CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Eucharystia (sakrament) – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"3b5002ee-754f-40ef-8260-fc39a7311f88","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Eucharystia_(sakrament)","wgTitle":"Eucharystia (sakrament)","wgCurRevisionId":75164939,"wgRevisionId":75164939,"wgArticleId":63634,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Zalążki sekcji artykułów","Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł od 2023-09","Eucharystia"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Eucharystia_(sakrament)","wgRelevantArticleId":63634,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove" :[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75164939,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q66086","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements", "mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints", "ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Juan_de_Juanes_002.jpg/1200px-Juan_de_Juanes_002.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1936"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Juan_de_Juanes_002.jpg/800px-Juan_de_Juanes_002.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1290"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Juan_de_Juanes_002.jpg/640px-Juan_de_Juanes_002.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="1032"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Eucharystia (sakrament) – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Eucharystia_(sakrament)"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eucharystia_(sakrament)"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Eucharystia_sakrament rootpage-Eucharystia_sakrament skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Eucharystia+%28sakrament%29" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Eucharystia+%28sakrament%29" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Eucharystia+%28sakrament%29" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Eucharystia+%28sakrament%29" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Eucharystia_w_pismach_nowotestamentalnych" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Eucharystia_w_pismach_nowotestamentalnych"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Eucharystia w pismach nowotestamentalnych</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Eucharystia_w_pismach_nowotestamentalnych-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Eucharystia w pismach nowotestamentalnych</span> </button> <ul id="toc-Eucharystia_w_pismach_nowotestamentalnych-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Eucharystia_u_apostoła_Pawła" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Eucharystia_u_apostoła_Pawła"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Eucharystia u apostoła Pawła</span> </div> </a> <ul id="toc-Eucharystia_u_apostoła_Pawła-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Postawa_wspólnoty_w_Koryncie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Postawa_wspólnoty_w_Koryncie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1.1</span> <span>Postawa wspólnoty w Koryncie</span> </div> </a> <ul id="toc-Postawa_wspólnoty_w_Koryncie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nauczanie_Św._Pawła_o_znaczeniu_Eucharystii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nauczanie_Św._Pawła_o_znaczeniu_Eucharystii"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1.2</span> <span>Nauczanie Św. Pawła o znaczeniu Eucharystii</span> </div> </a> <ul id="toc-Nauczanie_Św._Pawła_o_znaczeniu_Eucharystii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Eucharystia_u_Jana_Ewangelisty" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Eucharystia_u_Jana_Ewangelisty"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Eucharystia u Jana Ewangelisty</span> </div> </a> <ul id="toc-Eucharystia_u_Jana_Ewangelisty-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Fragmenty_biblijne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Fragmenty_biblijne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Fragmenty biblijne</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Fragmenty_biblijne-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Fragmenty biblijne</span> </button> <ul id="toc-Fragmenty_biblijne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ustanowienie_Eucharystii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ustanowienie_Eucharystii"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Ustanowienie Eucharystii</span> </div> </a> <ul id="toc-Ustanowienie_Eucharystii-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Tradycja_antiocheńska:_Łukasz_i_Paweł" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Tradycja_antiocheńska:_Łukasz_i_Paweł"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.1</span> <span>Tradycja antiocheńska: Łukasz i Paweł</span> </div> </a> <ul id="toc-Tradycja_antiocheńska:_Łukasz_i_Paweł-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tradycja_palestyńska:_Marek_i_Mateusz" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Tradycja_palestyńska:_Marek_i_Mateusz"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.2</span> <span>Tradycja palestyńska: Marek i Mateusz</span> </div> </a> <ul id="toc-Tradycja_palestyńska:_Marek_i_Mateusz-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Tradycja_Jana" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tradycja_Jana"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Tradycja Jana</span> </div> </a> <ul id="toc-Tradycja_Jana-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Historia_Eucharystii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_Eucharystii"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Historia Eucharystii</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia_Eucharystii-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Historia Eucharystii</span> </button> <ul id="toc-Historia_Eucharystii-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Korzenie_starotestamentalne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Korzenie_starotestamentalne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Korzenie starotestamentalne</span> </div> </a> <ul id="toc-Korzenie_starotestamentalne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pamiątka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pamiątka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Pamiątka</span> </div> </a> <ul id="toc-Pamiątka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Błogosławieństwa_(berakot)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Błogosławieństwa_(berakot)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.2</span> <span>Błogosławieństwa (berakot)</span> </div> </a> <ul id="toc-Błogosławieństwa_(berakot)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Pierwsze_sto_lat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pierwsze_sto_lat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Pierwsze sto lat</span> </div> </a> <ul id="toc-Pierwsze_sto_lat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Okres_po-apostolski:_II_i_III_wiek" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_po-apostolski:_II_i_III_wiek"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Okres po-apostolski: II i III wiek</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_po-apostolski:_II_i_III_wiek-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Okres_patrystyczny:_IV-VI_wiek" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_patrystyczny:_IV-VI_wiek"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Okres patrystyczny: IV-VI wiek</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_patrystyczny:_IV-VI_wiek-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ekumeniczne_określenie_Eucharystii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ekumeniczne_określenie_Eucharystii"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Ekumeniczne określenie Eucharystii</span> </div> </a> <ul id="toc-Ekumeniczne_określenie_Eucharystii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Teologia_i_praktyka_poszczególnych_Wspólnot" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Teologia_i_praktyka_poszczególnych_Wspólnot"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Teologia i praktyka poszczególnych Wspólnot</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Teologia_i_praktyka_poszczególnych_Wspólnot-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Teologia i praktyka poszczególnych Wspólnot</span> </button> <ul id="toc-Teologia_i_praktyka_poszczególnych_Wspólnot-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Kościół_katolicki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kościół_katolicki"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Kościół katolicki</span> </div> </a> <ul id="toc-Kościół_katolicki-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Uroczystość_Bożego_Ciała" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Uroczystość_Bożego_Ciała"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.1</span> <span>Uroczystość Bożego Ciała</span> </div> </a> <ul id="toc-Uroczystość_Bożego_Ciała-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sobór_trydencki_o_Eucharystii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sobór_trydencki_o_Eucharystii"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.2</span> <span>Sobór trydencki o Eucharystii</span> </div> </a> <ul id="toc-Sobór_trydencki_o_Eucharystii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Odnowa_Eucharystii_na_soborze_watykańskim_II" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Odnowa_Eucharystii_na_soborze_watykańskim_II"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.3</span> <span>Odnowa Eucharystii na soborze watykańskim II</span> </div> </a> <ul id="toc-Odnowa_Eucharystii_na_soborze_watykańskim_II-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zagadnienia_szczegółowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zagadnienia_szczegółowe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.4</span> <span>Zagadnienia szczegółowe</span> </div> </a> <ul id="toc-Zagadnienia_szczegółowe-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Przeistoczenie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Przeistoczenie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.4.1</span> <span>Przeistoczenie</span> </div> </a> <ul id="toc-Przeistoczenie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Prawo_kościelne_i_przepisy_liturgiczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Prawo_kościelne_i_przepisy_liturgiczne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.4.2</span> <span>Prawo kościelne i przepisy liturgiczne</span> </div> </a> <ul id="toc-Prawo_kościelne_i_przepisy_liturgiczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kościoły_prawosławne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kościoły_prawosławne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Kościoły prawosławne</span> </div> </a> <ul id="toc-Kościoły_prawosławne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kościoły_starokatolickie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kościoły_starokatolickie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Kościoły starokatolickie</span> </div> </a> <ul id="toc-Kościoły_starokatolickie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Luteranie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Luteranie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Luteranie</span> </div> </a> <ul id="toc-Luteranie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Inne_wyznania_protestanckie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Inne_wyznania_protestanckie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5</span> <span>Inne wyznania protestanckie</span> </div> </a> <ul id="toc-Inne_wyznania_protestanckie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Inne_wyznania_chrześcijańskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Inne_wyznania_chrześcijańskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Inne wyznania chrześcijańskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Inne_wyznania_chrześcijańskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Zobacz też</span> </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Przypisy</span> </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Linki zewnętrzne</span> </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Eucharystia (sakrament)</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 87 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-87" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">87 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Nagmaal" title="Nagmaal – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Nagmaal" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Eucharistie" title="Eucharistie – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Eucharistie" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%81%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%8A%D8%A7" title="أفخارستيا – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="أفخارستيا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%A9%DC%98%DC%AA%DC%92%DC%A2%DC%90" title="ܩܘܪܒܢܐ – aramejski" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܩܘܪܒܢܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="aramejski" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Eucarist%C3%ADa" title="Eucaristía – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Eucaristía" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Yevxaristiya" title="Yevxaristiya – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Yevxaristiya" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%89%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%9F" title="ইউক্যারিস্ট – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইউক্যারিস্ট" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%9E%D1%85%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%8F" title="Еўхарыстыя – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Еўхарыстыя" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Eukaristiya" title="Eukaristiya – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Eukaristiya" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F" title="Евхаристия – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Евхаристия" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Eucaristia" title="Eucaristia – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Eucaristia" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Eucharistie" title="Eucharistie – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Eucharistie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Cymun" title="Cymun – walijski" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Cymun" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="walijski" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Nadver" title="Nadver – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Nadver" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Eucharistie" title="Eucharistie – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Eucharistie" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Armulaua_sakrament" title="Armulaua sakrament – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Armulaua sakrament" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CE%AF%CE%B1_%CE%95%CF%85%CF%87%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AF%CE%B1" title="Θεία Ευχαριστία – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Θεία Ευχαριστία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Eucharist" title="Eucharist – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Eucharist" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Eucarist%C3%ADa" title="Eucaristía – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Eucaristía" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Komunio" title="Komunio – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Komunio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Eukaristia" title="Eukaristia – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Eukaristia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="عشای ربانی – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="عشای ربانی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Communion" title="Communion – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Communion" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Eocairist" title="Eocairist – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Eocairist" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Abhlan_coisrigte" title="Abhlan coisrigte – szkocki gaelicki" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Abhlan coisrigte" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="szkocki gaelicki" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Eucarist%C3%ADa" title="Eucaristía – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Eucaristía" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="युकारिस्ट – konkani (Goa)" lang="gom" hreflang="gom" data-title="युकारिस्ट" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="konkani (Goa)" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/S%E1%B9%B3n-chh%C3%B4n-l%C3%AE" title="Sṳn-chhôn-lî – hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Sṳn-chhôn-lî" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%84%B1%EC%B0%AC" title="성찬 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="성찬" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հաղորդություն – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հաղորդություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A4%AE_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A6_(%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%96%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4)" title="परम प्रसाद (यूखरिस्त) – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="परम प्रसाद (यूखरिस्त)" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Euharistija" title="Euharistija – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Euharistija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Eukaristio" title="Eukaristio – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Eukaristio" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Perjamuan_Kudus" title="Perjamuan Kudus – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Perjamuan Kudus" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Eucharistia" title="Eucharistia – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Eucharistia" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Altarisganga" title="Altarisganga – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Altarisganga" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Eucaristia" title="Eucaristia – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Eucaristia" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%95%D7%9B%D7%A8%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%99%D7%94" title="אוכריסטיה – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="אוכריסטיה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/%C3%89karisti" title="Ékaristi – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Ékaristi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ზიარება – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ზიარება" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Ekaristi" title="Ekaristi – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Ekaristi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Ekaristi" title="Ekaristi – kreolski haitański" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Ekaristi" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="kreolski haitański" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Eucharistia" title="Eucharistia – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Eucharistia" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Eiharistija" title="Eiharistija – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Eiharistija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Eucharistija" title="Eucharistija – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Eucharistija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Fangowasaini_Ekaristi" title="Fangowasaini Ekaristi – nias" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Fangowasaini Ekaristi" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="nias" class="interlanguage-link-target"><span>Li Niha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Kemunie" title="Kemunie – limburski" lang="li" hreflang="li" data-title="Kemunie" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburski" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Ukar%C3%ADstia" title="Ukarístia – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Ukarístia" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Comenion" title="Comenion – lombardzki" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Comenion" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardzki" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Eucharisztia" title="Eucharisztia – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Eucharisztia" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Евхаристија – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Евхаристија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Eokaristia" title="Eokaristia – malgaski" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Eokaristia" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaski" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AA%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%B6%E0%B5%81%E0%B4%A6%E0%B5%8D%E0%B4%A7_%E0%B4%95%E0%B5%81%E0%B5%BC%E0%B4%AC%E0%B5%8D%E0%B4%AC%E0%B4%BE%E0%B4%A8" title="പരിശുദ്ധ കുർബ്ബാന – malajalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="പരിശുദ്ധ കുർബ്ബാന" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%9D" title="სათხილო – megrelski" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="სათხილო" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="megrelski" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%88%D9%84" title="تناول – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="تناول" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Perjamuan_Kudus" title="Perjamuan Kudus – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Perjamuan Kudus" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eucharistie" title="Eucharistie – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Eucharistie" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E8%81%96%E9%A4%90" title="聖餐 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="聖餐" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Nattverd" title="Nattverd – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Nattverd" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Nattverd" title="Nattverd – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Nattverd" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Yevxaristiya" title="Yevxaristiya – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Yevxaristiya" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%D8%A6%DB%92_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="عشائے ربانی – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="عشائے ربانی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Eucaristia" title="Eucaristia – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Eucaristia" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Euharistie" title="Euharistie – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Euharistie" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Sontga_Tschaina" title="Sontga Tschaina – retoromański" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Sontga Tschaina" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="retoromański" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Si%C3%B1urpa_Sinan" title="Siñurpa Sinan – keczua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Siñurpa Sinan" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="keczua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F" title="Евхаристия – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Евхаристия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Eukaristia" title="Eukaristia – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Eukaristia" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Eucharist" title="Eucharist – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Eucharist" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Eucharistia" title="Eucharistia – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Eucharistia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Evharistija" title="Evharistija – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Evharistija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%88%D1%9B%D0%B5" title="Причешће – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Причешће" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Euharistija" title="Euharistija – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Euharistija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ehtoollinen" title="Ehtoollinen – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ehtoollinen" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Nattvard" title="Nattvard – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Nattvard" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Eukaristiya" title="Eukaristiya – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Eukaristiya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A8%E0%AE%B1%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%B0%E0%AF%81%E0%AE%A3%E0%AF%88" title="நற்கருணை – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="நற்கருணை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B8%98%E0%B8%B5%E0%B8%A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B9%8C%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B9%8C" title="พิธีมหาสนิทศักดิ์สิทธิ์ – tajski" lang="th" hreflang="th" data-title="พิธีมหาสนิทศักดิ์สิทธิ์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tajski" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Efkaristiya" title="Efkaristiya – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Efkaristiya" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Kyayak_Kwamam_A%CC%B1tyoli" title="Kyayak Kwamam A̱tyoli – tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Kyayak Kwamam A̱tyoli" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%84%D0%B2%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%96%D1%8F" title="Євхаристія – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Євхаристія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%D8%A6%DB%92_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="عشائے ربانی – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="عشائے ربانی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ti%E1%BB%87c_Th%C3%A1nh" title="Tiệc Thánh – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Tiệc Thánh" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Eukaristya" title="Eukaristya – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Eukaristya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%A3%E9%A4%90%E7%A4%BC" title="圣餐礼 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="圣餐礼" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%81%96%E9%A4%90%E7%A6%AE" title="聖餐禮 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="聖餐禮" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%81%96%E9%A4%90%E7%A6%AE" title="聖餐禮 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="聖餐禮" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q66086#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Eucharystia_(sakrament)" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Eucharystia_(sakrament)" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Eucharystia_(sakrament)"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Eucharystia_(sakrament)"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Eucharystia_(sakrament)" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Eucharystia_(sakrament)" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&oldid=75164939" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Eucharystia_%28sakrament%29&id=75164939&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FEucharystia_%28sakrament%29"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FEucharystia_%28sakrament%29"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Eucharystia+%28sakrament%29"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Eucharystia_%28sakrament%29&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Eucharist" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Eucharystia" hreflang="pl"><span>Wikicytaty</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q66086" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="navbox do-not-make-smaller pionowy"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><div class="navbox-title caption"><a class="mw-selflink selflink">Komunia święta</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="navbox-before before"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Juan_de_Juanes_002.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Juan_de_Juanes_002.jpg/170px-Juan_de_Juanes_002.jpg" decoding="async" width="170" height="274" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Juan_de_Juanes_002.jpg/255px-Juan_de_Juanes_002.