CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Żywiec – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"7c6f9a3c-910d-4f02-9e6f-970f772ce2a9","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Żywiec","wgTitle":"Żywiec","wgCurRevisionId":76300397,"wgRevisionId":76300397,"wgArticleId":1822688,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Strony używające rozszerzenia EasyTimeline","Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony","Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna","Żywiec","Komorowscy herbu Korczak","Miasta posiadające prawo składu","Miasta w województwie śląskim","Prywatne miasta szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo krakowskie)","Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Żywiec","wgRelevantArticleId":1822688,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":76300397,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":300000,"wgCoordinates":{"lat":49.689167,"lon":19.205833},"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q373059","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.timeline.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.timeline.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.22"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png/1200px-Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1500"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png/800px-Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1000"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png/640px-Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Żywiec – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="auth.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Żywiec rootpage-Żywiec skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Główne menu" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne">Strony specjalne</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=%C5%BBywiec" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=%C5%BBywiec" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=%C5%BBywiec" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=%C5%BBywiec" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Położenie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Położenie"> <div class="vector-toc-text"> 1 Położenie </div> </a> <ul id="toc-Położenie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Warunki_naturalne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Warunki_naturalne"> <div class="vector-toc-text"> 2 Warunki naturalne </div> </a> <ul id="toc-Warunki_naturalne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przyroda" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przyroda"> <div class="vector-toc-text"> 3 Przyroda </div> </a> <ul id="toc-Przyroda-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ochrona_środowiska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ochrona_środowiska"> <div class="vector-toc-text"> 4 Ochrona środowiska </div> </a> <ul id="toc-Ochrona_środowiska-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nazwa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nazwa"> <div class="vector-toc-text"> 5 Nazwa </div> </a> <ul id="toc-Nazwa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> 6 Historia </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Historia </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Średniowiecze" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Średniowiecze"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Średniowiecze </div> </a> <ul id="toc-Średniowiecze-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Panowanie_Komorowskich:_1467–1624" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Panowanie_Komorowskich:_1467–1624"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Panowanie Komorowskich: 1467–1624 </div> </a> <ul id="toc-Panowanie_Komorowskich:_1467–1624-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Panowanie_Wazów:_1624–1678" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Panowanie_Wazów:_1624–1678"> <div class="vector-toc-text"> 6.3 Panowanie Wazów: 1624–1678 </div> </a> <ul id="toc-Panowanie_Wazów:_1624–1678-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Panowanie_Wielopolskich:_1678–1838" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Panowanie_Wielopolskich:_1678–1838"> <div class="vector-toc-text"> 6.4 Panowanie Wielopolskich: 1678–1838 </div> </a> <ul id="toc-Panowanie_Wielopolskich:_1678–1838-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Panowanie_Habsburgów:_1838–1944" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Panowanie_Habsburgów:_1838–1944"> <div class="vector-toc-text"> 6.5 Panowanie Habsburgów: 1838–1944 </div> </a> <ul id="toc-Panowanie_Habsburgów:_1838–1944-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Żywiec_pod_panowaniem_Habsburgów_w_składzie_Galicji" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Żywiec_pod_panowaniem_Habsburgów_w_składzie_Galicji"> <div class="vector-toc-text"> 6.5.1 Żywiec pod panowaniem Habsburgów w składzie Galicji </div> </a> <ul id="toc-Żywiec_pod_panowaniem_Habsburgów_w_składzie_Galicji-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-I_wojna_światowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#I_wojna_światowa"> <div class="vector-toc-text"> 6.5.2 I wojna światowa </div> </a> <ul id="toc-I_wojna_światowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Czasy_II_Rzeczypospolitej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Czasy_II_Rzeczypospolitej"> <div class="vector-toc-text"> 6.5.3 Czasy II Rzeczypospolitej </div> </a> <ul id="toc-Czasy_II_Rzeczypospolitej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-II_wojna_światowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#II_wojna_światowa"> <div class="vector-toc-text"> 6.6 II wojna światowa </div> </a> <ul id="toc-II_wojna_światowa-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Administracja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Administracja"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.1 Administracja </div> </a> <ul id="toc-Administracja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Formacje_policyjne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Formacje_policyjne"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.2 Formacje policyjne </div> </a> <ul id="toc-Formacje_policyjne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sytuacja_mieszkańców_narodowości_polskiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sytuacja_mieszkańców_narodowości_polskiej"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.3 Sytuacja mieszkańców narodowości polskiej </div> </a> <ul id="toc-Sytuacja_mieszkańców_narodowości_polskiej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aktion_Saybusch" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Aktion_Saybusch"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.4 Aktion Saybusch </div> </a> <ul id="toc-Aktion_Saybusch-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Losy_ludności_żydowskiej_w_trakcie_wojny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Losy_ludności_żydowskiej_w_trakcie_wojny"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.5 Losy ludności żydowskiej w trakcie wojny </div> </a> <ul id="toc-Losy_ludności_żydowskiej_w_trakcie_wojny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ludność_narodowości_niemieckiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ludność_narodowości_niemieckiej"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.6 Ludność narodowości niemieckiej </div> </a> <ul id="toc-Ludność_narodowości_niemieckiej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sytuacja_rodziny_Habsburgów_w_trakcie_okupacji" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sytuacja_rodziny_Habsburgów_w_trakcie_okupacji"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.7 Sytuacja rodziny Habsburgów w trakcie okupacji </div> </a> <ul id="toc-Sytuacja_rodziny_Habsburgów_w_trakcie_okupacji-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotników" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotników"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.8 Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników </div> </a> <ul id="toc-Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotników-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gospodarka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Gospodarka"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.9 Gospodarka </div> </a> <ul id="toc-Gospodarka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Planowanie_przestrzenne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Planowanie_przestrzenne"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.10 Planowanie przestrzenne </div> </a> <ul id="toc-Planowanie_przestrzenne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oświata" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Oświata"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.11 Oświata </div> </a> <ul id="toc-Oświata-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Życie_religijne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Życie_religijne"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.12 Życie religijne </div> </a> <ul id="toc-Życie_religijne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ruch_oporu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ruch_oporu"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.13 Ruch oporu </div> </a> <ul id="toc-Ruch_oporu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zakończenie_wojny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zakończenie_wojny"> <div class="vector-toc-text"> 6.6.14 Zakończenie wojny </div> </a> <ul id="toc-Zakończenie_wojny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Lata_powojenne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lata_powojenne"> <div class="vector-toc-text"> 6.7 Lata powojenne </div> </a> <ul id="toc-Lata_powojenne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lata_50._XX_wieku" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lata_50._XX_wieku"> <div class="vector-toc-text"> 6.8 Lata 50. XX wieku </div> </a> <ul id="toc-Lata_50._XX_wieku-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dzieje_od_lat_60._XX_wieku_do_1989" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dzieje_od_lat_60._XX_wieku_do_1989"> <div class="vector-toc-text"> 6.9 Dzieje od lat 60. XX wieku do 1989 </div> </a> <ul id="toc-Dzieje_od_lat_60._XX_wieku_do_1989-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Miasto_w_III_RP" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Miasto_w_III_RP"> <div class="vector-toc-text"> 6.10 Miasto w III RP </div> </a> <ul id="toc-Miasto_w_III_RP-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zwyczaje_miejskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zwyczaje_miejskie"> <div class="vector-toc-text"> 7 Zwyczaje miejskie </div> </a> <button aria-controls="toc-Zwyczaje_miejskie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Zwyczaje miejskie </button> <ul id="toc-Zwyczaje_miejskie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Stroje_miejskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stroje_miejskie"> <div class="vector-toc-text"> 7.1 Stroje miejskie </div> </a> <ul id="toc-Stroje_miejskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nazewnictwo_mieszkańców_miasta" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nazewnictwo_mieszkańców_miasta"> <div class="vector-toc-text"> 7.2 Nazewnictwo mieszkańców miasta </div> </a> <ul id="toc-Nazewnictwo_mieszkańców_miasta-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tańce" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tańce"> <div class="vector-toc-text"> 7.3 Tańce </div> </a> <ul id="toc-Tańce-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jukace" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jukace"> <div class="vector-toc-text"> 7.4 Jukace </div> </a> <ul id="toc-Jukace-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zabytki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zabytki"> <div class="vector-toc-text"> 8 Zabytki </div> </a> <ul id="toc-Zabytki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Demografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Demografia"> <div class="vector-toc-text"> 9 Demografia </div> </a> <button aria-controls="toc-Demografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Demografia </button> <ul id="toc-Demografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Struktura_etniczna_i_językowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Struktura_etniczna_i_językowa"> <div class="vector-toc-text"> 9.1 Struktura etniczna i językowa </div> </a> <ul id="toc-Struktura_etniczna_i_językowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Podział_administracyjny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Podział_administracyjny"> <div class="vector-toc-text"> 10 Podział administracyjny </div> </a> <ul id="toc-Podział_administracyjny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gospodarka_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Gospodarka_2"> <div class="vector-toc-text"> 11 Gospodarka </div> </a> <ul id="toc-Gospodarka_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport"> <div class="vector-toc-text"> 12 Transport </div> </a> <button aria-controls="toc-Transport-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Transport </button> <ul id="toc-Transport-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Transport_kolejowy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_kolejowy"> <div class="vector-toc-text"> 12.1 Transport kolejowy </div> </a> <ul id="toc-Transport_kolejowy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_drogowy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_drogowy"> <div class="vector-toc-text"> 12.2 Transport drogowy </div> </a> <ul id="toc-Transport_drogowy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Komunikacja_miejska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Komunikacja_miejska"> <div class="vector-toc-text"> 12.3 Komunikacja miejska </div> </a> <ul id="toc-Komunikacja_miejska-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przewozy_autobusowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Przewozy_autobusowe"> <div class="vector-toc-text"> 12.4 Przewozy autobusowe </div> </a> <ul id="toc-Przewozy_autobusowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Edukacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Edukacja"> <div class="vector-toc-text"> 13 Edukacja </div> </a> <button aria-controls="toc-Edukacja-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Edukacja </button> <ul id="toc-Edukacja-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Przedszkola" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Przedszkola"> <div class="vector-toc-text"> 13.1 Przedszkola </div> </a> <ul id="toc-Przedszkola-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Publiczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Publiczne"> <div class="vector-toc-text"> 13.1.1 Publiczne </div> </a> <ul id="toc-Publiczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Niepubliczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Niepubliczne"> <div class="vector-toc-text"> 13.1.2 Niepubliczne </div> </a> <ul id="toc-Niepubliczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Szkoły_podstawowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Szkoły_podstawowe"> <div class="vector-toc-text"> 13.2 Szkoły podstawowe </div> </a> <ul id="toc-Szkoły_podstawowe-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Publiczne_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Publiczne_2"> <div class="vector-toc-text"> 13.2.1 Publiczne </div> </a> <ul id="toc-Publiczne_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Niepubliczne_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Niepubliczne_2"> <div class="vector-toc-text"> 13.2.2 Niepubliczne </div> </a> <ul id="toc-Niepubliczne_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Szkoły_średnie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Szkoły_średnie"> <div class="vector-toc-text"> 13.3 Szkoły średnie </div> </a> <ul id="toc-Szkoły_średnie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Publiczne_3" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Publiczne_3"> <div class="vector-toc-text"> 13.3.1 Publiczne </div> </a> <ul id="toc-Publiczne_3-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Niepubliczne_3" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Niepubliczne_3"> <div class="vector-toc-text"> 13.3.2 Niepubliczne </div> </a> <ul id="toc-Niepubliczne_3-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Uczelnie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Uczelnie"> <div class="vector-toc-text"> 13.4 Uczelnie </div> </a> <ul id="toc-Uczelnie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Kultura"> <div class="vector-toc-text"> 14 Kultura </div> </a> <button aria-controls="toc-Kultura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Kultura </button> <ul id="toc-Kultura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Miejskie_Centrum_Kultury" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Miejskie_Centrum_Kultury"> <div class="vector-toc-text"> 14.1 Miejskie Centrum Kultury </div> </a> <ul id="toc-Miejskie_Centrum_Kultury-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Amfiteatr" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Amfiteatr"> <div class="vector-toc-text"> 14.1.1 Amfiteatr </div> </a> <ul id="toc-Amfiteatr-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Biblioteki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Biblioteki"> <div class="vector-toc-text"> 14.2 Biblioteki </div> </a> <ul id="toc-Biblioteki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Muzea" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Muzea"> <div class="vector-toc-text"> 14.3 Muzea </div> </a> <ul id="toc-Muzea-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kina" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kina"> <div class="vector-toc-text"> 14.4 Kina </div> </a> <ul id="toc-Kina-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Towarzystwo_Miłośników_Ziemi_Żywieckiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Towarzystwo_Miłośników_Ziemi_Żywieckiej"> <div class="vector-toc-text"> 14.5 Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej </div> </a> <ul id="toc-Towarzystwo_Miłośników_Ziemi_Żywieckiej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Media_lokalne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Media_lokalne"> <div class="vector-toc-text"> 14.6 Media lokalne </div> </a> <ul id="toc-Media_lokalne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Festiwale" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Festiwale"> <div class="vector-toc-text"> 14.7 Festiwale </div> </a> <ul id="toc-Festiwale-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Turystyka_i_rekreacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Turystyka_i_rekreacja"> <div class="vector-toc-text"> 15 Turystyka i rekreacja </div> </a> <button aria-controls="toc-Turystyka_i_rekreacja-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Turystyka i rekreacja </button> <ul id="toc-Turystyka_i_rekreacja-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Informacja_turystyczna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Informacja_turystyczna"> <div class="vector-toc-text"> 15.1 Informacja turystyczna </div> </a> <ul id="toc-Informacja_turystyczna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Szlaki_turystyczne_i_spacerowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Szlaki_turystyczne_i_spacerowe"> <div class="vector-toc-text"> 15.2 Szlaki turystyczne i spacerowe </div> </a> <ul id="toc-Szlaki_turystyczne_i_spacerowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lotnisko" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lotnisko"> <div class="vector-toc-text"> 15.3 Lotnisko </div> </a> <ul id="toc-Lotnisko-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Baza_noclegowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Baza_noclegowa"> <div class="vector-toc-text"> 15.4 Baza noclegowa </div> </a> <ul id="toc-Baza_noclegowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bezpieczeństwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bezpieczeństwo"> <div class="vector-toc-text"> 16 Bezpieczeństwo </div> </a> <button aria-controls="toc-Bezpieczeństwo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Bezpieczeństwo </button> <ul id="toc-Bezpieczeństwo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Policja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Policja"> <div class="vector-toc-text"> 16.1 Policja </div> </a> <ul id="toc-Policja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Straż_pożarna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Straż_pożarna"> <div class="vector-toc-text"> 16.2 Straż pożarna </div> </a> <ul id="toc-Straż_pożarna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ochrona_zdrowia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ochrona_zdrowia"> <div class="vector-toc-text"> 17 Ochrona zdrowia </div> </a> <ul id="toc-Ochrona_zdrowia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Opieka_społeczna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Opieka_społeczna"> <div class="vector-toc-text"> 18 Opieka społeczna </div> </a> <ul id="toc-Opieka_społeczna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wspólnoty_wyznaniowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Wspólnoty_wyznaniowe"> <div class="vector-toc-text"> 19 Wspólnoty wyznaniowe </div> </a> <button aria-controls="toc-Wspólnoty_wyznaniowe-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Wspólnoty wyznaniowe </button> <ul id="toc-Wspólnoty_wyznaniowe-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Katolicyzm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Katolicyzm"> <div class="vector-toc-text"> 19.1 Katolicyzm </div> </a> <ul id="toc-Katolicyzm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Protestantyzm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Protestantyzm"> <div class="vector-toc-text"> 19.2 Protestantyzm </div> </a> <ul id="toc-Protestantyzm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Restoracjonizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Restoracjonizm"> <div class="vector-toc-text"> 19.3 Restoracjonizm </div> </a> <ul id="toc-Restoracjonizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Sport" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sport"> <div class="vector-toc-text"> 20 Sport </div> </a> <ul id="toc-Sport-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Administracja_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Administracja_2"> <div class="vector-toc-text"> 21 Administracja </div> </a> <ul id="toc-Administracja_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pozostałe_informacje" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Pozostałe_informacje"> <div class="vector-toc-text"> 22 Pozostałe informacje </div> </a> <ul id="toc-Pozostałe_informacje-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Odznaczenia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Odznaczenia"> <div class="vector-toc-text"> 23 Odznaczenia </div> </a> <ul id="toc-Odznaczenia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> 24 Zobacz też </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> 25 Uwagi </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 26 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 27 Bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> 28 Linki zewnętrzne </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Spis treści" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Żywiec</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 43 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-43" aria-hidden="true" > 43 języki </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B3" title="ژویتس – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="ژویتس" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – minnański" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Żywiec" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnański" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%8B%D0%B2%D0%B5%D1%86" title="Жывец – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Жывец" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%8B%D0%B2%D0%B5%D1%86" title="Жывец – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Жывец" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%86" title="Живец – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Живец" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec_(kapital_sa_munisipyo)" title="Żywiec (kapital sa munisipyo) – cebuański" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Żywiec (kapital sa munisipyo)" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuański" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%96%CE%AF%CE%B2%CE%B9%CE%B5%CF%84%CF%82" title="Ζίβιετς – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Ζίβιετς" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Żywiec" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec_(ciudad)" title="Żywiec (ciudad) – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Żywiec (ciudad)" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B3" title="ژویتس – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="ژویتس" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%A7%80%EB%B9%84%EC%97%90%EC%B8%A0" title="지비에츠 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="지비에츠" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/%C5%BDiveca" title="Živeca – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Živeca" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDyvecas" title="Žyvecas – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žyvecas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec_(cit%C3%A0)" title="Żywiec (cità) – lombardzki" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Żywiec (cità)" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardzki" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%8B%D0%B2%D0%B5%D1%86" title="Жывец – moksza" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Жывец" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="moksza" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec_(stad)" title="Żywiec (stad) – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Żywiec (stad)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%B8%E3%83%B4%E3%82%A3%E3%82%A8%E3%83%84" title="ジヴィエツ – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ジヴィエツ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%86_(%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4)" title="Живец (город) – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Живец (город)" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywjec" title="Żywjec – śląski" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Żywjec" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="śląski" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D1%98%D0%B5%D1%86" title="Живјец – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Живјец" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%86%D1%8C_(%D0%BC%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE)" title="Живець (місто) – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Живець (місто)" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Żywiec – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Żywiec" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%97%A5%E7%B6%AD%E8%8C%A8" title="日維茨 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="日維茨" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q373059#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%C5%BBywiec" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:%C5%BBywiec" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%C5%BBywiec">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%C5%BBywiec">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=history">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/%C5%BBywiec" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/%C5%BBywiec" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&oldid=76300397" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=%C5%BBywiec&id=76300397&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C5%25BBywiec">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C5%25BBywiec">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=%C5%BBywiec">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=%C5%BBywiec&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%C5%BBywiec" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:%C5%BBywiec" hreflang="pl">Wikinews</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikivoyage mw-list-item"><a href="https://pl.wikivoyage.org/wiki/%C5%BBywiec" hreflang="pl">Wikipodróże</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q373059" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output">Na mapach: <a href="/wiki/Ziemia" title="Ziemia"><img alt="Ziemia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/20px-Geographylogo.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/30px-Geographylogo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/40px-Geographylogo.svg.png 2x" data-file-width="160" data-file-height="160" /></a><a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&pagename=%C5%BBywiec&params=49.689166666667_N_19.205833333333_E_type:city">49°41′21″N 19°12′21″E/49,689167 19,205833</a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="noprint noexcerpt disambig navigation-not-searchable" style="line-height:1.5em; padding: 3px 6px; background-color: var(--background-color-interactive-subtle, #f8f9fa); color: inherit; border-bottom: 1px solid var(--border-color-subtle, #c8ccd1); font-size: 95%; margin-bottom: 1em; display: flex; gap: 4px; align-items: center;"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_ujednoznaczniaj%C4%85ca" title="Inne znaczenia"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/25px-Disambig.svg.png" decoding="async" width="25" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/38px-Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/50px-Disambig.svg.png 2x" data-file-width="230" data-file-height="183" /></a>Ten artykuł dotyczy miasta w województwie śląskim. Zobacz też: <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(ujednoznacznienie)" class="mw-disambig" title="Żywiec (ujednoznacznienie)">inne znaczenia nazwy Żywiec</a>.</div> <table class="infobox"> <caption class="naglowek"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r75562627">.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex{display:flex;justify-content:flex-start;align-items:center;gap:4px}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-ikona{flex-grow:0;flex-shrink:0;font-size:7px;max-width:40px;overflow:hidden}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-tekst{flex-grow:1}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-1{font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-2{font-style:italic}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-3{font-style:italic;font-size:90%}</style><div class="iboxt-1">Żywiec</div> </caption> <tbody><tr style="background:#eee; color:black; text-align:center; font-style:italic; border-bottom:1px solid #aaa;"> <td colspan="2"><a href="/wiki/Miasta_w_Polsce" class="mw-redirect" title="Miasta w Polsce">miasto</a> i <a href="/wiki/Gmina_miejska" title="Gmina miejska">gmina</a> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><a href="/wiki/Plik:Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png" class="mw-file-description" title="Rynek, Park w Żywcu, Stary Zamek, Ławeczka Alicji Habsburg, Domek Chiński, Nowy Zamek, Ratusz"><img alt="Ilustracja" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png/192px-Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png" decoding="async" width="192" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png/288px-Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png/384px-Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png 2x" data-file-width="1600" data-file-height="2000" /></a> <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynek</a>, <a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">Park w Żywcu</a>, <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Stary Zamek</a>, <a href="/wiki/%C5%81aweczka_Alicji_Habsburg_w_%C5%BBywcu" title="Ławeczka Alicji Habsburg w Żywcu">Ławeczka Alicji Habsburg</a>, <a href="/wiki/Domek_Chi%C5%84ski_w_%C5%BBywcu" title="Domek Chiński w Żywcu">Domek Chiński</a>, <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Nowy Zamek</a>, <a href="/wiki/Ratusz_w_%C5%BBywcu" title="Ratusz w Żywcu">Ratusz</a> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table class="ibox2"> <tbody><tr> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Plik:POL_%C5%BBywiec_COA.svg" class="mw-file-description"><img alt="Herb" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/POL_%C5%BBywiec_COA.svg/120px-POL_%C5%BBywiec_COA.svg.png" decoding="async" width="100" height="125" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/POL_%C5%BBywiec_COA.svg/250px-POL_%C5%BBywiec_COA.svg.png 1.5x" data-file-width="744" data-file-height="930" /></a> </td></tr> <tr> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Herb_%C5%BBywca" title="Herb Żywca">Herb</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo" title="Państwo">Państwo</a> </th> <td> <img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /> <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski" title="Podział administracyjny Polski">Województwo</a> </th> <td> <img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_flag.svg/40px-POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_flag.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_flag.svg/60px-POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_flag.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="500" /> <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie" title="Województwo śląskie">śląskie</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Powiat_(Polska)" title="Powiat (Polska)">Powiat</a> </th> <td> <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">żywiecki</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Aglomeracja" title="Aglomeracja">Aglomeracja</a> </th> <td> <a href="/wiki/Aglomeracja_bielska" title="Aglomeracja bielska">bielska</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Prawa_miejskie" title="Prawa miejskie">Prawa miejskie</a> </th> <td> przed 1327<a href="#cite_note-zywiec.pl-1">[1]</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Burmistrz" title="Burmistrz">Burmistrz</a> </th> <td> <a href="/wiki/Antoni_Szlagor" title="Antoni Szlagor">Antoni Paweł Szlagor</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Pole_powierzchni" title="Pole powierzchni">Powierzchnia</a> </th> <td> 50,54 km² </td></tr> <tr> <th>Wysokość </th> <td> 344 do 400 m n.p.m. </td></tr> <tr> <th>Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość </th> <td> 30 313<a href="#cite_note-ludnosc31122021BDL-2">[2]</a> 599,78 os./km² </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Plan_numeracji_krajowej" title="Plan numeracji krajowej">Strefa numeracyjna</a> </th> <td> 33 </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Kod_pocztowy" title="Kod pocztowy">Kod pocztowy</a> </th> <td> 34-300 do 34-330 </td></tr> <tr> <th><a href="https://pl.wikisource.org/wiki/Polskie_tablice_rejestracyjne" class="extiw" title="s:Polskie tablice rejestracyjne">Tablice rejestracyjne</a> </th> <td> SZY </td></tr> <tr class="infobox-locationmap" style="background-color:var(--background-color-base, #fff); color:black; text-align:center; border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);"> <td colspan="2"><div style="text-align:center;margin:0 auto;width:242px"><div style="color:var(--color-subtle, #54595d);;font-weight:bold">Położenie na mapie powiatu żywieckiego</div><div class="mapa-lokalizacyjna"><div style="width:238px;padding:0;border:0 solid #aaa;position:relative"><img alt="Mapa konturowa powiatu żywieckiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Żywiec”" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/%C5%BBywiec_County_location_map02.svg/238px-%C5%BBywiec_County_location_map02.svg.png" decoding="async" width="238" height="292" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/%C5%BBywiec_County_location_map02.svg/357px-%C5%BBywiec_County_location_map02.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/%C5%BBywiec_County_location_map02.svg/476px-%C5%BBywiec_County_location_map02.svg.png 2x" data-file-width="1219" data-file-height="1497" /><div aria-hidden="true" style="top:32.789855072465%;left:50.972222222223%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=49.689166666667_N_19.205833333333_E_type:city_" title="Żywiec"><img alt="Żywiec" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:108px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left">Żywiec</div></div></div></div></div> </td></tr> <tr class="infobox-locationmap" style="background-color:var(--background-color-base, #fff); color:black; text-align:center; border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);"> <td colspan="2"><div style="text-align:center;margin:0 auto;width:242px"><div style="color:var(--color-subtle, #54595d);;font-weight:bold">Położenie na mapie Polski</div><div class="mapa-lokalizacyjna"><div style="width:238px;padding:0;border:0 solid #aaa;position:relative"><img alt="Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Żywiec”" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Poland_adm_location_map.svg/250px-Poland_adm_location_map.svg.png" decoding="async" width="238" height="231" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Poland_adm_location_map.svg/500px-Poland_adm_location_map.svg.png 1.5x" data-file-width="861" data-file-height="837" /><div aria-hidden="true" style="top:84.782051282051%;left:50.521806853583%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=49.689166666667_N_19.205833333333_E_type:city_" title="Żywiec"><img alt="Żywiec" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:109px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left">Żywiec</div></div></div></div></div> </td></tr> <tr class="infobox-locationmap" style="background-color:var(--background-color-base, #fff); color:black; text-align:center; border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);"> <td colspan="2"><div style="text-align:center;margin:0 auto;width:242px"><div style="color:var(--color-subtle, #54595d);;font-weight:bold">Położenie na mapie województwa śląskiego</div><div class="mapa-lokalizacyjna"><div style="width:238px;padding:0;border:0 solid #aaa;position:relative"><img alt="Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Żywiec”" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Silesian_Voivodeship_location_map2.svg/250px-Silesian_Voivodeship_location_map2.svg.png" decoding="async" width="238" height="328" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Silesian_Voivodeship_location_map2.svg/500px-Silesian_Voivodeship_location_map2.svg.png 1.5x" data-file-width="2359" data-file-height="3249" /><div aria-hidden="true" style="top:78.909669006663%;left:60.802938780529%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=49.689166666667_N_19.205833333333_E_type:city_" title="Żywiec"><img alt="Żywiec" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:85px;z-index:90;font-size:12.6px;top:-0.5em;float:left;left:5px;text-align:left">Żywiec</div></div></div></div></div> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:var(--background-color-base, #fff); color:black; text-align:center; border-bottom:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);"><a href="/wiki/Ziemia" title="Ziemia"><img alt="Ziemia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/20px-Geographylogo.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/30px-Geographylogo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/40px-Geographylogo.svg.png 2x" data-file-width="160" data-file-height="160" /></a><a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&pagename=%C5%BBywiec&params=49.689166666667_N_19.205833333333_E_type:city">49°41′21″N 19°12′21″E/49,689167 19,205833</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/TERC" title="TERC">TERC</a> (<a href="/wiki/TERYT" title="TERYT">TERYT</a>) </th> <td> 2417011 </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/SIMC" title="SIMC">SIMC</a> </th> <td> 0927642 </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background:var(--background-color-base, white); color:var(--color-base, black); border-top:1px solid #aaa;"><div style="text-align:center;">Urząd miejski</div>Rynek 2 34-300 Żywiec </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:%C5%BBywiec" title="Commons"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/60px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:%C5%BBywiec" class="extiw" title="commons:Category:Żywiec">Multimedia w Wikimedia Commons</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://pl.wikivoyage.