CINXE.COM
Bastion — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Bastion — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"503766ee-09c7-4b83-9026-2d94e73f5b81","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Bastion","wgTitle":"Bastion","wgCurRevisionId":219618569,"wgRevisionId":219618569,"wgArticleId":446780,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article avec source à lier","Page avec un oldid invalide","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Portail:Histoire militaire/Articles liés","Portail:Histoire/Articles liés","Fortification bastionnée","Bâtiment militaire","Édifice-type","Sébastien Le Prestre de Vauban"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Bastion","wgRelevantArticleId":446780,"wgIsProbablyEditable":true, "wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":6000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q81851","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false, "wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents", "ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.14"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c5/Bastion_%28PSF%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1031"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c5/Bastion_%28PSF%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="687"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="550"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Bastion — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Bastion"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Bastion"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Bastion rootpage-Bastion skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Bastion" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Bastion" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Bastion" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Bastion" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Histoire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Histoire</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Histoire-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Histoire</span> </button> <ul id="toc-Histoire-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Origine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Origine"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Origine</span> </div> </a> <ul id="toc-Origine-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Évolution" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Évolution"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Évolution</span> </div> </a> <ul id="toc-Évolution-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Bastion</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 54 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-54" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">54 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A7%D9%88%D9%8A%D8%A9_%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%86%D8%A9" title="زاوية محصنة – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="زاوية محصنة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Basti%C3%B3n" title="Bastión – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Bastión" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%91%D0%BD" title="Бастыён – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Бастыён" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%91%D0%BD" title="Бастыён – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Бастыён" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BE%D0%BD" title="Бастион – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Бастион" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Baluard" title="Baluard – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Baluard" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Bastion" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Bastion" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Bastion" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Bastion" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Bastiono" title="Bastiono – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Bastiono" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Baluarte" title="Baluarte – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Baluarte" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Bastion" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Baluarte" title="Baluarte – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Baluarte" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87_%D8%AF%DA%98" title="جانپناه دژ – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="جانپناه دژ" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Baluarte" title="Baluarte – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Baluarte" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%90%D7%A1%D7%98%D7%99%D7%95%D7%9F" title="באסטיון – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="באסטיון" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Bastion" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/B%C3%A1stya_(v%C3%A1r%C3%A9p%C3%ADt%C3%A9szet)" title="Bástya (várépítészet) – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Bástya (várépítészet)" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%B6" title="Բաստիոն – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Բաստիոն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Selekoh" title="Selekoh – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Selekoh" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Bastiono" title="Bastiono – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Bastiono" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Baluardo" title="Baluardo – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Baluardo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%A0%A1%E5%A1%81" title="堡塁 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="堡塁" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ბასტიონი – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ბასტიონი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BE%D0%BD" title="Бастион – kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Бастион" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakh" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%8A%E0%B2%A4%E0%B3%8D%E0%B2%A4%E0%B2%B3" title="ಕೊತ್ತಳ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಕೊತ್ತಳ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%B3%B4%EB%A3%A8_(%EA%B1%B4%EC%B6%95)" title="보루 (건축) – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="보루 (건축)" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Pugnaculum" title="Pugnaculum – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Pugnaculum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Bastioun" title="Bastioun – luxembourgeois" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Bastioun" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxembourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Bastionas" title="Bastionas – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Bastionas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Bastions" title="Bastions – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Bastions" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BE%D0%BD" title="Бастион – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Бастион" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Katelum" title="Katelum – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Katelum" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Bolwark_(stad)" title="Bolwark (stad) – bas-saxon néerlandais" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Bolwark (stad)" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="bas-saxon néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Bastion" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Bastion" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Bastion" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%AF%D9%85%DB%81" title="دمدمہ – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="دمدمہ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Baluarte" title="Baluarte – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Baluarte" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Bastion" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BE%D0%BD" title="Бастион – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Бастион" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AC_(%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%88)" title="برج (قلعو) – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="برج (قلعو)" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Bastion" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Basti%C3%B3n_(hradby)" title="Bastión (hradby) – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Bastión (hradby)" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Bastijon" title="Bastijon – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Bastijon" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BE%D0%BD" title="Бастион – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Бастион" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Bastion" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%95%E0%AF%8A%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%B3%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="கொத்தளம் – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="கொத்தளம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%82%E0%B8%9B%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1" title="มุขป้อม – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="มุขป้อม" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bur%C3%A7_(tahkimat)" title="Burç (tahkimat) – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Burç (tahkimat)" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BE%D0%BD" title="Бастіон – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Бастіон" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Bastion" title="Bastion – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Bastion" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%8F%B1%E5%A0%A1" title="菱堡 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="菱堡" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q81851#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Bastion" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Bastion" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Bastion"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Bastion"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Bastion" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Bastion" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales" title="Liste de toutes les pages spéciales [q]" accesskey="q"><span>Pages spéciales</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&oldid=219618569" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Bastion&id=219618569&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FBastion"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FBastion"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Bastion"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Bastion&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bastion&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Bastions" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q81851" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Bastion_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Bastion (homonymie)">Bastion (homonymie)</a>. </p> </div></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-article bandeau-niveau-modere"><figure class="mw-halign-right noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Sources_%C3%A0_lier" title="Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus."><img alt="Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption>Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus.</figcaption></figure><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/45px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="45" height="45" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/68px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/90px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p><strong class="bandeau-titre">Certaines informations figurant dans cet article ou cette section devraient être mieux reliées aux sources mentionnées dans les sections « Bibliographie », « Sources » ou « Liens externes »</strong> <small>(<time class="nowrap" datetime="2024-10" data-sort-value="2024-10">octobre 2024</time>).</small> </p> <div class="nomobile">Vous pouvez améliorer la <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:V%C3%A9rifiabilit%C3%A9" title="Wikipédia:Vérifiabilité">vérifiabilité</a> en <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Sources_%C3%A0_lier/Explication" title="Modèle:Sources à lier/Explication">associant ces informations à des références</a> à l'aide d'<a href="/wiki/Aide:Note" title="Aide:Note">appels de notes</a>.</div> </div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Bastion_(PSF).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Bastion_%28PSF%29.jpg/220px-Bastion_%28PSF%29.jpg" decoding="async" width="220" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Bastion_%28PSF%29.jpg/330px-Bastion_%28PSF%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Bastion_%28PSF%29.jpg/440px-Bastion_%28PSF%29.jpg 2x" data-file-width="497" data-file-height="427" /></a><figcaption>Représentation d'un bastion.</figcaption></figure> <p>Le <b>bastion</b> est un ouvrage en <a href="/wiki/Fortification_bastionn%C3%A9e" title="Fortification bastionnée">fortification bastionnée</a> de forme pentagonale qui fait partie de l’enceinte du corps d’une place ou des <a href="/wiki/Rempart" title="Rempart">remparts</a> d'une ville, présentant en saillie deux faces et deux flancs. Il est relié à l’enceinte par ces derniers. De profil <a href="/wiki/Rempart" title="Rempart">remparé</a>, il est doté d'un parapet percé d'<a href="/wiki/Embrasure" class="mw-redirect" title="Embrasure">embrasures</a> destinées à l'artillerie des deux flancs qui flanque les fossés et d'une artillerie des deux faces qui tire sur la campagne. </p><p>Il remplace, dans les fortifications classiques, la <a href="/wiki/Tour_(fortification)" title="Tour (fortification)">tour</a> pour fournir les <a href="/wiki/Tir_en_enfilade" title="Tir en enfilade">feux de flanquement</a> sur la <a href="/wiki/Courtine" title="Courtine">courtine</a> et défendre les angles du corps de place. Il est constitué par un talus de terre appuyé sur le mur intérieur du fossé, l'<a href="/wiki/Escarpe" title="Escarpe">escarpe</a>. Le talus constitue une plate-forme, la banquette, où est disposé le plus gros de l'<a href="/wiki/Artillerie" title="Artillerie">artillerie</a> de la place forte. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Histoire">Histoire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Histoire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Histoire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Origine">Origine</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Origine" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Origine"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Fortification_bastionn%C3%A9e" title="Fortification bastionnée">Fortification bastionnée</a>.</div></div> <p>L'apparition et le développement de l'<a href="/wiki/Artillerie" title="Artillerie">artillerie</a> au <abbr class="abbr" title="15ᵉ siècle"><span class="romain">XV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle rendent caduque la <a href="/wiki/Fortification_m%C3%A9di%C3%A9vale" class="mw-redirect" title="Fortification médiévale">fortification médiévale</a> et pousse à une évolution par l'apparition d'ouvrages dits de transition entre l'époque médiévale et la <a href="/wiki/Fortification_bastionn%C3%A9e" title="Fortification bastionnée">fortification bastionnée</a> comme les <a href="/wiki/Boulevard_(fortification)" title="Boulevard (fortification)">boulevards</a> et <a href="/wiki/Tour_d%27artillerie" class="mw-redirect" title="Tour d'artillerie">tours d'artillerie</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Évolution"><span id=".C3.89volution"></span>Évolution</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Évolution" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Évolution"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Bastion_of_St._Dominic,_Tarragona_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Bastion_of_St._Dominic%2C_Tarragona_02.jpg/250px-Bastion_of_St._Dominic%2C_Tarragona_02.jpg" decoding="async" width="250" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Bastion_of_St._Dominic%2C_Tarragona_02.jpg/375px-Bastion_of_St._Dominic%2C_Tarragona_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Bastion_of_St._Dominic%2C_Tarragona_02.jpg/500px-Bastion_of_St._Dominic%2C_Tarragona_02.jpg 2x" data-file-width="2286" data-file-height="1453" /></a><figcaption>Bastion Saint-Dominique sur les remparts de <a href="/wiki/Tarragone" title="Tarragone">Tarragone</a> en Espagne.