CINXE.COM

Recherche et développement — Wikipédia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Recherche et développement — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"001ba57d-ce5e-42da-8b41-324ab4117499","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Recherche_et_développement","wgTitle":"Recherche et développement","wgCurRevisionId":219373248,"wgRevisionId":219373248,"wgArticleId":123589,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article à référence nécessaire","Article contenant un appel à traduction en anglais","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Page utilisant un modèle Bases inactif","Page utilisant P1417","Page utilisant P5395","Page utilisant P1296","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Portail:Technologies/Articles liés","Portail:Industrie/Articles liés","Portail:Économie/Articles liés","Portail:Société/Articles liés","Portail:Sciences/Articles liés","Recherche scientifique","Secteur tertiaire","Recherche et développement","Innovation"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Recherche_et_développement","wgRelevantArticleId":123589,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q276099","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.22"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Recherche et développement — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Recherche_et_d%C3%A9veloppement"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Recherche_et_d%C3%A9veloppement"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Recherche_et_développement rootpage-Recherche_et_développement skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Page d’accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil" title="Regroupements d&#039;articles par thématiques"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact" title="Qui contacter"><span>Contact</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter" title="Guide pour apprendre à contribuer à Wikipédia"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales" title="Outils pour contribuer à Wikipédia"><span>Pages spéciales</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l&#039;encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l&#039;apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Recherche+et+d%C3%A9veloppement" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Recherche+et+d%C3%A9veloppement" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Recherche+et+d%C3%A9veloppement" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Recherche+et+d%C3%A9veloppement" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Histoire_du_concept" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire_du_concept"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Histoire du concept</span> </div> </a> <ul id="toc-Histoire_du_concept-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Composantes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Composantes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Composantes</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Composantes-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Composantes</span> </button> <ul id="toc-Composantes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Recherche_fondamentale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Recherche_fondamentale"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Recherche fondamentale</span> </div> </a> <ul id="toc-Recherche_fondamentale-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Recherche_appliquée" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Recherche_appliquée"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Recherche appliquée</span> </div> </a> <ul id="toc-Recherche_appliquée-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Développement_expérimental" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Développement_expérimental"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Développement expérimental</span> </div> </a> <ul id="toc-Développement_expérimental-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Importance_et_articulation" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Importance_et_articulation"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Importance et articulation</span> </div> </a> <ul id="toc-Importance_et_articulation-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Classement_des_pays_par_dépenses_en_Recherche_et_développement" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Classement_des_pays_par_dépenses_en_Recherche_et_développement"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Classement des pays par dépenses en Recherche et développement</span> </div> </a> <ul id="toc-Classement_des_pays_par_dépenses_en_Recherche_et_développement-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mesure" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Mesure"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Mesure</span> </div> </a> <ul id="toc-Mesure-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rôle_économique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Rôle_économique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Rôle économique</span> </div> </a> <ul id="toc-Rôle_économique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Financements" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Financements"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Financements</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Financements-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Financements</span> </button> <ul id="toc-Financements-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-En_France" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#En_France"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>En France</span> </div> </a> <ul id="toc-En_France-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Exemple_de_gestion_partenariale_de_la_recherche_en_France" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Exemple_de_gestion_partenariale_de_la_recherche_en_France"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Exemple de gestion partenariale de la recherche en France</span> </div> </a> <ul id="toc-Exemple_de_gestion_partenariale_de_la_recherche_en_France-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Question_du_modèle_linéaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Question_du_modèle_linéaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Question du modèle linéaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Question_du_modèle_linéaire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.3</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Recherche et développement</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 45 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-45" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">45 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Navorsing_en_ontwikkeling" title="Navorsing en ontwikkeling – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Navorsing en ontwikkeling" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Investigaci%C3%B3n_y_desenrrollo" title="Investigación y desenrrollo – aragonais" lang="an" hreflang="an" data-title="Investigación y desenrrollo" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonais" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%88%D8%AA%D8%B7%D9%88%D9%8A%D8%B1" title="بحث وتطوير – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="بحث وتطوير" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/T%C9%99dqiqat_v%C9%99_inki%C5%9Faf" title="Tədqiqat və inkişaf – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Tədqiqat və inkişaf" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D1%87%D0%BD%D0%BE-%D0%B8%D0%B7%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B8_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Научно-изследователска и развойна дейност – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Научно-изследователска и развойна дейност" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Istra%C5%BEivanje_i_razvoj" title="Istraživanje i razvoj – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Istraživanje i razvoj" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Recerca_i_desenvolupament" title="Recerca i desenvolupament – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Recerca i desenvolupament" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/V%C3%BDzkum_a_v%C3%BDvoj" title="Výzkum