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Juan_de_Juanes_002.jpg/340px-Juan_de_Juanes_002.jpg 2x" data-file-width="1256" data-file-height="2026" /></a></span><br /><i>Chrystus z Eucharystią</i>, obraz Joana de Joanes </p> </div><div class="navbox-main-content inner-group"><div class="tr a1 mw-collapsible" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><span class="fakebar"></span><div class="navbox-group opis">Podstawy</div><div class="mw-collapsible-content a1 hlist navbox-list spis navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus">Jezus Chrystus</a></li> <li><a href="/wiki/Ostatnia_wieczerza" title="Ostatnia wieczerza">Ostatnia wieczerza</a></li> <li><a href="/wiki/Nowe_Przymierze" title="Nowe Przymierze">Nowe Przymierze</a></li> <li><a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">Chrześcijaństwo</a></li> <li><a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">Sakrament</a></li></ul> </div></div><div class="tr a2 mw-collapsible" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><span class="fakebar"></span><div class="navbox-group opis">Teologia</div><div class="mw-collapsible-content a2 hlist navbox-list spis navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Ustanowienie_Eucharystii" title="Ustanowienie Eucharystii">Słowa ustanowienia</a></li> <li><a href="/wiki/Transsubstancjacja" title="Transsubstancjacja">Konsekracja</a></li> <li><a href="/wiki/Transsubstancjacja" title="Transsubstancjacja">Transsubstancjacja</a></li> <li><a href="/wiki/Konsubstancjacja" title="Konsubstancjacja">Konsubstancjacja</a></li> <li><a href="/wiki/Unia_sakramentalna" title="Unia sakramentalna">Unia sakramentalna</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Obecno%C5%9B%C4%87_rzeczywista&action=edit&redlink=1" class="new" title="Obecność rzeczywista (strona nie istnieje)">Obecność rzeczywista</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Obecno%C5%9B%C4%87_duchowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Obecność duchowa (strona nie istnieje)">Obecność duchowa</a></li> <li><a href="/wiki/Memorializm" title="Memorializm">Memorializm</a></li> <li><a href="/wiki/Konkomitancja" title="Konkomitancja">Konkomitancja</a></li> <li><a href="/wiki/Impanacja" title="Impanacja">Impanacja</a></li></ul> </div></div><div class="tr a3 mw-collapsible" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><span class="fakebar"></span><div class="navbox-group opis">Teolodzy</div><div class="mw-collapsible-content a3 hlist navbox-list spis navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Pawe%C5%82_z_Tarsu" title="Paweł z Tarsu">Apostoł Paweł</a></li> <li><a href="/wiki/Bazyli_Wielki" title="Bazyli Wielki">Bazyli Wielki</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_Chryzostom" title="Jan Chryzostom">Jan Chryzostom</a></li> <li><a href="/wiki/Augustyn_z_Hippony" title="Augustyn z Hippony">Augustyn z Hippony</a></li> <li><a href="/wiki/Tomasz_z_Akwinu" title="Tomasz z Akwinu">Tomasz z Akwinu</a></li> <li><a href="/wiki/Marcin_Luter" title="Marcin Luter">Marcin Luter</a></li> <li><a href="/wiki/Huldrych_Zwingli" title="Huldrych Zwingli">Huldrych Zwingli</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_Kalwin" title="Jan Kalwin">Jan Kalwin</a></li> <li><a href="/wiki/Maria_Franciszka_Koz%C5%82owska" title="Maria Franciszka Kozłowska">Maria Franciszka Kozłowska</a></li></ul> </div></div><div class="tr a4 mw-collapsible" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><span class="fakebar"></span><div class="navbox-group opis">Tradycje</div><div class="mw-collapsible-content a4 hlist navbox-list spis navbox-even"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Komunia_otwarta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Komunia otwarta (strona nie istnieje)">Komunia otwarta</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Komunia_zamkni%C4%99ta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Komunia zamknięta (strona nie istnieje)">Komunia zamknięta</a></li> <li><a href="/wiki/Boska_Liturgia" title="Boska Liturgia">Boska Liturgia</a></li> <li><a href="/wiki/Msza" title="Msza">Msza święta</a></li> <li><a href="/wiki/Nabo%C5%BCe%C5%84stwo_g%C5%82%C3%B3wne" title="Nabożeństwo główne">Nabożeństwo komunijne</a></li> <li><a href="/wiki/Adoracja_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszego_Sakramentu" title="Adoracja Najświętszego Sakramentu">Adoracja Eucharystii</a></li> <li><a href="/wiki/Adoracja_tygodniowa" title="Adoracja tygodniowa">Adoracja tygodniowa</a></li> <li><a href="/wiki/Adoracja_miesi%C4%99czna" title="Adoracja miesięczna">Adoracja miesięczna</a></li> <li><a href="/wiki/Pi%C4%99%C4%87_zasad_protestantyzmu#Soli_Deo_gloria_(Tylko_Bogu_chwała)" title="Pięć zasad protestantyzmu">Soli Deo gloria</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Komunia_dzieci&action=edit&redlink=1" class="new" title="Komunia dzieci (strona nie istnieje)">Komunia dzieci</a></li> <li><a href="/wiki/Pierwsza_komunia_%C5%9Bwi%C4%99ta" title="Pierwsza komunia święta">Pierwsza komunia święta</a></li> <li><a href="/wiki/Konfirmacja" title="Konfirmacja">Konfirmacja</a></li></ul> </div></div></div><div class="hlist navbox-below below"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Komunia_%C5%9Bwi%C4%99ta" title="Szablon:Komunia święta"><span title="Pokaż ten szablon">pokaż</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Komunia_%C5%9Bwi%C4%99ta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Komunia święta (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">dyskusja</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Komunia_%C5%9Bwi%C4%99ta&action=edit">edytuj</a></li></ul></div></div></div><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:MHS_Chrystus_Eucharystyczny_XVII_wp.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/MHS_Chrystus_Eucharystyczny_XVII_wp.jpg/200px-MHS_Chrystus_Eucharystyczny_XVII_wp.jpg" decoding="async" width="200" height="301" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/MHS_Chrystus_Eucharystyczny_XVII_wp.jpg/300px-MHS_Chrystus_Eucharystyczny_XVII_wp.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/MHS_Chrystus_Eucharystyczny_XVII_wp.jpg/400px-MHS_Chrystus_Eucharystyczny_XVII_wp.jpg 2x" data-file-width="1988" data-file-height="2988" /></a><figcaption>Ikona przedstawiająca Chrystusa Eucharystycznego w zbiorach <a href="/wiki/Muzeum_Historyczne_w_Sanoku" title="Muzeum Historyczne w Sanoku">Muzeum Historycznego w Sanoku</a></figcaption></figure> <p><b>Eucharystia</b> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki" title="Język grecki">gr.</a> <i>εὐχαριστία, eucharistía</i>, „dziękczynienie”)<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1">[1]</a></sup> lub <b>Najświętsza Ofiara, Sakrament Ołtarza, Msza Święta, Komunia</b> (<a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łac.</a> <i>communio</i>, „współdzielić”) <b>[Święta], Najświętszy Sakrament</b> (łac. <i>sacramentum</i>, „poświęcenie; przysięga”), <b>Wieczerza Pańska, Ciało Chrystusa</b><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2">[2]</a></sup>, <b>Krew Chrystusa</b> – <a href="/wiki/Liturgia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Liturgia chrześcijańska">liturgiczna</a> celebracja Ofiary <a href="/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus">Jezusa Chrystusa</a> – Męki i Śmierci<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3">[3]</a></sup><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4">[4]</a></sup><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5">[5]</a></sup> (por. Łk 22,19-20<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6">[6]</a></sup>; 1 Kor 11,26<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7">[7]</a></sup>), ustanowiona podczas <a href="/wiki/Ostatnia_Wieczerza" class="mw-redirect" title="Ostatnia Wieczerza">Ostatniej Wieczerzy</a>, którą <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijanie</a> sprawują wypełniając polecenie Mistrza (Jezusa): <i>To czyńcie na moją pamiątkę</i> (<a href="/wiki/Ewangelia_%C5%81ukasza" title="Ewangelia Łukasza">Łk</a> 22,19). W rozumieniu tradycyjnej <a href="/wiki/Teologia" title="Teologia">teologii</a> Eucharystia, będąc <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakramentem</a> wieńczącym <a href="/wiki/Mistagogia" title="Mistagogia">wtajemniczenie chrześcijańskie</a>, uobecnia <a href="/wiki/Misterium_paschalne" title="Misterium paschalne">Misterium paschalne</a>, mękę, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa oraz zesłanie Ducha Świętego. Jest ofiarą uwielbienia oraz objawieniem pełni i jedności <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościoła</a>. Jest też antycypacją, zaczątkiem zapowiedzianej w <a href="/wiki/Apokalipsa" title="Apokalipsa">Apokalipsie</a> (<a href="/wiki/Apokalipsa_%C5%9Bw._Jana" title="Apokalipsa św. Jana">Ap</a> 19,7–9) <a href="/wiki/Eschatologia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Eschatologia chrześcijańska">eschatologicznej</a> <i>uczty zaślubin Baranka</i> z jego <i>Małżonką</i>, wspólnotą Kościoła. Istotne elementy rozumienia Eucharystii są wspólne dla tradycyjnych gałęzi chrześcijaństwa, jak <a href="/wiki/Prawos%C5%82awie" title="Prawosławie">prawosławie</a>, <a href="/wiki/Ko%C5%9Bcio%C5%82y_orientalne" title="Kościoły orientalne">Kościoły orientalne</a>, <a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">katolicyzm</a> oraz części tradycji <a href="/wiki/Anglikanizm" title="Anglikanizm">anglikańskiej</a>. W wyniku <a href="/wiki/Reformacja" title="Reformacja">reformacji</a> inaczej jest pojmowana i praktykowana w nurcie <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">protestanckim</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Eucharystia_w_pismach_nowotestamentalnych">Eucharystia w pismach nowotestamentalnych</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Eucharystia w pismach nowotestamentalnych" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Eucharystia w pismach nowotestamentalnych"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Przebieg Eucharystii, który został opisany przez apostoła <a href="/wiki/Pawe%C5%82_z_Tarsu" title="Paweł z Tarsu">Pawła</a> jest podobny do opisu znajdującego się u <a href="/wiki/%C5%81ukasz_Ewangelista" title="Łukasz Ewangelista">Ewangelisty Łukasza</a> i prawdopodobnie ukazuje to, jak sprawowano Eucharystię w <a href="/wiki/Patriarcha_Antiochii" title="Patriarcha Antiochii">kościele w Antiochii syryjskiej</a>. Opis Marka natomiast jest podobny do relacji <a href="/wiki/Mateusz_Ewangelista" title="Mateusz Ewangelista">Mateusza</a> i ukazuje prawdopodobnie tradycję sprawowania Pamiątki Pana w <a href="/wiki/Patriarchat_jerozolimski" title="Patriarchat jerozolimski">kościele w Jerozolimie</a><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8">[8]</a></sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9">[9]</a></sup>. Opis św. Pawła z listu do Koryntian, napisanego w Efezie ok. 56 roku, jest najstarszy. Opis <a href="/wiki/Ewangelia_Marka" title="Ewangelia Marka">Ewangelii Marka</a> powstał ok. ośmiu lat później<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10">[10]</a></sup>. Jest faktem ogólnie uznanym przez historyków wczesnego chrześcijaństwa oraz <a href="/wiki/Teolog" title="Teolog">teologów</a>, zarówno <a href="/wiki/Egzegeza" title="Egzegeza">egzegetów biblijnych</a>, jak i <a href="/wiki/Liturgika" title="Liturgika">liturgistów</a>, że opisy sprawowania i ustanowienia Ostatniej Wieczerzy-Eucharystii przez Chrystusa, zachowane w pismach <a href="/wiki/Nowy_Testament" title="Nowy Testament">Nowego Testamentu</a>, powstały lata po tym wydarzeniu. Ponieważ kościoły gromadziły się regularnie na sprawowanie Eucharystii, był to <i>zwyczaj, który stał się ich drugą naturą</i>. Dlatego opisy, które znajdują się w Ewangeliach i u apostoła Pawła, nie miały na celu odtworzenia historycznego przebiegu Ostatniej Wieczerzy. Celem ich była pomoc wszystkim następnym pokoleniom chrześcijan w głębszym zrozumieniu tej istotnej praktyki liturgicznej <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościoła</a><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11">[11]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Eucharystia_u_apostoła_Pawła"><span id="Eucharystia_u_aposto.C5.82a_Paw.C5.82a"></span>Eucharystia u apostoła Pawła</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Eucharystia u apostoła Pawła" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Eucharystia u apostoła Pawła"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W przeciwieństwie do <a href="/wiki/Chrzest" title="Chrzest">chrztu</a> <a href="/wiki/Aposto%C5%82" title="Apostoł">Apostoł</a> <a href="/wiki/Pawe%C5%82_z_Tarsu" title="Paweł z Tarsu">Paweł</a> w żadnym z listów nie dał doktrynalnego wytłumaczenia Eucharystii. Dzięki problemom kościoła w <a href="/wiki/Korynt" title="Korynt">Koryncie</a> zachowały się jednak dwa fragmenty <a href="/wiki/1._List_do_Koryntian" title="1. List do Koryntian">Pierwszego Listu do Koryntian</a> o najwyższym znaczeniu: 1 Kor 10,14–22 oraz 11, 17–34. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Postawa_wspólnoty_w_Koryncie"><span id="Postawa_wsp.C3.B3lnoty_w_Koryncie"></span>Postawa wspólnoty w Koryncie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Postawa wspólnoty w Koryncie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Postawa wspólnoty w Koryncie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nie można zbyt precyzyjnie określić, jak przebiegała <i>Wieczerza Pańska</i> w <a href="/wiki/Korynt" title="Korynt">Koryncie</a>. Chrześcijanie zbierali się w domu poszczególnych wiernych na posiłek, na który składały się z pewnością nie sam chleb i wino. Nie można mówić o <i>agapé</i>, ponieważ ta nazwa pojawiła się dopiero od II w., gdy posiłek właściwy został już oddzielony od spożywania <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakramentu</a> Eucharystii, chleba i wina. Jedzenie nie było też jedynie swego rodzaju wstępem, <i>aperitifem</i>, lecz tworzyło z Pamiątką Pana jedną całość. Słownictwo używane przez Pawła ukazuje żydowski, paschalny charakter celebracji wieczerzy. Wyrażenia <i>kielich błogosławieństwa</i> oraz <i>chleb, który łamiemy</i> (1 Kor 10,16) należały do słownictwa <a href="/wiki/Pesach" title="Pesach">paschy Żydów</a>, przejętego przez chrześcijan. Trzeci rytualny kielich żydowskiego <a href="/wiki/Seder" title="Seder">sederu paschalnego</a> jest tradycyjnie zwany <i>kielichem błogosławieństwa</i> /<span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku hebrajskim (עברית)">hebr.</abbr>)</span> <i>kôs šel b<sup>e</sup>rākāh</i>/<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12">[12]</a></sup><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13">[13]</a></sup>. </p><p>Apostoł porównuje eucharystie chrześcijan ze spożywaniem ofiar ze zwierząt przez <i>Izraela według ciała</i> (1 Kor 10,18), a także z kultycznymi ucztami pogańskimi. Z zewnątrz wieczerze chrześcijan były na swój sposób typowym dla epoki posiłkiem religijnym – <a href="/wiki/Staro%C5%BCytna_Grecja" title="Starożytna Grecja">w owych czasach w Grecji</a> często po złożeniu ofiary ze zwierząt w <a href="/wiki/Mitologia_grecka" title="Mitologia grecka">świątyni bóstwa</a> organizowano publiczne uczty. Patrząc od wewnątrz, <i>Wieczerza Pańska</i> była czymś zupełnie odmiennym. Była elementem <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijańskiego</a> życia wspólnotowego. Stanowiła podstawę życia <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościoła</a> jako Ciała Chrystusa. Wcześniej, w rozdziale ósmym listu Paweł zwrócił uwagę, że ponieważ jest jeden Bóg i jeden Pan, czyli Chrystus (1 Kor 8,6) – ofiary <a href="/wiki/Poga%C5%84stwo" title="Pogaństwo">pogańskie</a> składane bożkom nie mają żadnego znaczenia. Nie można jednak tak samo nie przykładać znaczenia do <i>Wieczerzy Pańskiej</i>. Nie można spożywać jej <i>nie zważając na Ciało</i> (1 Kor 11,29). </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Leonardo_da_Vinci_(1452-1519)_-_The_Last_Supper_(1495-1498).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg/300px-Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg" decoding="async" width="300" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg/450px-Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg/600px-Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg 2x" data-file-width="5076" data-file-height="2645" /></a><figcaption><center><a href="/wiki/Ostatnia_Wieczerza_(obraz_Leonarda_da_Vinci)" title="Ostatnia Wieczerza (obraz Leonarda da Vinci)"><i>„Ostatnia Wieczerza”</i> Leonarda da Vinci</a></center></figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Cathedral_Fribourg_vitrail_Eucharistie_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Cathedral_Fribourg_vitrail_Eucharistie_01.jpg/300px-Cathedral_Fribourg_vitrail_Eucharistie_01.jpg" decoding="async" width="300" height="508" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Cathedral_Fribourg_vitrail_Eucharistie_01.jpg/450px-Cathedral_Fribourg_vitrail_Eucharistie_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Cathedral_Fribourg_vitrail_Eucharistie_01.jpg/600px-Cathedral_Fribourg_vitrail_Eucharistie_01.jpg 2x" data-file-width="2008" data-file-height="3400" /></a><figcaption>Okno eucharystyczne autorstwa Józefa Mehoffera we Fryburgu Szwajcarskim</figcaption></figure> <p>Uczniowie spożywali Eucharystię, nie zważając na komunię ([gr.] <i>koinonia</i>) z Ciałem i Krwią Chrystusa. Wersy 11, 27 oraz 29 wskazują na konieczność podchodzenia z odpowiednim nastawieniem i rozumieniem: </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74506874">.mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #a2a9b1;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f8f9fa}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}</style><div class="cytat"> <blockquote> <p>Dlatego też kto spożywa chleb lub pije kielich Pański niegodnie, winny będzie Ciała i Krwi Pańskiej. (...) Kto bowiem spożywa i pije nie zważając na Ciało [Pańskie], wyrok sobie spożywa i pije. </p> </blockquote> </div> <p>Według <a href="/wiki/Xavier_L%C3%A9on-Dufour" title="Xavier Léon-Dufour">Xaviera Léon-Dufoura</a> należy uznać, że jest to nauczanie Pawła, a nie formuły wzięte z Tradycji. Apostoł wprowadza w ten sposób w swoją główną myśl o jedności, wyrażoną w znaku <i>jednego chleba</i>. W następnych zdaniach Paweł widzi choroby i szerzącą się śmierć wśród uczniów jako <i>upomnienie</i> od Chrystusa za nadużycia w sprawowaniu Eucharystii: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Dlatego to właśnie wielu wśród was słabych i chorych i wielu też umarło. Jeżeli zaś sami siebie osądzimy, nie będziemy sądzeni. Lecz gdy jesteśmy sądzeni przez Pana, upomnienie otrzymujemy, abyśmy nie byli potępieni ze światem (11, 30–32). </p> </blockquote> </div> <p>Uczniowie w Koryncie nie zważali także na siebie wzajemnie. Być może frakcja Apollosa (por. 1 Kor 3, 4) oddzielała się od innych uczniów, nie dzieląc z nimi posiłku<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14">[14]</a></sup>: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Przede wszystkim słyszę – i po części wierzę – że zdarzają się między wami spory /<span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku greckim (Ελληνικά)">gr.</abbr>)</span> <i>schismata</i>/, gdy schodzicie się razem jako Kościół. Zresztą nawet muszą być wśród was rozdarcia /<span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku greckim (Ελληνικά)">gr.</abbr>)</span> <i>aireseis</i><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15">[15]</a></sup>/, żeby się okazało, którzy są wypróbowani. Tak więc, gdy się zbieracie, nie ma u was spożywania Wieczerzy Pańskiej. Każdy bowiem już wcześniej zabiera się do własnego jedzenia, i tak się zdarza, że jeden jest głodny, podczas gdy drugi nietrzeźwy. Czyż nie macie domów, aby tam jeść i pić? Czy chcecie znieważać Boże zgromadzenie i zawstydzać tych, którzy nic nie mają? (1 Kor 11, 18–22) </p> </blockquote> </div> <p>Napomnienie Pawła jest skierowane przeciw pogańskim postawom uczniów w czasie Eucharystii: egoizmowi i podziałom na frakcje<sup id="cite_ref-CITEREFLéon-Dufour1983b204_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLéon-Dufour1983b204-16">[16]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nauczanie_Św._Pawła_o_znaczeniu_Eucharystii"><span id="Nauczanie_.C5.9Aw._Paw.C5.82a_o_znaczeniu_Eucharystii"></span>Nauczanie Św. Pawła o znaczeniu Eucharystii</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Nauczanie Św. Pawła o znaczeniu Eucharystii" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nauczanie Św. Pawła o znaczeniu Eucharystii"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W napomnieniu Pawła dominują słowa: <i>uczestniczyć</i> (<i>metecho</i>) i <i>mieć wspólnotę</i> (<i>koinonia</i>). Wspólnotę z Chrystusem ukrzyżowanym i zmartwychwstałym Paweł wyjaśniał w innych listach, np. w <a href="/wiki/List_do_Galat%C3%B3w" title="List do Galatów">Ga</a> 2,20: <i>Żyję nie ja, lecz żyje we mnie Chrystus</i>, także <a href="/wiki/List_do_Rzymian" title="List do Rzymian">Rz</a> 6, 8 oraz 8,17n; <a href="/wiki/List_do_Kolosan" title="List do Kolosan">Kol</a> 2,20; 2 Kor 4,14; <a href="/wiki/List_do_Filipian" title="List do Filipian">Flp</a> 1,23; Kol 3,3n; <a href="/wiki/1._List_do_Tesaloniczan" title="1. List do Tesaloniczan">1 Tes</a> 4,17. </p><p>Pawłowy opis Eucharystii w Koryncie nie daje możliwości określenia, w którym momencie posiłku sprawowano właściwą Eucharystię-Pamiątkę Wieczerzy Pańskiej, którą Apostoł przekazał założonemu przez siebie kościołowi: <i>Ja bowiem otrzymałem od Pana to, co wam <a href="/wiki/Tradycja_Apostolska" class="mw-redirect" title="Tradycja Apostolska">przekazałem</a></i> (1 Kor 11, 23). Nawiązanie do samego wydarzenia Ostatniej Wieczerzy Jezusa w liście Pawła jest pierwszym chronologicznie świadectwem pisanym – <a href="/wiki/Ewangelie_synoptyczne" title="Ewangelie synoptyczne">Ewangelie synoptyczne</a> powstały później – występowania ciągłości między Jezusową wieczerzą, którą odbył przed swą męką i zmartwychwstaniem, a chrześcijańską celebracją sakramentu, zasiadaniem za stołem razem ze <a href="/wiki/Zmartwychwstanie" title="Zmartwychwstanie">Zmartwychwstałym</a>. Apostoł wymienia jedynie <i>Śmierć Pana</i>, być może by przypomnieć wiernym, że w Eucharystii nie chodzi o celebrację samego życia, które otrzymują w Zmartwychwstałym, lecz także o jednoczenie się ze śmiercią Chrystusa. Używając imienia <i>Pan – <a href="/wiki/Kyrios_(teologia)" title="Kyrios (teologia)">Kyrios</a></i>, a nie <i>Jezus</i>, ujmuje całość w paschalnym – a nie jedynie pasyjnym, skupionym na psychologicznych aspektach cierpienia – kontekście. Paschalny sens śmierci Apostoł wypracował przy interpretacji sakramentu, przez który wchodzi się w Nowe Przymierze: <a href="/wiki/Chrzest" title="Chrzest">chrztu</a>. Paweł mówi o chrzcie <i>ze względu na, w odniesieniu do</i> (<span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku greckim (Ελληνικά)">gr.</abbr>)</span> εις – eis) śmierci Chrystusa, a nie <i>w</i> (<span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku greckim (Ελληνικά)">gr.</abbr>)</span> εν τη – en te) niej – różnicę tę wyraźnie pokazuje 1 Kor 10,2: <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Izraelici</a> byli zanurzeni <i>ze względu na</i> (<i>eis</i>) Mojżesza, <i>w (en te) obłoku</i> oraz <i>w (en te) morzu</i>. Chrześcijanin został zjednoczony (dosł. konsekrowany) z osobą Chrystusa, który <i>umarł za nas</i>, co ma skutek w naszym duchowym i moralnym zmartwychwstaniu: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Jeżeli bowiem przez śmierć, podobną do Jego śmierci, zostaliśmy z Nim złączeni w jedno, to tak samo będziemy z Nim złączeni w jedno przez podobne zmartwychwstanie (Rz 6,5). </p> </blockquote> </div> <p>Paweł wiąże kielich z <a href="/wiki/Nowe_Przymierze" title="Nowe Przymierze">Nowym Przymierzem</a>, <i>we Krwi</i> Jezusa-Pana. To przymierze w Duchu jest jednym z ulubionych tematów Pawła np. w 2 Kor 3,6; 5,17 oraz Rz 6,4; 7,6. Paweł przypomina koryntianom śmierć Chrystusa, gdyż w niej została przemieniona relacja ludzi do Boga i w posiłku wspólnotowym, który jest jej <i>Pamiątką</i>, celebruje się miłość bez granic i zawsze aktualną. Dwa wydarzenia dotyczące Jezusa: <i>noc, w której był wydany</i> (w. 23) oraz dzień, <i>aż przyjdzie</i> (w. 26) – wyznaczają ramy czasowe, okres, który Kościół ma do dyspozycji. Proklamowanie śmierci Chrystusa poprzez celebrację eucharystyczną (w. 26) – słowa Pawła nie są nakazem czynienia tego: <i>proklamujcie</i>, lecz stwierdzeniem faktu: <i>proklamujecie</i> – jest ogłaszaniem nie tylko wiedzy o tej śmierci, ale też ukazywaniem działania jej zbawczej mocy w imieniu samego Pana. Celebracja staje się słowem samego Chrystusa. Ma to swoje przedłużenie w życiu chrześcijan, którzy noszą w sobie konanie Chrystusa (por. 2 Kor 4,10). Spożywanie Wieczerzy Pańskiej ma jednoznacznie charakter <i>pneumatyczny</i>, uczniowie są napełnieni <a href="/wiki/Duch_%C5%9Awi%C4%99ty" title="Duch Święty">Duchem Świętym</a>. Wprost napisze o tym w następnym rozdziale: <i>wszyscy zostaliśmy napojeni jednym Duchem</i> (1 Kor 12,13)<sup id="cite_ref-CITEREFLéon-Dufour1983b196–217_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLéon-Dufour1983b196–217-17">[17]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Eucharystia_u_Jana_Ewangelisty">Eucharystia u Jana Ewangelisty</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Eucharystia u Jana Ewangelisty" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Eucharystia u Jana Ewangelisty"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Ewangelia_Jana" title="Ewangelia Jana">Ewangelia Jana</a> przekazuje tradycję o sprawowaniu <a href="/wiki/Ostatnia_Wieczerza" class="mw-redirect" title="Ostatnia Wieczerza">Wieczerzy Pańskiej</a> i <a href="/wiki/%C5%81amanie_chleba" title="Łamanie chleba">łamaniu chleba</a> w sposób całkowicie unikatowy. Zachowuje pewien dystans wobec <i>organizacji</i> życia chrześcijańskiego, wysuwając na plan pierwszy <a href="/wiki/Przykazanie_mi%C5%82o%C5%9Bci" title="Przykazanie miłości">przykazanie miłości braterskiej</a>. Chociaż <a href="/wiki/Jan_Ewangelista" title="Jan Ewangelista">Jan Ewangelista</a> powstrzymuje się od opisu słów ustanowienia sakramentu, jednak – przynajmniej według niektórych komentatorów – symbolika używana przez apostoła pozwala w słowach i gestach Jezusa dostrzec sens głębszy, <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakramentalny</a>. Treści dotyczące Eucharystii przekazane są w <a href="/wiki/Mowa_po%C5%BCegnalna_Jezusa" title="Mowa pożegnalna Jezusa">mowie pożegnalnej Jezusa</a>, zawartej w rozdz. 13–16, oraz w mowie <i>O Chlebie życia</i> – rozdz. 6, 26–65<sup id="cite_ref-CITEREFLéon-Dufour1983a237-238_oraz_241_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFLéon-Dufour1983a237-238_oraz_241-18">[18]</a></sup>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/20px-Wiki_letter_w.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/30px-Wiki_letter_w.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/40px-Wiki_letter_w.svg.png 2x" data-file-width="44" data-file-height="44" /></span></span> </span><i>Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit">rozbuduj ją</a></span>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Fragmenty_biblijne">Fragmenty biblijne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Fragmenty biblijne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Fragmenty biblijne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ustanowienie_Eucharystii">Ustanowienie Eucharystii</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Ustanowienie Eucharystii" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ustanowienie Eucharystii"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Cztery fragmenty Nowego Testamentu mówią o <a href="/wiki/Ustanowienie_Eucharystii" title="Ustanowienie Eucharystii">ustanowieniu Eucharystii</a>. Ze względu na podobieństwa i różnice egzegeci uznają, że są zapisem różnych tradycji liturgicznych sprawowania Eucharystii w lokalnych wspólnotach. Wyróżnia się dwie tradycje: <a href="/wiki/Antiochia" title="Antiochia">antiocheńską</a> i palestyńską<sup id="cite_ref-STB_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-STB-19">[19]</a></sup><sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20">[20]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Tradycja_antiocheńska:_Łukasz_i_Paweł"><span id="Tradycja_antioche.C5.84ska:_.C5.81ukasz_i_Pawe.C5.82"></span>Tradycja antiocheńska: Łukasz i Paweł</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Tradycja antiocheńska: Łukasz i Paweł" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tradycja antiocheńska: Łukasz i Paweł"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W tradycji liturgicznej pochodzącej przypuszczalnie ze wspólnot z <a href="/wiki/Antiochia" title="Antiochia">Antiochii</a> oraz <a href="/wiki/Azja_Mniejsza" title="Azja Mniejsza">Azji Mniejszej</a> napisane zostały tekst z Ewangelii św. Łukasza 22, 14–20 oraz fragment z <a href="/wiki/1._List_do_Koryntian" title="1. List do Koryntian">1 Listu do Koryntian</a> 11,23nn <a href="/wiki/Pawe%C5%82_z_Tarsu" title="Paweł z Tarsu">apostoła Pawła</a>: </p><p><i>Ja bowiem otrzymałem od Pana to, co wam przekazałem, że Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb (24) i dzięki uczyniwszy połamał i rzekł: To jest Ciało moje które za was będzie</i> [wydane]<i>. Czyńcie to na moją pamiątkę! (25) Podobnie, skończywszy wieczerzę, wziął kielich, mówiąc: Ten kielich jest Nowym Przymierzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy pić będziecie, na moją pamiątkę! (26) Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pańską głosicie, aż przyjdzie. (27) Dlatego też kto spożywa chleb lub pije kielich Pański niegodnie, winny będzie Ciała i Krwi Pańskiej. (28) Niech przeto człowiek baczy na siebie samego, spożywając ten chleb i pijąc z tego kielicha. (29) Kto bowiem spożywa i pije nie zważając na Ciało</i> [Pańskie]<i>, wyrok sobie spożywa i pije. (30) Dlatego to właśnie wielu wśród was słabych i chorych i wielu też umarło</i> (Cały fragment: 1 Kor 11, 20–34). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Tradycja_palestyńska:_Marek_i_Mateusz"><span id="Tradycja_palesty.C5.84ska:_Marek_i_Mateusz"></span>Tradycja palestyńska: Marek i Mateusz</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Tradycja palestyńska: Marek i Mateusz" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tradycja palestyńska: Marek i Mateusz"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Przypuszcza się, ze względu na styl wykazujący podobieństwa z <a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski" title="Język aramejski">aramejskim</a>, że opis z <a href="/wiki/Ewangelia_Marka" title="Ewangelia Marka">Ewangelii Marka</a> oraz <a href="/wiki/Ewangelia_Mateusza" title="Ewangelia Mateusza">Mateusza</a> powstał zgodnie z <a href="/wiki/Liturgia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Liturgia chrześcijańska">liturgiczną</a> tradycją pochodzącej z <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestyny</a>: </p><p><b>Ewangelia Marka 14, 22–26</b>: <i>A gdy jedli, wziął chleb, odmówił błogosławieństwo, połamał i dał im mówiąc: Bierzcie, to jest Ciało moje. Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie dał im, i pili z niego wszyscy. I rzekł do nich: To jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana. Zaprawdę, powiadam wam: Odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu aż do owego dnia, kiedy pić go będę nowy w królestwie Bożym</i> (Przekład <a href="/wiki/Biblia_Tysi%C4%85clecia" title="Biblia Tysiąclecia">BT</a>). </p><p><b>Ewangelia Mateusza</b> Mt 26, 26–30: <i>A gdy oni jedli, Jezus wziął chleb i odmówiwszy błogosławieństwo, połamał i dał uczniom, mówiąc: Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje. Następnie wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał im, mówiąc: Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów. Lecz powiadam wam: Odtąd nie będę już pił z tego owocu winnego krzewu aż do owego dnia, kiedy pić go będę z wami nowy, w królestwie Ojca mojego</i> (Przekład <a href="/wiki/Biblia_Tysi%C4%85clecia" title="Biblia Tysiąclecia">BT</a>). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tradycja_Jana">Tradycja Jana</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Tradycja Jana" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tradycja Jana"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>Ciało moje jest prawdziwym pokarmem, a Krew moja jest prawdziwym napojem. Kto spożywa moje Ciało i Krew moją pije, trwa we Mnie, a Ja w nim. Jak Mnie posłał żyjący Ojciec, a Ja żyję przez Ojca, tak i ten, kto Mnie spożywa, będzie żył przeze Mnie. To jest chleb, który z nieba zstąpił – nie jest on taki jak ten, który jedli wasi przodkowie, a poumierali. Kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki.</i> (J 6, 55–58), por. opis <a href="/wiki/Ostatnia_Wieczerza" class="mw-redirect" title="Ostatnia Wieczerza">Ostatniej wieczerzy</a> rozdz. 13–17. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia_Eucharystii">Historia Eucharystii</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Historia Eucharystii" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia Eucharystii"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Przez pierwsze sto lat po zmartwychwstaniu Jezusa jego uczniowie zbierali się na sprawowanie Eucharystii w domach i mieszkaniach, a także w wynajętych salach publicznych. Jest prawdopodobne, że spotykali się także w grotach, jak np. w <a href="/wiki/Betlejem" title="Betlejem">Betlejem</a> i <a href="/wiki/Ogr%C3%B3d_Oliwny" title="Ogród Oliwny">Getsemani</a>, gdzie odnaleziono ślady liturgii chrześcijańskiej z okresu przed-<a href="/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" title="Cesarstwo Bizantyńskie">bizantyńskiego</a><sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21">[21]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Korzenie_starotestamentalne">Korzenie starotestamentalne</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Korzenie starotestamentalne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Korzenie starotestamentalne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Trwają dyskusje uczonych, czy Ostatnia Wieczerza Jezusa była celebrowana dokładnie zgodnie z obrzędami żydowskiej <a href="/wiki/Pesach" title="Pesach">Paschy</a>, czy nie. Faktem bezspornym, uznawanym przez wszystkich jest to, że Chrystus ustanowił Eucharystię, posługując się symboliką paschalną i korzystając z unikatowych żydowskich modlitw błogosławienia <a href="/wiki/B%C3%B3g_w_judaizmie" title="Bóg w judaizmie">Boga</a> i dziękczynienia Mu, zwanymi po hebrajsku <i>berakoth</i>. Również <i>Jego Pamiątka</i>, którą polecił uczniom sprawować, była swego rodzaju technicznym pojęciem <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">judaizmu</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pamiątka"><span id="Pami.C4.85tka"></span>Pamiątka</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Pamiątka" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pamiątka"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pojęcie <i><a href="/wiki/Anamneza_(liturgia)" title="Anamneza (liturgia)">pamiątki</a></i>, znane w religijności judaizmu czasów Jezusa, daje odpowiedź na to, czy mistrz z Nazaretu zostawił jakąś konkretną ustaloną <a href="/wiki/Ceremonia" title="Ceremonia">ceremonię</a>, <a href="/wiki/Rytua%C5%82" title="Rytuał">rytuał</a>, zgodnie z którym jego uczniowie mieli wspominać Jego Mękę i Śmierć i Zmartwychwstanie: <i>to czyńcie na Moją Pamiątkę</i> (<a href="/wiki/Ewangelia_%C5%81ukasza" title="Ewangelia Łukasza">Łk</a> 22,19). <i><a href="/wiki/Seder" title="Seder">Seder</a> Amram Gaon</i>, jeden z najstarszych zbiorów modlitw żydowskich podaje następujący tekst świątecznego <i>błogosławieństwa</i> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebr.</a> <i>berākāh</i>) przy trzecim kielichu – <i>kielichu błogosławieństwa</i> wypijanym po posiłku – w którym słowo <i>pamiątka</i> jest używane wielokrotnie: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Boże nasz i Boże naszych ojców, niech wspomnienie o nas i o naszych ojcach, wspomnienie o <a href="/wiki/Jerozolima" title="Jerozolima">Jeruzalem</a>, Twoim mieście, wspomnienie o Mesjaszu, synu Dawida, Twojego sługi, i wspomnienie o Twoim ludzie, o całym domu <a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Izraela</a> powstanie i przyjdzie, niech przybędzie, niech stanie się widzialne, przyjęte, usłyszane, przypomniane i zaznaczone przed Tobą, dla wyzwolenia, dla dobra, łaski, współczucia i miłosierdzia w tym dniu... (tu wypowiada się nazwę święta). Pamiętaj o nas, Panie, nasz Boże, by wyświadczyć nam dobro z jego powodu. Nawiedź nas ze względu na niego i zbaw nas dla niego, ożywiając nas słowem zbawienia i miłosierdzia. Oszczędź nas, uczyń nam łaskę i okaż nam swoje miłosierdzie, ponieważ jesteś Bogiem i królem łaskawym i miłosiernym (Traktat <i>Berakoth</i> III, 49 a<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22">[22]</a></sup>). </p> </blockquote> </div> <p>Słowo <i>pamiątka</i> jest tu użyte w znaczeniu świętego znaku, który Bóg dał swemu ludowi, zachowującemu go jako swój największy duchowy skarb. Znak ten, celebrowany w dniu świątecznym, oznacza kontynuację wielkich dzieł Bożych w czasie, w którym się odprawia święto<sup id="cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia201582-83_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia201582-83-23">[23]</a></sup>. Jezus w miejscu, które normalnie przysługuje temu świątecznemu błogosławieństwu przy trzecim kielichu, najprawdopodobniej wypowiedział swoje własne słowa o <i>pamiątce</i> swej Krwi wylanej za Nowe Przymierze. Słowo <i>pamiątka</i> występowało w judaizmie zarówno w trzecim błogosławieństwie, jak i w modlitwach <i>Abodah</i> służących poświęcaniu ofiar ze zwierząt składanych w Świątyni, co wskazuje na <i>ofiarniczy</i> charakter tego terminu. W ten sposób, poprzez <i>błogosławieństwo</i> (<i>berākāh</i>) chleba i wina jako Jego Ciała i Krwi, będącej odtąd na zawsze substancją <i>Pamiątki</i>, Jezus nadał znaczenie Ofiary swemu Krzyżowi i poprzez to usunął wszelkie wcześniejsze ofiary<sup id="cite_ref-STB_19-1" class="reference"><a href="#cite_note-STB-19">[19]</a></sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24">[24]</a></sup><sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25">[25]</a></sup>. </p><p>Jak podkreślił <a href="/wiki/Louis_Bouyer" title="Louis Bouyer">L. Bouyer</a>, w czasie Ostatniej Wieczerzy krzyż Chrystusa i chrześcijańska Eucharystia otrzymały od Jezusa w sposób nieodłączny charakter Ofiary. Jezus stał się nowym <a href="/wiki/Baranek_Bo%C5%BCy" title="Baranek Boży">barankiem paschalnym</a>, złożonym w ofierze dla nowego przymierza, zgodnie z planem Bożym. Proklamuje się to w Eucharystii poprzez <i>błogosławienie</i> Boga – czyni się to najpierw wobec Boga, a nie wobec świata, gdyż proklamacja jest odwołaniem do Jego działania. Bowiem <i>przywoływanie</i> śmierci Chrystusa jest Bożym <i>gwarantem</i> Jego wierności wobec dzieła zbawienia ludzkości. Realizacja tego błogosławieństwa-dziękczynienia (<i>berākāh</i>) ma charakter <a href="/wiki/Eschatologia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Eschatologia chrześcijańska">eschatologiczny</a>, dokona się bowiem w pełni, gdy Chrystus przyjdzie na końcu czasów (1 Kor 11,26)<sup id="cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015104-105_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015104-105-26">[26]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Błogosławieństwa_(berakot)"><span id="B.C5.82ogos.C5.82awie.C5.84stwa_.28berakot.29"></span>Błogosławieństwa (berakot)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Błogosławieństwa (berakot)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Błogosławieństwa (berakot)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Błogosławieństwo-dziękczynienie (gr. eucharistia) zaniesione przez Jezusa w czasie ustanowienia Eucharystii, a potem przez Jego uczniów, gdy ją celebrowali, było więc typową formą liturgii żydowskiej. W pobożności Izraela było ono odpowiedzią modlitewną na słowo Boże osoby posłusznej w wierze Bogu. Chrystus, jako <a href="/wiki/Pomazaniec" title="Pomazaniec">Mesjasz</a> nadał nową chrześcijańską treść błogosławieństwu, odnosząc je do ustanawianego przez swoją mękę, śmierć i zmartwychwstanie <a href="/wiki/Nowe_Przymierze" title="Nowe Przymierze">Nowego Przymierza</a>. Prototypem chrześcijańskich dziękczynnych modlitw eucharystycznych – błogosławieństw, <i>berakot</i> – były dłuższe, świąteczne żydowskie <i>błogosławieństwa</i> wznoszone czy to przy posiłkach w domu, tzw. <i>Birkat hamazon</i>, czy też w modlitwie synagogalnej, zwłaszcza te poprzedzające śpiew <i><a href="/wiki/Szema_Jisrael" title="Szema Jisrael">Szema Izrael</a></i>. <i><a href="/wiki/Berachot_(Talmud)" class="mw-redirect" title="Berachot (Talmud)">Berakot</a></i> poświęcone są cały rozdział w <a href="/wiki/Miszna" title="Miszna">Misznie</a> i cała sekcja w Toseftah – dwóch częściach <a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">Talmudu</a><sup id="cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia201560,_por._40_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia201560,_por._40-27">[27]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pierwsze_sto_lat">Pierwsze sto lat</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Pierwsze sto lat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pierwsze sto lat"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Duccio_di_Buoninsegna_029.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Duccio_di_Buoninsegna_029.jpg/300px-Duccio_di_Buoninsegna_029.jpg" decoding="async" width="300" height="566" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Duccio_di_Buoninsegna_029.jpg/450px-Duccio_di_Buoninsegna_029.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Duccio_di_Buoninsegna_029.jpg/600px-Duccio_di_Buoninsegna_029.jpg 2x" data-file-width="1256" data-file-height="2369" /></a><figcaption>Ostatnia Wieczerza, mal. <a href="/wiki/Duccio_di_Buoninsegna" title="Duccio di Buoninsegna">Duccio di Buoninsegna</a> (ok. 1308–1311), obrazy ołtarzowe w <a href="/wiki/Katedra_w_Sienie" title="Katedra w Sienie">katedrze w Sienie</a>.</figcaption></figure> <p>W tym okresie Eucharystia była <i>prywatnym</i> posiłkiem chrześcijan, poprzez który dopełniali <i>publiczną</i> liturgię <a href="/wiki/Synagoga" title="Synagoga">synagogalną</a>, w której w dalszym ciągu uczestniczyli jako <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydzi</a><sup id="cite_ref-DIX_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-DIX-28">[28]</a></sup>. Była ona dla nich nową Paschą, wypełnieniem <a href="/wiki/Seder" title="Seder">sederu</a>, czyli uczty paschalnej <a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Izraela</a>. Jak podkreślił <a href="/wiki/Augustyn_Jankowski" title="Augustyn Jankowski">Augustyn Jankowski</a>, nie można porównywać Ostatniej Wieczerzy, na której Jezus ustanowił <i>swoją „pamiątkę”, anamnezę chrześcijańską</i>, do zwykłej kolacji. Jezus sprawował ją jako „pamiątkę” (hebr. <i>zikarón</i>) swojej śmierci i zmartwychwstania. I czynił to w najświętszy wieczór roku, kiedy obchodzono święto Pesach. Jezus nadał <i>pełny i ostateczny sens tej najdonioślejszej ze wszystkich uroczystości Izraela</i>. Każda Eucharystia uczniów Jezusa była więc nową chrześcijańską Paschą, której więź z dawną ucztą paschalną <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">judaizmu</a> miała charakter wewnętrzny, typologiczny, a więc zbawczy<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29">[29]</a></sup><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30">[30]</a></sup>. Zdaniem Ferdinanda Hahna wczesnochrześcijańska Wieczerza Pańska, nazywana w gminie aramejskiej „łamaniem chleba”, miała trzy źródła – wspólnotę stołu z Jezusem w okresie przedpaschalnym, Ostatnią Wieczerzę oraz spotkania ze zmartwychwstałym Jezusem podczas posiłków. Spośród nich Ostatnia Wieczerza stanowiła centrum, wokół którego ukształtowała się chrześcijańska praktyka. Wieczerza Pańska oznaczała na początku społeczność z ukrzyżowanym i wskrzeszonym przez Boga Chrystusem, była wyrazem przynależności do niego i doświadczenia jego żywej obecności. Wierzono w obecność jego słowa i dzieła podczas sprawowania pamiątki<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31">[31]</a></sup>. </p><p>Eucharystia najuroczyściej sprawowana była w czasie dorocznej uroczystości Wielkiej Nocy, ale także, na wzór żydowskiego szabatu, który odwołuje się do tajemnicy paschalnej, każda niedziela czyli pierwszy dzień tygodnia, nazywany w pierwotnym <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościele</a> także <i>ósmym dniem</i>, była świętowana jako <i>pascha tygodnia</i> poprzez sprawowanie Eucharystii. <a href="/wiki/Jan_Pawe%C5%82_II" title="Jan Paweł II">Jan Paweł II</a> w liście apostolskim <i><a href="/wiki/Dies_Domini" title="Dies Domini">Dies Domini</a></i> przytoczył świadectwa tej praktyki: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>«My świętujemy niedzielę, aby wspominać chwalebne zmartwychwstanie naszego Pana Jezusa Chrystusa nie tylko w dzień Wielkanocy, ale każdego tygodnia»: tak pisał na początku V w. papież <a href="/wiki/Innocenty_I" title="Innocenty I">Innocenty I</a><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32">[32]</a></sup>, poświadczając praktykę powszechnie już przyjętą, która zaczęła się rozpowszechniać w pierwszych latach po zmartwychwstaniu Pańskim. <a href="/wiki/Bazyli_Wielki" title="Bazyli Wielki">Św. Bazyli</a> mówi o «świętej niedzieli, uczczonej zmartwychwstaniem Pańskim, która jest pierworodnym pośród wszystkich dni»<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33">[33]</a></sup>. <a href="/wiki/Augustyn_z_Hippony" title="Augustyn z Hippony">Św. Augustyn</a> nazywa niedzielę «sakramentem Paschy»<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34">[34]</a></sup>. </p><p>Ta głęboka więź między niedzielą a zmartwychwstaniem Pańskim jest bardzo mocno podkreślana przez wszystkie Kościoły, zarówno na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Zwłaszcza w tradycji Kościołów Wschodnich każda niedziela jest <i>anastásimos heméra</i> – dniem zmartwychwstania<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35">[35]</a></sup> – i właśnie ze względu na ten swój charakter stanowi centrum całego kultu (<i>Dies Domini</i>, 19)<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36">[36]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p>Jednym ze świadectw paschalnego charakteru wczesnej Eucharystii jest dialog – bez wątpienia pochodzenia <a href="/wiki/Ludy_semickie" title="Ludy semickie">semickiego</a> – na początku <a href="/wiki/Prefacja" title="Prefacja">prefacji</a> rozpoczynającej <a href="/wiki/Kanon_rzymski" title="Kanon rzymski">Kanon rzymski</a>. Jest on najstarszą formułą liturgiczną, zachowaną jeszcze tylko w liturgii eucharystii egipskiej. Trzeci wers jest zapisem pierwotnego, paschalnego wezwania do <i>dziękczynienia</i>, którym było <a href="/wiki/Berachot_(Talmud)" class="mw-redirect" title="Berachot (Talmud)">błogosławieństwo</a> zwane <i>birkat ha-mazon</i> przy trzecim kielichu paschalnym (dosł. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku greckim (Ελληνικά)">gr.</abbr>)</span> <i>eucharistía</i>)<sup id="cite_ref-DIX_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-DIX-28">[28]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015227_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015227-37">[37]</a></sup>: </p> <div class="poem"> <p>Pan z wami.<br /> – I z duchem twoim.<br /> W górę serca.<br /> – Wznosimy je do Pana.<br /> <i>Dzięki składajmy Panu Bogu naszemu</i>.<br /> – Zaprawdę godne to i sprawiedliwe. </p> </div> <p>Powyższy dialog został także zachowany w liturgii <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ewangelicko-Augsburski_w_RP" class="mw-redirect" title="Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP">Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP</a> (w formie niewiele odbiegającej od przedstawionej). </p><p>Jednym z pierwszych świadectw apostolskiej liturgii Eucharystii jest <a href="/wiki/Didache" title="Didache">Didache</a>, w której <i>berakoth</i> judaizmu zostały przejęte prawie w całości i uzupełnione wstawkami chrześcijańskimi, dotyczącymi Jezusa. Innym podobnym starożytnym świadkiem takiej liturgii są <i><a href="/wiki/Konstytucje_apostolskie" title="Konstytucje apostolskie">Konstytucje apostolskie</a></i><sup id="cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015115-135_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015115-135-38">[38]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_po-apostolski:_II_i_III_wiek">Okres po-apostolski: II i III wiek</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Okres po-apostolski: II i III wiek" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres po-apostolski: II i III wiek"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz więcej w artykule <a href="/wiki/Modlitwa_eucharystyczna" title="Modlitwa eucharystyczna">Modlitwa eucharystyczna</a>, w sekcji <a href="/wiki/Modlitwa_eucharystyczna#Modlitwy_eucharystyczne_w_Kościele_po_apostolskim" title="Modlitwa eucharystyczna">Modlitwy eucharystyczne w Kościele po apostolskim</a>.</i></div> <p>Jak wykazał metropolita <a href="/wiki/Jan_(Ziziulas)" title="Jan (Ziziulas)">Jan (Ziziulas)</a>, wszystkie zachowane teksty <a href="/wiki/Liturgia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Liturgia chrześcijańska">liturgiczne</a> i <a href="/wiki/Prawo_kanoniczne" title="Prawo kanoniczne">kanoniczne</a> pierwszych trzech stuleci począwszy od czasów <a href="/wiki/Ojcowie_apostolscy" title="Ojcowie apostolscy">ojców apostolskich</a> (np. <a href="/wiki/Tradycja_apostolska_Hipolita" title="Tradycja apostolska Hipolita">Tradycja apostolska Hipolita</a> i syryjskie <a href="/wiki/Didascalia_Apostolorum" title="Didascalia Apostolorum">Didascalia Apostolorum</a>) świadczą, że głównym przewodniczącym Eucharystii był <a href="/wiki/Biskup" title="Biskup">biskup</a>, zaś zadaniem <a href="/wiki/Prezbiter" title="Prezbiter">prezbiterów</a> było jedynie asystowanie biskupowi. I dlatego z początku jedynie biskup był nazywany <i>hiereus</i> lub <i>sacerdos</i> w nawiązaniu do arcykapłańskiego tytułu Jezusa. Zizioulas zwrócił uwagę na modlitwę święceń prezbiteratu zawartą we fragmencie Tradycji Hipolita: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Modlitwa przeznaczona do święcenia prezbiterów podawana przez Tradycję Apostolską (Hipolita), w przeciwieństwie do przeznaczonej do święcenia biskupów, nie wie nic o prawie prezbiterów do ofiarowania Eucharystii. Zamiast tej funkcji, kandydat, którego święcenia włączają do grona prezbiterów, otrzymuje charyzmat: (a) do rządzenia ludem Bożym z czystym sercem, jako kontynuację pracy starszych (prezbiterów) <a href="/wiki/Stary_Testament" title="Stary Testament">Starego Testamentu</a> wybranych przez <a href="/wiki/Moj%C5%BCesz" title="Mojżesz">Mojżesza</a>, oraz (b) nauczania i napominania ludu. Rzeczywiście, prezbiterzy początkowo jawią się jako doradcy biskupa w administracji i tworzą radę Biskupią (synedrion)<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39">[39]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p>Opis wczesnej Eucharystii dał <a href="/wiki/Justyn_M%C4%99czennik" title="Justyn Męczennik">Justyn Męczennik</a> (ok. 100–167) w apologii napisanej ok. 155 r. do cesarza <a href="/wiki/Antoninus_Pius" title="Antoninus Pius">Antoninusa</a>. Autor określił szczególny dzień, w którym zbierano się na Eucharystię, był to dzień tygodnia, który w <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Cesarstwie rzymskim</a> nazywał się „dniem słońca”: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>W dniu zwanym dniem Słońca odbywa się w oznaczonym miejscu zebranie wszystkich nas, zarówno z miast jak i ze wsi (1 Apologia 65). </p> </blockquote> </div> <p>Justyn opowiadał cesarzowi, że zgromadzeni najpierw czytali „pamiętniki apostolskie” i słuchali napomnień przewodniczącego, potem była modlitwa wstawiennicza, pocałunek pokoju, po którym przewodniczący „składał długie dziękczynienie” (gr. eucharistia) nad chlebem i winem, następnie diakoni „rozdzielali obecnym Eucharystię, czyli Chleb, oraz Wino z wodą, nad którymi odprawiano modlitwy dziękczynne”. Jak zauważa <a href="/wiki/Katechizm_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Katolickiego" class="mw-redirect" title="Katechizm Kościoła Katolickiego">Katechizm Kościoła Katolickiego</a>, opis Justyna podaje zasadnicze elementy Eucharystii, które zawiera ona także w naszych czasach: </p> <ol><li>zgromadzenie się uczestników</li> <li>liturgia słowa z czytaniami, homilią i modlitwą powszechną</li> <li>liturgia eucharystyczna, z przygotowaniem chleba i wina, konsekracją w czasie dziękczynienia i komunią<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40">[40]</a></sup>.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_patrystyczny:_IV-VI_wiek">Okres patrystyczny: IV-VI wiek</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Okres patrystyczny: IV-VI wiek" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres patrystyczny: IV-VI wiek"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Po <a href="/wiki/Edykt_mediola%C5%84ski" title="Edykt mediolański">Edykcie mediolańskim</a> (313 r.) obserwuje się radykalną zmianę w porównaniu z poprzednim okresem w stosunku do przewodniczącego Eucharystii. W tekstach pochodzących z IV w., a także w późniejszych, m.in. w przeredagowanych wydaniach <a href="/wiki/Tradycja_apostolska_Hipolita" title="Tradycja apostolska Hipolita">Tradycji Hipolita</a>, zwanych Kanonami Hipolita czy w ósmej księdze <a href="/wiki/Konstytucje_apostolskie" title="Konstytucje apostolskie">Konstytucji apostolskich</a> pojawił się pogląd, że prezbiter nie różni się od biskupa co do funkcji przewodzenia celebracjom eucharystycznym, różnica istnieje jedynie w prawie do udzielania <a href="/wiki/Sakrament_%C5%9Bwi%C4%99ce%C5%84" title="Sakrament święceń">święceń</a>. Podobnie wypowiadają się <a href="/wiki/Hieronim_ze_Strydonu" title="Hieronim ze Strydonu">Hieronim</a> i <a href="/wiki/Jan_Chryzostom" title="Jan Chryzostom">Jan Chryzostom</a><sup id="cite_ref-JZIZ_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-JZIZ-41">[41]</a></sup>. Eucharystia jest rozumiana w tym okresie jako podstawowy <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakrament</a> budowania jedności <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościoła</a>. Ten aspekt będzie później na Zachodzie w <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczu</a>, w <a href="/wiki/Scholastyka_(filozofia)" title="Scholastyka (filozofia)">scholastycznej</a> katolickiej teologii Eucharystii całkowicie pomijany milczeniem, na rzecz podejścia indywidualistycznego, za którym stało jurydyczne ujęcie zbawienia, widzące w ofierze <a href="/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus">Chrystusa</a> zapłatę za wykupienie z grzechów (<a href="/wiki/Odkupienie" title="Odkupienie">odkupienie</a>)<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42">[42]</a></sup><sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43">[43]</a></sup>. </p><p>Akta starożytnych synodów ukazują, że w Eucharystii uczestniczyli jedynie ci, którzy nie trwali w grzechu, zgodnie ze słowami <a href="/wiki/1._List_Jana" title="1. List Jana">1 Listu Jana</a> 3,6: <i>Każdy, kto trwa w Nim, nie grzeszy, żaden zaś z tych, którzy grzeszą, nie widział Go ani Go nie poznał</i>. Do komunii nie był dopuszczony nikt, kto należał do stanu pokutników – aż do dnia, w którym biskup pojednał go ze wspólnotą <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościoła</a>. Kanon 29 <a href="/wiki/Synod_w_Epaone" title="Synod w Epaone">synodu w Epaone</a> (517 r.) w <a href="/wiki/Galia" title="Galia">Galii</a> mówi o tym, że jedynie <a href="/wiki/Apostazja" title="Apostazja">apostaci</a> mają opuścić zgromadzenie razem z <a href="/wiki/Katechumenat" title="Katechumenat">katechumenami</a> przed rozpoczęciem Eucharystii. Świadczy to prawdopodobnie o tym, że w Kościele starożytnym jedynie ta grupa pokutników nie mogła być obecna podczas sprawowania liturgii Eucharystii. Pozostali pokutnicy uczestniczyli w liturgii, ale nie byli dopuszczeni do <i>Stołu Pańskiego</i><sup id="cite_ref-CITEREFVogel198236_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFVogel198236-44">[44]</a></sup>. Synod precyzował także zasady odbywania pokuty po grzechu śmiertelnym. Np. w kanonie 22 synod polecił, by <a href="/wiki/Ksi%C4%85dz" title="Ksiądz">kapłana</a> lub <a href="/wiki/Diakon" title="Diakon">diakona</a>, który popełnił <a href="/wiki/Grzech" title="Grzech">grzech</a> śmiertelny zwolnić z jego obowiązków i zamknąć w klasztorze, gdzie mógł uczestniczyć w Eucharystii jedynie jako świecki. Kanon 3 ustalił, że ci, którzy w przeszłości byli w stanie pokutnym nie mogli być dopuszczeni do stanu duchownego<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45">[45]</a></sup><sup id="cite_ref-CITEREFVogel1982193_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFVogel1982193-46">[46]</a></sup>. </p><p>Na początku V w., <a href="/wiki/Augustyn_z_Hippony" title="Augustyn z Hippony">Augustyn z Hippony</a> (<a href="/wiki/354" title="354">354</a>-<a href="/wiki/430" title="430">430</a>) ukazywał jako podstawowe znaczenie Eucharystii to, że jako <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakrament</a> buduje ona wspólnotę <a href="/wiki/Chrzest" title="Chrzest">ochrzczonych</a> tworząc z nich jedno Ciało Chrystusowe. W homilii 227, wygłoszonej w <a href="/wiki/Wielkanoc" title="Wielkanoc">Niedzielę Wielkanocną</a>, zapewne już wieczorem, po odpoczynku, mówił do <a href="/wiki/Katechumenat" title="Katechumenat">nowo ochrzczonych</a>: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Pamiętam o mojej obietnicy. Tym z was, którzy zostaliście ochrzczeni, obiecałem homilię objaśniającą <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">Sakrament</a> Stołu Pańskiego, który teraz tu widzicie, i którego zeszłej nocy staliście się uczestnikami. (...) Powierza się wam w tym chlebie to, jak bardzo powinniście miłować jedność. Czyż bowiem ów chleb uczyniony został z jednego ziarna? Czy nie wiele było ziaren pszenicy? Przez wodę zostały połączone po pewnego rodzaju skruszeniu (<i>contritio</i>). Pszenica bowiem, jeśli nie zostanie zmielona i pokropiona wodą, nie osiąga bynajmniej jednorodnej postaci, którą określa się mianem chleba. Tak i wy przedtem zostaliście zmieleni upokorzeniem postu i sakramentem egzorcyzmu. Przyszedł moment chrztu i zostaliście jakby pokropieni (<i>conspersi</i>), by przyjąć postać chleba. Ale nie ma chleba bez ognia. Co zaś oznacza ogień, czyli namaszczenie olejem /<span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku łacińskim (Latina)">łac.</abbr>)</span> <i>chrisma olei</i>/? Tak, sakrament karmi ogniem Ducha Świętego...