</figcaption></figure> <p>Son invention au début du <abbr class="abbr" title="16ᵉ siècle"><span class="romain">XVI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle est une réponse au développement de l'<a href="/wiki/Artillerie" title="Artillerie">artillerie</a> (perfectionnement du canon coulé d'une pièce en fonte puis en bronze, suspendu à l'affût par deux tourillons, mise au point du <a href="/wiki/Mortier_(arme)" title="Mortier (arme)">mortier</a>, du boulet métallique, <abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>) et de l'emploi des <a href="/wiki/Si%C3%A8ge_(militaire)#Le_siège_à_l’époque_moderne" title="Siège (militaire)">mines</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. On attribue les premiers essais de construction de <a href="/wiki/Fortification_bastionn%C3%A9e" title="Fortification bastionnée">fortifications bastionnée</a> à <a href="/wiki/Francesco_di_Giorgio_Martini" title="Francesco di Giorgio Martini">Francesco di Giorgio Martini</a>. </p><p>Les premières applications en France peuvent se voir à <a href="/wiki/Navarrenx" title="Navarrenx">Navarrenx</a>, alors en Navarre, à <a href="/wiki/Saint-Paul-de-Vence" title="Saint-Paul-de-Vence">Saint-Paul-de-Vence</a> et à <a href="/wiki/Montreuil_(Pas-de-Calais)" class="mw-redirect" title="Montreuil (Pas-de-Calais)">Montreuil-sur-Mer</a> dont les remparts ont été construits, le premier, à partir de 1540 sur les plans de <a href="/w/index.php?title=Fabricio_Siciliano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fabricio Siciliano (page inexistante)">Fabricio Siciliano</a> et le second, en 1544, sur ceux de <a href="/wiki/Jean_de_Renaud_de_Saint-R%C3%A9my" title="Jean de Renaud de Saint-Rémy">Jean de Renaud de Saint-Rémy</a>. En 1585, l'ingénieur italien Aurelio Pasini fit ériger des fortifications à <a href="/wiki/Vitry-le-Fran%C3%A7ois" title="Vitry-le-François">Vitry-le-François</a>. </p><p>Sa forme est pentagonale, avec deux faces vers l'ennemi, deux flancs fournissant les feux de <a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/flanquement" class="extiw" title="wikt:flanquement">flanquement</a> sur la <a href="/wiki/Courtine" title="Courtine">courtine</a> (canons que l'assiégé charge à mitraille, ferraille et clous pour abattre les assiégeants parvenus au pied du bastion sans abîmer ses propres remparts) et la gorge vers le <a href="/wiki/Corps_de_place" title="Corps de place">corps de place</a>. Les flancs étaient de deux types, droits ou courbes avec des <a href="/wiki/Orillon" title="Orillon">orillons</a>. Le bastion pouvait être plein et coiffé d'un <a href="/wiki/Cavalier_(fortification)" title="Cavalier (fortification)">cavalier</a>, une plateforme surélevée, elle aussi pentagonale, où se positionnait l'artillerie à longue portée. Les bastions alternaient avec des ouvrages avancés, les <a href="/wiki/Demi-lune_(fortification_bastionn%C3%A9e)" class="mw-redirect" title="Demi-lune (fortification bastionnée)">demi-lunes</a> et <a href="/wiki/Tenaille_(fortification_bastionn%C3%A9e)" class="mw-redirect" title="Tenaille (fortification bastionnée)">tenailles</a> qui croisaient leur feux avec ceux des bastions, dessinant un plan général en étoile. Les angles des bastions étaient souvent équipés d'une <a href="/wiki/%C3%89chauguette" title="Échauguette">échauguette</a> pour les sentinelles du fort. </p><p>À son origine, le bastion était lié au corps de la fortification principale et la chute de l'un d'entre eux signifiait le plus souvent la chute du fort. <a href="/wiki/S%C3%A9bastien_Le_Prestre_de_Vauban" title="Sébastien Le Prestre de Vauban">Vauban</a> innova en le transformant en ouvrage détaché, qu'il nomma « <a href="/wiki/Contre-garde_(fortification_bastionn%C3%A9e)" class="mw-redirect" title="Contre-garde (fortification bastionnée)">contre-garde</a> ». La tour bastionnée qui le remplaçait sur le corps de place permettait alors de tirer avec de l'artillerie, sur l'arrière du bastion, après sa capture, ce qui rendait la tâche de l'assaillant encore plus compliquée. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : italien">(it)</abbr> Cet article est partiellement ou en totalité issu de l’article de Wikipédia en italien intitulé <span class="plainlinks">« <a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Baluardo" class="extiw" title="it:Baluardo">Baluardo</a> » <small>(<a class="external text" href="https://it.wikipedia.org/wiki/Baluardo?action=history">voir la liste des auteurs</a>)</small></span>.