a vývoj – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Výzkum a vývoj" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Forschung_und_Entwicklung" title="Forschung und Entwicklung – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Forschung und Entwicklung" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/C%C4%B1geyray%C4%B1%C5%9F_u_c%C4%B1resnay%C4%B1%C5%9F" title="Cıgeyrayış u cıresnayış – Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Cıgeyrayış u cıresnayış" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%88%CF%81%CE%B5%CF%85%CE%BD%CE%B1_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%91%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7" title="Έρευνα και Ανάπτυξη – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Έρευνα και Ανάπτυξη" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Research_and_development" title="Research and development – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Research and development" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Esplorado_kaj_Evoluigo" title="Esplorado kaj Evoluigo – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Esplorado kaj Evoluigo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Investigaci%C3%B3n_y_desarrollo" title="Investigación y desarrollo – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Investigación y desarrollo" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Teadus-_ja_arendustegevus" title="Teadus- ja arendustegevus – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Teadus- ja arendustegevus" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Ikerkuntza_eta_garapena" title="Ikerkuntza eta garapena – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Ikerkuntza eta garapena" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87" title="تحقیق و توسعه – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="تحقیق و توسعه" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Tutkimus_ja_tuotekehitys" title="Tutkimus ja tuotekehitys – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Tutkimus ja tuotekehitys" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Investigaci%C3%B3n_e_desenvolvemento" title="Investigación e desenvolvemento – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Investigación e desenvolvemento" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%97%D7%A7%D7%A8_%D7%95%D7%A4%D7%99%D7%AA%D7%95%D7%97" title="מחקר ופיתוח – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="מחקר ופיתוח" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%A8%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%A8_%E0%A4%8F%E0%A4%B5%E0%A4%82_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="अनुसंधान एवं विकास – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="अनुसंधान एवं विकास" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Kutat%C3%A1s-fejleszt%C3%A9s" title="Kutatás-fejlesztés – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Kutatás-fejlesztés" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Penelitian_dan_pengembangan" title="Penelitian dan pengembangan – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Penelitian dan pengembangan" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Inquesto_e_developo" title="Inquesto e developo – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Inquesto e developo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ricerca_e_sviluppo" title="Ricerca e sviluppo – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Ricerca e sviluppo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E7%A0%94%E7%A9%B6%E9%96%8B%E7%99%BA" title="研究開発 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="研究開発" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/%C5%A8tu%C4%A9ria_na_%C5%A9thondeki" title="Ũtuĩria na ũthondeki – kikuyu" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Ũtuĩria na ũthondeki" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="kikuyu" class="interlanguage-link-target"><span>Gĩkũyũ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%97%B0%EA%B5%AC%EA%B0%9C%EB%B0%9C" title="연구개발 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="연구개발" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Moksliniai_tyrimai_ir_eksperimentin%C4%97_pl%C4%97tra" title="Moksliniai tyrimai ir eksperimentinė plėtra – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Moksliniai tyrimai ir eksperimentinė plėtra" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Penyelidikan_dan_pembangunan" title="Penyelidikan dan pembangunan – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Penyelidikan dan pembangunan" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Onderzoek_en_Ontwikkeling" title="Onderzoek en Ontwikkeling – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Onderzoek en Ontwikkeling" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Prace_rozwojowe" title="Prace rozwojowe – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Prace rozwojowe" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Pesquisa_e_desenvolvimento" title="Pesquisa e desenvolvimento – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Pesquisa e desenvolvimento" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D1%87%D0%BD%D0%BE-%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B8_%D0%BE%D0%BF%D1%8B%D1%82%D0%BD%D0%BE-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%82%D1%8B" title="Научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Research_and_development" title="Research and development – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Research and development" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Vedeck%C3%A1_%C4%8Dinnos%C5%A5" title="Vedecká činnosť – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Vedecká činnosť" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Forskning_och_utveckling" title="Forskning och utveckling – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Forskning och utveckling" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%86%E0%AE%AF%E0%AF%8D%E0%AE%B5%E0%AF%81%E0%AE%AE%E0%AF%8D_%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AF%81%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AF%81%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="ஆய்வும் விருத்தியும் – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஆய்வும் விருத்தியும்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2" title="การวิจัยและพัฒนา – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="การวิจัยและพัฒนา" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ara%C5%9Ft%C4%B1rma_ve_geli%C5%9Ftirme" title="Araştırma ve geliştirme – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Araştırma ve geliştirme" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D0%BB%D1%96%D0%B4%D0%BD%D1%96_%D1%82%D0%B0_%D0%B4%D0%BE%D1%81%D0%BB%D1%96%D0%B4%D0%BD%D0%BE-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D1%8C%D0%BA%D1%96_%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%82%D0%B8" title="Науково-дослідні та дослідно-конструкторські роботи – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Науково-дослідні та дослідно-конструкторські роботи" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Tadqiqot_va_texnologik_ishlanmalar" title="Tadqiqot va texnologik ishlanmalar – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Tadqiqot va texnologik ishlanmalar" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Nghi%C3%AAn_c%E1%BB%A9u_v%C3%A0_ph%C3%A1t_tri%E1%BB%83n" title="Nghiên cứu và phát triển – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Nghiên cứu và phát triển" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%A0%94%E7%A9%B6%E9%96%8B%E7%99%BC" title="研究開發 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="研究開發" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%A0%94%E7%A9%B6%E9%96%8B%E7%99%BC" title="研究開發 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="研究開發" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q276099#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Recherche_et_d%C3%A9veloppement" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Recherche_et_d%C3%A9veloppement" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Recherche_et_d%C3%A9veloppement"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Recherche_et_d%C3%A9veloppement"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Recherche_et_d%C3%A9veloppement" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Recherche_et_d%C3%A9veloppement" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;oldid=219373248" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&amp;page=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;id=219373248&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FRecherche_et_d%25C3%25A9veloppement"><span>Obtenir