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Wikipodróże"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/40px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png" decoding="async" width="28" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/60px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 1.5x" data-file-width="193" data-file-height="193" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wikivoyage.org/wiki/%C5%BBywiec" class="extiw" title="voy:Żywiec">Informacje w Wikipodróżach</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:%C5%BBywiec" title="Wikinews"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/28px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="28" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/42px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/56px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:%C5%BBywiec" class="extiw" title="n:Kategoria:Żywiec">Wiadomości w Wikinews</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/%C5%BBywiec" title="Wikisłownik"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/28px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png" decoding="async" width="28" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/42px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/56px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 2x" data-file-width="122" data-file-height="117" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/%C5%BBywiec" class="extiw" title="wikt:Żywiec">Hasło w Wikisłowniku</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr> <td colspan="2" class="naglowek" style="text-align:center; border-top: 1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1)"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiec.pl">Strona internetowa</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center; border-top:1px solid #aaa;"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bip.zywiec.pl/">BIP</a> </td></tr> </tbody></table> Żywiec (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niem.</a> Saybusch, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_czeski" title="Język czeski">cz.</a> Živec) – <a href="/wiki/Miasto" title="Miasto">miasto</a> w południowej <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polsce</a>, w <a href="/wiki/Ma%C5%82opolska" title="Małopolska">małopolskiej</a> części obecnego <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie" title="Województwo śląskie">województwa śląskiego</a>, siedziba władz <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiatu żywieckiego</a>. Według danych z 31 grudnia 2022 miasto liczyło 29 878 mieszkańców<a href="#cite_note-:0-3">[3]</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Położenie">Położenie</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Położenie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Położenie">edytuj kod</a>]</div> Żywiec leży w południowej <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polsce</a>, w <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie" title="Województwo śląskie">województwie śląskim</a>, w głębokim obniżeniu śródgórskim – <a href="/wiki/Kotlina_%C5%BBywiecka" title="Kotlina Żywiecka">Kotlinie Żywieckiej</a>, nad łączącymi się w pobliżu centrum miasta rzekami <a href="/wiki/So%C5%82a" title="Soła">Sołą</a> i <a href="/wiki/Koszarawa_(rzeka)" title="Koszarawa (rzeka)">Koszarawą</a>, nad <a href="/wiki/Jezioro_%C5%BBywieckie" title="Jezioro Żywieckie">Jeziorem Żywieckim</a><a href="#cite_note-uksztaltowanie-4">[4]</a>, na wysokości 345–350 m <a href="/wiki/N.p.m." title="N.p.m.">n.p.m.</a> Żywiec leży w historycznej <a href="/wiki/Ma%C5%82opolska" title="Małopolska">Małopolsce</a>, w dawnej <a href="/wiki/Ziemia_krakowska" title="Ziemia krakowska">ziemi krakowskiej</a>, w ramach której stanowił pierwotnie część <a href="/wiki/Kasztelania_o%C5%9Bwi%C4%99cimska" title="Kasztelania oświęcimska">kasztelanii oświęcimskiej</a><a href="#cite_note-Kazimierz_Jagiełła_Ogólna-5">[5]</a>. W czasach przynależności do <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_cieszy%C5%84skie" title="Księstwo cieszyńskie">księstwa cieszyńskiego</a>, a następnie <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_o%C5%9Bwi%C4%99cimskie" title="Księstwo oświęcimskie">księstwa oświęcimskiego</a> był przejściowo administracyjnie związany z księstwami śląskimi<a href="#cite_note-6">[6]</a>. Jest głównym ośrodkiem miejskim regionu kulturowego znanego jako <a href="/wiki/%C5%BBywiecczyzna" title="Żywiecczyzna">Żywiecczyzna</a><a href="#cite_note-uksztaltowanie-4">[4]</a>. Miasto graniczy z gminami: <a href="/wiki/Czernich%C3%B3w_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_%C5%9Bl%C4%85skim)" title="Czernichów (gmina w województwie śląskim)">Czernichów</a>, <a href="/wiki/Gilowice_(gmina)" title="Gilowice (gmina)">Gilowice</a>, <a href="/wiki/Lipowa_(gmina)" title="Lipowa (gmina)">Lipowa</a>, <a href="/wiki/%C5%81%C4%99kawica_(gmina)" title="Łękawica (gmina)">Łękawica</a>, <a href="/wiki/%C5%81odygowice_(gmina)" title="Łodygowice (gmina)">Łodygowice</a>, <a href="/wiki/Radziechowy-Wieprz" title="Radziechowy-Wieprz">Radziechowy-Wieprz</a>, <a href="/wiki/%C5%9Awinna_(gmina)" title="Świnna (gmina)">Świnna</a><a href="#cite_note-raport2019-7">[7]</a>. Według danych z 2002 r. Żywiec miał powierzchnię 50,5 km², w tym: użytki rolne 45%, użytki leśne 17%<a href="#cite_note-pl-regioset-8">[8]</a>. Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 50,54 km²<a href="#cite_note-Powierzchnia_i_ludność_w-9">[9]</a>. Miasto stanowi 4,9% powierzchni <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiatu żywieckiego</a>. <a href="/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski_(1944%E2%80%931975)#1957–1975" title="Podział administracyjny Polski (1944–1975)">W latach 1945–1975</a> miasto administracyjnie należało do <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_krakowskie_(1945%E2%80%931975)" title="Województwo krakowskie (1945–1975)">województwa krakowskiego</a><a href="#cite_note-10">[10]</a>, natomiast <a href="/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski_(1975%E2%80%931998)" title="Podział administracyjny Polski (1975–1998)">W latach 1975–1998</a> do <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_bielskie" title="Województwo bielskie">województwa bielskiego</a><a href="#cite_note-11">[11]</a><a href="#cite_note-12">[12]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Warunki_naturalne">Warunki naturalne</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Warunki naturalne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Warunki naturalne">edytuj kod</a>]</div> Centrum znajduje się na wysokości około 345–350 m n.p.m. Najniżej położonymi terenami są okolice zajezdni MZK – ok. 340 m n.p.m. (poniżej maksymalnego poziomu Jeziora Żywieckiego), a najwyżej północno-wschodnie krańce, w rejonie Jaworzyny w <a href="/wiki/Beskid_Ma%C5%82y" title="Beskid Mały">Beskidzie Małym</a> – ok. 830 m n.p.m. Najbardziej wyróżniające się szczyty górskie widoczne z okolic miasta to: pobliski <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojec</a> (612 m n.p.m.), <a href="/wiki/%C5%81yska_(Beskid_Makowski)" class="mw-redirect" title="Łyska (Beskid Makowski)">Łyska</a> (614 m n.p.m.), <a href="/wiki/Pilsko" title="Pilsko">Pilsko</a> (1557 m n.p.m.), <a href="/wiki/Babia_G%C3%B3ra" title="Babia Góra">Babia Góra</a> (1725 m n.p.m.), <a href="/wiki/Hala_Lipowska" class="mw-redirect" title="Hala Lipowska">Lipowska</a> (1324 m n.p.m.), <a href="/wiki/Wielka_Rycerzowa" title="Wielka Rycerzowa">Wielka Rycerzowa</a> (1226 m n.p.m.), <a href="/wiki/Romanka" title="Romanka">Romanka</a> (1365 m n.p.m.), <a href="/wiki/Wielka_Racza" title="Wielka Racza">Wielka Racza</a> (1236 m n.p.m.) oraz <a href="/wiki/Skrzyczne" title="Skrzyczne">Skrzyczne</a> (1257 m n.p.m.). Do 1940 r. miejscem o najniższej zarejestrowanej temperaturze w Polsce –40,6 stopni Celsjusza był Żywiec. Taka temperatura wystąpiła w 1929 r. Stracił to miano w 1940 r. na rzecz <a href="/wiki/Siedlce" title="Siedlce">Siedlec</a>, gdzie zarejestrowano temperaturę –41 stopni Celsjusza<a href="#cite_note-_2003-13">[13]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przyroda">Przyroda</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Przyroda" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przyroda">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Topola_bia%C5%82a_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Topola_bia%C5%82a_w_%C5%BBywcu.jpg/220px-Topola_bia%C5%82a_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Topola_bia%C5%82a_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Topola_bia%C5%82a_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Topola_bia%C5%82a_w_%C5%BBywcu.jpg/440px-Topola_bia%C5%82a_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="640" /></a><figcaption> Zabytkowa topola biała</figcaption></figure> Do obiektów przyrodniczych należą: <ul><li>północno-zachodnie fragmenty <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojca</a> – stanowiska bardzo rzadkich i ginących gatunków roślin, np.: <a href="/wiki/Obuwik_pospolity" title="Obuwik pospolity">obuwik pospolity</a> – najbardziej okazały przedstawiciel rodzimych <a href="/wiki/Storczykowate" title="Storczykowate">storczykowatych</a>, <a href="/wiki/Tojad_lisi" title="Tojad lisi">tojad lisi</a> – roślina znana w Polsce tylko z kilku stanowisk<a href="#cite_note-14">[14]</a>;</li> <li>torfowisko wysokie na zachodnich zboczach <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojca</a>, ze stanowiskiem owadożernej <a href="/wiki/Rosiczka_okr%C4%85g%C5%82olistna" title="Rosiczka okrągłolistna">rosiczki okrągłolistnej</a>;</li> <li><a href="/wiki/Rezerwat_przyrody_Grapa" title="Rezerwat przyrody Grapa">rezerwat przyrody „Grapa”</a>, chroniący zachowane na stromych zboczach fragmenty <a href="/wiki/Gr%C4%85d" title="Grąd">lasów grądowych</a> o charakterze naturalnym;</li> <li><a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">park zamkowy</a> z licznymi okazami sędziwych, rodzimych i egzotycznych drzew, w tym wielu o randze <a href="/wiki/Pomnik_przyrody" title="Pomnik przyrody">pomników przyrody</a>;</li> <li>inne pomniki przyrody, w tym jedna z najstarszych <a href="/wiki/Topola_bia%C5%82a" title="Topola biała">topól białych</a> w Polsce, datowana na 1800–1830 r. rosnąca przy ul. Paderewskiego 10a.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ochrona_środowiska">Ochrona środowiska</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Ochrona środowiska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ochrona środowiska">edytuj kod</a>]</div> Według raportu <a href="/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Zdrowia" title="Światowa Organizacja Zdrowia">Światowej Organizacji Zdrowia</a> w 2016 roku Żywiec został sklasyfikowany jako <a href="/wiki/Lista_miast_w_Polsce_o_najbardziej_zanieczyszczonym_powietrzu" title="Lista miast w Polsce o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu">miasto o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu</a> w <a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unii Europejskiej</a><a href="#cite_note-wiadomosci.gazeta--15">[15]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nazwa">Nazwa</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Nazwa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nazwa">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Oswiecz_et_Zator.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Oswiecz_et_Zator.jpg/220px-Oswiecz_et_Zator.jpg" decoding="async" width="220" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Oswiecz_et_Zator.jpg/330px-Oswiecz_et_Zator.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Oswiecz_et_Zator.jpg/440px-Oswiecz_et_Zator.jpg 2x" data-file-width="760" data-file-height="612" /></a><figcaption> Żywiec na mapie <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_o%C5%9Bwi%C4%99cimskie" title="Księstwo oświęcimskie">księstwa oświęcimskiego</a> i <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_zatorskie" title="Księstwo zatorskie">zatorskiego</a> – mapa <a href="/wiki/Abraham_Ortelius" title="Abraham Ortelius">Abrahama Orteliusa</a> z 1603 r.</figcaption></figure> Pierwsze wzmianki w XIV wieku jako Zivicz (1326)<a href="#cite_note-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s147-150-16">[16]</a>, Zipscha (1327)<a href="#cite_note-Colmar_Grünhagen_red1903-s74620-17">[17]</a> lub Ziwcza (1335<a href="#cite_note-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s374-18">[18]</a>, 1346–1358<a href="#cite_note-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s179225252299-19">[19]</a>). W wieku XV Zywiec (1445), na Zywczy (1460)<a href="#cite_note-Prokop2002-s176180-20">[20]</a>. Nazwę miejscowości w zlatynizowanych <a href="/wiki/J%C4%99zyk_staropolski" title="Język staropolski">staropolskich</a> formach Zywyecz oraz Antiqua Zywyecz wymienia w latach 1470–1480 <a href="/wiki/Jan_D%C5%82ugosz" title="Jan Długosz">Jan Długosz</a> w księdze <a href="/wiki/Liber_beneficiorum_dioecesis_Cracoviensis" title="Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis">Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis</a><a href="#cite_note-Joannis_Długosz_Senioris-21">[21]</a>. Długosz w dziele tym wymienia również jako osobne miejscowości dzisiejsze dzielnice Żywca, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto: <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a> jako Zablocze oraz <a href="/wiki/Moszczanica_(%C5%BBywiec)" title="Moszczanica (Żywiec)">Moszczanicę</a> jako Mosczennycza. Na mapach <a href="/w/index.php?title=Stanis%C5%82aw_Por%C4%99bski_(kartograf)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stanisław Porębski (kartograf) (strona nie istnieje)">Stanisława Porębskiego</a> z 1563<a href="#cite_note-ibrbs-stwo-o-cimskie-22">[22]</a> i <a href="/wiki/Abraham_Ortelius" title="Abraham Ortelius">Abrahama Orteliusa</a> z 1603 roku miasto nazwane jest Ziwiecz<a href="#cite_note-The_Dukedomes_of_Oswitz_and-23">[23]</a>. Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od rzeczownika „żywiec”, staropolskiego określenia żywego inwentarza, co ilustruje głowa tura w herbie. Nawiązuje do powszechnej w Żywcu niegdyś hodowli bydła, owiec i trzody chlewnej oraz ich uboju. Kolejna wersja podaje ten sam źródłosłów, ale trochę inaczej go tłumaczy. Wskazuje bowiem, że nazwa miasta wywodzi się od wypasania inwentarza gospodarskiego na żołędziach w pobliskich lasach oraz żywienia ich tym sposobem<a href="#cite_note-Gatkowski-24">[24]</a>. Istnieje również lokalna legenda, która głosi, że nazwa miejscowości wywodzi się od imienia <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">słowiańskiej</a> bogini pogańskiej z głową tura – <a href="/wiki/%C5%BBywa" title="Żywa">Żywii</a>. Cytuje ją <a href="/w/index.php?title=Jan_Nepomucen_G%C4%85tkowski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jan Nepomucen Gątkowski (strona nie istnieje)">Jan Nepomucen Gątkowski</a> w swojej książce Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego wydanej we Lwowie w 1867 roku. Podaje, że nazwa pochodzi „od wyrazu Żywie (Szywa) bożyszcza pogańskiego z głową tura – czyli woła, jaka jest w herbie miasta. Mieszkaniec bowiem jeden z tej okolicy był tak silny, iż złapawszy tura, przebił mu nozdrze gałęzią i przyprowadził go jak cielę na pierścionku do gminy”<a href="#cite_note-Gatkowski-24">[24]</a>. Legenda ta istnieje również w wersji niemitologicznej, podając, że pod miastem złapano żywcem <a href="/wiki/%C5%BBubr_europejski" title="Żubr europejski">żubra</a> i ofiarowano go księciu oświęcimskiemu, który w zamian nadał miastu herb z głową żubra na niebieskim polu<a href="#cite_note-25">[25]</a>. W 1440 r. wzmiankowany jest jako Salbchus<a href="#cite_note-bookid-page-26">[26]</a>, a w 1445 r. jako Zeywissch[em]<a href="#cite_note-Rychlik-27">[27]</a>, następnie w 1590 jako Seypusch<a href="#cite_note-C_Hoinkes1937-s103-28">[28]</a>, później Saybusch, prawdopodobnie przekształcenie formy Saubusch, od Sau (świnia) i Busch (busz, krzak). <a href="/wiki/Andrzej_Komoniecki" title="Andrzej Komoniecki">Andrzej Komoniecki</a> w <a href="/wiki/Chronografia_albo_Dziejopis_%C5%BBywiecki" title="Chronografia albo Dziejopis Żywiecki">Dziejopisie Żywieckim</a> tłumaczył pochodzenie niemieckiej nazwy miasta w następujący sposób<a href="#cite_note-zywiecinfo--29">[29]</a>: <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74506874">.mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #a2a9b1;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f8f9fa}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}</style><div class="cytat"> <blockquote> ...To miejsce, na którym miasto Żywiec z gruntami zasiadło, naonczs lasem bukowym było, na którym się obficie bukowie rodziło. Gdzie okoliczni mieszkańcy osobliwe Śleziacy Miemieckiego języka będący (gdyż tu Oświęcimskie Księstwo Śląskim nazywano dlatego, że się tu ludzie z różnych miejsc schodzili, to jest Polski i z Morawy i z Czech zleźli albo ześli się, jakoby Śląsko uczynili) stada świni swoich pasali zowiąc ten las z niemiecka Zaypus, to jest Świni Las albo Świniopas. Którego jeszcze języka dotychczas Miemcy wszyscy używają i miasto Żywiec Zaypus nazywają. </blockquote> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Historia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Średniowiecze">Średniowiecze</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Średniowiecze" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Średniowiecze">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Grojec-seen_from_Radziechowy.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Grojec-seen_from_Radziechowy.jpg/220px-Grojec-seen_from_Radziechowy.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Grojec-seen_from_Radziechowy.jpg/330px-Grojec-seen_from_Radziechowy.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Grojec-seen_from_Radziechowy.jpg/440px-Grojec-seen_from_Radziechowy.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption><a href="/wiki/G%C3%B3ra_Grojec" title="Góra Grojec">Wzgórze Grojec</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_o%C5%9Bwi%C4%99cimskie" title="Księstwo oświęcimskie">Księstwo oświęcimskie</a>.</div> Kolebka Żywca to wzgórze <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojec</a> (612 m n.p.m.), które zostało zasiedlone w czasach starożytnych przez <a href="/wiki/Celtowie" title="Celtowie">Celtów</a>. Istniała na nim wczesnośredniowieczna warownia. Na początku XV w. została ona przekształcona w zameczek myśliwski rozbójniczej rodziny <a href="/wiki/Katarzyna_Skrzy%C5%84ska" title="Katarzyna Skrzyńska">Skrzyńskich</a> herbu <a href="/wiki/%C5%81ab%C4%99d%C5%BA_(herb_szlachecki)" title="Łabędź (herb szlachecki)">Łabędź</a>. W 1462 r. zameczek został zniszczony przez wojska <a href="/wiki/Kazimierz_IV_Jagiello%C5%84czyk" title="Kazimierz IV Jagiellończyk">Kazimierza Jagiellończyka</a>. Historycznie miejscowość była częścią <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_o%C5%9Bwi%C4%99cimskie" title="Księstwo oświęcimskie">księstwa oświęcimskiego</a><a href="#cite_note-Gatkowski-24">[24]</a>. Żywiec powstał na przełomie XIII i XIV w. Najstarsze wzmianki związane są z miejscową parafią katolicką. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1308 r.<a href="#cite_note-30">[30]</a> Po raz kolejny wzmiankowana została w spisie <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99topietrze" title="Świętopietrze">świętopietrza</a> parafii <a href="/wiki/Dekanat_O%C5%9Bwi%C4%99cim" title="Dekanat Oświęcim">dekanatu Oświęcim</a> <a href="/wiki/Archidiecezja_krakowska" title="Archidiecezja krakowska">diecezji krakowskiej</a> z 1326 r. pod nazwą Zivicz<a href="#cite_note-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s147-1502-31">[31]</a>. Ówczesny Żywiec, będący częścią najpierw <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_cieszy%C5%84skie" title="Księstwo cieszyńskie">księstwa cieszyńskiego</a>, a od 1315/1316 <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_o%C5%9Bwi%C4%99cimskie" title="Księstwo oświęcimskie">księstwa oświęcimskiego</a>, znajdował się w nieco innym miejscu – na terenie późniejszej wioski <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">Stary Żywiec</a>, zalanej w roku 1966 wodami <a href="/wiki/Jezioro_%C5%BBywieckie" title="Jezioro Żywieckie">Jeziora Żywieckiego</a>. W 1327 książę <a href="/wiki/Jan_I_Scholastyk" title="Jan I Scholastyk">Jan I Scholastyk</a> oddał księstwo oświęcimskie w lenno <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Czech" title="Królestwo Czech">Królestwu Czech</a>, a w towarzyszącym dokumencie z dnia 24 lutego wymieniono również miasteczko (oppidum) Żywiec (Zipscha)<a href="#cite_note-Colmar_Grünhagen_red1903-s74620-17">[17]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:02016_1482_Die_H%C3%A4user_der_Kaufleute_auf_dem_Ringplatz_von_Saybusch.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/02016_1482_Die_H%C3%A4user_der_Kaufleute_auf_dem_Ringplatz_von_Saybusch.jpg/220px-02016_1482_Die_H%C3%A4user_der_Kaufleute_auf_dem_Ringplatz_von_Saybusch.jpg" decoding="async" width="220" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/02016_1482_Die_H%C3%A4user_der_Kaufleute_auf_dem_Ringplatz_von_Saybusch.jpg/330px-02016_1482_Die_H%C3%A4user_der_Kaufleute_auf_dem_Ringplatz_von_Saybusch.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/02016_1482_Die_H%C3%A4user_der_Kaufleute_auf_dem_Ringplatz_von_Saybusch.jpg/440px-02016_1482_Die_H%C3%A4user_der_Kaufleute_auf_dem_Ringplatz_von_Saybusch.jpg 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3085" /></a><figcaption> Rynek w Żywcu</figcaption></figure> Żywiec po raz kolejny wymieniony został w <a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łacińskim</a> dokumencie lennym wystawionym 24 lutego 1327 r. w <a href="/wiki/Bytom" title="Bytom">Bytomiu</a> jako miejscowość lokowana na prawie polskim iure polonico w zlatynizowanej formie Zipscha. Umieszczony w gronie innych miejscowości znajdujących się na terenie <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_o%C5%9Bwi%C4%99cimskie" title="Księstwo oświęcimskie">księstwa oświęcimskiego</a> – miasteczek (oppida, na prawie zwyczajowym, polskim): <a href="/wiki/K%C4%99ty" title="Kęty">Kęty</a> (Kant), <a href="/wiki/Wadowice" title="Wadowice">Wadowice</a> (Wadowicz) i <a href="/wiki/Spytkowice_(powiat_wadowicki)" title="Spytkowice (powiat wadowicki)">Spytkowice</a> (Spitkowicz) oraz lokowanych na zachodnim prawie lokacyjnym <a href="/wiki/O%C5%9Bwi%C4%99cim" title="Oświęcim">Oświęcimia</a> (Osswencin) oraz <a href="/wiki/Zator_(miasto)" title="Zator (miasto)">Zatora</a> (Zathor)<a href="#cite_note-Colmar_Grünhagen_red1903-s74620-17">[17]</a>. W związku z częstymi powodziami, miasto lokowano ponownie w innym miejscu – na wyżej położonym terenie, u ujścia <a href="/wiki/Koszarawa_(rzeka)" title="Koszarawa (rzeka)">Koszarawy</a> do <a href="/wiki/So%C5%82a" title="Soła">Soły</a>, gdzie obecnie znajduje się jego historyczne centrum<a href="#cite_note-32">[32]</a><a href="#cite_note-33">[33]</a>. Uczynił to 10 września 1448 książę <a href="/wiki/Przemys%C5%82aw_toszecki" title="Przemysław toszecki">Przemysław toszecki</a>, który nadał wówczas Żywcowi <a href="/wiki/Prawo_magdeburskie" title="Prawo magdeburskie">prawo magdeburskie</a><a href="#cite_note-dziejopiszywiecki-34">[34]</a>. W 1457 r. księstwo oświęcimskie zostało sprzedane polskiemu królowi <a href="/wiki/Kazimierz_IV_Jagiello%C5%84czyk" title="Kazimierz IV Jagiellończyk">Kazimierzowi Jagiellończykowi</a>, tracąc swoją niezależność i stając się integralną częścią Polski, a jego tereny zostały ponownie, już na stałe, zintegrowane z <a href="/wiki/Ma%C5%82opolska" title="Małopolska">Małopolską</a> (w tym Żywiec). <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Zamek w Żywcu</a>, należący do książąt oświęcimskich, stał się własnością polskiego króla<a href="#cite_note-ryshistoryczny-35">[35]</a>. Do początku XVII w. Żywiec należał do <a href="/wiki/Powiat_%C5%9Bl%C4%85ski" title="Powiat śląski">powiatu śląskiego</a> <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_krakowskie_(I_Rzeczpospolita)" title="Województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)">województwa krakowskiego</a> (ziemi krakowskiej)<a href="#cite_note-36">[36]</a>, natomiast w rejestrze do podatku <a href="/wiki/Podymne" title="Podymne">podymnego</a> z 1676 powiat o tej nazwie już ten nie występował, a miasto zostało w nim przedstawione w rubryce dotyczącej terenu <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_o%C5%9Bwi%C4%99cimskie" title="Księstwo oświęcimskie">księstwa oświęcimskiego</a> i <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_zatorskie" title="Księstwo zatorskie">zatorskiego</a><a href="#cite_note-37">[37]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Panowanie_Komorowskich:_1467–1624">Panowanie Komorowskich: 1467–1624</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Panowanie Komorowskich: 1467–1624" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Panowanie Komorowskich: 1467–1624">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:1592_Polonia_Silesia_Wenceslao_Godreccio.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/1592_Polonia_Silesia_Wenceslao_Godreccio.png/220px-1592_Polonia_Silesia_Wenceslao_Godreccio.png" decoding="async" width="220" height="212" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/1592_Polonia_Silesia_Wenceslao_Godreccio.png/330px-1592_Polonia_Silesia_Wenceslao_Godreccio.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/1592_Polonia_Silesia_Wenceslao_Godreccio.png/440px-1592_Polonia_Silesia_Wenceslao_Godreccio.png 2x" data-file-width="547" data-file-height="526" /></a><figcaption>Żywiec w granicach <a href="/wiki/Korona_Kr%C3%B3lestwa_Polskiego" title="Korona Królestwa Polskiego">Korony Królestwa Polskiego</a> jako Żywiecz na mapie <a href="/wiki/Wac%C5%82aw_Grodziecki" title="Wacław Grodziecki">Wacława Grodzieckiego</a> wydrukowanej w 1592 roku</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_-_Stary_Zamek.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/%C5%BBywiec_-_Stary_Zamek.jpg/220px-%C5%BBywiec_-_Stary_Zamek.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/%C5%BBywiec_-_Stary_Zamek.jpg/330px-%C5%BBywiec_-_Stary_Zamek.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/%C5%BBywiec_-_Stary_Zamek.jpg/440px-%C5%BBywiec_-_Stary_Zamek.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="2652" /></a><figcaption><a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Stary Zamek</a> – ośrodek administracyjny państwa żywieckiego w XVI wieku, obecnie <a href="/wiki/Muzeum_Miejskie_w_%C5%BBywcu" title="Muzeum Miejskie w Żywcu">Muzeum Miejskie w Żywcu</a></figcaption></figure> W 1467 r. Kazimierz Jagiellończyk nadał dobra żywieckie – zwane odtąd <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_%C5%BCywieckie" title="Państwo żywieckie">państwem żywieckim</a> – w dziedziczne władanie rodowi <a href="/wiki/Komorowscy_herbu_Korczak" title="Komorowscy herbu Korczak">Komorowskich</a> <a href="/wiki/Korczak_(herb_szlachecki)" title="Korczak (herb szlachecki)">herbu Korczak</a>. Była to nagroda za pomoc w ukróceniu rozbójniczej działalności Skrzyńskich i wsparcie w wyprawie króla na <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_W%C4%99gier" title="Królestwo Węgier">Węgry</a><a href="#cite_note-ryshistoryczny-35">[35]</a>. <a href="/wiki/Piotr_Komorowski_(zm._XV_w.)" title="Piotr Komorowski (zm. XV w.)">Piotr Komorowski</a>, pierwszy właściciel państwa, wkrótce zmienił orientację polityczną i poparł króla Węgier, <a href="/wiki/Maciej_Korwin" title="Maciej Korwin">Macieja Korwina</a>, który sprzymierzył się z <a href="/wiki/Zakon_krzy%C5%BCacki" title="Zakon krzyżacki">zakonem krzyżackim</a> przeciw Polsce. W 1477 r. Kazimierz Jagiellończyk podjął przeciwko Komorowskim akcję zbrojną zakończoną m.in. zniszczeniem zamku w Żywcu. Udało im się jednak uzyskać królewskie przebaczenie i mogli dalej panować na <a href="/wiki/%C5%BBywiecczyzna" title="Żywiecczyzna">Żywiecczyźnie</a><a href="#cite_note-38">[38]</a><a href="#cite_note-39">[39]</a>. W 1512 r. <a href="/wiki/Zygmunt_I_Stary" title="Zygmunt I Stary">Zygmunt I Stary</a> uwolnił miasto od <a href="/wiki/Czopowe" title="Czopowe">czopowego</a><a href="#cite_note-piwowarstwo-40">[40]</a>, a w 1518 r. nadał mu przywileje organizowania dwóch jarmarków na święto trzech króli oraz na św. Wawrzyńca<a href="#cite_note-41">[41]</a>. W 1447 r. w miejscowości miał miejsce pożar, a drewniana zabudowa została w znacznej części spalona wraz z drewnianym kościołem. W latach 1515–1542 zbudowano w mieście murowany kościół parafialny w Żywcu, którego uposażenie ze środków Jana Komorowskiego zatwierdził w 1550 król polski <a href="/wiki/Zygmunt_II_August" title="Zygmunt II August">Zygmunt August</a><a href="#cite_note-Gatkowski-24">[24]</a>. W 1542 roku w mieście powstał także pierwszy szpital zorganizowany w domu darowanym miastu na ten cel przez mieszczanina Marcina Halamę, który finansowali później z własnych środków <a href="/wiki/Jan_Spytek_Komorowski" title="Jan Spytek Komorowski">Jan Spytek</a> oraz <a href="/wiki/Wawrzyniec_Komorowski" title="Wawrzyniec Komorowski">Wawrzyniec</a> Komorowski<a href="#cite_note-Eugeniusz_Janota_Wiadomość-42">[42]</a>. W 1537 Komorowscy nadali miastu prawo wyrabiania słodu na piwo oraz wódkę wraz z prawem wyszynku, a w 1548 powstał pierwszy miejski browar<a href="#cite_note-ReferenceA-43">[43]</a>. W 1558 roku <a href="/wiki/Jan_Komorowski_(zm._XVI_w.)" title="Jan Komorowski (zm. XVI w.)">Jan Komorowski</a> ufundował szkołę, którą podpalił w 1676 roku „złośliwy uczeń Kazimierz Świerczkiewicz z Rybarzowic” odbudowaną później przez jego ojca<a href="#cite_note-ReferenceA-43">[43]</a>. W 1541 r. została uruchomiona łaźnia miejska, w związku z czym ulica, przy której się znajdowała, otrzymała nazwę Łaziebnej. Po otwarciu przy niej warsztatów garbarzy, została przemianowana na Garbarską<a href="#cite_note-44">[a]</a><a href="#cite_note-gz-45">[44]</a>. Od początku XV wieku w posiadanie Żywca wszedł las Kabat, położony na lewym brzegu Soły. Kwestia lasu była powodem sporów z mieszkańcami sąsiedniej wsi <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a>, którzy po części karczowali las miejski i urządzali na jego miejscu pola uprawne. W 1554 r. Jan Komorowski wyznaczył nowe granice lasu, od strony Zabłocia powstały graniczne kopce, natomiast od strony <a href="/wiki/Pietrzykowice_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Pietrzykowice (województwo śląskie)">Pietrzykowic</a> granicę oparto na potoku Kiemlichowiec. W związku ze zmniejszeniem w ten sposób terenu przynależącego do Żywca, Komorowski w zamian przyłączył do miasta obszar o nazwie Łączki, zlokalizowany wzdłuż brzegu <a href="/wiki/So%C5%82y" title="Soły">Soły</a> i będący do tej pory częścią Zabłocia. Przy nowej granicy z Zabłociem żywczanie zbudowali stawy – duży staw Borowy oraz pięć stawów Gołubowskich, do których woda była dostarczana przez rowy biegnące przez pola Zabłocia<a href="#cite_note-CITEREFRączka201028–29-46">[45]</a>. Od 1564 r. Żywiec wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim leżał w granicach <a href="/wiki/Korona_Kr%C3%B3lestwa_Polskiego" title="Korona Królestwa Polskiego">Korony Królestwa Polskiego</a>, znajdował się w <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_krakowskie_(I_Rzeczpospolita)" title="Województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)">województwie krakowskim</a>. Po <a href="/wiki/Unia_lubelska" title="Unia lubelska">unii lubelskiej</a> w 1569 r. księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią <a href="/wiki/Rzeczpospolita_Obojga_Narod%C3%B3w" title="Rzeczpospolita Obojga Narodów">Rzeczypospolitej Obojga Narodów</a>, w granicach której pozostawało do <a href="/wiki/I_rozbi%C3%B3r_Polski" title="I rozbiór Polski">I rozbioru Polski</a> w 1772 r.<a href="#cite_note-Gatkowski-24">[24]</a> Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w <a href="/wiki/Zab%C3%B3r_austriacki" title="Zabór austriacki">zaborze austriackim</a> i leżała w granicach <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austrii</a>, wchodząc w skład <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Galicji_i_Lodomerii" title="Królestwo Galicji i Lodomerii">Królestwa Galicji i Lodomerii</a><a href="#cite_note-historiapowiatu-47">[46]</a>. Żywiec uzyskał <a href="/wiki/Prawo_sk%C5%82adu" title="Prawo składu">prawo składu</a> w 1579 roku<a href="#cite_note-Stan_Lewicki_Historja_handlu-48">[47]</a>. W 1579 r. król polski <a href="/wiki/Stefan_Batory" title="Stefan Batory">Stefan Batory</a> ustanowił w Żywcu jarmarki w ostatnią niedzielę przed zielonymi świątkami oraz targi, które odbywały się w każdą sobotę. Wydał także przywilej zezwalający miastu ustanowienie składów towarów głównie <a href="/wiki/O%C5%82%C3%B3w" title="Ołów">ołowiu</a>, <a href="/wiki/Mied%C5%BA" title="Miedź">miedzi</a> oraz <a href="/wiki/Halit" title="Halit">soli</a> z <a href="/wiki/%C5%BBupy_krakowskie" title="Żupy krakowskie">żup krakowskich</a> jakie szły drogą handlową z Polski, Węgier na Śląsk i odwrotnie<a href="#cite_note-Eugeniusz_Janota_Wiadomość2-49">[48]</a>. W 1588 <a href="/wiki/Krzysztof_Komorowski_(zm._1608)" title="Krzysztof Komorowski (zm. 1608)">Krzysztof Komorowski</a> nadał ustawę cechowi kowalskiemu w Żywcu<a href="#cite_note-50">[49]</a>. W 1595 roku miasto położone w powiecie śląskim <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_krakowskie_(I_Rzeczpospolita)" title="Województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)">województwa krakowskiego</a> było własnością kasztelana sądeckiego Krzysztofa Komorowskiego<a href="#cite_note-Województwo_krakowskie_w-51">[50]</a>. Komorowscy władali państwem żywieckim jako niepodzielnymi dobrami do 1608 r., kiedy zostało podzielone między synów Krzysztofa Komorowskiego na trzy części: <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_suskie" title="Państwo suskie">suskie</a>, ślemieńskie i największe żywieckie. Właściciel tego ostatniego, <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Komorowski_(1578%E2%80%931633)" title="Mikołaj Komorowski (1578–1633)">Mikołaj Komorowski</a>, okazał się utracjuszem i z powodu problemów finansowych najpierw w 1618 r. sprzedał dobra <a href="/wiki/%C5%81odygowice" title="Łodygowice">łodygowickie</a>, a w 1624 r. – kiedy okazał się zupełnym bankrutem – wystawił całość na sprzedaż<a href="#cite_note-panstwozywieckie-52">[51]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Panowanie_Wazów:_1624–1678">Panowanie Wazów: 1624–1678</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Panowanie Wazów: 1624–1678" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Panowanie Wazów: 1624–1678">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:PB_Vasa_CoA.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/PB_Vasa_CoA.png/170px-PB_Vasa_CoA.png" decoding="async" width="170" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/PB_Vasa_CoA.png/255px-PB_Vasa_CoA.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/PB_Vasa_CoA.png/340px-PB_Vasa_CoA.png 2x" data-file-width="733" data-file-height="907" /></a><figcaption>Herb Wazów – Snopek</figcaption></figure> Wystawione w 1624 r. na sprzedaż <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_%C5%BCywieckie" title="Państwo żywieckie">państwo żywieckie</a> kupiła za 600 000 złotych <a href="/wiki/Konstancja_Habsbur%C5%BCanka" title="Konstancja Habsburżanka">Konstancja Habsburżanka</a>, żona polskiego króla <a href="/wiki/Zygmunt_III_Waza" title="Zygmunt III Waza">Zygmunta III Wazy</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie-52">[51]</a>. Królowa Konstancja zasłynęła tym, że w 1626 r. wydała zakaz osiedlania się w granicach Żywca <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydów</a>. Nigdy nie zniesiony i przestrzegany nawet dwa czy trzy wieki później spowodował, że w obrębie miasta nie zamieszkała ani jedna żydowska rodzina. W przeciwieństwie do okolicznych wiosek (a dziś dzielnic) – <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysza</a>, <a href="/wiki/Isep_(%C5%BBywiec)" title="Isep (Żywiec)">Ispa</a> czy <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocia</a><a href="#cite_note-histmag-53">[52]</a><a href="#cite_note-54">[53]</a><a href="#cite_note-55">[54]</a>. 5 marca 1626 na drodze przywileju królewskiego Konstancja potwierdziła <a href="/wiki/Prawo_magdeburskie" title="Prawo magdeburskie">prawo magdeburskie</a> dla miasta. Zgodnie z przywilejem, wybierano tu <a href="/wiki/Burmistrz" title="Burmistrz">burmistrza</a> i <a href="/wiki/Radny" title="Radny">rajców</a>, jak również <a href="/wiki/W%C3%B3jt" title="Wójt">wójta</a> i sześciu <a href="/wiki/%C5%81awa_s%C4%85dowa" title="Ława sądowa">ławników</a><a href="#cite_note-dziejopiszywiecki-34">[34]</a>. Przyniosło to szybką poprawę stosunków wewnętrznych i przyspieszenie rozwoju gospodarczego<a href="#cite_note-56">[55]</a>. W 1627 r. powstała ulica Nowy Świat<a href="#cite_note-57">[b]</a>, stanowiąca osadę zamkową. W tym samym roku wytyczony został również plac Rudza Solna<a href="#cite_note-58">[c]</a> stanowiący centrum osady <a href="/wiki/Rudza" title="Rudza">Rudza</a><a href="#cite_note-gz-45">[44]</a>. Po śmierci Konstancji w 1631 r. państwo żywieckie odziedziczyli jej synowie, <a href="/wiki/Jan_II_Kazimierz_Waza" title="Jan II Kazimierz Waza">Jan II Kazimierz Waza</a> i <a href="/wiki/Karol_Ferdynand_Waza" title="Karol Ferdynand Waza">Karol Ferdynand Waza</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie-52">[51]</a>. W maju 1655 r. miasto przeszło w ręce króla <a href="/wiki/Jan_Kazimierz" class="mw-redirect" title="Jan Kazimierz">Jana Kazimierza</a>. Przybył on tutaj 10 października 1655r. wzywając mieszczan i okolicznych górali do zbrojnego oporu wobec najeźdźcy szwedzkiego na Rzeczpospolitą. Jan Kazimierz opuścił kraj, na mieszkańcach Żywiecczyzny się jednak nie zawiódł – miejscowi mieszkańcy wypędzili Szwedów z Beskidów. Powtórnie król Jan Kazimierz przebywał na ziemi żywieckiej, gdy po abdykacji opuszczał kraj<a href="#cite_note-59">[56]</a>. W okresie <a href="/wiki/Potop_szwedzki" title="Potop szwedzki">potopu szwedzkiego</a> Żywiec znalazł się na linii frontu<a href="#cite_note-beskidia-60">[57]</a>. Posłowie szwedzcy zażądali hołdu i wysokich kontrybucji, grożąc w przeciwnym razie spaleniem miasta. Szlachta, mieszczanie oraz górale z regionu postanowili nie dopuścić do wkroczenia wojsk szwedzkich. W dolinie Soły w <a href="/wiki/Mi%C4%99dzybrodzie_Bialskie" title="Międzybrodzie Bialskie">Międzybrodziu</a> i w Bramie Wilkowickiej utworzono fortyfikacje. 8 marca 1656 r. w <a href="/wiki/Mikuszowice" title="Mikuszowice">Mikuszowicach Krakowskich</a> miała miejsce wielka polsko-szwedzka bitwa zakończona zwycięstwem Szwedów<a href="#cite_note-61">[58]</a>. Miasto zostało zdobyte na kilka godzin, splądrowane i w znacznym stopniu zniszczone<a href="#cite_note-beskidia-60">[57]</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie2-62">[59]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Panowanie_Wielopolskich:_1678–1838">Panowanie Wielopolskich: 1678–1838</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Panowanie Wielopolskich: 1678–1838" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Panowanie Wielopolskich: 1678–1838">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:POL_COA_Staryko%C5%84.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/POL_COA_Staryko%C5%84.svg/170px-POL_COA_Staryko%C5%84.svg.png" decoding="async" width="170" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/POL_COA_Staryko%C5%84.svg/255px-POL_COA_Staryko%C5%84.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/POL_COA_Staryko%C5%84.svg/340px-POL_COA_Staryko%C5%84.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption><a href="/wiki/Wielopolscy_herbu_Staryko%C5%84" title="Wielopolscy herbu Starykoń">Herb Wielopolskich – Starykoń</a></figcaption></figure> W 1678 r. państwo żywieckie kupił – też za 600 000 złotych – od Wawrzyńca Wodzickiego, dzierżawiącego dobra Wazów po śmierci Jana Kazimierza w 1672 r., kanclerz wielki koronny <a href="/wiki/Jan_Wielopolski_(1630%E2%80%931688)" title="Jan Wielopolski (1630–1688)">Jan Wielopolski</a> <a href="/wiki/Staryko%C5%84_(herb_szlachecki)" title="Starykoń (herb szlachecki)">herbu Starykoń</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie-52">[51]</a><a href="#cite_note-63">[60]</a>. Panowanie <a href="/wiki/Wielopolscy_herbu_Staryko%C5%84" title="Wielopolscy herbu Starykoń">Wielopolskich</a> – obejmujące cały wiek XVIII – nie zostało zapamiętane zbyt dobrze. Był to czas gospodarczej stagnacji i pogarszania się sytuacji chłopstwa. Państwo żywieckie dwukrotnie uległo uszczupleniu w wyniku podziałów spadkowych. W połowie XVIII wieku składało się z miasta Żywca i sześciu <a href="/wiki/Klucz_(maj%C4%85tek_ziemski)" title="Klucz (majątek ziemski)">kluczy</a>: <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">sporyskiego</a>, <a href="/wiki/Jele%C5%9Bnia" title="Jeleśnia">jeleśniańskiego</a>, <a href="/wiki/Wieprz_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Wieprz (województwo śląskie)">wieprzskiego</a>, <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">starożywieckiego</a>, <a href="/wiki/Lipowa_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Lipowa (województwo śląskie)">lipowskiego</a> i <a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka" title="Węgierska Górka">węgierskogórskiego</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie-52">[51]</a>. Do zasług Wielopolskich należy dbałość o <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">żywiecki zamek</a>. Rozbudowali go oni w stylu <a href="/wiki/Architektura_baroku" title="Architektura baroku">barokowym</a> i założyli <a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">25-hektarowy park zamkowy</a><a href="#cite_note-64">[61]</a><a href="#cite_note-65">[62]</a>. W pierwszych latach XVIII w. ówczesny <a href="/wiki/W%C3%B3jt" title="Wójt">wójt</a> Żywca, <a href="/wiki/Andrzej_Komoniecki" title="Andrzej Komoniecki">Andrzej Komoniecki</a>, wystawił u stóp Góry Burgałowskiej niewielki <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Przemienienia_Pa%C5%84skiego_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Przemienienia Pańskiego w Żywcu">kościółek Przemienienia Pańskiego</a>, mając sobie na to dwie niwki od miasta darowane<a href="#cite_note-Wiadomość72_77-66">[63]</a>. 