</li></ul> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Blieck1999"><span class="ouvrage" id="Gilles_Blieck1999">Gilles <span class="nom_auteur">Blieck</span>, <cite class="italique">Les enceintes urbaines, <abbr class="abbr" title="13ᵉ siècle"><span class="romain">XIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> – <abbr class="abbr" title="16ᵉ siècle"><span class="romain">XVI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</cite>, Éditions du <a href="/wiki/Comit%C3%A9_des_travaux_historiques_et_scientifiques" title="Comité des travaux historiques et scientifiques">CTHS</a>, <time>1999</time>, 352 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7355-0378-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7355-0378-0"><span class="nowrap">978-2-7355-0378-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books/about/Les_enceintes_urbaines_XIIIe_XVIe_si%C3%A8cl.html?id=mGFeI7r1JJgC">présentation en ligne</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cths.fr/ed/edition.php?id=1157">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 224<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Les+enceintes+urbaines%2C+XIIIe%E2%80%89%E2%80%93%E2%80%89XVIe%26nbsp%3Bsi%C3%A8cle&rft.pub=CTHS&rft.aulast=Blieck&rft.aufirst=Gilles&rft.date=1999&rft.pages=224&rft.tpages=352&rft.isbn=978-2-7355-0378-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ABastion"></span></span></span>.</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Viollet-le-Duc"><span class="ouvrage" id="Eugène_Viollet-le-Duc"><a href="/wiki/Eug%C3%A8ne_Viollet-le-Duc" title="Eugène Viollet-le-Duc">Eugène Viollet-le-Duc</a>, <cite class="italique">Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle : Architecture militaire</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr> 1 <small style="line-height:1em;">(<a href="https://fr.wikisource.org/wiki/Dictionnaire_raisonn%C3%A9_de_l%E2%80%99architecture_fran%C3%A7aise_du_XIe_au_XVIe_si%C3%A8cle" class="extiw" title="s:Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle">lire sur Wikisource</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">327-452</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dictionnaire+raisonn%C3%A9+de+l%E2%80%99architecture+fran%C3%A7aise+du+XIe+au+XVIe+si%C3%A8cle&rft.stitle=Architecture+militaire&rft.aulast=Viollet-le-Duc&rft.aufirst=Eug%C3%A8ne&rft.pages=327-452&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ABastion"></span></span></span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Fortification" title="Fortification">Fortification</a></li> <li><a href="/wiki/Fortin_militaire" title="Fortin militaire">Fortin militaire</a></li> <li><a href="/wiki/Glossaire_de_l%27architecture" title="Glossaire de l'architecture">Glossaire de l'architecture</a></li> <li><a href="/wiki/Glossaire_de_la_fortification_bastionn%C3%A9e" title="Glossaire de la fortification bastionnée">Glossaire de la fortification bastionnée</a></li> <li><a href="/wiki/Muraille" title="Muraille">Muraille</a></li> <li><a href="/wiki/Rempart" title="Rempart">Rempart</a></li> <li><a href="/wiki/Tenaille_(fortification)" title="Tenaille (fortification)">Tenaille</a></li> <li><a href="/wiki/Trac%C3%A9_%C3%A0_l%27italienne" class="mw-redirect" title="Tracé à l'italienne">Tracé à l'italienne</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bastion&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bastion&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia :</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Bastions?uselang=fr">Bastion</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li><li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/bastion" class="extiw" title="wikt:bastion">bastion</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li> </ul> </div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fortifications.fr">« Du système bastionné au système polygonal »</a>, sur <i>fortifications.fr</i> (consulté le <time class="nowrap" datetime="2019-05-22" data-sort-value="2019-05-22">22 mai 2019</time>).</li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Fortifications" title="Modèle:Palette Fortifications"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Fortifications&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Fortification" title="Fortification">Fortification</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Depuis l'Antiquité</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Abattis" title="Abattis">Abattis</a></li> <li><a href="/wiki/Acropole" title="Acropole">Acropole</a></li> <li><i><a href="/wiki/Agger" title="Agger">Agger</a></i></li> <li><a href="/wiki/Broch" title="Broch">Broch (fortif. écossaise)</a></li> <li><a href="/wiki/Camp_romain" title="Camp romain">Camp romain</a></li> <li><a href="/wiki/Castro_(architecture)" title="Castro (architecture)">Castro (Péninsule ibérique)</a></li> <li><a href="/wiki/Castellum" title="Castellum">Castellum</a></li> <li><a href="/wiki/Colline_fortifi%C3%A9e" title="Colline fortifiée">Colline fortifiée</a></li> <li><a href="/wiki/Corps_de_garde" title="Corps de garde">Corps de garde</a></li> <li><a href="/wiki/Crannog" title="Crannog">Crannog (île)</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89peron_barr%C3%A9" title="Éperon barré">Éperon barré</a></li> <li><a href="/wiki/Fortifications_celtes" title="Fortifications celtes">Fortifications celtes</a></li> <li><a href="/wiki/Foss%C3%A9_(infrastructure)" title="Fossé (infrastructure)">Fossé</a></li> <li><a href="/wiki/Gaztelu_zahar" title="Gaztelu zahar">Gaztelu zahar</a></li> <li><i><a href="/wiki/Limes" title="Limes">Limes</a></i></li> <li><a href="/wiki/Muraille" title="Muraille">Muraille</a></li> <li><a href="/wiki/Murus_gallicus" title="Murus gallicus">Murus gallicus</a></li> <li><a href="/wiki/Oppidum" title="Oppidum">Oppidum celtique</a></li> <li><a href="/wiki/Palissade" title="Palissade">Palissade</a></li> <li><a href="/wiki/Porte_d%27eau" title="Porte d'eau">Porte d'eau</a></li> <li><a href="/wiki/Porte_de_ville" title="Porte de ville">Porte de ville</a></li> <li><a href="/wiki/Rempart" title="Rempart">Rempart</a></li> <li><a