l&#039;URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FRecherche_et_d%25C3%25A9veloppement"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=Recherche+et+d%C3%A9veloppement"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&amp;page=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Research_and_development" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q276099" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l&#039;encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><p>La <b>recherche et développement</b> (parfois abrégée en «&#160;R et D&#160;», «&#160;R &amp; D&#160;» ou «&#160;R&amp;D&#160;») est l'ensemble des activités entreprises <span class="citation">«&#160;de façon systématique en vue d’accroître la somme des <a href="/wiki/Connaissance" title="Connaissance">connaissances</a>, y compris la connaissance de l’homme, de la <a href="/wiki/Culture" title="Culture">culture</a> et de la <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_(sciences_sociales)" title="Société (sciences sociales)">société</a>, ainsi que l’utilisation de cette somme de connaissances pour de nouvelles applications&#160;»</span>. L'expression désigne aussi, par extension les catégories <a href="/wiki/Statistique" title="Statistique">statistique</a>, <a href="/wiki/%C3%89conomie_(activit%C3%A9_humaine)" title="Économie (activité humaine)">économique</a>, <a href="/wiki/Comptabilit%C3%A9" title="Comptabilité">comptable</a> ou <a href="/wiki/Organiser" class="mw-redirect" title="Organiser">organisationnelle</a> qui concernent ces activités<sup id="cite_ref-Frascati_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Frascati-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>On distingue trois grandes composantes de la <a href="/wiki/Recherche_scientifique" title="Recherche scientifique">recherche</a> et <a href="/wiki/D%C3%A9veloppement_technologique" title="Développement technologique">développement</a>&#160;: </p> <ol><li>la <a href="/wiki/Recherche_fondamentale" title="Recherche fondamentale">recherche fondamentale</a>&#160;;</li> <li>la <a href="/wiki/Recherche_appliqu%C3%A9e" title="Recherche appliquée">recherche appliquée</a>&#160;;</li> <li>le développement expérimental<sup id="cite_ref-Frascati_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-Frascati-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>.</li></ol> <p>Les entreprises ou organismes mènent des activités de recherche et développement afin d’améliorer leurs capacités de <a href="/wiki/Production" title="Production">production</a>, la qualité, notamment <a href="/wiki/Qualit%C3%A9_environnementale" title="Qualité environnementale">environnementale</a>, de leur production, ou afin de créer de nouveaux <a href="/wiki/Biens_et_services" title="Biens et services">biens et services</a>, si possible en accord avec les orientations du <a href="/wiki/Marketing" title="Marketing">marketing</a> et, entre autres, en matière de <a href="/wiki/D%C3%A9veloppement_durable" title="Développement durable">développement durable</a><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. </p><p>La «&#160;recherche et développement&#160;» est un élément majeur de la croissance et du développement par l'<a href="/wiki/Innovation" title="Innovation">innovation</a>, aussi bien pour une <a href="/wiki/Entreprise" title="Entreprise">entreprise</a> que pour une région, un pays ou une vaste zone économique<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Histoire_du_concept">Histoire du concept</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=1" title="Modifier la section : Histoire du concept" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=1" title="Modifier le code source de la section : Histoire du concept"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La distinction entre <a href="/wiki/Recherche_fondamentale" title="Recherche fondamentale">recherche fondamentale</a> et <a href="/wiki/Recherche_appliqu%C3%A9e" title="Recherche appliquée">recherche appliquée</a> remonte au <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, d'abord en <a href="/wiki/Math%C3%A9matiques" title="Mathématiques">mathématiques</a> puis dans les <a href="/wiki/Sciences_physiques" title="Sciences physiques">sciences physiques</a>. Le concept de «&#160;recherche et développement&#160;» apparaît dans les années 1920, puis est diffusé et généralisé sous l'influence de l'<a href="/wiki/Organisation_de_coop%C3%A9ration_et_de_d%C3%A9veloppement_%C3%A9conomiques" title="Organisation de coopération et de développement économiques">OCDE</a><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">&#91;</span>2<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> au travers du <a href="/wiki/Manuel_de_Frascati" title="Manuel de Frascati">manuel de Frascati</a>, du nom de la conférence à l'origine de sa rédaction. </p><p>Le terme de «&#160;recherche et développement&#160;» est une traduction littérale de l'anglais. On le trouve aux États-Unis dès 1953, dans des rapports d'ingénierie<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Toutefois, ce n’est que dans les années 1960 qu’il se popularise, dans le jargon de l’ingénierie et des sciences, puis dans celui du management<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">&#91;</span>4<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">&#91;</span>5<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. En français, il fait son apparition vers la fin des années 1960, dans des traductions d’ouvrages américains, avant de se populariser avec l’enseignement du management d’entreprise<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>7<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">&#91;</span>8<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>L'abréviation «&#160;R&amp;D&#160;» est une tautologie propre à la stylistique anglaise, comme <span class="page_h"><a href="/wiki/Q_%26_A" class="mw-disambig" title="Q &amp; A">Q&amp;A</a></span>, S&amp;D, <a href="/wiki/Rhythm_and_blues" title="Rhythm and blues">R&amp;B</a> ou T&amp;C. En effet, tout développement nécessite une recherche préalable, appelée «&#160;étude&#160;» en français traditionnel<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le juin 2022) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. L’usage de l'<a href="/wiki/Esperluette" title="Esperluette">esperluette</a> dans l'abréviation est courant en anglais, à cause de l'attrait visuel qu'elle présente du point de vue commercial. Son omniprésence dans les doublons commerciaux (<a href="/wiki/C%26A" title="C&amp;A">C&amp;A</a>, <a href="/wiki/B%26Q" title="B&amp;Q">B&amp;Q</a>, <span class="page_h"><a href="/wiki/S%26P" class="mw-disambig" title="S&amp;P">S&amp;P</a></span>,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>) lui a d’ailleurs valu son surnom de «&#160;et commercial&#160;». </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Composantes">Composantes</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=2" title="Modifier la section : Composantes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=2" title="Modifier le code source de la section : Composantes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Recherche_fondamentale">Recherche fondamentale</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=3" title="Modifier la section : Recherche fondamentale" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=3" title="Modifier le code source de la section : Recherche fondamentale"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><span class="citation">«&#160;La <a href="/wiki/Recherche_fondamentale" title="Recherche fondamentale">recherche fondamentale</a> consiste en des travaux expérimentaux ou théoriques entrepris principalement en vue d’acquérir de nouvelles connaissances sur les fondements des phénomènes et des faits observables, sans envisager une application ou une utilisation particulière&#160;»</span><sup id="cite_ref-Frascati_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-Frascati-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Recherche_appliquée"><span id="Recherche_appliqu.C3.A9e"></span>Recherche