<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47">[47]</a></sup><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48">[48]</a></sup><sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49">[49]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p>Biskup Hippony wyróżniał w celebrowaniu Eucharystii różne poziomy. Najpierw jest poziom zewnętrzny, czysta symbolika, przemawiająca do wyobraźni i umysłu. Za tą symboliką kryje się poziom rzeczywistości sakramentalnej. Staje się on obecny poprzez samą celebrację. Jest to Eucharystia jako prawdziwe ciało i krew Chrystusa, ale pod postacią chleba i wina. Na określenie tego poziomu Augustyn używał słowa <i>sakrament</i>. Późniejsza teologia nazwie to: <i>res et sacramentum</i> (<i>rzeczywistość i sakrament</i>). W wyniku połączenia ciała i krwi Chrystusa pod sakramentalnymi postaciami z tymi, którzy celebrują Eucharystię – łącząc się w jednym <i>ciele</i> dzięki łasce <a href="/wiki/Duch_%C5%9Awi%C4%99ty" title="Duch Święty">Ducha Świętego</a> – powstaje ostateczna rzeczywistość Eucharystii (<i>res</i>), czyli jedność Kościoła jako ciała Chrystusa, Głowy i członków. Do tego właśnie ciała Chrystusa, jak zauważył Liam G. Walsh OP, kieruje w swej teologii eucharystycznej Augustyn większość swej uwagi. </p><p>Augustyn tłumaczył też jakie jest chrześcijańskie znaczenie Eucharystii jako ofiary – w odróżnieniu do pogańskiego rozumienia ofiar. W księdze X <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_Bo%C5%BCe" title="Państwo Boże">Państwa Bożego</a>, w rozdz. 4 i 5 podkreślał, że chrześcijańskie przeżywanie ofiary cechują wewnętrzność i duchowość. Stwierdził, że <i>widzialna ofiara jest <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakramentem</a>, czyli pewnym świętym znakiem niewidzialnej ofiary</i>. Określenie to cieszyło się popularnością wśród teologów średniowiecznych. Podobnie jak inne jego stwierdzenie z początku rozdz. 6: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Prawdziwą ofiarą jest przeto każde dzieło, które się przyczynia do połączenia nas świętą wspólnotą z Bogiem, to znaczy dzieło odnoszące się do owego najwyższego dobra, dzięki któremu możemy stać się naprawdę szczęśliwi (<i>Państwo Boże</i> X,6). </p> </blockquote> </div> <p>Augustyn ukazywał, że życie w służbie Boga jest składaniem ofiar Bogu (por. <a href="/wiki/List_do_Rzymian" title="List do Rzymian">Rz</a> 12,1). Nie składają ich sami chrześcijanie – ofiara ich życia jest składana Bogu przez <a href="/wiki/Pomazaniec" title="Pomazaniec">Chrystusa</a>, który jest Najwyższym Kapłanem. On sam, jako Głowa ciała Kościoła ofiarował się w swej Męce, aby uczynić ich członkami swego ciała. To właśnie chrześcijanie przeżywają w sakramencie Eucharystii. Eucharystia jest ofiarą, ponieważ jest sakramentem lub świętym znakiem tej jednej rzeczywistości, która jest ofiarą Chrystusa, głowy i członków<sup id="cite_ref-CITEREFWalsh1988227_50-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFWalsh1988227-50">[50]</a></sup>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/20px-Wiki_letter_w.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/30px-Wiki_letter_w.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/40px-Wiki_letter_w.svg.png 2x" data-file-width="44" data-file-height="44" /></span></span> </span><i>Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit">rozbuduj ją</a></span>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ekumeniczne_określenie_Eucharystii"><span id="Ekumeniczne_okre.C5.9Blenie_Eucharystii"></span>Ekumeniczne określenie Eucharystii</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Ekumeniczne określenie Eucharystii" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ekumeniczne określenie Eucharystii"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Według ekumenicznej deklaracji <a href="/wiki/%C5%9Awiatowa_Rada_Ko%C5%9Bcio%C5%82%C3%B3w" title="Światowa Rada Kościołów">Światowej Rady Kościołów</a>: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Eucharystia jest pamiątką ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa, czyli żywym i skutecznym znakiem Jego ofiary, złożonej raz na zawsze na krzyżu i działającej do tej pory dla całej ludzkości<sup id="cite_ref-LIMA_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-LIMA-51">[51]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p>Wagę Eucharystii ukazuje nazwa, którą stosowano w odniesieniu do niej i do <a href="/wiki/Chrzest" title="Chrzest">chrztu</a> w <a href="/wiki/Scholastyka_(filozofia)" title="Scholastyka (filozofia)">scholastycznej</a> <a href="/wiki/Teologia" title="Teologia">teologii</a> średniowiecznej: <i>sakramenty pierwszorzędne</i> (<span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku łacińskim (Latina)">łac.</abbr>)</span> <i>sacramenta potissima, principaliora</i>)<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52">[52]</a></sup>. Eucharystia została ustanowiona pośród dziękczynienia złożonego <a href="/wiki/B%C3%B3g_Ojciec" title="Bóg Ojciec">Bogu Ojcu</a> przez <a href="/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus">Jezusa</a> podczas <a href="/wiki/Ostatnia_Wieczerza" class="mw-redirect" title="Ostatnia Wieczerza">ostatniej wieczerzy</a>, jako sakramentalna <i>pamiątka</i> Paschy Nowego Przymierza, będąca wypełnieniem <a href="/wiki/Pesach" title="Pesach">Paschy</a> <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">żydowskiej</a>. Jest celebrowana w <a href="/wiki/Liturgia" title="Liturgia">liturgii</a> praktycznie wszystkich <a href="/wiki/Wyznanie" title="Wyznanie">wyznań</a> <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijańskich</a>, zgodnie z testamentem Pana: „to czyńcie na Moją Pamiątkę”. </p><p>Od czasu ostatniej wieczerzy, przebieg liturgii eucharystii doznał wielu przekształceń i uzupełnień. Podstawowe elementy stanowiące o jej istocie i roli w życiu <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościoła</a> wiernie przekazywano jako część <a href="/wiki/Tradycja_Apostolska" class="mw-redirect" title="Tradycja Apostolska">Tradycji Apostołów</a>. Jeden z poważniejszych kryzysów dotyczących rozumienia i praktyki sprawowania Eucharystii miał miejsce w wyniku <a href="/wiki/Reformacja" title="Reformacja">reformacji</a>. Kryzys ten do dziś dnia, mimo dialogu ekumenicznego po <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_watyka%C5%84ski_II" title="Sobór watykański II">soborze watykańskim II</a> nie został zażegnany. Głównym punktem spornym pozostaje kwestia rozumienia słów Jezusa „to jest Ciało moje” (por. Mt 26,26 i par.) w odniesieniu do chleba eucharystycznego. Doktryna katolicka o <a href="/wiki/Transsubstancjacja" title="Transsubstancjacja">transsubstancjacji</a> nie jest akceptowana przez Kościoły tradycji reformacyjnej. Pokazuje to ekumeniczny dokument z Limy. Nie umieszczono w nim twierdzenia o trwałej obecności Chrystusa w postaciach chleba i wina po zakończeniu celebracji eucharystycznej<sup id="cite_ref-CITEREFWalsh1988265_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFWalsh1988265-53">[53]</a></sup><sup id="cite_ref-LIMA_51-1" class="reference"><a href="#cite_note-LIMA-51">[51]</a></sup>. Poznanie wczesnego okresu historii rozwoju liturgii Eucharystii zawdzięcza się <a href="/wiki/Ruch_liturgiczny" title="Ruch liturgiczny">ruchowi liturgicznemu</a>. </p><p>W Kościele prawosławnym i w katolickim obrządku bizantyjskim wierni otrzymują komunię pod obiema postaciami, przy czym chleb przeznaczony do konsekracji jest kwaszony (a nie przaśny jak w Kościele katolickim). Przyjmowanie tylko postaci chleba jako komunii jest starą praktyką, która w czasach <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_w_Konstancji" title="Sobór w Konstancji">soboru w Konstancji</a> wywoływała duże spory: był to ważny punkt kontrowersji z <a href="/wiki/Jan_Hus" title="Jan Hus">Janem Husem</a> i jego zwolennikami (<a href="/wiki/Cztery_artyku%C5%82y_praskie" title="Cztery artykuły praskie">cztery artykuły praskie</a>). Jeżeli wierni są odpowiednio przygotowani formacyjnie, komunia pod dwiema postaciami jest udzielana również w Kościele rzymskokatolickim – zwykle pod dwiema postaciami komunikuje tylko <a href="/wiki/Celebrans" title="Celebrans">celebrans</a>. W <a href="/wiki/Starokatolicyzm" title="Starokatolicyzm">Kościołach starokatolickich</a> eucharystia udzielana jest zwykle pod obiema postaciami, zaś w <a href="/wiki/Mariawityzm" title="Mariawityzm">mariawickich</a> zawsze. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Teologia_i_praktyka_poszczególnych_Wspólnot"><span id="Teologia_i_praktyka_poszczeg.C3.B3lnych_Wsp.C3.B3lnot"></span>Teologia i praktyka poszczególnych Wspólnot</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Teologia i praktyka poszczególnych Wspólnot" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Teologia i praktyka poszczególnych Wspólnot"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Wszystkim wyznaniom chrześcijańskim chodzi o ten sam sakrament (<i>tajemnicę</i> według terminologii prawosławnej), jednak rozumienie eucharystii oraz jej forma liturgiczna (Komunia w jednej lub dwóch postaciach) różnią się między sobą zależnie od Kościoła. </p><p>Główny punkt sporny w interpretacji znaczenia eucharystii między wyznaniami chrześcijańskimi dotyczy charakteru obecności Chrystusa w chlebie i winie i jej natury, spożywania eucharystii pod dwiema postaciami (chleb i wino) lub pod jedną (chleb) oraz pojmowania jej jako ofiary. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kościół_katolicki"><span id="Ko.C5.9Bci.C3.B3.C5.82_katolicki"></span>Kościół katolicki</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Kościół katolicki" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kościół katolicki"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:20190529_Spain_and_Portugal_El_Camino_Pilgrimage_1063_(48002601588).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/20190529_Spain_and_Portugal_El_Camino_Pilgrimage_1063_%2848002601588%29.jpg/300px-20190529_Spain_and_Portugal_El_Camino_Pilgrimage_1063_%2848002601588%29.jpg" decoding="async" width="300" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/20190529_Spain_and_Portugal_El_Camino_Pilgrimage_1063_%2848002601588%29.jpg/450px-20190529_Spain_and_Portugal_El_Camino_Pilgrimage_1063_%2848002601588%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/20190529_Spain_and_Portugal_El_Camino_Pilgrimage_1063_%2848002601588%29.jpg/600px-20190529_Spain_and_Portugal_El_Camino_Pilgrimage_1063_%2848002601588%29.jpg 2x" data-file-width="6000" data-file-height="4000" /></a><figcaption>Eucharystia katolicka w <a href="/wiki/Sanktuarium_Matki_Bo%C5%BCej_Fatimskiej" title="Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej">Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej</a> (<a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a>)</figcaption></figure> <p>Według określenia katolickiego posoborowego <a href="/wiki/Katechizm_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Katolickiego" class="mw-redirect" title="Katechizm Kościoła Katolickiego">Katechizmu</a>: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Eucharystia jest pamiątką Paschy Chrystusa, to znaczy dzieła zbawienia wypełnionego przez Jego życie, śmierć i zmartwychwstanie. Dzieło to uobecnia się w czynności liturgicznej (KKK 1409)<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54">[54]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p>Oficjalne watykańskie wprowadzenie do <a href="/wiki/Msza%C5%82_Rzymski" class="mw-redirect" title="Mszał Rzymski">Mszału Rzymskiego</a> stwierdza, że wszystkie miejsca, obrzędy i teksty, które składają się na celebrację Eucharystii w <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki" title="Kościół katolicki">katolicyzmie</a>, są wypełnieniem polecenia samego Chrystusa, który <i>mając sprawować z uczniami <a href="/wiki/Seder" title="Seder">ucztę paschalną</a>, na której ustanowił Ofiarę swego Ciała i Krwi, polecił przygotować przestronną komnatę, usłaną</i> (<a href="/wiki/Ewangelia_%C5%81ukasza" title="Ewangelia Łukasza">Łk</a> 22,12) (OWMR 1)<sup id="cite_ref-OWMR_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-OWMR-55">[55]</a></sup>. </p><p>Kościół rozumie sprawowanie Eucharystii jako wyrażanie i urzeczywistnianie więzi, komunii z Bogiem i wzajemnej więzi wiernych chrześcijan. Jest Ona uznana za najważniejszy przejaw działania Bożego, które dokonuje się przez Chrystusa i Kościół w świecie (por. KKK 1325). </p><p>W okresie po <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_trydencki" title="Sobór trydencki">soborze trydenckim</a>, podkreślano szczególnie wymiar ofiarny <a href="/wiki/%C5%9Amier%C4%87" title="Śmierć">śmierci</a> Chrystusa na krzyżu i to, że Eucharystia jest jej uobecnieniem, a więc ofiarą mającą przez <a href="/wiki/%C5%81aska" title="Łaska">łaskę</a> <a href="/wiki/Soteriologia" title="Soteriologia">zbawczy</a> wpływ na <a href="/wiki/Wszech%C5%9Bwiat" title="Wszechświat">wszechświat</a>. Podkreślanie wymiaru ofiarnego było reakcją <a href="/wiki/Magisterium_Ko%C5%9Bcio%C5%82a" title="Magisterium Kościoła">Magisterium Kościoła</a> na poglądy części ojców <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">protestantyzmu</a>, którzy widzieli w Eucharystii jedynie ucztę braterską. Z tego czasu w praktyce duszpasterskiej pozostało mówienie o składaniu <a href="/wiki/Ofiara_(religia)" title="Ofiara (religia)">ofiary</a> <a href="/wiki/Msza" title="Msza">mszy</a> w różnych intencjach, także za zmarłych, będących w <a href="/wiki/Czy%C5%9Bciec" title="Czyściec">czyśćcu</a>. Ofiara mszy nie jest jednak rozumiana przez <a href="/wiki/Magisterium_Ko%C5%9Bcio%C5%82a" title="Magisterium Kościoła">Magisterium Kościoła</a> jako osobna, odrębna od ofiary Chrystusa dokonanej raz na ołtarzu krzyża, lecz jest uobecnieniem i uczestnictwem w tej ostatniej: „Ofiara Chrystusa i ofiara Eucharystii są jedną ofiarą” (KKK 1367)<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56">[56]</a></sup>. Jak zauważył <a href="/wiki/Max_Thurian" title="Max Thurian">Max Thurian</a> anamneza, pamiątka liturgiczna śmierci, zmartwychwstania i wniebowstąpienia Pana wyraża ofiarę, staje się ofiarą uwielbienia i chwały. Kapłan przewodniczący Eucharystii w zjednoczeniu z Chrystusem-Kapłanem, obecnym rzeczywiście pod postaciami swojego Ciała i Krwi, składa Ojcu pamiątkę jedynej ofiary oraz odwołuje się do Chrystusowego nieustannego wstawiennictwa. „<a href="/wiki/Modlitwa_eucharystyczna" title="Modlitwa eucharystyczna">Anafory</a>, zachowując doskonałą równowagę teologiczną, wyrażają ów nierozerwalny związek między jedyną ofiarą Chrystusa i ofiarą Kościoła: związek ten jest gwarantowany przez rzeczywistą obecność Chrystusa, Najwyższego Kapłana, którego nieustanne wstawiennictwo aktualizuje jedyną ofiarę, oraz przez fakt, że Kościół nie posiada czystszej ofiary poza pamiątką męki, zmartwychwstania i wstawiennictwa jedynego Pośrednika”<sup id="cite_ref-CITEREFThurian199654,_55_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFThurian199654,_55-57">[57]</a></sup>. </p><p>Eucharystia celebrowana jest przez cały Kościół, tzn. <a href="/wiki/Biskup" title="Biskup">biskupa</a> lub <a href="/wiki/Ksi%C4%85dz" title="Ksiądz">prezbitera</a> i zgromadzonych wiernych, którzy razem uobecniają zmartwychwstałe ciało Chrystusa. Przewodniczący celebracji na mocy święceń jest znakiem-sakramentem Chrystusa-głowy wobec zgromadzenia. Sprawuje on Eucharystię <i>in persona Christi</i> – <i>uosabiając Chrystusa</i>. Stąd sam Chrystus, kryjąc się pod tym znakiem-sakramentem, którym jest biskup lub prezbiter, sprawuje Eucharystię. </p><p>Inna popularna nazwa Eucharystii to <a href="/wiki/Msza" title="Msza">msza</a>. Jest to spolszczone łacińskie słowo <i>missa</i>, pochodzące od ostatnich słów rozesłania: <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku łacińskim (Latina)">łac.</abbr>)</span> <i>Ite missa est – idźcie, jesteście rozesłani</i> (dosł. <i>Idźcie (wspólnota kościoła) została rozesłana</i>). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Uroczystość_Bożego_Ciała"><span id="Uroczysto.C5.9B.C4.87_Bo.C5.BCego_Cia.C5.82a"></span>Uroczystość Bożego Ciała</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Uroczystość Bożego Ciała" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uroczystość Bożego Ciała"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Uroczysto%C5%9B%C4%87_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszego_Cia%C5%82a_i_Krwi_Chrystusa" title="Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa">Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa</a>.</i></div> <p>Dla podkreślenia ważności Eucharystii w życiu Kościoła, od XIII wieku w kalendarzu liturgicznym obrządku łacińskiego znajduje się uroczyste święto liturgiczne. Ma ono rangę największych uroczystości kościelnych. Obchodzi się je w <a href="/wiki/Czwartek" title="Czwartek">czwartek</a> lub najbliższą niedzielę po <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99to_Tr%C3%B3jcy_%C5%9Awi%C4%99tej" title="Święto Trójcy Świętej">Uroczystości Trójcy Świętej</a>. Uroczystość ta została ustanowiona dzięki staraniom <a href="/wiki/Julianna_z_Mont_Cornillon" title="Julianna z Mont Cornillon">Julianny z Cornillon</a>, mniszki z <a href="/wiki/Li%C3%A8ge" title="Liège">Liège</a> w dzisiejszej <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgii</a>, która miała na ten temat objawienia prywatne. Pod jej wpływem <a href="/wiki/Robert_z_Thourotte" title="Robert z Thourotte">Robert z Thourotte</a>, biskup miasta, ustanowił w 1246 r. uroczystość dla swej <a href="/wiki/Diecezja" title="Diecezja">diecezji</a>. W 1252 r. została ona rozszerzona na <a href="/wiki/Niemcy" title="Niemcy">Niemcy</a>, a następnie, za sprawą <a href="/wiki/Bulla" title="Bulla">bulli</a> <i>Transiturus</i> wydanej w 1264 r. przez <a href="/wiki/Urban_IV" title="Urban IV">papieża Urbana IV</a> stała się uroczystością ogólno-kościelną<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58">[58]</a></sup><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59">[59]</a></sup>. <a href="/wiki/Tomasz_z_Akwinu" title="Tomasz z Akwinu">Tomasz z Akwinu</a> ułożył specjalne teksty <a href="/wiki/Liturgia" title="Liturgia">liturgiczne</a> na te uroczystość. Hymny z tego oficjum, <i>Przed tak wielkim Sakramentem</i> oraz <i>O zbawcza Hostio</i> są powszechnie śpiewane w czasie nabożeństw z wystawionym Najświętszym Sakramentem. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sobór_trydencki_o_Eucharystii"><span id="Sob.C3.B3r_trydencki_o_Eucharystii"></span>Sobór trydencki o Eucharystii</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Sobór trydencki o Eucharystii" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sobór trydencki o Eucharystii"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Sob%C3%B3r_trydencki" title="Sobór trydencki">Sobór trydencki</a>, jako Sobór <a href="/wiki/Kontrreformacja" title="Kontrreformacja">kontrreformacyjny</a>, przypomniał na nowo katolicką naukę o Eucharystii, podkreślając te aspekty, które w nauczaniu <a href="/wiki/Reformacja" title="Reformacja">reformatorów</a> w ocenie <a href="/wiki/Magisterium_Ko%C5%9Bcio%C5%82a" title="Magisterium Kościoła">Magisterium Kościoła</a> były <a href="/wiki/Herezja" title="Herezja">herezją</a>, czyli zanegowaniem <a href="/wiki/Wiara_(chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo)" title="Wiara (chrześcijaństwo)">wiary chrześcijańskiej</a> i <a href="/wiki/Tradycja_Apostolska" class="mw-redirect" title="Tradycja Apostolska">Tradycji apostolskiej</a>. Sobór podkreślił szczególnie: </p> <ol><li>Rzeczywistą i substancjalną i trwałą obecność całego Jezusa Chrystusa w Najświętszym Sakramencie Eucharystii (kanon 1).</li> <li>Doktrynę o <a href="/wiki/Transsubstancjacja" title="Transsubstancjacja">przeistoczeniu</a> (<i>transubstancjacja</i>) i wynikającą z tego praktykę adoracji i przechowywania w tabernakulum sakramentu Eucharystii.</li> <li>Konieczność bycia pojednanym z Chrystusem. W wypadku grzechu ciężkiego – poprzez sakramentalną spowiedź (por. Kanon 11).</li></ol> <p>Nauka soboru na temat Eucharystii otrzymała klauzulę, która była typowa dla sformułowań <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_powszechny" title="Sobór powszechny">soborów powszechnych</a> – każdy, kto nie zgadza się z tymi stwierdzeniami dogmatycznymi, podpada pod <i><a href="/wiki/Anatema" class="mw-redirect" title="Anatema">anatemę</a></i>, czyli <i>wyłączenie ze społeczności wierzących</i><sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60">[60]</a></sup><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61">[61]</a></sup>. </p><p>Sobór trydencki dał początek tzw. <i>erze <a href="/wiki/Rubryk" title="Rubryk">rubrycystów</a></i>, czyli okresowi, w którym podkreślano w Eucharystii aspekty ceremonialne i prawne, podczas gdy aspekty teologiczne i symboliczne pozostawały w cieniu. Było to swego rodzaju odwrócenie porządku, gdyż prawo kościelne może być tylko następstwem <i>sensu teologicznego i (w dalszej kolejności) rozwoju historycznego służby Bożej w Kościele, a także troski duszpasterskiej Kościoła</i><sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62">[62]</a></sup><sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63">[63]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Odnowa_Eucharystii_na_soborze_watykańskim_II"><span id="Odnowa_Eucharystii_na_soborze_watyka.C5.84skim_II"></span>Odnowa Eucharystii na soborze watykańskim II</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Odnowa Eucharystii na soborze watykańskim II" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Odnowa Eucharystii na soborze watykańskim II"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Zasady odnowy liturgii Eucharystii zostały określone przez <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_watyka%C5%84ski_II" title="Sobór watykański II">sobór watykański II</a> w konstytucji o liturgii <i><a href="/wiki/Sacrosanctum_concilium" title="Sacrosanctum concilium">Sacrosanctum concilium</a></i> (1963). Sobór pragnął przywrócić pierwsze miejsce sprawowaniu Eucharystii, które po soborze trydenckim, w duchu <a href="/wiki/Kontrreformacja" title="Kontrreformacja">kontrreformacji</a>, zostało w parafiach usunięte w cień przez nabożeństwa ku jej czci. Intencją soboru było także przywrócenie właściwego miejsca w celebracji wiernym świeckim. Chodziło o ich świadome i pełne uczestnictwo (<span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku łacińskim (Latina)">łac.</abbr>)</span> <i>actuosa participatio</i>) – postulat wysuwany przez <a href="/wiki/Teolog" title="Teolog">teologów</a> <a href="/wiki/Ruch_liturgiczny" title="Ruch liturgiczny">Ruchu Liturgicznego</a><sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64">[64]</a></sup>. Życzenie soboru zostało po czterdziestu latach na nowo podjęte w n. 64 adhortacji <i><a href="/wiki/Sacramentum_Caritatis" title="Sacramentum Caritatis">Sacramentum Caritatis</a></i> (2007) Benedykta XVI, w postaci wezwania do upowszechnienia <a href="/wiki/Katechumenat" title="Katechumenat">katechezy mistagogicznej</a>. </p><p>Według <a href="/wiki/Benedykt_XVI" title="Benedykt XVI">J. Ratzingera</a>, w okresie potrydenckim rozpowszechniło się w <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki" title="Kościół katolicki">Kościele katolickim</a> zbyt <a href="/wiki/Scholastyka_(filozofia)" title="Scholastyka (filozofia)">scholastyczne</a>, abstrakcyjne podejście do liturgii Eucharystii. Scholastyczna teologia <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakramentalna</a> nie rozumiała liturgii jako żywej tkanki Tradycji, która w historii przybrała konkretną postać, i którą należy przeżywać w jej całokształcie, nie rozczłonkowując na kawałki. Doszło do oderwania definicji Eucharystii od żywej celebracji liturgicznej: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Na tej podstawie, ludzie mogą zredukować „substancję” do <i>materii</i> i <i>formy</i> sakramentu i powiedzieć: chleb i wino są <i>materią</i> sakramentu; słowa instytucji są jej <i>formą</i>. Tylko te dwie rzeczy są naprawdę konieczne; wszystko inne można zmieniać. W tym punkcie <a href="/wiki/Modernizm_katolicki" title="Modernizm katolicki">moderniści</a> i <a href="/wiki/Tradycjonalizm" title="Tradycjonalizm">tradycjonaliści</a> się zgadzają: jak długo obecna jest materia darów i wypowiadane są słowa ustanowienia, wtedy wszystko inne jest otwarte na dowolne zmiany<sup id="cite_ref-RATZ_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-RATZ-65">[65]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p>Według <a href="/wiki/Kardyna%C5%82" title="Kardynał">kardynała</a> Ratzingera <i>Ruch liturgiczny</i> w dobie soboru watykańskiego próbował zaradzić tej redukcjonistycznej postawie. Jednak wielu księży, a także liturgistów katolickich, mimo reformy soborowej, kontynuuje scholastyczne podejście do liturgii, wprowadzając dowolne zmiany do Eucharystii, motywując to względami duszpasterskimi. Eucharystia – według Ratzingera – sprowadzana jest tym sposobem do rzeczywistości magicznej lub traci jakikolwiek sens<sup id="cite_ref-RATZ_65-1" class="reference"><a href="#cite_note-RATZ-65">[65]</a></sup>. </p><p><a href="/wiki/Sob%C3%B3r_watyka%C5%84ski_II" title="Sobór watykański II">Sobór watykański II</a>, cytując znaną modlitwę przypisywaną <a href="/wiki/Tomasz_z_Akwinu" title="Tomasz z Akwinu">Tomaszowi z Akwinu</a>, <i><a href="/wiki/O_sacrum_convivium" title="O sacrum convivium">O sacrum convivium</a></i>, przypomniał, że msza św. jest sakramentem <a href="/wiki/Wielkanoc" title="Wielkanoc">paschalnym</a> – Chrystus pozostawił „sakrament miłosierdzia, znak jedności, węzeł miłości, ucztę paschalną, podczas której przyjmujemy Chrystusa, duszę napełniamy łaską i otrzymujemy zadatek przyszłej chwały” (KL 47)<sup id="cite_ref-KL_66-0" class="reference"><a href="#cite_note-KL-66">[66]</a></sup>. A więc Eucharystia nie jest sprawowaniem samej tylko zbawczej śmierci Chrystusa, ale także Jego przejścia (gr. pascha) ze śmierci do życia w <a href="/wiki/Zmartwychwstanie" title="Zmartwychwstanie">zmartwychwstaniu</a>, gdzie Chrystus jest Barankiem paschalnym, sprawiającym wyzwolenie duchowe wiernych uczestniczących w celebracji. Wyzwoleni z niewoli grzechu, wierni stają się wolni, aby kochać. To jest najważniejsze przykazanie Chrystusa (por. <a href="/wiki/Ewangelia_Jana" title="Ewangelia Jana">Ewangelia Jana</a> 15,13-15), przekazane właśnie w trakcie pierwszej Eucharystii – Wieczerzy Pańskiej. Figurą i zapowiedzią wyzwolenia, które sprawia łaska Eucharystii, było wyjście <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Izraela</a> z domu niewoli – z <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt" title="Starożytny Egipt">Egiptu</a>, obchodzone w <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">judaizmie</a> po dziś dzień w święcie <a href="/wiki/Pesach" title="Pesach">Paschy</a> poprzez <a href="/wiki/Seder" title="Seder">wieczerzę sederową</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zagadnienia_szczegółowe"><span id="Zagadnienia_szczeg.C3.B3.C5.82owe"></span>Zagadnienia szczegółowe</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Zagadnienia szczegółowe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zagadnienia szczegółowe"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Przeistoczenie">Przeistoczenie</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Przeistoczenie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przeistoczenie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W trakcie sprawowania Eucharystii dokonuje się <a href="/wiki/Transsubstancjacja" title="Transsubstancjacja">przeistoczenie (transsubstancjacja)</a> chleba i wina w ciało i krew Chrystusa. Termin ten wszedł do użycia w teologii katolickiej w <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczu</a>, wraz z potrzebą uściślenia rozumienia Eucharystii jako sakramentu, poprzez użycie pojęć wziętych z języka filozofii, zwłaszcza <a href="/wiki/Metafizyka_klasyczna" title="Metafizyka klasyczna">metafizyki</a>. Bezpośrednią przyczyną tej precyzacji języka <a href="/wiki/Teologia" title="Teologia">teologicznego</a> były twierdzenia niektórych <a href="/wiki/Teolog" title="Teolog">teologów</a>, które wydały się stać w sprzeczności z <i>sensus fidei</i>, <i>zmysłem wiary</i> Kościoła na temat tajemnicy chleba i wina w Eucharystii. Nieprzerwaną tradycję wiary Kościoła od pierwszych wieków opisał papież <a href="/wiki/Pawe%C5%82_VI" title="Paweł VI">Paweł VI</a> w encyklice <i>Mysterium fidei</i><sup id="cite_ref-MF_67-0" class="reference"><a href="#cite_note-MF-67">[67]</a></sup>, w której przytoczył wiele wypowiedzi <a href="/wiki/Ojcowie_Ko%C5%9Bcio%C5%82a" title="Ojcowie Kościoła">Ojców Kościoła</a> na ten temat. Papież zacytował m.in. katechezę <a href="/wiki/Cyryl_Jerozolimski" title="Cyryl Jerozolimski">Cyryla Jerozolimskiego</a> (315-386) do nowo <a href="/wiki/Chrzest" title="Chrzest">ochrzczonych</a>: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Pouczony o tym i pełen niezachwianej wiary, że to, co się zdaje być chlebem, nie jest chlebem, chociaż takie wrażenie daje smak, lecz ciałem Chrystusa, a co się zdaje być winem, nie jest winem, choć się tak smakowi wydaje, ale krwią Chrystusa umocnij serce twoje, pożywając ten chleb jako duchowy i rozwesel oblicze twej duszy. <i>Katecheza mystagogiczna</i> 22,9. (Myst.4), <a href="/wiki/Patrologia_Graeca" title="Patrologia Graeca">PG</a> 33,1103. </p> </blockquote> </div> <p>Spory dotyczące tego, co dzieje się z chlebem i winem w czasie Eucharystii – czyli rozumienia <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakramentalnej</a> obecności Chrystusa w postaciach eucharystycznych rozpoczęły się stosunkowo późno, w czasach <a href="/wiki/Renesans_karoli%C5%84ski" title="Renesans karoliński">renesansu karolińskiego</a> w IX i X wieku. Wiążą się z pracami takich autorów jak <a href="/wiki/Paschasius_Radbertus" title="Paschasius Radbertus">Paschasius Radbertus</a> (zm. ok. 860), opat klasztoru w <a href="/wiki/Corbie" title="Corbie">Corbie</a> w <a href="/wiki/Galia" title="Galia">Galii</a>. Napisał on w latach 831–833 rozprawę <i>O Ciele i Krwi Pańskiej</i>. W 844 r. przejrzał ją i wysłał do przeczytania królowi <a href="/wiki/Karol_II_%C5%81ysy" title="Karol II