2 sierpnia 1711 r. piorun uderzył w wieżę <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">kościoła parafialnego</a>, który spłonął całkowicie wraz z sąsiednią szkołą i jednym z domostw. Jego odbudowa trwała do roku 1713. W 1723 r. rozebrana została dawna wieża drewniana, a na jej miejscu wzniesiono w następnym roku nową, murowaną dzwonnicę. W 1731 r. w mieście założona została misja <a href="/wiki/Jezuici" title="Jezuici">jezuicka</a>. W 1747 r. <a href="/wiki/Karol_Wielopolski" title="Karol Wielopolski">Karol Wielopolski</a> wybudował jezuitom dom, w którym ci następnego zaraz roku oratorjum sobie urządzili, aż później (1760) i kaplicę założyli mimo nieustannych sporów z proboszczem<a href="#cite_note-Wiadomość72_77-66">[63]</a>. W 1772 r., w wyniku <a href="/wiki/I_rozbi%C3%B3r_Polski" title="I rozbiór Polski">I rozbioru Polski</a>, cały obszar państwa żywieckiego, znalazł się w granicach Austrii (pod zaborem austriackim), wchodząc w skład kraju koronnego <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Galicji_i_Lodomerii" title="Królestwo Galicji i Lodomerii">Galicja i Lodomeria</a><a href="#cite_note-historiapowiatu-47">[46]</a>. W latach 1779–1782 wybudowany został nowy trakt odchodzący od ówczesnego przebiegu ulicy Świętokrzyskiej w kierunku mostu na <a href="/wiki/So%C5%82a" title="Soła">Sole</a>. Wraz z łączącym go z <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynkiem</a> odcinkiem ul. Świętokrzyskiej otrzymał on nazwę <a href="/wiki/Ulica_Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Tadeusza Kościuszki w Żywcu">ulicy Bielskiej</a>. Wzdłuż nowej drogi powstały liczne zajazdy i karczmy<a href="#cite_note-gz-45">[44]</a>. W wydanym po raz pierwszy w 1786 r. dziełku pt. „Geografia (...) Galicyi i Lodomeryi” jego autor, hrabia <a href="/wiki/Ewaryst_Andrzej_Kuropatnicki" title="Ewaryst Andrzej Kuropatnicki">Ewaryst Andrzej Kuropatnicki</a>, tak pisał o Żywcu, wchodzącym wówczas w skład <a href="/wiki/Cyrku%C5%82_wadowicki" title="Cyrkuł wadowicki">cyrkułu myślenickiego</a>: Stolica obszernego państwa i hrabstwa, na którym za dawnemi nadaniami dom JW. hrabiów Wielopolskich pisze się hrabiami na Żywcu i Pieskowej skale, pałacem wspaniały z pawilonami, ogrodami, kościołami, przy których była tu przed tym rezydencya missyonarzów XX. Jezuitów (...)<a href="#cite_note-ggil-67">[64]</a>. Postacią XVII- i XVIII-wiecznego Żywca był wspomniany wyżej, żyjący w latach 1658–1729 <a href="/wiki/Andrzej_Komoniecki" title="Andrzej Komoniecki">Andrzej Komoniecki</a>, przez z górą czterdzieści lat (do swej śmierci) pełniący funkcję wójta. Stworzył on monumentalną kronikę miejską, <a href="/wiki/Chronografia_albo_Dziejopis_%C5%BBywiecki" title="Chronografia albo Dziejopis Żywiecki">„Chronografia albo Dziejopis Żywiecki”</a>, w której szczegółowo opisał dzieje miasta i regionu od 1400 do 1728 r. „Dziejopis” jest głównym źródłem historycznym dot. czasów średniowiecznych i nowożytnych Żywca. Jego rękopis znajduje się w Muzeum Miejskim<a href="#cite_note-68">[65]</a>, trzykrotnie – w 1938, 1987 i 2005 r. – został też wydany drukiem<a href="#cite_note-69">[66]</a><a href="#cite_note-70">[67]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Panowanie_Habsburgów:_1838–1944">Panowanie Habsburgów: 1838–1944</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Panowanie Habsburgów: 1838–1944" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Panowanie Habsburgów: 1838–1944">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Żywiec_pod_panowaniem_Habsburgów_w_składzie_Galicji">Żywiec pod panowaniem Habsburgów w składzie Galicji</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Żywiec pod panowaniem Habsburgów w składzie Galicji" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Żywiec pod panowaniem Habsburgów w składzie Galicji">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Browar_%C5%BBywiec_na_starym_obrazie.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Browar_%C5%BBywiec_na_starym_obrazie.jpg/250px-Browar_%C5%BBywiec_na_starym_obrazie.jpg" decoding="async" width="220" height="105" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Browar_%C5%BBywiec_na_starym_obrazie.jpg/330px-Browar_%C5%BBywiec_na_starym_obrazie.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Browar_%C5%BBywiec_na_starym_obrazie.jpg/500px-Browar_%C5%BBywiec_na_starym_obrazie.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="381" /></a><figcaption>Zabudowania browaru na początku XX wieku</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu_lata_70._XIX_wieku.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu_lata_70._XIX_wieku.jpg/250px-Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu_lata_70._XIX_wieku.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu_lata_70._XIX_wieku.jpg/330px-Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu_lata_70._XIX_wieku.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu_lata_70._XIX_wieku.jpg/500px-Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu_lata_70._XIX_wieku.jpg 2x" data-file-width="1138" data-file-height="852" /></a><figcaption><a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Stary Zamek</a> w latach 70. XIX wieku</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Gmach_Soko%C5%82a_w_%C5%BBywcu_(-1905).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gmach_Soko%C5%82a_w_%C5%BBywcu_%28-1905%29.jpg/250px-Gmach_Soko%C5%82a_w_%C5%BBywcu_%28-1905%29.jpg" decoding="async" width="220" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gmach_Soko%C5%82a_w_%C5%BBywcu_%28-1905%29.jpg/330px-Gmach_Soko%C5%82a_w_%C5%BBywcu_%28-1905%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Gmach_Soko%C5%82a_w_%C5%BBywcu_%28-1905%29.jpg/500px-Gmach_Soko%C5%82a_w_%C5%BBywcu_%28-1905%29.jpg 2x" data-file-width="1174" data-file-height="641" /></a><figcaption><a href="/wiki/Budynek_Towarzystwa_Gimnastycznego_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu">Gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Na_targu_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Na_targu_w_%C5%BBywcu.jpg/250px-Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Na_targu_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Na_targu_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Na_targu_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Na_targu_w_%C5%BBywcu.jpg/500px-Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Na_targu_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="567" /></a><figcaption>Targ w Żywcu</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Zywiec_-_ulica_Kosciuszki_-_Saybusch_-_Kosciuszki_Gasse._ca_1911_(73348258).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Zywiec_-_ulica_Kosciuszki_-_Saybusch_-_Kosciuszki_Gasse._ca_1911_%2873348258%29.jpg/250px-Zywiec_-_ulica_Kosciuszki_-_Saybusch_-_Kosciuszki_Gasse._ca_1911_%2873348258%29.jpg" decoding="async" width="220" height="139" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Zywiec_-_ulica_Kosciuszki_-_Saybusch_-_Kosciuszki_Gasse._ca_1911_%2873348258%29.jpg/330px-Zywiec_-_ulica_Kosciuszki_-_Saybusch_-_Kosciuszki_Gasse._ca_1911_%2873348258%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Zywiec_-_ulica_Kosciuszki_-_Saybusch_-_Kosciuszki_Gasse._ca_1911_%2873348258%29.jpg/500px-Zywiec_-_ulica_Kosciuszki_-_Saybusch_-_Kosciuszki_Gasse._ca_1911_%2873348258%29.jpg 2x" data-file-width="3192" data-file-height="2022" /></a><figcaption>Ulica Kościuszki ok. 1911 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Karl_Stephan_Austria_1860_1933_photo1901.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Karl_Stephan_Austria_1860_1933_photo1901.jpg/250px-Karl_Stephan_Austria_1860_1933_photo1901.jpg" decoding="async" width="170" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Karl_Stephan_Austria_1860_1933_photo1901.jpg/330px-Karl_Stephan_Austria_1860_1933_photo1901.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Karl_Stephan_Austria_1860_1933_photo1901.jpg/340px-Karl_Stephan_Austria_1860_1933_photo1901.jpg 2x" data-file-width="350" data-file-height="522" /></a><figcaption><a href="/wiki/Karol_Stefan_Habsburg" title="Karol Stefan Habsburg">Karol Stefan Habsburg</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Grunwald_Monument_in_%C5%BBywiec_(1910).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Grunwald_Monument_in_%C5%BBywiec_%281910%29.jpg/170px-Grunwald_Monument_in_%C5%BBywiec_%281910%29.jpg" decoding="async" width="170" height="327" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Grunwald_Monument_in_%C5%BBywiec_%281910%29.jpg/255px-Grunwald_Monument_in_%C5%BBywiec_%281910%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Grunwald_Monument_in_%C5%BBywiec_%281910%29.jpg/340px-Grunwald_Monument_in_%C5%BBywiec_%281910%29.jpg 2x" data-file-width="845" data-file-height="1625" /></a><figcaption>Uroczystość odsłonięcia <a href="/wiki/Pomnik_Grunwaldzki_w_%C5%BBywcu" title="Pomnik Grunwaldzki w Żywcu">Pomnika Grunwaldzkiego</a> 15 lipca 1910</figcaption></figure> W 1838 r. nie mogący zapanować nad ubożeniem majątku Adam Wielopolski wystawił państwo żywieckie na sprzedaż. Kupił je <a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ta_cieszy%C5%84scy" title="Książęta cieszyńscy">książę cieszyński</a>, arcyksiążę <a href="/wiki/Karol_Ludwik_Habsburg" title="Karol Ludwik Habsburg">Karol Ludwik Habsburg</a> i włączył w skład <a href="/wiki/Komora_Cieszy%C5%84ska" title="Komora Cieszyńska">Komory Cieszyńskiej</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie-52">[51]</a>. Przedsiębiorczość <a href="/wiki/Habsburscy_ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ta_cieszy%C5%84scy" title="Habsburscy książęta cieszyńscy">cieszyńskich Habsburgów</a>, którzy tworzyli wiele zarządzanych przez Komorę zakładów przemysłowych i rozwijali gospodarkę leśną, spowodowała, że <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_cieszy%C5%84skie" title="Księstwo cieszyńskie">księstwo cieszyńskie</a> wraz z galicyjskim państwem żywieckim należało do najbardziej dochodowych majątków szlacheckich w <a href="/wiki/Cesarstwo_Austrii" title="Cesarstwo Austrii">Austrii</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie2-62">[59]</a>. XIX wiek to okres szybkiej industrializacji okolic Żywca. W samym mieście żadne większe zakłady nie powstały – centrum przemysłowym regionu były wsie, dzisiejsze dzielnice, <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a> i <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a>. W 1856 r. z inicjatywy <a href="/wiki/Albrecht_Fryderyk_Habsburg" title="Albrecht Fryderyk Habsburg">Albrechta Fryderyka Habsburga</a> na południowych krańcach Zabłocia powstał <a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">Browar Arcyksiążęcy</a> – dziś wizytówka miasta i jeden z największych producentów piwa w Polsce<a href="#cite_note-browar-71">[68]</a>. Inne wielkie zakłady tamtych czasów to założona w 1837 r. w Sporyszu Huta Fryderyka przekształcona w 1910 r. we fabrykę śrub (obecnie <a href="/wiki/%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D" title="Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”">Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”</a>)<a href="#cite_note-srubiarnia-72">[69]</a>, uruchomiona w 1885 r. w Zabłociu Fabryka Wyrobu Masy z Drzewa na Papier (dziś <a href="/wiki/%C5%BBywieckie_Zak%C5%82ady_Papiernicze_%E2%80%9ESolali%E2%80%9D" title="Żywieckie Zakłady Papiernicze „Solali”">Fabryka Papieru „Solali”</a>)<a href="#cite_note-papiernia-73">[70]</a>, otwarta w Zabłociu w 1902 r. Fabryka Maszyn braci Wróblów (obecnie Ponar Żywiec)<a href="#cite_note-UP-74">[71]</a> i powstała w Zabłociu w 1921 r. Fabryka Skór i Pasów „Siła”<a href="#cite_note-jelesnia-75">[72]</a>. W 1867 r. został utworzony <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiat żywiecki</a><a href="#cite_note-CITEREFRączka2010100-76">[73]</a>, do 1923 r.<a href="#cite_note-77">[74]</a> i w latach 1932<a href="#cite_note-78">[75]</a>–1955<a href="#cite_note-79">[76]</a> obejmujący również znaczną część ziemi <a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">suskiej</a><a href="#cite_note-historiapowiatu-47">[46]</a>, a Żywiec stał się jego siedzibą. Zlokalizowane tu zostały <a href="/wiki/Starostwo_powiatowe" title="Starostwo powiatowe">starostwo</a> oraz sąd powiatowy. W związku ze wzrostem rangi ośrodka miejskiego, zdecydowano o budowie nowego gmachu <a href="/wiki/Ratusz_w_%C5%BBywcu" title="Ratusz w Żywcu">ratusza</a>, pod który <a href="/wiki/Kamie%C5%84_w%C4%99gielny" title="Kamień węgielny">kamień węgielny</a> wmurowano 23 czerwca 1868. W okresie tym Żywiec liczył około 4000 mieszkańców. Ludność zamieszkiwała w 391 domach, przeważnie drewnianych i pokrytych <a href="/wiki/Gont" title="Gont">gontem</a>, posiadających <a href="/wiki/Podcie%C5%84" title="Podcień">podcienia</a> i niekiedy piętrowych. Znajdowały się tutaj także murowane <a href="/wiki/Kamienica_(architektura)" title="Kamienica (architektura)">kamienice</a>. Miasto było bardzo dobrze utrzymane i czyste. Działały w nim dwie <a href="/wiki/Szko%C5%82a_podstawowa" title="Szkoła podstawowa">szkoły ludowe</a>, apteka, dwa gabinety lekarskie, czy dom opieki nad biednymi mieszkańcami. Miejscowa <a href="/wiki/Parafia_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu">parafia rzymskokatolicka</a> skupiała również ludność z 15 pobliskich miejscowości, licząc 12 399 wiernych w 1855, a kościół parafialny podczas świąt i uroczystości gromadził tłumy<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010100-76">[73]</a>. W 1856 r. <a href="/wiki/Albrecht_Fryderyk_Habsburg" title="Albrecht Fryderyk Habsburg">Albrecht Fryderyk Habsburg</a> założył w Żywcu słynny Arcyksiążęcy Browar (<a href="/wiki/%C5%BBywiec_(piwo)" title="Żywiec (piwo)">Żywiec</a>). W ramach działalności inwestycyjnej rozwinięto lub założono wiele lokalnych zakładów przemysłowych<a href="#cite_note-80">[77]</a><a href="#cite_note-81">[78]</a>. W 1878 r. Żywiec uzyskał połączenie kolejowe z <a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a" title="Bielsko-Biała">Bielskiem</a> i <a href="/wiki/Czechowice-Dziedzice" title="Czechowice-Dziedzice">Czechowicami-Dziedzicami</a> poprzez odnogę <a href="/wiki/Kolej_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Kolej Północna">Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda</a>. W 1884 r. miasto zostało połączone <a href="/wiki/Galicyjska_Kolej_Transwersalna" title="Galicyjska Kolej Transwersalna">Koleją Transwersalną</a> ze wszystkimi ważniejszymi miejscowościami po północnej stronie Karpat. <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">Stację</a>, ze względu na sprzeciw żywieckich radnych, ulokowano w <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłociu</a><a href="#cite_note-dworzec-82">[79]</a>. Był to też czas gwałtownej urbanizacji. Większość zabudowy mieszkalnej centrum pochodzi z II poł. XIX i początku XX w. Powstały też liczne gmachy użyteczności publicznej, jak <a href="/wiki/Ratusz_w_%C5%BBywcu" title="Ratusz w Żywcu">ratusz</a>, Zarząd Dóbr Arcyksiążęcych, <a href="/wiki/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._Miko%C5%82aja_Kopernika_w_%C5%BBywcu" title="I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu">c. k. Wyższa Szkoła Realna</a> czy Szkoła Panieńska<a href="#cite_note-83">[80]</a>. Habsburgowie zmienili oblicze zespołu zamkowego – przebudowali zamek w stylu <a href="/wiki/Neogotyk" title="Neogotyk">neogotyckim</a>, zbudowali <a href="/wiki/Neoklasycyzm" title="Neoklasycyzm">neoklasycystyczny</a> pałac zwany <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Nowym Zamkiem</a> i przekomponowali <a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">park</a> w <a href="/wiki/Ogr%C3%B3d_angielski" title="Ogród angielski">stylu angielskim</a><a href="#cite_note-84">[81]</a><a href="#cite_note-85">[82]</a>. Habsburgowie żywieccy stale, nabywając kolejne ziemie, powiększali włości i polonizowali się<a href="#cite_note-86">[83]</a>. W 1869 r. uruchomiona została drukarnia Teodora Lintschera, zlokalizowana w kamienicy przy ówczesnej ul. <a href="/wiki/Ulica_Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Tadeusza Kościuszki w Żywcu">Bielskiej</a> 15. Założyciel stał na jej czele do swojej śmierci w 1917, a następnie kierownictwo nad zakładem objął jego syn Rudolf. W czasie <a href="/wiki/Okupacja_niemiecka_ziem_polskich_(1939%E2%80%931945)" title="Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)">okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej</a> przez drukarnię wydawana była gazeta podziemna „Front Polski”. Po zakończeniu wojny przedsiębiorstwo zostało <a href="/wiki/Nacjonalizacja" title="Nacjonalizacja">znacjonalizowane</a> i w latach 70. XX wieku przeniesione do nowej siedziby zlokalizowanej w barakach przy ul. Wincentego Witosa, a następnie do nowego budynku przy ul. Świętokrzyskiej. W okresie tym drukarnia stanowiła filię Zakładów Poligraficznych w <a href="/wiki/Cieszyn" title="Cieszyn">Cieszynie</a>. W 1991 r. przeszła do prywatnego właściciela<a href="#cite_note-R1969-87">[84]</a>. W 1871 r. w centrum Żywca miały miejsce dwa pożary, w związku z czym postanowiono o założeniu tu <a href="/wiki/Ochotnicza_stra%C5%BC_po%C5%BCarna_w_Polsce" title="Ochotnicza straż pożarna w Polsce">ochotniczej straży pożarnej</a>. 14 kwietnia 1872 miejscowe starostwo powiatowe zatwierdziło statut nowej jednostki, a jej siedzibą stał się barak zlokalizowany na obszarze nazywanym Pod Górą<a href="#cite_note-CITEREFRączka201093-88">[85]</a>. 16 września 1887 Rada Powiatowa podjęła decyzję o budowie w mieście szpitala. Powstał wówczas piętrowy budynek, w którym znalazło się początkowo 30 miejsc dla chorych. Opieką nad pacjentami oraz administracją nad placówką zajmowały się <a href="/wiki/Siostry_Mi%C5%82osierdzia" title="Siostry Miłosierdzia">Siostry Miłosierdzia</a>, które pojawiły się w mieście w sierpniu 1888. W 1893 rodzina Cholewińskich przeznaczyła pomieszczenie w swoim domu pod ochronkę dla sierot. Instytucja została uruchomiona w 1895 i prowadzona była przez siostry <a href="/wiki/Serafitki" title="Serafitki">serafitki</a> i w późniejszych latach została przeformowana w <a href="/wiki/Przedszkole" title="Przedszkole">przedszkole</a>, które prowadzi działalność do czasów współczesnych<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010105–106-89">[86]</a>. 6 grudnia 1885 władze miejskie wystosowały petycję do <a href="/wiki/Sejm_Krajowy_(Galicja)" title="Sejm Krajowy (Galicja)">Sejmu Krajowego</a> w celu otwarcia w Żywcu szkoły wydziałowej dla stolarstwa i zabawek drewnianych. Po jej zatwierdzeniu przez Sejm, decyzją Wydziału Krajowego do Spraw Przemysłu Domowego i Rękodzielniczego z 12 lipca 1887 została tu utworzona <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Budowlano-Drzewnych_im._Armii_Krajowej_w_%C5%BBywcu" title="Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej w Żywcu">Krajowa Szkoła Przemysłowa dla Stolarstwa i Zabawek</a>, w której naukę rozpoczęto 1 października 1887. Jej siedzibę stanowił budynek szkoły podstawowej męskiej przy ul. Mickiewicza. W 1897 r. placówka została przemianowana na Uzupełniającą Szkołę Przemysłową, naukę w klasach stolarskich i zabawkarskich przeniesiono do szkoły w <a href="/wiki/Kalwaria_Zebrzydowska" title="Kalwaria Zebrzydowska">Kalwarii Zebrzydowskiej</a>, a profil kształcenia w żywieckiej szkole przemysłowej zmieniono i znacznie rozszerzono. Pierwotnie naukę prowadzono tylko dla chłopców, w 1914 szkoła przekształcona została w <a href="/wiki/Koedukacja" title="Koedukacja">koedukacyjną</a>, jednak początkowo dziewczęta uczyły się tylko w klasach o profilu handlowym. W 1925 r. nastąpiła kolejna zmiana nazwy na Publiczną Szkołę Zawodową Dokształcającą, uruchomiona została wówczas także nauka w kolejnych zawodach. W 1940 r. działalność placówki została zawieszona decyzją władz okupacyjnych, a kształcenie wznowiono w 1945 r. w budynku szkoły podstawowej przy ul. Zielonej jako Publiczna Koedukacyjna Szkoła Zawodowa. Z uwagi na nieodpowiednie warunki lokalowe, instytucji przydzielono następnie dawny budynek Żydowskiej Szkoły Powszechnej w Zabłociu, w późniejszych latach całkowicie przebudowany. W 1947 r. została przemianowana na Publiczną Średnią Szkołę Zawodową, a w 1953 r. przekształcono ją w Państwową Szkołę Zasadniczą Metalowo-Drzewną, prowadzącą jedynie klasy stolarskie i metalowe. Wobec niezadowolenia Cechu Rzemiosł Różnych z tej sytuacji, w 1956 r. przywrócone zostały klasy wielozawodowe i przyjęła ona nazwę Zasadniczej Szkoły Zawodowej, zmienioną w 1975 r. na Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych<a href="#cite_note-90">[87]</a><a href="#cite_note-91">[88]</a>. Koniec XIX wieku wraz z rozwojem placówek edukacyjnych przyniósł powstanie organizacji zajmujących się oświatą. W 1870 r. została założona „Czytelnia Polska”, a w 1892 r. utworzono tu <a href="/wiki/Towarzystwo_Szko%C5%82y_Ludowej" title="Towarzystwo Szkoły Ludowej">Towarzystwo Szkoły Ludowej</a>. W budynku Szkoły Realnej działalność prowadziła wówczas czytelnia, prenumerująca liczne czasopisma, w tym w językach obcych i prowadząca prelekcje dla młodzieży i dorosłych. 15 lipca 1893 przyjęty został statut <a href="/wiki/Towarzystwo_Gimnastyczne_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Żywcu">Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu</a><a href="#cite_note-CITEREFRączka2010105–106-89">[86]</a>. W 1892 r. działalność rozpoczęła Kasa Oszczędności Miasta Żywca<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010107-92">[89]</a>. W końcu wieku zainicjowano także wydawanie pierwszego czasopisma regionalnego, którym został „Przewodnik Powiatu Żywieckiego”, zajmujący się tematami związanymi ze sprawami powiatu, ogłoszeniami samorządowymi, wiadomościami politycznymi i związanymi z przemysłem miejskim. Ukazywało się ono do 1908<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010109-93">[90]</a>. W 1895 r. państwo żywieckie odziedziczył <a href="/wiki/Karol_Stefan_Habsburg" title="Karol Stefan Habsburg">Karol Stefan Habsburg</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie-52">[51]</a>, który zapoczątkował żywiecką linię Habsburgów. Mimo że Habsburgowie są rodem niemieckim, przedstawiciele linii żywieckiej konsekwentnie deklarowali swoją polskość i prowadzili propolską politykę, jak to bywało w Galicji, a więc między innymi i w Żywcu, od drugiej połowy XIX wieku. Karol Stefan był prezesem <a href="/wiki/Polska_Akademia_Umiej%C4%99tno%C5%9Bci" title="Polska Akademia Umiejętności">Polskiej Akademii Umiejętności</a>, a przed i w czasie <a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojny światowej</a> był głównym pretendentem do tronu niepodległego Królestwa Polskiego, które miałoby powstać<a href="#cite_note-94">[91]</a>. Po 1918 r. żywieccy Habsburgowie wystąpili o obywatelstwo polskie, które otrzymali w 1921<a href="#cite_note-95">[92]</a>, dzięki czemu mogli zachować swoje posiadłości (w 1919 r. trafiły automatycznie pod zarząd państwowy)<a href="#cite_note-panstwozywieckie2-62">[59]</a>. W okresie międzywojennym część z tych terenów podarowali państwu (np. stoki <a href="/wiki/Babia_G%C3%B3ra" title="Babia Góra">Babiej Góry</a>, gdzie powstał <a href="/wiki/Babiog%C3%B3rski_Park_Narodowy" title="Babiogórski Park Narodowy">park narodowy</a>, czy majątek w <a href="/wiki/Lipowa_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Lipowa (województwo śląskie)">Lipowej</a>, z którego do dziś korzysta <a href="/wiki/Polska_Akademia_Nauk" title="Polska Akademia Nauk">PAN</a>)<a href="#cite_note-96">[93]</a><a href="#cite_note-97">[94]</a>. Na początku XX wieku w mieście pojawili się przedstawiciele społeczności <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki_obrz%C4%85dku_bizantyjsko-ukrai%C5%84skiego" title="Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego">greckokatolickiej</a>. Według spisu w 1900 r. na terenie Żywca nie mieszkał żaden grekokatolik, natomiast już w 1902 r. było to 14 osób, a do 1913 r. ich liczba wzrosła do 23. W związku z podejmowaniem nauki w miejscowej <a href="/wiki/Szko%C5%82a_realna" title="Szkoła realna">szkole realnej</a> przez greckokatolicką młodzież narodowości <a href="/wiki/Ukrai%C5%84cy" title="Ukraińcy">ukraińskiej</a>, wprowadzono tam naukę <a href="/wiki/J%C4%99zyk_ukrai%C5%84ski" title="Język ukraiński">języka ukraińskiego</a><a href="#cite_note-98">[95]</a>. W 1910 r. przy <a href="/wiki/Ulica_Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Tadeusza Kościuszki w Żywcu">ul. Bielskiej</a> powstał budynek z garażami dla zaprzęgów konnych, mieszczący siedzibę <a href="/wiki/Stra%C5%BC_po%C5%BCarna" title="Straż pożarna">straży pożarnej</a>, w którym następnie działały remiza <a href="/wiki/Ochotnicza_stra%C5%BC_po%C5%BCarna_w_Polsce" title="Ochotnicza straż pożarna w Polsce">Ochotniczej Straży Pożarnej</a> oraz Pogotowie Zawodowe Straży Pożarnych<a href="#cite_note-straz-99">[96]</a>. 15 lipca 1910 przy ul. Kościuszki został odsłonięty <a href="/wiki/Pomnik_Grunwaldzki_w_%C5%BBywcu" title="Pomnik Grunwaldzki w Żywcu">Pomnik Grunwaldzki</a><a href="#cite_note-100">[97]</a>. W okresie poprzedzającym wybuch <a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojny światowej</a> na terenie miasta działał szereg innych organizacji: oświatowych (Towarzystwo „Czytelnia Kupiecka”, Towarzystwo Uniwersytetu Ludowego, Związek Młodzieży Akademickiej), rolniczych (kółka rolnicze, Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa „Siejba”, Towarzystwo Rolnicze, Towarzystwo Ogrodniczo-Pszczelarskie), artystycznych (Teatr i Chór Ludowy), turystycznych (<a href="/wiki/Polskie_Towarzystwo_Tatrza%C5%84skie" title="Polskie Towarzystwo Tatrzańskie">Polskie Towarzystwo Tatrzańskie</a>), finansowych (kasa zapomogowa, Spółka Oszczędności i Pożyczek), charytatywnych (Stowarzyszenie „Bratnia Pomoc”, Stowarzyszenie Weteranów Wojskowych, Towarzystwo Opieki nad Wychodźcami „Opatrzność”), czy katolickich (Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, Katolickie Stowarzyszenie „Przyjaźń”, Polskie Towarzystwo Katolickich Pracowników, Polski Związek Katolickich Czeladników, Polski Związek Katolickich Uczniów Rękodzielniczych). Znajdowało się tu również Kasyno Powszechne. Stanowiąc siedzibę przeszło 30 stowarzyszeń, miasto pomimo swej wielkości było znaczącym ośrodkiem kulturalnym. Funkcjonowało także <a href="/wiki/Kino_Janosik_w_%C5%BBywcu" title="Kino Janosik w Żywcu">kino miejskie</a>, które w 1911 przeniesiono do nowego obiektu<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010107–109-101">[98]</a>. W mieście powstały również tajne <a href="/wiki/Organizacja_paramilitarna" title="Organizacja paramilitarna">organizacje paramilitarne</a>, jak koło <a href="/wiki/Organizacja_M%C5%82odzie%C5%BCy_Niepodleg%C5%82o%C5%9Bciowej_%E2%80%9EZarzewie%E2%80%9D" title="Organizacja Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”">Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”</a> utworzone w czerwcu 1910, Polska Organizacja Bojowa powołana przez młodzież rzemieślniczą oraz działające jawnie <a href="/wiki/Towarzystwo_Sportowo-Gimnastyczne_%E2%80%9EStrzelec%E2%80%9D" title="Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „Strzelec”">Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „Strzelec”</a>, powstałe 11 marca 1913<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010113–117-102">[99]</a>. W latach 1912–1913 w Żywcu powstały także drużyny skautów<a href="#cite_note-103">[100]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="I_wojna_światowa">I wojna światowa</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: I wojna światowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: I wojna światowa">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Uroczysto%C5%9B%C4%87_na_rynku_%C5%BCywieckim_-_1919.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Uroczysto%C5%9B%C4%87_na_rynku_%C5%BCywieckim_-_1919.jpg/250px-Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Uroczysto%C5%9B%C4%87_na_rynku_%C5%BCywieckim_-_1919.jpg" decoding="async" width="220" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Uroczysto%C5%9B%C4%87_na_rynku_%C5%BCywieckim_-_1919.jpg/330px-Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Uroczysto%C5%9B%C4%87_na_rynku_%C5%BCywieckim_-_1919.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Uroczysto%C5%9B%C4%87_na_rynku_%C5%BCywieckim_-_1919.jpg/500px-Jan_Kazimierz_Olpi%C5%84ski_-_Uroczysto%C5%9B%C4%87_na_rynku_%C5%BCywieckim_-_1919.jpg 2x" data-file-width="620" data-file-height="311" /></a><figcaption> Protest na Rynku żywieckim przeciw ustaleniom <a href="/wiki/Traktat_brzeski_(9_lutego_1918)" title="Traktat brzeski (9 lutego 1918)">traktatu brzeskiego</a></figcaption></figure> W związku z rozpoczęciem <a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojny światowej</a>, po otrzymanym 7 sierpnia 1914 rozkazie mobilizacji, członkowie Towarzystwa „Strzelec” rozpoczęli walkę na rzecz niepodległości Polski jako część <a href="/wiki/Pierwsza_Kompania_Kadrowa" title="Pierwsza Kompania Kadrowa">Pierwszej Kompanii Kadrowej</a>. Kolejne miejscowe oddziały powstały po wymarszu młodzieży strzeleckiej i wyruszyły 22 sierpnia 1914. Zawieszono naukę w szkołach, których wszystkie budynki przeznaczono na szpitale dla wojska. Obiekty te zostały zwrócone na cele oświatowe od września 1915<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010113–117-102">[99]</a>. 26 sierpnia 1914 powołany został Powiatowy Komitet Narodowy, zajmujący się zorganizowanym pozyskiwaniem ochotników do walk oraz zbiórką funduszy na ich rzecz<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010113–117-102">[99]</a>. <a href="/wiki/Karol_Stefan_Habsburg" title="Karol Stefan Habsburg">Karol Stefan Habsburg</a>, panujący w Żywcu i na Żywiecczyźnie, podczas I wojny światowej prowadził ostrożną politykę propolską i w momencie, gdy pojawiła się koncepcja utworzenia okrojonego Królestwa Polskiego zależnego od Niemiec zgodził się kandydować na tron polski. Zanim w roku 1918 (bezkrwawo) powróciła tu Polska, niewiele brakowało, by jej królem został żywczanin, arcyksiążę Karol Stefan Habsburg. Sprzeciw ostatniego wiedeńskiego cesarza zdezaktualizowała ten pomysł. Fakt ten nie zyskał uznania u pozostałych członków rodziny Habsburgów, a zwłaszcza u cesarza, w wyniku czego w 1917 r. wycofał swoja kandydaturę. Poza tym, po odzyskaniu niepodległości, odrodzona Polska ostatecznie została republiką, a nie królestwem. Do 1918 r. Karol Stefan pełnił godność prezesa <a href="/wiki/Akademia_Umiej%C4%99tno%C5%9Bci" title="Akademia Umiejętności">Akademii Umiejętności</a> w Krakowie<a href="#cite_note-104">[101]</a>. 18 lutego 1918 w Żywcu miała miejsce demonstracja antyaustriacka, zorganizowana z powodu podpisania <a href="/wiki/Traktat_brzeski_(9_lutego_1918)" title="Traktat brzeski (9 lutego 1918)">traktatu brzeskiego</a>. Nastąpiło przerwanie działalności miejskich instytucji i zakładów pracy, a zgromadzona ludność wzięła udział w nabożeństwie, a następnie przemarszu pod <a href="/wiki/Pomnik_Grunwaldzki_w_%C5%BBywcu" title="Pomnik Grunwaldzki w Żywcu">Pomnik Grunwaldzki</a>, gdzie śpiewane były patriotyczne pieśni. Powstał także miejscowy oddział <a href="/wiki/Polska_Organizacja_Wojskowa" title="Polska Organizacja Wojskowa">Polskiej Organizacji Wojskowej</a>, posiadający w Żywcu kilka sekcji<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010113–117-102">[99]</a>. Wobec klęski armii austriackiej, w październiku 1918 postanowiono o zorganizowaniu polskiej administracji, czym zajęli się członkowie POW oraz żołnierze służący dotychczas w austriacki wojsku. 30 października rozbrojony został oddział wartowników pilnujący Urzędu Miejskiego. Dzień później dokonano również rozbrojenia stacjonującej w Żywcu austriackiej kompanii wojskowej. Miasto zostało udekorowane, odbywały się patriotyczne manifestacje i nabożeństwa w kościołach<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010113–117-102">[99]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Czasy_II_Rzeczypospolitej">Czasy II Rzeczypospolitej</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Czasy II Rzeczypospolitej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Czasy II Rzeczypospolitej">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Panorama_%C5%BBywca_1910-1934.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Panorama_%C5%BBywca_1910-1934.jpg/220px-Panorama_%C5%BBywca_1910-1934.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Panorama_%C5%BBywca_1910-1934.jpg/330px-Panorama_%C5%BBywca_1910-1934.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Panorama_%C5%BBywca_1910-1934.jpg/440px-Panorama_%C5%BBywca_1910-1934.jpg 2x" data-file-width="3500" data-file-height="2306" /></a><figcaption> Panorama Żywca i Zabłocia z okresu 1910–1934</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ulica_Krakowska_(Sienkiewicza)_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Ulica_Krakowska_%28Sienkiewicza%29_%C5%BBywiec.jpg/250px-Ulica_Krakowska_%28Sienkiewicza%29_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="335" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Ulica_Krakowska_%28Sienkiewicza%29_%C5%BBywiec.jpg/330px-Ulica_Krakowska_%28Sienkiewicza%29_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Ulica_Krakowska_%28Sienkiewicza%29_%C5%BBywiec.jpg/500px-Ulica_Krakowska_%28Sienkiewicza%29_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="986" data-file-height="1500" /></a><figcaption> Ulica Krakowska (obecnie ul. Sienkiewicza) w okresie międzywojennym</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Panorama_%C5%BBywca_I_po%C5%82._lat_20_XX_wieku.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Panorama_%C5%BBywca_I_po%C5%82._lat_20_XX_wieku.jpg/250px-Panorama_%C5%BBywca_I_po%C5%82._lat_20_XX_wieku.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Panorama_%C5%BBywca_I_po%C5%82._lat_20_XX_wieku.jpg/330px-Panorama_%C5%BBywca_I_po%C5%82._lat_20_XX_wieku.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Panorama_%C5%BBywca_I_po%C5%82._lat_20_XX_wieku.jpg/500px-Panorama_%C5%BBywca_I_po%C5%82._lat_20_XX_wieku.jpg 2x" data-file-width="1531" data-file-height="971" /></a><figcaption> Widok na miasto na początku lat 20. XX wieku</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jagiello%C5%84ska_%C5%BBywiec_okres_mi%C4%99dzywojenny.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Jagiello%C5%84ska_%C5%BBywiec_okres_mi%C4%99dzywojenny.jpg/250px-Jagiello%C5%84ska_%C5%BBywiec_okres_mi%C4%99dzywojenny.jpg" decoding="async" width="220" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Jagiello%C5%84ska_%C5%BBywiec_okres_mi%C4%99dzywojenny.jpg/330px-Jagiello%C5%84ska_%C5%BBywiec_okres_mi%C4%99dzywojenny.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Jagiello%C5%84ska_%C5%BBywiec_okres_mi%C4%99dzywojenny.jpg/500px-Jagiello%C5%84ska_%C5%BBywiec_okres_mi%C4%99dzywojenny.jpg 2x" data-file-width="1210" data-file-height="1337" /></a><figcaption> Ulica Jagiellońska w okresie międzywojennym</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Widok_z_wie%C5%BCy_ko%C5%9Bcielnej_na_%C5%81ysk%C4%99.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Widok_z_wie%C5%BCy_ko%C5%9Bcielnej_na_%C5%81ysk%C4%99.jpg/220px-Widok_z_wie%C5%BCy_ko%C5%9Bcielnej_na_%C5%81ysk%C4%99.jpg" decoding="async" width="220" height="144" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Widok_z_wie%C5%BCy_ko%C5%9Bcielnej_na_%C5%81ysk%C4%99.jpg/330px-Widok_z_wie%C5%BCy_ko%C5%9Bcielnej_na_%C5%81ysk%C4%99.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Widok_z_wie%C5%BCy_ko%C5%9Bcielnej_na_%C5%81ysk%C4%99.jpg/440px-Widok_z_wie%C5%BCy_ko%C5%9Bcielnej_na_%C5%81ysk%C4%99.jpg 2x" data-file-width="1262" data-file-height="827" /></a><figcaption> Panorama miasta w 1924 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Wizyta_prezydenta_RP_Ignacego_Mo%C5%9Bcickiego_w_Ma%C5%82opolsce-pobyt_w_%C5%BBywcu_1929.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Wizyta_prezydenta_RP_Ignacego_Mo%C5%9Bcickiego_w_Ma%C5%82opolsce-pobyt_w_%C5%BBywcu_1929.jpg/250px-Wizyta_prezydenta_RP_Ignacego_Mo%C5%9Bcickiego_w_Ma%C5%82opolsce-pobyt_w_%C5%BBywcu_1929.jpg" decoding="async" width="220" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Wizyta_prezydenta_RP_Ignacego_Mo%C5%9Bcickiego_w_Ma%C5%82opolsce-pobyt_w_%C5%BBywcu_1929.jpg/330px-Wizyta_prezydenta_RP_Ignacego_Mo%C5%9Bcickiego_w_Ma%C5%82opolsce-pobyt_w_%C5%BBywcu_1929.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Wizyta_prezydenta_RP_Ignacego_Mo%C5%9Bcickiego_w_Ma%C5%82opolsce-pobyt_w_%C5%BBywcu_1929.jpg/500px-Wizyta_prezydenta_RP_Ignacego_Mo%C5%9Bcickiego_w_Ma%C5%82opolsce-pobyt_w_%C5%BBywcu_1929.jpg 2x" data-file-width="3500" data-file-height="2556" /></a><figcaption> Wizyta prezydenta RP Ignacego Mościckiego w 1929 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_-_grupa_dziewcz%C4%85t_w_strojach_ludowych_1929.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/%C5%BBywiec_-_grupa_dziewcz%C4%85t_w_strojach_ludowych_1929.jpg/250px-%C5%BBywiec_-_grupa_dziewcz%C4%85t_w_strojach_ludowych_1929.jpg" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/%C5%BBywiec_-_grupa_dziewcz%C4%85t_w_strojach_ludowych_1929.jpg/330px-%C5%BBywiec_-_grupa_dziewcz%C4%85t_w_strojach_ludowych_1929.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/%C5%BBywiec_-_grupa_dziewcz%C4%85t_w_strojach_ludowych_1929.jpg/500px-%C5%BBywiec_-_grupa_dziewcz%C4%85t_w_strojach_ludowych_1929.jpg 2x" data-file-width="3500" data-file-height="2671" /></a><figcaption> Żywieckie mieszczanki w 1929 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Cech_piekarzy_w_%C5%BBywcu_1930.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Cech_piekarzy_w_%C5%BBywcu_1930.jpg/250px-Cech_piekarzy_w_%C5%BBywcu_1930.jpg" decoding="async" width="220" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Cech_piekarzy_w_%C5%BBywcu_1930.jpg/330px-Cech_piekarzy_w_%C5%BBywcu_1930.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Cech_piekarzy_w_%C5%BBywcu_1930.jpg/500px-Cech_piekarzy_w_%C5%BBywcu_1930.jpg 2x" data-file-width="3500" data-file-height="2722" /></a><figcaption> Jubileusz 400-lecia Cechu Piekarzy w 1930 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Fragment_%C5%BBywca_1937.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Fragment_%C5%BBywca_1937.jpg/250px-Fragment_%C5%BBywca_1937.jpg" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Fragment_%C5%BBywca_1937.jpg/330px-Fragment_%C5%BBywca_1937.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Fragment_%C5%BBywca_1937.jpg/500px-Fragment_%C5%BBywca_1937.jpg 2x" data-file-width="3500" data-file-height="2592" /></a><figcaption> Ulica Kościuszki w 1937 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Zywiec-kosciol1938.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Zywiec-kosciol1938.jpg/220px-Zywiec-kosciol1938.jpg" decoding="async" width="220" height="290" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Zywiec-kosciol1938.jpg/330px-Zywiec-kosciol1938.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Zywiec-kosciol1938.jpg/440px-Zywiec-kosciol1938.jpg 2x" data-file-width="892" data-file-height="1174" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Krzy%C5%BCa_w_%C5%BBywcu" class="mw-redirect" title="Kościół św. Krzyża w Żywcu">Kościół św. Krzyża</a> w 1938 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jaz_i_drewniany_most_na_Sole_pomi%C4%99dzy_%C5%BBywcem_a_Zab%C5%82ociem.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Jaz_i_drewniany_most_na_Sole_pomi%C4%99dzy_%C5%BBywcem_a_Zab%C5%82ociem.jpg/250px-Jaz_i_drewniany_most_na_Sole_pomi%C4%99dzy_%C5%BBywcem_a_Zab%C5%82ociem.jpg" decoding="async" width="220" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Jaz_i_drewniany_most_na_Sole_pomi%C4%99dzy_%C5%BBywcem_a_Zab%C5%82ociem.jpg/330px-Jaz_i_drewniany_most_na_Sole_pomi%C4%99dzy_%C5%BBywcem_a_Zab%C5%82ociem.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Jaz_i_drewniany_most_na_Sole_pomi%C4%99dzy_%C5%BBywcem_a_Zab%C5%82ociem.jpg/500px-Jaz_i_drewniany_most_na_Sole_pomi%C4%99dzy_%C5%BBywcem_a_Zab%C5%82ociem.jpg 2x" data-file-width="3500" data-file-height="2420" /></a><figcaption> Widok na most łączący Żywiec z Zabłociem i początkowy fragment ul. Kościuszki</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rynek_w_%C5%BBywcu_1918-1939.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Rynek_w_%C5%BBywcu_1918-1939.png/220px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1918-1939.png" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Rynek_w_%C5%BBywcu_1918-1939.png/330px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1918-1939.