appliquée</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=4" title="Modifier la section : Recherche appliquée" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=4" title="Modifier le code source de la section : Recherche appliquée"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><span class="citation">«&#160;La recherche appliquée consiste également en des travaux originaux entrepris en vue d'acquérir des connaissances nouvelles. Cependant, elle est surtout dirigée vers un but ou un objectif pratique déterminé&#160;»</span><sup id="cite_ref-Frascati_1-3" class="reference"><a href="#cite_note-Frascati-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Développement_expérimental"><span id="D.C3.A9veloppement_exp.C3.A9rimental"></span>Développement expérimental</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=5" title="Modifier la section : Développement expérimental" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=5" title="Modifier le code source de la section : Développement expérimental"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><span class="citation">«&#160;Le développement expérimental consiste en des travaux systématiques fondés sur des connaissances existantes obtenues par la recherche ou l’expérience pratique, en vue de lancer la fabrication de nouveaux matériaux, produits ou dispositifs, d’établir de nouveaux procédés, systèmes et services, ou d’améliorer considérablement ceux qui existent déjà&#160;»</span><sup id="cite_ref-Frascati_1-4" class="reference"><a href="#cite_note-Frascati-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Importance_et_articulation">Importance et articulation</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=6" title="Modifier la section : Importance et articulation" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=6" title="Modifier le code source de la section : Importance et articulation"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La recherche fondamentale relève surtout du secteur de l'<a href="/wiki/Enseignement_sup%C3%A9rieur" title="Enseignement supérieur">enseignement supérieur</a> et de la recherche publique, et mobilise une petite partie des crédits de recherche<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. La recherche appliquée relève à la fois du secteur public et du secteur privé. Le <a href="/wiki/D%C3%A9veloppement_technologique" title="Développement technologique">développement</a> expérimental mobilise le plus de financements. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Classement_des_pays_par_dépenses_en_Recherche_et_développement"><span id="Classement_des_pays_par_d.C3.A9penses_en_Recherche_et_d.C3.A9veloppement"></span>Classement des pays par dépenses en Recherche et développement</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=7" title="Modifier la section : Classement des pays par dépenses en Recherche et développement" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=7" title="Modifier le code source de la section : Classement des pays par dépenses en Recherche et développement"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le tableau ci-dessous repose sur les calculs de l'<a href="/wiki/Organisation_des_Nations_unies_pour_l%27%C3%A9ducation,_la_science_et_la_culture" title="Organisation des Nations unies pour l&#39;éducation, la science et la culture">UNESCO</a>&#160;; les dix premiers pays comptent pour 80&#160;% de la dépense mondiale <sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">&#91;</span>10<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <table class="wikitable sortable mw-collapsible"> <caption> </caption> <tbody><tr> <th># </th> <th>Pays </th></tr> <tr> <td>1 </td> <td><a href="/wiki/%C3%89tats-Unis" title="États-Unis">États-Unis</a> </td></tr> <tr> <td>2 </td> <td><a href="/wiki/Chine" title="Chine">Chine</a> </td></tr> <tr> <td>3 </td> <td><a href="/wiki/Japon" title="Japon">Japon</a> </td></tr> <tr> <td>4 </td> <td><a href="/wiki/Allemagne" title="Allemagne">Allemagne</a> </td></tr> <tr> <td>5 </td> <td><a href="/wiki/Cor%C3%A9e_du_Sud" title="Corée du Sud">Corée du Sud</a> </td></tr> <tr> <td>6 </td> <td><a href="/wiki/France" title="France">France</a> </td></tr> <tr> <td>7 </td> <td><a href="/wiki/Inde" title="Inde">Inde</a> </td></tr> <tr> <td>8 </td> <td><a href="/wiki/Royaume-Uni" title="Royaume-Uni">Royaume-Uni</a> </td></tr> <tr> <td>9 </td> <td><a href="/wiki/Br%C3%A9sil" title="Brésil">Brésil</a> </td></tr> <tr> <td>10 </td> <td><a href="/wiki/Russie" title="Russie">Russie</a> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Mesure">Mesure</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=8" title="Modifier la section : Mesure" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=8" title="Modifier le code source de la section : Mesure"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De nombreux <a href="/wiki/%C3%89tat" title="État">États</a> et institutions évaluent annuellement les budgets consacrés à la recherche et à la R&amp;D, supposés être fortement liés aux <a href="/wiki/Progr%C3%A8s_scientifique" title="Progrès scientifique">progrès scientifiques</a> et <a href="/wiki/Progr%C3%A8s_technique" title="Progrès technique">techniques</a>, et aux capacités d'<a href="/wiki/Innovation" title="Innovation">innovation</a>. En <a href="/wiki/France" title="France">France</a>, l'un des agrégats ou indicateurs mesurant l'activité de recherche et développement est la «&#160;dépense intérieure de recherche et développement&#160;» (DIRD). </p><p>Dans le monde, le ratio de 3&#160;% du PIB investi dans la recherche semble avoir été <span class="citation">«&#160;le nombre magique&#160;»</span>, par exemple dépassé par <a href="/wiki/Isra%C3%ABl" title="Israël">Israël</a> et la <a href="/wiki/Cor%C3%A9e_du_Sud" title="Corée du Sud">Corée du Sud</a> qui investissent 4&#160;% de leur PIB dans la recherche, contre 2,8&#160;% aux <a href="/wiki/%C3%89tats-Unis" title="États-Unis">États-Unis</a> et bien moins dans la plupart des pays. Cependant, deux rapports de 2016 ont relativisé la pertinence de ce chiffre&#160;: celui de la <a href="/wiki/National_Science_Foundation" class="mw-redirect" title="National Science Foundation">National Science Foundation</a> conclut qu'aucun ratio unique ne peut capturer les variables clés du portefeuille de recherche d'un pays&#160;; un autre, de l'<a href="/w/index.php?title=Information_Technology_and_Innovation_Foundation&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Information Technology and Innovation Foundation (page inexistante)">Information Technology and Innovation Foundation</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Information_Technology_and_Innovation_Foundation" class="extiw" title="en:Information Technology and Innovation Foundation"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Information Technology and Innovation Foundation&#160;»">(en)</span></a>, insiste sur le fait que l'intensité de la recherche n'est qu'une petite part de l'écosystème de l'innovation<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>11<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Rôle_économique"><span id="R.C3.B4le_.C3.A9conomique"></span>Rôle économique</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=9" title="Modifier la section : Rôle économique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=9" title="Modifier le code source de la section : Rôle économique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La R&amp;D reçoit une attention croissante dans la compétitivité économique, surtout dans les <a href="/wiki/Pays_d%C3%A9velopp%C3%A9s" class="mw-redirect" title="Pays développés">pays développés</a>. </p><p>L’<a href="/wiki/Investissement" title="Investissement">investissement</a> dans la R&amp;D vise selon les cas à favoriser le progrès scientifique et technique ou la <a href="/wiki/S%C3%A9curit%C3%A9" title="Sécurité">sécurité</a>, faire émerger de nouveaux systèmes de conception (<abbr class="abbr" title="Exemple">ex.