Łysy">Karolowi Łysemu</a>. Podobnie jak później <a href="/wiki/Piotr_Damiani" title="Piotr Damiani">Piotr Damiani</a> (zm. 1072) i wielu uczonych wczesnego średniowiecza, uważał, że historyczne i eucharystyczne ciało Jezusa były tożsame. Poszukując właściwej odpowiedzi, Karol zapytał o opinię na ten temat innego mnicha z Corbie, <a href="/wiki/Ratramnus_z_Korbei" title="Ratramnus z Korbei">Ratramnusa</a> (zm. 868). Teolog ten odpowiedział w inny sposób niż jego współbrat z opactwa. Aby wytłumaczyć rzeczywistą obecność ciała Chrystusa, wprowadził rozróżnienie na <i>rzeczywistość symbolu</i> (łac. <i>in figura</i>) i rozpoznawaną przez <a href="/wiki/Wiara_(chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo)" title="Wiara (chrześcijaństwo)">wiarę</a> <i>rzeczywistość właściwą, duchową</i> (<i>in veritate</i>), przekazywaną przez tę pierwszą. Stwierdził, że Chrystus jest przyjmowany jak rzeczywiście obecny w sakramencie, ale przyjmowany w sensie duchowym, a nie jako rzeczywistość fizykalna. Jego osoba uległa z czasem zapomnieniu, a pisma zostały przypisane <a href="/wiki/Jan_Szkot_Eriugena" title="Jan Szkot Eriugena">Janowi Szkotowi Eriugenie</a> i potępione na synodzie w <a href="/wiki/Vercelli" title="Vercelli">Vercelli</a> w 1050 r. </p><p><a href="/wiki/Berengar_z_Tours" title="Berengar z Tours">Berengariusz z Tours</a> (zm. 1088), poszedł za rozumowaniem Ratramnusa i w rozprawie <i>O Wieczerzy Pańskiej</i> sprzeciwił się ujęciom Paschazujsza<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68">[68]</a></sup>. Poglądy Berengariusza wywołały wiele sporów, zorganizowano kilka synodów. Autorytatywnie, jak od strony metafizycznej należy ująć <i>realną obecność</i> Chrystusa pod postaciami chleba i wina <a href="/wiki/Dogmat" title="Dogmat">sformułował dogmatycznie</a> <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_latera%C5%84ski_IV" title="Sobór laterański IV">sobór laterański IV</a> (1215 r.): </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Jeden jest przeto powszechny Kościół-zgromadzenie wierzących, poza którym nikt nie doznaje zbawienia, w którym też Jezus Chrystus jest kapłanem i jednocześnie ofiarą, którego ciało i krew prawdziwie zawarte są w sakramencie ołtarza pod postaciami chleba i wina, po przeistoczeniu mocą Bożą chleba w ciało i wina w krew: abyśmy dla doskonałego osiągnięcia tajemnicy jedności, otrzymali my sami od Niego to, co On otrzymał od nas<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69">[69]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p>Po ponad trzystu latach, wobec kontrowersji wzbudzonych przez <a href="/wiki/Reformacja" title="Reformacja">reformację</a>, już w pierwszej fazie swych obrad, w latach 1547–1551, <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_trydencki" title="Sobór trydencki">sobór trydencki</a> podjął temat prawdziwej obecności Chrystusa w Eucharystii. Było to pierwsze dyskutowane zagadnienie. W 1551 r. w czasie XII sesji ogłoszono <i>Dekret o Eucharystii</i> i <i>Kanony o sakramencie świętej Eucharystii</i> (DS 1635–1661). W dekrecie tym podkreślono prawdę o tym, że po konsekracji Chrystus zawarty jest w obydwu postaciach podpadających pod zmysły: <i>prawdziwie, rzeczywiście i substancjalnie</i> (<i>vere, realiter et substantialiter</i>). Cała substancja chleba zamienia się w ciało Chrystusa a wina w krew<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70">[70]</a></sup>. Charakterystyczne dla sposobu podejścia do Eucharystii w czasach reformacji było to, że kwestię przeistoczenia omawiano bez powiązania z kwestią Mszy jako ofiary. To osobne potraktowanie tych kwestii na soborze dało później metodologiczną, a także swego rodzaju dogmatyczną podbudowę dla traktowania w katolickiej teologii tych zagadnień osobno<sup id="cite_ref-CITEREFWalsh1988249_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFWalsh1988249-71">[71]</a></sup>. </p><p>W okresie <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_watyka%C5%84ski_II" title="Sobór watykański II">soboru watykańskiego II</a> (1962–1965) nauczanie o przeistoczeniu w Eucharystii było na nowo poddane pod dyskusję przez niektórych teologów, zwłaszcza w <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandii</a>. Postulowali oni mówienie o „<i>zmianie znaczenia</i>” (<a href="/wiki/Transsignifikacja" title="Transsignifikacja"><i>transsignificatio</i></a>) i „<i>zmianie celu</i>” (<a href="/wiki/Transfinalizacja" title="Transfinalizacja"><i>transfinalisatio</i></a>) zamiast o <i>„zmianie istoty”</i> (<i>transsubstantiatio</i>). <a href="/wiki/Pawe%C5%82_VI" title="Paweł VI">Papież Paweł VI</a> w 1965 r. wystąpił z encykliką <i>Mysterium fidei</i><sup id="cite_ref-MF_67-1" class="reference"><a href="#cite_note-MF-67">[67]</a></sup>, w której bardzo mocno podkreślił tradycyjne rozumienie transubstancjacji. W rozdziale poświęconym temu tematowi najpierw odwołał się do definicji Trydentu, a następnie odniósł się do prób nowych interpretacji: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Po dokonanym przeistoczeniu postacie chleba i wina nabierają nowego bez wątpienia znaczenia i nowego zadania, ponieważ nie są już pospolitym chlebem i pospolitym napojem, lecz znakiem rzeczy świętej i znakiem duchowego pokarmu; ale dlatego przybierają nowe znaczenie i nowy cel, że zawierają nową „rzeczywistość”, którą słusznie nazywamy ontologiczną. Pod wspomnianymi bowiem postaciami nie kryje się już to, co było przedtem, lecz coś zupełnie innego, a to nie tylko ze względu na przeświadczenie wiary Kościoła, ale w rzeczy samej, ponieważ po przemianie substancji, czyli istoty chleba i wina w ciało i krew Chrystusa, nie pozostaje już nic z chleba i wina poza samymi postaciami, pod którymi przebywa Chrystus cały i nieuszczuplony, w swej fizycznej „rzeczywistości”, obecny nawet ciałem, chociaż nie w ten sam sposób, w jaki ciała są umiejscowione w przestrzeni (<i>Misterium fidei</i>, 3 września <a href="/wiki/1965" title="1965">1965</a> r.)<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72">[72]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p>Paweł VI powtórzył to nauczanie trzy lata później, w 1968 r. w uroczystym <i><a href="/wiki/Wyznanie_wiary_Ludu_Bo%C5%BCego" title="Wyznanie wiary Ludu Bożego">Wyznaniu wiary Ludu Bożego</a></i>. W posoborowym <i>Credo</i> Papież podkreślił, że analizy teologiczne, aby były w zgodzie z wiarą Kościoła, powinny być w zgodzie z prawdą, że: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>...niezależnie od naszej świadomości chleb i wino po konsekracji rzeczywiście przestają istnieć, tak że po niej godne uwielbienia Ciało i Krew Pana Jezusa są prawdziwie przed nami obecne pod postaciami sakramentalnymi chleba i wina, jak życzył sobie tego sam Pan, aby dać nam siebie na pokarm i aby nas zespolić w jedności swego Ciała Mistycznego<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73">[73]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Prawo_kościelne_i_przepisy_liturgiczne"><span id="Prawo_ko.C5.9Bcielne_i_przepisy_liturgiczne"></span>Prawo kościelne i przepisy liturgiczne</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Prawo kościelne i przepisy liturgiczne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Prawo kościelne i przepisy liturgiczne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki" title="Kościół katolicki">Kościele rzymskokatolickim</a> <a href="/wiki/Obrz%C4%85dek" title="Obrządek">obrządku</a> <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%82aci%C5%84ski" title="Kościół łaciński">łacińskiego</a> komunia wiernych udzielana jest z reguły pod jedną postacią – chleba, chociaż dozwolona jest komunia pod dwiema postaciami w małych grupach oraz, w pewnych okolicznościach, w celebracjach parafialnych: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> <p>Wiedziony tym samym duchem i pasterską gorliwością, sobór watykański II mógł w nowy sposób rozważyć przepis trydencki o Komunii pod obiema postaciami. Ponieważ dziś bynajmniej nie podaje się w wątpliwość teologicznych zasad o pełnej mocy Komunii, gdy przyjmuje się Eucharystię pod jedną postacią chleba, sobór pozwolił przyjmować niekiedy Komunię pod obiema postaciami, gdy przez bardziej wymowną formę sakramentalnego znaku nadarza się szczególnie dogodna sposobność głębszego zrozumienia sakramentu, w którym wierni uczestniczą (por. <a href="/wiki/Sacrosanctum_concilium" title="Sacrosanctum concilium">KL 55</a>)<sup id="cite_ref-KL_66-1" class="reference"><a href="#cite_note-KL-66">[66]</a></sup> (<a href="/wiki/Og%C3%B3lne_wprowadzenie_do_Msza%C5%82u_Rzymskiego" class="mw-redirect" title="Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego">OWMR</a> 14)<sup id="cite_ref-OWMR_55-1" class="reference"><a href="#cite_note-OWMR-55">[55]</a></sup>. </p> </blockquote> </div> <p><a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">Katolickie</a> prawo kościelne zobowiązuje wiernych do przyjęcia Eucharystii co najmniej raz w roku w okresie <a href="/wiki/Wielkanoc" title="Wielkanoc">Wielkanocy</a>, która, jako tajemnica paschalna, jest jej źródłem. Przy czym do przystąpienia, wymagane jest wyznanie <a href="/wiki/Grzechy_powszednie_i_ci%C4%99%C5%BCkie" title="Grzechy powszednie i ciężkie">grzechów śmiertelnych</a> w <a href="/wiki/Sakrament_pokuty_i_pojednania" title="Sakrament pokuty i pojednania">sakramencie pojednania</a>, chociaż kan. 916 <a href="/wiki/Kodeks_prawa_kanonicznego_z_1983" title="Kodeks prawa kanonicznego z 1983">KPK</a> przewiduje wyjątek (dotyczy celebransa)<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74">[74]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kościoły_prawosławne"><span id="Ko.C5.9Bcio.C5.82y_prawos.C5.82awne"></span>Kościoły prawosławne</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Kościoły prawosławne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kościoły prawosławne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Prawos%C5%82awie" title="Prawosławie">Prawosławni</a> postrzegają Boską Eucharystię jako najwyższy widzialny przejaw „mistycznej jedności i wcielenia Chrystusa i wierzących, którzy uczestniczą w Nim jako członki Jego ciała”<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75">[75]</a></sup>. Tożsamość <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościoła</a> i Eucharystii podkreślają zwłaszcza <a href="/wiki/Teolog" title="Teolog">teolodzy</a> nurtu tzw. <i>eucharystycznej <a href="/wiki/Eklezjologia" title="Eklezjologia">eklezjologii</a></i>: N. Afanasieff oraz <a href="/wiki/Alexander_Schmemann" title="Alexander Schmemann">Alexander Schmemann</a><sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76">[76]</a></sup><sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77">[77]</a></sup>. <a href="/wiki/Jan_(Ziziulas)" title="Jan (Ziziulas)">Joanis Ziziulas</a> podkreśla, że Eucharystia nie może być postrzegana bez tego, co stanowi treść życia Kościoła, a więc: <a href="/wiki/Wiara_(chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo)" title="Wiara (chrześcijaństwo)">wiara</a>, <a href="/wiki/Mi%C5%82o%C5%9B%C4%87_(chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo)" title="Miłość (chrześcijaństwo)">miłość</a>, <a href="/wiki/Chrzest" title="Chrzest">chrzest</a>, świętość życia itd.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78">[78]</a></sup> </p><p><a href="/wiki/Siergiej_Bu%C5%82gakow" title="Siergiej Bułgakow">Siergiej Bułgakow</a> wskazywał, że nauka o <a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">siedmiu sakramentach</a>, wśród których wymienia się także Eucharystię, zdefiniowana najpierw na Zachodzie w XII w., została przyjęta następnie na Wschodzie chrześcijaństwa. Eucharystia, podobnie jak chrzest wyróżnia się tym, że została bezpośrednio ustanowiona przez samego Pana. Według Bułgakowa „Eucharystia jest zakosztowaniem niebieskiego chleba i przyjęciem Ciała i Krwi Chrystusa, zgodnie z postanowieniem Pana”. Do sprawowania jej potrzebny jest ważnie wyświęcony <a href="/wiki/Prezbiter" title="Prezbiter">kapłan</a>. Prawosławie wyznaje, że Chrystus „dający siebie w komunii” jest prawdziwie obecny w świętych tajemnicach. Jednak nie podejmują łacińskiej nauki o substancji i przypadłościach. Poświęcenie darów dokonuje się w ciągu całej liturgii, najważniejszą częścią jest wygłoszenie słów ustanowienia, któremu towarzyszy przyzywanie Ducha Świętego (<a href="/wiki/Epikleza" title="Epikleza">epikleza</a>)<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79">[79]</a></sup>. Chleb i wino stają się rzeczywiście ciałem i krwią Chrystusa (<a href="/wiki/Gr." class="mw-redirect" title="Gr.">gr.</a> termin μεταβоλή <i>metabole</i> ma oznaczać rzeczywistą przemianę). Komunia wiernych udzielana jest pod obiema postaciami. </p><p>Wierni <a href="/wiki/Cerkiew_prawos%C5%82awna" title="Cerkiew prawosławna">Cerkwi Prawosławnej</a> przyjmują komunię świętą od momentu <i>włączenia do Cerkwi</i>, tzw. <i>wocerkowlenija</i>, już jako <a href="/wiki/Niemowl%C4%99" title="Niemowlę">niemowlęta</a>. Utrwalony, zwłaszcza w starszym pokoleniu, jest pogląd o rzadkim przyjmowaniu tego sakramentu (najczęściej cztery razy do roku), ale coraz częściej w ramach dążenia do zachowania praktyk pierwszych chrześcijan nalega się na częste przyjmowanie Komunii w czasie każdej <a href="/wiki/Boska_Liturgia" title="Boska Liturgia">boskiej liturgii</a>. Obowiązującym jest <a href="/wiki/Post" title="Post">post</a> eucharystyczny od północy, trwający co najmniej 8 godzin. Zwolnione są od niego małe dzieci oraz osoby chore i w zagrożeniu życia. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kościoły_starokatolickie"><span id="Ko.C5.9Bcio.C5.82y_starokatolickie"></span>Kościoły starokatolickie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Kościoły starokatolickie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kościoły starokatolickie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="metadata plainlinks mbox mbox-content" tabindex="0"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r75358068">.mw-parser-output .mbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);border-left:10px solid var(--color-progressive,#36c);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box;margin:0 10%0.5em 10%;display:grid;padding:.3em;gap:.3em;grid-template-columns:60px 1fr;align-items:center;word-break:break-word}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:60px 1fr min-content}.mw-parser-output .mbox.without-icon{grid-template-columns:1fr}.mw-parser-output .mbox-iconright,.mw-parser-output .mbox-icon{justify-self:center}.mw-parser-output .mbox-icon img{max-width:100%;object-fit:contain}.mw-parser-output .mbox p{font-size:inherit}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .mbox{margin-left:0;margin-right:0}}@media(max-width:600px){.mw-parser-output .mbox{width:100%}}@media(max-width:450px){.mw-parser-output .mbox-iconright{grid-row:2;grid-column:1/span 2;justify-self:end}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:40px 1fr}.mw-parser-output .mbox{grid-template-columns:40px 1fr;font-size:0.85rem}}.mw-parser-output .mbox+.mbox{margin-top:calc(-0.5em + 2px)}.mw-parser-output .mbox.mbox-serious{border-left-color:#d33}.mw-parser-output .mbox.mbox-content{border-left-color:#f28500}.mw-parser-output .mbox.mbox-notice{border-left-color:var(--color-progressive,#36c)}.mw-parser-output .mbox.mbox-merge{border-left-color:#9932cc}body.ns-6 .mw-parser-output .mbox{width:unset;max-width:unset}</style> <div class="mbox-icon"> <div><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Weryfikowalno%C5%9B%C4%87" title="Wikipedia:Weryfikowalność"><img alt="Wikipedia:Weryfikowalność" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/50px-Question_book-4.svg.png" decoding="async" width="50" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/75px-Question_book-4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/100px-Question_book-4.svg.png 2x" data-file-width="262" data-file-height="204" /></a></span></div></div> <div class="mbox-text"><b>Ten artykuł od 2023-09 wymaga <a href="/wiki/Wikipedia:Weryfikowalno%C5%9B%C4%87" title="Wikipedia:Weryfikowalność">zweryfikowania</a> podanych informacji.</b><div class="hide-when-compact">Należy podać wiarygodne źródła w formie <a href="/wiki/Pomoc:Przypisy" title="Pomoc:Przypisy">przypisów bibliograficznych</a>.<br /><small>Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.</small><br /><small><i>Sprawdź w źródłach:</i> <span class="plainlinks"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/Eucharystia+%28sakrament%29.html">Encyklopedia PWN</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?as_brr=0&as_pub=-icon&q=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">Google Books</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scholar.google.com/scholar?q=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">Google Scholar</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fbc.pionier.net.pl/search#fq={!tag=dcterms_accessRights}dcterms_accessRights%3A%22Dost%C4%99p%20otwarty%22&q=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">Federacja Bibliotek Cyfrowych</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bazhum.muzhp.pl/artykul/lista/?generalQuery=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">BazHum</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://yadda.icm.edu.pl/baztech/search/page.action?qt=SEARCH&q=c_0language_0eq.all*sc.article*c_0keywords_0eq.Eucharystia+%28sakrament%29*l_0*c_0fulltext_0eq.all">BazTech</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rcin.org.pl/dlibra/results?q=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0">RCIN</a> • Internet Archive (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/texts?query=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">texts</a> / <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/inlibrary?query=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">inlibrary</a>)</span></small><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%">Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w <a href="/wiki/Dyskusja:Eucharystia_(sakrament)" title="Dyskusja:Eucharystia (sakrament)">dyskusji tego artykułu</a>.</span><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%"> Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon <a href="/wiki/Szablon:Dopracowa%C4%87" title="Szablon:Dopracować">{{Dopracować}}</a> z tego artykułu.</span></div></div> </div> <p>Kościoły nurtu starokatolickiego w większości zachowały katolickie nauczanie o eucharystii. W <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Starokatolicki_Mariawit%C3%B3w_w_RP" title="Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP">Kościele Starokatolickim Mariawitów</a> komunia święta udzielana jest zawsze pod dwiema postaciami oraz wymagana jest <a href="/wiki/Adoracja_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszego_Sakramentu" title="Adoracja Najświętszego Sakramentu">adoracja</a>. </p><p>W <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Katolicki_Mariawit%C3%B3w_w_RP" title="Kościół Katolicki Mariawitów w RP">Kościele Katolickim Mariawitów (w Polsce)</a> komunia święta jest udzielana już niemowlętom (bezpośrednio po <a href="/wiki/Chrzest" title="Chrzest">chrzcie</a>). Zgodnie z teologią tego Kościoła, w eucharystii są obecne wszystkie trzy <a href="/wiki/Tr%C3%B3jca_%C5%9Awi%C4%99ta" title="Trójca Święta">Osoby Boskie</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Luteranie">Luteranie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Luteranie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Luteranie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Według <a href="/wiki/Louis_Bouyer" title="Louis Bouyer">Louis Bouyera</a>, <a href="/wiki/Luteranizm" title="Luteranizm">Luteranizm</a> zachował wiele z katolickiego rozumienia Eucharystii, razem z indywidualistyczną postawą wobec liturgii, powszechnie panującą w tamtym okresie. W niektórych krajach o długich tradycjach luterańskich Eucharystię nadal nazywa się mszą<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80">[80]</a></sup>. <a href="/wiki/Luteranizm" title="Luteranizm">Luteranie</a> wierzą w realną obecność Chrystusa w eucharystii w momencie przyjmowania Ciała i Krwi Pańskiej przez wiernego. Nie uznają natomiast transsubstancjacji rzymskokatolickiej, której zasada głosi, że chleb i wino stają się Ciałem i Krwią Pańską w momencie wypowiedzenia słów konsekracji przez duchownego i takimi pozostają po zakończeniu mszy. Według luteran Chrystus jest rzeczywiście obecny w eucharystii; postacie eucharystyczne nie zmieniają swej istoty (pozostają chlebem i winem, jednak równocześnie stają się prawdziwym Ciałem i Krwią Chrystusa – <a href="/wiki/Konsubstancjacja" title="Konsubstancjacja">konsubstancjacja</a> (niektórzy teologowie uznają ten termin za niepoprawny, za właściwy uznając termin <a href="/wiki/Unia_sakramentalna" title="Unia sakramentalna">unia sakramentalna</a><sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81">[81]</a></sup>; istnieje również pogląd, że uznanie istnienia unii sakramentalnej jest elementem nauki o konsubstancjacji<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82">[82]</a></sup>). Komunia zawsze udzielana jest pod dwiema <a href="/wiki/Postacie_eucharystyczne" title="Postacie eucharystyczne">postaciami</a> (chleb i wino). </p><p>Wierni Kościołów luterańskich do komunii dopuszczani są po <a href="/wiki/Konfirmacja_(akt_religijny)" class="mw-redirect" title="Konfirmacja (akt religijny)">konfirmacji</a>. Kościoły luterańskie propagują gościnność eucharystyczną i zapraszają do Stołu Pańskiego każdego chrześcijanina, o ile w swoim macierzystym Kościele spełnił wymagania dopuszczające go do komunii (w przypadku wiernych <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki" title="Kościół katolicki">Kościoła katolickiego</a> takim wymogiem jest przyjęcie <a href="/wiki/Pierwsza_komunia_%C5%9Bwi%C4%99ta" title="Pierwsza komunia święta">pierwszej komunii św.</a> oraz trwanie w stanie łaski uświęcającej). Kościół ewangelicko-augsburski w RP stawia dla chrześcijan innych wyznań warunek wiary w rzeczywistą obecność Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej. Częstotliwość udzielania komunii zależy od liczebności parafii i lokalnych tradycji. Najczęściej komunia udzielana jest albo co niedzielę, albo dwa razy lub raz na miesiąc. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Inne_wyznania_protestanckie">Inne wyznania protestanckie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Inne wyznania protestanckie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Inne wyznania protestanckie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="metadata plainlinks mbox mbox-content" tabindex="0"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r75358068"> <div class="mbox-icon"> <div><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Weryfikowalno%C5%9B%C4%87" title="Wikipedia:Weryfikowalność"><img alt="Wikipedia:Weryfikowalność" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/50px-Question_book-4.svg.png" decoding="async" width="50" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/75px-Question_book-4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Question_book-4.svg/100px-Question_book-4.svg.png 2x" data-file-width="262" data-file-height="204" /></a></span></div></div> <div class="mbox-text"><b>Ten artykuł od 2023-09 wymaga <a href="/wiki/Wikipedia:Weryfikowalno%C5%9B%C4%87" title="Wikipedia:Weryfikowalność">zweryfikowania</a> podanych informacji.</b><div class="hide-when-compact">Należy podać wiarygodne źródła w formie <a href="/wiki/Pomoc:Przypisy" title="Pomoc:Przypisy">przypisów bibliograficznych</a>.<br /><small>Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.</small><br /><small><i>Sprawdź w źródłach:</i> <span class="plainlinks"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/Eucharystia+%28sakrament%29.html">Encyklopedia PWN</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?as_brr=0&as_pub=-icon&q=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">Google Books</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scholar.google.com/scholar?q=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">Google Scholar</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fbc.pionier.net.pl/search#fq={!tag=dcterms_accessRights}dcterms_accessRights%3A%22Dost%C4%99p%20otwarty%22&q=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">Federacja Bibliotek Cyfrowych</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bazhum.muzhp.pl/artykul/lista/?generalQuery=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">BazHum</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://yadda.icm.edu.pl/baztech/search/page.action?qt=SEARCH&q=c_0language_0eq.all*sc.article*c_0keywords_0eq.Eucharystia+%28sakrament%29*l_0*c_0fulltext_0eq.all">BazTech</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rcin.org.pl/dlibra/results?q=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0">RCIN</a> • Internet Archive (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/texts?query=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">texts</a> / <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/inlibrary?query=%22Eucharystia+%28sakrament%29%22">inlibrary</a>)</span></small><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%">Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w <a href="/wiki/Dyskusja:Eucharystia_(sakrament)" title="Dyskusja:Eucharystia (sakrament)">dyskusji tego artykułu</a>.</span><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%"> Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon <a href="/wiki/Szablon:Dopracowa%C4%87" title="Szablon:Dopracować">{{Dopracować}}</a> z tego artykułu.</span></div></div> </div> <p>Pozostali <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">protestanci</a> uznają przeważnie tylko symboliczne upamiętnienie ofiary Chrystusa (<a href="/wiki/Memorializm" title="Memorializm">memorializm</a>). </p><p><a href="/wiki/Huldrych_Zwingli" title="Huldrych Zwingli">Ulrich Zwingli</a> z <a href="/wiki/Zurych" title="Zurych">Zurychu</a>, przeciwstawiając się podejściu Lutra, zaprzeczył jakiejkolwiek realnej obecności Chrystusa w <i>sakramencie ołtarza</i>. Przeciwstawił się też indywidualistycznej interpretacji Eucharystii, uznając Wieczerzę eucharystyczną za świąteczną celebrację Kościoła zebranego we wspólnej wierze w <a href="/wiki/Zmartwychwstanie" title="Zmartwychwstanie">zmartwychwstanie</a> Chrystusa, który był martwy, a teraz <i>żyje na wieki</i><sup id="cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia201579_83-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia201579-83">[83]</a></sup>. Różnice Lutra i Zwingliego w podejściu do eucharystii były powodem nieosiągnięcia porozumienia podczas <a href="/wiki/Dysputa_teologiczna_w_Marburgu" title="Dysputa teologiczna w Marburgu">dysputy w Marburgu</a>, która miała zjednoczyć ruch reformacyjny. </p><p>Według większości protestantów (np. dominującej części <a href="/wiki/Kalwinizm" title="Kalwinizm">ewangelików reformowanych</a>, <a href="/wiki/Baptyzm" title="Baptyzm">baptystów</a>, <a href="/wiki/Metodyzm" title="Metodyzm">metodystów</a> i <a href="/wiki/Pentekostalizm" title="Pentekostalizm">zielonoświątkowców</a>) eucharystia, Wieczerza Pańska (1 <a href="/wiki/1._List_do_Koryntian" title="1. List do Koryntian">Kor</a> 11, 23–26), od początku chrześcijaństwa ma znaczenie symboliczne i oznacza pamiątkę, czyli wspomnienie doskonałej ofiary Chrystusa, która obmyła ludzkość z grzechu i ucztę, celebrowaną przez <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(teologia)" title="Kościół (teologia)">Kościół</a> i ogół chrześcijan uczestniczących w komunii (wspólnocie). Zdaniem protestantów, którzy pogląd ten opierają na <i>Liście do Hebrajczyków</i>, śmierć Jezusa była wystarczającą ofiarą, dokonała się raz i nie może zostać powtórzona czy też kontynuowana. W myśl tej zasady, chleb i wino nie zmieniają swojej substancji (<a href="/wiki/Transsubstancjacja" title="Transsubstancjacja">transsubstancjacja</a>), ani też, jak nauczał Luter, prawdziwe ciało i krew Chrystusa nie występują obok materii chleba i wina (<a href="/wiki/Konsubstancjacja" title="Konsubstancjacja">konsubstancjacja</a>). Chleb i wino eucharystyczne zmieniają jedynie swoje znaczenie i przestają być odtąd zwykłym chlebem po to, by wskazywać na prawdziwe ciało i krew Chrystusa. Kościoły, bazujące na teologii <a href="/wiki/Kalwinizm" title="Kalwinizm">reformowanej</a>, dodają, że Wieczerza Pańska jest duchowym spożywaniem Ciała i Krwi Chrystusa, i łączy wierzących z obecnym podczas Wieczerzy Chrystusem. </p><p>Kościoły protestanckie praktykujące chrzest niemowląt dopuszczają do Wieczerzy Pańskiej co do zasady osoby <a href="/wiki/Konfirmacja_(akt_religijny)" class="mw-redirect" title="Konfirmacja (akt religijny)">konfirmowane</a>, zwykle jednak praktykują tzw. gościnność eucharystyczną czyli zapraszają do Wieczerzy chrześcijan uprawnionych do komunii w ich własnych <a href="/wiki/Denominacja_(religia)" title="Denominacja (religia)">denominacjach</a>. Rygoryzm w dostępie do eucharystii panuje zwykle w Kościołach praktykujących chrzest osób świadomych. Wiele <a href="/wiki/Ko%C5%9Bcio%C5%82y_ewangelikalne" title="Kościoły ewangelikalne">Kościołów ewangelikalnych</a> pozostawia regulację tej sprawy lokalnym <a href="/wiki/Zb%C3%B3r" title="Zbór">zborom</a>, które w wielu przypadkach dopuszczają do Wieczerzy osoby wierzące, nieochrzczone w tzw. „wieku świadomym”. </p><p>Wieczerza Pańska odbywa się najczęściej podczas nabożeństwa niedzielnego raz w tygodniu lub raz w miesiącu (w przypadku adwentystów: w sobotę), względnie według częstotliwości, ustalanej przez lokalne <a href="/wiki/Zb%C3%B3r" title="Zbór">zbory</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Inne_wyznania_chrześcijańskie"><span id="Inne_wyznania_chrze.C5.9Bcija.C5.84skie"></span>Inne wyznania chrześcijańskie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Inne wyznania chrześcijańskie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Inne wyznania chrześcijańskie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%C5%9Awiadkowie_Jehowy" title="Świadkowie Jehowy">Świadkowie Jehowy</a> w trakcie dorocznego i jedynego święta <a href="/wiki/Pami%C4%85tka_%C5%9Bmierci_Jezusa_Chrystusa" title="Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa">Wieczerzy Pańskiej (Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa)</a> używają wyłącznie przaśnego chleba oraz zwykłego czerwonego wina, które <i>symbolizują</i> ciało i krew <a href="/wiki/Doktryna_%C5%9Awiadk%C3%B3w_Jehowy#Syn_Boży" title="Doktryna Świadków Jehowy">Chrystusa</a>. Nie uważają oni, jakoby w trakcie uroczystości miała zachodzić <a href="/wiki/Transsubstancjacja" title="Transsubstancjacja">transsubstancjacja</a> w literalne ciało i krew Jezusa. Mają one tylko <i>symbolizować</i> bezgrzeszne ciało Chrystusa oraz złożoną przez niego ofiarę. Używa się takiego chleba i wina, jakimi posłużył się Jezus, a które pozostały po spożytym przez Jezusa i apostołów posiłku paschalnym. Zdecydowana większość obchodzących to święto ma nadzieję na otrzymanie w darze <a href="/wiki/Doktryna_%C5%9Awiadk%C3%B3w_Jehowy#Ziemia" title="Doktryna Świadków Jehowy">życia wiecznego na ziemi, w raju</a>, podobnym do tego, w jakim żyli Adam i Ewa. Osoby te nie spożywają chleba i wina w trakcie święta Wieczerzy Pańskiej. Emblematy (symbole) podają sobie z rąk do rąk, a spożywać je może tylko ograniczona grupa 144 000 osób, tzw. <i>pomazańców</i>, która dostąpi przywileju <a href="/wiki/Eschatologia_%C5%9Awiadk%C3%B3w_Jehowy#Niebo" title="Eschatologia Świadków Jehowy">współrządzenia w niebie</a> wspólnie z Chrystusem<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84">[84]</a></sup><sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85">[85]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też"><span id="Zobacz_te.C5.BC"></span>Zobacz też</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/24px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/35px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/47px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></span></span> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Eucharystia" class="extiw" title="q:Eucharystia"><strong>Zobacz kolekcję cytatów</strong> <em>o Eucharystii</em> w Wikicytatach</a> </td></tr></tbody></table> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/28px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png" decoding="async" width="28" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/42px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/56px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 2x" data-file-width="122" data-file-height="117" /></span></span> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/eucharystia" class="extiw" title="wikt:eucharystia"><strong>Zobacz hasło</strong> <em>eucharystia</em> w Wikisłowniku</a> </td></tr></tbody></table> <ul><li><a href="/wiki/Postacie_eucharystyczne" title="Postacie eucharystyczne">postacie eucharystyczne</a></li> <li><a href="/wiki/Cud_eucharystyczny" title="Cud eucharystyczny">cud eucharystyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Msza" title="Msza">msza</a></li> <li><a href="/wiki/Pami%C4%85tka_%C5%9Bmierci_Jezusa_Chrystusa" title="Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa">Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBeton_komunijny" title="Żeton komunijny">Żeton komunijny</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Etymologia: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://biblehub.com/greek/2169.htm"><i>εὐχαριστία</i></a></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">G. Koch: <i>Eucharystia</i>. s. 197.