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Rynek_w_%C5%BBywcu_1918-1939.png/440px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1918-1939.png 2x" data-file-width="1740" data-file-height="1186" /></a><figcaption> Rynek w Żywcu w dwudziestoleciu międzywojennym</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_Starym_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_Starym_%C5%BBywcu.jpg/220px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_Starym_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="310" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_Starym_%C5%BBywcu.jpg/330px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_Starym_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_Starym_%C5%BBywcu.jpg/440px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_Starym_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="2692" data-file-height="3795" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Wszystkich Świętych w Żywcu">Kościół Wszystkich Świętych</a> w dzielnicy <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">Stary Żywiec</a></figcaption></figure> Ostatecznie w listopadzie 1918 roku Żywiec stał się częścią odrodzonej Polski i został włączony w skład <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_krakowskie_(II_Rzeczpospolita)" title="Województwo krakowskie (II Rzeczpospolita)">województwa krakowskiego</a>. W nową rzeczywistość powojenną miasto weszło jako nadal czyste, lecz w stagnacji i zaniedbaniu. Poza reprezentacyjnymi gmachami, jak również miejskimi <a href="/wiki/Kamienica_(architektura)" title="Kamienica (architektura)">kamienicami</a>, które dominowały na terenie centrum Żywca, znajdowały się tu także stare drewniane domy, przede wszystkim w dzielnicy <a href="/wiki/Rudza" title="Rudza">Rudza</a>, która zachowała odrębny architektonicznie charakter do 1939. Miasto posiadało wybrukowane kostką ulice Kościuszki, <a href="/wiki/Ulica_Henryka_Sienkiewicza_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Henryka Sienkiewicza w Żywcu">św. Marka</a><a href="#cite_note-105">[d]</a>, Jagiellońską i <a href="/wiki/Ulica_Andrzeja_Komonieckiego_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Andrzeja Komonieckiego w Żywcu">Komonieckiego</a>, jak również częściowo <a href="/wiki/Ulica_Komorowskich_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Komorowskich w Żywcu">Komorowskich</a> i <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynek</a>. Pozostałe nawierzchnie ulic wykonane były z kamieni rzecznych, a chodniki – z płyt kamiennych, zastąpionych w latach 30. XX wieku płytami betonowymi. Obok <a href="/wiki/Budynek_Towarzystwa_Gimnastycznego_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu">okazałej siedziby</a> <a href="/wiki/Towarzystwo_Gimnastyczne_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Żywcu">Towarzystwa „Sokół”</a> ulokowane były rudery i szopy. Teren oddzielający budynek od Soły zajmowały wypalone i pozbawione opieki budynki po dawniej działającej tam fabryce sukna. Obszar ten został zajęty następnie przez tartak, którego właścicielem była zabłocka <a href="/wiki/%C5%BBywieckie_Zak%C5%82ady_Papiernicze_%E2%80%9ESolali%E2%80%9D" title="Żywieckie Zakłady Papiernicze „Solali”">fabryka „Solali”</a><a href="#cite_note-CITEREFRączka2010133–137-106">[102]</a>. W 1921 r. powstał projekt włączenia w granice miasta pobliskich miejscowości <a href="/wiki/Isep_(%C5%BBywiec)" title="Isep (Żywiec)">Isep</a>, <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a>, <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">Stary Żywiec</a> i <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a>, czemu przeciwny był Wydział Powiatowy, który obawiał się utraty wpływów z podatków z tych miejscowości na rzecz Żywca. Inicjatywie tej sprzeciwiły się również władze miejskie<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010133–137-106">[102]</a>. Miasto w 1921 r. liczyło 5320 mieszkańców, z czego 2469 mężczyzn i 2851 kobiet. 5284 osoby przyznawały się do narodowości <a href="/wiki/Polacy" title="Polacy">polskiej</a>, 26 do <a href="/wiki/Niemcy_(nar%C3%B3d)" title="Niemcy (naród)">niemieckiej</a>, 4 określały się jako <a href="/wiki/Rusini" title="Rusini">Rusini</a>, a 6 osób było innej narodowości. Żywiec liczył 5277 <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%82aci%C5%84ski" title="Kościół łaciński">rzymskich katolików</a>, 21 <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki_obrz%C4%85dku_bizantyjsko-ukrai%C5%84skiego" title="Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego">grekokatolików</a>, 20 <a href="/wiki/Luteranizm" title="Luteranizm">ewangelików</a> i 2 <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">żydów</a><a href="#cite_note-CITEREFRączka2010138-107">[103]</a>. 15 listopada 1923 miała miejsce uroczystość otwarcia Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Żywcu, które ulokowano na parterze Szkoły Powszechnej Żeńskiej przy ulicy Zielonej. Seminarium funkcjonowało do 1936<a href="#cite_note-R1929-108">[104]</a>. Działalność prowadziła większość przedwojennych związków i organizacji<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010130–131-109">[105]</a>, powstały również nowe, jak utworzone 10 maja 1923 Koło <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Inwalid%C3%B3w_Wojennych_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Związek Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej">Związku Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej</a>, powstała w 1925 r. Powiatowa Rada Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, czy Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”, którego statut został przyjęty 30 stycznia 1925, jednak działalność rozpoczęło ono już wcześniej<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010138–139-110">[106]</a>. W 1926 r. przy Seminarium Nauczycielskim utworzone zostało Koło Krajoznawcze Młodzieży Szkolnej, które zajmowało się zbieraniem eksponatów w celu powołania muzeum miejskiego. Kolejne Koło Krajoznawcze powstało w 1928 r. przy Gimnazjum i do jego zadań należało m.in. gromadzenie dokumentacji odnośnie zwyczajów i wierzeń w Żywcu oraz jego okolicy. Jego członkowie brali udział w zjazdach podobnych organizacji w <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowie</a> i <a href="/wiki/Warszawa" title="Warszawa">Warszawie</a> oraz współpracowali z <a href="/wiki/Seweryn_Udziela_(etnograf)" title="Seweryn Udziela (etnograf)">Sewerynem Udzielą</a><a href="#cite_note-CITEREFRączka2010140–141-111">[107]</a>. Mieszkańcy należeli również do ugrupowań politycznych, jak <a href="/wiki/Polska_Partia_Socjalistyczna" title="Polska Partia Socjalistyczna">Polska Partia Socjalistyczna</a> i <a href="/wiki/Polskie_Stronnictwo_Ludowe_%E2%80%9EPiast%E2%80%9D_(1913%E2%80%931931)" title="Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” (1913–1931)">Polskie Stronnictwo Ludowe</a>. W 1925 powstało tu także Koło Mieszczańskie Chrześcijańskiej Demokracji, które realizowało program podobny do <a href="/wiki/Narodowa_Demokracja" title="Narodowa Demokracja">Narodowej Demokracji</a><a href="#cite_note-CITEREFRączka2010138–139-110">[106]</a>. W styczniu 1925 w budynku miejskiego Gimnazjum zainaugurowano prowadzenie wykładów we współpracy z <a href="/wiki/Uniwersytet_Jagiello%C5%84ski" title="Uniwersytet Jagielloński">Uniwersytetem Jagiellońskim</a>, w których organizację zaangażowane było żywieckie Koło <a href="/wiki/Towarzystwo_Szko%C5%82y_Ludowej" title="Towarzystwo Szkoły Ludowej">Towarzystwa Szkoły Ludowej</a>. Akcja prowadzona przez uniwersytet miała na celu propagowanie oświaty wśród mieszkańców prowincji<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010140–141-111">[107]</a>. Towarzystwo Szkoły Ludowej prowadziło także centralną bibliotekę w Żywcu oraz uruchomioną 3 maja 1927 czytelnię im. Juliusza Słowackiego z książkami oraz czasopismami krajowymi i zagranicznymi<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010167-112">[108]</a>. W 1925 r. rozpoczęto wydawanie „Gazety Żywieckiej”, a siedziba jej redakcji mieściła się w lokalu przy ul. Krakowskiej<a href="#cite_note-113">[e]</a>. Czasopismo wydawane było najpierw przez miejscową drukarnię prowadzoną przez Teodora Lintschera, a następnie jej drukiem zajął się zakład Studenckiego w <a href="/wiki/Bia%C5%82a_(Bielsko-Bia%C5%82a)" title="Biała (Bielsko-Biała)">Białej Krakowskiej</a>. Zajmowała się zarówno tematyką lokalną, jak i wydarzeniami na szczeblu krajowym. Gazeta posiadała charakter <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84ska_demokracja" title="Chrześcijańska demokracja">chadecki</a>, była nieprzychylna ówczesnemu rządowi i żywieckim przeciwnikom popieranej przez nią ideologii politycznej<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010139–140-114">[109]</a>. Po kilku latach jej wydawanie wstrzymano. Kolejna gazeta lokalna powstała w 1928 r. Nowe czasopismo „Głos Ziemi Żywieckiej” przedstawione było jako niezależna gazeta narodowa. Jego redakcja miała siedzibę w Żywcu, a drukowano je w <a href="/wiki/Cieszyn" title="Cieszyn">Cieszynie</a>. Pismo wychodziło do 1933 r. Czasopisma ukazujące się w Żywcu w tym okresie były przeważnie stronnicze i wspierały określoną opcję polityczną, ganiąc jej oponentów. W związku z tym nie przedstawiały właściwego poziomu i były niechętnie kupowane przez mieszkańców miasta, wobec czego w krótkim czasie ich wydawanie było przerywane<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010140–141-111">[107]</a>. Dzięki działalności prowadzonej przez miejscową Radę Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w 1926 r. w przyległym do miasta Zabłociu otwarty został park sportowy. Został zlokalizowany u stóp <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojca</a>, pomiędzy Sołą i <a href="/wiki/Grobla" title="Grobla">groblą</a> kanału, odprowadzającego wody z <a href="/wiki/%C5%BBywieckie_Zak%C5%82ady_Papiernicze_%E2%80%9ESolali%E2%80%9D" title="Żywieckie Zakłady Papiernicze „Solali”">papierni</a>. W jego budowę zaangażowana została młodzież z żywieckich szkół. Stał się on szybko popularnym miejscem spędzania wolnego czasu, odbywały się tam festyny, mecze i zawody w różnych dyscyplinach, a także inne imprezy, jak Tydzień Sportowy<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010141–142-115">[110]</a>. W mieście panował duży ruch, w szczególności podczas odbywających się tam targów. Z dworca kolejowego położonego w pobliskim Zabłociu kursowały <a href="/wiki/Doro%C5%BCka" title="Dorożka">dorożki</a>, umożliwiając pasażerom dotarcie na pociągi odjeżdżające w kierunku <a href="/wiki/Bielsko" title="Bielsko">Bielska</a>, <a href="/wiki/Zwardo%C5%84" title="Zwardoń">Zwardonia</a> i <a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Suchej</a>. W związku z popularnością tej formy transportu, w miejscowej <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Budowlano-Drzewnych_im._Armii_Krajowej_w_%C5%BBywcu" title="Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej w Żywcu">Szkole Zawodowej Doszkalającej</a> powstała klasa kształcąca w zawodzie fiakra. Wkrótce pojawiła się również komunikacja samochodowa pod postacią <a href="/wiki/Taks%C3%B3wka" title="Taksówka">taksówek</a>, uruchomione zostały też linie autobusowe łączące Żywiec z Bielskiem i Krakowem<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010142–143-116">[111]</a>. Na terenie Żywca rozwijał się przemysł. Działała tu m.in. fabryka „Lechia”, wywodząca się z dawnego zakładu należącego do braci Wróblów i stanowiąca największy zakład przemysłowy w mieście. Istniały również <a href="/wiki/Cegielnia" title="Cegielnia">cegielnia</a> pod nazwą „Miejska Fabryka Cegieł i Dachówek”, oraz <a href="/wiki/Tartak" title="Tartak">tartak</a> parowy, będący częścią papierni „Solali”. W 1923 na obrzeżach miasta przy granicy z <a href="/wiki/Pietrzykowice_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Pietrzykowice (województwo śląskie)">Pietrzykowicami</a> otwarto Fabrykę Dywanów Orientalnych „Persja”<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010142–143-116">[111]</a>. Działalność prowadziły tu także duże zakłady rzemieślnicze i hurtownie, jak również liczne placówki handlu detalicznego, do których należały między innymi: drogeria prowadzona przez Tadeusza Plucińskiego, księgarnia Rudolfa Karuzela, składnica żelazna „Bisanz-Ernst”, delikatesy kolonialne Jana Drohomeckiego, sklep bieliźniany Zygmunta Rottera. Istniał także sklep prowadzący sprzedaż towarów kolonialnych, mąki, warzyw, nawozów i produktów naftowych Rudolfa Kaisera, księgarnia i sklep papierniczy Piotra Bielewicza, sklep bławatny Królikowskich, czy apteka Gebauera i apteka z drogerią Tadeusza Pucińskiego. Działały tutaj też zakłady, takie jak masarnia „Janina”, należąca do Walentego Wrężlewicza, piekarnia mechaniczna Molińskiego, pracownia trykotarska „Irena” Mieczysława Dowolnego, zakład obuwniczy Józefa Jeziorskiego, laboratorium chemiczno-kosmetyczne wraz z drogerią Kornickiego, zakład maszynowo-ślusarski Juliana Rybarskiego, zakład kamieniarsko-betoniarski Łatanika, zakład kamieniarski Rudolfa Faltusa. Istniała Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa „Siejba”, zajmująca się sprzedażą maszyn rolniczych, nawozów, paszy dla zwierząt, a także soli, węgla czy materiałów budowlanych. Przy spółdzielni prowadzony był skup zboża. Przy ul. Kościuszki mieściły się hotel i restauracja Meresa. Oprócz tego na terenie miasta działały dziesiątki małych sklepików, zakładów, pracowni rzemieślników, restauracji i jadłodajni<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010143–145-117">[112]</a>. Prowadzony był szereg gabinetów lekarskich, a pojemność szpitala wynosiła wówczas około 100 łóżek. W 1927 r. utworzono Miejski Ośrodek Zdrowia, w którym powstały specjalistyczne poradnie. Ośrodek posiadał dwa <a href="/wiki/Ambulatorium" title="Ambulatorium">ambulatoria</a>, które uruchomiono w oddanym do użytku w 1929 r. gmachu Kasy Chorych przy <a href="/wiki/Aleja_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu" title="Aleja Wolności w Żywcu">ul. Sokolskiej</a>. Ośrodek obsługiwał również kilka podżywieckich miejscowości<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010146-118">[113]</a>. Każdego roku organizowane były przez <a href="/wiki/Polska_Partia_Socjalistyczna" title="Polska Partia Socjalistyczna">Polską Partię Socjalistyczną</a> i miejscowe związki zawodowe uroczyste obchody <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99to_Pracy" title="Święto Pracy">Święta Pracy 1 Maja</a>. Pochody przeważnie odbywały się spod <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">dworca kolejowego w Zabłociu</a>, następnie ich uczestnicy przechodzili na <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynek</a>, gdzie odbywały się przemówienia, a następnie pochód obchodził centrum miasta pobliskimi ulicami, wracając pod dworzec. Uroczystości kończyły się akademią odbywającą się w gmachu „Sokoła”. Udział w pochodzie brało od 2000 do 3000 osób, wśród nich członkowie PPS i związków zawodowych z miejscowości na terenie powiatu<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010147-119">[114]</a>. 25 lipca 1929 miasto odwiedził prezydent <a href="/wiki/Ignacy_Mo%C5%9Bcicki" title="Ignacy Mościcki">Ignacy Mościcki</a>, który został powitany na Rynku przez mieszczan przebranych w <a href="/w/index.php?title=Str%C3%B3j_mieszczan_%C5%BCywieckich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Strój mieszczan żywieckich (strona nie istnieje)">tradycyjne stroje</a> oraz przedstawicieli wszystkich miejscowości powiatu. Cech masarzy podarował prezydentowi 30 m kiełbasy, która została nawinięta na stelaż ze srebrnym orłem na szczycie, a Okręgowe Towarzystwo Rolnicze oraz kobiety z <a href="/wiki/Pietrzykowice_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Pietrzykowice (województwo śląskie)">Pietrzykowic</a> wręczyły mu sery owcze. Mościcki odwiedził wówczas również miejscowe gimnazjum oraz pałac Habsburgów<a href="#cite_note-R1929-108">[104]</a>. W 1929 r. do Żywca włączono wieś <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">Stary Żywiec</a><a href="#cite_note-120">[115]</a>, liczącą wówczas 321 ha powierzchni oraz 720 mieszkańców w 84 domach. Wówczas liczba mieszkańców miasta osiągnęła 6870 osób w 824 domach i rozciągało się ono na 1274 ha<a href="#cite_note-R1929-108">[104]</a>. W 1939 r. na niecałe 5 lat częściami miasta stały się również <a href="/wiki/Isep_(%C5%BBywiec)" title="Isep (Żywiec)">Isep</a>, <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a> i <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a><a href="#cite_note-wgmedia-121">[116]</a>. W 1932 r. otwarta została elektrownia miejska, w której agregat napędzany był <a href="/wiki/Maszyna_parowa" title="Maszyna parowa">maszynami parowymi</a>. Działała ona do okresu okupacji niemieckiej, kiedy to przeprowadzono rozwój sieci energetycznej na terenie miasta. Następnie została uruchomiona stacja transformatorowa zlokalizowana w budynku cegielni, która została połączona z elektrownią „Silesia” w <a href="/wiki/Czechowice-Dziedzice" title="Czechowice-Dziedzice">Czechowicach</a>. Działały także małe elektrownie przyzakładowe<a href="#cite_note-122">[117]</a>. Również w 1932 r. powołano Towarzystwo Kultury Artystycznej, organizujące między innymi spotkania literackie i wydające czasopismo „Żagiew”, gdzie publikowane były utwory jego członków, jednak ukazały się jedynie dwa numery gazety w związku z publikacją tam tekstu o zabarwieniu erotycznym, co wywołało zgorszenie wśród niektórych mieszkańców miasta<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010159–160-123">[118]</a>. Rozwiniętą działalność prowadziły zespoły teatralne skupiające aktorów-amatorów. Sztuki wystawiały też Związek Młodzieży Akademickiej, Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej, czy społeczności Gimnazjum Miejskiego oraz Seminarium Nauczycielskiego<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010159–160-123">[118]</a>. Poza biblioteką i czytelnią <a href="/wiki/Towarzystwo_Szko%C5%82y_Ludowej" title="Towarzystwo Szkoły Ludowej">Towarzystwa Szkoły Ludowej</a>, w mieście znajdowały się Biblioteka Pedagogiczna <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Nauczycielstwa_Polskiego" title="Związek Nauczycielstwa Polskiego">Związku Nauczycielstwa Polskiego</a> oraz szereg niewielkich bibliotek działających przy różnych instytucjach i stowarzyszeniach<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010169-124">[119]</a>. 16 marca 1932 w wyniku protestu przeciwko ograniczaniu praw robotników oraz wzrostowi <a href="/wiki/Bezrobocie" title="Bezrobocie">bezrobocia</a>, we wszystkich zakładach przemysłowych na terenie Żywca miał miejsce <a href="/wiki/Strajk_okupacyjny" title="Strajk okupacyjny">strajk okupacyjny</a>, zorganizowany w wyniku poprzedzającej go konferencji przedstawicieli <a href="/wiki/Polska_Partia_Socjalistyczna" title="Polska Partia Socjalistyczna">Polskiej Partii Socjalistycznej</a>, <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_zawodowy" title="Związek zawodowy">związków zawodowych</a>, Powiatowego Komitetu <a href="/wiki/Towarzystwo_Uniwersytetu_Robotniczego" title="Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego">Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego</a> oraz bezrobotnych z miasta i okolicy, która miała miejsce w lutym tego roku. Dzień strajku był dniem targowym i z uwagi na obecność wielu ludzi w mieście miały miejsce również pochód oraz wiec na Rynku, w którym wzięło udział około 3000 osób, do których dołączyli także członkowie <a href="/wiki/Komunistyczna_Partia_Polski" title="Komunistyczna Partia Polski">Komunistycznej Partii Polski</a>. Żądano wprowadzenia na terenie powiatu <a href="/wiki/Roboty_publiczne" title="Roboty publiczne">robót publicznych</a>, jak również większej ochrony praw robotników. Na <a href="/wiki/Ulica_Komorowskich_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Komorowskich w Żywcu">Wyszymieściu</a> doszło do starć demonstrantów z policją, która otwarła ogień do protestujących, w wyniku czego cztery osoby zginęły, a około 30 kolejnych zostało rannych. Zajścia te zostały upamiętnione 16 marca 1962 poprzez odsłonięcie tablicy ku czci poległych w miejscu ich śmierci<a href="#cite_note-125">[120]</a>. 11 września 1932 w mieście odbyła się wizyta <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Haller" title="Józef Haller">Józefa Hallera</a>, spotkanie z generałem miało miejsce w siedzibie <a href="/wiki/Polskie_Towarzystwo_Gimnastyczne_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D" title="Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”">Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”</a><a href="#cite_note-126">[121]</a>. W latach 1933–1934 ukazywała się gazeta „Przegląd Żywiecki”, mająca być niezależnym czasopismem skupionym na tematach gospodarczych, kulturalnych i społecznych. Jednak w związku z opublikowanym tam artykułem krytykującym miejscową Radę Powiatową, po wydaniu dziewiątego numeru gazetę zamknięto<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010159–160-123">[118]</a>. W 1934 r. w lesie miejskim Kiełbasów na terenie należącej do Żywca części <a href="/wiki/Kocur%C3%B3w-Koleby" title="Kocurów-Koleby">Koleb</a> uruchomiono ośrodek obozów i kolonii letnich dla młodzieży szkolnej<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010174-127">[122]</a>. W 1936 r. działalność rozpoczęła Miejska Jednoroczna Szkoła Przysposobienia Kupieckiego, od 1937 r. jako Miejskie Gimnazjum Kupieckie. W czasie okupacji w trakcie II wojny światowej funkcjonowanie szkoły zawieszono, a do jej reaktywacji doszło w kwietniu 1945 w formie Miejskiego Koedukacyjnego Liceum Handlowego oraz Liceum Handlowego II stopnia<a href="#cite_note-128">[123]</a>. W pierwszym okresie wznowienia działalności placówka prowadziła zajęcia w dwóch lokalizacjach – w budynku szkoły podstawowej przy ul. Zielonej oraz na parterze siedziby <a href="/wiki/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._Miko%C5%82aja_Kopernika_w_%C5%BBywcu" title="I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu">Liceum</a>. Od 1 września 1947 na potrzeby Liceum Handlowego przeznaczono budynek dawnej szkoły podstawowej przy ul. Mickiewicza 6. Trzy lata później zostało przejęte przez <a href="/wiki/Ministerstwo_Finans%C3%B3w_(Polska)" title="Ministerstwo Finansów (Polska)">Ministerstwo Finansów</a>, które przekształciło je w Technikum Finansowe<a href="#cite_note-129">[124]</a>. Na skutek wstrzymania naboru do szkoły, od 1 września 1954 żywieckie Technikum Finansowe stało się Technikum Ekonomicznym Ministerstwa Skupu<a href="#cite_note-130">[125]</a>. Od 1956 placówka zaczęła podlegać <a href="/wiki/Ministerstwo_Edukacji_Narodowej" title="Ministerstwo Edukacji Narodowej">Ministerstwu Oświaty</a> i została przekształcona w Technikum Ekonomiczne, przy którym rok później powstała Zasadnicza Szkoła Handlowa. Zakres kształcenia szkoły zawodowej został od 1966 poszerzony o kierunki związane z gastronomią, w związku z czym przyjęła ona nazwę Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Żywcu. W kolejnych latach powstały tu również Technikum Gastronomiczne, a także zaoczne i policealne studium zawodowe oraz technika dla pracujących<a href="#cite_note-131">[126]</a>. Po roku 1989 jednostki wchodzące w skład szkoły utworzyły Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych w Żywcu<a href="#cite_note-132">[127]</a>. W 2003 naukę w szkole pobierało 1021 uczniów, działało tu wówczas <a href="/wiki/Liceum_profilowane" title="Liceum profilowane">liceum profilowane</a>, <a href="/wiki/Technikum" title="Technikum">technikum</a> i <a href="/wiki/Zasadnicza_szko%C5%82a_zawodowa" title="Zasadnicza szkoła zawodowa">zasadnicza szkoła zawodowa</a><a href="#cite_note-133">[128]</a>. W 1937 r. w należącej do miasta części <a href="/wiki/Kocur%C3%B3w-Koleby" title="Kocurów-Koleby">Koleb</a> została oddana do użytku dwuklasowa <a href="/wiki/Szko%C5%82a_powszechna" title="Szkoła powszechna">szkoła powszechna</a>, w tym samym roku otwarto też jednoklasową szkołę w dzielnicy <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">Stary Żywiec</a>. W związku z tym na terenie Żywca działały w sumie dwie szkoły powszechne siedmioklasowe, jedna dwuklasowa i jedna jednoklasowa, dwie szkoły średnie, <a href="/wiki/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._Miko%C5%82aja_Kopernika_w_%C5%BBywcu" title="I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu">Gimnazjum Miejskie im. Mikołaja Kopernika</a>, Miejskie Gimnazjum Kupieckie i <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Budowlano-Drzewnych_im._Armii_Krajowej_w_%C5%BBywcu" title="Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej w Żywcu">Publiczna Szkoła Zawodowa Dokształcająca</a><a href="#cite_note-CITEREFRączka2010169-124">[119]</a>. W związku z napiętą atmosferą na arenie międzynarodowej od 1938 r. zaczęto prowadzić szkolenia obronne dla członków organizacji <a href="/wiki/Harcerstwo" title="Harcerstwo">harcerskich</a> i powstała Powiatowa Komenda Pogotowia Harcerek i Harcerzy. Powołany został też Powiatowy Komitet Ziemi Żywieckiej Dla Dozbrojenia Armii, a działające w mieście stowarzyszenia i szkoły zaczęły zbiórkę środków finansowych w celu zakupu sprzętu dla wojska. W dotacje na cele wojskowe włączył się również arcyksiążę <a href="/wiki/Karol_Olbracht_Austriacki" title="Karol Olbracht Austriacki">Karol Olbracht</a>. 25 marca 1939 w Żywcu ulokowany został batalion „Berezwecz” <a href="/wiki/Korpus_Ochrony_Pogranicza" title="Korpus Ochrony Pogranicza">Korpusu Ochrony Pogranicza</a>. W tym czasie powołano także 2 Pułk Strzelców, którego dowództwo umieszczono w <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Starym Zamku</a>. Przez skierowany tu oddział wojsk inżynieryjno-saperskich w kwietniu 1939 rozpoczęta została również budowa umocnień w rejonie miasta. Powstał także <a href="/wiki/Batalion_ON_%E2%80%9E%C5%BBywiec%E2%80%9D" title="Batalion ON „Żywiec”">Batalion Obrony Narodowej „Żywiec”</a>. Jego dowództwo stacjonowało w zabudowaniach fabryki „Lechia”, a żołnierzy skoszarowano w stodołach w pobliżu placu targowego, w gmachu „Sokoła”, na terenie tartaku oraz w <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłociu</a>. W lipcu i sierpniu 1939 harcerze zostali zgrupowani w ośrodku kolonijnym w lesie Kiełbasów w Kolebach i przeszkoleni przez przebywających w mieście żołnierzy<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010174–176-134">[129]</a>. 30 sierpnia 1939 ogłoszona została powszechna <a href="/wiki/Mobilizacja" title="Mobilizacja">mobilizacja</a>. Władze miasta i powiatu ewakuowano, od tej pory stanowisko pełniącego obowiązki burmistrza sprawował Mieczysław Mączyński. Harcerze rozpoczęli pełnienie służby patrolowej i wartowniczej, nadzorując budynki będące siedzibami instytucji, mosty, wiadukty oraz stan linii telefonicznych<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010174–176-134">[129]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="II_wojna_światowa">II wojna światowa</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: II wojna światowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: II wojna światowa">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Budowa_okop%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Budowa_okop%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpg/250px-Budowa_okop%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Budowa_okop%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Budowa_okop%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Budowa_okop%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpg/500px-Budowa_okop%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="882" data-file-height="1204" /></a><figcaption>Budowa okopów przez miejscową ludność</figcaption></figure> Po rozpoczęciu wojny 1 września 1939 miejskie drogi pełne były uciekających mieszkańców, słyszalne były również dźwięki bomb i pocisków spadających na prowadzące obronę forty na terenie <a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka" title="Węgierska Górka">Węgierskiej Górki</a>. Pozostała na miejscu ludność zajmowała się zabezpieczeniem szyb w zamieszkałych przez nich budynkach. Tłum na drogach powiększył się w następnych dniach<a href="#cite_note-CITEREFRączka2010174–177-135">[130]</a>. Po wprowadzeniu administracji niemieckiej Żywiec znalazł się bezpośrednio w granicach <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzeszy</a>, w <a href="/wiki/G%C3%B3rny_%C5%9Al%C4%85sk_(prowincja)" title="Górny Śląsk (prowincja)">prowincji górnośląskiej</a><a href="#cite_note-historiapowiatu-47">[46]</a> Okupant niemiecki wprowadził oficjalnie nazwę Saybusch. Na przełomie grudnia 1939 i stycznia 1940 władze okupacyjne przy współudziale organizacji paramilitarnej <a href="/wiki/Volksdeutscher_Selbstschutz" title="Volksdeutscher Selbstschutz">Volksdeutscher Selbstschutz</a>, złożonej głównie z mieszkańców <a href="/wiki/Bielsko" title="Bielsko">Bielska</a>, przeprowadziło spis ludności, w efekcie którego miejscowa ludność uzyskała dokumenty <a href="/wiki/Fingerabdruck" title="Fingerabdruck">Fingerabdruck</a>. W mieście stwierdzono wówczas zamieszkanie 12 426 osób, z czego 12 050 obywateli narodowości polskiej, 364 – niemieckiej, 36 – ukraińskiej, 18 Żydów oraz 28 osób innej narodowości<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018243-136">[131]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Administracja">Administracja</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Administracja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Administracja">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Gmach_landratury_w_%C5%BBywcu.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Gmach_landratury_w_%C5%BBywcu.jpeg/220px-Gmach_landratury_w_%C5%BBywcu.jpeg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Gmach_landratury_w_%C5%BBywcu.jpeg/330px-Gmach_landratury_w_%C5%BBywcu.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Gmach_landratury_w_%C5%BBywcu.jpeg/440px-Gmach_landratury_w_%C5%BBywcu.jpeg 2x" data-file-width="2175" data-file-height="1480" /></a><figcaption><a href="/wiki/Budynek_Starostwa_Powiatowego_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Starostwa Powiatowego w Żywcu">Gmach landratury w Żywcu</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Sztab_osiedle%C5%84czy_w_%C5%BBywcu.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Sztab_osiedle%C5%84czy_w_%C5%BBywcu.jpeg/220px-Sztab_osiedle%C5%84czy_w_%C5%BBywcu.jpeg" decoding="async" width="220" height="295" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Sztab_osiedle%C5%84czy_w_%C5%BBywcu.jpeg/330px-Sztab_osiedle%C5%84czy_w_%C5%BBywcu.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Sztab_osiedle%C5%84czy_w_%C5%BBywcu.jpeg/440px-Sztab_osiedle%C5%84czy_w_%C5%BBywcu.jpeg 2x" data-file-width="2428" data-file-height="3252" /></a><figcaption>Sztab osiedleńczy przy Rynku 23 w Żywcu</figcaption></figure> We wrześniu 1939 zarząd nad miastem objął siedmioosobowy oddział administracyjny <a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">Wehrmachtu</a> pod przewodnictwem <a href="/wiki/Landrat" class="mw-redirect" title="Landrat">landrata</a> Prange, który to po wypadku samochodowym został zastąpiony na tym stanowisku przez Eugena Heringa. Zamieszkał on wraz z rodziną przy Kreishausgasse<a href="#cite_note-137">[f]</a>. W Żywcu w chwili zajęcia go przez okupanta znajdowali się mówiący <a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">językiem niemieckim</a> urzędnicy, zatrudnieni dotychczas w zarządzie majątku Habsburgów i zostali oni początkowo skierowani do pracy w administracji okupacyjnej. Końcem lutego 1940 w landraturze podległej Heringowi pracowało około 15 urzędników, jednak pochodzili oni w większości z terenów w głębi Niemiec. Rozwój administracji nastąpił z uwagi na zbliżającą się realizację planów przeprowadzenia wysiedleń ludności<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018243-136">[131]</a>. Od września 1939 do stycznia 1941 do miasta przeniosło się 766 osób narodowości niemieckiej, zarówno w ramach akcji <a href="/wiki/Heim_ins_Reich" title="Heim ins Reich">Heim ins Reich</a>, jak i z terenów Niemiec sprzed II wojny światowej. Pośród nich liczne grono stanowili urzędnicy i pracownicy biurowi. Znaleźli oni zatrudnienie między innymi w <a href="/wiki/Landratura" title="Landratura">landraturze</a>, gdzie w końcu 1940 pracowało 68 osób, z czego 32 skierowanych tu Reichsdeutschów, 21 <a href="/wiki/Volksdeutsche" title="Volksdeutsche">Volksdeutschów</a> i 15 Polaków. Osoby narodowości polskiej planowano zastąpić Niemcami, jednak do końca wojny zmagano się z brakiem wystarczającej liczby urzędników z uwagi na stosunkowo małą liczbę mieszkańców miasta narodowości niemieckiej<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018243–244-138">[132]</a>. 25 października 1939 do Żywca przyłączony został <a href="/wiki/Isep_(%C5%BBywiec)" title="Isep (Żywiec)">Isep</a>, <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a> i <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a><a href="#cite_note-wgmedia-121">[116]</a>. Pierwszym burmistrzem powiększonego miasta został Rudolf Drobenko, prawnik narodowości <a href="/wiki/Ukrai%C5%84cy" title="Ukraińcy">ukraińskiej</a>. Po jego śmierci w 1940 r. stanowisko komisarza urzędowego, a następnie nowego burmistrza objął Gothard Riedel, którego zastępcą pozostawał Walther Jachmann, pełniący jednocześnie stanowisko naczelnika policji. Według stanu na 1940 r. w urzędzie miejskim (<a href="/wiki/Magistrat" title="Magistrat">magistracie</a>) pracowało kilkunastu Reichsdeutschów oraz nieznana liczba Volksdeutschów i Polaków. W 1942 r. zatrudnionych było tu również przynajmniej pięciu osadników niemieckich pochodzących z <a href="/wiki/Bukowina_(kraina_historyczna)" title="Bukowina (kraina historyczna)">Bukowiny</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018244-139">[133]</a>. W 1941 r. Żywcowi został nadany Niemiecki Regulamin Gminny („Deutsche Gemeindeordnung”), w związku z czym zrównany został w porządku prawnym z pozostałymi miastami na terenie Rzeszy. Poza <a href="/wiki/Landratura" title="Landratura">landraturą</a> i <a href="/wiki/Magistrat" title="Magistrat">magistratem</a> działały tu urzędy takie jak między innymi: Urząd Celny („Zollamt”), Urząd Pocztowy („Postamt”), Urząd Katastralny („Katasteramt”), Państwowy Urząd Zdrowia („Staatliches Gesundheitsamt”)<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018244-139">[133]</a>. Miasto w pierwszym okresie okupacji objęte było działalnością Urzędu Skarbowego („Finanzamt”) w Bielsku. W połowie stycznia 1940 przy Grünergasse 10<a href="#cite_note-140">[g]</a> powstał nowy Urząd Skarbowy dla powiatu żywieckiego, a jego naczelnikiem został Karl Ostermann. Urząd prowadził egzekucję <a href="/wiki/Podatek_obrotowy" title="Podatek obrotowy">podatku obrotowego</a> („Umsatzsteuer”), <a href="/wiki/Podatek_dochodowy_od_os%C3%B3b_fizycznych" title="Podatek dochodowy od osób fizycznych">podatku dochodowego od osób fizycznych</a> („Einkommenssteuer”) oraz <a href="/wiki/Podatek_dochodowy_od_os%C3%B3b_prawnych" title="Podatek dochodowy od osób prawnych">podatku dochodowego od osób prawnych</a> („Köperschaftssteuer”)<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018250-141">[134]</a>. 5 sierpnia w 1940 w kamienicy nr 23 przy Rynku został utworzony sztab osiedleńczy pod kierownictwem <a href="/wiki/Sturmbannf%C3%BChrer" title="Sturmbannführer">Sturmbannführera</a> Hugo Oskara Hackbarta, koordynujący akcję przesiedlenia wewnętrznego Polaków i zatrudniający 28 osób. Do września 1944 liczba pracowników została zmniejszona do 10 osób, w tym 3 Polaków<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018255-142">[135]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Formacje_policyjne">Formacje policyjne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Formacje policyjne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Formacje policyjne">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_okupacja.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_okupacja.jpg/220px-Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_okupacja.jpg" decoding="async" width="220" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_okupacja.jpg/330px-Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_okupacja.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_okupacja.jpg/440px-Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_okupacja.jpg 2x" data-file-width="1214" data-file-height="728" /></a><figcaption>Ulica Dworcowa podczas okupacji, po prawej widoczna siedziba Schutzpolizei</figcaption></figure> Żywiec posiadał duże znaczenie z uwagi na bezpieczeństwo w wyniku jego zlokalizowania w pobliżu granic Rzeszy z <a href="/wiki/Protektorat_Czech_i_Moraw" title="Protektorat Czech i Moraw">Protektoratem Czech i Moraw</a>, <a href="/wiki/Republika_S%C5%82owacka_(1939%E2%80%931945)" title="Republika Słowacka (1939–1945)">Słowacją</a> i <a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalnym Gubernatorstwem</a>. Objęty on był działalnością Schutzpolizei oraz Gendarmerie podległej <a href="/wiki/Ordnungspolizei" title="Ordnungspolizei">Ordnungspolizei</a>, <a href="/wiki/Kriminalpolizei" title="Kriminalpolizei">Kriminalpolizei</a> i <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a>. Część z tych formacji posiadała siedziby w Żywcu, pozostałe – w <a href="/wiki/Bielsko" title="Bielsko">Bielsku</a> i <a href="/wiki/Katowice" title="Katowice">Katowicach</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018262-143">[136]</a>. W listopadzie 1939 kierownictwo nad powstałym tu posterunkiem Schutzpolizei z siedzibą przy Bahnhofstrasse 4<a href="#cite_note-144">[h]</a> objął sierżant Schulz, oddelegowany do Żywca z <a href="/wiki/Gliwice" title="Gliwice">Gliwic</a>, a jego zastępcą został sierżant Iwe z <a href="/wiki/Nysa" title="Nysa">Nysy</a>. Następcą Schulza na stanowisku dowódcy Schutzpolizei stał się podporucznik Warwas, a po nim porucznik Paul Salzgeber. Przełożonym władzy policyjnej na terenie Żywca pozostawał burmistrz, odpowiadający przez <a href="/wiki/Landrat" class="mw-redirect" title="Landrat">landratem</a>. W oddziale Schutzpolizei pracowało 20–30 funkcjonariuszy, którzy wspierani byli przez żandarmerię (Gendarmerie) liczbie około 60–70 członków, którzy rozsiani byli w różnych miejscowościach powiatu pod dowództwem Domdeya, rezydującego w centrum miasta. Funkcję kierownictwa nad żandarmerią objął po nim Josef Ulbrich, a później Anton Styrnal. Schutzpolizei i żandarmeria pełniły zadania związane z ochroną, prowadząc patrole oraz dokonując interwencji. Ponadto własną służbę patrolową prowadzili także niemieccy osadnicy<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018262-263-145">[137]</a>. Śledztwami zajmowała się <a href="/wiki/Kriminalpolizei" title="Kriminalpolizei">Kriminalpolizei</a> („Kriopo”), dzieląca budynek z Schutzpolizei, której pierwszym udokumentowanym kierownikiem był sekretarz kryminalny Paul Kirchner, pochodzący z <a href="/wiki/Hildesheim" title="Hildesheim">Hildesheim</a> i pełniący tam służbę jako funkcjonariusz Kriminalpolizei do lata 1940, przeniesiony w lipcu 1940 do jednostki tej formacji w <a href="/wiki/Chrzan%C3%B3w" title="Chrzanów">Chrzanowie</a> i następnie początkiem marca 1941 do Żywca, gdzie objął funkcję śledczego. Przebywał tu do września 1943, kiedy to został powołany do <a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">Wehrmachtu</a>. Podczas służby w Żywcu został zapamiętany jako funkcjonariusz stosujący przemoc, bijący osadzonych w areszcie. Doprowadził do schwytania kilkunastu Polaków będących uczestnikami tzw. afery kartkowej, na skutek czego zostali oni straceni 2 kwietnia 1942. Paulowi Kirchnerowi podległych było dwóch funkcjonariuszy – starszy asystent kryminalny Vinzenz Ettlinger oraz asystent kryminalny Georg Lota, odkomenderowani tu z <a href="/wiki/D%C3%BCsseldorf" title="Düsseldorf">Düsseldorfu</a>, jak również dwóch urzędników Szczur i Karge, pełniących rolę tłumaczy<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018262-263-145">[137]</a>. Sprawy kryminalne wyższej wagi, jak nielegalna działalność prowadzona w ramach ruchu oporu leżały w gestii <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a>, które pozbawione było własnej siedziby na terenie miasta, wobec czego Żywiec objęty był zasięgiem delegatury Gestapo w Bielsku<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018263-264-146">[138]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sytuacja_mieszkańców_narodowości_polskiej">Sytuacja mieszkańców narodowości polskiej</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Sytuacja mieszkańców narodowości polskiej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sytuacja mieszkańców narodowości polskiej">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Grupa_zak%C5%82adnik%C3%B3w_aresztowanych_przez_nazist%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Grupa_zak%C5%82adnik%C3%B3w_aresztowanych_przez_nazist%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpeg/220px-Grupa_zak%C5%82adnik%C3%B3w_aresztowanych_przez_nazist%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpeg" decoding="async" width="220" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Grupa_zak%C5%82adnik%C3%B3w_aresztowanych_przez_nazist%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpeg/330px-Grupa_zak%C5%82adnik%C3%B3w_aresztowanych_przez_nazist%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Grupa_zak%C5%82adnik%C3%B3w_aresztowanych_przez_nazist%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpeg/440px-Grupa_zak%C5%82adnik%C3%B3w_aresztowanych_przez_nazist%C3%B3w_w_%C5%BBywcu.jpeg 2x" data-file-width="3284" data-file-height="2541" /></a><figcaption> Grupa zakładników aresztowanych przez nazistów w Żywcu w 1939 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Tabliczka_okre%C5%9Blaj%C4%85ca_wst%C4%99p_do_Parku_Zamkowego_w_%C5%BBywcu_tylko_dla_Niemc%C3%B3w.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Tabliczka_okre%C5%9Blaj%C4%85ca_wst%C4%99p_do_Parku_Zamkowego_w_%C5%BBywcu_tylko_dla_Niemc%C3%B3w.jpeg/220px-Tabliczka_okre%C5%9Blaj%C4%85ca_wst%C4%99p_do_Parku_Zamkowego_w_%C5%BBywcu_tylko_dla_Niemc%C3%B3w.jpeg" decoding="async" width="220" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Tabliczka_okre%C5%9Blaj%C4%85ca_wst%C4%99p_do_Parku_Zamkowego_w_%C5%BBywcu_tylko_dla_Niemc%C3%B3w.jpeg/330px-Tabliczka_okre%C5%9Blaj%C4%85ca_wst%C4%99p_do_Parku_Zamkowego_w_%C5%BBywcu_tylko_dla_Niemc%C3%B3w.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Tabliczka_okre%C5%9Blaj%C4%85ca_wst%C4%99p_do_Parku_Zamkowego_w_%C5%BBywcu_tylko_dla_Niemc%C3%B3w.jpeg/440px-Tabliczka_okre%C5%9Blaj%C4%85ca_wst%C4%99p_do_Parku_Zamkowego_w_%C5%BBywcu_tylko_dla_Niemc%C3%B3w.jpeg 2x" data-file-width="3384" data-file-height="2270" /></a><figcaption> Zezwolenie na wejście do parku w Żywcu tylko dla Niemców w 1940 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Polakom_na_boisko_pod_kar%C4%85_wst%C4%99p_wzbroniony.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Polakom_na_boisko_pod_kar%C4%85_wst%C4%99p_wzbroniony.jpg/250px-Polakom_na_boisko_pod_kar%C4%85_wst%C4%99p_wzbroniony.jpg" decoding="async" width="220" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Polakom_na_boisko_pod_kar%C4%85_wst%C4%99p_wzbroniony.jpg/330px-Polakom_na_boisko_pod_kar%C4%85_wst%C4%99p_wzbroniony.