&#160;:</abbr> <a href="/wiki/%C3%89coconception" title="Écoconception">écoconception</a>), de production et <a href="/wiki/Recyclage" title="Recyclage">recyclage</a> (<a href="/wiki/%C3%89conomie_circulaire" title="Économie circulaire">économie circulaire</a>), améliorer les gains d'entreprises (meilleure capacité de production, meilleure <a href="/wiki/Qualit%C3%A9" title="Qualité">qualité</a> ou parfois <a href="/wiki/Obsolescence_programm%C3%A9e" title="Obsolescence programmée">obsolescence programmée</a>,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>) afin de maintenir la croissance économique, de rester compétitif face à la concurrence sur le marché mondial. Au-delà de ses aspects techniques, la recherche s'oriente aussi à partir de la détection des attentes de la société et du marché (<i>recherche <a href="/wiki/Marketing" title="Marketing">marketing</a></i>)<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Financements">Financements</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=10" title="Modifier la section : Financements" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=10" title="Modifier le code source de la section : Financements"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Leur hauteur et modalités varient selon les époques et les pays. La recherche et développement est pour plus de 60&#160;% financée par le <a href="/wiki/Secteur_priv%C3%A9" title="Secteur privé">secteur privé</a>. Le reste est financé par les États à travers les laboratoires publics et aides aux entreprises<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. </p><p>De 2002 à 2004, 42&#160;% des entreprises de l'<a href="/wiki/Industrie" title="Industrie">industrie</a> et des services de l'<a href="/wiki/Union_europ%C3%A9enne" title="Union européenne">Union européenne</a> à 27 ont mené des activités d'innovation sous une forme ou une autre. Parmi les États membres de l'<a href="/wiki/Europe_des_Vingt-Sept" class="mw-disambig" title="Europe des Vingt-Sept">UE27</a>, les plus fortes proportions d’entreprises ayant eu des activités innovantes durant cette période ont été enregistrées en <a href="/wiki/Allemagne" title="Allemagne">Allemagne</a> (65&#160;% des entreprises), suivie de l’<a href="/wiki/Autriche" title="Autriche">Autriche</a> (53&#160;%), du <a href="/wiki/Danemark" title="Danemark">Danemark</a>, de l’<a href="/wiki/Irlande_(pays)" title="Irlande (pays)">Irlande</a> et du <a href="/wiki/Luxembourg_(pays)" class="mw-redirect" title="Luxembourg (pays)">Luxembourg</a> (52&#160;% chacun), de la <a href="/wiki/Belgique" title="Belgique">Belgique</a> (51&#160;%) et de la <a href="/wiki/Su%C3%A8de" title="Suède">Suède</a> (50&#160;%). Les proportions les plus faibles ont été observées en <a href="/wiki/Bulgarie" title="Bulgarie">Bulgarie</a> (16&#160;%), en <a href="/wiki/Lettonie" title="Lettonie">Lettonie</a> (18&#160;%), en <a href="/wiki/Roumanie" title="Roumanie">Roumanie</a> (20&#160;%), ainsi qu'en <a href="/wiki/Hongrie" title="Hongrie">Hongrie</a> et à <a href="/wiki/Malte" title="Malte">Malte</a> (21&#160;% chacun)<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. Certains secteurs concentrent principalement les investissements&#160;: l’<a href="/wiki/A%C3%A9rospatiale_(discipline_scientifique)" title="Aérospatiale (discipline scientifique)">aérospatiale</a>, l’<a href="/wiki/%C3%89lectronique_(technique)" title="Électronique (technique)">électronique</a>, l’<a href="/wiki/Automobile" title="Automobile">automobile</a>, la <a href="/wiki/Recherche_pharmaceutique" class="mw-redirect" title="Recherche pharmaceutique">recherche pharmaceutique</a>, la <a href="/wiki/Chimie" title="Chimie">chimie</a>, le <a href="/wiki/Mat%C3%A9riel_informatique" title="Matériel informatique">matériel IT</a> et les <a href="/wiki/Logiciel" title="Logiciel">logiciels</a>. Ces secteurs rassemblent 82&#160;% de l’ensemble des investissements. L’importance des investissements dans ces secteurs est différente d’un pays à un autre<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. Aux États-Unis, les investissements se font principalement pour le matériel IT (+25&#160;%) et l’industrie pharmaceutique, au <a href="/wiki/Japon" title="Japon">Japon</a> (près de 25&#160;%) ce sont les secteurs de l’automobile et de l’électronique qui prennent la première place en matière de R&amp;D. En Allemagne, c’est l’automobile (environ 46&#160;%) qui est le secteur le plus actif contrairement au <a href="/wiki/Royaume-Uni" title="Royaume-Uni">Royaume-Uni</a> et en <a href="/wiki/Suisse" title="Suisse">Suisse</a> où les investissements sont majoritairement pour le secteur pharmaceutique (environ 65&#160;% pour la Suisse)<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="En_France">En France</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=11" title="Modifier la section : En France" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=11" title="Modifier le code source de la section : En France"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Troisième pays scientifique en 1970, cinquième en 1985, encore septième en 1995, la France n’est plus désormais qu’à la quatorzième place mondiale en termes d’effort financier consacré à la recherche ou DIRD (Dépense intérieur en recherche et développement). Ce retard français en matière d'investissement dans la recherche concerne aussi bien le secteur privé que public<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le octobre 2023) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. </p><p>Le DIRD français représentait 2,25&#160;% du PIB en 2016 soit légèrement en dessous de la moyenne des pays de l'OCDE située à 2,34&#160;% et loin derrière la Corée, leader du classement avec un DIRD à 4,23&#160;% du PIB<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Quand on exclut la <a href="/wiki/Militaire" title="Militaire">recherche militaire</a>, la France stagne autour de 1,90&#160;% du PIB pour la seule recherche civile. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Exemple_de_gestion_partenariale_de_la_recherche_en_France">Exemple de gestion partenariale de la recherche en France</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=12" title="Modifier la section : Exemple de gestion partenariale de la recherche en France" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=12" title="Modifier le code source de la section : Exemple de gestion partenariale de la recherche en France"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Des <a href="/wiki/P%C3%B4le_de_comp%C3%A9titivit%C3%A9_en_France" title="Pôle de compétitivité en France">pôles de compétitivité</a> et <a href="/wiki/R%C3%A9seaux_mixtes_technologiques" class="mw-redirect" title="Réseaux mixtes technologiques">réseaux mixtes technologiques</a> (RMT) profitent de réseaux de R&amp;D. </p><p>L'association pour le développement des enseignements et de la recherche en <a href="/wiki/Provence-Alpes-C%C3%B4te_d%27Azur" title="Provence-Alpes-Côte d&#39;Azur">Provence Alpes Côte d'Azur</a> (ADER Méditerranée)<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> appartient au réseau CopADER (Conférence des présidents des ADER, neuf ADER réparties sur le territoire national)<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">&#91;</span>14<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Animée par des bénévoles, elle a été créée pour favoriser les échanges entre le monde économique et les <a href="/wiki/Laboratoires_de_recherche" class="mw-redirect" title="Laboratoires de recherche">laboratoires de recherche</a> sur le campus universitaire de Saint-Jérôme à <a href="/wiki/Marseille" title="Marseille">Marseille</a>. Issue des politiques d’<a href="/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire" title="Aménagement du territoire">aménagement du territoire</a> qui ont façonné l'économie de la <a href="/wiki/Provence-Alpes-C%C3%B4te_d%27Azur" title="Provence-Alpes-Côte d&#39;Azur">Provence-Alpes-Côte d'Azur</a>, notamment avec <a href="/wiki/Fos-sur-Mer" title="Fos-sur-Mer">Fos</a> et <a href="/wiki/Sophia_Antipolis" title="Sophia Antipolis">Sophia Antipolis</a>, l'association facilite l’innovation des entreprises à travers la gestion des <a href="/wiki/Chercheur" title="Chercheur">chercheurs</a> et des moyens que les laboratoires de recherche mettent au service des programmes de recherche et des projets d’innovation développés par le secteur industriel et économique (secteurs concernés&#160;: <a href="/wiki/P%C3%A9trochimie" title="Pétrochimie">pétrochimie</a>, <a href="/wiki/M%C3%A9tallurgie" title="Métallurgie">métallurgie</a>, <a href="/wiki/A%C3%A9ronautique" title="Aéronautique">aéronautique</a>, <a href="/wiki/Secteur_agroalimentaire" title="Secteur agroalimentaire">agroalimentaire</a>, <a href="/wiki/Micro%C3%A9lectronique" title="Microélectronique">microélectronique</a>, <a href="/wiki/Biotechnologie" title="Biotechnologie">biotechnologies</a>, <a href="/wiki/Sant%C3%A9" title="Santé">santé</a>, informatique et <a href="/wiki/Service_(%C3%A9conomie)" title="Service (économie)">services</a>). Cent chercheurs sont sous contrat entre laboratoires publics et PME régionales. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Question_du_modèle_linéaire"><span id="Question_du_mod.C3.A8le_lin.C3.A9aire"></span>Question du modèle linéaire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=13" title="Modifier la section : Question du modèle linéaire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=13" title="Modifier le code source de la section : Question du modèle linéaire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le concept de recherche et développement a longtemps reposé sur l'idée d'un «&#160;modèle linéaire de l'innovation&#160;» selon lequel <span class="citation">«&#160;l'innovation procède linéairement de la recherche scientifique au développement, du développement à la production et de la production au marketing&#160;»</span><sup id="cite_ref-Gaffard1989_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-Gaffard1989-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>15<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Ce modèle est aujourd'hui critiqué pour son simplisme et peu à peu abandonné au profit de modèles plus complexes et plus réalistes, qui incluent des boucles de rétroactions et des effets externes<sup id="cite_ref-Gaffard1989_15-1" class="reference"><a href="#cite_note-Gaffard1989-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>15<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=14" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=14" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-Frascati-1"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Frascati_1-0">a</a> <a href="#cite_ref-Frascati_1-1">b</a> <a href="#cite_ref-Frascati_1-2">c</a> <a href="#cite_ref-Frascati_1-3">d</a> et <a href="#cite_ref-Frascati_1-4">e</a></sup> </span><span class="reference-text">Définition issue du <i><a href="/wiki/Manuel_de_Frascati" title="Manuel de Frascati">Manuel de Frascati</a></i>, <a href="/wiki/OCDE" class="mw-redirect" title="OCDE">OCDE</a>, édition 2002, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;34, 87-89 <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oecd-ilibrary.org/content/book/9789264299047-fr">lire en ligne</a>&#93;</small> <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF)">[PDF]</abbr>. C'est par exemple sur cette définition que reposent les études réalisées par l'<a href="/wiki/OCDE" class="mw-redirect" title="OCDE">OCDE</a> sur la R&amp;D. Cette définition est également reprise explicitement dans la base de données de concepts et définitions (CODED) d'<a href="/wiki/Eurostat" title="Eurostat">Eurostat</a>&#160;: <i>Recherche et développement&#160;: statistiques annuelles 1999</i>, Eurostat, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;7). On la retrouve par ailleurs dans les rapports du <span class="lang-en" lang="en">National Science Board</span> américain ou dans la méthodologie employée par le ministère français de la recherche pour développer ses statistiques (<a rel="nofollow" class="external text" href="http://cisad.adc.education.fr/reperes/telechar/res/res02/rap02ch3.pdf">lire en ligne</a> <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF)">[PDF]</abbr>).</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Benoît Godin, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.csiic.ca/PDF/Godin_28.pdf"><i>Research and development: how the ‘D’ got into R&amp;D</i></a> <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF)">[PDF]</abbr>, <i>Science and Public Policy</i>, volume 33, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;1, février 2006, p. 59–76.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="H._Jr1963"><span class="ouvrage" id="Faull,_J._H._Jr1963"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Faull, J. H. Jr, <cite class="italique" lang="en">Elastomer Policy Recommendation for R&amp;D, A report to the Chief of Naval Research</cite>, Elastomer Policy Recommendation for R&amp;D, A report to the Chief of Naval Research, 16 Nov. 1963, <time class="nowrap" datetime="1963-11-16" data-sort-value="1963-11-16">16 novembre 1963</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Elastomer+Policy+Recommendation+for+R%26D%2C+A+report+to+the+Chief+of+Naval+Research&amp;rft.place=Elastomer+Policy+Recommendation+for+R%26D%2C+A+report+to+the+Chief+of+Naval+Research%2C+16+Nov.+1963&amp;rft.aulast=H.+Jr&amp;rft.aufirst=Faull%2C+J.&amp;rft.date=1963-11-16&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ARecherche+et+d%C3%A9veloppement"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Stanley,_Karol_White1965"><span class="ouvrage" id="Alexander_O._Stanley,_Karol_White1965"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Alexander O. Stanley, Karol White, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">Organizing the R&amp;D Function, Numéro 72</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">American Management Association; research study</span></i>,&#8206; <time>1965</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Organizing+the+R%26D+Function%2C+Num%C3%A9ro+72&amp;rft.jtitle=American+Management+Association%3B+research+study&amp;rft.aulast=Stanley%2C+Karol+White&amp;rft.aufirst=Alexander+O.&amp;rft.date=1965&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ARecherche+et+d%C3%A9veloppement"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Haskell1962"><span class="ouvrage" id="Arthur_J._Haskell1962"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Arthur J. Haskell, <cite class="italique" lang="en">Ship Operation Research and Development: A Program for Industry</cite>, National Academies,, <time>1962</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Ship+Operation+Research+and+Development%3A+A+Program+for+Industry&amp;rft.pub=National+Academies%2C&amp;rft.aulast=Haskell&amp;rft.aufirst=Arthur+J.&amp;rft.date=1962&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ARecherche+et+d%C3%A9veloppement"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Research_Council_(U.S.)._Committee_on_Urban_Technology1969"><span class="ouvrage" id="National_Research_Council_(U.S.)._Committee_on_Urban_Technology1969"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> National Research Council (U.S.). Committee on Urban Technology, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">Long-range Planning for Urban Research and Development: Technological Considerations: A Report</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">National Academy of Sciences, Washington, D.C. Numéro 1729</span></i>,&#8206; <time>1969</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Long-range+Planning+for+Urban+Research+and+Development%3A+Technological+Considerations%3A+A+Report&amp;rft.jtitle=National+Academy+of+Sciences%2C+Washington%2C+D.C.+Num%C3%A9ro+1729&amp;rft.au=National+Research+Council+%28U.S.%29.+Committee+on+Urban+Technology&amp;rft.date=1969&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ARecherche+et+d%C3%A9veloppement"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Délégation_générale_à_la_recherche_scientifique_et_technique1966"><span class="ouvrage" id="France._Délégation_générale_à_la_recherche_scientifique_et_technique1966">France. Délégation générale à la recherche scientifique et technique, <cite class="italique">Contribution de l'État à la recherche et au développement en 1963: Résultats de l'enquête menée en 1964 et 1965 dans le secteur public,</cite>, Études statistiques sur la recherche et le développement. Documentation française, <time>1966</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Contribution+de+l%27%C3%89tat+%C3%A0+la+recherche+et+au+d%C3%A9veloppement+en+1963%3A+R%C3%A9sultats+de+l%27enqu%C3%AAte+men%C3%A9e+en+1964+et+1965+dans+le+secteur+public%2C&amp;rft.pub=%C3%89tudes+statistiques+sur+la+recherche+et+le+d%C3%A9veloppement.+Documentation+fran%C3%A7aise&amp;rft.au=France.+D%C3%A9l%C3%A9gation+g%C3%A9n%C3%A9rale+%C3%A0+la+recherche+scientifique+et+technique&amp;rft.date=1966&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ARecherche+et+d%C3%A9veloppement"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Saint-Paul1966"><span class="ouvrage" id="R._Saint-Paul1966">R. Saint-Paul, <cite class="italique">Recherche et développement</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Dunod" title="Éditions Dunod">Éditions Dunod</a>, <time>1966</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Recherche+et+d%C3%A9veloppement&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Dunod&amp;rft.aulast=Saint-Paul&amp;rft.aufirst=R.