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharystia&rft.au=G.+Koch&rft.pages=197"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Dekret dogmatyczny Soboru Trydenckiego <i>o Najświętszym Sakramencie</i> sesja XIII (1551). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://jednoczmysie.pl/dokumenty/sobor-trydencki-dekret-o-najswietszym-sakramencie/">Treść dekretu.</a></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Dekret dogmatyczny Soboru Trydenckiego <i>o Najświętszej Ofierze Mszy Świętej</i> sesja XXII (1562). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://jednoczmysie.pl/dokumenty/sobor-trydencki-nauka-o-najswietszej-ofierze-mszy-sw/">Treść dekretu.</a></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">św. Tomasz z Akwinu: <i>Summa Teologiczna</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.katedra.uksw.edu.pl/suma/suma_28.pdf">Eucharystia</a> (p. 3. q. 73-83).</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Łk 22, 19 Następnie wziął chleb, odmówiwszy dziękczynienie, połamał go i podał im, mówiąc: «To jest Ciało moje, <b>które za was będzie wydane:</b> to czyńcie na moją pamiątkę!» 20 Tak samo i kielich [wziął] po wieczerzy, mówiąc: «Ten kielich to Nowe Przymierze we Krwi mojej, <b>która za was będzie wylana.</b></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">1 Kor 11,26 Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, <b>śmierć Pańską głosicie</b>, aż przyjdzie.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">J. Jeremias: <i>The Eucharistic Words of Jesus</i>. Oxford: 1958, s. 118–120.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Eucharistic+Words+of+Jesus&rft.au=J.+Jeremias&rft.place=Oxford&rft.pages=118%E2%80%93120"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">P.F. Bradshaw: <i>Eucharistic Origins</i>. s. 3 i nn.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharistic+Origins&rft.au=P.F.+Bradshaw&rft.pages=3+i+nn"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">R. Kugelmann <a href="/wiki/Pasjoni%C5%9Bci" title="Pasjoniści">CP</a>: <i>The First Letter to The Corinthians, 71</i>. s. 270.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+First+Letter+to+The+Corinthians%2C+71&rft.au=R.+Kugelmann+%5B%5BPasjoni%C5%9Bci%7CCP%5D%5D&rft.pages=270"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">R. Cabié: <i>History of the Mass</i>. s. 151.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Mass&rft.au=R.+Cabi%C3%A9&rft.pages=151"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">R. Kugelmann <a href="/wiki/Pasjoni%C5%9Bci" title="Pasjoniści">CP</a>: <i>The First Letter to The Corinthians, 65</i>. s. 269.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+First+Letter+to+The+Corinthians%2C+65&rft.au=R.+Kugelmann+%5B%5BPasjoni%C5%9Bci%7CCP%5D%5D&rft.pages=269"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><a href="/wiki/Antoni_Tronina" title="Antoni Tronina">A. Tronina</a>: <i>„Kielich błogosławieństwa” (1 Kor 10,16) u źródeł liturgii eucharystycznej</i>. s. 176.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%E2%80%9EKielich+b%C5%82ogos%C5%82awie%C5%84stwa%E2%80%9D+%281+Kor+10%2C16%29+u+%C5%BAr%C3%B3de%C5%82+liturgii+eucharystycznej&rft.au=A.+Tronina&rft.pages=176"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">R. Kugelmann <a href="/wiki/Pasjoni%C5%9Bci" title="Pasjoniści">CP</a>: <i>The First Letter to The Corinthians, 70</i>. s. 270.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+First+Letter+to+The+Corinthians%2C+70&rft.au=R.+Kugelmann+%5B%5BPasjoni%C5%9Bci%7CCP%5D%5D&rft.pages=270"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Łac. <i>haeresis</i>: <i>wybór, opcja</i> stąd <i>sekty religijne, frakcje</i> i w domyśle: <i>rozdarcia</i>, por. <cite class="citation book">W. D. Mounce: <i>The Analytical Lexicon to the Greek New Testament</i>. Grand Rapids, Michigan: Zondervan Publishing House – HarperCollins, 1993, s. 55. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0310542103" title="Specjalna:Książki/0310542103">ISBN <span class="isbn">0-310-54210-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Analytical+Lexicon+to+the+Greek+New+Testament&rft.au=W.+D.+Mounce&rft.pub=Zondervan+Publishing+House+%E2%80%93+HarperCollins&rft.place=Grand+Rapids%2C+Michigan&rft.pages=55&rft.isbn=0-310-54210-3"></span></cite>. Od tego słowa powstało później pojęcie <i><a href="/wiki/Herezja" title="Herezja">herezja</a></i>.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLéon-Dufour1983b204-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLéon-Dufour1983b204_16-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLéon-Dufour1983b">Léon-Dufour 1983b ↓</a></span>, s. 204.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLéon-Dufour1983b196–217-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLéon-Dufour1983b196–217_17-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLéon-Dufour1983b">Léon-Dufour 1983b ↓</a></span>, s. 196–217.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFLéon-Dufour1983a237-238_oraz_241-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFLéon-Dufour1983a237-238_oraz_241_18-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFLéon-Dufour1983a">Léon-Dufour 1983a ↓</a></span>, s. 237-238 oraz 241.</span> </li> <li id="cite_note-STB-19"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-STB_19-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-STB_19-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Benoit, Pierre OP: Eucharystia. W: <i>Słownik Teologii Biblijnej</i>. s. -265, 266.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=S%C5%82ownik+Teologii+Biblijnej&rft.atitle=Eucharystia&rft.au=Benoit%2C+Pierre+OP&rft.pages=-265%2C+266"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><a href="/wiki/Xavier_L%C3%A9on-Dufour" title="Xavier Léon-Dufour">Xavier Léon-Dufour SJ</a>: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sharingeucharist0000leon">Sharing the Eucharistic Bread. The Witness of the New Testament</a></i>. Matthew J. O’Connell (przekład z j. franc.). Nowy Jork/Mahwah: Paulist Press, 1987, s. 117n. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0809128659" title="Specjalna:Książki/0809128659">ISBN <span class="isbn">0-8091-2865-9</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sharing+the+Eucharistic+Bread.+The+Witness+of+the+New+Testament&rft.au=Xavier+L%C3%A9on-Dufour+SJ&rft.pub=Paulist+Press&rft.place=Nowy+Jork%2FMahwah&rft.pages=117n&rft.isbn=0-8091-2865-9&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsharingeucharist0000leon"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">E. Foley: <i>From Age to Age. How Christians Have Celebrated the Eucharist</i>. s. 8.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=From+Age+to+Age.+How+Christians+Have+Celebrated+the+Eucharist&rft.au=E.+Foley&rft.pages=8"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">Tekst zob. <cite class="citation book">D. Hedergard: <i>Seder R. Amram Gaon</i>. s. 152.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Seder+R.+Amram+Gaon&rft.au=D.+Hedergard&rft.pages=152"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia201582-83-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia201582-83_23-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBouyer,_Eucharystia2015">Bouyer, Eucharystia 2015 ↓</a></span>, s. 82-83.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book"><a href="/wiki/Joachim_Jeremias" title="Joachim Jeremias">J. Jeremias</a>: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/eucharisticwords0000unse">The Eucharistic Words of Jesus</a></i>. N. Perrin (przekład na j. ang.). Nowy Jork: 1966, s. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/eucharisticwords0000unse/page/251">251</a>–255.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Eucharistic+Words+of+Jesus&rft.au=J.+Jeremias&rft.place=Nowy+Jork&rft.pages=%5Bhttps%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Feucharisticwords0000unse%2Fpage%2F251+251%5D%E2%80%93255&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Feucharisticwords0000unse"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book"><a href="/wiki/Xavier_L%C3%A9on-Dufour" title="Xavier Léon-Dufour">Xavier Léon-Dufour, SJ</a>: The Words on Remembrance. W: Tenże: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amazon.co.uk/gp/product/0809128659/ref=olp_product_details?ie=UTF8&me=&seller=">Sharing the Eucharistic Bread. The Witness of the New Testament</a></i>. Matthew J. O’Connell (przekład na j. ang.). Nowy Jork/Mahwah: Paulist Press, 1987, s. 102–116. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0809128659" title="Specjalna:Książki/0809128659">ISBN <span class="isbn">0-8091-2865-9</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sharing+the+Eucharistic+Bread.+The+Witness+of+the+New+Testament&rft.atitle=The+Words+on+Remembrance&rft.au=Xavier+L%C3%A9on-Dufour%2C+SJ&rft.pub=Paulist+Press&rft.place=Nowy+Jork%2FMahwah&rft.pages=102%E2%80%93116&rft.isbn=0-8091-2865-9&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.amazon.co.uk%2Fgp%2Fproduct%2F0809128659%2Fref%3Dolp_product_details%3Fie%3DUTF8%26me%3D%26seller%3D"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015104-105-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015104-105_26-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBouyer,_Eucharystia2015">Bouyer, Eucharystia 2015 ↓</a></span>, s. 104-105.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia201560,_por._40-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia201560,_por._40_27-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBouyer,_Eucharystia2015">Bouyer, Eucharystia 2015 ↓</a></span>, s. 60, por. 40.</span> </li> <li id="cite_note-DIX-28"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-DIX_28-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-DIX_28-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Dom G. Dix: <i>The Shape of the Liturgy</i>. s. 15.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Shape+of+the+Liturgy&rft.au=Dom+G.+Dix&rft.pages=15"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><a href="/wiki/Augustyn_Jankowski" title="Augustyn Jankowski">A. Jankowski OSB</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190217084934/http://www.kbroszko.dominikanie.pl/AJankowskiEucharystia-NaszaPascha1Kor5-7.pdf"><em>Eucharystia jako „Nasza Pascha ( 1 Kor 5, 7) w teologii biblijnej Nowego Testamentu</em></a>. „<a href="/wiki/Ruch_Biblijny_i_Liturgiczny" title="Ruch Biblijny i Liturgiczny">Ruch Biblijny i Liturgiczny</a>”. 28 (1975). s. 90, 99.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Eucharystia+jako+%E2%80%9ENasza+Pascha+%28+1+Kor+5%2C+7%29+w+teologii+biblijnej+Nowego+Testamentu&rft.jtitle=%5B%5BRuch+Biblijny+i+Liturgiczny%5D%5D&rft.volume=28&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=A.+Jankowski+OSB&rft.pages=90%2C+99&rft_id=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20190217084934%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.kbroszko.dominikanie.pl%2FAJankowskiEucharystia-NaszaPascha1Kor5-7.pdf"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Louis_Bouyer" title="Louis Bouyer">L. Bouyer CO</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kbroszko.dominikanie.pl/bouyer_od_liturgii_zydowskiej_do_chrzescijanskiej.pdf">Od liturgii żydowskiej do liturgii chrześcijańskiej</a>. s. 135-136.</cite></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Ferdinand Hahn: <i>Theologie des Neuen Testaments</i>. T. I: Die Vielfalt des Neuen Testaments. Tübingen: Mohr Siebeck, 2011, s. 156–158. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9783161506307" title="Specjalna:Książki/9783161506307">ISBN <span class="isbn">978-3-16-150630-7</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Theologie+des+Neuen+Testaments&rft.aulast=Hahn&rft.aufirst=Ferdinand&rft.date=2011&rft.pub=Mohr+Siebeck&rft.place=T%C3%BCbingen&rft.pages=156%E2%80%93158&rft.isbn=978-3-16-150630-7"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>List do Decencjusza (Ep. ad Decentium)</i> XXV, 4, 7: <a href="/wiki/Patrologia_Latina" title="Patrologia Latina">PL</a> 20, 555</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Homilie na <a href="/wiki/Heksaemeron" title="Heksaemeron">Heksaemeron</a> II, 8: <a href="/wiki/Sources_chr%C3%A9tiennes" title="Sources chrétiennes">SCh</a> 26, 184</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <i>Homilie na Ewangelię św. Jana (In Io. Ev. tractatus)</i> XX, 20, 2: <a href="/wiki/Corpus_Christianorum" title="Corpus Christianorum">CCL</a> 36, 203; <i>List</i> 55, 2: <a href="/wiki/Corpus_Scriptorum_Ecclesiasticorum_Latinorum" title="Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum">CSEL</a> 34, 170, 171</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">To odniesienie do zmartwychwstania jest szczególnie widoczne w języku rosyjskim, gdzie niedziela nazywa się właśnie «zmartwychwstanie» (woskresenje)</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/dies_domini_n.html">List Apostolski „Dies Domini”</a>. [dostęp 2012-11-29].</cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015227-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015227_37-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBouyer,_Eucharystia2015">Bouyer, Eucharystia 2015 ↓</a></span>, s. 227.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015115-135-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia2015115-135_38-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBouyer,_Eucharystia2015">Bouyer, Eucharystia 2015 ↓</a></span>, s. 115-135.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">John Zizioulas: <i>Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist. The Bishop During the First Three Centuries</i>. s. 203.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharist%2C+Bishop%2C+Church%3A+The+Unity+of+the+Church+in+the+Divine+Eucharist.+The+Bishop+During+the+First+Three+Centuries&rft.au=John+Zizioulas&rft.pages=203"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.katechizm.opoka.org.pl/rkkkII-2-1.htm">Katechizm Kościoła Katolickiego, 1346</a>. [dostęp 2015-01-16].</cite></span> </li> <li id="cite_note-JZIZ-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-JZIZ_41-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">John Zizioulas: <i>Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist. The Bishop During the First Three Centuries</i>. s. 200-209.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharist%2C+Bishop%2C+Church%3A+The+Unity+of+the+Church+in+the+Divine+Eucharist.+The+Bishop+During+the+First+Three+Centuries&rft.au=John+Zizioulas&rft.pages=200-209"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">John Zizioulas: <i>dz. cyt.</i>. s. 14 przyp 29. Cytat: Niewątpliwie ważnym czynnikiem w tym stanowisku zachodniej teologii dotyczącym Eucharystii była cała soteriologia Zachodu, tak jak rozwijała się począwszy od średniowiecza. Systemy teologiczne Zachodu postrzegały człowieka jako zbawionego przez jurydyczne działanie ze strony Boga i nie uznawały jako absolutnie podstawowej konieczności „ciągłego, rzeczywistego i życiodajnego działania Chrystusa w ciałach wierzących” (zob. J. Romanides, Grzech pierworodny (w języku greckim), 1957, s. 13n) – działania lub energii, które jest oferowane par excellence przez Eucharystię.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=dz.+cyt.&rft.au=John+Zizioulas&rft.pages=14+przyp+29"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book"><a href="/wiki/Henri_de_Lubac" title="Henri de Lubac">Henri de Lubac</a>: <i>Katolicyzm. Społeczne aspekty dogmatu</i>. <a href="/wiki/Maria_Stokowska" title="Maria Stokowska">Maria Stokowska</a> (przekład). Wyd. 3. Poznań: W drodze, 2011, s. 71–74.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Katolicyzm.+Spo%C5%82eczne+aspekty+dogmatu&rft.au=Henri+de+Lubac&rft.edition=3&rft.pub=W+drodze&rft.place=Pozna%C5%84&rft.pages=71%E2%80%9374"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFVogel198236-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFVogel198236_44-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFVogel1982">Vogel 1982 ↓</a></span>, s. 36.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Synod_w_Epaone" title="Synod w Epaone">Synod w Epaone</a>, <a href="/wiki/Corpus_Christianorum" title="Corpus Christianorum">CCL</a> 148A, s. 29-30 oraz 25.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFVogel1982193-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFVogel1982193_46-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFVogel1982">Vogel 1982 ↓</a></span>, s. 193.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.augustinus.it/latino/discorsi/discorso_298_testo.htm">Sermo 227 De sacramentis habitus die sancto Paschae ad infantes</a></i>, <a href="/wiki/Sources_chr%C3%A9tiennes" title="Sources chrétiennes">SCh</a> 116, 234-242, wyd. S. Poque /1966/.</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">C. Couturier: Sacramentum et mysterium dans l'œuvre de Saint Augustin. W: <i>Études Augustiniennes</i>. H. Rondet (red.). Paryż: 1953, s. 185.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%C3%89tudes+Augustiniennes&rft.atitle=Sacramentum+et+mysterium+dans+l%27%C5%93uvre+de+Saint+Augustin&rft.au=C.+Couturier&rft.place=Pary%C5%BC&rft.pages=185"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">Św. Augustyn: <i>Wybór mów. Kazania świąteczne i okolicznościowe</i>. Jan Jaworski (przekład), Emil Stanula (wstęp i oprac.). Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1973, s. 159-161, seria: Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy 12.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wyb%C3%B3r+m%C3%B3w.+Kazania+%C5%9Bwi%C4%85teczne+i+okoliczno%C5%9Bciowe&rft.au=%C5%9Aw.+Augustyn&rft.pub=Akademia+Teologii+Katolickiej&rft.place=Warszawa&rft.pages=159-161&rft.series=Pisma+Starochrze%C5%9Bcija%C5%84skich+Pisarzy+12"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFWalsh1988227-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFWalsh1988227_50-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWalsh1988">Walsh 1988 ↓</a></span>, s. 227.</span> </li> <li id="cite_note-LIMA-51"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-LIMA_51-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-LIMA_51-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text">Por. Ekumeniczny <i>dokument z Limy</i> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130325163838/http://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-commissions/faith-and-order-commission/i-unity-the-church-and-its-mission/baptism-eucharist-and-ministry-faith-and-order-paper-no-111-the-lima-text/baptism-eucharist-and-ministry.html#c10499">Baptism, Eucharist and Ministry</a>. 1982-01-15. [dostęp 2011-04-07]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-commissions/faith-and-order-commission/i-unity-the-church-and-its-mission/baptism-eucharist-and-ministry-faith-and-order-paper-no-111-the-lima-text/baptism-eucharist-and-ministry.html#c10499">tego adresu</a> (2013-03-25)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">B. Mokrzycki SJ: <i>Droga chrześcijańskiego wtajemniczenia</i>. s. 9.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Droga+chrze%C5%9Bcija%C5%84skiego+wtajemniczenia&rft.au=B.+Mokrzycki+SJ&rft.pages=9"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFWalsh1988265-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFWalsh1988265_53-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWalsh1988">Walsh 1988 ↓</a></span>, s. 265.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">M. Kaszowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.teologia.pl/m_k/kkk1e02.htm#1b">Eucharystia</a>. [w:] <i>Słownik zagadnień omawianych w „Katechizmie Kościoła Katolickiego”</i> [on-line]. [dostęp 2014-01-20].</cite></span> </li> <li id="cite_note-OWMR-55"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-OWMR_55-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-OWMR_55-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Kongregacja_ds._Kultu_Bo%C5%BCego_i_Dyscypliny_Sakrament%C3%B3w" class="mw-redirect" title="Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów">Kongregacja ds. Kultu Bożego i Sakramentów</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.katolicki.net/ministranci/pdf/owmr.pdf">Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego</a>. 2003-11-06 (polskie wydanie). [dostęp 2011-11-28].</cite></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">Zob. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.katechizm.diecezja.elk.pl">Katechizm Kościoła katolickiego</a>, 1367.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFThurian199654,_55-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFThurian199654,_55_57-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFThurian1996">Thurian 1996 ↓</a></span>, s. 54, 55.</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. Barbara R. Walters, <i>The Feast of Corpus Christi</i>, Penn State Press 2007, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0271029242" title="Specjalna:Książki/0271029242">ISBN <span class="isbn">0-271-02924-2</span></a>, s. 12.</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><i>The Oxford history of Christian worship</i>, <span class="cite-name-full">Geoffrey</span><span class="cite-name-initials" title="Geoffrey" style="display:none">G.</span> <span class="cite-lastname">Wainwright</span>, <span class="cite-name-full">Karen Beth</span><span class="cite-name-initials" title="Karen Beth" style="display:none">K.B.</span> <span class="cite-lastname">Westerfield Tucker</span>, Oxford History of Christian Worship: Oxford University Press, 2006, s. 248, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0195138864" title="Specjalna:Książki/0195138864">ISBN <span class="isbn">0-19-513886-4</span></a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/61211234">61211234</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Oxford+history+of+Christian+worship&rft.isbn=0-19-513886-4&rft.place=Oxford+History+of+Christian+Worship&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2006&rft_id=info%3Aoclcnum%2F61211234" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">Sobór Trydencki – Dekret o Eucharystii. W: <i>Dokumenty Soborów Powszechnych</i>. T. IV. Wydawnictwo WAM, s. 455, 457. Cytat: Kanon 2. Gdyby ktoś mówił, że w Najświętszym Sakramencie Eucharystii pozostaje substancja chleba i wina wraz z ciałem i krwią Pana naszego Jezusa Chrystusa, i przeczył tej przedziwnej i jedynej w swoim rodzaju przemianie całej substancji chleba w ciało i całej substancji wina w krew, z zachowaniem jedynie postaci chleba i wina, przemianie, którą Kościół katolicki bardzo trafnie nazywa przeistoczeniem – niech będzie wyklęty..<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dokumenty+Sobor%C3%B3w+Powszechnych&rft.atitle=Sob%C3%B3r+Trydencki+%E2%80%93+Dekret+o+Eucharystii&rft.pub=Wydawnictwo+WAM&rft.pages=455%2C+457"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20090308002049/http://www.opoka.org.pl/slownik/ltk/anatema.html">https://web.archive.org/web/20090308002049/http://www.opoka.org.pl/slownik/ltk/anatema.html</a> Wyklęty – znaczenie.</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text">Zob. <cite class="citation web">D. Brzeziński: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180223171522/http://www.kkbids.episkopat.pl/uploaded/a48/Anamnesis48-4eBrzezinski.pdf">Procesje w liturgii chrześcijańskiej. Geneza, teologia, duszpasterstwo.</a>. [w:] <i>Anamnesis – Biuletyn Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski</i> [on-line]. s. 67-68. [dostęp 2011-11-28]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kkbids.episkopat.pl/uploaded/a48/Anamnesis48-4eBrzezinski.pdf">tego adresu</a> (2018-02-23)].</cite></span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><a href="/wiki/Louis_Bouyer" title="Louis Bouyer">L. Bouyer</a>: <i>False Conceptions of the Liturgy – Products of the Baroque Period</i>. s. 3.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=False+Conceptions+of+the+Liturgy+%E2%80%93+Products+of+the+Baroque+Period&rft.au=L.+Bouyer&rft.pages=3"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">J. A. Jungmann: <i>Constitution on the Sacred Liturgy</i>. s. 31-35.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Constitution+on+the+Sacred+Liturgy&rft.au=J.+A.+Jungmann&rft.pages=31-35"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-RATZ-65"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-RATZ_65-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-RATZ_65-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">J. Ratzinger: Wstęp. W: Dom Alcuin Reid <a href="/wiki/Benedyktyni" title="Benedyktyni">OSB</a>: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130503192045/http://www.kbroszko.dominikanie.pl/andrew/scholastic.html">The Organic Development of the Liturgy</a></i>. s. 11.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Organic+Development+of+the+Liturgy&rft.atitle=Wst%C4%99p&rft.au=J.+Ratzinger&rft.pages=11&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.is%2F20130503192045%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.kbroszko.dominikanie.pl%2Fandrew%2Fscholastic.html"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-KL-66"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-KL_66-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KL_66-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150205185532/http://www.kkbids.episkopat.pl/?id=292#id=106">Konstytucja o liturgii świętej „SACROSANCTUM CONCILIUM”, rozdz. II</a>. [w:] <i>Dokumenty Soboru Watykańskiego II</i> [on-line]. [dostęp 2015-02-05]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kkbids.episkopat.pl/?id=292#id=106">tego adresu</a> (2015-02-05)].