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Polakom_na_boisko_pod_kar%C4%85_wst%C4%99p_wzbroniony.jpg/500px-Polakom_na_boisko_pod_kar%C4%85_wst%C4%99p_wzbroniony.jpg 2x" data-file-width="1496" data-file-height="960" /></a><figcaption> Zakaz wstępu dla Polaków na boisko w Żywcu</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ob%C3%B3z_zbiorczy_w_%C5%BBywcu-Zab%C5%82ociu_(1).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Ob%C3%B3z_zbiorczy_w_%C5%BBywcu-Zab%C5%82ociu_%281%29.png/250px-Ob%C3%B3z_zbiorczy_w_%C5%BBywcu-Zab%C5%82ociu_%281%29.png" decoding="async" width="220" height="318" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Ob%C3%B3z_zbiorczy_w_%C5%BBywcu-Zab%C5%82ociu_%281%29.png/330px-Ob%C3%B3z_zbiorczy_w_%C5%BBywcu-Zab%C5%82ociu_%281%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Ob%C3%B3z_zbiorczy_w_%C5%BBywcu-Zab%C5%82ociu_%281%29.png/500px-Ob%C3%B3z_zbiorczy_w_%C5%BBywcu-Zab%C5%82ociu_%281%29.png 2x" data-file-width="1046" data-file-height="1512" /></a><figcaption> Obóz zbiorczy w Żywcu-Zabłociu</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Po%C5%BCegnanie_wysiedlanych_na_dworcu_w_%C5%BBywcu.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Po%C5%BCegnanie_wysiedlanych_na_dworcu_w_%C5%BBywcu.jpeg/250px-Po%C5%BCegnanie_wysiedlanych_na_dworcu_w_%C5%BBywcu.jpeg" decoding="async" width="220" height="137" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Po%C5%BCegnanie_wysiedlanych_na_dworcu_w_%C5%BBywcu.jpeg/330px-Po%C5%BCegnanie_wysiedlanych_na_dworcu_w_%C5%BBywcu.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Po%C5%BCegnanie_wysiedlanych_na_dworcu_w_%C5%BBywcu.jpeg/500px-Po%C5%BCegnanie_wysiedlanych_na_dworcu_w_%C5%BBywcu.jpeg 2x" data-file-width="3623" data-file-height="2261" /></a><figcaption> Pożegnanie wysiedlanych na dworcu w Żywcu w 1940 r.</figcaption></figure> W momencie wejścia do miasta oddziałów <a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">Wehrmachtu</a> w dniu 3 września 1939 aresztowaniu jako zakładnicy ulegli ks. proboszcz Jan Satke, wikariusz ks. Tadeusz Jajko, profesor gimnazjum miejskiego Walenty Augustynowicz oraz kupiec Zygmunt Rotter, co nastąpiło w wyniku obawy o opór ludności cywilnej wobec wojsk okupacyjnych. Zakładnicy zostali zwolnieni po kilku dniach. 10 listopada 1939 w związku z planami zorganizowania obchodów <a href="/wiki/Narodowe_%C5%9Awi%C4%99to_Niepodleg%C5%82o%C5%9Bci" title="Narodowe Święto Niepodległości">Święta Niepodległości</a> dokonano zatrzymania 16 osób, które rekrutowały się głównie spośród członków inteligencji oraz działaczy społeczno-politycznych. Przewiezieni zostali oni do więzienia w <a href="/wiki/Wadowice" title="Wadowice">Wadowicach</a> i zwolnieni stamtąd w grudniu 1939<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018262-143">[136]</a>. Początkowo polscy mieszkańcy miasta traktowani byli przez przybyłe tu oddziały niemieckie w sposób przychylny. Otwarte zostały na nowo placówki handlowe, a życie toczyło się normalnym rytmem<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018248-147">[139]</a>. Początkowy okres okupacji charakteryzował się dobrym zaopatrzeniem ludności polskiej w niezbędne towary. Pierwsze tygodnie po wkroczeniu oddziałów niemieckich cechowały się poprawą zatowarowania placówek handlowych w stosunku do czasu przez wojną, co było efektem skutecznej organizacji okupanta<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018248-147">[139]</a>. Jesienią 1939 na <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynku</a> niemiecka administracja na dowód zwycięstwa ustawiła stoły, na których dla mieszkańców miasta podawano biały chleb, kiełbasę i napoje alkoholowe. Z poczęstunku skorzystało wówczas jedynie kilkudziesięciu <a href="/wiki/Volksdeutsche" title="Volksdeutsche">Volksdeutschów</a>, którzy podczas przyjęcia wyrażali się pochlebnie o rządach niemieckich<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018245-148">[140]</a>. W kolejnych miesiącach sytuacja ta uległa zmianie, co stało się w wyniku rozpoczęcia traktowania Polaków jako obywateli drugiej kategorii. Przejęte zostały prowadzone przez nich przedsiębiorstwa, które przekazano Volksdeutschom. Mieszkańcy obserwowali rozwój życia kulturalnego Niemców, następujący głównie dzięki działalności nazistowskich organizacji nadzorowanych przez <a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">NSDAP</a>. Część obiektów na terenie miasta, do których należały boiska i skwery, jak również komunikacja publiczna zostały określone jako „<a href="/wiki/Nur_f%C3%BCr_Deutsche" title="Nur für Deutsche">Nur für Deutsche</a>”<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018248–249-149">[141]</a>. Wprowadzona została <a href="/wiki/Godzina_policyjna" title="Godzina policyjna">godzina policyjna</a>, trwająca codziennie od godziny 21:00 do 4:00 oraz obowiązek zaciemniania domów. Polacy byli często zmuszani do brania udziału w pracach na cele wojenne, takich jak budowa umocnień<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018250-141">[134]</a>. Wszyscy mieszkańcy narodowości polskiej zostali objęci pierwszą grupą opodatkowania („Steuergruppe I”), do której zaliczano także <a href="/wiki/Ma%C5%82%C5%BCe%C5%84stwo_w_III_Rzeszy" title="Małżeństwo w III Rzeszy">Niemców niebędących w związku małżeńskim</a>. Wprowadzony został obowiązek pracy dla mężczyzn-Polaków od 14 roku życia. Polskich pracowników obowiązywał 10-godzinny dzień roboczy, pozbawieni zostali także prawa do <a href="/wiki/Urlop" title="Urlop">urlopu</a>, jak również <a href="/wiki/Zasi%C5%82ek_rodzinny" title="Zasiłek rodzinny">zasiłku rodzinnego</a> i pogrzebowego. Zgodnie z rozporządzeniem ogłoszonym 5 października 1941 Polkom odebrano zasiłki ślubne i porodowe<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018250-141">[134]</a>. Część mieszkań należących dotychczas do Polaków i Żydów, którzy opuścili miasto po rozpoczęciu działań wojennych została zajęta na przez okupanta już we wrześniu 1939, a następnie przekazana w administrację spółki „Geos” i przeznaczona przede wszystkim dla urzędników niemieckich oraz zasłużonych działaczy mniejszości niemieckiej z terenu Żywiecczyzny. Kolejne nieruchomości były zajmowane na skutek wywłaszczeń i przesiedleń<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018258-150">[142]</a>. 24 października 1939 zainaugurowana została wymiana <a href="/wiki/Z%C5%82oty_polski" title="Złoty polski">złotych polskich</a> na <a href="/wiki/Reichsmark" title="Reichsmark">Reichsmarki</a>, a 1 złoty otrzymywano 0,50 marki. Zgodnie z sugestią władz polskich, część ludności miasta postanowiła o nieprzyznawaniu się przed administracją okupacyjną do posiadanych oszczędności zgromadzonych w dawnej walucie<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018250-141">[134]</a>. Wprowadzony został system reglamentacyjny towarów w postaci <a href="/wiki/Zaopatrzenie_kartkowe" title="Zaopatrzenie kartkowe">zaopatrzenia kartkowego</a>, w który włączono dystrybucję artykułów spożywczych, odzieży i wyposażenia domu. W stosunku do Niemców przydział dla Polaków pozostawał dużo bardziej ograniczony. Utworzone zostały trzy kategorie kartek o nominałach punktowych, podzielone według kryteriów narodowościowych. Najwyższy przydział obowiązywał Niemców i Volksdeutschów, dla których przeznaczono największą ilość i zróżnicowanie dostępnych towarów, mogli zakupić również najbardziej <a href="/wiki/Warto%C5%9B%C4%87_energetyczna" title="Wartość energetyczna">kaloryczne</a> artykuły spożywcze, jak <a href="/wiki/S%C5%82odycze" title="Słodycze">słodycze</a> i <a href="/wiki/Bakalie" title="Bakalie">bakalie</a>. Dwa razy niższe przydziały skierowane były do pracujących Polaków, a jeszcze bardziej ograniczone – dla Polaków niepracujących<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018250-141">[134]</a>. Mieszkańcy miasta padali ofiarą aresztowań i przesłuchiwań przez miejską <a href="/wiki/Kriminalpolizei" title="Kriminalpolizei">Kriminalpolizei</a>, której towarzyszyli oficerowie <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a> z <a href="/wiki/Bielsko" title="Bielsko">Bielska</a>. Pojmani traktowani byli wówczas w brutalny sposób, a niektórych transportowano następnie do więzień w <a href="/wiki/Katowice" title="Katowice">Katowicach</a> i <a href="/wiki/Mys%C5%82owice" title="Mysłowice">Mysłowicach</a>, a stamtąd niejednokrotnie do obozu <a href="/wiki/Auschwitz-Birkenau" title="Auschwitz-Birkenau">Auschwitz-Birkenau</a>. Miejscowi nauczyciele, działacze społeczni i polityczni oraz duchowni byli wywożeni do obozów koncentracyjnych, głownie <a href="/wiki/Dachau_(KL)" title="Dachau (KL)">Dachau (KL)</a>, jak również <a href="/wiki/Mauthausen_(KL)" title="Mauthausen (KL)">Mauthausen (KL)</a> i innych obozów zlokalizowanych w głębi Rzeszy<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018250-141">[134]</a>. Do Dachau i Mauthausen przewiezione zostało 56 osób uwięzionych w ramach <a href="/wiki/Intelligenzaktion" title="Intelligenzaktion">Intelligenzaktion</a> w kwietniu 1940. W obozach tych śmierć poniósł m.in dyrektor dóbr arcyksiążęcych Mieczysław Mączyński, komendant powiatowy <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Strzelecki" title="Związek Strzelecki">Związku Strzeleckiego</a> Stanisław Stawowczyk, zasiadający przed wojną we władzach powiatowych inżynier Józef Chałasiński oraz były poseł na <a href="/wiki/Sejm_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Sejm Rzeczypospolitej Polskiej">Sejm Rzeczypospolitej Polskiej</a> Franciszek Michulec<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018262-143">[136]</a>. Do połowy 1940 r. w wyniku przeprowadzonej przez okupacyjne władze mobilizacji część polskich mieszkańców miasta została przymusowo wywieziona na <a href="/wiki/Roboty_przymusowe_w_III_Rzeszy" title="Roboty przymusowe w III Rzeszy">roboty przymusowe w III Rzeszy</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018252-253-151">[143]</a>. Zainaugurowana została także <a href="/wiki/Aktion_Saybusch" title="Aktion Saybusch">Aktion Saybusch</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018253-152">[144]</a> oraz odbywające się równolegle do niej i trwające także po 1941 r. do końca wojny wewnętrzne przesiedlenia Polaków, prowadzone pomiędzy poszczególnymi domami<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018255-142">[135]</a>. Kontynuowane były również <a href="/wiki/%C5%81apanka" title="Łapanka">łapanki</a> w celu pozyskania osób do przewiezienia na roboty przymusowe w Rzeszy. Jedna z większych tego typu akcji została przeprowadzona 1 lipca 1941 w dzielnicy Zabłocie<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018258-150">[142]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Aktion_Saybusch">Aktion Saybusch</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Aktion Saybusch" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Aktion Saybusch">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_1940_Wysiedlenie.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/%C5%BBywiec_1940_Wysiedlenie.jpg/250px-%C5%BBywiec_1940_Wysiedlenie.jpg" decoding="async" width="220" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/%C5%BBywiec_1940_Wysiedlenie.jpg/330px-%C5%BBywiec_1940_Wysiedlenie.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/%C5%BBywiec_1940_Wysiedlenie.jpg/500px-%C5%BBywiec_1940_Wysiedlenie.jpg 2x" data-file-width="1502" data-file-height="963" /></a><figcaption><a href="/wiki/Aktion_Saybusch" title="Aktion Saybusch">Aktion Saybusch</a> – wysiedlanie mieszkańców miasta w 1940 r.</figcaption></figure> W 1940 r. na Żywiecczyźnie przeprowadzono <a href="/wiki/Aktion_Saybusch" title="Aktion Saybusch">Aktion Saybusch</a> – wysiedlenie ok. 20 000 osób do <a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalnego Gubernatorstwa</a>. Ich miejsce mieli zająć koloniści niemieccy przesiedlani ze wschodu i południa Europy w ramach akcji <a href="/wiki/Heim_ins_Reich" title="Heim ins Reich">Heim ins Reich</a><a href="#cite_note-wgmedia-121">[116]</a><a href="#cite_note-153">[145]</a>. Mimo akcji propagandowej, przybyli na miejsce koloniści byli częstokroć rozczarowani i niechętni do zamieszkiwania w ubogich, wiejskich chałupach<a href="#cite_note-154">[146]</a>. Mieszkańcy miasta zostali dotknięci wysiedleniami w mniejszym stopniu niż inne miejscowości powiatu z uwagi na skupienie się okupanta w początkowym okresie wysiedleń na wywózce posiadaczy gospodarstw rolnych, a nie zakładów produkcyjnych, placówek rzemieślniczych i zamieszkałych w miejskich lokalach. W dniach 27–28 września 1940 wysiedlono jednak z Żywca członków 25 rodzin, których przeniesiono w rejon <a href="/wiki/Garwolin" title="Garwolin">Garwolina</a> i <a href="/wiki/Siedlce" title="Siedlce">Siedlec</a>. 10 listopada 1940 dokonano także wysiedlenia 15 rodzin zamieszkałych dotychczas w Żywcu, które stanowiło 46 osób. Do zwolnionych wówczas mieszkań wprowadziło się 7 rodzin niemieckich osadników, w sumie 20 osób<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018253-254-155">[147]</a>. Po wojnie większość wysiedlonych w ramach Aktion Saybusch dotychczasowych mieszkańców Żywiecczyzny powróciła w okolice miasta<a href="#cite_note-156">[148]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Losy_ludności_żydowskiej_w_trakcie_wojny">Losy ludności żydowskiej w trakcie wojny</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Losy ludności żydowskiej w trakcie wojny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Losy ludności żydowskiej w trakcie wojny">edytuj kod</a>]</div> Na czas <a href="/wiki/Okupacja_niemiecka_ziem_polskich_(1939%E2%80%931945)" title="Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)">okupacji</a> w granice miasta zostały włączone wsie <a href="/wiki/Isep_(%C5%BBywiec)" title="Isep (Żywiec)">Isep</a> i <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a>, a także częściowo <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a>, zamieszkałe przez mniejszość <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">żydowską</a>, liczącą w chwili wybuchu wojny około 1200 osób. Po rozpoczęciu działań wojennych część z nich opuściła miasto, udając się w stronę <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowa</a>, jednak do 20 września większość z nich powróciła do domów, a pozostali osiedlili się w Krakowie i w miejscowościach położonych dalej na wschód kraju<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. Burmistrzem miasta mianowano Rudolfa Drobenkę, będącego narodowości <a href="/wiki/Ukrai%C5%84cy" title="Ukraińcy">ukraińskiej</a> i przed wojną pracującego jako adwokat w <a href="/wiki/Mil%C3%B3wka_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Milówka (województwo śląskie)">Milówce</a>. Przez pierwsze kilka dni nakazano Żydom otwarcie prowadzonych przez nich sklepów i prowadzenie w nich sprzedaży. Sklepy te oznaczone zostały <a href="/wiki/Gwiazda_Dawida" title="Gwiazda Dawida">Gwiazdą Dawida</a>. Jednak po około 4 dniach od wydania tego zarządzenia okupacyjny burmistrz postanowił o ich zamknięciu, konfiskacie utargu z kasy, wywózce towarów do zbiorczego magazynu urządzonego w gmachu „Sokoła”, a następnie opieczętowaniu lokali. Później zabrane towary zostały sprzedane przez władze miejskie mieszkańcom po przedwojennych cenach<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. Własność Żydów została przejęta przez Rzeszę na mocy rozporządzeń ogłoszonych w 1939 r. na poziomie ogólnokrajowym i rejencyjnym. Zajęte zostały należące do nich przed wojną zakłady przemysłowe, takie jak <a href="/wiki/%C5%BBywieckie_Zak%C5%82ady_Papiernicze_%E2%80%9ESolali%E2%80%9D" title="Żywieckie Zakłady Papiernicze „Solali”">Fabryka Papieru „Solali”</a> Ignacego Seroga, nad którą zarząd komisaryczny przejął <a href="/wiki/Volksdeutsche" title="Volksdeutsche">Volksdeutsch</a> Bathelt. Do innych dawnych żydowskich zakładów objętych niemieckim zarządem komisarycznym należała Fabryka Dywanów „Persia” należąca wcześniej do Vaksmana i Fabiszkiewicza, a zajęta przez Biesmera, Fabryka Futer Maurycego Balitzera objęta przez Vökela, garbarnia „Siła” Herzberga, Grossa i Straussa, zakład chemiczny „Zabłocie”, czy fabryka produktów drogeryjnych Patzaua<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018251-158">[150]</a>. 20 września 1939 okupanci dokonali pierwszej egzekucji czterech miejscowych Żydów, których wywieźli za miasto i zastrzelili<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. Nakazem burmistrza, wraz z początkiem października 1939 przeprowadzony został spis Żydów mieszkających na terenie miasta w celu objęcia ich nakazem pracy. Według zarządzenia Rudolfa Drobenki codziennie 50–60 młodych osób pochodzenia żydowskiego kierowanych było do pracy rolnej i w pobliskich majątkach dworskich, między innymi w <a href="/wiki/Wieprz_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Wieprz (województwo śląskie)">Wieprzu</a>, nie otrzymując za nią żadnego wynagrodzenia. Ludność tę angażowano także do zasypywania <a href="/wiki/Okop" title="Okop">okopów</a><a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. 12 grudnia 1939 zostało przeprowadzone pierwsze wysiedlenie Żydów z terenu Żywca, czego dokonano z inspiracji burmistrza. Zostali oni przewiezieni m.in. do Krakowa. Przeprowadzono wówczas także spis wszystkich Żydów na obszarze powiatu żywieckiego. W efekcie spisu liczbę Żydów w powiecie obliczono na 557, a wszystkich wyznawców judaizmu na 580<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. 4 stycznia 1940 na mocy rozporządzenia wydanego przez <a href="/wiki/Landrat" class="mw-redirect" title="Landrat">landrata</a> na rozkaz katowickiego <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a> wprowadzony został obowiązek noszenia przez Żydów opaski z <a href="/wiki/Gwiazda_Dawida" title="Gwiazda Dawida">Gwiazdą Dawida</a><a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018252-159">[151]</a> oraz płacenia przez nich specjalnego podatku<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. Każdy z żydowskich lokali publicznych, jak na przykład placówki handlowe, miał być oznakowany niebieską lub czarną Gwiazdą Dawida o wielkości co najmniej 40 cm<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018252-159">[151]</a>. Ludność żydowska utrzymywała się wówczas z nieoficjalnego handlu i wyprzedaży własnego dobytku, jak również rzemiosła i opieki społecznej, której udzielała rada żydowska<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. Końcem stycznia 1940 przy działającym tu zarządzie Gminy Wyznaniowej Żydowskiej powstała Rada Starszych („Ältestenrat”), której przewodniczącym i jednocześnie inspektorem powiatowym („Kreisinspektor”) został mianowany przez Niemców adwokat dr Abraham Nehmer<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018251-158">[150]</a>. 19 kwietnia 1940 ogłoszone zostało zarządzenie <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a> o nakazie przesiedlenia do końca kwietnia tego roku wszystkich Żydów zamieszkałych na terenie powiatu do getta w <a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Suchej</a><a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>, które posiadało charakter otwarty<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018252-159">[151]</a>. Wysiedlenie trwało jednak przez około rok, ponieważ objęci nią mieszkańcy wsi byli wymagani do przeprowadzenia niezbędnych prac polowych. Rozpoczęło się w maju 1940 i co miesiąc typowano 40–50 osób, które furmankami udawały się do Suchej, a biedniejsi otrzymywali dotację na przewóz wypłacaną przez radę żydowską. Przesiedlenie trwało do października 1941<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. Getto w Suchej uległo likwidacji w latach 1942–1943 w wyniku wysłania jej mieszkańców, w tym ludności żydowskiej pochodzącej z Żywiecczyzny, do obozu zagłady <a href="/wiki/Auschwitz-Birkenau" title="Auschwitz-Birkenau">Auschwitz-Birkenau</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018252-159">[151]</a>. W 1940 r. na terenie dzielnicy Zabłocie utworzony został obóz przejściowy, działający do 1943 r. We wrześniu 1943 w Zabłociu został uruchomiony <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_pracy" title="Obóz pracy">obóz pracy</a>, który funkcjonował do stycznia 1945<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a><a href="#cite_note-160">[152]</a>. Oprócz tego w Zabłociu zarząd okupacyjny prowadził obóz pracy, który obejmował również lokalizację w Wieprzu. Znajdowało się w nim jednocześnie około 40 Żydów przywożonych wcześniej z getta w Suchej, a następnie stopniowo wysyłanych do <a href="/wiki/Auschwitz-Birkenau" title="Auschwitz-Birkenau">Auschwitz-Birkenau</a> i zastępowanych kolejnymi. Został on zamknięty w maju 1944, kiedy miał miejsce ostatni transport do Auschwitz<a href="#cite_note-preludium-157">[149]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ludność_narodowości_niemieckiej">Ludność narodowości niemieckiej</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Ludność narodowości niemieckiej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ludność narodowości niemieckiej">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Powitanie_osadnik%C3%B3w_niemieckich_na_dworcu_kolejowym_w_%C5%BBywcu.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Powitanie_osadnik%C3%B3w_niemieckich_na_dworcu_kolejowym_w_%C5%BBywcu.jpeg/220px-Powitanie_osadnik%C3%B3w_niemieckich_na_dworcu_kolejowym_w_%C5%BBywcu.jpeg" decoding="async" width="220" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Powitanie_osadnik%C3%B3w_niemieckich_na_dworcu_kolejowym_w_%C5%BBywcu.jpeg/330px-Powitanie_osadnik%C3%B3w_niemieckich_na_dworcu_kolejowym_w_%C5%BBywcu.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Powitanie_osadnik%C3%B3w_niemieckich_na_dworcu_kolejowym_w_%C5%BBywcu.jpeg/440px-Powitanie_osadnik%C3%B3w_niemieckich_na_dworcu_kolejowym_w_%C5%BBywcu.jpeg 2x" data-file-width="3211" data-file-height="2632" /></a><figcaption>Powitanie osadników niemieckich na dworcu kolejowym w Żywcu w 1940 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Do%C5%BCynki_%C5%BBywiec_1941.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Do%C5%BCynki_%C5%BBywiec_1941.jpg/220px-Do%C5%BCynki_%C5%BBywiec_1941.jpg" decoding="async" width="220" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Do%C5%BCynki_%C5%BBywiec_1941.jpg/330px-Do%C5%BCynki_%C5%BBywiec_1941.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Do%C5%BCynki_%C5%BBywiec_1941.jpg/440px-Do%C5%BCynki_%C5%BBywiec_1941.jpg 2x" data-file-width="1473" data-file-height="942" /></a><figcaption> Dożynki na Rynku w 1941 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_%E2%80%93_Stadthalle.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%C5%BBywiec_%E2%80%93_Stadthalle.jpeg/250px-%C5%BBywiec_%E2%80%93_Stadthalle.jpeg" decoding="async" width="220" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%C5%BBywiec_%E2%80%93_Stadthalle.jpeg/330px-%C5%BBywiec_%E2%80%93_Stadthalle.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%C5%BBywiec_%E2%80%93_Stadthalle.jpeg/500px-%C5%BBywiec_%E2%80%93_Stadthalle.jpeg 2x" data-file-width="3559" data-file-height="2398" /></a><figcaption> Hala miejska (Stadthalle) w 1943 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rynek_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji_niemieckiej_(3).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Rynek_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji_niemieckiej_%283%29.jpg/250px-Rynek_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji_niemieckiej_%283%29.jpg" decoding="async" width="220" height="142" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Rynek_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji_niemieckiej_%283%29.jpg/330px-Rynek_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji_niemieckiej_%283%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Rynek_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji_niemieckiej_%283%29.jpg/500px-Rynek_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji_niemieckiej_%283%29.jpg 2x" data-file-width="981" data-file-height="634" /></a><figcaption> Niemieckie uroczystości na Rynku podczas okupacji</figcaption></figure> Według statystyki z 13 września 1939 w mieście zamieszkiwało 35 <a href="/wiki/Volksdeutsche" title="Volksdeutsche">Volksdeutschów</a>. Zgodnie z policyjnym spisem ludności z marca 1940 było ich już 364, co landrat Eugen Hering uważał za liczbę przesadzoną, gdyż przez <a href="/wiki/Bund_Deutscher_Osten" title="Bund Deutscher Osten">Związek Niemiecki–Wschód</a> z całego powiatu żywieckiego za Volksdeutschów było uznanych 125 osób. Do 1943 w mieście na <a href="/wiki/Volkslista" title="Volkslista">niemiecką listę narodowościową</a> do kategorii I (Volksdeutscher) i II (<a href="/wiki/Diaspora_niemiecka" title="Diaspora niemiecka">Deutschstämmige</a>) wpisanych zostało 339 osób, a kolejne 537 mieszkańców przyjęło kategorię III (Eingedeutschte) i IV (Rückgedeutschte)<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018245-246-161">[153]</a>. Życie kulturalne i społeczne mieszkańców narodowości niemieckiej skupione było głównie wokół <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Starego Zamku</a>, należącego do organizacji „Herrschaft Saybusch” oraz <a href="/wiki/Budynek_Towarzystwa_Gimnastycznego_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu">Hali Miejskiej</a> („Stadthalle”), dawnej siedziby <a href="/wiki/Polskie_Towarzystwo_Gimnastyczne_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D" title="Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”">Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”</a>, gdzie prowadzone były różnorakie imprezy i uroczystości, prowadzone m.in. przez organizację „<a href="/wiki/Kraft_durch_Freude" title="Kraft durch Freude">Kraft durch Freude</a>”, nadzorowaną przez <a href="/wiki/Deutsche_Arbeitsfront" title="Deutsche Arbeitsfront">Front Pracy</a> działający przy <a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">NSDAP</a>. Spotkania towarzyskie odbywały się także w salach Fabryki Papieru<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018246-162">[154]</a>. Na przełomie lat 1940–1941 w Żywcu mieszkało 91 osadników niemieckich pochodzących z <a href="/wiki/Galicja_Wschodnia" title="Galicja Wschodnia">Galicji Wschodniej</a>, stanowiących 27 rodzin. Członkowie 21 rodzin pozostawali zatrudnieni w przemyśle, a pozostali – w zakładach rzemieślniczych i urzędach. 29 października 1940 miała tu miejsce wizytacja <a href="/wiki/Gauleiter" title="Gauleiter">gauleitera</a> <a href="/wiki/G%C3%B3rny_%C5%9Al%C4%85sk_(prowincja)" title="Górny Śląsk (prowincja)">prowincji górnośląskiej</a> <a href="/wiki/Franz_Bracht" title="Franz Bracht">Franza Brachta</a>, kontrolującego przebieg akcji osiedlania Niemców<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018254-255-163">[155]</a>. Latem 1941 do miasta rozpoczęto kierować osadników z północnej <a href="/wiki/Bukowina_(kraina_historyczna)" title="Bukowina (kraina historyczna)">Bukowiny</a>. W przeciwieństwie do ludności pochodzącej z Galicji Wschodniej, osiedlanej przede wszystkim na terenach wiejskich, mieli oni zasiedlać miasta. W pierwszej grupie z Bukowiny do Żywca przyjechało kilkoro samotnych emerytów oraz członkowie kilku, przeważnie katolickich, rodzin z <a href="/wiki/Czerniowce" title="Czerniowce">Czerniowców</a>. Akcja osiedleńcza została zintensyfikowana wiosną i latem 1942<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018256-164">[156]</a>, w związku z czym końcem grudnia 1942 w mieście były osiedlone już 102 rodziny. Cztery z nich stanowiły rodziny rolnicze, natomiast na pozostałe składali się robotnicy, rzemieślnicy, właściciele zakładów przemysłowych, inteligencja oraz emeryci<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018258-150">[142]</a>. 18 stycznia 1941 uruchomiona została biblioteka z siedzibą przy ul. Kościuszki 20, stanowiąca jedną z najpiękniejszych niemieckich bibliotek ludowych na terenach przyłączonych do <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">Rzeszy</a>. Prowadzono w niej cyklicznie wieczorki odczytowe („Leseabende”). W planach była ponadto budowa kina z widownią na 450 miejsc<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018246-162">[154]</a>. W dniach 4–5 października 1941 na Rynku oraz na zamku miały miejsce <a href="/wiki/Do%C5%BCynki" title="Dożynki">dożynki</a>, w których udział wzięli między innymi: <a href="/wiki/Fritz_Bracht" title="Fritz Bracht">Fritz Bracht</a>, <a href="/wiki/Gauleiter" title="Gauleiter">gauleiter</a> <a href="/wiki/G%C3%B3rny_%C5%9Al%C4%85sk_(prowincja)" title="Górny Śląsk (prowincja)">prowincji Górny Śląsk</a> wraz ze swoim zastępcą Albertem Hoffmannem, prezydent <a href="/wiki/Rejencja_katowicka" title="Rejencja katowicka">rejencji katowickiej</a> Walter Springorum, miejscowi Volksdeutsche i osadnicy niemieccy, jak również 500 członków <a href="/wiki/Hitlerjugend" title="Hitlerjugend">Hitlerjugend</a> i <a href="/wiki/Bund_Deutscher_M%C3%A4del" title="Bund Deutscher Mädel">Bund Deutscher Mädel</a>, którzy brali udział w pracach polowych w tym roku. Ulice miasta z okazji dożynek zostały bogato udekorowane. Miał miejsce wówczas pochód oraz przejazd ozdobionych wozów na Rynek, którymi jechali osadnicy stanowiący reprezentantów różnych grup zawodowych w towarzystwie członków stowarzyszeń nadzorowanych przez NSDAP<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018247–248-165">[157]</a>. W styczniu 1944 w Żywcu zamieszkiwało 3526 Reichsdeutschów, Volksdeutschów i osadników niemieckich, natomiast Polacy liczyli 10 611 osób. Miasto charakteryzowało się wówczas najmniejszym odsetkiem ludności polskiej ze wszystkich miejscowości powiatu żywieckiego<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018258-150">[142]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sytuacja_rodziny_Habsburgów_w_trakcie_okupacji">Sytuacja rodziny Habsburgów w trakcie okupacji</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Sytuacja rodziny Habsburgów w trakcie okupacji" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sytuacja rodziny Habsburgów w trakcie okupacji">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Pa%C5%82ac_Habsburg%C3%B3w_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Pa%C5%82ac_Habsburg%C3%B3w_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png/250px-Pa%C5%82ac_Habsburg%C3%B3w_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png" decoding="async" width="220" height="281" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Pa%C5%82ac_Habsburg%C3%B3w_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png/330px-Pa%C5%82ac_Habsburg%C3%B3w_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Pa%C5%82ac_Habsburg%C3%B3w_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png/500px-Pa%C5%82ac_Habsburg%C3%B3w_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png 2x" data-file-width="1224" data-file-height="1564" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Pałac Habsburgów</a> w okresie okupacji</figcaption></figure> Ostatni właściciel państwa żywieckiego, <a href="/wiki/Karol_Olbracht_Austriacki" title="Karol Olbracht Austriacki">Karol Olbracht Habsburg</a>, odmówił podpisania <a href="/wiki/Volkslista" title="Volkslista">Volkslisty</a><a href="#cite_note-histmaghabsburgowie-166">[158]</a>. W efekcie dobra przeszły pod zarząd państwowy<a href="#cite_note-wgmedia-121">[116]</a><a href="#cite_note-panstwozywieckie2-62">[59]</a>, a sam arcyksiążę został internowany w Cieszynie<a href="#cite_note-histmaghabsburgowie-166">[158]</a>, skąd dzięki interwencji międzynarodowej został zwolniony<a href="#cite_note-Habsburgowie-167">[159]</a>. <a href="/wiki/Alicja_Habsburg" title="Alicja Habsburg">Alicja Habsburg</a> została objęta aresztem domowym. W 1941 małżeństwo zostało przewiezione do <a href="/wiki/Wis%C5%82a_(miasto)" title="Wisła (miasto)">Wisły</a>, skąd jesienią 1942 zostali przesiedleni na roboty przymusowe do Straussberg w <a href="/wiki/Turyngia" title="Turyngia">Turyngii</a>. Ich druga córka <a href="/wiki/Maria_Krystyna_Altenburg" title="Maria Krystyna Altenburg">Maria Krystyna Altenburg</a> wyjechała stamtąd do <a href="/wiki/Wiede%C5%84" title="Wiedeń">Wiednia</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018261-168">[160]</a>. Z uwagi na antyniemiecką postawę oraz brak niemieckiego obywatelstwa, Karol Olbracht Habsburg razem z żoną Alicją i dziećmi zostali pozbawieni majątku. Należący do nich zamek i pałac wraz z parkiem oraz pozostałymi nieruchomościami i arcyksiążęcym browarem, jak również około 40 000 hektarów lasów zostały w 1939 r. zajęte przez władze okupacyjne, a w 1943 r. finalnie odebrane i przekazane na rzecz samorządu <a href="/wiki/G%C3%B3rny_%C5%9Al%C4%85sk_(prowincja)" title="Górny Śląsk (prowincja)">prowincji górnośląskiej</a>. Równocześnie w 1943 r. swój majątek na rzecz państwa utraciła Maria Klotylda von Thuillères hrabina von Montjoye-Vaufrey et de la Roche, wdowa po <a href="/wiki/Leon_Karol_Habsburg" title="Leon Karol Habsburg">Leonie Karolu Habsburgu</a>, która została wpisana do II grupy <a href="/wiki/Volkslista" title="Volkslista">Volkslisty</a> (Deutschstämmige) i w wyniku tego uzyskała odszkodowanie za odebrany jej majątek w wysokości około 2 milionów <a href="/wiki/Reichsmark" title="Reichsmark">Reichsmarek</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018261-168">[160]</a>. Po zakończeniu wojny Karol Olbracht Habsburg wraz z żoną wyjechał do Szwecji, skąd pochodziła Alicja<a href="#cite_note-Habsburgowie-167">[159]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotników">Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Dworcowa_16_%C5%BBywiec_1940.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Dworcowa_16_%C5%BBywiec_1940.jpg/250px-Dworcowa_16_%C5%BBywiec_1940.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Dworcowa_16_%C5%BBywiec_1940.jpg/330px-Dworcowa_16_%C5%BBywiec_1940.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Dworcowa_16_%C5%BBywiec_1940.jpg/500px-Dworcowa_16_%C5%BBywiec_1940.jpg 2x" data-file-width="603" data-file-height="402" /></a><figcaption> Bahnhofstrasse w 1940 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Plakaty_w_%C5%BBywcu_1941.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Plakaty_w_%C5%BBywcu_1941.jpg/250px-Plakaty_w_%C5%BBywcu_1941.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Plakaty_w_%C5%BBywcu_1941.jpg/330px-Plakaty_w_%C5%BBywcu_1941.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Plakaty_w_%C5%BBywcu_1941.jpg/500px-Plakaty_w_%C5%BBywcu_1941.jpg 2x" data-file-width="1502" data-file-height="992" /></a><figcaption> Nazistowskie plakaty propagandowe w 1941 r.</figcaption></figure> Jedną z kluczowych instytucji posiadających siedzibę w mieście było Kierownictwo Powiatowe <a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników</a>, którego siedziba znajdowała się przy Bahnhofstrasse 20<a href="#cite_note-169">[i]</a>. Działały tu dwie grupy miejscowe („Ortsgruppe”) NSDAP – Wschód i Zachód. Stanowisko pierwszego kreisleitera na powiat żywiecki pełnił Wilhelm Scholtz, który podczas sprawowania tej funkcji mieszkał wraz z żoną Charlotte Suchanek i piątką dzieci przy Bielitzerstrasse 32<a href="#cite_note-170">[j]</a>. Został on jednak powołany na front wschodni w marcu 1942, gdzie zginął w październiku 1942. Jednym z czołowych działaczy miejscowego NSDAP był August Lux, członek <a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">Oddziałów Szturmowych</a> oraz <a href="/wiki/Narodowosocjalistyczny_Korpus_Motorowy" title="Narodowosocjalistyczny Korpus Motorowy">Narodowosocjalistycznego Korpusu Motorowego</a>. W październiku 1940 objął on stanowisko kierownika Powiatowego Urzędu Pracy NSDAP. Kolejnym znanym działaczem partii był Karl Luger, który pełnił funkcję dowódcy miejskiej jednostki Oddziałów Szturmowych NSDAP (SA-Mann Obertruppführer), których siedziba mieściła się przy Bahnhofstrasse 21<a href="#cite_note-171">[k]</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018244-245-172">[161]</a>. W mieście funkcjonowały także inne organizacje podległe Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partia Robotników, takie jak stowarzyszenia kobiece „NS-Frauerschaft” i „Nationalsozialistische Volkswohlfahrt”, czy organizacje młodzieżowe „<a href="/wiki/Hitlerjugend" title="Hitlerjugend">Hitlerjugend</a>” (dowódcą podokręgu żywieckiego był Johann Bertoletti) i „<a href="/wiki/Bund_Deutscher_M%C3%A4del" title="Bund Deutscher Mädel">Bund Deutscher Mädel</a>” (pod dowództwem Traute Kliem). Członkowie organizacji <a href="/wiki/Nazizm" title="Nazizm">nazistowskich</a> rekrutowali się przede wszystkim z przybyłych do Żywca Reichsdeutschów i miejscowych <a href="/wiki/Volksdeutsche" title="Volksdeutsche">Volksdeutschów</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018244-245-172">[161]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Gospodarka">Gospodarka</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Gospodarka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Gospodarka">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Browar_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Browar_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png/220px-Browar_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Browar_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png/330px-Browar_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Browar_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png/440px-Browar_w_%C5%BBywcu_w_okresie_okupacji.png 2x" data-file-width="1490" data-file-height="1034" /></a><figcaption> Browar w Żywcu w okresie okupacji</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Fabryka_Papieru_Solali_w_okresie_okupacji.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Fabryka_Papieru_Solali_w_okresie_okupacji.png/220px-Fabryka_Papieru_Solali_w_okresie_okupacji.png" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Fabryka_Papieru_Solali_w_okresie_okupacji.png/330px-Fabryka_Papieru_Solali_w_okresie_okupacji.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Fabryka_Papieru_Solali_w_okresie_okupacji.png/440px-Fabryka_Papieru_Solali_w_okresie_okupacji.png 2x" data-file-width="1490" data-file-height="980" /></a><figcaption> Fabryka Papieru „Solali” w okresie okupacji</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Deutscher_Hof_Saybusch_(2).jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Deutscher_Hof_Saybusch_%282%29.jpeg/250px-Deutscher_Hof_Saybusch_%282%29.jpeg" decoding="async" width="220" height="139" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Deutscher_Hof_Saybusch_%282%29.jpeg/330px-Deutscher_Hof_Saybusch_%282%29.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Deutscher_Hof_Saybusch_%282%29.jpeg/500px-Deutscher_Hof_Saybusch_%282%29.jpeg 2x" data-file-width="1189" data-file-height="749" /></a><figcaption> Wnętrze hotelu „Deutscher Hof” (wcześniej hotel „Polonia”)</figcaption></figure> Po wprowadzeniu niemieckiej administracji rozpoczęta została inwentaryzacja mienia polskiego w celu jego zajęcia na rzecz państwa, jak również majątku odebranego Żydom. Własność Polaków i Żydów miała być docelowo przekazana przybyłym tu osadnikom niemieckim. Powstały osobne spółki zajmujące się inwentaryzacją poszczególnych kategorii zajętego mienia, a prace te prowadzone były przez zatrudnianych przez nie <a href="/wiki/Rzeczoznawca" title="Rzeczoznawca">rzeczoznawców</a>, <a href="/wiki/Geodeta" title="Geodeta">geodetów</a> i <a href="/wiki/Taksator" title="Taksator">taksatorów</a>. Nadzór nad większymi zakładami przemysłowymi przejęła „Treuhandelstelle Ost”, zakłady rzemieślnicze objęła „Handwerksaufbau GmbH”, a handlowe – „Handelsaufbau GmbH”. Kuratelę nad przejętymi lokalami mieszkaniowymi przekazano spółce „Grundstückgesellschaft Oberschlesien” („Geos”), posiadającą tu ekspozyturę z siedzibą przy Bahnhofstrasse 7<a href="#cite_note-173">[l]</a>, która kierowana była przez Waltera Speike, a później przez Paula Golla. Spółka „Ostland” zajęła się gospodarstwami rolnymi. Powołano także osobną spółkę sprawującą pieczę nad hotelami oraz placówkami gastronomicznymi<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018243-136">[131]</a>. Według stanu z 1940 r. w mieście działało około 30 zakładów przemysłowych, w których pracowało 1500 osób. Największym zakładem pozostawała <a href="/wiki/%C5%BBywieckie_Zak%C5%82ady_Papiernicze_%E2%80%9ESolali%E2%80%9D" title="Żywieckie Zakłady Papiernicze „Solali”">Papierfabrik „Solali”</a>, zatrudniająca około 1000 osób. Zajmowała się przede wszystkim wytwarzaniem <a href="/wiki/Bibu%C5%82a_(papier)" title="Bibuła (papier)">bibuły</a> papierosowej, eksportowanej następnie do różnych krajów. Należała do najbardziej nowoczesnych zakładów papierniczych na zajętych wschodnich terenach. Funkcjonował ponadto <a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">browar „Beskidenbrauerei”</a>, gdzie pracowało około 300 osób. Działała też fabryka dywanów pod nazwą „Teppichfabrik Persia AG” z około 250 pracownikami, fabryka wyrobów skórzanych „Siła”, futrzarnia i garbarnia Balitzerów („Balicer Saybusch Rauchwarenzurichterei”), zakład produkcji maszyn oraz fabryka chemiczna<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018243-136">[131]</a>. W sumie w Żywcu w 1940 r. działało 500 zakładów przemysłowych i rzemieślniczych oraz placówek handlowych<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018243-136">[131]</a>. Przez okupanta były z biegiem czasu zajmowane kolejne zakłady przemysłowe i rzemieślnicze, przede wszystkim najbardziej intratne<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018258-150">[142]</a>. Do końca 1941 r. Eduard Geimer został nowym właścicielem fabryki przy Hauptstrasse 50 („Blasiak Viktor & Sohn”), a drukarnia „Rotary Saybusch Druckerei” i fabryka smarów „Patzau Schmierfettfabrik Saybusch” zostały przejęte w celu sprzedaży ich osobom odbywającym w tym czasie służbę wojskową na froncie<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018261-168">[160]</a>. Przedsiębiorstwo transportowe prowadzone przez Rudolfa Piela zostało przekazane Franzowi Pentelajczukowi, a podobna firma Zygmunta Seemana przeszła na rzecz Josefa Brauna. Dotychczasowa piekarnia Stanisława Ostrowskiego została wywłaszczona i oddana Heinrichowi Umbachowi, nowym właścicielem zakładu rzeźniczego Floriana Studenckiego stał się Johann Glaß, natomiast zakład krawiecki Walentego Gajdocha stał się własnością Olgi Sawilla, a Walenty Wrenzlewicz zmuszony został do oddania rzeźni, którą objął Wenzel Mirbauer. Sukcesywnie dochodziło do zajęć innych placówek<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018258-150">[142]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Planowanie_przestrzenne">Planowanie przestrzenne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Planowanie przestrzenne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Planowanie przestrzenne">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Panorama_%C5%BBywca_w_okresie_okupacji_niemieckiej.