧಾನ್ಯ ಉತ್ಪಾದನೆಯಲ್ಲಿ ಅಕ್ಕಿಯದು 80%ರಷ್ಟು ಪಾಲು. ಮೆಕ್ಕೆ ಜೋಳ, ಗೋಧಿ ಮತ್ತು ಇತರೆ ಕೆಲವು ಏಕ-ದಳ ಧಾನ್ಯ-ಬೇಳೆಕಾಳುಗಳು ಸಹ ಈ ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರಮುಖ ಖಾದ್ಯ ಫಸಲುಗಳಾಗಿವೆ.ರೇಪ್‌ಸೀಡ್‌, ಸಾಸಿವೆ, ನಾರಗಸೆ, ಸೋಯ್ಬೀನ್‌, ಹರಳುಗಿಡ ಮತ್ತು ಎಳ್ಳು ಎಣ್ಣೆಕಾಳುಗಳನ್ನು ಸುಮಾರು 100 ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ ವಿಸ್ತೀರ್ಣದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ರೇಪ್‌ಸೀಡ್‌ ಮತ್ತು ಸಾಸಿವೆ ಈ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಪ್ರಮುಖ ಎಣ್ಣೆಬೀಜಗಳಾಗಿವೆ. ಸುಮಾರು 6.5 ಸಾವಿರ ಟನ್‌ಗಳಷ್ಟು ಖಾದ್ಯ ಎಣ್ಣೆಬೀಜ ಉತ್ಪನ್ನದಲ್ಲಿ ಇವೆರಡದ್ದು ಮೂರರಲ್ಲಿ ಎರಡರಷ್ಟು ಪಾಲು. ಕೇವಲ ಹತ್ತಿ, ಜೂಟ್ ಹಾಗೂ ಮೆಸ್ಟಾ ಮಾತ್ರ ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯದ ವಾಣಿಜ್ಯ ಬೆಳೆಯಾಗಿವೆ. ಈ ಬೆಳೆಗಳನ್ನು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಬೆಳಸಲಾಗುತ್ತವೆ. ಅವುಗಳ ಉತ್ಪನ್ನ ಮತ್ತು ಕೃಷಿಕಾರ್ಯ ನಡೆಸುವ ವಿಸ್ತೀರ್ಣವು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತಿದೆ. ಕೆಲವು ಇಳುವರಿ ಇಲ್ಲದ ಬೆಳೆಗಳು ಜನಪ್ರಿಯತೆ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ.ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಹವಾಗುಣ, ಹಣ್ಣು-ತರಕಾರಿ, ಹೂವು, ಮೆಣಸು ಮತ್ತು ಔಷಧ ಗಿಡಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ವಿವಿಧ-ರೀತಿಯ ತೋಟಗಾರಿಕಾ ಬೆಳೆ ಬೆಳೆಯಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಅಧಿಕ ಮೌಲ್ಯದ ಬೆಳೆಗಳು ಎಂದು ಇವನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಮೌಲ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಆಹಾರ ಭದ್ರತಾ ವಿಷಯಗಳು ಇವುಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸುವುದರಲ್ಲಿ ರೈತರಿಗೆ ಕೆಲಮಟ್ಟಿಗೆ ಅಡ್ಡಿಪಡಿಸುತ್ತವೆ.ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಸಲಾದ ಪ್ರಮುಖ ಫಲಗಳಲ್ಲಿ ನಿಂಬೆಜಾತಿಯ ಹಣ್ಣುಗಳು, ಅನಾನಸ್‌, ಪರಂಗಿಹಣ್ಣು, ಬಾಳೆಹಣ್ಣು ಇತ್ಯಾದಿ ಸೇರಿವೆ. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಸಲಾದ ಮ್ಯಾಂಡರಿನ್‌ ಕಿತ್ತಳೆ ಹಣ್ಣುಗಳು ಬಹಳ ಉನ್ನತ ಗುಣಮಟ್ಟದ್ದೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ಜೊತೆಗೆ, ಹೂಕೋಸು, ಎಲೆಕೋಸು ಮತ್ತು ಮೂಲಂಗಿ ಸೇರಿದಂತೆ, ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ತರಕಾರಿಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ.ರಾಜ್ಯಾದ್ಯಂತ ಅಡಕೆ ತೋಟಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು; ಅದರಲ್ಲೂ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ಗುವಾಹಾಟಿಯಿಂದ ಶಿಲಾಂಗ್‌ ಕಡೆಗೆ ಹೋಗುವ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿಯ ತೋಟಗಳು ಹೇರಳವಾಗಿವೆ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ, ಚಹಾ, ಕಾಫಿ ಮತ್ತು ಗೋಡಂಬಿಯಂತಹ ಫಸಲುಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಲಾಗುತ್ತಿದ್ದು, ಅವು ಜನಪ್ರಿಯಗಾಗುತ್ತಿವೆ. ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಮೆಣಸು, ಹೂವು, ಔಷಧೀಯ ಸಸ್ಯ ಮತ್ತು ಅಣಬೆಗಳನ್ನೂ ಸಹ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಸಾರಿಗೆ_ವ್ಯವಸ್ಥೆ"><span id=".E0.B2.B8.E0.B2.BE.E0.B2.B0.E0.B2.BF.E0.B2.97.E0.B3.86_.E0.B2.B5.E0.B3.8D.E0.B2.AF.E0.B2.B5.E0.B2.B8.E0.B3.8D.E0.B2.A5.E0.B3.86"></span>ಸಾರಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=13" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಸಾರಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ದೇಶದ ಇಬ್ಭಾಗವಾದಾಗಿನಿಂದ ಈಶಾನ್ಯ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಮೂಲಭೂತ ಸೌಲಭ್ಯ ಇಲ್ಲದ್ದರಿಂದ ತೀವ್ರ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ವಲಯದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ 2%ರಷ್ಟು ಮಾತ್ರ ದೇಶದ ಉಳಿದ ಭಾಗಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ವಲಯವು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%97%E0%B3%81%E0%B2%B0%E0%B2%BF_%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%A1%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಸಿಲಿಗುರಿ ಕಾರಿಡಾರ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಸಿಲಿಗುರಿ ಕಾರಿಡಾರ್‌</a> ಅಥವಾ ಚಿಕನ್ಸ್‌ ನೆಕ್‌ ಎನ್ನಲಾದ ಇಕ್ಕಟ್ಟು ದಾರಿಯ ಮೂಲಕ <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%AE_%E0%B2%AC%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B3" title="ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ">ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ</a> ರಾಜ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದೆ. ಮೇಘಾಲಯವು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಭೂ ಆವೃತ್ತ ರಾಜ್ಯವಾಗಿದೆ. ದೂರ-ದೂರದ ಬಿಡಿ ಬಿಡಿಯಾದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣ-ಪ್ರಮಾಣದ ಜನವಸತಿಗಳಿವೆ. ರಾಜ್ಯದೊಳಗೆ ರಸ್ತೆ ಸಾರಿಗೆಯೇ ಪ್ರಮುಖ ಸಾರಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾಗಿದೆ. ರಾಜಧಾನಿ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಶಿಲಾಂಗ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಶಿಲಾಂಗ್‌ನಲ್ಲಿ</a> ರಸ್ತೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಚೆನ್ನಾಗಿದ್ದರೂ, ಇತರೆ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಸೂಕ್ತವಾಗಿಲ್ಲ. ರಾಜ್ಯದ ಹೆಚ್ಚಿನ ರಸ್ತೆಗಳಲ್ಲಿ ಡಾಂಬರು ಹಾಕಿಲ್ಲ. ಮೇಘಾಲಯಕ್ಕೆ ಬರುವವರಲ್ಲಿ ಬಹುಪಾಲು ನೆರೆಯ ರಾಜ್ಯ ಆಸ್ಸಾಂ‌ನ ಗುವಾಹಾಟಿ ಕಡೆಯಿಂದ ಬರುತ್ತಾರೆ. <a href="/wiki/%E0%B2%97%E0%B3%81%E0%B2%B5%E0%B2%BE%E0%B2%B9%E0%B2%9F%E0%B2%BF" class="mw-redirect" title="ಗುವಾಹಟಿ">ಗುವಾಹಟಿಯು</a> ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಸರಿಸುಮಾರು 103 ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಆಸ್ಸಾಂ‌ ಪ್ರಮುಖ ರೈಲು ನಿಲ್ದಾಣ ಹಾಗೂ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣ ಹೊಂದಿದೆ. ದೇಶದ ಇತರೆಡೆಗೆ ಇಲ್ಲಿಂದ ಹಲವು ರೈಲು ಹಾಗು ವಿಮಾನ ಮಾರ್ಗಗಳಿವೆ. ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಹಳೆಯ ಮರದ ಸೇತುವೆಗಳು ಇನ್ನೂ ಇವೆ.ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ರೈಲು ಕೊನೆಗೊಳ್ಳುವ ತುತ್ತತುದಿಗಳಿಲ್ಲ. ಶಿಲಾಂಗ್‌ನಿಂದ 40 ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ ದೂರದಲ್ಲಿ, ಗುವಾಹಟಿ ಕಡೆಗೆ ಹೋಗುವ ಹೆದ್ದಾರಿಯಲ್ಲಿರುವ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%89%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B3%8A%E0%B2%AF%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಉಮ್ರೊಯಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಉಮ್ರೊಯಿಯಲ್ಲಿ</a> ಸಣ್ಣ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣವಿದೆ. ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿರುವ ಕಾರಣ, ದೊಡ್ಡ ವಿಮಾನಗಳು ಇಲ್ಲಿ ಬಂದಿಳಿಯಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%8B%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%BE" class="mw-redirect" title="ಕೋಲ್ಕತ್ತಾ">ಕೋಲ್ಕತ್ತಾ</a> ಹಾಗೂ ನೆರೆಯ ರಾಜ್ಯ <a href="/wiki/%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%B0%E0%B2%BE" class="mw-redirect" title="ತ್ರಿಪುರಾ">ತ್ರಿಪುರಾದ</a> ರಾಜಧಾನಿ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%85%E0%B2%97%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%B2%E0%B2%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಅಗರ್ತಲಾ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಅಗರ್ತಲಾದಿಂದ</a> ಕೇವಲ ಸಣ್ಣ ವಿಮಾನಗಳು ವಾಯು ಸಾರಿಗೆ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತವೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಸಸ್ಯಸಂಪತ್ತು_ಮತ್ತು_ಪ್ರಾಣಿ_ವೈವಿಧ್ಯ"><span id=".E0.B2.B8.E0.B2.B8.E0.B3.8D.E0.B2.AF.E0.B2.B8.E0.B2.82.E0.B2.AA.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B3.81_.E0.B2.AE.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B3.81_.E0.B2.AA.E0.B3.8D.E0.B2.B0.E0.B2.BE.E0.B2.A3.E0.B2.BF_.E0.B2.B5.E0.B3.88.E0.B2.B5.E0.B2.BF.E0.B2.A7.E0.B3.8D.E0.B2.AF"></span>ಸಸ್ಯಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿ ವೈವಿಧ್ಯ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=14" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಸಸ್ಯಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿ ವೈವಿಧ್ಯ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಇಸವಿ 2003ರಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಅರಣ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ರಾಜ್ಯ ಅರಣ್ಯ ವರದಿ ಪ್ರಕಾರ, ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ 9,496 ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟು ಅರಣ್ಯವ್ಯಾಪ್ತಿಯಿದೆ. ಇದು ರಾಜ್ಯದ ಒಟ್ಟು ಭೌಗೋಳಿಕ ವಿಸ್ತೀರ್ಣದ 42.34%ದಷ್ಟಿದೆ. ಮೇಘಾಲಯದ ಉಪ-ಉಷ್ಣವಲಯ ಕಾಡುಗಳು ಏಷ್ಯಾದ ಅತಿ ಸಮೃದ್ಧ ಸಸ್ಯತಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಈ ಕಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ಬಹಳಷ್ಟು ಮಳೆಯಾಗಿ, ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಸಸ್ಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿ ಜೀವವೈವಿಧ್ಯಕ್ಕೆ ಆಧಾರವಾಗಿವೆ. ಮೇಘಾಲಯದ ಕಾಡು ವಲಯದ ಸಣ್ಣ ಭಾಗವನ್ನು '<a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AA%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0_%E0%B2%A4%E0%B3%8B%E0%B2%AA%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಪವಿತ್ರ ತೋಪು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಪವಿತ್ರ ತೋಪುಗಳು</a>' ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ. (<a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B2%A6%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B2%BF_%E0%B2%AA%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0_%E0%B2%A4%E0%B3%8B%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರ ತೋಪುಗಳು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರ ತೋಪುಗಳು</a> ನೋಡಿ). ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ನಂಬಿಕೆಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ, ಹಲವು ಸಮುದಾಯಗಳು ಈ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಡುಗಳ ಸಣ್ಣ ಗುಂಪುಗಳನ್ನು ನೂರಾರು ವರ್ಷಗಳಿಂದಲೂ ಸಂರಕ್ಷಿಸುತ್ತಾ ಬಂದಿವೆ. ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗಾಗಿ ಈ ಕಾಡುಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಯಾವುದೇ ರೀತಿಯ ನಾಶಮಾಡುವಿಕೆಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿವೆ. ಈ ಪವಿತ್ರ ತೋಪುಗಳು ಅಪರೂಪವೆನಿಸಿದ ಹಲವು ಗಿಡ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿ ಪ್ರಭೇದಗಳ ತಾಣವಾಗಿವೆ. ಪಶ್ಚಿಮ ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ನೊಕ್ರೆಕ್‌ ಜೀವಗೋಳ ಅರಣ್ಯ ಮತ್ತು ಬಲಫಕ್ರಮ್‌ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನಗಳನ್ನು 'ಮೇಘಾಲಯದ ಬಹಳಷ್ಟು ಜೀವವೈವಿಧ್ಯ ಹೊಂದಿದ ಸಮೃದ್ಧ ತಾಣಗಳು' ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ಜೊತೆಗೆ, ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಮೂರು ವನ್ಯಜೀವಿಧಾಮಗಳಿವೆ. ಇವು ನೊಂಗ್ಖಿಲೆಮ್‌ ಅಭಯಾರಣ್ಯ, ಸಿಜು ಅಭಯಾರಣ್ಯ ಮತ್ತು ಭಾಗ್ಮಾರಾ ಅಭಯಾರಣ್ಯ. ಇವು ಕೀಟಭಕ್ಷಕ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B9%E0%B3%82%E0%B2%9C%E0%B2%BF_%E0%B2%97%E0%B2%BF%E0%B2%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಹೂಜಿ ಗಿಡ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಹೂಜಿ ಗಿಡ</a> <i><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A8%E0%B3%86%E0%B2%AA%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%A4%E0%B3%86%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B2%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ನೆಪೆಂತೆಸ್‌ ಖಾಸಿಯಾನಾ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ನೆಪೆಂತೆಸ್‌ ಖಾಸಿಯಾನಾ</a></i> ಗೆ ತಾಣವಾಗಿದೆ. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Nepenthes_khasiana.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Nepenthes_khasiana.jpg/230px-Nepenthes_khasiana.jpg" decoding="async" width="230" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Nepenthes_khasiana.jpg/345px-Nepenthes_khasiana.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Nepenthes_khasiana.jpg/460px-Nepenthes_khasiana.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>ನೆಪೆಂಥೆಸ್‌ ಖಾಸಿಯಾನಾ</figcaption></figure> <p>ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಹವಾಗುಣ ಮತ್ತು ಭೂಸ್ವರೂಪ ಹೊಂದಿರುವ ಕಾರಣ, ಮೇಘಾಲಯ ಕಾಡುಗಳು ವಿಶಾಲವಾದ ಸಸ್ಯ ವೈವಿಧ್ಯಕ್ಕೆ ಆಧಾರವಾಗಿವೆ. ಇದರಲ್ಲಿ <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%B5%E0%B2%B2%E0%B2%82%E0%B2%AC%E0%B2%BF" class="mw-redirect" title="ಪರಾವಲಂಬಿ">ಪರಾವಲಂಬಿಗಳು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%85%E0%B2%A7%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಅಧಿಸಸ್ಯ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಅಧಿಸಸ್ಯಗಳು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B0%E0%B2%B8%E0%B2%AD%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%97%E0%B2%BF%E0%B2%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ರಸಭರಿತ ಗಿಡ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ರಸಭರಿತ ಗಿಡಗಳು</a> ಮತ್ತು <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B3%8A%E0%B2%A6%E0%B3%86" class="mw-redirect" title="ಪೊದೆ">ಪೊದೆಸಸ್ಯಗಳು</a> ಸೇರಿವೆ. ಪ್ರಮುಖ ಮರಗಳ ವಿಧಗಳಲ್ಲಿ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B6%E0%B3%8A%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE_%E0%B2%B0%E0%B3%8A%E0%B2%AC%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B2%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಶೊರಿಯಾ ರೊಬಸ್ಟಾ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಶೊರಿಯಾ ರೊಬಸ್ಟಾ</a> ( ) ಮತ್ತು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9F%E0%B3%86%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8A%E0%B2%A8%E0%B2%BE_%E0%B2%97%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಟೆಕ್ಟೊನಾ ಗ್ರ್ಯಾಂಡಿಸ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಟೆಕ್ಟೊನಾ ಗ್ರ್ಯಾಂಡಿಸ್‌</a> (ಸಾಗುವಾನಿ ಮರ) ಸಹ ಸೇರಿವೆ. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಭಾರಿ ಪ್ರಮಾಣದ ವೈವಿಧ್ಯದ ಹಣ್ಣು-ತರಕಾರಿಗಳು, ಮೆಣಸು ಮತ್ತು ಔಷಧೀಯ ಸಸ್ಯಗಳಿವೆ. ಇಲ್ಲಿರುವ 325 ವಿಧಗಳ ಸೀತೆಹೂವಿನ ಗಿಡಗಳಿಗೂ ಸಹ ಮೇಘಾಲಯ ಖ್ಯಾತಿಯಾಗಿದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಭೇದವು, ಖಾಸಿ ಬೆಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿರುವ ಮಾವ್ಸ್‌ಮಾಯಿ, ಮಾವ್‌ಮ್ಲುಹ್‌ ಮತ್ತು ಸೊಹ್ರಾರಿಮ್‌ ಕಾಡುಗಳಲ್ಲಿವೆ.ವಿವಿಧ ಜಾತಿಗಳ <a href="/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%A8%E0%B2%BF" title="ಸಸ್ತನಿ">ಸಸ್ತನಿಗಳು</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%B7%E0%B2%BF" title="ಪಕ್ಷಿ">ಪಕ್ಷಿಗಳು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B8%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B3%83%E0%B2%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಸರಿಸೃಪ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಸರಿಸೃಪಗಳು</a> ಹಾಗೂ ಕೀಟಗಳು ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿವೆ. ಪ್ರಮುಖ ಸಸ್ತನಿ ಪ್ರಭೇದಗಳಲ್ಲಿ <a href="/wiki/%E0%B2%86%E0%B2%A8%E0%B3%86" title="ಆನೆ">ಆನೆಗಳು</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B2%B0%E0%B2%A1%E0%B2%BF" title="ಕರಡಿ">ಕರಡಿಗಳು</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%A8%E0%B3%81%E0%B2%97%E0%B3%81_%E0%B2%AC%E0%B3%86%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B3%81" title="ಪುನುಗು ಬೆಕ್ಕು">ಪುನುಗು ಬೆಕ್ಕುಗಳು</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%81%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%81%E0%B2%B8%E0%B2%BF" title="ಮುಂಗುಸಿ">ಮುಂಗುಸಿಗಳು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B3%80%E0%B2%B8%E0%B3%86%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ವೀಸೆಲ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ವೀಸೆಲ್‌ಗಳು</a> (ಮುಂಗುಸಿ ಜಾತಿಯ ಚತುಷ್ಪಾದಿ), <a href="/wiki/%E0%B2%A6%E0%B2%82%E0%B2%B6%E0%B2%95" title="ದಂಶಕ">ದಂಶಕಗಳು</a>,(ಕೋರೆ ಹಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಾಣಿ) <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B3%86%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಕಾಡೆತ್ತು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಕಾಡೆತ್ತುಗಳು</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B3%81%E0%B2%95%E0%B3%8B%E0%B2%A3" title="ಕಾಡುಕೋಣ">ಕಾಡುಕೋಣಗಳು</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%9C%E0%B2%BF%E0%B2%82%E0%B2%95%E0%B3%86" title="ಜಿಂಕೆ">ಜಿಂಕೆಗಳು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B3%81_%E0%B2%B9%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಕಾಡು ಹಂದಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಕಾಡು ಹಂದಿಗಳು</a> ಹಾಗೂ ಹಲವು <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%A8_%E0%B2%9C%E0%B2%BE%E0%B2%A4%E0%B2%BF%E0%B2%97%E0%B3%86_%E0%B2%B8%E0%B3%87%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%A6_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A3%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮಂಗನ ಜಾತಿಗೆ ಸೇರಿದ ಪ್ರಾಣಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮಂಗನ ಜಾತಿಗೆ ಸೇರಿದ ಪ್ರಾಣಿಗಳು</a> ಸೇರಿವೆ. ವಿವಿಧ <a href="/wiki/%E0%B2%AC%E0%B2%BE%E0%B2%B5%E0%B2%B2%E0%B2%BF" title="ಬಾವಲಿ">ಬಾವಲಿಗಳೂ</a> ಸಹ ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿವೆ. ಸಿಜು ಗುಹೆಗಳೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಹಲವು ಸುಣ್ಣದಕಲ್ಲಿನ ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಅಪರೂಪ ಪ್ರಭೇದದ ಬಾವಲಿಗಳು ವಾಸಿಸುತ್ತವೆ.ಮಡಿವಾಳ ಹಕ್ಕಿ, ರಾಬಿನ್‌ ಹಕ್ಕಿ, ಬುಲ್ಬುಲ್‌, ಬೆಟ್ಟದ ಮೈನಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಪ್ರಮುಖ ಹಕ್ಕಿ ಪ್ರಭೇದಗಳು ಜೋಡಿಯಾಗಿಯೋ ಅಥವಾ ಗುಂಪುಗಳಲ್ಲಿ ಮೇಘಾಲಯದ ಬೆಟ್ಟಕಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತವೆ. ಕೊಂಬುಕೊಕ್ಕಿನ ಹಕ್ಕಿಯು ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಹಕ್ಕಿಯಾಗಿದೆ. ಇತರೆ ಹಕ್ಕಿಗಳಲ್ಲಿ ನವಿಲು ಜೀವಂಜೀವ (ಫೆಸೆಂಟ್‌ ಹಕ್ಕಿ), ದೊಡ್ಡ ಭಾರತೀಯ ಉದ್ದ ತೋಕೆಯ ಸಣ್ಣ ಗಿಳಿ, ಹಸಿರು ಪಾರಿವಾಳ ಹಾಗೂ ಬ್ಲೂ ಜೇ ಹಕ್ಕಿಗಳೂ ಸೇರಿವೆ. ಸುಮಾರು 250ಕ್ಕಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭೇದಗಳ ಚಿಟ್ಟೆಗಳು, ಅದರಲ್ಲೂ ವಿಶೇಷವಾಗಿ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದ ಒಟ್ಟು ಪ್ರಭೇದಗಳಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕನೆಯ ಒಂದರಷ್ಟು ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿವೆ.ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಸರೀಸೃಪಗಳೆಂದರೆ <a href="/wiki/%E0%B2%B9%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B2%BF" title="ಹಲ್ಲಿ">ಹಲ್ಲಿಗಳು</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%8A%E0%B2%B8%E0%B2%B3%E0%B3%86" title="ಮೊಸಳೆ">ಮೊಸಳೆಗಳು</a> ಹಾಗೂ <a href="/wiki/%E0%B2%86%E0%B2%AE%E0%B3%86" title="ಆಮೆ">ಆಮೆಗಳು</a>. <a href="/wiki/%E0%B2%B9%E0%B3%86%E0%B2%AC%E0%B3%8D%E0%B2%AC%E0%B2%BE%E0%B2%B5%E0%B3%81" class="mw-disambig" title="ಹೆಬ್ಬಾವು">ಹೆಬ್ಬಾವು</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A4%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%B6%E0%B3%80%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%B7%E0%B2%BF_%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%B5%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ತಾಮ್ರಶೀರ್ಷಿ ಹಾವು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ತಾಮ್ರಶೀರ್ಷಿ ಹಾವು</a>, <a href="/w/index.php?title=Green_Tree_Racer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Green Tree Racer (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">Green Tree Racer</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B3%80%E0%B2%AF_%E0%B2%A8%E0%B2%BE%E0%B2%97%E0%B2%B0%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%B5%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಹಾವು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಹಾವು</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%82%E0%B2%97_%E0%B2%B8%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AA" title="ಕಾಳಿಂಗ ಸರ್ಪ">ಕಾಳಿಂಗ ಸರ್ಪ</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B9%E0%B2%B5%E0%B2%B3%E0%B2%A6_%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%B5%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಹವಳದ ಹಾವು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಹವಳದ ಹಾವು</a> ಹಾಗೂ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B2%B2%E0%B2%A6_%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%B5%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮಂಡಲದ ಹಾವು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮಂಡಲದ ಹಾವು</a> ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಬಗೆಯ ಹಾವುಗಳು ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿವೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಶಿಕ್ಷಣ"><span id=".E0.B2.B6.E0.B2.BF.E0.B2.95.E0.B3.8D.E0.B2.B7.E0.B2.A3"></span>ಶಿಕ್ಷಣ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=15" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಶಿಕ್ಷಣ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:IIMSHILLONG.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/IIMSHILLONG.jpg/230px-IIMSHILLONG.jpg" decoding="async" width="230" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/IIMSHILLONG.jpg/345px-IIMSHILLONG.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/IIMSHILLONG.jpg/460px-IIMSHILLONG.jpg 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption>IIM ಶಿಲಾಂಗ್‌</figcaption></figure> <p>ಶಿಲಾಂಗ್‌ ನಗರದಲ್ಲಿ ಹಲವು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಶಾಲೆ ಮತ್ತು ಕಾಲೇಜುಗಳಿವೆ. ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಅಬಿವೃದ್ಧಿ ಯೋಜನೆಯ ಅಂಗವಾಗಿ, ಮಾನವ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಸಚಿವಾಲಯವು ಏಳನೆಯ ಭಾರತೀಯ ಆಡಳಿತ ನಿರ್ವಹಣಾ ಕೌಶಲ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆಯ (ಐಐಎಂ) ಏಳನೆಯ ವಿದ್ಯಾಲಯವನ್ನು ಶಿಲಾಂಗ್‌ನಲ್ಲಿ ಆರಂಭಿಸಿತು. ಇದಕ್ಕೆ ರಾಜೀವ್‌ ಗಾಂಧಿ ಭಾರತೀಯ ಆಡಳಿತ ನಿರ್ವಹಣಾ ಸಂಸ್ಥೆ ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಈ ವಿದ್ಯಾಲಯವು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವರ್ಷ 2008ರಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಪ್ರವೇಶ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಆರಂಭಿಸಿತು. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ"><span id=".E0.B2.AA.E0.B3.8D.E0.B2.B0.E0.B2.B5.E0.B2.BE.E0.B2.B8.E0.B3.8B.E0.B2.A6.E0.B3.8D.E0.B2.AF.E0.B2.AE"></span>ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=16" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Shillong_from_Shillong_Peak.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Shillong_from_Shillong_Peak.jpg/230px-Shillong_from_Shillong_Peak.jpg" decoding="async" width="230" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Shillong_from_Shillong_Peak.jpg/345px-Shillong_from_Shillong_Peak.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Shillong_from_Shillong_Peak.jpg/460px-Shillong_from_Shillong_Peak.jpg 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a><figcaption>ಶಿಲಾಂಗ್‌ ಪರ್ವತಶ್ರೇಣಿಯಿಂದ ಶಿಲಾಂಗ್‌ನಗರದ ನೋಟ</figcaption></figure> <p>ಮುಂಚೆ, ಇಂದಿನ ಮೇಘಾಲಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ವಲಯಗಳನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ವಿದೇಶೀ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಪ್ರವೇಶಾನುಮತಿಯ ಅಗತ್ಯವಿತ್ತು. ಆದರೆ, ೧೯೫೫ರಲ್ಲಿ ಈ ನಿರ್ಬಂಧಗಳನ್ನು ತೆರವುಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ದೇಶದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಸುಂದರ ಪ್ರಕೃತಿ ಭೂಸೌಂದರ್ಯ ಹೊಂದಿರುವ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಮೇಘಾಲಯವೂ ಒಂದು. ವಿವಿಧ ಅಸಕ್ತಿ ಹೊಂದಿರುವ ಪ್ರವಾಸಿಗರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಲು ಮೇಘಾಲಯ ಸಾಕಷ್ಟು ಪ್ರವಾಸೀ ತಾಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ_ಅಂಶಗಳು"><span id=".E0.B2.AA.E0.B3.8D.E0.B2.B0.E0.B2.B5.E0.B2.BE.E0.B2.B8.E0.B3.8B.E0.B2.A6.E0.B3.8D.E0.B2.AF.E0.B2.AE.E0.B2.A6_.E0.B2.85.E0.B2.82.E0.B2.B6.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಅಂಶಗಳು</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=17" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಅಂಶಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ದಟ್ಟ ಕಾಡುಗಳ ಪೈಕಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಅಂಶವು ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿದೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಇದು ರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿನ ಪ್ರಮುಖ ಪರಿಸರೀಯ ಪ್ರವಾಸೀ ತಾಣಗಳಲ್ಲೊಂದು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಉಪ-ಉಷ್ಣ ಕಾಡುಗಳು ಹಲವು ಬಗೆಯ ಸಸ್ಯ-ವನ್ಯಜೀವಿಗಳಿಗೆ ಆಸರೆಯಾಗಿವೆ. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಎರಡು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನಗಳು ಹಾಗೂ ಮೂರು ಅಭಯಾರಣ್ಯಗಳಿವೆ. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Shillong_golf_course2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Shillong_golf_course2.jpg/230px-Shillong_golf_course2.jpg" decoding="async" width="230" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Shillong_golf_course2.jpg/345px-Shillong_golf_course2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Shillong_golf_course2.jpg/460px-Shillong_golf_course2.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption>ಭಾರತದ ಅತಿ ಹಳೆಯ ಗಾಲ್ಫ್‌ ಅಂಕಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಶಿಲಾಂಗ್‌ ಗಾಲ್ಫ್‌ ಕೋರ್ಸ್‌</figcaption></figure> <p>ಪರ್ವತಾರೋಹಣ, ಗುಡ್ಡ ಹತ್ತುವುದು, ಟ್ರೆಕಿಂಗ್‌, ಹೈಕಿಂಗ್‌, ಜಲ-ಸಾಹಸ ಕ್ರೀಡೆಗಳು (ವಾಟರ್‌ ಸ್ಪೋರ್ಟ್ಸ್‌) ಇತ್ಯಾದಿ ಸೇರಿದಂತೆ ವಿವಿಧ ಸಾಹಸ-ಪ್ರವಾಸಗಳಿಗೆ ಮೇಘಾಲಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ತಾಣವಾಗಿದೆ. ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಹಲವು ಟ್ರೆಕಿಂಗ್‌ ಮಾರ್ಗಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಗುವಾಗ, ಕಾಡುಪಾಪಗಳು (ಸ್ಲೋ ಲೊರಿಸ್‌), ವಿವಿಧ ಬಗೆಯ ಜಿಂಕೆಗಳು ಹಾಗೂ ಕರಡಿಗಳಂತಹ ಅಪರೂಪದ ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು ನೋಡಬಹುದಾಗಿದೆ. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%89%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%95%E0%B3%86%E0%B2%B0%E0%B3%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಉಮಿಯಮ್‌ ಕೆರೆ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಉಮಿಯಮ್‌ ಕೆರೆಯಲ್ಲಿ</a> ಜಲಕ್ರೀಡೆಯ ಅಂಕಣಗಳಿವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಮಾನವ-ಚಾಲಿತ ದೋಣಿಗಳು (ರೋ-ಬೋಟ್‌ಗಳು), ಪಾದ-ಚಾಲಿತ ದೋಣಿಗಳು (ಪ್ಯಾಡ್ಲ್‌ ಬೋಟ್‌ಗಳು), ತೇಲುವ ದೋಣಿಗಳು (ಸೇಯ್ಲಿಂಗ್‌ ಬೋಟ್‌ಗಳು), ಸ್ಕೂಟರ್‌-ದೋಣಿಗಳು (ವಾಟರ್‌ ಸ್ಕೂಟರ್‌ಗಳು) ಹಾಗೂ ವೇಗದ ದೋಣಿಗಳ ಸೌಲಭ್ಯಗಳಿವೆ.ಇಡೀ ರಾಜ್ಯಾದ್ಯಂತ ಸುಮಾರು 500 ಸುಣ್ಣದಕಲ್ಲು ಹಾಗೂ ಮರಳುಗಲ್ಲಿನ ಗುಹೆಗಳಿವೆಯೆಂದು ಅಂದಾಜು ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಇಡೀ ಉಪಖಂಡದಲ್ಲೇ ಅತಿ ಉದ್ದನೆಯ ಹಾಗೂ ಅತಿ ಆಳವಾದ ಗುಹೆಗಳೂ ಇವೆ. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B3%86%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%B9%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಕ್ರೆಮ್‌ ಲಿಯಟ್‌ ಪ್ರಾಹ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಕ್ರೆಮ್‌ ಲಿಯಟ್‌ ಪ್ರಾಹ್‌</a> ಅತಿ ಉದ್ದನೆಯ ಗುಹೆ ಹಾಗೂ ಸಿನ್ರಾಂಗ್‌ ಪಮಿಯಾಂಗ್‌ ಅತಿ ಆಳವಾದ ಗುಹೆಯಾಗಿದೆ. ಇವೆರಡೂ ಗುಹೆಗಳು ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿವೆ. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AF%E0%B3%82%E0%B2%A8%E0%B3%88%E0%B2%9F%E0%B3%86%E0%B2%A1%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E0%B2%A1%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಯೂನೈಟೆಡ್‌ ಕಿಂಗ್ಡಮ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಯೂನೈಟೆಡ್‌ ಕಿಂಗ್ಡಮ್‌</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B3%86%E0%B2%A8%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜರ್ಮೆನಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜರ್ಮೆನಿ</a>, <a href="/wiki/%E0%B2%86%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE" class="mw-redirect" title="ಆಸ್ಟ್ರಿಯಾ">ಆಸ್ಟ್ರಿಯಾ</a>, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%90%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಐರ್ಲೆಂಡ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಐರ್ಲೆಂಡ್‌</a> ಹಾಗೂ <a href="/w/index.php?title=US&action=edit&redlink=1" class="new" title="US (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">US</a> ದೇಶಗಳಿಂದ ಆಗಮಿಸುವ ಗುಹೆ ಪ್ರವಾಸಿಗರು, ಸುಮಾರು ಒಂದು ದಶಕದಿಂದಲೂ ಮೇಘಾಲಯಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ ಇಲ್ಲಿನ ಗುಹೆಗಳನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಲು ಬರುವರಿದ್ದಾರೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವು ಗುಹೆಗಳನ್ನು ಇನ್ನೂ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಪಡಿಸುವುದಾಗಲೀ, ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರವಾಸೀ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿಲ್ಲ. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ಪ್ರಮುಖ_ಪ್ರವಾಸೀ_ತಾಣಗಳು"><span id=".E0.B2.AA.E0.B3.8D.E0.B2.B0.E0.B2.AE.E0.B3.81.E0.B2.96_.E0.B2.AA.E0.B3.8D.E0.B2.B0.E0.B2.B5.E0.B2.BE.E0.B2.B8.E0.B3.80_.E0.B2.A4.E0.B2.BE.E0.B2.A3.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರವಾಸೀ ತಾಣಗಳು</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=18" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರವಾಸೀ ತಾಣಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Nohkalikai_fall.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Nohkalikai_fall.JPG/230px-Nohkalikai_fall.JPG" decoding="async" width="230" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Nohkalikai_fall.JPG/345px-Nohkalikai_fall.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Nohkalikai_fall.JPG/460px-Nohkalikai_fall.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1952" /></a><figcaption>ನೊಹ್ಕಾಲಿಕೈ ಜಲಪಾತ</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0:Megaliths_cherra.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Megaliths_cherra.JPG/230px-Megaliths_cherra.JPG" decoding="async" width="230" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Megaliths_cherra.JPG/345px-Megaliths_cherra.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Megaliths_cherra.JPG/460px-Megaliths_cherra.JPG 2x" data-file-width="3008" data-file-height="2008" /></a><figcaption>ಚೆರಾಪುಂಜಿ ಕೆಳಗಿರುವ ನಿಂತ ಬೃಹತ ಕಲ್ಲುಗಳು (ಮಾ ಬಿನ್‌ ನಾಹ್‌)</figcaption></figure> <p><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9A%E0%B3%86%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%82%E0%B2%9C%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಚೆರಾಪುಂಜಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಚೆರಾಪುಂಜಿ</a> ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲೇ ಅತಿ ಜನಪ್ರಿಯ ಪ್ರವಾಸೀ ತಾಣವಾಗಿದೆ. ಇದು ರಾಜಧಾನಿ ಶಿಲಾಂಗ್‌ನ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕಿದೆ. ಈ ಪಟ್ಟಣವು ಈಗ ಬಹಳ ಚಿರಪರಿಚಿತವಾಗಿದ್ದು ಯಾವುದೇ ಪರಿಚಯದ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ. ರಮಣೀಯ ಭೂಚಿತ್ರಣವುಳ್ಳ, 50 ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ ಉದ್ದದ ರಸ್ತೆಯು ಚೆರಾಪುಂಜಿ ಮತ್ತು ಶಿಲಾಂಗ್‌ ನಗರಗಳ ನಡುವೆ ಸಂಪರ್ಕವೇರ್ಪಡಿಸುತ್ತದೆ.ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಚಿರಪರಿಚಿತ ಜಲಪಾತಗಳ ಪೈಕಿ ಎಲಿಫೆಂಟ್‌ ಫಾಲ್ಸ್‌‌, ಶಾದ್ಥುಮ್‌ ಫಾಲ್ಸ್‌, ವೇಯ್ನಿಯಾ ಫಾಲ್ಸ್‌, ಬಿಷಪ್‌ ಪಾಲ್ಸ್‌, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A8%E0%B3%8A%E0%B2%B9%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B3%87%E0%B2%AF%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ನೊಹ್ಕಾಲಿಕೇಯ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ನೊಹ್ಕಾಲಿಕೇಯ್‌</a> ಫಾಲ್ಸ್‌, ಲ್ಯಾಂಗ್ಷಿಯಾಂಗ್‌ ಫಾಲ್ಸ್‌ ಹಾಗೂ ಸ್ವೀಟ್‌ ಫಾಲ್ಸ್‌‌ ಸೇರಿವೆ. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮಾಸಿನ್ರಾಮ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮಾಸಿನ್ರಾಮ್‌</a> ಬಳಿ ಜಾಕ್ರೆಮ್‌ನ ಬಿಸಿ ನೀರಿನ ಕಾರಂಜಿಗಳು ರೋಗಗಳನ್ನು ವಾಸಿಮಾಡುವ ಹಾಗೂ ಔಷಧೀಯ ಗುಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆಯೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹಲವು ನೈಸರ್ಗಿಕ ಹಾಗೂ ಮಾನವನಿರ್ಮಿತ ದೊಡ್ಡಕೆರೆಗಳಿವೆ. ಗುವಾಹಾಟಿ-ಶಿಲಾಂಗ್‌ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿರುವ ಉಮಿಯಮ್‌ ಕೆರೆಯು 'ಬಡಾ ಪಾನಿ' (ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ನಿರುಳ್ಳ ಕೆರೆ) ಎಂದು ಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ. ಇದು ಒಂದು ಆಕರ್ಷಕ ಪ್ರವಾಸೀ ತಾಣವಾಗಿದೆ. ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹಲವು ಉದ್ಯಾನಗಳಿವೆ; ಥಂಗ್‌ಖಾರಂಗ್‌ ಉದ್ಯಾನ, ಇಕೊ-ಪಾರ್ಕ್‌, ಸಸ್ಯಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ತೋಟ ಹಾಗೂ ಲೇಡಿ ಹೈದರಿ ಉದ್ಯಾನವು ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಸರುವಾಸಿ. ಶಿಲಾಂಗ್‌ನಿಂದ 96 ಕಿಲೊಮೀಟರ್‌ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ <a href="/wiki/%E0%B2%A1%E0%B2%BE%E0%B2%95%E0%B2%BF" title="ಡಾಕಿ">ಡಾಕಿ</a> ಪಟ್ಟಣವು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರವೇಶ ದ್ವಾರವಾಗಿದೆ. ಇದು ಮೇಘಾಲಯದ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಪರ್ವತಶ್ರೇಣಿಗಳು ಹಾಗೂ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಗಡಿ ನೆಲೆಗಳ ರಮಣೀಯ ಭೂಚಿತ್ರಣ ಹೊಂದಿದೆ. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ಸಮಸ್ಯೆಗಳು_ಮತ್ತು_ಇತಿಮಿತಿಗಳು"><span id=".E0.B2.B8.E0.B2.AE.E0.B2.B8.E0.B3.8D.E0.B2.AF.E0.B3.86.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81_.E0.B2.AE.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B3.81_.E0.B2.87.E0.B2.A4.E0.B2.BF.E0.B2.AE.E0.B2.BF.E0.B2.A4.E0.B2.BF.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಮತ್ತು ಇತಿಮಿತಿಗಳು</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=19" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಮತ್ತು ಇತಿಮಿತಿಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ರಸ್ತೆ ಮತ್ತು ಸಂವಹನ ಜಾಲಗಳು ಕಳಪೆ ಮಟ್ಟದ್ದಾಗಿವೆ. ಶಿಲಾಂಗ್‌-ಜೊವಾಯಿ, ಶಿಲಾಂಗ್‌-ಟುರಾ ಮತ್ತು ಶಿಲಾಂಗ್‌-ಸೊಹ್ರಾ ದಂತಹ ಪ್ರಮುಖ ಮಾರ್ಗಗಳ ಗುಣಮಟ್ಟವು ಚೆನ್ನಾಗಿದ್ದರೂ, ಆಂತರಿಕ ರಸ್ತೆ ಜಾಲಗಳು ಬಹಳ ಕಳಪೆ ಮಟ್ಟದ್ದಾಗಿದ್ದು ಅಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಲಾಗಿವೆ. ರಾಜ್ಯದ ರಾಜಧಾನಿ ಶಿಲಾಂಗ್‌ನ ಹೊರಗೆ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳಿರುವುದು ಬಹಳ ವಿರಳ. ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಸೌಲಭ್ಯಗಳು ಸಹ ಬಹಳ ನಿಯಮಿತವಾಗಿದ್ದು, ಕೇವಲ ಕೆಲವೇ ಅಂಗಡಿ ಮಳಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಕ್ರೆಡಿಟ್‌ ಕಾರ್ಡ್‌ಗಳು ಸ್ವೀಕೃತವಾಗುತ್ತವೆ. ರಾಜ್ಯದ ಅತಿ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರವಾಸೀ ತಾಣಗಳು ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿವೆ. ಆದರೂ, ಈ ತಾಣಗಳು ರಾಜ್ಯದ ಇತರೆ ಭಾಗಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಷ್ಟು ಸಮರ್ಪಕ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿಲ್ಲ. ಒಟ್ಟಾರೆ, ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಲವು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಆತಂಕವಾದದ ಸಮಸ್ಯೆ ಹಾಗೂ ಇದರಿಂದಾಗಿರುವ ಭದ್ರತಾ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಕಾರಣ, ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮಕ್ಕೆ ಹಾನಿಯಾಗಿದೆ. ಭಾರತ ಪ್ರವಾಸ ಕೈಗೊಳ್ಳುವ ವಿದೇಶೀಯರಿಗೆ ತಮ್ಮ ಸರ್ಕಾರಗಳು ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಕಡೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸಬೇಡಿ, ಎಂದು ಸಲಹೆ ನೀಡಿರುವುದು ಭದ್ರತೆಯ ಕುರಿತ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ಬಿಗುವಾಗಿಸಿದೆ. ಆದರೂ, ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯದ ಮೇಲೆ ಈಶಾನ್ಯ ವಲಯದಲ್ಲಿನ ಆತಂಕವಾದದ ಸಮಸ್ಯೆಯ ಪ್ರಭಾವ ಕಡಿಮೆಯೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಶಿಲಾಂಗ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಸದ್ಯದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಮೇಘಾಲಯಕ್ಕೆ ಬಂದು ಅದರ ಸುಂದರ ಭೂಚಿತ್ರಣವನ್ನು ನೋಡಿ ಆನಂದಿಸಬಹುದು. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಸರ್ಕಾರ_ಮತ್ತು_ರಾಜಕೀಯ"><span id=".E0.B2.B8.E0.B2.B0.E0.B3.8D.E0.B2.95.E0.B2.BE.E0.B2.B0_.E0.B2.AE.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B3.81_.E0.B2.B0.E0.B2.BE.E0.B2.9C.E0.B2.95.E0.B3.80.E0.B2.AF"></span>ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=20" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ರಾಜ್ಯ_ಸರ್ಕಾರ"><span id=".E0.B2.B0.E0.B2.BE.E0.B2.9C.E0.B3.8D.E0.B2.AF_.E0.B2.B8.E0.B2.B0.E0.B3.8D.E0.B2.95.E0.B2.BE.E0.B2.B0"></span>ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=21" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಭಾರತದ ಇತರೆ ರಾಜ್ಯಗಳಂತೆ, ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%92%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%87_%E0%B2%B8%E0%B2%AD%E0%B3%86%E0%B2%AF%E0%B3%81%E0%B2%B3%E0%B3%8D%E0%B2%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಒಂದೇ ಸಭೆಯುಳ್ಳ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಒಂದೇ ಸಭೆಯುಳ್ಳ</a> ಶಾಸನವಿದೆ. ರಾಜ್ಯ ಶಾಸನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಸದ್ಯಕ್ಕೆ 60 ಜನ ಸದಸ್ಯರಿದ್ದಾರೆ. ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಇಬ್ಬರು <a href="/wiki/%E0%B2%B2%E0%B3%8B%E0%B2%95%E0%B2%B8%E0%B2%AD%E0%B2%BE" class="mw-redirect" title="ಲೋಕಸಭಾ">ಲೋಕಸಭಾ</a> (<a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4_%E0%B2%B8%E0%B2%82%E0%B2%B8%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಭಾರತ ಸಂಸತ್ತಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಭಾರತ ಸಂಸತ್ತಿನ</a> ಕೆಳಮನೆ) ಸದಸ್ಯರಿದ್ದಾರೆ. ಶಿಲಾಂಗ್‌ ಮತ್ತು ಟುರಾ ಸಂಸದೀಯ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಿಂದ ತಲಾ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬ ಚುನಾಯಿತ ಸಂಸದರಿದ್ದಾರೆ. ಸಂಸತ್ತಿನ ಮೇಲ್ಮನೆ <a href="/wiki/%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%B8%E0%B2%AD%E0%B3%86" title="ರಾಜ್ಯಸಭೆ">ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ</a> ಒಬ್ಬ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಿದ್ದಾರೆ. <a href="/wiki/%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4_%E0%B2%B8%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%B0" title="ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ">ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ</a> ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲಾದ ರಾಜ್ಯಪಾಲರು ರಾಜ್ಯದ ಔಪಚಾರಿಕ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ, ನೈಜ ಸಂಪೂರ್ಣ ಕಾರ್ಯಕಾರೀ ಅಧಿಕಾರ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%A6_%E0%B2%AE%E0%B3%81%E0%B2%96%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%AE%E0%B2%82%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ರಾಜ್ಯದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ರಾಜ್ಯದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಗಳೊಂದಿಗಿರುತ್ತವೆ</a>.ಮೇಘಾಲಯ ತನ್ನದೇ ಆದ ಉಚ್ಚನ್ಯಾಯಾಲಯ ಹೊಂದಿಲ್ಲ. ಮೇಘಾಲಯ ರಾಜ್ಯವು ಗುವಾಹಟಿ ಉಚ್ಚನ್ಯಾಯಾಲಯದ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯೊಳಗಿದೆ. ಗುವಾಹಟಿ ಉಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಸಂಚಾರೀ ಪೀಠವು ಶಿಲಾಂಗ್‌ ನಗರದಲ್ಲಿ 1974ರಿಂದಲೂ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದೆ. </p><p><b>ಇವನ್ನೂ ಗಮನಿಸಿ</b> </p> <ul><li><i><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Indian_political_parties-Meghalaya&action=edit&redlink=1" class="new" title="ವರ್ಗ:Indian political parties-Meghalaya (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿನ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳ ಪಟ್ಟಿ</a></i></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ಸ್ವಾಯತ್ತ_ಜಿಲ್ಲಾ_ಪರಿಷತ್ತುಗಳು"><span id=".E0.B2.B8.E0.B3.8D.E0.B2.B5.E0.B2.BE.E0.B2.AF.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.A4_.E0.B2.9C.E0.B2.BF.E0.B2.B2.E0.B3.8D.E0.B2.B2.E0.B2.BE_.E0.B2.AA.E0.B2.B0.E0.B2.BF.E0.B2.B7.E0.B2.A4.E0.B3.8D.E0.B2.A4.E0.B3.81.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಸ್ವಾಯತ್ತ ಜಿಲ್ಲಾ ಪರಿಷತ್ತುಗಳು</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=22" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಸ್ವಾಯತ್ತ ಜಿಲ್ಲಾ ಪರಿಷತ್ತುಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ದೇಶದ ಗ್ರಾಮಾಂತರ ಜನತೆಗೆ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಕಲ್ಪಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ, <a href="/wiki/%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4_%E0%B2%B8%E0%B2%82%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%A7%E0%B2%BE%E0%B2%A8" class="mw-redirect" title="ಭಾರತ ಸಂವಿಧಾನ">ಭಾರತ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ</a> ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಇದರಂತೆ, <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AA%E0%B2%82%E0%B2%9A%E0%B2%BE%E0%B2%AF%E0%B2%A4%E0%B2%BF_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಪಂಚಾಯತಿ ರಾಜ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಪಂಚಾಯತಿ ರಾಜ್‌</a> ಸಂಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಆದರೂ, ಮೇಘಾಲಯ ಹಾಗೂ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾಗದ ಅಂಶವಾಗಿದ್ದ ಅಂದಿನ ಆಸ್ಸಾಂ‌ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಪೂರ್ವ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾರಣ, ಆಸ್ಸಾಂ‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ ರೂಪಕ್ಕೆ ಚಾಲನೆ ನೀಡುವ ಅಗತ್ಯವಿತ್ತು. ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ವಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಕೆಲವು ಬುಡಕಟ್ಟು ಸಮುದಾಯಗಳೂ ಸಹ ತಮ್ಮದೇ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದವು. ಹಾಗಾಗಿ ಈ ಪಂಚಾಯತಿ ರಾಜ್‌ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಈ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಪದ್ದತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಘರ್ಷಣೆ ಸಂಭವಿಸಬಹುದಾಗಿತ್ತು. <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%97%E0%B3%8B%E0%B2%AA%E0%B2%BF%E0%B2%A8%E0%B2%BE%E0%B2%A5%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%AC%E0%B3%8A%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%A1%E0%B3%8A%E0%B2%B2%E0%B3%8A%E0%B2%AF%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಗೋಪಿನಾಥ್‌ ಬೊರ್ಡೊಲೊಯಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಗೋಪಿನಾಥ್‌ ಬೊರ್ಡೊಲೊಯಿ</a> ನೇತೃತ್ವದ ಉಪಸಮಿತಿಯೊಂದರ ಶಿಫಾರಸಿನ ಮೇರೆಗೆ, ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರಿಗೆ ಸರಳ ಹಾಗೂ ಕಡಿಮೆ ಖರ್ಚಿನ ಸ್ಥಳೀಯ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆ ನೀಡಲು, ಸಂವಿಧಾನಕ್ಕೆ ಆರನೆಯ ವಿಧಿಯನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆರನೆಯ ವಿಧಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಇಂದಿನ ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ವಲಯಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ, ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ಕೆಲವು ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಯಮಾಧಿಕಾರದ ಜಿಲ್ಲಾ ಪರಿಷತ್‌ಗಳ (ADCಗಳ) ರಚನೆಗಾಗಿ ಅವಕಾಶ ಒದಗಿಸಿತು. ಆರನೆಯ ವಿಧಿಯಡಿ ಈ ಸ್ವಯಮಾಧಿಕಾರದ ಜಿಲ್ಲಾ ಪರಿಷತ್‌ಗಳ (ADCಗಳ) ರಚನೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಣೆಯ ರೀತಿಯನ್ನು ವಿಸ್ತೃತವಾಗಿ ನಮೂದಿಸಿ, ADCಗಳ ಅಧಿಕಾರ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಸಹ ನಮೂದಿಸಲಾಯಿತು. ಸದ್ಯಕ್ಕೆ ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಮೂರು ADCಗಳಿವೆ: ಖಾಸಿ ಹಿಲ್ಸ್‌ ಸ್ವಯಮಾಧಿಕಾರ ಜಿಲ್ಲಾ ಪರಿಷತ್‌, ಗಾರೊ ಹಿಲ್ಸ್‌ ಸ್ವಯಮಾಧಿಕಾರ ಜಿಲ್ಲಾ ಪರಿಷತ್‌ ಹಾಗೂ ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳು ಹಿಲ್ಸ್‌ ಸ್ವಯಮಾಧಿಕಾರ ಜಿಲ್ಲಾ ಪರಿಷತ್‌. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ_ರಾಜಕೀಯ_ಸಂಸ್ಥೆಗಳು"><span id=".E0.B2.B8.E0.B2.BE.E0.B2.82.E0.B2.AA.E0.B3.8D.E0.B2.B0.E0.B2.A6.E0.B2.BE.E0.B2.AF.E0.B2.BF.E0.B2.95_.E0.B2.B0.E0.B2.BE.E0.B2.9C.E0.B2.95.E0.B3.80.E0.B2.AF_.E0.B2.B8.E0.B2.82.E0.B2.B8.E0.B3.8D.E0.B2.A5.E0.B3.86.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=23" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ಮೂರೂ ಪ್ರಮುಖ ಜನಾಂಗೀಯ ಬುಡಕಟ್ಟು ಗುಂಪುಗಳಾದ ಖಾಸಿಗಳು, ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳುಗಳು ಹಾಗೂ ಗಾರೊಗಳು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಇವು ನೂರಾರು ವರ್ಷಗಳಿಂದಲೂ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿವೆ. ಈ ಮೂರೂ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ತಕ್ಕ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ದಿ ಹೊಂದಿದ್ದು, ಗ್ರಾಮ ಮಟ್ಟ, ಪಂಗಡ ಮಟ್ಟ ಹಾಗೂ ರಾಜ್ಯ ಮಟ್ಟ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಸ್ತರಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಖಾಸಿಗಳ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ, ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸಮುದಾಯವು ತನ್ನದೇ ಆದ ಪರಿಷತ್‌ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ 'ದರ್ಬಾರ್‌ ಕುರ್‌ ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಮುಖ್ಯಸ್ಥನು ಇದರ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಆ ಪಂಗಡದ ಆಂತರಿಕ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ದರ್ಬಾರ್‌ ಅಥವಾ ಪರಿಷತ್‌ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಇದೇ ರೀತಿ, ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಗ್ರಾಮಕ್ಕೂ 'ಡರ್ಬನ್‌ ಷ್ನಾಂಗ್‌' (ಗ್ರಾಮ ದರ್ಬಾರ್‌ ಅಥವಾ ಪರಿಷತ್‌) ಎಂಬ ಒಂದು ಸ್ಥಳೀಯ ಶಾಸನವಿತ್ತು. ಗ್ರಾಮದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರು ಇದರ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಈ ಪರಿಷತ್‌ಗಳು ಅಥವಾ ದರ್ಬಾರ್‌ಗಳು, ನೈರ್ಮಲ್ಯ, ನೀರು ಸರಬರಾಜು, ಆರೋಗ್ಯ, ರಸ್ತೆಗಳು, ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಜ್ಯಗಳ ಇತ್ಯರ್ಥದಂತಹ ಸಾಮಾನ್ಯ ವಿಚಾರಗಳಲ್ಲಿ ಆಡಳಿತದ ಪಾತ್ರ ಮುಖ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೂ, ಅಂತರ-ಗ್ರಾಮ ವ್ಯಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದ ಖಾಸಿ ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಒಂದು ರಾಜಕೀಯ ಘಟಕದ ಮೂಲಕ ಇತ್ಯರ್ಥಗೊಳಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಈ ರಾಜಕೀಯ ಘಟಕಕ್ಕೆ (ಬಲಾಢ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆ) ರೇಯ್ಡ್‌ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ರೇಯ್ಡ್‌ ತನ್ನದೇ ಆದ ರೇಯ್ಡ್‌ ದರ್ಬಾರ್‌ ಎಂಬ ಪರಿಷತ್ತನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಬಸನ್‌ರು, ಲಿಂಗ್ಡೊಹ್‌ಗಳು ಅಥವಾ ಸರ್ದಾರ್‌ಗಳು ಎಂಬ ಚುನಾಯಿತ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರು ಈ ರೇಯ್ಡ್‌ ದರ್ಬಾರ್‌ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ರೇಯ್ಡ್‌ಗಿಂತಲೂ ಮೇಲಾಗಿ, ಸಯೀಮ್ಷಿಪ್‌ ಎಂಬ ಸರ್ವೊನ್ನತ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಾಧಿಕಾರವಿತ್ತು. ಸಯೀಮ್ಷಿಪ್‌ ಹಲವಾರು ರೇಯ್ಡ್‌ಗಳ ಸಮ್ಮಿಲನವಾಗಿತ್ತು. ಸಯೀಮ್‌ (ರಾಜ) ಇದರ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸುವವನಾಗಿದ್ದನು. ಸಯೀಮ್‌ 'ದರ್ಬಾರ್‌ ಹಿಮ' ಎಂಬ ರಾಜ್ಯ ಶಾಸನದ ಮೂಲಕ ಖಾಸಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಚುನಾವಣೆ ಬಹುಪಾಲು ವಯಸ್ಕ ಪುರುಷ ಮತದಾರರ ಮೂಲಕ ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳುಗಳು ಖಾಸಿಗಳನ್ನು ಭಾಗಶಃ ಹೋಲುವಂತೆ ಮೂರು ಹಂತಗಳ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಸಯೀಮ್‌ ಇದರ ಸರ್ವೋನ್ನತ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಾಧಿಕಾರವಾಗಿದ್ದರು. ಈ ರಚನೆಯ ಎರಡನೆಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ 'ರೇಯ್ಡ್‌ಗಳು' ಎಂಬ ಜೈನ್ ತಿಯಾಗಳ ಗ್ರಾಮಗಳ ಸಮ್ಮಿಲನವಿತ್ತು. ಡೊಲೊಯ್‌ಗಳು ಇವುಗಳ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿದ್ದರು. ಇವರು ರೇಯ್ಡ್‌ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ, ಕಾರ್ಯಕಾರಿಯ, ದಂಡಾಧಿಕಾರಿಯ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಹಾಗೂ ವಿಧ್ಯುಕ್ತ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅತಿ ಕೆಳಗಿನ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ, ಗ್ರಾಮದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಿದ್ದರು. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಆಡಳಿತ ಮಟ್ಟವೂ ತನ್ನದೇ ಆದ ಪರಿಷತ್‌ ಅಥವಾ ದರ್ಬಾರ್‌ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಬಹಳಷ್ಟು ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ವಯಸ್ಕ ಪುರುಷ ಮತದಾರರ ಮೂಲಕ ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.ಗಾರೊಗಳ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ, ಗಾರೊ ಗ್ರಾಮಗಳ ಸಮೂಹವು ಸೇರಿ ಒಂದು A·king ಆಗಿತ್ತು. ಗಾರೊಗಳ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಏಕೈಕ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ ಪ್ರಾಧಿಕಾರವಾದ ನೊಕ್ಮಾಗಳ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯಲ್ಲಿ A·king ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ನೊಕ್ಮಾ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಹಾಗೂ ಶಾಸನದ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. A·king ಸಂಬಂಧಿತ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಚರ್ಚಿಸಿ ಬಗೆಹರಿಸಲು ನೊಕ್ಮಾಗಳು ಸಭೆ ಸೇರುತ್ತಿದ್ದರು. ಗಾರೊಗಳಲ್ಲಿ ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ಸಂಘಟಿತ ಪರಿಷತ್‌ಗಳಾಗಲಿ ದರ್ಬಾರ್‌ಗಳಾಗಲೀ ಇರಲಿಲ್ಲ.ಕಳೆದ 3 ಮಾರ್ಚ್‌ 2008ರಂದು, ದೂರದ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯ ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ವಿಧಾನ ಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿದ ವಿಚತ್ರ ಹೆಸರುಗಳುಳ್ಳ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳ ಪೈಕಿ ಫ್ರಾಂಕೆನ್ಸ್ಟೀನ್‌ ಮೊಮಿನ್‌, ಬಿಲ್ಲಿ ಕಿಡ್‌ ಸಂಗ್ಮಾ ಹಾಗೂ <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%85%E0%B2%A1%E0%B3%8A%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%AB%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%B2%E0%B3%81_%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E2%80%8C_%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%95%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಅಡೊಲ್ಫ್‌ ಲು ಹಿಟ್ಲರ್‌ ಮಾರಾಕ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಅಡೊಲ್ಫ್‌ ಲು ಹಿಟ್ಲರ್‌ ಮಾರಾಕ್‌</a> ಎಂಬ ಮೂವರು ಪುರುಷರಿದ್ದರು. ಕಳೆದ, 5 ಫೆಬ್ರವರಿ 2008ರಂದು ವರದಿಯಾದಂತೆ, 60 ಚುನಾವಣಾ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಿಗಾಗಿ 331 ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳು ಚುನಾವಣೆಯ ಕಣದಲ್ಲಿದ್ದರು. ಇವರಲ್ಲಿ ವಿಚಿತ್ರ ಹೆಸರುಗಳಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಬರವಿರಲಿಲ್ಲ. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/02/25/india.names/index.html">ಹಿಟ್ಲರ್‌, ಫ್ರಾಂಕೆನ್ಸ್ಟೀನ್‌ ಬ್ಯಾಟ್ಲ್‌ ಫಾರ್‌ ವೋಟ್ಸ್‌ ಇನ್‌ ಇಂಡಿಯಾ.</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳು"><span id=".E0.B2.85.E0.B2.82.E0.B2.95.E0.B2.BF-.E0.B2.85.E0.B2.82.E0.B2.B6.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳು</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=24" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>ವಿಸ್ತೀರ್ಣ: 22,429 ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳು</li> <li>ಜನಸಂಖ್ಯೆ: 2,175,000 (2000) <ul><li>ಜನಾಂಗೀಯ ಗುಂಪುಗಳು <ul><li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%96%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಖಾಸಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಖಾಸಿ</a>: 49%</li> <li><a href="/wiki/%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8A" class="mw-redirect" title="ಗಾರೊ">ಗಾರೊ</a>: 34%</li> <li><a href="/wiki/%E0%B2%AC%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B3%E0%B2%BF" class="mw-redirect" title="ಬಂಗಾಳಿ">ಬಂಗಾಳಿ</a>: 2.5%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A8%E0%B3%87%E0%B2%AA%E0%B2%BE%E0%B2%B3%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ನೇಪಾಳಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ನೇಪಾಳಿ</a>: 4%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%96%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಶೇಖ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಶೇಖ್‌</a>: 2.3%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%95%E0%B3%8B%E0%B2%9A%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಕೋಚ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಕೋಚ್‌</a>: 2.8%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8B%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಹಾಜೋಂಗ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಹಾಜೋಂಗ್‌</a>: 1.8%</li> <li>ಇತರರು: 6.4%</li></ul></li> <li>ಧರ್ಮಗಳು:<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>೧೧<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್‌</a>: 70.3%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%86%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಆನಿಮಿಸ್ಟ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಆನಿಮಿಸ್ಟ್‌</a>: 11.5%</li> <li><a href="/wiki/%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%82" title="ಹಿಂದೂ">ಹಿಂದೂ</a>: 13.3%</li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%81%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B2%BF%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಮುಸ್ಲಿಮ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಮುಸ್ಲಿಮ್‌</a>: 4.3%</li></ul></li></ul></li> <li>ರಾಜಧಾನಿ: <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B6%E0%B2%BF%E0%B2%B2%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B3%8D%E2%80%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಶಿಲಾಂಗ್‌ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಶಿಲಾಂಗ್‌</a> (ಜನಸಂಖ್ಯೆ 260,000)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಆಕರಗಳು"><span id=".E0.B2.86.E0.B2.95.E0.B2.B0.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಆಕರಗಳು</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=25" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಆಕರಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1256053">.mw-parser-output .reflist{margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}@media screen{.mw-parser-output .reflist{font-size:90%}}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-Census_Population-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Census_Population_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1256853">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081219073658/http://indiabudget.nic.in/es2006-07/chapt2007/tab97.pdf">"Census Population"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>Census of India</i>. Ministry of Finance India. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://indiabudget.nic.in/es2006-07/chapt2007/tab97.pdf">the original</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> on 2008-12-19<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2008-12-18</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Census+of+India&rft.atitle=Census+Population&rft_id=http%3A%2F%2Findiabudget.nic.in%2Fes2006-07%2Fchapt2007%2Ftab97.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fkn.wikipedia.org%3A%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Indian_Census-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Indian_Census_2-0">೨.೦</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Indian_Census_2-1">೨.೧</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Indian_Census_2-2">೨.೨</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Indian_Census_2-3">೨.೩</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.censusindia.gov.in/">ಭಾರತೀಯ ಜನಗಣತಿ</a></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">ಅಮೃತ್‌ ಕುಮಾರ್‌ ಗೋಲ್ಡ್‌ಸ್ಮಿತ್‌. <i>ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯಾನಿಟಿ ಇನ್‌ ನಾರ್ತ್‌-ಈಸ್ಟ್‌ ಇಂಡಿಯಾ ಇನ್‌ ಎ ಹಿಸ್ಟಾರಿಕಲ್ ಪರ್ಸ್ಪೆಕ್ಟಿವ್‌</i></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r1256853"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090515025823/http://megtourism.gov.in/aboutmeghalaya.html">"ಆರ್ಕೈವ್ ನಕಲು"</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://megtourism.gov.in/aboutmeghalaya.html">the original</a> on 2009-05-15<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2010-06-14</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%E0%B2%86%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B3%88%E0%B2%B5%E0%B3%8D+%E0%B2%A8%E0%B2%95%E0%B2%B2%E0%B3%81&rft_id=http%3A%2F%2Fmegtourism.gov.in%2Faboutmeghalaya.html&rfr_id=info%3Asid%2Fkn.wikipedia.org%3A%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r1256853"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090506222222/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1510/is_n88/ai_17922322/">"ಆರ್ಕೈವ್ ನಕಲು"</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m1510/is_n88/ai_17922322">the original</a> on 2009-05-06<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2010-06-14</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%E0%B2%86%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B3%88%E0%B2%B5%E0%B3%8D+%E0%B2%A8%E0%B2%95%E0%B2%B2%E0%B3%81&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.findarticles.com%2Fp%2Farticles%2Fmi_m1510%2Fis_n88%2Fai_17922322&rfr_id=info%3Asid%2Fkn.wikipedia.org%3A%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r1256853"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090524043509/http://www.nfhsindia.org/">"ಆರ್ಕೈವ್ ನಕಲು"</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nfhsindia.org/">the original</a> on 2009-05-24<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2010-06-14</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%E0%B2%86%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B3%88%E0%B2%B5%E0%B3%8D+%E0%B2%A8%E0%B2%95%E0%B2%B2%E0%B3%81&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nfhsindia.org%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fkn.wikipedia.org%3A%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">ಪಿ. 139 <i>ಎ ಟ್ರೈಬ್‌ ಇನ್‌ ಟ್ರಾನ್ಸಿಷನ್‌</i> ಲೇಖಕರು: ಹಿರಾ ಲಾಲ್‌ ದೇಬ್‌ ರಾಯ್‌</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">ಪಿ. 132 '<b>ಎ ಟ್ರೈಬ್‌ ಇನ್‌ ಟ್ರಾನ್ಸಿಷನ್‌<i> </i> ಲೇಖಕರು: ಹಿರಾ ಲಾಲ್‌ ದೇಬ್‌ ರಾಯ್‌</b></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">P. 25 <i>ಎ ಟ್ರೈಬ್‌ ಇನ್‌ ಟ್ರಾನ್ಸಿಷನ್‌‌</i> ಲೇಖಕರು: ಹಿರಾ ಲಾಲ್‌ ದೇಬ್‌ ರಾಯ್</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">P. 169 <i>ಎ ಟ್ರೈಬ್‌ ಇನ್‌ ಟ್ರಾನ್ಸಿಷನ್‌</i> ಲೇಖಕರು: ಹಿರಾ ಲಾಲ್‌ ದೇಬ್‌ ರಾಯ್‌</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r1256853"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100706213221/http://www.censusindiamaps.net/page/Religion_WhizMap1/housemap.htm">"GIS ಹೌಸ್ಹೋಲ್ಡ್‌ ಜನಗಣತಿ"</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.censusindiamaps.net/page/Religion_WhizMap1/housemap.htm">the original</a> on 2010-07-06<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2010-06-14</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=GIS+%E0%B2%B9%E0%B3%8C%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%B9%E0%B3%8B%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%A1%E0%B3%8D%E2%80%8C+%E0%B2%9C%E0%B2%A8%E0%B2%97%E0%B2%A3%E0%B2%A4%E0%B2%BF&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.censusindiamaps.net%2Fpage%2FReligion_WhizMap1%2Fhousemap.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fkn.wikipedia.org%3A%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div></div> <p><br /> </p> <ul><li>ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣನ್‌ ಆರ್‌, ಮೇಘಾಲಯ - ಲ್ಯಾಂಡ್‌ ಅಂಡ್‌ ಪೀಪಲ್‌, <a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:BookSources/817117146X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 81-7117-146-X</a></li> <li>ಥಾಮಸ್‌ ಯುಜೀನ್‌ ಡಿ. – ಪಾವರ್ಟಿ ಅಂಡ್‌ ರುರಲ್‌ ಡೆವೆಲಪ್ಮೆಂಟ್‌ ಇನ್‌ ಮೇಘಾಲಯ</li> <li>ಪಾವರ್‌ ಟು ದಿ ಪೀಪಲ್‌ ಇನ್‌ ಮೇಘಾಲಯ, ರೀಜೆನ್ಸಿ ಪಬ್ಲಿಷರ್ಸ್‌.</li> <li>ಡಿ.ಟಿ. ಜಿಂಬಾ. - ಜಿಯೊಗ್ರಫಿ ಆಫ್‌ ಮೇಘಾಲಯ</li> <li>ಡಾ. ಎಸ್‌. ಆರ್‌. ಜೋಶಿ ಹಾಗೂ ಶ್ರೀಮತಿ ಎನ್‌. ಜೋಶಿ - ಮ್ಯಾನ್‌ ಅಂಡ್‌ ಹಿಸ್‌ ಎನ್ವಿರಾನ್ಮೆಂಟ್‌ (ಹಿಮಾಲಯ ಬುಕ್‌ ಹೌಸ್‌, ಶಿಲಾಂಗ್‌)</li> <li>ಡಾ. ಬಿ. ಆರ್‌. ಖರ್ಲುಖಿ - ಕಾ ರೀತಿ ಸೈನ್ಷಾರ್‌ ಜೋಂಗ್‌ ಕಾ ರಿ ಇಂಡಿಯಾ. (ಹಿಮಾಲಯ ಬುಕ್‌ ಹೌಸ್‌ ಶಿಲಾಂಗ್‌)</li> <li>ಡಾ. ಕಿನ್ಫಾಮ್‌ ಸಿಂಗ್‌ ನೊನ್ಕಿನ್ರಿಹ್‌ - Ban Sngewthuh ia ka poitri. (ಹಿಮಾಲಯ ಬುಕ್‌ ಹೌಸ್‌ ಶಿಲಾಂಗ್‌)</li> <li>ಡಾ. ಎಸ್‌. ಎಂ. ಸುಂಗೊಹ್‌ - ಎಜುಕೇಷನಲ್‌ ಎವ್ಯಾಲ್ಯುಯೇಷನ್‌ ಅಂಡ್‌ ಟೆಸ್ಟಿಂಗ್‌. (ಹಿಮಾಲಯ ಬುಕ್‌ ಹೌಸ್‌ ಶಿಲಾಂಗ್‌)</li> <li>ಡಾ. ಜೇಯ್ನಾಲ್‌ ಯು. ಅಹ್ಮದ್‌ - ಬ್ಯುಸಿನೆಸ್‌ ಎನ್ವಿರಾನ್ಮೆಂಟ್‌. (ಹಿಮಾಲಯ ಬುಕ್‌ ಹೌಸ್‌ ಶಿಲಾಂಗ್‌)</li> <li>ಡಾ. ಅರ್‌. ಎಂ. ಲಿಂಗ್ದೊಹ್‌ - ka kot pule Shaphang ka Jinghikai ia ka Jingkoit Jingkhiah Bynta (1\2\3\4)(H B H)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ಹೊರಗಿನ_ಕೊಂಡಿಗಳು"><span id=".E0.B2.B9.E0.B3.8A.E0.B2.B0.E0.B2.97.E0.B2.BF.E0.B2.A8_.E0.B2.95.E0.B3.8A.E0.B2.82.E0.B2.A1.E0.B2.BF.E0.B2.97.E0.B2.B3.E0.B3.81"></span>ಹೊರಗಿನ ಕೊಂಡಿಗಳು</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&action=edit&section=26" title="ವಿಭಾಗ ಸಂಪಾದಿಸಿ: ಹೊರಗಿನ ಕೊಂಡಿಗಳು"><span>ಬದಲಾಯಿಸಿ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="navbox" style="width: 80%; font-size:95%; margin:0.5em auto"> <caption> </caption> <tbody><tr> <td width="5%" style="text-align: center" rowspan="5"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8b/Compass_rose_pale-50x50.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" data-file-width="50" data-file-height="50" /></span></span> </td> <td style="width: 30%; text-align: center"> </td> <td style="width: 30%; text-align: center"><a href="/wiki/%E0%B2%85%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%82" title="ಅಸ್ಸಾಂ">ಅಸ್ಸಾಂ</a> </td> <td style="width: 30%; text-align: center"> </td> <td width="5%" style="text-align: center; padding: 0" rowspan="5"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8b/Compass_rose_pale-50x50.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" data-file-width="50" data-file-height="50" /></span></span> </td></tr> <tr> <td style="width: 30%; text-align: center" rowspan="3"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Flag_of_Bangladesh.svg/23px-Flag_of_Bangladesh.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Flag_of_Bangladesh.svg/35px-Flag_of_Bangladesh.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Flag_of_Bangladesh.svg/46px-Flag_of_Bangladesh.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="307" /></span></span> </span>ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ </td> <td style="width: 30%; text-align: center"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span title="North"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/North.svg/17px-North.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/North.svg/26px-North.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/North.svg/34px-North.svg.png 2x" data-file-width="17" data-file-height="17" /></span></span> </td> <td style="width: 30%; text-align: center" rowspan="3"><a href="/wiki/%E0%B2%85%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%82" title="ಅಸ್ಸಾಂ">ಅಸ್ಸಾಂ</a> </td></tr> <tr> <td style="width: 30%; text-align: center" nowrap="nowrap"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span title="West"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/West.svg/17px-West.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/West.svg/26px-West.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/West.svg/34px-West.svg.png 2x" data-file-width="17" data-file-height="17" /></span></span>   <b>ಮೆಘಾಲಯ</b>    <span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span title="East"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Boxed_East_arrow.svg/17px-Boxed_East_arrow.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Boxed_East_arrow.svg/26px-Boxed_East_arrow.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Boxed_East_arrow.svg/34px-Boxed_East_arrow.svg.png 2x" data-file-width="17" data-file-height="17" /></span></span> </td></tr> <tr> <td style="width: 30%; text-align: center"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span title="South"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/South.svg/17px-South.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/South.svg/26px-South.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/South.svg/34px-South.svg.png 2x" data-file-width="17" data-file-height="17" /></span></span> </td></tr> <tr> <td style="width: 30%; text-align: center"> </td> <td style="width: 30%; text-align: center"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Flag_of_Bangladesh.svg/23px-Flag_of_Bangladesh.