</cite></span> </li> <li id="cite_note-MF-67"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-MF_67-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-MF_67-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Paweł VI: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150501064945/http://www.nonpossumus.pl/encykliki/Pawel_VI/mysterium_fidei/mf.php">Mysterium fidei</a>. [w:] <i>Nonpossumus.pl</i> [on-line]. 3 września 1965. [dostęp 2012-04-24]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nonpossumus.pl/encykliki/Pawel_VI/mysterium_fidei/mf.php">tego adresu</a> (1 maja 2015)].</cite></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">E. Foley: <i>From Age to Age. How Christians Have Celebrated the Eucharist</i>. s. 174.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=From+Age+to+Age.+How+Christians+Have+Celebrated+the+Eucharist&rft.au=E.+Foley&rft.pages=174"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. <cite class="citation book">Denzinger-Schönmetzer: <i>Enchiridion symbolorum, 802</i>. Cytat: <i>Una vero est fidelium universalis Ecclesia, extra quam nullus omnino salvatur, in qua idem ipse sacerdos et sacrificium Iesus Christus, cuius corpus et sanguis in sacramento altaris sub speciebus panis et vini veraciter continetur, transsubstantiatis pane in corpus, et vino in sanguinem potestate divina: ut perficiendum mysterium unitatis accipiamus ipsi de suo, quod accepit ipse de nostro.</i>..<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Enchiridion+symbolorum%2C+802&rft.au=Denzinger-Sch%C3%B6nmetzer"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text">Por. Rozdz. 1 oraz rozdz. 4 i kan. 2.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFWalsh1988249-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFWalsh1988249_71-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFWalsh1988">Walsh 1988 ↓</a></span>, s. 249.</span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text">Zob. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150501060906/http://www.nonpossumus.pl/encykliki/Pawel_VI/mysterium_fidei/index.php">Encyklika Pawła VI w sprawie nauki o Najświętszej Eucharystii i jej kultu „Misterium Fidei”</a> Data dostępu: 2012-03-20.</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20120716020703/http://voxdomini.com.pl/vox_art/wyznanie.html">Wyznanie wiary Ludu Bożego</a>, data dostępu: 2012-03-20.</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text">Kan. 916. <i>Kto ma świadomość grzechu ciężkiego, nie powinien bez sakramentalnej spowiedzi odprawiać Mszy świętej ani przyjmować Komunii świętej, chyba że istnieje poważna racja i nie ma sposobności wyspowiadania się. W takim jednak wypadku ma pamiętać o tym, że jest obowiązany wzbudzić akt żalu doskonałego, który zawiera w sobie zamiar wyspowiadania się jak najszybciej.</i></span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text">Zob. <cite class="citation book">I. Krmiris: <i>Streszczenie dogmatyki Prawosławnego Powszechnego Kościoła</i>. 1960, s. 80.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Streszczenie+dogmatyki+Prawos%C5%82awnego+Powszechnego+Ko%C5%9Bcio%C5%82a&rft.au=I.+Krmiris&rft.pages=80"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku greckim (Ελληνικά)">gr.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">N. Afanasieff. <em>Le Concile dans la Théologie orthodoxe ruse</em>. „Irénikon”. 35 (1962). s. 316.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Le+Concile+dans+la+Th%C3%A9ologie+orthodoxe+ruse&rft.jtitle=Ir%C3%A9nikon&rft.volume=35&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=N.+Afanasieff&rft.pages=316"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Alexander Schmemann. <em>Unity, Division, Reunion in the Light of Orthodox Ecclesiology</em>. „Theologia”. 22 (1951). s. 242n.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Unity%2C+Division%2C+Reunion+in+the+Light+of+Orthodox+Ecclesiology&rft.jtitle=Theologia&rft.volume=22&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Alexander+Schmemann&rft.pages=242n"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">John Zizioulas: <i>Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist. The Bishop During the First Three Centuries</i>. s. 17.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharist%2C+Bishop%2C+Church%3A+The+Unity+of+the+Church+in+the+Divine+Eucharist.+The+Bishop+During+the+First+Three+Centuries&rft.au=John+Zizioulas&rft.pages=17"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text">Zob. <cite class="citation book"><a href="/wiki/Siergiej_Bu%C5%82gakow" title="Siergiej Bułgakow">Sergiusz Bułgakow</a>: Sakramenty. Uświęcająca moc Kościoła. W: Tenże: <i>Prawosławie. Zarys nauki Kościoła prawosławnego</i>. s. 127–130.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Prawos%C5%82awie.+Zarys+nauki+Ko%C5%9Bcio%C5%82a+prawos%C5%82awnego&rft.atitle=Sakramenty.+U%C5%9Bwi%C4%99caj%C4%85ca+moc+Ko%C5%9Bcio%C5%82a&rft.au=Sergiusz+Bu%C5%82gakow&rft.pages=127%E2%80%93130"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><a href="/wiki/Louis_Bouyer" title="Louis Bouyer">L. Bouyer</a>: <i>The Sacraments</i>. s. 68.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Sacraments&rft.au=L.+Bouyer&rft.pages=68"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Richard C. Leonard: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.laudemont.org/a-rpite.htm">The Real Presence in the Eucharist</a>. Laudemont Ministries. [dostęp 2010-03-18].</cite></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.luteranie.pl/pl/index.php?D=563">Jezus Chrystus w liturgii Kościoła Luterańskiego</a>. Luteranie.pl. [dostęp 2010-03-18]. Cytat: W konsekrowanym chlebie i winie poprzez „unio sacramentalis” (unia sakramentalna) luteranizm widzi prawdziwie, realnie i substancjalnie obecnego Chrystusa (konsubstancjacja – chleb i wino pozostają chlebem i winem, ale „w”, „z” i „pod” ich postaciami jest prawdziwie obecny Chrystus ze Swoim ciałem i krwią).</cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBouyer,_Eucharystia201579-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBouyer,_Eucharystia201579_83-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBouyer,_Eucharystia2015">Bouyer, Eucharystia 2015 ↓</a></span>, s. 79.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jw.org/pl/biblioteka/ksi%C4%85%C5%BCki/czego-uczy-biblia/wieczerza-pa%C5%84ska-uroczysto%C5%9B%C4%87-kt%C3%B3ra-przysparza-chwa%C5%82y-bogu/">Czego naprawdę uczy Biblia?</a></i>. Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2005, s. 206–208.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Czego+naprawd%C4%99+uczy+Biblia%3F&rft.pub=Towarzystwo+Stra%C5%BCnica&rft.place=Nowy+Jork&rft.pages=206%E2%80%93208&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jw.org%2Fpl%2Fbiblioteka%2Fksi%25C4%2585%25C5%25BCki%2Fczego-uczy-biblia%2Fwieczerza-pa%25C5%2584ska-uroczysto%25C5%259B%25C4%2587-kt%25C3%25B3ra-przysparza-chwa%25C5%2582y-bogu%2F"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Stra%C5%BCnica_%E2%80%93_Towarzystwo_Biblijne_i_Traktatowe" title="Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe">Watchtower</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jw.org/pl/%C5%9Bwiadkowie-jehowy/faq/wieczerza-panska/">Dlaczego Świadkowie Jehowy obchodzą Wieczerzę Pańską inaczej niż pozostałe religie?</a>. <a href="/wiki/Jw.org" title="Jw.org">jw.org</a>. [dostęp 2020-04-07].</cite></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><cite class="citation book">Benoit, Pierre OP: Eucharystia. W: <i>Słownik Teologii Biblijnej</i>. <a href="/wiki/Xavier_L%C3%A9on-Dufour" title="Xavier Léon-Dufour">Xavier Léon-Dufour</a> (red.). Poznań: Pallottinum, 1990, s. 265–271.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=S%C5%82ownik+Teologii+Biblijnej&rft.atitle=Eucharystia&rft.au=Benoit%2C+Pierre+OP&rft.pub=Pallottinum&rft.place=Pozna%C5%84&rft.pages=265%E2%80%93271"></span></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBouyer,_Eucharystia2015"><a href="/wiki/Louis_Bouyer" title="Louis Bouyer">Bouyer L.</a>: <i>Eucharist. Theology and Spirituality of the Eucharistic Prayer</i>. Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press, 1968, s. 484.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharist.+Theology+and+Spirituality+of+the+Eucharistic+Prayer&rft.au=Bouyer+L.&rft.pub=University+of+Notre+Dame+Press&rft.place=Notre+Dame%2C+Indiana&rft.pages=484"></span></cite>. Wydanie polskie: <cite class="citation book"><i>Eucharystia</i>. Lublin: Kerygma, 2015, s. 435. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788385509325" title="Specjalna:Książki/9788385509325">ISBN <span class="isbn">978-83-85509-32-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharystia&rft.pub=Kerygma&rft.place=Lublin&rft.pages=435&rft.isbn=978-83-85509-32-5"></span></cite></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Louis_Bouyer" title="Louis Bouyer">Bouyer L.</a>: False Conceptions of the Liturgy – Products of the Baroque Period. W: Tenże: <i>Life and Liturgy</i>. Londyn: Sheed & Ward, 1956, s. 1–9.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Life+and+Liturgy&rft.atitle=False+Conceptions+of+the+Liturgy+%E2%80%93+Products+of+the+Baroque+Period&rft.au=Bouyer+L.&rft.pub=Sheed+%26+Ward&rft.place=Londyn&rft.pages=1%E2%80%939"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Bouyer L.: Od liturgii żydowskiej do liturgii chrześcijańskiej. W: Praca zbiorowa: <i>Eucharystia</i>. A. Janik (przekład). Poznań: 1986, s. 127–139, seria: Kolekcja <i>Communio</i> 1.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharystia&rft.atitle=Od+liturgii+%C5%BCydowskiej+do+liturgii+chrze%C5%9Bcija%C5%84skiej&rft.au=Bouyer+L.&rft.place=Pozna%C5%84&rft.pages=127%E2%80%93139&rft.series=Kolekcja+%27%27Communio%27%27+1"></span></cite> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kbroszko.dominikanie.pl/bouyer_od_liturgii_zydowskiej_do_chrzescijanskiej.pdf">Tekst w pdf</a></li> <li><cite class="citation book">Bouyer L.: The Sacraments. W: <a href="/wiki/Louis_Bouyer" title="Louis Bouyer">Tenże</a>: <i>The Word, Church and Sacraments in Protestantism and Catholicism</i>. Wyd. 2. San Francisco: Ignatius Press, 2004, s. 65–92. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/1586170236" title="Specjalna:Książki/1586170236">ISBN <span class="isbn">1-58617-023-6</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Word%2C+Church+and+Sacraments+in+Protestantism+and+Catholicism&rft.atitle=The+Sacraments&rft.au=Bouyer+L.&rft.edition=2&rft.pub=Ignatius+Press&rft.place=San+Francisco&rft.pages=65%E2%80%9392&rft.isbn=1-58617-023-6"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Bradshaw P.F.: <i>Eucharistic Origins</i>. Londyn: SPCK, 2004, s. 166, seria: Alcuin Club Collections 80. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0281056153" title="Specjalna:Książki/0281056153">ISBN <span class="isbn">0-281-05615-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharistic+Origins&rft.au=Bradshaw+P.F.&rft.pub=SPCK&rft.place=Londyn&rft.pages=166&rft.series=Alcuin+Club+Collections+80&rft.isbn=0-281-05615-3"></span></cite></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Siergiej_Bu%C5%82gakow" title="Siergiej Bułgakow">Bułgakow, Sergiusz</a>: O Sakramentach. Uświęcająca moc Kościoła. W: Tenże: <i>Prawosławie. Zarys nauki Kościoła prawosławnego</i>. <a href="/wiki/Henryk_Paprocki" title="Henryk Paprocki">Henryk Paprocki</a>, (przekład). Białystok – Warszawa: Orthdruk - Formica, 1992, s. 126–131. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8385368035" title="Specjalna:Książki/8385368035">ISBN <span class="isbn">83-85368-03-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Prawos%C5%82awie.+Zarys+nauki+Ko%C5%9Bcio%C5%82a+prawos%C5%82awnego&rft.atitle=O+Sakramentach.+U%C5%9Bwi%C4%99caj%C4%85ca+moc+Ko%C5%9Bcio%C5%82a&rft.au=Bu%C5%82gakow%2C+Sergiusz&rft.pub=Orthdruk+-+Formica&rft.place=Bia%C5%82ystok+%E2%80%93+Warszawa&rft.pages=126%E2%80%93131&rft.isbn=83-85368-03-5"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Cabié R.: <i>History of the Mass</i>. L.J. Johnson (tłum. z j. franc.). Portland, Oregon: Pastoral Press, 1992, s. 151. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/091240597X" title="Specjalna:Książki/091240597X">ISBN <span class="isbn">0-912405-97-X</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Mass&rft.au=Cabi%C3%A9+R.&rft.pub=Pastoral+Press&rft.place=Portland%2C+Oregon&rft.pages=151&rft.isbn=0-912405-97-X"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Denzinger H., Schönmetzer A.: <i>Enchiridion symbolorum: definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, n.125</i>. Wyd. 36. Freiburg/B: 1976.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Enchiridion+symbolorum%3A+definitionum+et+declarationum+de+rebus+fidei+et+morum%2C+n.125&rft.au=Denzinger+H.&rft.edition=36&rft.place=Freiburg%2FB"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></li> <li><cite class="citation book">Dix, Dom G.: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amazon.co.uk/Shape-Liturgy-Blacks-Testament-Commentaries/dp/0713603895/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1389590509&sr=1-1&keywords=gregory+dix">The Shape of the Liturgy</a></i>. Wyd. 2 (przejrzane). Londyn: A & C Black Publishers Ltd, 1993, s. 784. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0713603895" title="Specjalna:Książki/0713603895">ISBN <span class="isbn isbn-ulepszony">0-7136-0389-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Shape+of+the+Liturgy&rft.au=Dix%2C+Dom+G.&rft.edition=2+%28przejrzane%29&rft.pub=A+%26+C+Black+Publishers+Ltd&rft.place=Londyn&rft.pages=784&rft.isbn=0713603895&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.amazon.co.uk%2FShape-Liturgy-Blacks-Testament-Commentaries%2Fdp%2F0713603895%2Fref%3Dsr_1_1%3Fs%3Dbooks%26ie%3DUTF8%26qid%3D1389590509%26sr%3D1-1%26keywords%3Dgregory%2Bdix"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Foley E.: <i>From Age to Age. How Christians Have Celebrated the Eucharist</i>. Wyd. 2 (poprawione i uzupełnione. Collegeville, Minnesota: Liturgical Press, 2008, s. 405. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780814630785" title="Specjalna:Książki/9780814630785">ISBN <span class="isbn">978-0-8146-3078-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=From+Age+to+Age.+How+Christians+Have+Celebrated+the+Eucharist&rft.au=Foley+E.&rft.edition=2+%28poprawione+i+uzupe%C5%82nione&rft.pub=Liturgical+Press&rft.place=Collegeville%2C+Minnesota&rft.pages=405&rft.isbn=978-0-8146-3078-5"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Hedergard D.: <i>Seder R. Amram Gaon</i>. T. 1. Lund: 1951.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Seder+R.+Amram+Gaon&rft.au=Hedergard+D.&rft.place=Lund"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></li> <li><cite class="citation journal"><a href="/wiki/Augustyn_Jankowski" title="Augustyn Jankowski">Jankowski A. OSB</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190217084934/http://www.kbroszko.dominikanie.pl/AJankowskiEucharystia-NaszaPascha1Kor5-7.pdf"><em>Eucharystia jako „Nasza Pascha (1 Kor 5, 7) w teologii biblijnej Nowego Testamentu</em></a>. „<a href="/wiki/Ruch_Biblijny_i_Liturgiczny" title="Ruch Biblijny i Liturgiczny">Ruch Biblijny i Liturgiczny</a>”. 28 (1975). s. 89–100. Kraków.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Eucharystia+jako+%E2%80%9ENasza+Pascha+%281+Kor+5%2C+7%29+w+teologii+biblijnej+Nowego+Testamentu&rft.jtitle=%5B%5BRuch+Biblijny+i+Liturgiczny%5D%5D&rft.volume=28&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.au=Jankowski+A.+OSB&rft.pages=89%E2%80%93100&rft_id=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20190217084934%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.kbroszko.dominikanie.pl%2FAJankowskiEucharystia-NaszaPascha1Kor5-7.pdf"><span style="display: none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">Jungmann J.A.: Constitution on the Sacred Liturgy. W: <i>Commentary on the Documents of Vatican II</i>. H. Vorgrimler (red.). T. 1. Londyn – <a href="/wiki/Fryburg_Bryzgowijski" title="Fryburg Bryzgowijski">Fryburg</a>: Burns&Oates – Herder&Herder, 1966, s. 1–80.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Commentary+on+the+Documents+of+Vatican+II&rft.atitle=Constitution+on+the+Sacred+Liturgy&rft.au=Jungmann+J.A.&rft.pub=Burns%26Oates+%E2%80%93+Herder%26Herder&rft.place=Londyn+%E2%80%93+%5B%5BFryburg+Bryzgowijski%7CFryburg%5D%5D&rft.pages=1%E2%80%9380"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Koch G.: Eucharystia. W: Tenże: <i>Sakramentologia – zbawienie przez sakramenty</i>. Kraków: Wydawnictwo „M”, 1999, s. 195–280. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8372211256" title="Specjalna:Książki/8372211256">ISBN <span class="isbn">83-7221-125-6</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sakramentologia+%E2%80%93+zbawienie+przez+sakramenty&rft.atitle=Eucharystia&rft.au=Koch+G.&rft.pub=Wydawnictwo+%E2%80%9EM%E2%80%9D&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=195%E2%80%93280&rft.isbn=83-7221-125-6"></span></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKugelmann1976">R. Kugelmann <a href="/wiki/Pasjoni%C5%9Bci" title="Pasjoniści">CP</a>: The First Letter to the Corinthians. W: <i>The Jerome Biblical Commentary</i>. Raymond Edward Brown SS, Joseph Augustine Fitzmyer <a href="/wiki/Jezuici" title="Jezuici">SJ</a>, Roland E Murphy <a href="/wiki/Karmelici" title="Karmelici">O. Carm.</a> (red.). Londyn – Dublin: G. Chapman, 1976, s. 254–275. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0225488124" title="Specjalna:Książki/0225488124">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">0225-48812-4</span></a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/718362718">718362718</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Jerome+Biblical+Commentary&rft.atitle=The+First+Letter+to+the+Corinthians&rft.aulast=Kugelmann+%5B%5BPasjoni%C5%9Bci%7CCP%5D%5D&rft.aufirst=R.&rft.pub=G.+Chapman&rft.place=Londyn+%E2%80%93+Dublin&rft.pages=254%E2%80%93275&rft.isbn=0225-48812-4&rft_id=info:oclcnum/718362718"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLéon-Dufour1983a"><a href="/wiki/Xavier_L%C3%A9on-Dufour" title="Xavier Léon-Dufour">X. Léon-Dufour SJ</a>: L’Eucharistia secondo Giovanni. W: <a href="/wiki/Xavier_L%C3%A9on-Dufour" title="Xavier Léon-Dufour">Tenże</a>: <i>Condividere il pane eucaristico secondo il Nuovo Testamento</i>. M. Carè (przekł. z franc.). Turyn: Editirice Elle di Ci, 1983, s. 237–263. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8801109741" title="Specjalna:Książki/8801109741">ISBN <span class="isbn">88-01-10974-1</span></a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/797319819">797319819</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Condividere+il+pane+eucaristico+secondo+il+Nuovo+Testamento&rft.atitle=L%E2%80%99Eucharistia+secondo+Giovanni&rft.aulast=L%C3%A9on-Dufour+SJ&rft.aufirst=X.&rft.au=Ten%C5%BCe&rft.pub=Editirice+Elle+di+Ci&rft.place=Turyn&rft.pages=237%E2%80%93263&rft.isbn=88-01-10974-1&rft_id=info:oclcnum/797319819"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku włoskim (italiano)">wł.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLéon-Dufour1983b"><a href="/wiki/Xavier_L%C3%A9on-Dufour" title="Xavier Léon-Dufour">X. Léon-Dufour SJ</a>: Paolo e la Cena del Signore. W: Tenże: <i>Condividere il pane eucaristico secondo il Nuovo Testamento</i>. M. Carè (przekł. z franc.). Turyn: Editirice Elle di Ci, 1983, s. 196-217. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8801109741" title="Specjalna:Książki/8801109741">ISBN <span class="isbn">88-01-10974-1</span></a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/797319819">797319819</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Condividere+il+pane+eucaristico+secondo+il+Nuovo+Testamento&rft.atitle=Paolo+e+la+Cena+del+Signore&rft.aulast=L%C3%A9on-Dufour+SJ&rft.aufirst=X.&rft.au=Ten%C5%BCe&rft.pub=Editirice+Elle+di+Ci&rft.place=Turyn&rft.pages=196-217&rft.isbn=88-01-10974-1&rft_id=info:oclcnum/797319819"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku włoskim (italiano)">wł.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book">Mokrzycki SJ, B.: <i>Droga chrześcijańskiego wtajemniczenia</i>. Warszawa: ATK, 1983, s. 730.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Droga+chrze%C5%9Bcija%C5%84skiego+wtajemniczenia&rft.au=Mokrzycki+SJ%2C+B.&rft.pub=ATK&rft.place=Warszawa&rft.pages=730"></span></cite></li> <li><cite class="citation book"><i>Ojcowie Kościoła Wschodniego o Eucharystii</i>. <a href="/wiki/Marek_Starowieyski" title="Marek Starowieyski">Marek Starowieyski</a> (oprac.). Katowice – Ząbki: Księgarnia św. Jacka; Apostolicum – Wydawnictwo Księży Pallotynów Prowincji Chrystusa Króla, 2005, s. 85. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8370314945" title="Specjalna:Książki/8370314945">ISBN <span class="isbn isbn-ulepszony">83-7031-494-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ojcowie+Ko%C5%9Bcio%C5%82a+Wschodniego+o+Eucharystii&rft.pub=Ksi%C4%99garnia+%C5%9Bw.+Jacka%3B+Apostolicum+%E2%80%93+Wydawnictwo+Ksi%C4%99%C5%BCy+Pallotyn%C3%B3w+Prowincji+Chrystusa+Kr%C3%B3la&rft.place=Katowice+%E2%80%93+Z%C4%85bki&rft.pages=85&rft.isbn=8370314945"></span></cite></li> <li><cite class="citation book"><i>Ojcowie Kościoła Zachodniego o Eucharystii</i>. Marek Starowieyski (oprac.). Katowice – Ząbki: Księgarnia św. Jacka; Apostolicum – Wydawnictwo Księży Pallotynów Prowincji Chrystusa Króla, 2005, s. 83. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8370314953" title="Specjalna:Książki/8370314953">ISBN <span class="isbn isbn-ulepszony">83-7031-495-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ojcowie+Ko%C5%9Bcio%C5%82a+Zachodniego+o+Eucharystii&rft.pub=Ksi%C4%99garnia+%C5%9Bw.+Jacka%3B+Apostolicum+%E2%80%93+Wydawnictwo+Ksi%C4%99%C5%BCy+Pallotyn%C3%B3w+Prowincji+Chrystusa+Kr%C3%B3la&rft.place=Katowice+%E2%80%93+Z%C4%85bki&rft.pages=83&rft.isbn=8370314953"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Ratzinger J.: Wstęp. W: Dom Alcuin Reid <a href="/wiki/Benedyktyni" title="Benedyktyni">OSB</a>: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130503192045/http://www.kbroszko.dominikanie.pl/andrew/scholastic.html">The Organic Development of the Liturgy</a></i>. San Francisco: Ignatius Press, 2005, s. 9–13.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Organic+Development+of+the+Liturgy&rft.atitle=Wst%C4%99p&rft.au=Ratzinger+J.&rft.pub=Ignatius+Press&rft.place=San+Francisco&rft.pages=9%E2%80%9313&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.is%2F20130503192045%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.kbroszko.dominikanie.pl%2Fandrew%2Fscholastic.html"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li>Ryrie C. C., Podstawy Teologii. Wrocław 1994 s. 483–486.</li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFThurian1996"><a href="/wiki/Max_Thurian" title="Max Thurian">Thurian Max</a>: <i>Tożsamość kapłana</i>. Jan Machniak (przekład), Andrzej Bardecki (wstęp). Kraków: Znak, 1996, s. 115, seria: Teologia żywa. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8370065813" title="Specjalna:Książki/8370065813">ISBN <span class="isbn">83-7006-581-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=To%C5%BCsamo%C5%9B%C4%87+kap%C5%82ana&rft.au=Thurian+Max&rft.pub=Znak&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=115&rft.series=Teologia+%C5%BCywa&rft.isbn=83-7006-581-3"></span></cite></li> <li><cite class="citation book">Tronina A.: „Kielich błogosławieństwa” (1 Kor 10,16) u źródeł liturgii eucharystycznej. W: Praca zbiorowa: <i>Biblia o Eucharystii</i>. S. Szymik (red.). Lublin: RW KUL – Wydział Teologiczny, 1997, s. 173–180. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8322805713" title="Specjalna:Książki/8322805713">ISBN <span class="isbn">83-228-0571-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Biblia+o+Eucharystii&rft.atitle=%E2%80%9EKielich+b%C5%82ogos%C5%82awie%C5%84stwa%E2%80%9D+%281+Kor+10%2C16%29+u+%C5%BAr%C3%B3de%C5%82+liturgii+eucharystycznej&rft.au=Tronina+A.&rft.pub=RW+KUL+%E2%80%93+Wydzia%C5%82+Teologiczny&rft.place=Lublin&rft.pages=173%E2%80%93180&rft.isbn=83-228-0571-3"></span></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFVogel1982">Cyrille Vogel: <i>Le pécheur et la pénitence dans l’Église ancienne</i>. Paryż: Cerf, 1982, s. 213. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/2204019496" title="Specjalna:Książki/2204019496">ISBN <span class="isbn">2-204-01949-6</span></a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/10048496">10048496</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+p%C3%A9cheur+et+la+p%C3%A9nitence+dans+l%E2%80%99%C3%89glise+ancienne&rft.aulast=Vogel&rft.aufirst=Cyrille&rft.pub=Cerf&rft.place=Pary%C5%BC&rft.pages=213&rft.isbn=2-204-01949-6&rft_id=info:oclcnum/10048496"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku francuskim (français)">fr.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWalsh1988">Liam G. Walsh OP: <i>The sacraments of initiation : baptism, confirmation, Eucharist</i>. Londyn: Geoffrey Chapman, 1988, s. 317. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0225664992" title="Specjalna:Książki/0225664992">ISBN <span class="isbn">0-225-66499-2</span></a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/59209807">59209807</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+sacraments+of+initiation+%3A+baptism%2C+confirmation%2C+Eucharist&rft.aulast=Walsh+OP&rft.aufirst=Liam+G.&rft.pub=Geoffrey+Chapman&rft.place=Londyn&rft.pages=317&rft.isbn=0-225-66499-2&rft_id=info:oclcnum/59209807"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></li> <li><cite class="citation book">Zizioulas J.: <i>Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist. The Bishop During the First Three Centuries.</i>. Elizabeth Theokritoff (przekład na j. ang.). Wyd. 3. Brookline, Massachusetts: Holy Cross Orthodox Press, 2001, s. 279.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Eucharist%2C+Bishop%2C+Church%3A+The+Unity+of+the+Church+in+the+Divine+Eucharist.+The+Bishop+During+the+First+Three+Centuries.&rft.au=Zizioulas+J.&rft.edition=3&rft.pub=Holy+Cross+Orthodox+Press&rft.place=Brookline%2C+Massachusetts&rft.pages=279"></span></cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne"><span id="Linki_zewn.C4.99trzne"></span>Linki zewnętrzne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.teologia.pl/m_k/spis06d.htm">Teologia.pl (o Eucharystii)</a></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100808010201/http://ratunek.jasnagora.pl/eucharystia-br.htm">Eucharystia – dar Miłości</a>. ratunek.jasnagora.pl. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ratunek.jasnagora.pl/eucharystia-br.htm">tego adresu</a> (2010-08-08)].</cite></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150430115151/http://dstp.rel.pl/?p=4389">„Przyjdźcie, zostańcie przemienieni”. Artykuł współczesnego amerykańskiego teologa metodystycznego o Eucharystii</a>. dstp.rel.pl. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dstp.rel.pl/?p=4389">tego adresu</a> (2015-04-30)].