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Panorama_%C5%BBywca_w_okresie_okupacji_niemieckiej.jpg/220px-Panorama_%C5%BBywca_w_okresie_okupacji_niemieckiej.jpg" decoding="async" width="220" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Panorama_%C5%BBywca_w_okresie_okupacji_niemieckiej.jpg/330px-Panorama_%C5%BBywca_w_okresie_okupacji_niemieckiej.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Panorama_%C5%BBywca_w_okresie_okupacji_niemieckiej.jpg/440px-Panorama_%C5%BBywca_w_okresie_okupacji_niemieckiej.jpg 2x" data-file-width="1001" data-file-height="602" /></a><figcaption> Panorama Żywca w okresie okupacji</figcaption></figure> Stanowisko architekta miejskiego objął Hans Ehl. Założony został przez niego plan przypisania określonych funkcji poszczególnym dzielnicom miasta, a ich zróżnicowanie i granice pomiędzy nimi miały być łatwo zauważalne. Ehl stworzył projekt podziału miasta na cztery dzielnice. Centrum („Stadtkern”), obejmujące również zamek oraz park, miało być miejscem lokalizacji siedzib instytucji miejskich i powiatowych, jak również pełnić funkcję mieszkalną. Dzielnica „Sonnenberg” miała powstać na terenie <a href="/wiki/Isep_(%C5%BBywiec)" title="Isep (Żywiec)">Ispu</a> oraz <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojca</a> i pełnić funkcję rekreacyjną – zamierzano utworzyć tam obiekty sportowe i gastronomiczne, jak również wytyczyć szlaki spacerowe. Zabłocie określano jako obszar wymagający rewitalizacji, powstać miało tu osiedle mieszkaniowe, przeznaczone przede wszystkim dla ludności robotniczej. Sporysz miał natomiast zachować swój dotychczasowy charakter zabudowy, na którą składały się luźno usytuowane budynki mieszkalne<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018248-147">[139]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Oświata">Oświata</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Oświata" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Oświata">edytuj kod</a>]</div> Władze niemieckie zezwoliły na uruchomienie polskich <a href="/wiki/Szko%C5%82a_powszechna" title="Szkoła powszechna">szkół powszechnych</a> z dniem 1 października 1939, natomiast szkoły średnie rozpoczęły prowadzenie zajęć w połowie października 1939. Jednakże już 8 listopada okupanci nakazali zamknięcie szkół średnich, a 25 listopada 1939 również szkół powszechnych<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-265-174">[162]</a>. 1 grudnia 1939 w miejsce zlikwidowanych polskich placówek szczebla podstawowego powstały szkoły ludowe z polskim językiem nauczania („Volksschule mit polnischer Unterrichtssprache”), w których zajęcia były prowadzone przez nauczycieli z zamkniętych szkół powszechnych<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-265-174">[162]</a>. W Żywcu jedyna szkoła ludowa została otwarta początkowo w budynku szkoły przy ul. Mickiewicza, jednak w wyniku zajęcia go przez wojsko zajęcia przeniesiono do siedziby dawnej szkoły powszechnej w Zabłociu<a href="#cite_note-175">[m]</a>, następnie na przełomie lat 1942–1943 do Sporysza, a stamtąd ostatecznie do Starego Żywca. Prowadzenie nauki w placówce było skrajnie utrudnione. Podczas jej funkcjonowania w Sporyszu na tysiąc uczniów przeznaczone było 6 pomieszczeń lekcyjnych, natomiast po przeniesieniu szkoły do Starego Żywca placówka dysponowała jedynie dwoma izbami<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-265-174">[162]</a><a href="#cite_note-176">[163]</a>. Nauczyciele narodowości polskiej byli nadzorowani przez radę szkolną, której członkowie byli wybierani spośród ich grona. Przewodniczył jej inspektor szkolny („Schulrevisor”) Michał Horodyński, dawny profesor miejskiego gimnazjum narodowości <a href="/wiki/Ukrai%C5%84cy" title="Ukraińcy">ukraińskiej</a>. Siedziba rady mieściła się w <a href="/wiki/Budynek_Starostwa_Powiatowego_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Starostwa Powiatowego w Żywcu">budynku landratury</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-265-174">[162]</a>. Działalność polskich szkół średnich nie została wznowiona. Budynki stanowiące ich siedziby zostały początkowo zajęte przez policję i wojsko, a następnie po wysiedleniach w ramach <a href="/wiki/Aktion_Saybusch" title="Aktion Saybusch">Aktion Saybusch</a> przekazane na rzecz niemieckich uczniów<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-265-174">[162]</a>. W 1939 r. w dawnym budynku mieszczącym siedzibę władz gminy wyznaniowej żydowskiej w Zabłociu<a href="#cite_note-177">[n]</a> otwarta została niemiecka szkoła ludowa („Deutsche Volksschule”). Z uwagi na przybywanie do miasta nowych niemieckojęzycznych uczniów, głównie dzieci urzędników, 16 czerwca 1940 szkoła została przeniesiona do obiektu dawnej żywieckiej szkoły handlowej<a href="#cite_note-178">[o]</a>. Według stanu na 1944 r. w Żywcu działały cztery niemieckie szkoły średnie: Oberschule (w okresie 1941–1943 funkcjonowała w budynku dawnego Gimnazjum Miejskiego<a href="#cite_note-179">[p]</a>, następnie została przeniesiona do Zabłocia), Kreisberufschule (szkoła zawodowa działająca w budynku dawnej szkoły handlowej<a href="#cite_note-180">[q]</a>), Landwirtschaftliche Fachschule (technikum rolnicze) oraz Haushaltungsschule (szkoła gospodarstwa domowego)<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018246-247-181">[164]</a>. Z inicjatywy <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Walki_Zbrojnej" title="Związek Walki Zbrojnej">Związku Walki Zbrojnej</a>, a później <a href="/wiki/Armia_Krajowa" title="Armia Krajowa">Armii Krajowej</a> powstały polskie konspiracyjne komisje oświaty i kultury. Utworzony został program <a href="/wiki/Tajne_nauczanie" title="Tajne nauczanie">tajnych kompletów</a>, który na poziomie szkoły powszechnej był koordynowany w Żywcu przez Antoniego Ćwiertnię, Czesława Litwińskiego i Andrzeja Pyrlika, natomiast program tajnego nauczania na poziomie szkół średnich był ustalany przez Kazimierę Białek, Czesława Janika „Grypę”, Irenę Puszyńską oraz osobę o pseudonimie „Ryszard”. Podręczniki oraz inne materiały potrzebne do prowadzenia nauki pozyskiwane były dzięki pracownikom kolei, prowadzącym przewozy w relacji z Krakowa do Żywca przez Suchą. W okresie 1940–1944 okolicy Żywca z tajnych kompletów skorzystało 1027 uczniów szkół powszechnych oraz 181 na poziomie szkoły średniej<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018267-268-182">[165]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Życie_religijne">Życie religijne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Życie religijne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Życie religijne">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rynek_w_%C5%BBywcu_podczas_okupacji_niemieckiej.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Rynek_w_%C5%BBywcu_podczas_okupacji_niemieckiej.png/250px-Rynek_w_%C5%BBywcu_podczas_okupacji_niemieckiej.png" decoding="async" width="220" height="350" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Rynek_w_%C5%BBywcu_podczas_okupacji_niemieckiej.png/330px-Rynek_w_%C5%BBywcu_podczas_okupacji_niemieckiej.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Rynek_w_%C5%BBywcu_podczas_okupacji_niemieckiej.png/500px-Rynek_w_%C5%BBywcu_podczas_okupacji_niemieckiej.png 2x" data-file-width="980" data-file-height="1560" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny</a> wraz z dzwonnicą w okresie okupacji</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Kapliczka_Upadek_Jezusa_pod_krzy%C5%BCem_w_%C5%BBywcu_(ul._Komonieckiego).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Kapliczka_Upadek_Jezusa_pod_krzy%C5%BCem_w_%C5%BBywcu_%28ul._Komonieckiego%29.png/250px-Kapliczka_Upadek_Jezusa_pod_krzy%C5%BCem_w_%C5%BBywcu_%28ul._Komonieckiego%29.png" decoding="async" width="220" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Kapliczka_Upadek_Jezusa_pod_krzy%C5%BCem_w_%C5%BBywcu_%28ul._Komonieckiego%29.png/330px-Kapliczka_Upadek_Jezusa_pod_krzy%C5%BCem_w_%C5%BBywcu_%28ul._Komonieckiego%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Kapliczka_Upadek_Jezusa_pod_krzy%C5%BCem_w_%C5%BBywcu_%28ul._Komonieckiego%29.png/500px-Kapliczka_Upadek_Jezusa_pod_krzy%C5%BCem_w_%C5%BBywcu_%28ul._Komonieckiego%29.png 2x" data-file-width="1178" data-file-height="866" /></a><figcaption> Kapliczka „Upadek Jezusa pod krzyżem” przy ul. Komonieckiego w okresie okupacji</figcaption></figure> W strukturach <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%82aci%C5%84ski" title="Kościół łaciński">kościoła rzymskokatolickiego</a> obszar <a href="/wiki/%C5%BBywiecczyzna" title="Żywiecczyzna">Żywiecczyzny</a> w chwili jej wejścia w skład <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzeszy</a> został wyłączony z <a href="/wiki/Archidiecezja_krakowska" title="Archidiecezja krakowska">archidiecezji krakowskiej</a> i wcielony do <a href="/wiki/Archidiecezja_wroc%C5%82awska" title="Archidiecezja wrocławska">archidiecezji wrocławskiej</a> pod przewodnictwem arcybiskupa <a href="/wiki/Adolf_Bertram" title="Adolf Bertram">Adolfa Bertrama</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-183">[166]</a>. <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu</a> początkowo został świątynią przeznaczoną dla wiernych narodowości niemieckiej. Z czasem powrócił jednak do polskich parafian z uwagi na przyjęcie przez Niemców teorii o germańskim pochodzeniu mieszkańców Żywca, wobec czego postanowiono o przekazaniu niemieckiemu duszpasterstwu najstarszego kościoła na terenie miasta, który stanowił <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Awi%C4%99tego_Krzy%C5%BCa_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Świętego Krzyża w Żywcu">kościół Świętego Krzyża</a>. 7 lipca 1942 przy świątyni tej została powołana nowa parafia rzymskokatolicka przeznaczona dla Niemców. Proboszczem nowo utworzonej jednostki został ks. Kurt Bensch, będący w latach 1937–1940 proboszczem polsko-niemieckiej parafii w <a href="/wiki/Pojana_Mikuli" title="Pojana Mikuli">Pojana Mikuli</a> w <a href="/wiki/Bukowina_(kraina_historyczna)" title="Bukowina (kraina historyczna)">Bukowinie</a>, gdzie wmawiał zamieszkałym tam Polakom narodowość <a href="/wiki/S%C5%82owacy" title="Słowacy">słowacką</a> i wprowadzał <a href="/wiki/J%C4%99zyk_s%C5%82owacki" title="Język słowacki">język słowacki</a> do prowadzonych liturgii. Został nominowany na stanowisko w niemieckiej parafii w Żywcu przez krakowskiego arcybiskupa <a href="/wiki/Adam_Stefan_Sapieha" title="Adam Stefan Sapieha">Adama Stefana Sapiehę</a>. Proboszcz Bensch zamieszkał w budynku przy Heiliegen Kreuzstrasse 48<a href="#cite_note-184">[r]</a>, a swoją pierwszą mszę po osiedleniu się w Żywcu poprowadził 30 sierpnia 1942. Nabożeństwa odprawiane były przez niego jedynie w języku niemieckim. 1 września 1942 kościół Świętego Krzyża został formalnie przekazany nowej parafii św. Krzyża przez <a href="/wiki/Parafia_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu">parafię Narodzenia Najświętszej Marii Panny</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-183">[166]</a>. Według stanu na 1943 r. do polskich wiernych poza <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">kościołem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny</a> należały kościoły <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_w_%C5%BBywcu" title="Kościół św. Marka w Żywcu">św. Marka</a> i <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Przemienienia_Pa%C5%84skiego_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Przemienienia Pańskiego w Żywcu">Przemienienia Pańskiego</a> w <a href="/wiki/%C5%9Ar%C3%B3dmie%C5%9Bcie_(%C5%BBywiec)" title="Śródmieście (Żywiec)">Śródmieściu</a>, kościół Wszystkich Świętych w <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">Starym Żywcu</a>, a także <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Floriana_w_%C5%BBywcu" title="Kościół św. Floriana w Żywcu">kościół św. Floriana w Zabłociu</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-183">[166]</a>. Proboszcz niemieckiej parafii rzymskokatolickiej ks. Kurt Bensch po jej powołaniu rozpoczął prowadzenie dla niej osobnych <a href="/wiki/Wyznaniowa_ksi%C4%99ga_metrykalna" title="Wyznaniowa księga metrykalna">ksiąg metrykalnych</a>. Przewodził ponadto Urzędowi Duszpasterstwa dla Niemieckiego Powiatu Żywieckiego („Seelessorgeamt für Deutsches Kreis Saysbusch”). Pozostał w mieście do stycznia 1945, a następnie wyjechał do Niemiec<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018264-183">[166]</a>. Wierni <a href="/wiki/Luteranizm" title="Luteranizm">Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego</a> nie stanowili tu dużej grupy. Ich liczba wzrosła w wyniku przyjazdu osadników z terenu <a href="/wiki/Bukowina_(kraina_historyczna)" title="Bukowina (kraina historyczna)">Bukowiny</a>, jednak był to niewielki odsetek. Z tego powodu władze okupacyjne nie poświęcały dużej uwagi organizowaniu życia religijnego wśród <a href="/wiki/Ewangelicy" class="mw-redirect" title="Ewangelicy">ewangelickich</a> kolonistów, w przeciwieństwie do stosunku wobec licznej ludności niemieckiej wyznania rzymskokatolickiego. W związku z minimalną liczbą <a href="/wiki/Luteranizm" title="Luteranizm">luteran</a> wśród mieszkańców narodowości polskiej nie istniało także ryzyko zacieśniania więzi między przedstawicielami obu narodowości podczas odbywania się wspólnych nabożeństw. W wyniku nieposiadania własnego miejsca prowadzenia działalności religijnej, nabożeństwa ewangelickie w okresie okupacji niemieckiej prowadzone były w siedzibie kasyna należącego do Fabryki Papieru „Solali” w Żywcu przez proboszcza z <a href="/wiki/Parafia_Ewangelicko-Augsburska_w_Bielsku" title="Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bielsku">parafii ewangelickiej w Bielsku</a> lub <a href="/wiki/Kapelan" title="Kapelan">kapelana</a> wojskowego, będących narodowości niemieckiej<a href="#cite_note-185">[167]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ruch_oporu">Ruch oporu</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Ruch oporu" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ruch oporu">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Grupa_konspiracyjna_podczas_okupacji_niemieckiej.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Grupa_konspiracyjna_podczas_okupacji_niemieckiej.jpeg/250px-Grupa_konspiracyjna_podczas_okupacji_niemieckiej.jpeg" decoding="async" width="220" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Grupa_konspiracyjna_podczas_okupacji_niemieckiej.jpeg/330px-Grupa_konspiracyjna_podczas_okupacji_niemieckiej.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Grupa_konspiracyjna_podczas_okupacji_niemieckiej.jpeg/500px-Grupa_konspiracyjna_podczas_okupacji_niemieckiej.jpeg 2x" data-file-width="3158" data-file-height="2403" /></a><figcaption> Członkowie grupy konspiracyjnej podczas pracy</figcaption></figure> Jesienią 1939 powstały pierwsze grupy <a href="/wiki/Konspiracja" title="Konspiracja">konspiracyjne</a>, które w późniejszym okresie weszły w skład ogólnokrajowych struktur organizacji podziemnych<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018265-266-186">[168]</a>. W grudniu 1939 powstała w Żywcu <a href="/wiki/Tajna_Organizacja_Wojskowa" title="Tajna Organizacja Wojskowa">Tajna Organizacja Wojskowa</a> pod kierownictwem kapitana Wenecjusza Zycha („Szary”, „Dziadek”). Należał do niej również m.in. ks. <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_S%C5%82onka" title="Stanisław Słonka">Stanisław Słonka</a> („Stasiek”), proboszcz <a href="/wiki/Parafia_%C5%9Bw._Floriana_w_%C5%BBywcu" title="Parafia św. Floriana w Żywcu">parafii w Zabłociu</a>. Tajna Organizacja Wojskowa wydawała czasopismo „Hasło” pod redakcją Jana Urbańca („Ponton”), zajmowała się także pracą charytatywną oraz obserwacją działalności niemieckich organów, takich jak <a href="/wiki/Landratura" title="Landratura">landratura</a>, poczta, policja czy kolej. Organizacja prowadziła akcje <a href="/wiki/Ma%C5%82y_sabota%C5%BC" title="Mały sabotaż">małego sabotażu</a>, co miało na celu hamowanie pracy fabryk. Utworzone zostały składy broni, ulokowane w <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Awi%C4%99tego_Krzy%C5%BCa_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Świętego Krzyża w Żywcu">kościele Świętego Krzyża</a> oraz w budynku cegielni<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018265-266-186">[168]</a>. Ponadto w początkowych miesiącach okupacji zawiązana została tajna organizacja zajmująca się dystrybucją gazetek „Błyskawica” i „Sikorka”, które powstawały pod redakcją Juliana i Zbigniewa Kubielasów<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018265-266-186">[168]</a>. Początkiem 1940 r. powyższe organizacje wraz z innymi stowarzyszeniami konspiracyjnymi z terenu <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiatu żywieckiego</a> połączyły się pod kierownictwem Wenecjusza Zycha (jego zastępcą mianowano <a href="/wiki/Antoni_P%C5%82anik" title="Antoni Płanik">Antoniego Płatnika</a>) i dokonały włączenia w skład <a href="/wiki/S%C5%82u%C5%BCba_Zwyci%C4%99stwu_Polski" title="Służba Zwycięstwu Polski">Służby Zwycięstwu Polski</a>, a następnie do <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Walki_Zbrojnej" title="Związek Walki Zbrojnej">Związku Walki Zbrojnej</a>, który zastąpił SZP. Stały się one częścią nowo powstałego obwodu żywieckiego Związku Walki Zbrojnej, wchodzącego w skład jej okręgu śląskiego i posiadającego placówki w <a href="/wiki/Jele%C5%9Bnia" title="Jeleśnia">Jeleśni</a>, <a href="/wiki/%C5%81odygowice" title="Łodygowice">Łodygowicach</a>, <a href="/wiki/Mil%C3%B3wka_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Milówka (województwo śląskie)">Milówce</a>, <a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Suchej</a> i Żywcu. Na czele obwodu stanęli Wenecjusz Zych, Antoni Płatnik („Lech”, „Roman”) i Antoni Cader („Rola”)<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018265-266-186">[168]</a>. Następnie powstała komórka powiatowa <a href="/wiki/Delegatura_Rz%C4%85du_na_Kraj" title="Delegatura Rządu na Kraj">Delegatury Rządu na Kraj</a>. Jej członkami zostali Feliks Koczur oraz Czesław Janik ze <a href="/wiki/Stronnictwo_Ludowe" title="Stronnictwo Ludowe">Stronnictwa Ludowego</a>, Florian Sanetra ze <a href="/wiki/Stronnictwo_Demokratyczne" title="Stronnictwo Demokratyczne">Stronnictwa Demokratycznego</a>, Franciszek Hess ze <a href="/wiki/Stronnictwo_Narodowe_(1928%E2%80%931947)" title="Stronnictwo Narodowe (1928–1947)">Stronnictwa Narodowego</a> i Antoni Płatnik<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018265-266-186">[168]</a>. Na początku 1942 r. <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Walki_Zbrojnej" title="Związek Walki Zbrojnej">Związek Walki Zbrojnej</a> został przemianowany na <a href="/wiki/Armia_Krajowa" title="Armia Krajowa">Armię Krajową</a>. Powiat żywiecki wszedł w skład <a href="/wiki/Inspektorat_Bielsko_Armii_Krajowej" title="Inspektorat Bielsko Armii Krajowej">inspektoratu bielskiego Armii Krajowej</a> jako Obwód Żywiec „Żegota”. Miejscowi członkowie Armii Krajowej z racji przedwojennych powiązań administracyjnych regionu z <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowem</a> utrzymywali jednocześnie więzi z <a href="/wiki/Inspektorat_Krak%C3%B3w_Armii_Krajowej" title="Inspektorat Kraków Armii Krajowej">Inspektoratem Kraków AK</a>. W wyniku aresztowań polskich działaczy konspiracyjnych późnym latem 1942 doszło do uwięzienia około 1500 osób z terenu powiatu, w tym 170 żołnierzy Armii Krajowej, wobec czego Obwód Żywiec i Inspektorat Bielsko uległy rozpadowi. Obwód Żywiec został reaktywowany latem 1943 pod dowództwem <a href="/wiki/Antoni_P%C5%82anik" title="Antoni Płanik">Antoniego Płatnika</a> i uzyskał kryptonim „Bojownica”. W wyniku braku kontynuowania działalności przez Inspektorat Bielsko, Obwód Żywiec stał się zależny bezpośrednio od sztabu <a href="/wiki/Okr%C4%99g_%C5%9Al%C4%85sk_Armii_Krajowej" title="Okręg Śląsk Armii Krajowej">Okręgu Śląsk</a>. Na wiosnę 1943 zaczęły formować się również pierwsze w rejonie oddziały partyzanckie AK. W 1944 działalność prowadziło zgrupowanie „Garbnik”, do którego zadań należało m.in. uśmiercanie zdrajców i szpiegów. Wykonało ono 19 wyroków. „Garbnik” zakończył funkcjonowanie w lutym 1945, kiedy na Żywiecczyznę weszła <a href="/wiki/Armia_Czerwona" title="Armia Czerwona">Armia Czerwona</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018265-266-186">[168]</a>. W grudniu 1940 powstała Tajna Organizacja Niepodległościowa, do której należały komórki na terenie całej <a href="/wiki/G%C3%B3rny_%C5%9Al%C4%85sk_(prowincja)" title="Górny Śląsk (prowincja)">prowincji górnośląskiej</a>, a jedna z nich posiadała siedzibę w Żywcu i zajmowała się rozpowszechnianiem czasopisma „Front Polski”. Jeden z jej działaczy, Antoni Ścieszka „Sęp” został aresztowany w sierpniu 1942. Do kolejnych zatrzymań członków Tajnej Organizacji Niepodległościowej doszło po wejściu w jej struktury donosiciela <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a> R. Czarnoty, który we wrześniu 1942 zadenuncjował jej dwóch członków (Studenckiego i Józefa Sobla). Po uwiezieniu kolejnych osób z Tajnej Organizacji Niepodległościowej jej działalność została zakończona. W 1943 struktury TON zostały jednak odnowione i organizacja powiązana została z <a href="/wiki/Narodowa_Organizacja_Wojskowa" title="Narodowa Organizacja Wojskowa">Narodową Organizacją Wojskową</a>, a następnie wraz z nią weszła w skład Armii Krajowej. Do najbardziej aktywnych członków TON po reaktywacji należeli Feliks Cholewa „Skała”, Jan Mituś „Roman” i Tadeusz Sulicki „Aleksander”<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018266-267-187">[169]</a>. Organizację konspiracyjną zawiązali również dawni działacze związani ze <a href="/wiki/Stronnictwo_Ludowe" title="Stronnictwo Ludowe">Stronnictwem Ludowym</a>. W 1941 r. w mieście i jego okolicy rozpoczęto tworzenie komendy obwodowej <a href="/wiki/Bataliony_Ch%C5%82opskie" title="Bataliony Chłopskie">Batalionów Chłopskich</a>, która podlegała <a href="/wiki/Okr%C4%99g_Krak%C3%B3w_Batalion%C3%B3w_Ch%C5%82opskich" title="Okręg Kraków Batalionów Chłopskich">Okręgowi Kraków BCh</a>. Komendantem żywieckiej jednostki został Zygmunt Mrozik „Niski”, któremu podlegało kilkoro podkomendnych z pobliskich wsi. W okresie 1942–1943 działalność komendy została osłabiona, a w 1944 doszło do jej ponownego zintensyfikowana, jednak nastąpiło to głównie na terenach wiejskich, jak <a href="/wiki/Pewel_Ma%C5%82a" title="Pewel Mała">Pewel Mała</a> i <a href="/wiki/Wieprz_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Wieprz (województwo śląskie)">Wieprz</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018266-267-187">[169]</a>. Z uwagi na wprowadzenie systemu <a href="/wiki/Reglamentacja" title="Reglamentacja">reglamentacji towarów</a> opartego na <a href="/wiki/Zaopatrzenie_kartkowe" title="Zaopatrzenie kartkowe">kartkach</a> i skrajnie niewystarczających racjach przyznanych w ten sposób obywatelom narodowości innej niż niemiecka, wprowadzony został obrót niezbędnymi dobrami na <a href="/wiki/Czarny_rynek" title="Czarny rynek">czarnym rynku</a> oraz prowadzenie nielegalnego uboju, który odbywał się pod karą śmierci, także dla prowadzących go osadników niemieckich. Pozyskiwana w ten sposób żywność była przeznaczana również na cele aprowizacji członków rodzin mieszkańców Żywca osadzonych w <a href="/wiki/Obozy_niemieckie_(1933%E2%80%931945)" title="Obozy niemieckie (1933–1945)">obozach koncentracyjnych</a>. Ponadto przez zatrudnione w żywieckich aptekach polskie pracownice wyprowadzane były z nich leki, które były następnie przekazywane mieszkańcom miasta oraz ich bliskim przebywającym w więzieniach<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018268-188">[170]</a>. W 1941 r. zainaugurowana została akcja kradzieży kartek żywnościowych z siedziby landratury („afera kartkowa”). Do grupy zajmującej się tym procederem należał Karol Gawęda (kupiec pracujący w tej instytucji jako ślusarz i stolarz), majster Czesław Kudzia, księgowy Antoni Ryczek, a także fryzjer Franciszek Worek i jego brat Kazimierz Worek. Następnie wyniesione kartki były rozprowadzane przez Henryka Błaszczyńskiego, dawnego ucznia Miejskiej Szkoły Handlowej, który został zmuszony w wyniku okupacji do przerwania tam nauki w 1939 r. i pracującego w landraturze jako goniec, jak również przez masarza Roberta Jeziorskiego wraz ze swoim kuzynem Tadeuszem Jeziorskim. Do grona zaangażowanych w akcję należały też osoby spoza miasta. Kartki kolportowane były nie tylko na terenie Żywca, docierały nawet do Krakowa w <a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalnym Gubernatorstwie</a>, czy <a href="/wiki/Praga" title="Praga">Pragi</a>, <a href="/wiki/Wiede%C5%84" title="Wiedeń">Wiednia</a> i innych miast na terenie III Rzeszy. Bony zaopatrzeniowe podlegały tam wymianie na towary wysokiej jakości, które pozostawały poza zasięgiem Polaków. Działalność grupy została jednak wykryta i rozbita przez żywiecką <a href="/wiki/Kriminalpolizei" title="Kriminalpolizei">Kriminalpolizei</a> końcem lutego 1942 w Wiedniu podczas przeprowadzenia transakcji przez członków szajki, którzy zostali zatrzymani i przetransportowani do <a href="/wiki/Bielsko" title="Bielsko">Bielska</a>. Do końca marca 1942 uwięzione zostały 34 osoby zamieszane w proceder, a większość z nich była poddawana torturom podczas przesłuchań. Według późniejszych szacunków, gospodarka Rzeszy w wyniku kradzieży kartek poniosła straty o wysokości około 2 milionów <a href="/wiki/Reichsmark" title="Reichsmark">Reichsmarek</a>. Zatrzymani otrzymali następnie kary <a href="/wiki/Pozbawienie_wolno%C5%9Bci" title="Pozbawienie wolności">pozbawienia wolności</a> i osadzeni zostali w więzieniu w <a href="/wiki/Mys%C5%82owice" title="Mysłowice">Mysłowicach</a>, kary umieszczenia w obozie <a href="/wiki/Auschwitz-Birkenau" title="Auschwitz-Birkenau">Auschwitz-Birkenau</a> lub <a href="/wiki/Kara_%C5%9Bmierci" title="Kara śmierci">wyroki śmierci</a>. Na żywieckim targowisku<a href="#cite_note-189">[s]</a> w <a href="/wiki/Wielki_Czwartek" title="Wielki Czwartek">Wielki Czwartek</a> 2 kwietnia 1942 odbyła się egzekucja 11 osób uczestniczących w aferze kartkowej. Do oglądania stracenia przymuszona została zapędzona tu miejscowa ludność, w tym członkowie rodzin skazanych. Część osób uczestniczących w akcji dystrybucji kartek nie została schwytana w wyniku ukrywania się przed Niemcami do końca wojny, natomiast niektórzy z pojmanych i osadzonych w obozie Auschwitz-Birkenau doczekali jego wyzwolenia w 1945<a href="#cite_note-CITEREFSikora2018268-188">[170]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zakończenie_wojny">Zakończenie wojny</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Zakończenie wojny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zakończenie wojny">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rudza_1945.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Rudza_1945.jpg/250px-Rudza_1945.jpg" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Rudza_1945.jpg/330px-Rudza_1945.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Rudza_1945.jpg/500px-Rudza_1945.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="358" /></a><figcaption> Zniszczenia wojenne w dzielnicy Rudza</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Zniszczony_dworzec_kolejowy_w_%C5%BBywcu,_1945.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Zniszczony_dworzec_kolejowy_w_%C5%BBywcu%2C_1945.jpg/220px-Zniszczony_dworzec_kolejowy_w_%C5%BBywcu%2C_1945.jpg" decoding="async" width="220" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Zniszczony_dworzec_kolejowy_w_%C5%BBywcu%2C_1945.jpg/330px-Zniszczony_dworzec_kolejowy_w_%C5%BBywcu%2C_1945.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Zniszczony_dworzec_kolejowy_w_%C5%BBywcu%2C_1945.jpg/440px-Zniszczony_dworzec_kolejowy_w_%C5%BBywcu%2C_1945.jpg 2x" data-file-width="1996" data-file-height="1407" /></a><figcaption> Spalony dworzec kolejowy w Żywcu</figcaption></figure> W 1944 r. na podstawie <a href="/wiki/Reforma_rolna_w_Polsce_(1944)" title="Reforma rolna w Polsce (1944)">dekretu o reformie rolnej</a> <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_%C5%BCywieckie" title="Państwo żywieckie">państwo żywieckie</a> – po 477 latach istnienia – definitywnie przestało istnieć<a href="#cite_note-panstwozywieckie-52">[51]</a>. Po 10 stycznia 1945 w wyniku zbliżającego się frontu, władze okupacyjne ogłosiły ewakuację kobiet, dzieci i osób starszych narodowości niemieckiej, a następnie wprowadziły ją dla wszystkich Niemców zamieszkujących powiat, poza zatrudnionymi w administracji. Opuszczający tę okolicę Niemcy zostali przewiezieni wozami i pociągami w kierunku <a href="/wiki/Kraj_Sudet%C3%B3w" title="Kraj Sudetów">Kraju Sudetów</a>, a następnie do <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austrii</a> i <a href="/wiki/Bawaria" title="Bawaria">Bawarii</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018269-190">[171]</a>. 25 stycznia 1945 około godziny 13:00 miał miejsce pierwszy <a href="/wiki/Nalot_lotniczy" title="Nalot lotniczy">nalot lotniczy</a> przeprowadzony na miasto przez <a href="/wiki/Armia_Czerwona" title="Armia Czerwona">armię radziecką</a>. W jego wyniku śmierć poniosło blisko 40 osób, a zniszczeniu uległy między innymi niektóre z kamienic usytuowanych przy <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynku</a> i ulicach <a href="/wiki/Ulica_Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Tadeusza Kościuszki w Żywcu">Kościuszki</a> oraz <a href="/wiki/Ulica_Komorowskich_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Komorowskich w Żywcu">Komorowskich</a>, jak również wieża <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny</a> oraz zlokalizowana w jego pobliżu <a href="/wiki/Dzwonnica" title="Dzwonnica">dzwonnica</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018269-190">[171]</a>. 28 stycznia 1945 landrat Eugen Hering wprowadził ewakuację niemieckiego personelu administracyjnego. 1 lutego 1945 część wojsk radzieckich weszła do miasta, jednak zostali oni wyparci przez oddziały niemieckiej <a href="/wiki/Piechota" title="Piechota">piechoty</a><a href="#cite_note-CITEREFSikora2018269-190">[171]</a>. W lutym i marcu 1945 r. miały miejsce krwawe walki o miasto. Starcia i ostrzał artyleryjski <a href="/wiki/Armia_Czerwona" title="Armia Czerwona">Armii Czerwonej</a> spowodowały poważne zniszczenia w dzielnicach <a href="/wiki/Rudza" title="Rudza">Rudza</a> i <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">Stary Żywiec</a>. Wycofujące się wojska niemieckie wysadziły most kolejowy i dwa mosty drogowe, a także podpaliły <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">dworzec kolejowy</a> oraz parowozownię<a href="#cite_note-191">[172]</a><a href="#cite_note-192">[173]</a><a href="#cite_note-burza-193">[174]</a>. Ponadto zaminowane przez Niemców zostały obiekty takie jak Pałac Habsburgów, Stary Zamek, dzwonnica, gmach Starostwa Powiatowego, Szkoła Podstawowa i Fabryka „Lechia” przy ul. Zielonej, kamienice przy Rynku i stodoły na „Pod Górą”, jak również Fabryka Papieru „Solali” w Zabłociu. Nie doszło jednak do ich zniszczenia dzięki wykryciu, a następnie uszkodzeniu sieci kabli minerskich przez oddziały konspiracyjne <a href="/wiki/Armia_Krajowa" title="Armia Krajowa">Armii Krajowej</a>. Żywiec został ostatecznie wyzwolony 5 kwietnia 1945<a href="#cite_note-burza-193">[174]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lata_powojenne">Lata powojenne</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Lata powojenne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Lata powojenne">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Odbudowa_zniszcze%C5%84_wojennych_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Odbudowa_zniszcze%C5%84_wojennych_w_%C5%BBywcu.jpg/250px-Odbudowa_zniszcze%C5%84_wojennych_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Odbudowa_zniszcze%C5%84_wojennych_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Odbudowa_zniszcze%C5%84_wojennych_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Odbudowa_zniszcze%C5%84_wojennych_w_%C5%BBywcu.jpg/500px-Odbudowa_zniszcze%C5%84_wojennych_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="1116" data-file-height="784" /></a><figcaption> Odbudowa zniszczeń wojennych w Żywcu</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rynek_w_%C5%BBywcu_1945.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Rynek_w_%C5%BBywcu_1945.jpg/250px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1945.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Rynek_w_%C5%BBywcu_1945.jpg/330px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1945.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Rynek_w_%C5%BBywcu_1945.jpg/500px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1945.jpg 2x" data-file-width="1152" data-file-height="786" /></a><figcaption> Osadnicy z powiatu żywieckiego ruszają na <a href="/wiki/Ziemie_Odzyskane" title="Ziemie Odzyskane">Ziemie Odzyskane</a> w 1945 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jarmark_na_Rynku_w_%C5%BBywcu(1).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Jarmark_na_Rynku_w_%C5%BBywcu%281%29.jpg/220px-Jarmark_na_Rynku_w_%C5%BBywcu%281%29.jpg" decoding="async" width="220" height="299" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Jarmark_na_Rynku_w_%C5%BBywcu%281%29.jpg/330px-Jarmark_na_Rynku_w_%C5%BBywcu%281%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Jarmark_na_Rynku_w_%C5%BBywcu%281%29.jpg/440px-Jarmark_na_Rynku_w_%C5%BBywcu%281%29.jpg 2x" data-file-width="933" data-file-height="1270" /></a><figcaption> Jarmark na Rynku w 1945 r.</figcaption></figure> W 1945 r. wprowadzono parcelację majątków należących m.in. do Habsburgów i Kępińskich, a ich część przeszła pod zarząd państwowy. 1 maja 1945 odbyła się demonstracja robotnicza na <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynku</a>, podczas której zostały nadane pierwsze akty własności ziem wchodzących w skład dawnych majątków. Lasy należące do dawnych panów zostały włączone w skład Zespołu Nadleśnictw w Żywcu. Powstały też pierwsze sklepy Spółdzielni „Samopomocy Chłopskiej”. W lipcu 1945 w mieście utworzono <a href="/wiki/Pa%C5%84stwowy_Urz%C4%85d_Repatriacyjny" title="Państwowy Urząd Repatriacyjny">Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego</a>, którego zadaniem była koordynacja osadnictwa na <a href="/wiki/Ziemie_Odzyskane" title="Ziemie Odzyskane">Ziemiach Odzyskanych</a> w celu likwidacji przeludnienia na terenie powiatu. W czerwcu 1946 oddział został przekształcony w Komitet Osadniczo-Przesiedleńczy, a wyjazdy z terenu powiatu trwały do 1953 r.<a href="#cite_note-194">[175]</a> <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Nowy Zamek</a> stał się od 1 października 1946 siedzibą Gimnazjum Przemysłu Drzewnego<a href="#cite_note-R1946A-195">[176]</a>. We wrześniu 1945, dzięki odbudowaniu zniszczonych mostów kolejowych, przywrócono kursowanie pociągów w relacji <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">Żywiec</a> - <a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a_G%C5%82%C3%B3wna" title="Bielsko-Biała Główna">Bielsko</a>, a w listopadzie tego roku – od Żywca do <a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka_(stacja_kolejowa)" title="Węgierska Górka (stacja kolejowa)">Węgierskiej Górki</a>. Na pełnej długości linii w kierunku południowym do <a href="/wiki/Zwardo%C5%84_(stacja_kolejowa)" title="Zwardoń (stacja kolejowa)">Zwardonia</a> pociągi ponownie zaczęły jeździć w 1946 r., wtedy też przywrócono ruch na trasie Żywiec - <a href="/wiki/Sucha_Beskidzka_(stacja_kolejowa)" title="Sucha Beskidzka (stacja kolejowa)">Sucha</a>. Komunikacja autobusowa została uruchomiona 2 maja 1947 w relacji <a href="/wiki/Bielsko" title="Bielsko">Bielsko</a> - Żywiec, natomiast pierwszymi liniami autobusowymi wewnątrzpowiatowymi były pojazdy kursujące od lipca 1949 z Żywca do <a href="/wiki/Lipowa_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Lipowa (województwo śląskie)">Lipowej</a> oraz <a href="/wiki/%C5%9Alemie%C5%84" title="Ślemień">Ślemienia</a><a href="#cite_note-196">[177]</a>. 9 maja 1947 została utworzona Spółdzielnia Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Chałupnik”, od 1964 r. działająca pod nazwą Spółdzielnia Pracy Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Pilsko”. Na początku swojego istnienia prowadziła skup i sprzedaż wyrobów bednarskich, koszy i zabawek ludowych. W 1954 r. ze spółdzielni wydzieliła się jednostka zajmująca się <a href="/wiki/Wikliniarstwo" title="Wikliniarstwo">wikliniarstwem</a>. Spółdzielnia „Pilsko” zajmowała się następnie produkcją tkanin i chodników wełnianych, narzut, pledów, dywanów, kilimów oraz chust. Była wykonawcą strojów żywieckich noszonych przez członków zespołów „<a href="/wiki/Pa%C5%84stwowy_Zesp%C3%B3%C5%82_Ludowy_Pie%C5%9Bni_i_Ta%C5%84ca_%E2%80%9EMazowsze%E2%80%9D" title="Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze”">Mazowsze</a>” i „<a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_Pie%C5%9Bni_i_Ta%C5%84ca_%E2%80%9E%C5%9Al%C4%85sk%E2%80%9D" title="Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk”">Śląsk</a>”<a href="#cite_note-rok1947-197">[178]</a>. Od 1949 r. następowało upaństwowienie dotychczas prywatnych placówek handlowych, które były przejmowane przez <a href="/wiki/Krajowy_Zwi%C4%85zek_Rewizyjny_Sp%C3%B3%C5%82dzielni_Spo%C5%BCywc%C3%B3w_%E2%80%9ESpo%C5%82em%E2%80%9D" title="Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Spożywców „Społem”">Powszechną Spółdzielnię Spożywców „Społem”</a>. W 1951 r. w Żywcu pod szyldem spółdzielni działały 22 sklepy spożywcze, jeden warzywniak, cukiernia, dwa sklepy handlujące chemią domową, 5 placówek tekstylno-odzieżowych, 10 sklepów mięsnych, 6 piekarń, 7 zakładów usługowych, 3 gospody, 2 stołówki, 2 bary, kawiarnia, zakłady mięsne, ciastkarnia oraz zakład produkujący wody gazowane. Do 1958 r. liczba sklepów w strukturach PSS wzrosła na terenie miasta do 60<a href="#cite_note-R1951-198">[179]</a>. 1 maja 1949 przez Powszechną Spółdzielnię Spożywców „Społem” została wydzierżawiona restauracja „Pod Filarem” Stefana Bizona, zlokalizowana przy Rynku. Jej właściciel objął stanowisko pierwszego kierownika lokalu w nowej formie<a href="#cite_note-rok1977-199">[180]</a>. 13 listopada 1949 w Żywcu założona została Spółdzielnia Inwalidów „Jedność”, która rozpoczęła działalność 1 grudnia 1949. Przejęła ona wówczas prowadzenie działającego od 10 września 1947 sklepu monopolowo-spożywczego prowadzonego przez Związek Inwalidów Wojennych, jak również prywatnego warsztatu piekarskiego. Władysław Wajda przekazał spółdzielni wytwórnię wyrobów drucianych i przyborów kancelaryjnych, a Marian Idechowski – zakład fryzjerski. Biura spółdzielni powstały w dwupokojowym lokalu w kamienicy przy ul. Kościuszki 24, a stanowisko jej prezesa pełnił Mieczysław Paciorek. Spółdzielnia przejęła 25 maja 1950 wytwórnię past i kitów przy ul. Kolejowej (współcześnie ul. Dworcowej) w <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłociu</a> oraz wynajęła w jej sąsiedztwie nowe lokale biurowe, dokąd przeniesiono z Żywca jej siedzibę<a href="#cite_note-200">[181]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lata_50._XX_wieku">Lata 50. XX wieku</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Lata 50. XX wieku" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Lata 50. XX wieku">edytuj kod</a>]</div> W 1950 r. granice Żywca rozszerzono o <a href="/wiki/Isep_(%C5%BBywiec)" title="Isep (Żywiec)">Isep</a>, <a href="/wiki/Kocur%C3%B3w-Koleby" title="Kocurów-Koleby">Kocurów</a>, <a href="/wiki/Pawlusie" title="Pawlusie">Pawlusie</a>, <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a> i <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a><a href="#cite_note-201">[182]</a>. Na skutek tego powierzchnia miasta wyniosła wówczas 3296 ha, a liczba mieszkańców – 15 715 osób<a href="#cite_note-R1950-202">[183]</a>. W 1976 r. częściami miasta stały się <a href="/wiki/Moszczanica_(%C5%BBywiec)" title="Moszczanica (Żywiec)">Moszczanica</a> i <a href="/wiki/R%C4%99dzina_(%C5%BBywiec)" title="Rędzina (Żywiec)">Rędzina</a><a href="#cite_note-203">[184]</a>, w 1991 r. – <a href="/wiki/Oczk%C3%B3w" title="Oczków">Oczków</a><a href="#cite_note-204">[185]</a>, a w 2001 r. – <a href="/wiki/Podlesie_(%C5%BBywiec)" title="Podlesie (Żywiec)">Podlesie</a><a href="#cite_note-205">[186]</a>. Wobec problemu powtarzających się nazw ulic na terenie miasta i we włączonym do niego Zabłociu, w 1951 r. dokonano korekty ich nazewnictwa. Na terytorium dotychczas zajmowanym przez Żywiec zmieniono nazwę ul. Rzeźniczej na <a href="/wiki/Ulica_Stefana_%C5%BBeromskiego_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Stefana Żeromskiego w Żywcu">ul. Stefana Żeromskiego</a>, ul. Wąskiej na ul. Rzeczną i ul. Garbarską na ul. Stefanii Sempołowskiej<a href="#cite_note-206">[187]</a>. W styczniu 1950 w Żywcu została otwarta hurtownia należąca do Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Hurtu Spożywczego. Zajmowała się ona zaopatrzeniem w artykuły spożywcze sklepów, jak również instytucji takich jak szpitale, czy schroniska<a href="#cite_note-207">[188]</a>. 