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Flag_of_Bangladesh.svg/35px-Flag_of_Bangladesh.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Flag_of_Bangladesh.svg/46px-Flag_of_Bangladesh.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="307" /></span></span> </span>ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ </td> <td style="width: 30%; text-align: center"> </td></tr></tbody></table> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1256664">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1237983">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .navbox{display:none!important}}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="ಭಾರತದ_ರಾಜ್ಯಗಳು_ಮತ್ತು_ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ_ಪ್ರದೇಶಗಳು357" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r1256664"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1256060">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:left;text-align:left}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-right:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-left:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%E0%B2%9F%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%87%E0%B2%9F%E0%B3%81:%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B2%A6_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%95%E0%B3%87%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81" title="ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು"><abbr title="View this template">v</abbr></a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9F%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%87%E0%B2%9F%E0%B3%81_%E0%B2%9A%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%9A%E0%B3%86%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%9F:%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B2%A6_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%95%E0%B3%87%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಟೆಂಪ್ಲೇಟು ಚರ್ಚೆಪುಟ:ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)"><abbr title="Discuss this template">t</abbr></a></li><li class="nv-edit"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:EditPage/%E0%B2%9F%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%87%E0%B2%9F%E0%B3%81:%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B2%A6_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%95%E0%B3%87%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81" title="ವಿಶೇಷ:EditPage/ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು"><abbr title="Edit this template">e</abbr></a></li></ul></div><div id="ಭಾರತದ_ರಾಜ್ಯಗಳು_ಮತ್ತು_ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ_ಪ್ರದೇಶಗಳು357" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B2%A6_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%95%E0%B3%87%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81" title="ವರ್ಗ:ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು"> ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ರಾಜ್ಯ">ರಾಜ್ಯ</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%E0%B2%85%E0%B2%B0%E0%B3%81%E0%B2%A3%E0%B2%BE%E0%B2%9A%E0%B2%B2_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6" title="ಅರುಣಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ">ಅರುಣಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ</a>  • <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%85%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%82" title="ಅಸ್ಸಾಂ">ಅಸ್ಸಾಂ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%86%E0%B2%82%E0%B2%A7%E0%B3%8D%E0%B2%B0_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6" title="ಆಂಧ್ರ ಪ್ರದೇಶ">ಆಂಧ್ರ ಪ್ರದೇಶ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%89%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%B0_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6" title="ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ">ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%89%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%96%E0%B2%82%E0%B2%A1" title="ಉತ್ತರಾಖಂಡ">ಉತ್ತರಾಖಂಡ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%92%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B2%BE" title="ಒರಿಸ್ಸಾ">ಒರಿಸ್ಸಾ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%A8%E0%B2%BE%E0%B2%9F%E0%B2%95" title="ಕರ್ನಾಟಕ">ಕರ್ನಾಟಕ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%87%E0%B2%B0%E0%B2%B3" title="ಕೇರಳ">ಕೇರಳ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%97%E0%B3%81%E0%B2%9C%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A4%E0%B3%8D" title="ಗುಜರಾತ್">ಗುಜರಾತ್</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%97%E0%B3%8B%E0%B2%B5" title="ಗೋವ">ಗೋವ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%9B%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%80%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E2%80%8D%E0%B2%98%E0%B2%A1%E0%B3%8D" class="mw-redirect" title="ಛತ್ತೀಸ್‍ಘಡ್">ಛತ್ತೀಸ್‍ಘಡ್</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%9C%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B3%81_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B3%80%E0%B2%B0" title="ಜಮ್ಮು ಮತ್ತು ಕಾಶ್ಮೀರ">ಜಮ್ಮು ಮತ್ತು ಕಾಶ್ಮೀರ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%9D%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%96%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B3%8D" title="ಝಾರ್ಖಂಡ್">ಝಾರ್ಖಂಡ್</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%A4%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%B3%E0%B3%81%E0%B2%A8%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B3%81" title="ತಮಿಳುನಾಡು">ತಮಿಳುನಾಡು</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%B0" title="ತ್ರಿಪುರ">ತ್ರಿಪುರ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%A8%E0%B2%BE%E0%B2%97%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B3%8D" class="mw-redirect" title="ನಾಗಲ್ಯಂಡ್">ನಾಗಲ್ಯಂಡ್</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B2%82%E0%B2%9C%E0%B2%BE%E0%B2%AC%E0%B3%8D" title="ಪಂಜಾಬ್">ಪಂಜಾಬ್</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%9A%E0%B2%BF%E0%B2%AE_%E0%B2%AC%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B3" title="ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ">ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%AC%E0%B2%BF%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%B0" title="ಬಿಹಾರ">ಬಿಹಾರ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%A3%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%B0" title="ಮಣಿಪುರ">ಮಣಿಪುರ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%A7%E0%B3%8D%E0%B2%AF_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6" title="ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶ">ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%B7%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%B0" title="ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ">ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%9D%E0%B3%8B%E0%B2%B0%E0%B2%82" title="ಮಿಝೋರಂ">ಮಿಝೋರಂ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a class="mw-selflink selflink">ಮೇಘಾಲಯ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%A5%E0%B2%BE%E0%B2%A8" title="ರಾಜಸ್ಥಾನ">ರಾಜಸ್ಥಾನ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%B8%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%82" title="ಸಿಕ್ಕಿಂ">ಸಿಕ್ಕಿಂ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%B9%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%A3" title="ಹರಿಯಾಣ">ಹರಿಯಾಣ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%B9%E0%B2%BF%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%9A%E0%B2%B2_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6" title="ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ">ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%A4%E0%B3%86%E0%B2%B2%E0%B2%82%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%A3" title="ತೆಲಂಗಾಣ">ತೆಲಂಗಾಣ</a></span></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="2" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4" title="ಭಾರತ"><img alt="ಭಾರತ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/66px-Flag_of_India.svg.png" decoding="async" width="66" height="44" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/99px-Flag_of_India.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/132px-Flag_of_India.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%87%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81" title="ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು">ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%E0%B2%85%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%A8%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B3%8A%E0%B2%AC%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8D_%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B5%E0%B3%80%E0%B2%AA%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81" title="ಅಂಡಮಾನ್ ಮತ್ತು ನಿಕೊಬಾರ್ ದ್ವೀಪಗಳು">ಅಂಡಮಾನ್ ಮತ್ತು ನಿಕೊಬಾರ್ ದ್ವೀಪಗಳು</a>  • <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B3%80%E0%B2%97%E0%B2%A1" title="ಚಂಡೀಗಡ">ಚಂಡೀಗಡ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%A6%E0%B2%AE%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%A6%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B3%81_,_%E0%B2%A6%E0%B2%BE%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%A8%E0%B2%97%E0%B2%B0%E0%B3%8D_%E0%B2%B9%E0%B2%B5%E0%B3%86%E0%B2%B2%E0%B2%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ದಮನ್ ಮತ್ತು ದಿಯು , ದಾದ್ರ ಮತ್ತು ನಗರ್ ಹವೆಲಿ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ದಮನ್ ಮತ್ತು ದಿಯು , ದಾದ್ರ ಮತ್ತು ನಗರ್ ಹವೆಲಿ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%AA%E0%B3%81%E0%B2%A6%E0%B3%81%E0%B2%9A%E0%B3%87%E0%B2%B0%E0%B2%BF" title="ಪುದುಚೇರಿ">ಪುದುಚೇರಿ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%B2%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%B7%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B5%E0%B3%80%E0%B2%AA" title="ಲಕ್ಷದ್ವೀಪ">ಲಕ್ಷದ್ವೀಪ</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%B2%A6%E0%B3%86%E0%B2%B9%E0%B2%B2%E0%B2%BF" title="ದೆಹಲಿ">ದೆಹಲಿ</a> (<i>ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ರಾಜಧಾನಿ ಪ್ರದೇಶ</i>)  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%9C%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B3%81_%26_%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%B6%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B3%80%E0%B2%B0%E0%B3%8D&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಜಮ್ಮು & ಕಾಶ್ಮೀರ್ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಜಮ್ಮು & ಕಾಶ್ಮೀರ್</a>  •</span> <span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B2%E0%B2%A1%E0%B2%BE%E0%B2%95%E0%B3%8D&action=edit&redlink=1" class="new" title="ಲಡಾಕ್ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಲಡಾಕ್</a></span></div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=ಮೇಘಾಲಯ&oldid=1289203">https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=ಮೇಘಾಲಯ&oldid=1289203</a>" ಇಂದ ಪಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%B6%E0%B3%87%E0%B2%B7:Categories" title="ವಿಶೇಷ:Categories">ವರ್ಗಗಳು</a>: <ul><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Pages_using_the_JsonConfig_extension" title="ವರ್ಗ:Pages using the JsonConfig extension">Pages using the JsonConfig extension</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Articles_needing_additional_references_from_August_2007" title="ವರ್ಗ:Articles needing additional references from August 2007">Articles needing additional references from August 2007</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:All_articles_needing_additional_references" title="ವರ್ಗ:All articles needing additional references">All articles needing additional references</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Articles_with_short_description" title="ವರ್ಗ:Articles with short description">Articles with short description</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Short_description_is_different_from_Wikidata" title="ವರ್ಗ:Short description is different from Wikidata">Short description is different from Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Pages_using_infobox_settlement_with_unknown_parameters" title="ವರ್ಗ:Pages using infobox settlement with unknown parameters">Pages using infobox settlement with unknown parameters</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Pages_using_infobox_settlement_with_missing_country" title="ವರ್ಗ:Pages using infobox settlement with missing country">Pages using infobox settlement with missing country</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Pages_using_infobox_settlement_with_no_map" title="ವರ್ಗ:Pages using infobox settlement with no map">Pages using infobox settlement with no map</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Pages_using_infobox_settlement_with_no_coordinates" title="ವರ್ಗ:Pages using infobox settlement with no coordinates">Pages using infobox settlement with no coordinates</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Articles_needing_additional_references_from_February_2010" title="ವರ್ಗ:Articles needing additional references from February 2010">Articles needing additional references from February 2010</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF" title="ವರ್ಗ:ಮೇಘಾಲಯ">ಮೇಘಾಲಯ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B2%A6_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%95%E0%B3%87%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A1%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81" title="ವರ್ಗ:ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು">ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:%E0%B2%88%E0%B2%B6%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E0%B2%AF_%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="ವರ್ಗ:ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತ (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:%E0%B2%AD%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B2%A6_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81" title="ವರ್ಗ:ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳು">ಭಾರತದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳು</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:%E0%B2%B8%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%A4_%E0%B2%B8%E0%B2%B9%E0%B3%8B%E0%B2%A6%E0%B2%B0%E0%B3%80_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="ವರ್ಗ:ಸಪ್ತ ಸಹೋದರೀ ರಾಜ್ಯಗಳು (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಸಪ್ತ ಸಹೋದರೀ ರಾಜ್ಯಗಳು</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:%E0%B2%87%E0%B2%B8%E0%B2%B5%E0%B2%BF_1972%E0%B2%B0%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B2%BF_%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%A5%E0%B2%BE%E0%B2%AA%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B2%B2%E0%B2%BE%E0%B2%A6_%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81_%E0%B2%AE%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B3%81_%E0%B2%86%E0%B2%A1%E0%B2%B3%E0%B2%BF%E0%B2%A4_%E0%B2%AA%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%A6%E0%B3%87%E0%B2%B6%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81.&action=edit&redlink=1" class="new" title="ವರ್ಗ:ಇಸವಿ 1972ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು. (ಪುಟವು ಇನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿತವಾಗಿಲ್ಲ)">ಇಸವಿ 1972ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳು.</a></li><li><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%97:Pages_using_ISBN_magic_links" title="ವರ್ಗ:Pages using ISBN magic links">Pages using ISBN magic links</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> ಈ ಪುಟವನ್ನು ೧೯ ಫೆಬ್ರವರಿ ೨೦೨೫, ೧೦:೪೧ ರಂದು ಕೊನೆಯಾಗಿ ಸಂಪಾದಿಸಲಾಯಿತು.</li> <li id="footer-info-copyright"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">ಕ್ರಿಯೇಟಿವ್ ಕಾಮನ್ಸ್ ಅಟ್ರಿಬ್ಯೂಷನ್-ಶೇರ್ ಅಲೈಕ್ ಪರವಾನಗಿ</a> ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಪಠ್ಯವು ಲಭ್ಯವಿದೆ ;ಹೆಚ್ಚುವರಿ ನಿಯಮಗಳು ಅನ್ವಯಿಸಬಹುದು. <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">ಬಳಕೆಯ ನಿಯಮಗಳನ್ನು</a> ನೋಡಿ.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">ಖಾಸಗಿ ಮಾಹಿತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ನಿಲುವು</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%80%E0%B2%A1%E0%B2%BF%E0%B2%AF:%E0%B2%A8%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%AE_%E0%B2%AC%E0%B2%97%E0%B3%8D%E0%B2%97%E0%B3%86">ಕನ್ನಡ ವಿಕಿಪೀಡಿಯ ಬಗ್ಗೆ</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%AA%E0%B3%80%E0%B2%A1%E0%B2%BF%E0%B2%AF:%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B3%8D%E0%B2%AF_%E0%B2%85%E0%B2%AC%E0%B2%BE%E0%B2%A7%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%A4%E0%B3%86%E0%B2%97%E0%B2%B3%E0%B3%81">ಹಕ್ಕು ನಿರಾಕರಣೆಗಳು</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">ಡೆವೆಲಪರ್‌ಗಳು</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/kn.wikipedia.org">ಅಂಕಿ ಅಂಶಗಳು</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">ಕುಕಿ ಹೇಳಿಕೆ</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//kn.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">ಮೊಬೈಲ್ ವೀಕ್ಷಣೆ</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>ಹುಡುಕು</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ವಿಕಿಪೀಡಿಯ ಅನ್ನು ಹುಡುಕಿ"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ವಿಶೇಷ:Search"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ಹುಡುಕು</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="ಪರಿವಿಡಿ" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">ಮೇಘಾಲಯ</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>೧೦೯ ಭಾಷೆಗಳು</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>ವಿಷಯ ಸೇರಿಸಿ</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6cc877bdc-fb5pv","wgBackendResponseTime":142,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.428","walltime":"0.562","ppvisitednodes":{"value":4236,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":53982,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":6222,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":15,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":33977,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 467.571 1 -total"," 34.04% 159.179 1 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Infobox_Indian_Jurisdiction"," 26.25% 122.744 1 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Reflist"," 22.27% 104.146 5 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Cite_web"," 18.94% 88.550 1 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:ಭಾರತದ_ರಾಜ್ಯಗಳು_ಮತ್ತು_ಕೇಂದ್ರಾಡಳಿತ_ಪ್ರದೇಶಗಳು"," 18.48% 86.392 1 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Navbox"," 17.18% 80.307 1 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Infobox"," 17.15% 80.195 10 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Main_other"," 13.20% 61.722 1 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Citations_missing"," 10.53% 49.215 2 ಟೆಂಪ್ಲೇಟು:Ambox"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.238","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5581712,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.codfw.main-59c9b95d5f-d66d8","timestamp":"20250219051201","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0cae\u0cc7\u0c98\u0cbe\u0cb2\u0caf","url":"https:\/\/kn.wikipedia.org\/wiki\/%E0%B2%AE%E0%B3%87%E0%B2%98%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B2%AF","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1195","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1195","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-05-28T15:40:19Z","dateModified":"2025-02-19T05:11:57Z","headline":"\u0cad\u0cbe\u0cb0\u0ca4\u0ca6 \u0cb0\u0cbe\u0c9c\u0ccd\u0caf"}</script> </body> </html>