href="/wiki/Rempart_circulaire" title="Rempart circulaire">Rempart circulaire ou ringwall</a></li> <li><a href="/wiki/Ringfort" title="Ringfort">Ringfort</a></li> <li><a href="/wiki/Trou_de_loup" title="Trou de loup">Trou de loup (piège)</a></li> <li><a href="/wiki/Fort_de_chariots" title="Fort de chariots">Wagenburg (cercle de chariots)</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Depuis le Moyen Âge</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Alcazaba" title="Alcazaba">Alcazaba</a></li> <li><a href="/wiki/Alcazar_(architecture)" title="Alcazar (architecture)">Alcazar</a></li> <li><a href="/wiki/Assommoir" title="Assommoir">Assommoir</a></li> <li><a href="/wiki/Barbacane" title="Barbacane">Barbacane</a></li> <li><a href="/wiki/Bastille_(forteresse)" title="Bastille (forteresse)">Bastille</a></li> <li><a href="/wiki/Bastillon" title="Bastillon">Bastillon</a></li> <li><a href="/wiki/Basse-cour_(fortification)" title="Basse-cour (fortification)">Basse-cour</a></li> <li><a href="/wiki/Bayle_(fortifications)" title="Bayle (fortifications)">Bayle</a></li> <li><i><a href="/wiki/Bergfried" title="Bergfried">Bergfried</a></i></li> <li><a href="/wiki/Boulevard_(fortification)" title="Boulevard (fortification)">Boulevard</a></li> <li><a href="/wiki/Bret%C3%A8che" title="Bretèche">Bretèche </a></li> <li><a href="/wiki/Caponni%C3%A8re" title="Caponnière">Caponnière</a></li> <li><a href="/wiki/Ch%C3%A2teau" title="Château">Château</a></li> <li><a href="/wiki/Chausse-trape" title="Chausse-trape">Chausse-trape</a></li> <li><a href="/wiki/Chemise_(fortification)" title="Chemise (fortification)">Chemise (fortification)</a></li> <li><a href="/wiki/Cheval_de_frise_(barri%C3%A8re)" title="Cheval de frise (barrière)">Cheval de frise</a></li> <li><a href="/wiki/Citadelle" title="Citadelle">Citadelle</a></li> <li><a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_concentrique" title="Château concentrique">Château concentrique</a></li> <li><a href="/wiki/Chemin_de_ronde" title="Chemin de ronde">Chemin de ronde</a></li> <li><a href="/wiki/Cordon_(militaire)" title="Cordon (militaire)">Cordon</a></li> <li><a href="/wiki/Corps_de_place" title="Corps de place">Corps de place</a></li> <li><a href="/wiki/Courtine" title="Courtine">Courtine (muraille entre 2 tours)</a></li> <li><a href="/wiki/Cr%C3%A9neau" title="Créneau">Créneau</a></li> <li><a href="/wiki/Donjon" title="Donjon">Donjon</a></li> <li><a href="/wiki/Douve_(foss%C3%A9)" title="Douve (fossé)">Douve (fossé)</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89chauguette" title="Échauguette">Échauguette</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89glise_fortifi%C3%A9e" title="Église fortifiée">Église fortifiée</a></li> <li><a href="/wiki/Embrasure_(architecture)" title="Embrasure (architecture)">Embrasure</a></li> <li><a href="/wiki/Ferme_fortifi%C3%A9e" title="Ferme fortifiée">Ferme fortifiée</a></li> <li><a href="/wiki/Gabion" title="Gabion">Gabion</a></li> <li><a href="/wiki/Glacis_(fortification)" title="Glacis (fortification)">Glacis</a></li> <li><a href="/wiki/Grand_puits" title="Grand puits">Grand puits</a></li> <li><a href="/wiki/Guette" title="Guette">Guette</a></li> <li><a href="/wiki/Gusuku" title="Gusuku">Gusuku</a></li> <li><a href="/wiki/Herse_(architecture)" title="Herse (architecture)">Herse</a></li> <li><a href="/wiki/Hourd" title="Hourd">Hourd</a></li> <li><a href="/wiki/Huchette" title="Huchette">Huchette</a></li> <li><a href="/wiki/Kremlin" title="Kremlin">Kremlin russe</a></li> <li><a href="/wiki/Lice_(architecture)" title="Lice (architecture)">Lice</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A2chicoulis" title="Mâchicoulis">Mâchicoulis</a></li> <li><a href="/wiki/Maison_forte" title="Maison forte">Maison forte</a></li> <li><a href="/wiki/Maison-tour" title="Maison-tour">Maison-tour</a></li> <li><a href="/wiki/Merlon_(fortification)" title="Merlon (fortification)">Merlon</a></li> <li><a href="/wiki/Meurtri%C3%A8re" title="Meurtrière">Meurtrière</a></li> <li><a href="/wiki/Mirador_(surveillance)" title="Mirador (surveillance)">Mirador (surveillance)</a></li> <li><a href="/wiki/Caponni%C3%A8re#En_fortification_médiévale" title="Caponnière">Moineau (militaire)</a></li> <li><a href="/wiki/Motte_castrale" title="Motte castrale">Motte castrale</a></li> <li><a href="/wiki/Moulin_fortifi%C3%A9" title="Moulin fortifié">Moulin fortifié</a></li> <li><a href="/wiki/Ostrog_(fortification)" title="Ostrog (fortification)">Ostrog (fortification)</a></li> <li><a href="/wiki/Parapet" title="Parapet">Parapet</a></li> <li><a href="/wiki/Pas_de_souris" title="Pas de souris">Pas de souris</a></li> <li><a href="/wiki/Place_d%27armes" title="Place d'armes">Place d'armes</a></li> <li><a href="/wiki/Plong%C3%A9e_(militaire)" title="Plongée (militaire)">Plongée (militaire)</a></li> <li><a href="/wiki/Poivri%C3%A8re_(architecture)" title="Poivrière (architecture)">Poivrière (architecture)</a></li> <li><a href="/wiki/Pont-levis" title="Pont-levis">Pont-levis</a></li> <li><a href="/wiki/Poterne" title="Poterne">Poterne</a></li> <li><a href="/wiki/Ricetto" title="Ricetto">Ricetto</a></li> <li><a href="/wiki/Rue_militaire" title="Rue militaire">Rue militaire</a></li> <li><a href="/wiki/Tenshu" title="Tenshu">Tenshu</a></li> <li><a href="/wiki/Tour_(fortification)" title="Tour (fortification)">Tour (fortification)</a></li> <li><a href="/wiki/Tour_albarrane" title="Tour albarrane">Tour albarrane</a></li> <li><a href="/wiki/Tour_d%27angle" title="Tour d'angle">Tour