1 lipca 1950 została tu powołana pierwsza spółdzielnia pracy na terenie powiatu – Spółdzielnia Pracy Kaflarzy i Zdunów w Żywcu. Wytwarzała ona <a href="/wiki/Kafel" title="Kafel">kafle</a>, <a href="/wiki/Szamot" title="Szamot">szamoty</a> i <a href="/wiki/Ceg%C5%82a" title="Cegła">cegłę</a>, zajmowała się też budową pieców przenośnych oraz zapewniała usługi <a href="/wiki/Zdu%C5%84stwo" title="Zduństwo">zduńskie</a>. W końcu lat 60. XX wieku zajęła się również produkcją narzędzi ściernych o chemicznym wiązaniu, w czym pozostawała monopolistą w skali kraju przez około dwadzieścia kolejnych lat. Natomiast we wrześniu 1953 doszło do połączenia Spółdzielni Stolarzy i Metalowców w <a href="/wiki/Rajcza" title="Rajcza">Rajczy</a> oraz żywieckiego działu drzewnego <a href="/wiki/Cepelia" title="Cepelia">Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego</a> „Chałupnik” i utworzenia w ten sposób Drzewnej Spółdzielni Pracy „Góral” w Żywcu, która zajmowała się wyrabianiem sklejki, płyt stolarskich, mebli białych, a także akcesoriów budowlanych oraz ich elementów z drewna. W miejskich stolarniach w Śródmieściu oraz dzielnicy Sporysz, a także w <a href="/wiki/Radziechowy" title="Radziechowy">Radziechowach</a> powstawały meble <a href="/wiki/Fornirowanie" title="Fornirowanie">fornirowane</a>, wyposażenie meblowe sklepów oraz inne elementy stolarskie. 17 września 1950 przez piętnastu żywieckich rzemieślników została otwarta Spółdzielnia Pracy Szewców i Cholewkarzy, w skład której weszła 7 sierpnia 1952 również Rzemieślnicza Spółdzielnia Pracy Branży Skórzanej<a href="#cite_note-R1950-202">[183]</a>. Fabryka Dywanów „Persja” została przejęta przez Spółdzielnię Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Chałupnik” (późniejszą Spółdzielnię „Pilsko”)<a href="#cite_note-208">[189]</a>. W 1954 r. uruchomiona została Spółdzielnia Krawiecka, a w 1956 r. – spółdzielnia fryzjerska, która wraz ze zjednoczeniem szewców i pracowników przemysłu skórzanego powołała wspólną Powiatową Wielobranżową Spółdzielnię Pracy Usług Rzemieślniczych „Żywczanka” w Żywcu<a href="#cite_note-R1950-202">[183]</a>. Przy ul. <a href="/wiki/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Dworcowa w Żywcu">Marchlewskiego</a> 22 w 1951 r. w wyniku przekształcenia działającej tam w dwudziestoleciu międzywojennym Przetwórni Owoców i Jagód Furhmanna, powstały Żywieckie Zakłady Przetwórcze „Las”, wchodzące w skład Zjednoczenia Leśnej Produkcji Niedrzewnej. Fabryka zajmowała się wyrabianiem dżemów, syropów, soków i win owocowych<a href="#cite_note-R1951-198">[179]</a>. Również w 1951 r. zostało otwarte żywieckie <a href="/wiki/Pogotowie_ratunkowe" title="Pogotowie ratunkowe">pogotowie ratunkowe</a>. W tym samym roku został rozbudowany także miejski szpital<a href="#cite_note-R1951-198">[179]</a>. 27 września 1952 w Żywcu powstało państwowe przedsiębiorstwo „Miejski Handel Detaliczny”, zajmujące się sprzedażą produktów spożywczo-przemysłowych. W 1953 r. posiadało ono 14 sklepów, a do 1958 r. liczba jego placówek wzrosła do 40<a href="#cite_note-209">[190]</a>. 1 września 1953 w budynku dawnej Szkoły Podstawowej Żeńskiej zostało uruchomione Liceum Pedagogiczne w Żywcu, działające do 6 czerwca 1973. W wyniku zaistnienia potrzeby założenia internatu, obiekt został rozbudowany o jedną kondygnację. W budynku mieściła się w dalszym ciągu szkoła podstawowa, stanowiąca szkołę ćwiczeń dla liceum. W 1953 r. została natomiast zlikwidowana Zasadnicza Szkoła Papiernicza zlokalizowana przy <a href="/wiki/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Dworcowa w Żywcu">ul. Marchlewskiego</a> w dzielnicy <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a>, w związku z czym w jej dotychczasowym budynku została otwarta nowa, druga szkoła podstawowa dla dzielnicy – Szkoła Podstawowa nr 4<a href="#cite_note-210">[t]</a><a href="#cite_note-211">[191]</a>. W 1953 r. przy Spółdzielni Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Chałupnik” został powołany chór. W 1954 r. utworzono również zespół taneczny, prezentujący folklor ziem górskich oraz miasta, który po 1960 r. przyjął nazwę Zespołu Pieśni i Tańca „Pilsko”<a href="#cite_note-rok1947-197">[178]</a><a href="#cite_note-212">[192]</a>. W 1954 r. w Żywcu powstał <a href="/wiki/Urz%C4%85d_stanu_cywilnego" title="Urząd stanu cywilnego">Urząd Stanu Cywilnego</a> z siedzibą w gmachu Starostwa Powiatowego, który objął terenem swojej działalności obszar powiatu żywieckiego i przejął <a href="/wiki/Ksi%C4%99ga_metrykalna" title="Księga metrykalna">księgi metrykalne</a> od roku 1890 od parafii rzymskokatolickiej<a href="#cite_note-rok1955-213">[193]</a>. W 1955 r. powołane zostało Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, które zajęło się m.in. oczyszczaniem miasta, oświetleniem, wodociągami, studniami i melioracją, prowadzeniem hotelu, pralń i łaźni miejskiej, czy opieką nad grobami wojennymi. Jej siedzibą został dawny budynek gazowni przy ul. Brackiej. Również w 1955 r. zostały otwarte baza PKS w <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporyszu</a> oraz dworzec autobusowy w Zabłociu<a href="#cite_note-214">[194]</a>. W latach 1956–1957 w siedzibie Miejskiego Domu Kultury działał Teatr Ziemi Żywieckiej, zlikwidowany z powodu problemów finansowych<a href="#cite_note-215">[195]</a>. Miasto ucierpiało na skutek powodzi 29 czerwca 1958, kiedy to wylała zarówno <a href="/wiki/So%C5%82a" title="Soła">Soła</a>, jak i <a href="/wiki/Koszarawa_(rzeka)" title="Koszarawa (rzeka)">Koszarawa</a>. Zniszczeniu uległy mosty kolejowy i drogowy na Sole, a niżej położone budynki zostały zalane (w tym Fabryka Papieru, garbarnia i Spółdzielnia „Chałupnik”)<a href="#cite_note-R1958-216">[196]</a><a href="#cite_note-most1958-217">[197]</a>. Woda wdarła się wówczas do centrum miasta, zalewając m.in. ulice Kościuszki<a href="#cite_note-218">[198]</a><a href="#cite_note-219">[199]</a> oraz Dworcową. W celu umożliwienia komunikacji przez rzekę po zniszczeniu mostu drogowego, w dniach po ustąpieniu powodzi wojsko wzniosło most pontonowy, który działał do 15 sierpnia 1958, kiedy to został oddany do użytku tymczasowy most stalowy, zastąpiony 17 lipca 1960 betonową przeprawą, która funkcjonowała do 2014<a href="#cite_note-most1958-217">[197]</a><a href="#cite_note-220">[200]</a>. Kolejna powódź nawiedziła miasto w 1960<a href="#cite_note-R1970-221">[201]</a>. 15 lipca 1959 w Żywcu powstało <a href="/wiki/Archiwum_pa%C5%84stwowe" title="Archiwum państwowe">Powiatowe Archiwum Państwowe</a>, które poza <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiatem żywieckim</a> obejmowało także <a href="/wiki/Powiat_suski" title="Powiat suski">powiat suski</a>. Jego siedzibą został do października 1960 budynek Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, następnie przeniesiono je do pomieszczeń <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Starego Zamku</a>, skąd biura i część magazynów przeniesiono kolejny raz w 1976 i ulokowano w zastępczej lokalizacji przy ul. Marchlewskiego. Pozostałe magazyny archiwum znajdowały się w Starym Zamku do 1982. Kolejną siedzibą archiwum został budynek przy ul. Świętokrzyskiej 50a<a href="#cite_note-R1959-60-222">[202]</a><a href="#cite_note-223">[203]</a>. 14 sierpnia 2015 placówka działająca jako oddział <a href="/wiki/Archiwum_Pa%C5%84stwowe_w_Katowicach" title="Archiwum Państwowe w Katowicach">Archiwum Państwowego w Katowicach</a> została przekształcona w ekspozyturę<a href="#cite_note-224">[204]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dzieje_od_lat_60._XX_wieku_do_1989">Dzieje od lat 60. XX wieku do 1989</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Dzieje od lat 60. XX wieku do 1989" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dzieje od lat 60. XX wieku do 1989">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_-_fragment_rynku_1961.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/%C5%BBywiec_-_fragment_rynku_1961.jpg/220px-%C5%BBywiec_-_fragment_rynku_1961.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/%C5%BBywiec_-_fragment_rynku_1961.jpg/330px-%C5%BBywiec_-_fragment_rynku_1961.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/%C5%BBywiec_-_fragment_rynku_1961.jpg/440px-%C5%BBywiec_-_fragment_rynku_1961.jpg 2x" data-file-width="615" data-file-height="400" /></a><figcaption> Rynek w 1961 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Pomnik_przy_Alei_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Pomnik_przy_Alei_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu.jpg/250px-Pomnik_przy_Alei_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Pomnik_przy_Alei_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Pomnik_przy_Alei_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Pomnik_przy_Alei_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu.jpg/500px-Pomnik_przy_Alei_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="2010" data-file-height="1453" /></a><figcaption> Pomnik Wdzięczności, Męczeństwa i Braterstwa Broni, odsłonięty w 1963 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_panorama_(1).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/%C5%BBywiec_panorama_%281%29.jpg/250px-%C5%BBywiec_panorama_%281%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/%C5%BBywiec_panorama_%281%29.jpg/330px-%C5%BBywiec_panorama_%281%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/%C5%BBywiec_panorama_%281%29.jpg/500px-%C5%BBywiec_panorama_%281%29.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption> Panorama miasta w II poł. lat 60. XX wieku</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_panorama_1970.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/%C5%BBywiec_panorama_1970.jpg/250px-%C5%BBywiec_panorama_1970.jpg" decoding="async" width="220" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/%C5%BBywiec_panorama_1970.jpg/330px-%C5%BBywiec_panorama_1970.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/%C5%BBywiec_panorama_1970.jpg/500px-%C5%BBywiec_panorama_1970.jpg 2x" data-file-width="1928" data-file-height="1359" /></a><figcaption> Widok na miasto w 1967 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Osiedle_M%C5%82odych_%C5%BBywiec_budowa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Osiedle_M%C5%82odych_%C5%BBywiec_budowa.jpg/250px-Osiedle_M%C5%82odych_%C5%BBywiec_budowa.jpg" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Osiedle_M%C5%82odych_%C5%BBywiec_budowa.jpg/330px-Osiedle_M%C5%82odych_%C5%BBywiec_budowa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Osiedle_M%C5%82odych_%C5%BBywiec_budowa.jpg/500px-Osiedle_M%C5%82odych_%C5%BBywiec_budowa.jpg 2x" data-file-width="690" data-file-height="512" /></a><figcaption> Budowa Osiedla Młodych w 1968 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_1970.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_1970.jpg/220px-Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_1970.jpg" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_1970.jpg/330px-Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_1970.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_1970.jpg/440px-Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu_1970.jpg 2x" data-file-width="1997" data-file-height="1397" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Dworcowa w Żywcu">Ulica Juliana Marchlewskiego</a> w 1970 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:DT_Beskid_1972.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/DT_Beskid_1972.png/220px-DT_Beskid_1972.png" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/DT_Beskid_1972.png/330px-DT_Beskid_1972.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/DT_Beskid_1972.png/440px-DT_Beskid_1972.png 2x" data-file-width="678" data-file-height="486" /></a><figcaption> Spółdzielczy Dom Handlowy „Beskid” w 1972 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Dom_Towarowy_Centrum_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Dom_Towarowy_Centrum_w_%C5%BBywcu.jpg/250px-Dom_Towarowy_Centrum_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Dom_Towarowy_Centrum_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Dom_Towarowy_Centrum_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Dom_Towarowy_Centrum_w_%C5%BBywcu.jpg/500px-Dom_Towarowy_Centrum_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="1389" data-file-height="973" /></a><figcaption> Dom Towarowy „Centrum”, otwarty w 1972 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Pawilon_handlowy_na_Osiedlu_M%C5%82odych_w_%C5%BBywcu.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Pawilon_handlowy_na_Osiedlu_M%C5%82odych_w_%C5%BBywcu.jpeg/250px-Pawilon_handlowy_na_Osiedlu_M%C5%82odych_w_%C5%BBywcu.jpeg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Pawilon_handlowy_na_Osiedlu_M%C5%82odych_w_%C5%BBywcu.jpeg/330px-Pawilon_handlowy_na_Osiedlu_M%C5%82odych_w_%C5%BBywcu.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Pawilon_handlowy_na_Osiedlu_M%C5%82odych_w_%C5%BBywcu.jpeg/500px-Pawilon_handlowy_na_Osiedlu_M%C5%82odych_w_%C5%BBywcu.jpeg 2x" data-file-width="1560" data-file-height="1110" /></a><figcaption> Pawilon handlowy na Osiedlu Młodych w 1975 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Wizyta_Edwarda_Gierka_w_%C5%BBywcu_1977.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Wizyta_Edwarda_Gierka_w_%C5%BBywcu_1977.jpg/220px-Wizyta_Edwarda_Gierka_w_%C5%BBywcu_1977.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Wizyta_Edwarda_Gierka_w_%C5%BBywcu_1977.jpg/330px-Wizyta_Edwarda_Gierka_w_%C5%BBywcu_1977.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Wizyta_Edwarda_Gierka_w_%C5%BBywcu_1977.jpg/440px-Wizyta_Edwarda_Gierka_w_%C5%BBywcu_1977.jpg 2x" data-file-width="1974" data-file-height="1283" /></a><figcaption> Wizyta Edwarda Gierka w Żywcu, 26 maja 1977</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rynek_w_%C5%BBywcu_1977.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Rynek_w_%C5%BBywcu_1977.jpg/250px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1977.jpg" decoding="async" width="220" height="317" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Rynek_w_%C5%BBywcu_1977.jpg/330px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1977.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Rynek_w_%C5%BBywcu_1977.jpg/500px-Rynek_w_%C5%BBywcu_1977.jpg 2x" data-file-width="651" data-file-height="937" /></a><figcaption> Rynek w 1977 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Restauracja_Ratuszowa_przy_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Restauracja_Ratuszowa_przy_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg/250px-Restauracja_Ratuszowa_przy_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Restauracja_Ratuszowa_przy_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Restauracja_Ratuszowa_przy_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Restauracja_Ratuszowa_przy_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg/500px-Restauracja_Ratuszowa_przy_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="1012" data-file-height="694" /></a><figcaption> Restauracja „Ratuszowa” w latach 80. XX w.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Targ_w_%C5%BBywcu,_ul._Komonieckiego.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Targ_w_%C5%BBywcu%2C_ul._Komonieckiego.jpg/250px-Targ_w_%C5%BBywcu%2C_ul._Komonieckiego.jpg" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Targ_w_%C5%BBywcu%2C_ul._Komonieckiego.jpg/330px-Targ_w_%C5%BBywcu%2C_ul._Komonieckiego.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Targ_w_%C5%BBywcu%2C_ul._Komonieckiego.jpg/500px-Targ_w_%C5%BBywcu%2C_ul._Komonieckiego.jpg 2x" data-file-width="1014" data-file-height="736" /></a><figcaption> Dzień targowy w Żywcu w latach 80. XX w. na ul. Komonieckiego</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Telewizyjny_Turniej_Miast_%C5%BBywiec-%C5%81owicz_4.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Telewizyjny_Turniej_Miast_%C5%BBywiec-%C5%81owicz_4.jpg/250px-Telewizyjny_Turniej_Miast_%C5%BBywiec-%C5%81owicz_4.jpg" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Telewizyjny_Turniej_Miast_%C5%BBywiec-%C5%81owicz_4.jpg/330px-Telewizyjny_Turniej_Miast_%C5%BBywiec-%C5%81owicz_4.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Telewizyjny_Turniej_Miast_%C5%BBywiec-%C5%81owicz_4.jpg/500px-Telewizyjny_Turniej_Miast_%C5%BBywiec-%C5%81owicz_4.jpg 2x" data-file-width="988" data-file-height="756" /></a><figcaption> Telewizyjny Turniej Miast Żywiec-Łowicz w 1986 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Widok_w_kierunku_Rynku_w_%C5%BBywcu_z_dachu_Starego_Zamku_-_1988.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Widok_w_kierunku_Rynku_w_%C5%BBywcu_z_dachu_Starego_Zamku_-_1988.jpg/220px-Widok_w_kierunku_Rynku_w_%C5%BBywcu_z_dachu_Starego_Zamku_-_1988.jpg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Widok_w_kierunku_Rynku_w_%C5%BBywcu_z_dachu_Starego_Zamku_-_1988.jpg/330px-Widok_w_kierunku_Rynku_w_%C5%BBywcu_z_dachu_Starego_Zamku_-_1988.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Widok_w_kierunku_Rynku_w_%C5%BBywcu_z_dachu_Starego_Zamku_-_1988.jpg/440px-Widok_w_kierunku_Rynku_w_%C5%BBywcu_z_dachu_Starego_Zamku_-_1988.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="543" /></a><figcaption> Widok Śródmieścia w 1988 r.</figcaption></figure> W dzielnicy Sporysz w 1960 r. został oddany do użytku nowy budynek dla Szkoły Podstawowej nr 3<a href="#cite_note-R1961-225">[205]</a><a href="#cite_note-226">[206]</a>. Rok później w Sporyszu utworzona została również Szkoła Zawodowa Przyzakładowa PKS Oddział w Żywcu, początkowo ulokowana w pomieszczeniach nowo wybudowanej szkoły podstawowej. W 1966 r. szkoła zawodowa pozyskała budynek należący do dawnego majątku dworskiego, który został otwarty po przebudowie ukończonej dwa lata później. W 1981 r. siedziba szkoły powiększona została o nową część, a poza <a href="/wiki/Zasadnicza_szko%C5%82a_zawodowa" title="Zasadnicza szkoła zawodowa">zasadniczą szkołą zawodową</a> zostało uruchomione tam technikum dla pracujących, później liceum zawodowe, a następnie technikum dla młodzieży<a href="#cite_note-R1961-225">[205]</a>. W 1963 roku przy <a href="/wiki/Aleja_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu" title="Aleja Wolności w Żywcu">al. Wolności</a> wzniesiono pomnik autorstwa Antoniego Biłka upamiętniający bitwy żołnierzy Wojska Polskiego i polsko-radzieckie braterstwo broni<a href="#cite_note-227">[207]</a>. W tym samym roku pracownia urbanistyczna <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dzka_rada_narodowa" title="Wojewódzka rada narodowa">Wojewódzkiej Rady Narodowej</a> w <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowie</a> opublikowała plan zagospodarowania przestrzennego Żywca, w którym przeznaczała lewobrzeżną część miasta na budownictwo mieszkaniowe oraz tereny rekreacyjne, natomiast dzielnice na prawym brzegu <a href="/wiki/So%C5%82a" title="Soła">Soły</a> wybrała na miejsce koncentracji zakładów przemysłowych i magazynów. <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a>, <a href="/wiki/%C5%9Ar%C3%B3dmie%C5%9Bcie_(%C5%BBywiec)" title="Śródmieście (Żywiec)">Śródmieście</a> oraz położoną nad nim Górę Burgałowską określiła jako tereny pod zabudowę niską<a href="#cite_note-228">[208]</a>. 1 stycznia 1964 w wyniku przekształcenia Zakładu Wodociągów i Kanalizacji powstało Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, zajmujące się zaopatrzeniem w wodę, jak również budową i konserwacja urządzeń wodociągowych oraz kanalizacyjnych<a href="#cite_note-229">[209]</a>. W 1964 r. w mieście została zorganizowana wielka wystawa przemysłowa, mająca uczcić dwudziestolecie utworzenia <a href="/wiki/Polska_Rzeczpospolita_Ludowa" title="Polska Rzeczpospolita Ludowa">Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej</a>. Zaprezentowano na niej osiągnięcia miejscowych zakładów przemysłowych oraz drobnych producentów<a href="#cite_note-czywiecie-230">[210]</a>. W 1966 r. poprzez spiętrzenie wód <a href="/wiki/So%C5%82a" title="Soła">Soły</a> zaporą w <a href="/wiki/Tresna" title="Tresna">Tresnej</a> utworzono zbiornik retencyjny <a href="/wiki/Jezioro_%C5%BBywieckie" title="Jezioro Żywieckie">Jezioro Żywieckie</a>. Decyzję o jego budowie podjęto po katastrofalnej powodzi w 1958, kiedy pod wodą znalazło się m.in. centrum Żywca. Powstanie jeziora spowodowało zalanie dzielnicy <a href="/wiki/Stary_%C5%BBywiec" title="Stary Żywiec">Stary Żywiec</a>, wsi <a href="/wiki/Zadziele" title="Zadziele">Zadziele</a> i części wsi <a href="/wiki/Zarzecze_(powiat_%C5%BCywiecki)" title="Zarzecze (powiat żywiecki)">Zarzecze</a> oraz Tresna<a href="#cite_note-231">[211]</a>. W latach 1960–1966 na terenie miasta otwarto szereg nowych budynków szkół podstawowych, powstałych w ramach akcji „<a href="/wiki/Szko%C5%82a_tysi%C4%85clecia" title="Szkoła tysiąclecia">Tysiąc szkół na Tysiąclecie</a>”. Były to m.in. Szkoła Podstawowa nr 1 (Zabłocie), nr 3 (Sporysz), nr 5 (<a href="/wiki/Osiedle_700-lecia" title="Osiedle 700-lecia">Osiedle 700-lecia</a>). W 1966 rozpoczęto również budowę siedziby Szkoły Specjalnej przy ul. Kopernika<a href="#cite_note-232">[212]</a>, oddanej do użytku we wrześniu 1968<a href="#cite_note-R1968-233">[213]</a>. 1 stycznia 1968 powołana została w Żywcu Zawodowa Straż Pożarna, co nastąpiło decyzją Prezydium <a href="/wiki/Rada_narodowa_(PRL)" class="mw-redirect" title="Rada narodowa (PRL)">Wojewódzkiej Rady Narodowej</a> w <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowie</a>, na wniosek Komendanta Wojewódzkiego Straży Pożarnej, Stanisława Zarzyckiego. Początkowo Zawodowa Straż Pożarna zajmowała pomieszczenia wygospodarowane w budynku <a href="/wiki/Ochotnicza_stra%C5%BC_po%C5%BCarna_w_Polsce" title="Ochotnicza straż pożarna w Polsce">Ochotniczej Straży Pożarnej</a> przy ul. Kościuszki, następnie po 1975 r. zajmując kolejne sale w obiekcie. Na potrzeby ZSB planowano na lata 1975–1976 powstanie nowego budynku jej strażnicy, jednak na skutek trudności finansowych prace pozostawały w fazie projektów. W 1984 przystąpiono do rozbudowy siedziby OSP Żywiec-Zabłocie przy ul. Objazdowej 2, a jej nowe pomieszczenia przeznaczone zostały dla ZSP. Prace zostały zakończone w 1990. W 1997 powstał dodatkowo kolejny budynek, mieszczący pomieszczenia wykorzystywane przez ZSP<a href="#cite_note-straz-99">[96]</a>. W 1968 r. miały miejsce uroczystości związane z obchodami 700-lecia miasta, co związane było z przyjęciem przez władze miasta roku 1268 jako daty jego założenia. Patronat nad jubileuszem objął <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Cyrankiewicz" title="Józef Cyrankiewicz">Józef Cyrankiewicz</a>. Główne wydarzenia związane z jubileuszem miały miejsce w dniach 7–16 września 1968, a w ceremonii odbywającej się 15 września uczestniczyli wicepremier <a href="/wiki/Zenon_Nowak" title="Zenon Nowak">Zenon Nowak</a>, a także przedstawiciele władz administracyjnych i politycznych <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_krakowskie_(1945%E2%80%931975)" title="Województwo krakowskie (1945–1975)">województwa krakowskiego</a> oraz miast partnerskich. W celu uczczenia 700-lecia, w latach je poprzedzających oddana do użytku została <a href="/wiki/Zapora_Tresna" title="Zapora Tresna">Zapora Tresna</a>, wyremontowano <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynek</a>, <a href="/wiki/Plac_Mariacki_w_%C5%BBywcu" title="Plac Mariacki w Żywcu">Plac Mariacki</a>, a także liczne ulice. Zmodernizowano wodociąg i kanalizację, otwarte zostały oczyszczalnia ścieków przy ul. Brackiej oraz zakład uzdatniania wody przy <a href="/wiki/Ulica_Miko%C5%82aja_Kopernika_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Mikołaja Kopernika w Żywcu">ul. Kopernika</a>, a na Górze Burgałowskiej powstał zbiornik wyrównawczy. Przez <a href="/wiki/Towarzystwo_Mi%C5%82o%C5%9Bnik%C3%B3w_Ziemi_%C5%BBywieckiej" title="Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej">Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej</a> zostało z tej okazji wznowione ukazywanie się wychodzącego w okresie międzywojennym czasopisma „Gronie”, które przyjęło nowy tytuł „Karta Groni”. Ponadto jeden ze statków zbudowanych w stoczni w <a href="/wiki/Warna" title="Warna">Warnie</a> otrzymał nazwę „Żywiec”, a następnie użytkowały go <a href="/wiki/Polskie_Linie_Oceaniczne" title="Polskie Linie Oceaniczne">Polskie Linie Oceaniczne</a> w <a href="/wiki/Szczecin" title="Szczecin">Szczecinie</a>. Załoga statku utrzymywała partnerskie kontakty ze Szkołą Podstawową nr 2<a href="#cite_note-R1968-233">[213]</a>. Darem Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców „Społem” dla miasta z okazji 700-lecia był otwarty 29 lutego 1968 Spółdzielczy Dom Handlowy „Beskid”, będący pierwszym domem towarowym na terenie Żywca<a href="#cite_note-DH-234">[214]</a>. Obiekt powstał według projektu <a href="/wiki/Wiktor_Zin" title="Wiktor Zin">Wiktora Zina</a><a href="#cite_note-beskid2-235">[215]</a>. Początkowo parter budynku mieścił wyroby dziewiarskie, a na piętrze można było zakupić ubrania, tkaniny i obuwie<a href="#cite_note-DH-234">[214]</a>. Następnie parter zajął dział spożywczy, a artykuły przemysłowe dostępne były na piętrze<a href="#cite_note-beskid2-235">[215]</a>. W 1969 r. pierwszy raz odbył się festiwal folklorystyczny „Żywieckie Gody”, stanowiący konkurs <a href="/wiki/Kol%C4%99dowanie" title="Kolędowanie">kolędniczy</a>. Wtedy też powstał w Żywcu <a href="/wiki/Ochotnicze_Hufce_Pracy" title="Ochotnicze Hufce Pracy">Ochotniczy Hufiec Pracy</a>, który został utworzony na mocy uchwały <a href="/wiki/Rada_Ministr%C3%B3w_w_Polsce" title="Rada Ministrów w Polsce">Rady Ministrów</a> z 1958. Hufiec stanowił jednostkę stacjonarną, związaną z Powiatowym Przedsiębiorstwem Remontowo-Budowlanym, a jego członkowie zostali rozlokowani w siedzibie hufca przy ul. Marchlewskiego (współcześnie budynek Szkoły Podstawowej nr 9)<a href="#cite_note-R1969-87">[84]</a>. Do miasta zostały w 1970 r. przeniesione „Dni Polskie”, organizowane do tego czasu w <a href="/wiki/Zakopane" title="Zakopane">Zakopanem</a> i stanowiące wybory uczestników <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Festiwal_Folkloru_Ziem_G%C3%B3rskich" title="Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich">Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich</a>. W 1974 r. „Dni Polskie” zostały przeorganizowane w osobny festiwal, pod nazwą „Festiwal Folkloru Górali Polskich”, na którym od 1979 r. przyznawane są nagrody „Żywieckie Serca”. Początkowo miejscem odbywania się imprezy był Miejski Dom Kultury, następnie w 1980 r. stał się nim amfiteatr zlokalizowany u stóp wzgórza <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojec</a>. W 1982 r. daty odbywania się Festiwalu Folkloru Górali Polskich i <a href="/wiki/Tydzie%C5%84_Kultury_Beskidzkiej" title="Tydzień Kultury Beskidzkiej">Tygodnia Kultury Beskidzkiej</a> połączono<a href="#cite_note-R1970-221">[201]</a>. W 1970 r. miała miejsce kolejna powódź, która tylko w infrastrukturze związanej z regulacją wód spowodowała straty na łączną kwotę 66,5 miliona ówczesnych złotych. Na terenie miasta i powiatu kataklizm doprowadził do uszkodzenia dróg, mostów i linii energetycznych, zniszczenia wałów<a href="#cite_note-R1970-221">[201]</a>. 30 marca 1971 powstała <a href="/wiki/Miejski_Zak%C5%82ad_Komunikacyjny_w_%C5%BBywcu" title="Miejski Zakład Komunikacyjny w Żywcu">Miejska Komunikacja Samochodowa</a>. Początkowo prowadziła przewozy na jednej linii prowadzącej ze <a href="/wiki/%C5%9Awinna_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Świnna (województwo śląskie)">Świnnej</a> do <a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">Browaru</a><a href="#cite_note-nsik1971-236">[216]</a>. W latach 1971–1973 doszło do budowy nowego dworca kolejowego <a href="/wiki/%C5%BBywiec_Sporysz" title="Żywiec Sporysz">Żywiec Sporysz</a>, który powstał na miejscu dawnego budynku z 1884 r., zniszczonego w trakcie przejścia <a href="/wiki/Front_wschodni_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front wschodni (II wojna światowa)">frontu</a> w 1945 r. i rozebranego po zakończeniu działań wojennych. Nowy dworzec wzniesiony został jako nowoczesny, parterowy pawilon z licznymi przeszkleniami, a w bryłę budynku zostały wkomponowane dekoracyjne <a href="/wiki/Otoczak_(geologia)" title="Otoczak (geologia)">otoczaki</a>, mające nawiązywać do górskiego położenia stacji<a href="#cite_note-nsik1971-236">[216]</a><a href="#cite_note-237">[217]</a>. 1 września 1972 w Żywcu została utworzona filia Szkoły Muzycznej w <a href="/wiki/O%C5%9Bwi%C4%99cim" title="Oświęcim">Oświęcimiu</a>. Pierwotnie mieściła się ona w pomieszczeniach należących do Szkoły Podstawowej nr 5. W 1975 r. usamodzielniła się i jako Szkoła Muzyczna w Żywcu zajęła poddasze Szkoły Podstawowej nr 2. W 1990 r. placówka uzyskała własny budynek przy ul. Łącznej. Obiekt ten mieścił poprzednio dyrekcję zakładów budowlanych. Na skutek jego oddalenia od centrum miasta, w 1996 r. ostateczną siedzibą szkoły stał się były biurowiec <a href="/wiki/Ponar" title="Ponar">Fabryki Wtryskarek „Ponar”</a> przy <a href="/wiki/Ulica_Henryka_Sienkiewicza_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Henryka Sienkiewicza w Żywcu">ul. Sienkiewicza</a><a href="#cite_note-238">[218]</a><a href="#cite_note-muzyczna-239">[219]</a>. 10 września 1972 zostało otwarte Policealne Studium Medyczne kształcące pielęgniarki. W 1974 r. uruchomiono również liceum medyczne na podbudowie szkoły podstawowej. Do 1975 r. placówka zajmowała barak po dawnym <a href="/wiki/Internat" title="Internat">internacie</a>, zlokalizowany na podwórzu <a href="/wiki/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._Miko%C5%82aja_Kopernika_w_%C5%BBywcu" title="I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu">I Liceum Ogólnokształcącego</a>. Po przeniesieniu działalności Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych do nowej siedziby, jego dotychczasowy budynek przy <a href="/wiki/Ulica_Grunwaldzka_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Grunwaldzka w Żywcu">ul. Grunwaldzkiej</a> został przeznaczony na potrzeby Liceum Medycznego. Szkole udostępniono także internat przy <a href="/wiki/Ulica_Miko%C5%82aja_Kopernika_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Mikołaja Kopernika w Żywcu">ulicy Kopernika</a>. W 1996 r. zlikwidowane zostało liceum, a 31 stycznia 2003 – studium policealne. Liceum Medyczne zostało przekształcone w II Liceum Ogólnokształcące<a href="#cite_note-240">[220]</a>, działające do 2009 r., kiedy to zostało połączone z I LO<a href="#cite_note-241">[221]</a>. W 1972 r. przez Miejski Handel Detaliczny został otwarty reprezentacyjny Dom Handlowy „Centrum”, o którego budowie postanowiono jeszcze w 1968 r., zważywszy na sukces Domu Handlowego „Beskid”. Nowy obiekt zlokalizowany został przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Handlowej i posiadał cztery kondygnacje, z czego pierwotnie dwie handlowe (parter mieścił wówczas dział spożywczy oraz bar kawowy, natomiast I piętro – działy przemysłowy, odzieżowy i obuwniczy), a kolejne dwie przeznaczono na biura i magazyny<a href="#cite_note-DH-234">[214]</a><a href="#cite_note-242">[222]</a><a href="#cite_note-243">[223]</a>. W 1975 r. powstała w Żywcu jednostka Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia, działającego przy <a href="/wiki/Front_Jedno%C5%9Bci_Narodu" title="Front Jedności Narodu">Froncie Jedności Narodu</a> i zajmującego się m.in. tworzeniem nowych ośrodków zdrowia. Dzięki jego działalności nastąpiła tu budowa nowej przychodni. Z jego środków, pozyskiwanych dzięki składkom pracowniczym, dokonano również zakupu nowych karetek dla pogotowia ratunkowego<a href="#cite_note-244">[224]</a><a href="#cite_note-245">[225]</a>. W okresie PRL wzniesiono wielorodzinne osiedla mieszkaniowe. Pierwsze bloki na terenie miasta powstały przy ul. Handlowej, Witosa oraz na <a href="/wiki/Osiedle_Pod_Grap%C4%85" title="Osiedle Pod Grapą">Osiedlu Pod Grapą</a><a href="#cite_note-246">[226]</a>. W 1961 r. wybudowane zostało <a href="/wiki/Osiedle_Kochanowskiego_(%C5%BBywiec)" title="Osiedle Kochanowskiego (Żywiec)">Osiedle Kochanowskiego</a>, będące zespołem bloków zakładowych Fabryki Papieru „Solali”<a href="#cite_note-R1961-225">[205]</a><a href="#cite_note-247">[227]</a>. Budowę <a href="/wiki/Osiedle_Parkowe_(%C5%BBywiec)" title="Osiedle Parkowe (Żywiec)">Osiedla Parkowego</a> zakończono w 1964<a href="#cite_note-R1958-216">[196]</a>, <a href="/wiki/Osiedle_M%C5%82odych_(%C5%BBywiec)" title="Osiedle Młodych (Żywiec)">Osiedla Młodych</a> – w 1971 r., natomiast <a href="/wiki/Osiedle_700-lecia" title="Osiedle 700-lecia">Osiedle 700-lecia</a> powstało w latach 1973–1992, a <a href="/wiki/Osiedle_Paderewskiego_(%C5%BBywiec)" title="Osiedle Paderewskiego (Żywiec)">Osiedle Paderewskiego</a> w 1981 r.<a href="#cite_note-smgronie-248">[228]</a> Ponadto w 1976 r. rozpoczęto budowę osiedli domów jednorodzinnych zlokalizowanych na Górze Burgałowskiej<a href="#cite_note-R1961-225">[205]</a>. W 1976 r. w siedzibie Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych została uruchomiona filia <a href="/wiki/Wydzia%C5%82_Mechaniczny_Politechniki_Krakowskiej" title="Wydział Mechaniczny Politechniki Krakowskiej">Wydziału Mechanicznego</a> <a href="/wiki/Politechnika_Krakowska_im._Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki" title="Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki">Politechniki Krakowskiej</a>, funkcjonująca do 1982 r.<a href="#cite_note-249">[229]</a><a href="#cite_note-akademicki-250">[230]</a> W 1977 r. <a href="/wiki/Krajowy_Zwi%C4%85zek_Rewizyjny_Sp%C3%B3%C5%82dzielni_Spo%C5%BCywc%C3%B3w_%E2%80%9ESpo%C5%82em%E2%80%9D" title="Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Spożywców „Społem”">PSS „Społem”</a> przeprowadziła generalny remont restauracji „Pod Filarem” przy Rynku, w wyniku którego zostało zamurowane dawne wejście główne umieszczone pod filarem kamienicy, a w zamian powstało nowe, od strony ul. Mickiewicza. Doszło wówczas także do budowy szatni, a piętro kamienicy stanowiącej siedzibę restauracji zostało przekształcone pod działalność gastronomiczną, powstała tu także kawiarnia. Restauracja po remoncie została otwarta pod nową nazwą i od tej pory funkcjonowała jako „Ratuszowa”. Kierowniczką lokalu pozostawała wówczas Krystyna Muś, natomiast stanowisko szefowej kuchni pełniła Stanisława Gawlas. Do specjalności restauracji należał żurek staropolski i kurczak po cygańsku. Po 1989 r. „Ratuszowa” została wynajęta prywatnemu inwestorowi<a href="#cite_note-rok1977-199">[180]</a>. Pierwszy publiczny <a href="/wiki/%C5%BB%C5%82obek_(pomoc_spo%C5%82eczna)" title="Żłobek (pomoc społeczna)">żłobek</a> na terenie miasta został uruchomiony w 1977 r. na <a href="/wiki/Osiedle_700-lecia" title="Osiedle 700-lecia">Osiedlu 700-lecia</a>. Posiadał 75 miejsc. Do tej pory w Żywcu funkcjonował jedynie żłobek zakładowy przy Fabryce Papieru „Solali”, posiadający 25 miejsc<a href="#cite_note-rok1977-199">[180]</a>. 26 maja 1977 miasto gościło <a href="/wiki/I_sekretarze_KC_PZPR" title="I sekretarze KC PZPR">I Sekretarza</a> <a href="/wiki/Komitet_Centralny_Polskiej_Zjednoczonej_Partii_Robotniczej" title="Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej">Komitetu Centralnego</a> <a href="/wiki/Polska_Zjednoczona_Partia_Robotnicza" title="Polska Zjednoczona Partia Robotnicza">Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej</a> <a href="/wiki/Edward_Gierek" title="Edward Gierek">Edwarda Gierka</a>. Uroczystość jego powitania odbyła się na Rynku, uczestniczył w niej I Sekretarz Komitetu Miejskiego PZPR Stanisław Kowalski, odbyły się też występy zespołów regionalnych. Następnie Edward Gierek wraz z towarzyszeniem mieszczanek ubranych w tradycyjne stroje udał się ul. Kościuszki do Starego Zamku, później odwiedził Zakład A <a href="/wiki/Ponar" title="Ponar">Fabryki Wtryskarek</a><a href="#cite_note-251">[231]</a>. W 1977 r. wybudowana została kładka na <a href="/wiki/Koszarawa_(rzeka)" title="Koszarawa (rzeka)">Koszarawie</a>, łącząca Sporysz z Śródmieściem<a href="#cite_note-budowaamfiteatru-252">[232]</a>. W tym samym roku dzięki przeprowadzonemu remontowi, <a href="/wiki/Ulica_Stefana_%C5%BBeromskiego_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Stefana Żeromskiego w Żywcu">ulica Żeromskiego</a>, <a href="/wiki/Aleja_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu" title="Aleja Wolności w Żywcu">Aleja Wolności</a> i <a href="/wiki/Aleja_Legion%C3%B3w_w_%C5%BBywcu" title="Aleja Legionów w Żywcu">ulica Wojsk Ochrony Pogranicza</a> utworzyły pierwszy obwód drogowy ścisłego centrum miasta, dzięki czemu możliwe były wyprowadzenie z niego ruchu tranzytowego<a href="#cite_note-rok1977-199">[180]</a>. Zarówno w okresie przed- jak i powojennym Żywiec należał do województwa krakowskiego. W latach 1975–1998 miasto i okolica wchodziły w skład <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_bielskie" title="Województwo bielskie">województwa bielskiego</a>, następnie zostały włączone do <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie" title="Województwo śląskie">województwa śląskiego</a><a href="#cite_note-historiapowiatu-47">[46]</a>. 3 maja 1978 przez Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólnego „Oświęcim” ukończona została rozbudowa Szpitala Rejonowego, który wzbogacił się o dwa nowe budynki mieszczące oddział urazowo-kostny oraz stołówkę dla personelu<a href="#cite_note-rok1978-253">[233]</a>. We wrześniu 1978 został otwarty Dom Spokojnej Starości przy ul. Śliżowy Potok, wybudowany dzięki <a href="/wiki/Czyn_spo%C5%82eczny" title="Czyn społeczny">czynowi społecznemu</a> mieszkańców miasta oraz pracowników spółdzielni „Społem” oraz „Góral”, zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie Żywca i w okolicznych miejscowościach oraz Zakładu Doświadczalnego <a href="/wiki/Polska_Akademia_Nauk" title="Polska Akademia Nauk">Polskiej Akademia Nauk</a> w <a href="/wiki/Lipowa_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Lipowa (województwo śląskie)">Lipowej</a>. Inicjatorem powstania placówki był lekarz Adam Pliszewski, który objął stanowisko przewodniczącego komitetu budowy. Środki na powstanie obiektu pochodziły głównie z dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia, jak również z funduszy zakładów pracy i osób prywatnych. Wanda Mojżyszek dokonała przekazania budynku mieszczącego <a href="/wiki/Kino_Janosik_w_%C5%BBywcu" title="Kino Janosik w Żywcu">kino „Janosik”</a> na rzecz komitetu budowy, który został przez niego sprzedany Wojewódzkiemu Zarządowi Kin, a pozyskane w ten sposób środki zasiliły budżet inwestycji. Prace budowlane zostały przeprowadzone przez Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólnego „Oświęcim”. Nowy Dom Spokojnej Starości im. lek. Adama Pliszewskiego posiadał 100 miejsc w 68 pokojach jednoosobowych i 16 dwuosobowych. Dysponował pełnym węzłem sanitarnym. Powstała tu również świetlica, biblioteka, pokój do zajęć własnych, ambulatorium lekarsko-dentystyczne, kuchnia, jadalnia i pomieszczenia gospodarcze<a href="#cite_note-rok1978-253">[233]</a>. W 1979 r. w budynku przy <a href="/wiki/Plac_Mariacki_w_%C5%BBywcu" title="Plac Mariacki w Żywcu">Placu Mariackim</a> zostało uruchomione domowe przytulisko dla zwierząt, prowadzone przez Marię Tomiak. Z powodu wzrostu liczby podpiecznych, doprowadziła ona do utworzenia w Żywcu oddziału <a href="/wiki/Towarzystwo_Opieki_nad_Zwierz%C4%99tami_w_Polsce" title="Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami w Polsce">Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami</a> oraz podjęła starania o powstanie w mieście <a href="/wiki/Schronisko_dla_zwierz%C4%85t" title="Schronisko dla zwierząt">schroniska dla bezdomnych zwierząt</a>, które zostało ostatecznie uruchomione w pozyskanym na ten cel drewnianym domu z ogrodem zlokalizowanym przy ul. Batorego<a href="#cite_note-rok1978-253">[233]</a>. W 1991 r. siedziba schroniska została przeniesiona na ul. Świętokrzyską<a href="#cite_note-254">[234]</a>. W 1980 r. rozpoczęta została budowa <a href="/wiki/Amfiteatr" title="Amfiteatr">amfiteatru</a>, zlokalizowanego nad rzeką Koszarawa pod Grojcem<a href="#cite_note-budowaamfiteatru-252">[232]</a>. Jeszcze w trakcie prac w 1980 r. miał tu miejsce Festiwal Folkloru Górali Polskich, zorganizowany na tymczasowej estradzie i przy prowizorycznie urządzonych miejscach dla widowni<a href="#cite_note-rok1980-255">[235]</a>. Budowę obiektu ukończono rok później. Posiadał on widownię na 1500 miejsc<a href="#cite_note-budowaamfiteatru-252">[232]</a>. W 1980 r. utworzone zostało Przedsiębiorstwo Robót Elektrycznych i Teletechnicznych „Elmontaż”<a href="#cite_note-rok1980-255">[235]</a>, a w 1985 r. w mieście została otwarta hala warsztatowa należąca do <a href="/wiki/Zak%C5%82ad_Doskonalenia_Zawodowego_w_Katowicach" title="Zakład Doskonalenia Zawodowego w Katowicach">Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach</a><a href="#cite_note-zdzkatowice-256">[236]</a>. W 1990 r. w Żywcu powstał <a href="/wiki/Urz%C4%85d_rejonowy" title="Urząd rejonowy">urząd rejonowy</a>, który stanowił jednostkę rządowej administracji na terytorium dawnego <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiatu żywieckiego</a>. 6 kwietnia 1990 utworzona została również Komenda Rejonowa Policji<a href="#cite_note-257">[237]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Miasto_w_III_RP">Miasto w III RP</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Miasto w III RP" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Miasto w III RP">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Zywiec_and_Zywiec_Lake_from_Grojec_1997.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Zywiec_and_Zywiec_Lake_from_Grojec_1997.jpg/220px-Zywiec_and_Zywiec_Lake_from_Grojec_1997.jpg" decoding="async" width="220" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Zywiec_and_Zywiec_Lake_from_Grojec_1997.jpg/330px-Zywiec_and_Zywiec_Lake_from_Grojec_1997.