&amp;rft.date=1966&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ARecherche+et+d%C3%A9veloppement"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Collard,_René_Leclerq1971"><span class="ouvrage" id="Raymond_Collard,_René_Leclerq1971">Raymond Collard, René Leclerq, <cite class="italique">Le management de l'innovation&#160;: synthèse collective de travaux réalisés dans le cadre du groupe d'études "Recherche-Développement" de l'Université de Louvain, Volume 122 de Collection La Vie de l'entreprise</cite>, Dunod Économie, <time>1971</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Le+management+de+l%27innovation+%3A+synth%C3%A8se+collective+de+travaux+r%C3%A9alis%C3%A9s+dans+le+cadre+du+groupe+d%27%C3%A9tudes+%22Recherche-D%C3%A9veloppement%22+de+l%27Universit%C3%A9+de+Louvain%2C+Volume+122+de+Collection+La+Vie+de+l%27entreprise&amp;rft.pub=Dunod+%C3%89conomie&amp;rft.au=Raymond+Collard%2C+Ren%C3%A9+Leclerq&amp;rft.date=1971&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ARecherche+et+d%C3%A9veloppement"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.uis.unesco.org/_LAYOUTS/UNESCO/research-and-development-spending/index-en.html"><cite style="font-style:normal;" lang="en">How much does your country invest in R&amp;D?</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">uis.unesco.org</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2021-04-03" data-sort-value="2021-04-03">3 avril 2021</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="ClayAtkinson2023"><span class="ouvrage" id="Ian_ClayRobert_D._Atkinson2023"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Ian Clay et Robert D. Atkinson, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://itif.org/publications/2023/01/23/wake-up-america-china-is-overtaking-the-united-states-in-innovation-capacity/"><cite style="font-style:normal;" lang="en">Wake Up, America: China Is Overtaking the United States in Innovation Capacity</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">itif.org/</span>, <time class="nowrap" datetime="2023-01-23" data-sort-value="2023-01-23">23 janvier 2023</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-10-16" data-sort-value="2023-10-16">16 octobre 2023</time>)</small></span></span>&#160;: <span class="citation">«&#160;<span class="lang-en" lang="en">Furthermore, many analyses of innovation focus on a collection of indicators that is too narrow. Specifically, many analyses devote too much attention to traditional measures of innovation such as research and development (R&amp;D) intensity and patent output. While the accumulation of knowledge and inventiveness are certainly necessary for innovation, commercialization in the marketplace is an equally consequential part of the innovation process.</span>&#160;»</span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oecd.org/fr/science/pist.htm"><cite style="font-style:normal;">Principaux indicateurs de la science et de la technologie</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">oecd.org</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-11-14" data-sort-value="2018-11-14">14 novembre 2018</time>)</small></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ader-mediterranee.com/">Association pour le Développement de l’Enseignement et des Recherches</a>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.copader.com">Conférence des Présidents des ADER (CopADER)</a></span> </li> <li id="cite_note-Gaffard1989-15"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Gaffard1989_15-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Gaffard1989_15-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text">J.L Gaffard (1989). «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/rei_0154-3229_1989_num_48_1_2245">Marchés et organisation dans les stratégies technologiques des firmes industrielles</a>&#160;», <i>Revue d'économie industrielle</i>, 48(1), 35-51, p. 37 et suivantes.</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=15" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=15" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia&#160;:</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/recherche_et_d%C3%A9veloppement" class="extiw" title="wikt:recherche et développement">recherche et développement</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li><li class="wikinews"><a href="https://fr.wikinews.org/wiki/Cat%C3%A9gorie:Recherche_et_d%C3%A9veloppement" class="extiw" title="n:Catégorie:Recherche et développement">Recherche et développement</a>, <span class="nowrap">sur <span class="project">Wikinews</span></span></li> </ul> </div> <div class="noprint boite-grise boite-a-droite" style="text-align:left;"> <div style="float:left;"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Circle-icons-frames.svg/60px-Circle-icons-frames.svg.png" decoding="async" width="45" height="45" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Circle-icons-frames.svg/120px-Circle-icons-frames.svg.png 1.5x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span></span></div> <div style="margin-left:60px;">Une <a href="/wiki/Aide:Cat%C3%A9gorie" title="Aide:Catégorie">catégorie</a> est consacrée à ce sujet&#160;: <i><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Recherche_et_d%C3%A9veloppement" title="Catégorie:Recherche et développement">Recherche et développement</a></i>.</div> <div style="clear:left;"></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=16" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=16" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>R. Fox et A. Guagnini, <i>Education, technology and industrial performance in Europe: 1850-1939</i>, Cambridge university press &amp; Paris, éditions de la Maison des sciences de l'homme, 1993.</li> <li>Pierre Mounier-Kuhn, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pups.paris-sorbonne.fr/catalogue/centre-roland-mousnier/linformatique-en-france-de-la-seconde-guerre-mondiale-au-plan-calcul/"><i>L'informatique en France, de la seconde guerre mondiale au Plan Calcul. L'émergence d'une science</i></a>, Paris, PUPS, 2010. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-84050-654-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-84050-654-6"><span class="nowrap">978-2-84050-654-6</span></a>)</small></li> <li>J.-J. Salomon, <i>Science et politique</i>, Paris, Le Seuil, coll. «&#160;Esprit&#160;», 1970.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=17" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=17" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div style="column-width:30em;column-gap:1em;" class="colonnes"> <ul><li><a href="/wiki/Association_nationale_de_la_recherche_et_de_la_technologie" title="Association nationale de la recherche et de la technologie">Association nationale de la recherche et de la technologie</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9veloppement_technologique" title="Développement technologique">Développement technologique</a></li> <li><a href="/wiki/Scientom%C3%A9trie#DIRD_et_DNRD" title="Scientométrie">Dépense intérieure de recherche et développement</a> (DIRD)</li> <li><a href="/wiki/Capital_immat%C3%A9riel" title="Capital immatériel">Capital immatériel</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%A9veloppement_%C3%A9conomique" class="mw-redirect" title="Développement économique">Développement économique</a></li> <li><a href="/wiki/Gestion_de_projet" title="Gestion de projet">Gestion de projet</a></li> <li><a href="/wiki/Innovation" title="Innovation">Innovation</a></li> <li><a href="/wiki/Management_de_la_R%26D" title="Management de la R&amp;D">Management de la R&amp;D</a></li> <li><a href="/wiki/Manuel_de_Frascati" title="Manuel de Frascati">Manuel de Frascati</a></li> <li><a href="/wiki/Mod%C3%A8le_de_Kano" title="Modèle de Kano">Modèle de Kano</a></li> <li><a href="/wiki/Progr%C3%A8s" title="Progrès">Progrès</a></li> <li><a href="/wiki/Recherche_scientifique" title="Recherche scientifique">Recherche scientifique</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9seau_mixte_technologique" title="Réseau mixte technologique">Réseau mixte technologique</a> (RMT)</li> <li><a href="/wiki/Technoscience" title="Technoscience">Technoscience</a></li> <li><a href="/wiki/Valorisation_de_la_recherche" title="Valorisation de la recherche">Valorisation de la recherche</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%B4le_de_comp%C3%A9tence" class="mw-redirect" title="Pôle de compétence">Pôle de compétence</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;veaction=edit&amp;section=18" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;action=edit&amp;section=18" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l&#39;information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q276099?