d'angle</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Depuis le <abbr class="abbr" title="16ᵉ siècle"><span class="romain">XVI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Avant-porte" title="Avant-porte">Avant-porte</a></li> <li><a href="/wiki/Banquette_(fortification)" title="Banquette (fortification)">Banquette</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Bastion</a></li> <li><a href="/wiki/Caponni%C3%A8re#En_fortification_bastionnée" title="Caponnière">Caponnière</a></li> <li><a href="/wiki/Casemate" title="Casemate">Casemate</a></li> <li><a href="/wiki/Cavalier_(fortification)" title="Cavalier (fortification)">Cavalier</a></li> <li><a href="/wiki/Chemin_couvert" title="Chemin couvert">Chemin couvert</a></li> <li><a href="/wiki/Coffre_de_contrescarpe" title="Coffre de contrescarpe">Coffre de contrescarpe</a></li> <li><a href="/wiki/Contre-garde" title="Contre-garde">Contre-garde</a></li> <li><a href="/wiki/Contrescarpe" title="Contrescarpe">Contrescarpe</a></li> <li><a href="/wiki/Couvre-face" title="Couvre-face">Couvre-face</a></li> <li><a href="/wiki/Cr%C3%AAte_(militaire)" title="Crête (militaire)">Crête</a></li> <li><a href="/wiki/Cunette" title="Cunette">Cunette</a></li> <li><a href="/wiki/Dame_(fortification)" title="Dame (fortification)">Dame</a></li> <li><a href="/wiki/Demi-lune_(fortification)" title="Demi-lune (fortification)">Demi-lune</a></li> <li><a href="/wiki/Escarpe" title="Escarpe">Escarpe</a></li> <li><a href="/wiki/Fausse_braie" title="Fausse braie">Fausse braie</a></li> <li><a href="/wiki/Fort_r%C3%A9duit" title="Fort réduit">Fort réduit</a></li> <li><a href="/wiki/Fortification_bastionn%C3%A9e" title="Fortification bastionnée">Fortification bastionnée</a></li> <li><a href="/wiki/Fortin_militaire" title="Fortin militaire">Fortin militaire</a></li> <li><a href="/wiki/Orillon" title="Orillon">Orillon</a></li> <li><a href="/wiki/Ouvrage_%C3%A0_cornes" title="Ouvrage à cornes">Ouvrage à cornes</a></li> <li><a href="/wiki/Ouvrage_%C3%A0_couronne" title="Ouvrage à couronne">Ouvrage à couronne</a></li> <li><a href="/wiki/Ouvrage_ext%C3%A9rieur" title="Ouvrage extérieur">Ouvrage extérieur</a></li> <li><a href="/wiki/Place_basse" title="Place basse">Place basse</a></li> <li><a href="/wiki/Place_forte" title="Place forte">Place forte</a></li> <li><a href="/wiki/Pont-%C3%A9cluse" title="Pont-écluse">Pont-écluse</a></li> <li><a href="/wiki/Presidio" title="Presidio">Presidio (Amérique espagnole)</a></li> <li><a href="/wiki/Redent" title="Redent">Redent</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9duit_(fortification)" title="Réduit (fortification)">Réduit</a></li> <li><a href="/wiki/Redoute_(fortification)" title="Redoute (fortification)">Redoute</a></li> <li><a href="/wiki/Sac_de_sable" title="Sac de sable">Sac de sable</a></li> <li><a href="/wiki/Tablette_(militaire)" title="Tablette (militaire)">Tablette</a></li> <li><a href="/wiki/Tenaille_(fortification)" title="Tenaille (fortification)">Tenaille</a></li> <li><a href="/wiki/Traverse_(fortification)" title="Traverse (fortification)">Traverse</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Depuis le <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Artillerie_c%C3%B4ti%C3%A8re" title="Artillerie côtière">Artillerie côtière</a></li> <li><a href="/wiki/Avant-poste_(fortification)" title="Avant-poste (fortification)">Avant-poste</a></li> <li><a href="/wiki/Barbette" title="Barbette">Barbette</a></li> <li><a href="/wiki/Batterie_(armement)" title="Batterie (armement)">Batterie terrestre</a></li> <li><a href="/wiki/Casemate#Bunker" title="Casemate">Bunker</a></li> <li><a href="/wiki/Tour-mod%C3%A8le_type_1811" title="Tour-modèle type 1811">Tour-modèle type 1811</a></li> <li><a href="/wiki/Fil_de_fer_barbel%C3%A9" title="Fil de fer barbelé">Fil de fer barbelé</a></li> <li><a href="/wiki/Mine_terrestre" title="Mine terrestre">Mine terrestre</a></li> <li><a href="/wiki/Rue_du_rempart_(fortification)" title="Rue du rempart (fortification)">Rue du rempart</a></li> <li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_S%C3%A9r%C3%A9_de_Rivi%C3%A8res" title="Système Séré de Rivières">Système Séré de Rivières</a></li> <li><a href="/wiki/Tata_(fortification)" title="Tata (fortification)">Tata (fortification de l'Afrique de l'ouest)</a></li> <li><a href="/wiki/Tourelle_(fortification)" title="Tourelle (fortification)">Tourelle</a></li> <li><a href="/wiki/Tour_Martello" title="Tour Martello">Tour Martello dans l'empire britannique</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Depuis le <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Abri_antiatomique" title="Abri antiatomique">Abri antiatomique</a></li> <li><a href="/wiki/Barri%C3%A8re_de_s%C3%A9paration" title="Barrière de séparation">Barrière de séparation</a></li> <li><a href="/wiki/Bloc_(fortification)" title="Bloc (fortification)">Bloc (fortification)</a></li> <li><a href="/wiki/Casemate" title="Casemate">Blockhaus</a></li> <li><a href="/wiki/Dent_de_dragon" title="Dent de dragon">Dent de dragon</a></li> <li><a href="/wiki/Foss%C3%A9_diamant" title="Fossé diamant">Fossé diamant</a></li> <li><span class="lang-en" lang="en"><a href="/wiki/Fire_Support_Base" title="Fire Support Base">Fire Support Base</a></span></li> <li><a href="/wiki/Guerre_de_tranch%C3%A9es" title="Guerre de tranchées">Guerre de tranchées</a></li> <li><a href="/wiki/H%C3%A9risson_tch%C3%A8que" title="Hérisson tchèque">Hérisson tchèque</a></li> <li><a href="/wiki/Hesco_bastion" title="Hesco bastion">Hesco bastion</a></li> <li><a href="/wiki/Tour_de_Flak" title="Tour de Flak">Tour de Flak</a></li> <li><a href="/wiki/Abri_antisouffle" title="Abri antisouffle">Abri antisouffle</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Autres sujets</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Glossaire_arch%C3%A9ologique_des_fortifications" title="Glossaire archéologique des fortifications">Glossaire archéologique des fortifications</a></li> <li><a href="/wiki/Glossaire_de_la_fortification_bastionn%C3%A9e" title="Glossaire de la fortification bastionnée">Glossaire de la fortification bastionnée</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_maisons_fortes_en_France" title="Liste des maisons fortes en France">Liste des maisons fortes en France</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Histoire_militaire" title="Portail de l’histoire militaire"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Military_symbol.svg/43px-Military_symbol.svg.png" decoding="async" width="43" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Military_symbol.svg/65px-Military_symbol.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Military_symbol.svg/86px-Military_symbol.svg.png 2x" data-file-width="202" data-file-height="113" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Histoire_militaire" title="Portail:Histoire militaire">Portail de l’histoire militaire</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐85fdcf9895‐vqvh4 Cached time: 20250131160849 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.184 seconds Real time usage: 0.533 seconds Preprocessor visited node count: 1983/1000000 Post‐expand include size: 65419/2097152 bytes Template argument size: 15478/2097152 bytes Highest expansion depth: 17/100 Expensive parser function count: 0/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 2487/5000000 bytes Lua time usage: 0.051/10.000 seconds Lua memory usage: 3976259/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 237.067 1 -total 14.64% 34.707 1 Modèle:Portail 12.77% 30.270 1 Modèle:Homonyme 12.28% 29.110 1 Modèle:Références 11.54% 27.347 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note 10.93% 25.923 1 Modèle:Méta_bandeau 10.76% 25.516 1 Modèle:Traduction/Référence 10.58% 25.089 1 Modèle:Article_détaillé 10.44% 24.744 1 Modèle:Palette 9.69% 22.971 1 Modèle:Autres_projets --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:446780:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250131160849 and revision id 219618569. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bastion&oldid=219618569">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bastion&oldid=219618569</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Fortification_bastionn%C3%A9e" title="Catégorie:Fortification bastionnée">Fortification bastionnée</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:B%C3%A2timent_militaire" title="Catégorie:Bâtiment militaire">Bâtiment militaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C3%89difice-type" title="Catégorie:Édifice-type">Édifice-type</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:S%C3%A9bastien_Le_Prestre_de_Vauban" title="Catégorie:Sébastien Le Prestre de Vauban">Sébastien Le Prestre de Vauban</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_avec_source_%C3%A0_lier" title="Catégorie:Article avec source à lier">Article avec source à lier</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_avec_un_oldid_invalide" title="Catégorie:Page avec un oldid invalide">Page avec un oldid invalide</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire_militaire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire militaire/Articles liés">Portail:Histoire militaire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 20 octobre 2024 à 23:05.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Bastion" title="Spécial:Citer/Bastion">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Bastion&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Bastion</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>54 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-dd7b9dc85-v5hth","wgBackendResponseTime":166,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.184","walltime":"0.533","ppvisitednodes":{"value":1983,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":65419,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":15478,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":2487,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 237.067 1 -total"," 14.64% 34.707 1 Modèle:Portail"," 12.77% 30.270 1 Modèle:Homonyme"," 12.28% 29.110 1 Modèle:Références"," 11.54% 27.347 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note"," 10.93% 25.923 1 Modèle:Méta_bandeau"," 10.76% 25.516 1 Modèle:Traduction/Référence"," 10.58% 25.089 1 Modèle:Article_détaillé"," 10.44% 24.744 1 Modèle:Palette"," 9.69% 22.971 1 Modèle:Autres_projets"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.051","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3976259,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-85fdcf9895-vqvh4","timestamp":"20250131160849","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Bastion","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Bastion","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q81851","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q81851","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-10-24T12:35:09Z","dateModified":"2024-10-20T22:05:03Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/c\/c5\/Bastion_%28PSF%29.jpg","headline":"\u00e9l\u00e9ment des fortifications"}</script> </body> </html>