</cite></li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Religioznawstwo" title="Szablon:Religioznawstwo"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Religioznawstwo" title="Dyskusja szablonu:Religioznawstwo"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Religioznawstwo&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Religioznawstwo" title="Religioznawstwo">Religioznawstwo</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="hlist navbox-above above"> <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Religioznawstwo" title="Kategoria:Religioznawstwo">kategoria</a></li> <li><a href="/wiki/Wikiprojekt:Religioznawstwo" title="Wikiprojekt:Religioznawstwo">wikiprojekt</a></li></ul> </div><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kategoria:Religie" title="Kategoria:Religie">Religie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Religia" title="Religia">religia</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_naturalna" title="Religia naturalna">religie pierwotne</a></li> <li><a href="/wiki/Religie_rodzime_Afryki" title="Religie rodzime Afryki">afrykańskie religie rodzime</a> <ul><li><a href="/wiki/Afrochrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Afrochrześcijaństwo">afrochrześcijaństwo</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religie_afroameryka%C5%84skie" title="Religie afroamerykańskie">afroamerykańskie religie</a></li> <li><a href="/wiki/Synkretyzm_afroameryka%C5%84ski" title="Synkretyzm afroamerykański">afroamerykański synkretyzm</a> <ul><li><a href="/wiki/Candombl%C3%A9" title="Candomblé">candomblé</a></li> <li><a href="/wiki/If%C3%A1" title="Ifá">ifá</a></li> <li><a href="/wiki/Santeria" title="Santeria">santeria</a></li> <li><a href="/wiki/Umbanda" title="Umbanda">umbanda</a></li> <li><a href="/wiki/Voodoo" title="Voodoo">voodoo</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religie_rodzime_Australii" title="Religie rodzime Australii">australijskie religie rodzime</a> <ul><li><a href="/wiki/Wikipedia:Skarbnica_Wikipedii/Mitologia_aboryge%C5%84ska" title="Wikipedia:Skarbnica Wikipedii/Mitologia aborygeńska">australijska mitologia aborygeńska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ahmadijja" title="Ahmadijja">ahmadijja</a></li> <li><a href="/wiki/Ajjawali" title="Ajjawali">ajjawali</a></li> <li><a href="/wiki/Animizm" title="Animizm">animizm</a></li> <li><a href="/wiki/Babizm" title="Babizm">babizm</a></li> <li><a href="/wiki/Bahaizm" title="Bahaizm">bahaizm</a></li> <li><a href="/wiki/B%C3%B6n" title="Bön">bön</a></li> <li><a href="/wiki/Buddyzm" title="Buddyzm">buddyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Burchanizm" title="Burchanizm">burchanizm</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Chi%C5%84ska_religia_ludowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chińska religia ludowa (strona nie istnieje)">chińska religia ludowa (szenizm)</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Chi%C5%84ski_kult_przodk%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chiński kult przodków (strona nie istnieje)">chiński kult przodków</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_chi%C5%84ska" title="Mitologia chińska">mitologia chińska</a></li> <li><a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwo</a></li> <li><a href="/wiki/Czondoizm" title="Czondoizm">czondoizm</a></li> <li><a href="/wiki/Druid" title="Druid">druidyzm</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_druzyjska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia druzyjska (strona nie istnieje)">druzim</a></li> <li><a href="/wiki/D%C5%BAinizm" title="Dźinizm">dźinizm</a></li> <li><a href="/wiki/Eckankar" title="Eckankar">eckankar</a></li> <li><a href="/wiki/Falun_Gong" title="Falun Gong">Falun Gong</a></li> <li><a href="/wiki/Gnostycyzm" title="Gnostycyzm">gnostycyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Ruchy_religijne_Indian" title="Ruchy religijne Indian">indiańskie ruchy religijne</a> <ul><li><a href="/wiki/Pejotyzm" title="Pejotyzm">pejotyzm</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_miejsca_tubylczych_lud%C3%B3w_Ameryki_P%C3%B3%C5%82nocnej" title="Święte miejsca tubylczych ludów Ameryki Północnej">święte miejsca tubylczych ludów Ameryki Północnej</a></li> <li><a href="/wiki/Ustawa_o_wolno%C5%9Bci_religijnej_Indian_ameryka%C5%84skich" title="Ustawa o wolności religijnej Indian amerykańskich">Ustawa o wolności religijnej Indian amerykańskich</a></li> <li><a href="/wiki/Panindianizm" title="Panindianizm">panindianizm</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Hinduizm" title="Hinduizm">hinduizm</a> <ul><li><a href="/wiki/Hinduizm_balijski" title="Hinduizm balijski">hinduizm balijski</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a></li> <li><a href="/wiki/Jezydyzm" title="Jezydyzm">jezydyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">judaizm</a></li> <li><a href="/wiki/Kaodaizm" title="Kaodaizm">kaodaizm</a></li> <li><a href="/wiki/Kulty_cargo" title="Kulty cargo">kargizm</a> <ul><li><a href="/wiki/Hauka" title="Hauka">hauka</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Konfucjanizm" title="Konfucjanizm">konfucjanizm</a></li> <li><a href="/wiki/Kult_przodk%C3%B3w" title="Kult przodków">kult przodków</a></li> <li><a href="/wiki/Mandaizm" title="Mandaizm">mandaizm</a></li> <li><a href="/wiki/Manaizm" title="Manaizm">manaizm</a></li> <li><a href="/wiki/Manicheizm" title="Manicheizm">manicheizm</a></li> <li><a href="/wiki/Mazdaizm" title="Mazdaizm">mazdaizm</a></li> <li><a href="/wiki/Mitraizm" title="Mitraizm">mitraizm</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Mitologie_wed%C5%82ug_kultury" title="Kategoria:Mitologie według kultury">mitologie</a></li> <li><a href="/wiki/Neopoga%C5%84stwo" title="Neopogaństwo">neopogaństwo</a></li> <li><a href="/wiki/New_Age" title="New Age">New Age</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=New_Thought&action=edit&redlink=1" class="new" title="New Thought (strona nie istnieje)">New Thought</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%8Cmoto" title="Ōmoto">ōmoto</a></li> <li><a href="/wiki/Preanimizm" title="Preanimizm">preanimizm</a></li> <li><a href="/wiki/Ruch_Rastafari" title="Ruch Rastafari">rastafarianizm</a></li> <li><a href="/wiki/Wierzenia_Olmek%C3%B3w" title="Wierzenia Olmeków">religia Olmeków</a></li> <li><a href="/wiki/Cywilizacja_Maj%C3%B3w#Religia_Majów" title="Cywilizacja Majów">religia Majów</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_maja%C5%84ska" title="Mitologia majańska">mitologia majańska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wierzenia_Aztek%C3%B3w" title="Wierzenia Azteków">religia Azteków</a> <ul><li><a href="/wiki/Mexicayotl" title="Mexicayotl">mexicayotl</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wierzenia_Ink%C3%B3w" title="Wierzenia Inków">religia Inków</a> <ul><li><a href="/wiki/Ajmara#Religia" title="Ajmara">religia Ajmarów</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religia_Mezopotamii" title="Religia Mezopotamii">religia Mezopotamii</a> <ul><li><a href="/wiki/Religia_asyryjska" title="Religia asyryjska">religia asyryjska</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_babilo%C5%84ska" title="Religia babilońska">religia babilońska</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_sumeryjska" title="Mitologia sumeryjska">mitologia sumeryjska</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_Ba%C5%82t%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia Bałtów (strona nie istnieje)">religia Bałtów</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_ba%C5%82tyjska" title="Mitologia bałtyjska">mitologia bałtyjska</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_litewska" title="Mitologia litewska">mitologia litewska</a></li> <li><a href="/wiki/Rodzimowierstwo_ba%C5%82tyjskie" title="Rodzimowierstwo bałtyjskie">rodzimowierstwo bałtyjskie</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_Scyt%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia Scytów (strona nie istnieje)">religia Scytów</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_Hun%C3%B3w" title="Religia Hunów">religia Hunów</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_Mongo%C5%82%C3%B3w" title="Religia Mongołów">religia Mongołów</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_Awar%C3%B3w" title="Religia Awarów">religia Awarów</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_w%C4%99gierska" title="Mitologia węgierska">mitologia węgierska</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_ormia%C5%84ska" title="Mitologia ormiańska">mitologia ormiańska</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_plemienna" title="Religia plemienna">religia plemienna</a></li> <li><a href="/wiki/Religia_S%C5%82owian" title="Religia Słowian">religia Słowian</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_s%C5%82owia%C5%84ska" title="Mitologia słowiańska">mitologia słowiańska</a></li> <li><a href="/wiki/Rodzimowierstwo_s%C5%82owia%C5%84skie" title="Rodzimowierstwo słowiańskie">rodzimowierstwo słowiańskie</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religia_starosemicka" title="Religia starosemicka">religia starosemicka</a> <ul><li><a href="/wiki/Religia_kananejska" title="Religia kananejska">religia kananejska</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_arabska" title="Mitologia arabska">mitologia arabska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religia_staro%C5%BCytnej_Grecji" title="Religia starożytnej Grecji">religia starożytnej Grecji</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_grecka" title="Mitologia grecka">mitologia grecka</a></li> <li><a href="/wiki/Orfizm_(religia)" title="Orfizm (religia)">orfizm</a></li> <li><a href="/wiki/Pitagorejczycy#Poglądy_religijne" title="Pitagorejczycy">pitagoreizm</a></li> <li><a href="/wiki/Hellenizm_(religia)" title="Hellenizm (religia)">hellenizm</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religia_staro%C5%BCytnego_Egiptu" title="Religia starożytnego Egiptu">religia starożytnego Egiptu</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_egipska" title="Mitologia egipska">mitologia egipska</a></li> <li><a href="/wiki/Kemetyzm" title="Kemetyzm">kemetyzm</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religia_staro%C5%BCytnego_Rzymu" title="Religia starożytnego Rzymu">religia starożytnego Rzymu</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_rzymska" title="Mitologia rzymska">mitologia rzymska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religie_etniczne" title="Religie etniczne">religie etniczne</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Religie_pierwotne" title="Kategoria:Religie pierwotne">religie pierwotne</a></li> <li><a href="/wiki/Religie_prehistoryczne" title="Religie prehistoryczne">religie prehistoryczne</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_celtycka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia celtycka (strona nie istnieje)">religia celtycka</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_celtycka" title="Mitologia celtycka">mitologia celtycka</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_Gal%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia Galów (strona nie istnieje)">religia Galów</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_irlandzka" title="Mitologia irlandzka">mitologia irlandzka</a></li> <li><a href="/wiki/Rekonstrukcjonizm_celtycki" title="Rekonstrukcjonizm celtycki">rekonstrukcjonizm celtycki</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Religia_German%C3%B3w" title="Religia Germanów">religia Germanów</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_germa%C5%84ska" title="Mitologia germańska">mitologia germańska</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kontynentalna_mitologia_germa%C5%84ska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kontynentalna mitologia germańska (strona nie istnieje)">kontynentalna mitologia germańska</a></li> <li><a href="/wiki/Rodzimowierstwo_germa%C5%84skie" title="Rodzimowierstwo germańskie">rodzimowierstwo germańskie</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_Anglosas%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia Anglosasów (strona nie istnieje)">religia Anglosasów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_Frank%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia Franków (strona nie istnieje)">religia Franków</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_Got%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia Gotów (strona nie istnieje)">religia Gotów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_staronordycka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia staronordycka (strona nie istnieje)">religia staronordycka</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_nordycka" title="Mitologia nordycka">mitologia nordycka</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Religia_Berber%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia Berberów (strona nie istnieje)">religia Berberów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mitologia_polinezyjska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mitologia polinezyjska (strona nie istnieje)">mitologia polinezyjska</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Religia_hawajska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religia hawajska (strona nie istnieje)">religia hawajska</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_hawajska" title="Mitologia hawajska">mitologia hawajska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Satanizm" title="Satanizm">satanizm</a></li> <li><a href="/wiki/Scjentologia" title="Scjentologia">scjentologia</a></li> <li><a href="/wiki/Shint%C5%8D" title="Shintō">shintō</a> <ul><li><a href="/wiki/Mitologia_japo%C5%84ska" title="Mitologia japońska">mitologia japońska</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Sikhizm" title="Sikhizm">sikhizm</a></li> <li><a href="/wiki/Szamanizm" title="Szamanizm">szamanizm</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Szamanizm_korea%C5%84ski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Szamanizm koreański (strona nie istnieje)">szamanizm koreański</a></li> <li><a href="/wiki/Taoizm" title="Taoizm">taoizm</a></li> <li><a href="/wiki/Tenri-ky%C5%8D" title="Tenri-kyō">tenrikio</a></li> <li><a href="/wiki/Teozofia" title="Teozofia">teozofia</a></li> <li><a href="/wiki/Uniwersalizm" title="Uniwersalizm">uniwersalizm</a> <ul><li><a href="/wiki/Religia_uniwersalna" title="Religia uniwersalna">religia uniwersalna</a></li> <li><a href="/wiki/Uniwersalizm_unitaria%C5%84ski" title="Uniwersalizm unitariański">unitarianizm</a></li> <li><a href="/wiki/Subud" title="Subud">subud</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wicca" title="Wicca">wicca</a></li> <li><a href="/wiki/Zaratusztrianizm" title="Zaratusztrianizm">zaratusztrianizm</a></li> <li><a href="/wiki/Zurwanizm" title="Zurwanizm">zurwanizm</a></li> <li><a href="/wiki/Nowe_ruchy_religijne" title="Nowe ruchy religijne">nowe ruchy religijne</a></li> <li><a href="/wiki/Agnostycyzm" title="Agnostycyzm">agnostycyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Apateizm" title="Apateizm">apateizm</a></li> <li><a href="/wiki/Ateizm" title="Ateizm">ateizm</a></li> <li><a href="/wiki/Deizm" title="Deizm">deizm</a></li> <li><a href="/wiki/Parodia_religii" title="Parodia religii">parodia religii</a> <ul><li><a href="/wiki/Dyskordianizm" title="Dyskordianizm">dyskordianizm</a></li> <li><a href="/wiki/Iglesia_Maradoniana" title="Iglesia Maradoniana">Iglesia Maradoniana</a></li> <li><a href="/wiki/Jediizm" title="Jediizm">jediizm</a></li> <li><a href="/wiki/Lataj%C4%85cy_Potw%C3%B3r_Spaghetti" title="Latający Potwór Spaghetti">pastafarianizm</a></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=Postteizm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Postteizm (strona nie istnieje)">postteizm</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kategoria:Biografie_wed%C5%82ug_religii_i_wyzna%C5%84" title="Kategoria:Biografie według religii i wyznań">Ludzie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Duchowie%C5%84stwo" title="Duchowieństwo">duchowny</a></li> <li><a href="/wiki/Kap%C5%82an" title="Kapłan">kapłan</a></li> <li><a href="/wiki/Ajatollah" title="Ajatollah">ajatollah</a></li> <li><a href="/wiki/Bhikku" title="Bhikku">bhikku</a></li> <li><a href="/wiki/B%C5%82ogos%C5%82awiony" title="Błogosławiony">błogosławiony</a></li> <li><a href="/wiki/Bramin" title="Bramin">bramin</a></li> <li><a href="/wiki/Cadyk" title="Cadyk">cadyk</a></li> <li><a href="/wiki/Czarownik" title="Czarownik">czarownik</a></li> <li><a href="/wiki/Druid" title="Druid">druid</a></li> <li><a href="/wiki/Egzorcysta" title="Egzorcysta">egzorcysta</a></li> <li><a href="/wiki/Eremita" title="Eremita">eremita</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ewangelizator&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ewangelizator (strona nie istnieje)">ewangelizator</a></li> <li><a href="/wiki/G%C5%82osiciel" title="Głosiciel">głosiciel</a></li> <li><a href="/wiki/Guru" title="Guru">guru</a></li> <li><a href="/wiki/Heros" title="Heros">heros</a></li> <li><a href="/wiki/Imam" title="Imam">imam</a></li> <li><a href="/wiki/Kohen" title="Kohen">kohen</a></li> <li><a href="/wiki/Mu%C5%82%C5%82a" title="Mułła">mułła</a></li> <li><a href="/wiki/Junak_(mitologia)" title="Junak (mitologia)">junak</a></li> <li><a href="/wiki/Jurodiwyj" title="Jurodiwyj">jurodiwyj</a></li> <li><a href="/wiki/Kannushi" title="Kannushi">kannushi</a></li> <li><a href="/wiki/Kaznodzieja" title="Kaznodzieja">kaznodzieja</a></li> <li><a href="/wiki/Kriwe" title="Kriwe">kriwe</a></li> <li><a href="/wiki/Ksi%C4%85dz" title="Ksiądz">ksiądz</a></li> <li><a href="/wiki/Lama_(religioznawstwo)" title="Lama (religioznawstwo)">lama</a></li> <li><a href="/wiki/Magid" title="Magid">magid</a></li> <li><a href="/wiki/Medium_(osoba)" title="Medium (osoba)">medium</a></li> <li><a href="/wiki/M%C4%99czennik" title="Męczennik">męczennik</a></li> <li><a href="/wiki/Ministrant" title="Ministrant">ministrant</a></li> <li><a href="/wiki/Misjonarz" title="Misjonarz">misjonarz</a></li> <li><a href="/wiki/Mistycyzm#Niektórzy_mistycy" title="Mistycyzm">mistyk</a></li> <li><a href="/wiki/Pastor" title="Pastor">pastor</a></li> <li><a href="/wiki/Pielgrzym_(religia)" title="Pielgrzym (religia)">pielgrzym</a></li> <li><a href="/wiki/Pionier_(%C5%9Awiadkowie_Jehowy)" title="Pionier (Świadkowie Jehowy)">pionier</a></li> <li><a href="/wiki/Pop_(kap%C5%82an)" title="Pop (kapłan)">pop</a></li> <li><a href="/wiki/Prorok" title="Prorok">prorok</a></li> <li><a href="/wiki/Przeor" title="Przeor">przeor</a></li> <li><a href="/wiki/Rabin" title="Rabin">rabin</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82uga_Bo%C5%BCy" title="Sługa Boży">sługa Boży</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82uga_pomocniczy" title="Sługa pomocniczy">sługa pomocniczy</a></li> <li><a href="/wiki/Starszy_zboru" title="Starszy zboru">starszy zboru</a></li> <li><a href="/wiki/Szaman" title="Szaman">szaman</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty" title="Święty">święty</a> <ul><li><a href="/wiki/R%C3%B3wny_aposto%C5%82om" title="Równy apostołom">równy apostołom</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Wo%C5%82chw" title="Wołchw">wołchw</a></li> <li><a href="/wiki/Wyznawca" title="Wyznawca">wyznawca</a></li> <li><a href="/wiki/Zakonnik" title="Zakonnik">zakonnik</a>/<a href="/wiki/Zakonnica" title="Zakonnica">zakonnica</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBerca" title="Żerca">żerca</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kategoria:Hierotopografia" title="Kategoria:Hierotopografia">Miejsca</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Miejsce_%C5%9Bwi%C4%99te" title="Miejsce święte">miejsce święte</a></li> <li><a href="/wiki/Sanktuarium" title="Sanktuarium">sanktuarium</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia" title="Świątynia">świątynia</a></li> <li><a href="/wiki/Cerkiew_(budynek)" title="Cerkiew (budynek)">cerkiew</a></li> <li><a href="/wiki/Chram" title="Chram">chram</a></li> <li><a href="/wiki/Erem" title="Erem">erem</a></li> <li><a href="/wiki/Gompa" title="Gompa">gompa</a></li> <li><a href="/wiki/Jinja" title="Jinja">jinja</a></li> <li><a href="/wiki/Kaplica" title="Kaplica">kaplica</a></li> <li><a href="/wiki/Kienesa" title="Kienesa">kienesa</a></li> <li><a href="/wiki/Klasztor" title="Klasztor">klasztor</a></li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_(budynek)" title="Kościół (budynek)">kościół</a></li> <li><a href="/wiki/Mandir" title="Mandir">mandir</a></li> <li><a href="/wiki/Meczet" title="Meczet">meczet</a></li> <li><a href="/wiki/Molenna" title="Molenna">molenna</a></li> <li><a href="/wiki/Sala_kr%C3%B3lestwa" title="Sala królestwa">sala królestwa</a></li> <li><a href="/wiki/Sala_zgromadze%C5%84" title="Sala zgromadzeń">sala zgromadzeń</a></li> <li><a href="/wiki/Synagoga" title="Synagoga">synagoga</a></li> <li><a href="/wiki/Stupa" title="Stupa">stupa</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_gaj_(antropologia)" title="Święty gaj (antropologia)">święty gaj</a></li> <li><a href="/wiki/Zb%C3%B3r" title="Zbór">zbór</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kategoria:Kult_religijny" title="Kategoria:Kult religijny">Rytuały</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Apostazja" title="Apostazja">apostazja</a></li> <li><a href="/wiki/Bierzmowanie" title="Bierzmowanie">bierzmowanie</a></li> <li><a href="/wiki/Brahma%C4%87arja" title="Brahmaćarja">brahmaćarja</a></li> <li><a href="/wiki/Chrzest" title="Chrzest">chrzest</a></li> <li><a href="/wiki/Egzorcyzm" title="Egzorcyzm">egzorcyzm</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">eucharystia</a></li> <li><a href="/wiki/Gryhastha" title="Gryhastha">gryhastha</a></li> <li><a href="/wiki/Inicjacja" title="Inicjacja">inicjacja</a></li> <li><a href="/wiki/Joga" title="Joga">joga</a></li> <li><a href="/wiki/Konwersja_(chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo)" title="Konwersja (chrześcijaństwo)">konwersja</a></li> <li><a href="/wiki/Koszerno%C5%9B%C4%87" title="Koszerność">koszerność</a></li> <li><a href="/wiki/Medytacja" title="Medytacja">medytacja</a></li> <li><a href="/wiki/Modlitwa" title="Modlitwa">modlitwa</a></li> <li><a href="/wiki/Nawr%C3%B3cenie" title="Nawrócenie">nawrócenie</a></li> <li><a href="/wiki/Obrzezanie" title="Obrzezanie">obrzezanie</a></li> <li><a href="/wiki/Obrz%C4%99d_przej%C5%9Bcia" title="Obrzęd przejścia">obrzęd przejścia</a></li> <li><a href="/wiki/Ofiara_(religia)" title="Ofiara (religia)">ofiara</a></li> <li><a href="/wiki/Pielgrzymka" title="Pielgrzymka">pielgrzymka</a></li> <li><a href="/wiki/Pi%C4%99%C4%87_filar%C3%B3w_islamu" title="Pięć filarów islamu">pięć filarów islamu</a></li> <li><a href="/wiki/Pogrzeb" title="Pogrzeb">pogrzeb</a></li> <li><a href="/wiki/Postrzy%C5%BCyny" title="Postrzyżyny">postrzyżyny</a></li> <li><a href="/wiki/Pud%C5%BAa" title="Pudźa">pudźa</a></li> <li><a href="/wiki/Sakrament" title="Sakrament">sakrament</a></li> <li><a href="/wiki/Spirytyzm" title="Spirytyzm">seans spirytystyczny</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Alub" title="Ślub">ślub</a></li> <li><a href="/wiki/Tantra" title="Tantra">tantra</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBa%C5%82oba" title="Żałoba">żałoba</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pojęcia</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Absolut" title="Absolut">absolut</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Antropogonia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antropogonia (strona nie istnieje)">antropogonia</a></li> <li><a href="/wiki/B%C3%B3g" title="Bóg">bóg</a></li> <li><a href="/wiki/Brahman" title="Brahman">brahman</a></li> <li><a href="/wiki/Dao" title="Dao">dao</a> (tao)</li> <li><a href="/wiki/Demon" title="Demon">demon</a></li> <li>duch <ul><li><a href="/wiki/Duch_(filozofia)" title="Duch (filozofia)">filozofia</a></li> <li><a href="/wiki/Duch_(spirytyzm)" title="Duch (spirytyzm)">spirytyzm</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Dusza_(religia)" title="Dusza (religia)">dusza</a></li> <li><a href="/wiki/Eschatologia" title="Eschatologia">eschatologia</a></li> <li><a href="/wiki/Fundamentalizm_religijny" title="Fundamentalizm religijny">fundamentalizm religijny</a></li> <li><a href="/wiki/Kosmogonia" title="Kosmogonia">kosmogonia</a></li> <li><a href="/wiki/Kult_religijny" title="Kult religijny">kult</a></li> <li><a href="/wiki/Magia" title="Magia">magia</a></li> <li><a href="/wiki/Mana_(religia_polinezyjska)" title="Mana (religia polinezyjska)">mana</a></li> <li><a href="/wiki/Manitu" title="Manitu">manitu</a></li> <li><a href="/wiki/Mistycyzm" title="Mistycyzm">mistycyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Mit" title="Mit">mit</a></li> <li><a href="/wiki/Profanum" title="Profanum">profanum</a></li> <li><a href="/wiki/Reinkarnacja" title="Reinkarnacja">reinkarnacja</a></li> <li><a href="/wiki/Sacrum" title="Sacrum">sacrum</a></li> <li><a href="/wiki/Sekta" title="Sekta">sekta</a></li> <li><a href="/wiki/Spirytyzm" title="Spirytyzm">spirytyzm</a></li> <li><a href="/wiki/Symbol_religijny" title="Symbol religijny">symbol</a></li> <li><a href="/wiki/Synkretyzm_religijny" title="Synkretyzm religijny">synkretyzm religijny</a></li> <li><a href="/wiki/Tabu" title="Tabu">tabu</a></li> <li><a href="/wiki/Teofania" title="Teofania">teofania</a></li> <li><a href="/wiki/Teogonia" title="Teogonia">teogonia</a></li> <li><a href="/wiki/Totem_(religia)" title="Totem (religia)">totem</a></li> <li><a href="/wiki/Transcendencja_(religia)" title="Transcendencja (religia)">transcendencja</a></li> <li><a href="/wiki/Wr%C3%B3%C5%BCenie" title="Wróżenie">wróżenie</a></li> <li><a href="/wiki/Zakon" title="Zakon">zakon</a></li> <li><a href="/wiki/Zakon_mniszy" title="Zakon mniszy">zakon mniszy</a></li> <li><a href="/wiki/Za%C5%9Bwiaty" title="Zaświaty">zaświaty</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:ReligijneSymbole.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/ReligijneSymbole.svg/90px-ReligijneSymbole.svg.png" decoding="async" width="90" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/ReligijneSymbole.svg/135px-ReligijneSymbole.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/ReligijneSymbole.svg/180px-ReligijneSymbole.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1200" /></a></span> </p> </div></div><div class="hlist navbox-below below"> <ul><li><a href="/wiki/Etnologia_religii" title="Etnologia religii">etnologia religii</a></li> <li><a href="/wiki/Fenomenologia_religii" title="Fenomenologia religii">fenomenologia religii</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_religii" title="Filozofia religii">filozofia religii</a></li> <li><a href="/wiki/Geneza_religii" title="Geneza religii">geneza religii</a></li> <li><a href="/wiki/Geografia_religii" title="Geografia religii">geografia religii</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_religii" title="Historia religii">historia religii</a></li> <li><a href="/wiki/Krytyka_religii" title="Krytyka religii">krytyka religii</a></li> <li><a href="/wiki/Psychologia_religii" title="Psychologia religii">psychologia religii</a></li> <li><a href="/wiki/Socjologia_religii" title="Socjologia religii">socjologia religii</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Tanatologia_religii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tanatologia religii (strona nie istnieje)">tanatologia religii</a></li> <li><a href="/wiki/Teologia_religii" title="Teologia religii">teologia religii</a></li></ul> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-fehlt"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<span class="description">koncepcja biblijna</span>):</div><ul><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/sh85078354">sh85078354</a></span></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4015644-8">4015644-8</a></span></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00570372">00570372</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11955293g">11955293g</a></span></li><li><a href="/wiki/Centralna_Biblioteka_Narodowa_we_Florencji" title="Centralna Biblioteka Narodowa we Florencji">BNCF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=6011">6011</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph120027">ph120027</a></span></li><li><a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_Biblioteka_Narodowa" title="Hiszpańska Biblioteka Narodowa">BNE</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX525436">XX525436</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007536154405171">987007536154405171</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_%C5%81otwy" title="Biblioteka Narodowa Łotwy">LNB</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000078658&P_CON_LNG=ENG">000078658</a></span></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3899005.html">3899005</a></span></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Eucharist">topic/Eucharist</a></span></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/eucaristia">eucaristia</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/eucharistie/">eucharistie</a></span></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=nattverd">nattverd</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1296" class="extiw" title="d:Property:P1296">Catalana</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0107031.xml">0107031</a></span></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=nadver">nadver</a></span></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&oldid=75164939">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&oldid=75164939</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategoria</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Eucharystia" title="Kategoria:Eucharystia">Eucharystia</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Zal%C4%85%C5%BCki_sekcji_artyku%C5%82%C3%B3w" title="Kategoria:Zalążki sekcji artykułów">Zalążki sekcji artykułów</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_wymagaj%C4%85ce_uzupe%C5%82nienia_%C5%BAr%C3%B3de%C5%82_od_2023-09" title="Kategoria:Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł od 2023-09">Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł od 2023-09</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 6 lis 2024, 18:19.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Eucharystia_(sakrament)&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-7cbn4","wgBackendResponseTime":199,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.295","walltime":"1.557","ppvisitednodes":{"value":43641,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":218629,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":76072,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":24,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":101194,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":8,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1339.120 1 -total"," 36.55% 489.423 62 Szablon:Cytuj_książkę"," 31.08% 416.214 1 Szablon:Przypisy"," 15.07% 201.750 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 11.08% 148.412 1 Szablon:Komunia_święta"," 10.75% 143.984 1 Szablon:Szablon_nawigacyjny_ze_zwijanymi_grupami"," 7.21% 96.486 14 Szablon:Cytuj_stronę"," 5.41% 72.494 18 Szablon:Cytat"," 5.13% 68.698 2 Szablon:Dopracować"," 4.24% 56.801 15 Szablon:Odn"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.588","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4920665,"limit":52428800},"limitreport-logs":"\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ze zwijanymi grupami ==\n\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-559c9fd9f4-psv9t","timestamp":"20241126123914","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Eucharystia (sakrament)","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Eucharystia_(sakrament)","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q66086","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q66086","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-06-04T22:03:13Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/f\/f1\/Juan_de_Juanes_002.jpg","headline":"Liturgiczna pami\u0105tka m\u0119ki, \u015bmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa"}</script> </body> </html>