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4017897-3">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00565521">Japon</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&amp;local_base=aut&amp;ccl_term=ica=ph472862">Tchéquie</a></span></li> </ul></div></li> <li class="mw-empty-elt"></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q276099?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/research-and-development"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.thecanadianencyclopedia.ca/fr/article/scientific-research-and-development"><i>L'Encyclopédie canadienne</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0269542.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> </ul></div></li></ul> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Technologies" title="Portail des technologies"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Crystal_kcontrol_2.svg/40px-Crystal_kcontrol_2.svg.png" decoding="async" width="23" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Crystal_kcontrol_2.svg/60px-Crystal_kcontrol_2.svg.png 2x" data-file-width="93" data-file-height="99" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Technologies" title="Portail:Technologies">Portail des technologies</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Industrie" title="Portail de la production industrielle"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Industry_Creative_Tail.svg/40px-Industry_Creative_Tail.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Industry_Creative_Tail.svg/60px-Industry_Creative_Tail.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="128" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Industrie" title="Portail:Industrie">Portail de la production industrielle</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:%C3%89conomie" title="Portail de l’économie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Emblem-money.svg/40px-Emblem-money.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Emblem-money.svg/48px-Emblem-money.svg.png 2x" data-file-width="48" data-file-height="48" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:%C3%89conomie" title="Portail:Économie">Portail de l’économie</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Sciences" title="Portail des sciences"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Circle-icons-genius.svg/24px-Circle-icons-genius.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Circle-icons-genius.svg/36px-Circle-icons-genius.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Circle-icons-genius.svg/48px-Circle-icons-genius.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Sciences" title="Portail:Sciences">Portail des sciences</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐5c6f46dcf‐bdr7w Cached time: 20250330115832 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.295 seconds Real time usage: 0.426 seconds Preprocessor visited node count: 2216/1000000 Post‐expand include size: 51423/2097152 bytes Template argument size: 6760/2097152 bytes Highest expansion depth: 12/100 Expensive parser function count: 1/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 17414/5000000 bytes Lua time usage: 0.133/10.000 seconds Lua memory usage: 5147013/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 363.176 1 -total 30.60% 111.139 1 Modèle:Références 23.02% 83.590 1 Modèle:Bases 10.85% 39.395 5 Modèle:Ouvrage 8.05% 29.231 1 Modèle:Portail 7.51% 27.276 1 Modèle:Autres_projets 6.61% 23.995 1 Modèle:Lang 5.19% 18.842 6 Modèle:Citation 4.87% 17.681 1 Modèle:Autorité 3.98% 14.459 1 Modèle:Dictionnaires --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:123589:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250330115832 and revision id 219373248. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de «&#160;<a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Recherche_et_développement&amp;oldid=219373248">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Recherche_et_développement&amp;oldid=219373248</a>&#160;».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Recherche_scientifique" title="Catégorie:Recherche scientifique">Recherche scientifique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Secteur_tertiaire" title="Catégorie:Secteur tertiaire">Secteur tertiaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Recherche_et_d%C3%A9veloppement" title="Catégorie:Recherche et développement">Recherche et développement</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Innovation" title="Catégorie:Innovation">Innovation</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Catégorie:Article à référence nécessaire">Article à référence nécessaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_anglais" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais">Article contenant un appel à traduction en anglais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité">Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_un_mod%C3%A8le_Bases_inactif" title="Catégorie:Page utilisant un modèle Bases inactif">Page utilisant un modèle Bases inactif</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P5395" title="Catégorie:Page utilisant P5395">Page utilisant P5395</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Technologies/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Technologies/Articles liés">Portail:Technologies/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Industrie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Industrie/Articles liés">Portail:Industrie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:%C3%89conomie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Économie/Articles liés">Portail:Économie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Soci%C3%A9t%C3%A9/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Société/Articles liés">Portail:Société/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences/Articles liés">Portail:Sciences/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 11 octobre 2024 à 19:04.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a>&#160;: les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a>&#160;; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Recherche_et_d%C3%A9veloppement" title="Spécial:Citer/Recherche et développement">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Recherche_et_d%C3%A9veloppement&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Recherche et développement</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>45 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c6f46dcf-cpvv7","wgBackendResponseTime":138,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.295","walltime":"0.426","ppvisitednodes":{"value":2216,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":51423,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":6760,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":17414,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 363.176 1 -total"," 30.60% 111.139 1 Modèle:Références"," 23.02% 83.590 1 Modèle:Bases"," 10.85% 39.395 5 Modèle:Ouvrage"," 8.05% 29.231 1 Modèle:Portail"," 7.51% 27.276 1 Modèle:Autres_projets"," 6.61% 23.995 1 Modèle:Lang"," 5.19% 18.842 6 Modèle:Citation"," 4.87% 17.681 1 Modèle:Autorité"," 3.98% 14.459 1 Modèle:Dictionnaires"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.133","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5147013,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-5c6f46dcf-bdr7w","timestamp":"20250330115832","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Recherche et d\u00e9veloppement","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Recherche_et_d%C3%A9veloppement","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q276099","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q276099","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-09-24T16:53:37Z","dateModified":"2024-10-11T17:04:45Z"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10