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Zywiec_and_Zywiec_Lake_from_Grojec_1997.jpg/440px-Zywiec_and_Zywiec_Lake_from_Grojec_1997.jpg 2x" data-file-width="1421" data-file-height="908" /></a><figcaption> Widok na miasto w 1997 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Starostwo_Powiatowe_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Starostwo_Powiatowe_%C5%BBywiec.jpg/220px-Starostwo_Powiatowe_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Starostwo_Powiatowe_%C5%BBywiec.jpg/330px-Starostwo_Powiatowe_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Starostwo_Powiatowe_%C5%BBywiec.jpg/440px-Starostwo_Powiatowe_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="3420" data-file-height="2565" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Budynek_Starostwa_Powiatowego_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Starostwa Powiatowego w Żywcu">Starostwo Powiatowe w Żywcu</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_Nowy_Most.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/%C5%BBywiec_Nowy_Most.jpg/250px-%C5%BBywiec_Nowy_Most.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/%C5%BBywiec_Nowy_Most.jpg/330px-%C5%BBywiec_Nowy_Most.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/%C5%BBywiec_Nowy_Most.jpg/500px-%C5%BBywiec_Nowy_Most.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a><figcaption> Most na Sole oddany do użytku w 1999 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:CH_So%C5%82a_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/CH_So%C5%82a_%C5%BBywiec.jpg/220px-CH_So%C5%82a_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/CH_So%C5%82a_%C5%BBywiec.jpg/330px-CH_So%C5%82a_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/CH_So%C5%82a_%C5%BBywiec.jpg/440px-CH_So%C5%82a_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="2838" data-file-height="1544" /></a><figcaption> Centrum Handlowe przy ul. Jana Pawła II otwarte w 2005 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_Rynek_2012-10.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/%C5%BBywiec_Rynek_2012-10.JPG/220px-%C5%BBywiec_Rynek_2012-10.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/%C5%BBywiec_Rynek_2012-10.JPG/330px-%C5%BBywiec_Rynek_2012-10.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/%C5%BBywiec_Rynek_2012-10.JPG/440px-%C5%BBywiec_Rynek_2012-10.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption> Widok Śródmieścia w 2012 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Szko%C5%82a_Muzyczna_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Szko%C5%82a_Muzyczna_%C5%BBywiec.jpg/250px-Szko%C5%82a_Muzyczna_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Szko%C5%82a_Muzyczna_%C5%BBywiec.jpg/330px-Szko%C5%82a_Muzyczna_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Szko%C5%82a_Muzyczna_%C5%BBywiec.jpg/500px-Szko%C5%82a_Muzyczna_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="3821" data-file-height="2866" /></a><figcaption> Siedziba Szkoły Muzycznej I i II stopnia wraz z salą koncertową</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_So%C5%82a_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/%C5%BBywiec_So%C5%82a_1.jpg/250px-%C5%BBywiec_So%C5%82a_1.jpg" decoding="async" width="220" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/%C5%BBywiec_So%C5%82a_1.jpg/330px-%C5%BBywiec_So%C5%82a_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/%C5%BBywiec_So%C5%82a_1.jpg/500px-%C5%BBywiec_So%C5%82a_1.jpg 2x" data-file-width="1894" data-file-height="946" /></a><figcaption> Most Jukacy, powstały w latach 2013–2015</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Pomnik_marsza%C5%82ka_J%C3%B3zefa_Pi%C5%82sudskiego_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Pomnik_marsza%C5%82ka_J%C3%B3zefa_Pi%C5%82sudskiego_%C5%BBywiec.jpg/220px-Pomnik_marsza%C5%82ka_J%C3%B3zefa_Pi%C5%82sudskiego_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Pomnik_marsza%C5%82ka_J%C3%B3zefa_Pi%C5%82sudskiego_%C5%BBywiec.jpg/330px-Pomnik_marsza%C5%82ka_J%C3%B3zefa_Pi%C5%82sudskiego_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Pomnik_marsza%C5%82ka_J%C3%B3zefa_Pi%C5%82sudskiego_%C5%BBywiec.jpg/440px-Pomnik_marsza%C5%82ka_J%C3%B3zefa_Pi%C5%82sudskiego_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a><figcaption> Pomnik Józefa Piłsudskiego odsłonięty w 2016 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_%C5%BBywiec_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_%C5%BBywiec_2.jpg/220px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_%C5%BBywiec_2.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_%C5%BBywiec_2.jpg/330px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_%C5%BBywiec_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_%C5%BBywiec_2.jpg/440px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_%C5%BBywiec_2.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a><figcaption> Rzymskokatolicki <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Awi%C4%99tego_Krzy%C5%BCa_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Świętego Krzyża w Żywcu">kościół św. Marka</a>, w latach 2023–2025 współdzielony z miejscową społecznością <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_greckokatolicki_w_Polsce" title="Kościół greckokatolicki w Polsce">greckokatolicką</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:K%C5%82adka_z_Zab%C5%82ocia_do_Sporysza_(widok_z_Zab%C5%82ocia).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/K%C5%82adka_z_Zab%C5%82ocia_do_Sporysza_%28widok_z_Zab%C5%82ocia%29.jpg/250px-K%C5%82adka_z_Zab%C5%82ocia_do_Sporysza_%28widok_z_Zab%C5%82ocia%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/K%C5%82adka_z_Zab%C5%82ocia_do_Sporysza_%28widok_z_Zab%C5%82ocia%29.jpg/330px-K%C5%82adka_z_Zab%C5%82ocia_do_Sporysza_%28widok_z_Zab%C5%82ocia%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/K%C5%82adka_z_Zab%C5%82ocia_do_Sporysza_%28widok_z_Zab%C5%82ocia%29.jpg/500px-K%C5%82adka_z_Zab%C5%82ocia_do_Sporysza_%28widok_z_Zab%C5%82ocia%29.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1500" /></a><figcaption> Kładka na Sole łącząca Sporysz z Zabłociem, otwarta w 2024 r.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_Park_t%C4%99%C5%BCnia_solankowa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/%C5%BBywiec_Park_t%C4%99%C5%BCnia_solankowa.jpg/250px-%C5%BBywiec_Park_t%C4%99%C5%BCnia_solankowa.jpg" decoding="async" width="220" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/%C5%BBywiec_Park_t%C4%99%C5%BCnia_solankowa.jpg/330px-%C5%BBywiec_Park_t%C4%99%C5%BCnia_solankowa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/%C5%BBywiec_Park_t%C4%99%C5%BCnia_solankowa.jpg/500px-%C5%BBywiec_Park_t%C4%99%C5%BCnia_solankowa.jpg 2x" data-file-width="1175" data-file-height="1100" /></a><figcaption> <a href="/wiki/T%C4%99%C5%BCnia" title="Tężnia">Tężnia solankowa</a> uruchomiona w 2024 r.</figcaption></figure> W 1991 r. decyzją Rady Miejskiej dokonano zmian nazw szeregu ulic na terenie miasta. W ten sposób dotychczasowy Plac Zjednoczenia powrócił do nazwy Rynek, Aleja XXX-lecia PRL stała się Aleją Piłsudskiego, ul. 22 Lipca przemianowano na ul. 3 Maja, ul. <a href="/wiki/Julian_Marchlewski" title="Julian Marchlewski">Juliana Marchlewskiego</a> na <a href="/wiki/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Dworcowa w Żywcu">Dworcową</a>, ul. <a href="/wiki/Marceli_Nowotko" title="Marceli Nowotko">Marcelego Nowotki</a> na <a href="/wiki/Ulica_Komorowskich_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Komorowskich w Żywcu">ul. Komorowskich</a>, ul. <a href="/wiki/Hanka_Sawicka" title="Hanka Sawicka">Hanki Sawickiej</a> na ul. Fabryczną, ul. <a href="/wiki/Karol_%C5%9Awierczewski" title="Karol Świerczewski">Karola Świerczewskiego</a> na Pod Górą, ul. <a href="/wiki/Wojska_Ochrony_Pogranicza" title="Wojska Ochrony Pogranicza">Wojsk Ochrony Pogranicza</a> na <a href="/wiki/Aleja_Legion%C3%B3w_w_%C5%BBywcu" title="Aleja Legionów w Żywcu">Aleję Legionów</a>. Osiedle XX-lecia PRL zmieniło nazwę na <a href="/wiki/Osiedle_Parkowe_(%C5%BBywiec)" title="Osiedle Parkowe (Żywiec)">Osiedle Parkowe</a>, a Osiedle PKWN – na <a href="/wiki/Osiedle_Zgoda" title="Osiedle Zgoda">Osiedle Zgoda</a><a href="#cite_note-R1991-258">[238]</a>. 1 maja 1991 na mocy zarządzenia burmistrza z dnia 15 marca 1991 została utworzona <a href="/wiki/Stra%C5%BC_gminna" class="mw-redirect" title="Straż gminna">Straż Miejska</a> w Żywcu<a href="#cite_note-259">[239]</a>. 16 maja 1991 rozformowane zostały <a href="/wiki/Wojska_Ochrony_Pogranicza" title="Wojska Ochrony Pogranicza">Wojska Ochrony Pogranicza</a> i powołano wówczas <a href="/wiki/Stra%C5%BC_Graniczna_(Polska)" title="Straż Graniczna (Polska)">Straż Graniczną</a>. Utworzono <a href="/wiki/Beskidzki_Oddzia%C5%82_Stra%C5%BCy_Granicznej" title="Beskidzki Oddział Straży Granicznej">Beskidzki Oddział Straży Granicznej</a>, którego wydział w Żywcu znalazł siedzibę w dawnych koszarach WOP przy ul. Witosa<a href="#cite_note-R1991-258">[238]</a>. W 1991 r. rozpoczęto również likwidację zakładów państwowych. Zamknięte zostały wówczas cegielnia, Rejonowe Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane, czy Przedsiębiorstwo Turystyczne „Soła”. Wydzierżawione zostały hotel „Polonia”, bar „Relaks” i <a href="/wiki/Orbis" title="Orbis">Przedsiębiorstwo Turystyki Zagranicznej „Orbis”</a><a href="#cite_note-R1991-258">[238]</a>. W październiku 1991 w stan likwidacji została postawiona Spółdzielnia Pracy Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Pilsko”<a href="#cite_note-rok1947-197">[178]</a>, która funkcjonowała do 1992 r. Następnie została wykupiona przez pracowników i w 1993 przekształcona w <a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82ka_z_ograniczon%C4%85_odpowiedzialno%C5%9Bci%C4%85" title="Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością">spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością</a> Rękodzieło Artystyczne i Ludowe „Pilsko-Żywiec”<a href="#cite_note-260">[240]</a>. 25 marca 1992 r. na mocy bulli papieża <a href="/wiki/Jan_Pawe%C5%82_II" title="Jan Paweł II">Jana Pawła II</a> została utworzona <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%82aci%C5%84ski" title="Kościół łaciński">rzymskokatolicka</a> <a href="/wiki/Diecezja_bielsko-%C5%BCywiecka" title="Diecezja bielsko-żywiecka">diecezja bielsko-żywiecka</a>, a <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny</a> otrzymał rangę <a href="/wiki/Konkatedra" title="Konkatedra">konkatedry</a>. 1 kwietnia tego roku powstał również posterunek <a href="/wiki/S%C5%82u%C5%BCba_Celna" title="Służba Celna">Urzędu Celnego</a><a href="#cite_note-261">[241]</a>. 25 stycznia 1992 w Żywcu gościli <a href="/wiki/Karol_Stefan_Altenburg" title="Karol Stefan Altenburg">Karol Stefan Altenburg</a>, <a href="/wiki/Maria_Krystyna_Altenburg" title="Maria Krystyna Altenburg">Maria Krystyna Altenburg</a> oraz <a href="/wiki/Joachim_Badeni" title="Joachim Badeni">Joachim Badeni</a>. Otrzymali oni <a href="/wiki/Honorowe_obywatelstwo" title="Honorowe obywatelstwo">honorowe obywatelstwa</a> miasta<a href="#cite_note-ryshistoryczny-35">[35]</a>. We wrześniu 1993 w mieście otwarta została niepubliczna szkoła zawodowa prowadzona przez <a href="/wiki/Zak%C5%82ad_Doskonalenia_Zawodowego_w_Katowicach" title="Zakład Doskonalenia Zawodowego w Katowicach">Zakład Doskonalenia Zawodowego w Katowicach</a>. 1 września 1994 otrzymała ona uprawnienia <a href="/wiki/Szko%C5%82a_publiczna" title="Szkoła publiczna">szkoły publicznej</a>, działając od tego czasu jako <a href="/wiki/Zasadnicza_szko%C5%82a_zawodowa" title="Zasadnicza szkoła zawodowa">zasadnicza szkoła zawodowa</a>. Placówka została zlikwidowana w grudniu 1995. W październiku 1996 należące do niej dawne warsztaty szkolne stały się miejscem szkolenia praktycznego dla uczących się w ZDZ w Katowicach. We wrześniu 1996 żywiecka szkoła Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach została reaktywowana, ponownie jako instytucja niepubliczna. Działało technikum uzupełniające dla dorosłych, przy którym w październiku 2006 powołano Państwową Komisję Egzaminacyjną w zawodzie „kucharz małej gastronomii”. We wrześniu 2007 w ramach szkoły działalność rozpoczęło również technikum fryzjerskie<a href="#cite_note-zdzkatowice-256">[236]</a>. Z czasem placówka utworzyła Zespół Szkół w Żywcu Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach, stanowiące niepubliczną szkołę o uprawnieniach szkół publicznych, prowadzącą <a href="/wiki/Technikum" title="Technikum">technikum</a>, branżową szkołę I i II stopnia oraz policealne studium zawodowe<a href="#cite_note-262">[242]</a><a href="#cite_note-263">[243]</a>. 1 września 2023 działające w jej składzie technikum zawarło umowę <a href="/wiki/Patronat_naukowy" title="Patronat naukowy">patronacką</a> z <a href="/wiki/Wydzia%C5%82_Transportu_i_In%C5%BCynierii_Lotniczej_Politechniki_%C5%9Al%C4%85skiej" title="Wydział Transportu i Inżynierii Lotniczej Politechniki Śląskiej">Wydziałem Transportu i Inżynierii Lotniczej Politechniki Śląskiej</a>, rozpoczynając dzięki niej kształcenie na kierunku „technik transportu kolejowego”<a href="#cite_note-zdzkatowice-256">[236]</a>. 22 maja 1995 miała tu miejsce wizyta papieża <a href="/wiki/Jan_Pawe%C5%82_II" title="Jan Paweł II">Jana Pawła II</a><a href="#cite_note-264">[244]</a>. 15 lipca 1995 Żywiec uzyskał pierwsze <a href="/wiki/Miasta_partnerskie" title="Miasta partnerskie">miasta partnerskie</a>, nawiązana została umowa z <a href="/wiki/Niemcy" title="Niemcy">niemieckim</a> <a href="/wiki/Unterhaching" title="Unterhaching">Unterhaching</a>. Kolejne akty partnerstwa zostały podpisane z <a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a> we <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francji</a> (6 sierpnia 1995), <a href="/wiki/Czadca" title="Czadca">Czadcą</a> na <a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacji</a> (10 sierpnia 1997), dystryktem <a href="/wiki/Adur_(dystrykt)" title="Adur (dystrykt)">Adur</a> w <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielkiej Brytanii</a> (6 sierpnia 2000), miastem <a href="/wiki/G%C3%B6d%C3%B6ll%C5%91" title="Gödöllő">Gödöllő</a> na <a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgrzech</a> (1 czerwca 2002)<a href="#cite_note-265">[245]</a>, <a href="/wiki/Szczytno" title="Szczytno">Szczytnem</a> (8 listopada 2004) i <a href="/wiki/Liptowski_Miku%C5%82asz" title="Liptowski Mikułasz">Liptowskim Mikułaszem</a> na Słowacji (20 czerwca 2008)<a href="#cite_note-266">[246]</a>. W 1996 r. miasto nawiedziła kolejna powódź, a fala kulminacyjna przelała się przez jego teren w nocy z 7 na 8 września. Uszkodzony został wówczas most kolejowy na Sole, a filary podtrzymujące most drogowy uległy naruszeniu<a href="#cite_note-267">[247]</a>. Zalane zostały domy położone przy ulicach Łączki i Jana Kazimierza<a href="#cite_note-268">[248]</a>. Rok później, podczas <a href="/wiki/Pow%C3%B3d%C5%BA_tysi%C4%85clecia" title="Powódź tysiąclecia">powodzi tysiąclecia</a> w 1997 r., podmyte zostały filary mostu kolejowego<a href="#cite_note-269">[249]</a>. 14 listopada 1996 została otwarta pływalnia miejska, która powstała w wyniku przebudowy jednej z dawnych hal <a href="/wiki/Ponar" title="Ponar">Fabryki Wtryskarek „Ponar-Żywiec”</a><a href="#cite_note-270">[250]</a>. W 1998 r. rozpoczęta została budowa nowego mostu na Sole na odcinku między ul. Bracką a <a href="/wiki/Ulica_Weso%C5%82a_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Wesoła w Żywcu">ul. Wesołą</a>, z dwoma rondami na jego końcach, mającymi łączyć go z planowanymi wówczas obwodnicami. Został otwarty 4 grudnia 1999. Posiadając 450 m długości, stanowił wówczas najdłuższy most na terenie południowej Polski<a href="#cite_note-R1998-271">[251]</a><a href="#cite_note-R1999-272">[252]</a>. W końcu 1998 r. dokonano przeniesienia działającego dotychczas przy <a href="/wiki/Ulica_Andrzeja_Komonieckiego_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Andrzeja Komonieckiego w Żywcu">ul. Komonieckiego</a> targowiska miejskiego na plac pomiędzy ulicami Zieloną i Jagiellońską, zlokalizowany na terenie dawnego zakładu A Fabryki Wtryskarek „Ponar”, którego obszar został wykupiony przez miasto. W celu powiększenia powierzchni placu wyburzony został budynek istniejącej tam dawnej kotłowni zakładowej, z której pozostawiony został ponad 40 metrowy metalowy komin, przeznaczony następnie na cele reklamowe. 26 stycznia 1999 komin został rozebrany z powodu odchylania się podczas silnego wiatru<a href="#cite_note-R1998-271">[251]</a><a href="#cite_note-273">[253]</a>. Na skutek <a href="/wiki/Reforma_administracyjna_w_Polsce_(1999)" title="Reforma administracyjna w Polsce (1999)">reformy administracyjnej w Polsce</a>, 1 stycznia 1999 Żywiec został włączony w skład <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie" title="Województwo śląskie">województwa śląskiego</a> i stał się ponownie siedzibą <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiatu</a><a href="#cite_note-R1999-272">[252]</a><a href="#cite_note-274">[254]</a><a href="#cite_note-275">[255]</a>. W 1999 r. siedziba <a href="/wiki/Urz%C4%85d_stanu_cywilnego" title="Urząd stanu cywilnego">Urzędu Stanu Cywilnego</a> została przeniesiona z gmachu Starostwa Powiatowego do pomieszczeń w Starym Zamku<a href="#cite_note-rok1955-213">[193]</a>. Początkiem listopada 1999 zainaugurowane zostały prace budowlane nad przedłużeniem ulicy Jodłowej w celu połączenia <a href="/wiki/Osiedle_Widok_(%C5%BBywiec)" title="Osiedle Widok (Żywiec)">Osiedla Widok</a> z <a href="/wiki/Osiedle_G%C3%B3ra_Burga%C5%82owska" title="Osiedle Góra Burgałowska">Osiedlem Góra Burgałowska</a> i poprowadzenia tą trasą linii autobusowych komunikacji miejskiej<a href="#cite_note-276">[256]</a>. Na mocy porozumienia podpisanego 18 lutego 2000 w <a href="/wiki/Rajcza" title="Rajcza">Rajczy</a> przez przedstawicieli stron <a href="/wiki/Polska" title="Polska">polskiej</a> i <a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">słowackiej</a>, powołany został <a href="/wiki/Euroregion_Beskidy" title="Euroregion Beskidy">Euroregion Beskidy</a>, w skład którego wszedł Żywiec<a href="#cite_note-277">[257]</a><a href="#cite_note-278">[258]</a>. 29 lutego 2000 miało miejsce otwarcie Centrum Handlowego „Mega”, powstałego w wyniku adaptacji dawnej hali produkcyjnej zakładu A Fabryki Wtryskarek „Ponar” przy ulicy Zielonej. W centrum działał wówczas supermarket spożywczy „Lider Market”, sklep <a href="/wiki/Artyku%C5%82y_gospodarstwa_domowego" title="Artykuły gospodarstwa domowego">AGD</a> i <a href="/wiki/Elektronika_u%C5%BCytkowa" title="Elektronika użytkowa">RTV</a> „Euronorm”, salon wyposażenia łazienek „Madix”, salon prasowy „<a href="/wiki/Kolporter_(przedsi%C4%99biorstwo)" title="Kolporter (przedsiębiorstwo)">Kolporter</a>”, sklep odzieżowy, obuwniczy i ogrodniczo-kwiatowy oraz kawiarnia<a href="#cite_note-279">[259]</a>. W 2000 r. została uruchomiona Samorządowa Szkoła Muzyczna II stopnia, dzieląca siedzibę z Państwową Szkołą Muzyczną I stopnia<a href="#cite_note-muzyczna-239">[219]</a>. W tym samym roku założona została również <a href="/wiki/Beskidzka_Wy%C5%BCsza_Szko%C5%82a_Umiej%C4%99tno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu" title="Beskidzka Wyższa Szkoła Umiejętności w Żywcu">Beskidzka Wyższa Szkoła Turystyki</a>, działająca początkowo w pomieszczeniach Zespołu Szkół Drzewnych i Leśnych w <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Nowym Zamku</a>. W 2003 uczelnia przeniosła się do własnego budynku, dawnego biurowca Fabryki Śrub<a href="#cite_note-280">[260]</a>. W 2000 r. do Żywca powróciła <a href="/wiki/Maria_Krystyna_Altenburg" title="Maria Krystyna Altenburg">Maria Krystyna Altenburg</a>, urodzona w 1923 córka <a href="/wiki/Karol_Olbracht_Austriacki" title="Karol Olbracht Austriacki">Karola Olbrachta Habsburga</a> – ostatniego właściciela państwa żywieckiego. Zamieszkała w wydzielonym jej przez władze mieszkaniu w <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Nowym Zamku</a><a href="#cite_note-281">[261]</a>. 6 października 2001 miała miejsce inauguracja roku akademickiego w nowo powstałym Ośrodku Dydaktycznym w Żywcu <a href="/wiki/Wydzia%C5%82_In%C5%BCynierii_L%C4%85dowej_Politechniki_Krakowskiej" title="Wydział Inżynierii Lądowej Politechniki Krakowskiej">Wydziału Inżynierii Lądowej</a> <a href="/wiki/Politechnika_Krakowska_im._Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki" title="Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki">Politechniki Krakowskiej</a>, którego siedzibą stały się pomieszczenia w gmachu <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Budowlano-Drzewnych_im._Armii_Krajowej_w_%C5%BBywcu" title="Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej w Żywcu">Zespołu Szkół Budowlano-Drzewnych</a><a href="#cite_note-akademicki-250">[230]</a>. W styczniu 2002 w Żywcu została uruchomiona pierwsza na terenie powiatu stacja <a href="/wiki/Dializa" title="Dializa">dializ</a><a href="#cite_note-282">[262]</a>. 2 grudnia 2003 w siedzibie Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej powstało Centrum Powiadamiania Ratunkowego<a href="#cite_note-283">[263]</a>. 11 listopada 2005 na <a href="/wiki/Plac_Grunwaldzki_w_%C5%BBywcu" title="Plac Grunwaldzki w Żywcu">Placu Grunwaldzkim</a> odsłonięty został odbudowany <a href="/wiki/Pomnik_Grunwaldzki_w_%C5%BBywcu" title="Pomnik Grunwaldzki w Żywcu">Pomnik Grunwaldzki</a><a href="#cite_note-284">[264]</a>. 8 stycznia 2007 został otwarty odcinek <a href="/wiki/Droga_ekspresowa_S69_(Polska)" title="Droga ekspresowa S69 (Polska)">drogi ekspresowej S69</a> pomiędzy węzłami Żywiec i <a href="/wiki/Przyb%C4%99dza" title="Przybędza">Przybędza</a>, stanowiący zachodnie obejście drogowe miasta. Uruchomiono wówczas również odcinek łączący ją z mostem na Sole<a href="#cite_note-285">[265]</a>. 24 lipca 2015 droga ekspresowa została przedłużona w kierunku północnym do <a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a" title="Bielsko-Biała">Bielska-Białej</a><a href="#cite_note-286">[266]</a>. 15 kwietnia 2008 przy <a href="/wiki/Ulica_Stefana_%C5%BBeromskiego_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Stefana Żeromskiego w Żywcu">ul. Żeromskiego</a> zostało otwarte Centrum Handlowe „Targówek”, które powstało na miejscu budynków należących do dawnego Przedsiębiorstwa Budownictwa Ogólnego „Oświęcim”. Obiekt posiadał wówczas 2000 m² powierzchni, na której znalazło się 40 sklepów i punktów usługowych<a href="#cite_note-287">[267]</a>. Po rozbudowie i modernizacji został ponownie otwarty 22 listopada 2022 pod nazwą „NOWA – Twoje Centrum”<a href="#cite_note-288">[268]</a><a href="#cite_note-289">[269]</a>. 9 listopada 2009 miało miejsce otwarcie nowej siedziby schroniska dla bezdomnych zwierząt przy ul. Kabaty, dokąd placówka została przeniesiona z poprzedniego obiektu zlokalizowanego przy ul. Świętokrzyskiej<a href="#cite_note-rok1978-253">[233]</a><a href="#cite_note-290">[270]</a><a href="#cite_note-291">[271]</a>. Od 5 sierpnia 2011 do 13 czerwca 2013 trwała budowa sali koncertowej na 250 miejsc, przyległej do budynku Szkoły Muzycznej<a href="#cite_note-292">[272]</a>. Jej otwarcia dokonano 25 września 2013<a href="#cite_note-293">[273]</a>. 17 listopada 2011 miało miejsce otwarcie północnej obwodnicy miasta, która połączyła Nowy Most na Sole ze skrzyżowaniem ulic <a href="/wiki/Ulica_Henryka_Sienkiewicza_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Henryka Sienkiewicza w Żywcu">Sienkiewicza</a> i <a href="/wiki/Ulica_Krakowska_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Krakowska w Żywcu">Krakowskiej</a>, gdzie wybudowane zostało rondo<a href="#cite_note-obwodnica-294">[274]</a>. 24 października 2013 przystąpiono do budowy nowego mostu na Sole w Śródmieściu pomiędzy ulicami Kościuszki i Dworcową, który zastąpił znajdującą się tam dotychczas starą przeprawę<a href="#cite_note-295">[275]</a>. Jego otwarcia dokonano 15 października 2015<a href="#cite_note-296">[276]</a>. Powstało również przedłużenie Alei Jana Pawła II, które połączyło ją z ul. Witosa<a href="#cite_note-297">[277]</a>. W 2014 r. zakończona została przebudowa miejskiego amfiteatru, który został otwarty w lipcu 2014<a href="#cite_note-budowaamfiteatru-252">[232]</a>. W listopadzie 2015 rozpoczęła się budowa nowego <a href="/wiki/Szpital_Powiatowy_w_%C5%BBywcu" title="Szpital Powiatowy w Żywcu">szpitala</a>, zlokalizowanego w dzielnicy Sporysz. Uroczystość jego otwarcia miała miejsce 21 września 2020, a obsługę pacjentów uruchomiono 24 września. Jego powstanie było możliwe dzięki pierwszej w skali kraju umowie <a href="/wiki/Partnerstwo_publiczno-prywatne" title="Partnerstwo publiczno-prywatne">partnerstwa publiczno-prywatnego</a> dotyczącej <a href="/wiki/System_opieki_zdrowotnej_w_Polsce" title="System opieki zdrowotnej w Polsce">służby zdrowia</a><a href="#cite_note-298">[278]</a>. 11 października 2016 odsłonięty został obelisk z popiersiem <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Pi%C5%82sudski" title="Józef Piłsudski">Józefa Piłsudskiego</a>, zlokalizowany przed siedzibą Starostwa Powiatowego<a href="#cite_note-299">[279]</a><a href="#cite_note-300">[280]</a><a href="#cite_note-301">[281]</a>. 21 grudnia 2021 została podpisana umowa w celu dofinansowania projektu „SMART ŻYWIEC – (r)ewolucja”, który zostanie zrealizowany w terminie do 30 kwietnia 2024. Do inwestycji związanych z projektem należy m.in. powstanie kładki pieszo-rowerowej na rzece Sole prowadzącej z dzielnicy Sporysz do Zabłocia wraz z budową ścieżek pieszo-rowerowych wzdłuż brzegów Soły i Koszarawy<a href="#cite_note-smartzywiec-302">[282]</a> – od kładki na rzece Koszarawie do kładki na Sole, następnie od kładki na Sole do ul. Tetmajera oraz za boiskiem <a href="/wiki/G%C3%B3ral_1956_%C5%BBywiec" title="Góral 1956 Żywiec">Czarni Góral</a> do istniejącej kładki na <a href="/wiki/Le%C5%9Bnianka" title="Leśnianka">Leśniance</a><a href="#cite_note-wyborczakladka-303">[283]</a> (prace rozpoczęto 21 sierpnia 2023<a href="#cite_note-304">[284]</a><a href="#cite_note-305">[285]</a>, a kładka wraz ze ścieżkami została oddana do użytku 1 stycznia 2024<a href="#cite_note-wyborczakladka-303">[283]</a><a href="#cite_note-otwarciekladki-306">[286]</a>), realizacja programu zajęć rekreacyjno-sportowych, wdrożenie systemu elektronicznego monitorowania poziomu zapełnienia koszy na śmieci na terenie miasta (uruchomiony końcem października 2023<a href="#cite_note-307">[287]</a>) oraz program „Zielony Żywiec”, jak również organizacja aktywności związanych z integracją społeczną<a href="#cite_note-smartzywiec-302">[282]</a>. 9 października 2023 miało miejsce także podpisanie umowy na budowę związanej z projektem „SMART ŻYWIEC – (r)ewolucja” <a href="/wiki/T%C4%99%C5%BCnia" title="Tężnia">tężni solankowej</a>, zlokalizowanej na terenie <a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">parku arcyksiążęcego</a>, uruchomionej 19 kwietnia 2024<a href="#cite_note-308">[288]</a><a href="#cite_note-309">[289]</a>. 24 stycznia 2023 miało miejsce przekazanie placu pod budowę nowego ronda zlokalizowanego na skrzyżowaniu ulic Kopernika i Isep<a href="#cite_note-310">[290]</a>. 14 sierpnia 2023 rondo zostało udostępnione do ruchu w ciągu ul. Kopernika<a href="#cite_note-311">[291]</a>, natomiast uroczystości związane z jego otwarciem odbyły się 20 września 2023<a href="#cite_note-312">[292]</a>. 30 listopada 2023 otrzymało ono nazwę Ronda Solidarności<a href="#cite_note-rondoimost-313">[293]</a>. 15 czerwca 2023 została otwarta nowa kładka na rzece Koszarawa prowadząca do rejonu amfiteatru „Pod Grojcem”, która zastąpiła wcześniej istniejącą tam przeprawę<a href="#cite_note-314">[294]</a>. Na mocy uchwały Rady Miejskiej z dnia 30 listopada 2023 most na Sole łączący ulice Kościuszki i Dworcową otrzymał nazwę Mostu Jukacy<a href="#cite_note-rondoimost-313">[293]</a>. Uroczystości związane z nadaniem nazwy przeprawie miały miejsce 1 stycznia 2023<a href="#cite_note-otwarciekladki-306">[286]</a><a href="#cite_note-315">[295]</a>. Do przyznania nazwy kolejnemu mostowi doszło 14 grudnia 2023, kiedy to zgodnie z uchwałą Rady most w ciągu ulicy Isep otrzymał imię Wandy Miodońskiej<a href="#cite_note-316">[296]</a>. 1 grudnia 2023 zgodnie z decyzją zwierzchnika <a href="/wiki/Archieparchia_przemysko-warszawska" title="Archieparchia przemysko-warszawska">archieparchii przemysko-warszawskiej</a> <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_greckokatolicki_w_Polsce" title="Kościół greckokatolicki w Polsce">kościoła greckokatolickiego</a> abp <a href="/wiki/Eugeniusz_Popowicz" title="Eugeniusz Popowicz">Eugeniusza Popowicza</a> w Żywcu został powołany greckokatolicki punkt duszpasterski podległy <a href="/wiki/Parafia_%C5%9Bw._Cyryla_i_Metodego_w_Bielsku-Bia%C5%82ej" title="Parafia św. Cyryla i Metodego w Bielsku-Białej">parafii św. Cyryla i Metodego w Bielsku-Białej</a>, którego rektorem został jej proboszcz, ks. Dmytro Fedluk. Miejscem sprawowania cotygodniowych nabożeństw żywieckiej wspólnoty <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki_obrz%C4%85dku_bizantyjsko-ukrai%C5%84skiego" title="Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego">katolickiej obrządku bizantyjsko-ukraińskiego</a> został <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%82aci%C5%84ski" title="Kościół łaciński">rzymskokatolicki</a> <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_w_%C5%BBywcu" title="Kościół św. Marka w Żywcu">kościół św. Marka</a> przy ul. Sienkiewicza, a pierwsza greckokatolicka liturgia miała w nim miejsce 3 grudnia 2023<a href="#cite_note-317">[297]</a>. W 2025 nabożeństwa greckokatolickie zostały przeniesione do <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Przemienienia_Pa%C5%84skiego_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Przemienienia Pańskiego w Żywcu">kościoła Przemienienia Pańskiego</a><a href="#cite_note-kgkat-318">[298]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zwyczaje_miejskie">Zwyczaje miejskie</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Zwyczaje miejskie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zwyczaje miejskie">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiecki_str%C3%B3j_mieszcza%C5%84ski_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/%C5%BBywiecki_str%C3%B3j_mieszcza%C5%84ski_01.jpg/250px-%C5%BBywiecki_str%C3%B3j_mieszcza%C5%84ski_01.jpg" decoding="async" width="220" height="310" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/%C5%BBywiecki_str%C3%B3j_mieszcza%C5%84ski_01.jpg/330px-%C5%BBywiecki_str%C3%B3j_mieszcza%C5%84ski_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/%C5%BBywiecki_str%C3%B3j_mieszcza%C5%84ski_01.jpg/500px-%C5%BBywiecki_str%C3%B3j_mieszcza%C5%84ski_01.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="5645" /></a><figcaption> Strój mieszczanki żywieckiej</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jukace-Zywiec_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Jukace-Zywiec_2.jpg/250px-Jukace-Zywiec_2.jpg" decoding="async" width="220" height="362" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Jukace-Zywiec_2.jpg/330px-Jukace-Zywiec_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bf/Jukace-Zywiec_2.jpg 2x" data-file-width="365" data-file-height="600" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Jukace" title="Jukace">Jukace</a></figcaption></figure> Żywieckie obyczaje miejskie ukształtowały się w okresie rozwoju ośrodka na przełomie XV i XVI wieku. Stanowił on wówczas miasto handlowe, do którego wjazd wiązał się z opłatą w postaci <a href="/wiki/Myto" title="Myto">myta</a>. Odbywały się tutaj <a href="/wiki/Jarmark" title="Jarmark">jarmarki</a>, na których swe towary wystawiali kupcy zmierzający na <a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a> i do <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowa</a>. Powstały wówczas stroje miejskie, używane tylko i wyłącznie przez tutejszych <a href="/wiki/Mieszcza%C5%84stwo" title="Mieszczaństwo">mieszczan</a>, różne od ubioru zamieszkujących tę okolicę <a href="/wiki/G%C3%B3rale_%C5%BCywieccy" class="mw-redirect" title="Górale żywieccy">górali żywieckich</a>. Wygląd stroju rozwijał się do końca XIX wieku<a href="#cite_note-kamizelka-319">[299]</a><a href="#cite_note-zwyczaje-320">[300]</a><a href="#cite_note-stroj-321">[301]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stroje_miejskie">Stroje miejskie</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Stroje miejskie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stroje miejskie">edytuj kod</a>]</div> Strój męski ma ascetyczny charakter i składa się on z czarnego lub brązowego płaszcza z wełny, pod który zakładany jest <a href="/wiki/%C5%BBupan_(ubranie)" title="Żupan (ubranie)">żupan</a> uszyty z <a href="/wiki/Jedwab" title="Jedwab">jedwabiu</a> bądź <a href="/wiki/Aksamit" title="Aksamit">aksamitu</a>, zapinany na pągwice (zdobione guziki). Spodnie z ciemnego sukna wpuszczane są w skórzane buty z cholewami, mające długość do połowy łydki. Żupan przewiązany jest pięciometrowym, zdobionym złotymi nićmi pasem, bogato wyszywanym i zakończonym frędzlami. Na głowę mężczyzna zakłada <a href="/wiki/Rogatywka" title="Rogatywka">rogatywkę</a> z aksamitu<a href="#cite_note-zwyczaje-320">[300]</a><a href="#cite_note-stroj-321">[301]</a>. Strój żeński ma bardzo bogaty charakter i różni się zależnie od wieku i stanu cywilnego danej osoby. Składa się on przede wszystkim z dużej liczby spódnic, wkładanych jedna na drugą. Ostatnią z warstw stanowi spódnica wykonana z <a href="/wiki/Jedwab" title="Jedwab">jedwabiu</a> lub <a href="/wiki/Brokat_(tkanina)" title="Brokat (tkanina)">brokatu</a> w kolorze pąsowym, zielonym, bądź niebieskim. Na to zakładany jest tiulowy fartuch. Kobiety noszą białe bluzki z haftowaną kryzą. Mężatki ubierają czepce wyszywane koronkami, <a href="/wiki/Per%C5%82y_naturalne" title="Perły naturalne">perłami</a>, <a href="/wiki/Cekin_(ozdoba)" title="Cekin (ozdoba)">cekinami</a> i złotymi nićmi, natomiast niezamężne ozdabiają głowy kwiatami<a href="#cite_note-kamizelka-319">[299]</a><a href="#cite_note-zwyczaje-320">[300]</a><a href="#cite_note-stroj-321">[301]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nazewnictwo_mieszkańców_miasta">Nazewnictwo mieszkańców miasta</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Nazewnictwo mieszkańców miasta" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nazewnictwo mieszkańców miasta">edytuj kod</a>]</div> Mieszczanie żywieccy stanowili społeczność bardzo konserwatywną i z dumą kultywującą dawne tradycje. Żywiec mogli zamieszkiwać jedynie wybrani, nie pozwalano tu osiedlać się <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydom</a>, <a href="/wiki/Romowie" title="Romowie">Romom</a>, jak również ludziom niewykształconym, nieposiadającym wyuczonego zawodu i ubogim. W celu określenia typu członków miejskiej społeczności powstały specyficzne nazwy, które nadawano jego mieszkańcom<a href="#cite_note-zwyczaje-320">[300]</a><a href="#cite_note-histmag-53">[52]</a>: <ul><li>Putosze – nazwa ta pochodzi od słowa puta lub buta, które oznacza dumę<a href="#cite_note-histmag-53">[52]</a>. Tą cechą mieli się charakteryzować mieszkańcy wywodzący się z dawnego <a href="/wiki/Patrycjat_(%C5%9Bredniowiecze_i_nowo%C5%BCytno%C5%9B%C4%87)" title="Patrycjat (średniowiecze i nowożytność)">patrycjatu</a>. Zaliczały się do nich zamożne osoby pochodzące z bogatych rodów, takich jak Studenccy, Jeziorscy, Miodońscy, Obtułowiczowie, Staszkiewiczowie i inni. Zajmowali się między innymi pełnieniem stanowisk w żywieckich urzędach. Mieli prawo noszenia stroju miejskiego<a href="#cite_note-zwyczaje-320">[300]</a>.</li> <li>Szczupoki – stanowili ich mieszkańcy miasta, którzy nie mogli się poszczycić taką zamożnością jak putosze i nie pracujący w urzędach<a href="#cite_note-histmag-53">[52]</a>. Byli to wszyscy ci, którzy nie zaliczali się do pustoszy, ale mieszkali w Żywcu od kilku pokoleń, na skutek czego zapomniano o ich obcym pochodzeniu. Dopuszczone były też związki pomiędzy putoszami a szczupokami<a href="#cite_note-zwyczaje-320">[300]</a>.</li> <li>Przystoce – osoby mieszkające w Żywcu, ale pochodzące spoza miasta. Na ich obcość zwracano uwagę przez kilka następnych pokoleń, a następnie stawali się oni szczupokami bądź putoszami, w zależności od majętności i wpływów tej rodziny w mieście<a href="#cite_note-zwyczaje-320">[300]</a>.</li> <li>gorol lub górol – ludność zamieszkująca okoliczne wsie, odwiedzająca miasto podczas <a href="/wiki/Jarmark" title="Jarmark">jarmarków</a>, a także zatrudniona na jego terenie<a href="#cite_note-zwyczaje-320">[300]</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tańce">Tańce</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Tańce" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tańce">edytuj kod</a>]</div> Kilka razy do roku odbywały się tu bale, w których udział brały miejskie elity. Dodatkowo miały miejsce również uroczystości cechowe, przeznaczone dla określonych grup rzemieślników<a href="#cite_note-tance1-322">[302]</a><a href="#cite_note-tance2-323">[303]</a>. Każdy z cechów rzemieślniczych posiadał określony, charakterystyczny dla siebie rodzaj tańca. Najbardziej popularnym na przełomie XIX i XX wieku pozostawał cech szewców, posiadający taniec o nazwie szewc żywiecki. Do pozostałych rodzajów tańców należały takie jak, ogrodnik, piekarz, czy świniarz. Podczas wesel oprócz tańców cechowych tańczono ojcowskiego (pierwszy taniec), <a href="/wiki/Mietlorz" title="Mietlorz">mietlorza</a> i <a href="/wiki/Polonez_(taniec)" title="Polonez (taniec)">poloneza całowanego</a>, polkę żywiecką oraz tramla polkę<a href="#cite_note-tance1-322">[302]</a><a href="#cite_note-tance2-323">[303]</a>. Od XVIII wieku zaczęły tu się pojawiać tańce z pozostałego terytorium Polski, takie jak <a href="/wiki/Polonez_(taniec)" title="Polonez (taniec)">polonez</a> czy <a href="/wiki/Mazur_(taniec)" title="Mazur (taniec)">mazur</a>. Dostosowywano je jednak w celu nadania im form charakterystycznych dla miejscowych tańców. Te wykonywane przez żywieckich mieszczan pozbawione były elementów skocznych, co związane było między innymi z ograniczonymi możliwościami na skutek noszenia bogatych strojów miejskich<a href="#cite_note-tance1-322">[302]</a><a href="#cite_note-tance2-323">[303]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jukace">Jukace</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=38" title="Edytuj sekcję: Jukace" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=38" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Jukace">edytuj kod</a>]</div> Z dzielnicą <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a> związany jest obrzęd <a href="/wiki/Jukace" title="Jukace">dziadów żywieckich (jukacy)</a>. Terytorium jego występowania obejmuje wsie położone na północny zachód od Żywca, aż do Zabłocia, będącego dawną podżywiecką miejscowością, od 1950 włączoną w granice administracyjne miasta. W <a href="/wiki/Sylwester_(%C5%9Bwi%C4%99to)" title="Sylwester (święto)">Sylwestra</a> i <a href="/wiki/Nowy_Rok" title="Nowy Rok">Nowy Rok</a> mężczyźni przebrani w wielokolorowe stroje i maski, mające wywoływać wrażenie na widzach, zajmują się <a href="/wiki/Kol%C4%99dowanie" title="Kolędowanie">kolędowaniem</a> i składaniem życzeń, a także wykonywaniem żartów przechodniom. Granicą, której nie mogły przekroczyć dziady, pozostawał most na <a href="/wiki/So%C5%82a" title="Soła">Sole</a> między Zabłociem a Żywcem. Współcześnie tradycja jukacy ma charakter zorganizowanej imprezy miejskiej<a href="#cite_note-324">[304]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zabytki">Zabytki</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=39" title="Edytuj sekcję: Zabytki" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=39" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zabytki">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Kru%C5%BCganki_na_zamku_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Kru%C5%BCganki_na_zamku_w_%C5%BBywcu.jpg/250px-Kru%C5%BCganki_na_zamku_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Kru%C5%BCganki_na_zamku_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Kru%C5%BCganki_na_zamku_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Kru%C5%BCganki_na_zamku_w_%C5%BBywcu.jpg/500px-Kru%C5%BCganki_na_zamku_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="2571" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Kru%C5%BCganek" title="Krużganek">Krużganki</a> na <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">zamku w Żywcu</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Habsburger_Schloss_Zywiec-Saybusch.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Habsburger_Schloss_Zywiec-Saybusch.JPG/220px-Habsburger_Schloss_Zywiec-Saybusch.JPG" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Habsburger_Schloss_Zywiec-Saybusch.JPG/330px-Habsburger_Schloss_Zywiec-Saybusch.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Habsburger_Schloss_Zywiec-Saybusch.JPG/440px-Habsburger_Schloss_Zywiec-Saybusch.JPG 2x" data-file-width="4024" data-file-height="2269" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Neoklasycyzm" title="Neoklasycyzm">Neoklasycystyczny</a> <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Pałac Habsburgów</a> (Nowy Zamek) z lat 1893–1895</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:02015_Die_Kirche_Mari%C3%A4_Geburt_in_%C5%BBywiec-Saybusch,_Kosciuszki_Stra%C3%9Fe.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/02015_Die_Kirche_Mari%C3%A4_Geburt_in_%C5%BBywiec-Saybusch%2C_Kosciuszki_Stra%C3%9Fe.JPG/220px-02015_Die_Kirche_Mari%C3%A4_Geburt_in_%C5%BBywiec-Saybusch%2C_Kosciuszki_Stra%C3%9Fe.JPG" decoding="async" width="220" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/02015_Die_Kirche_Mari%C3%A4_Geburt_in_%C5%BBywiec-Saybusch%2C_Kosciuszki_Stra%C3%9Fe.JPG/330px-02015_Die_Kirche_Mari%C3%A4_Geburt_in_%C5%BBywiec-Saybusch%2C_Kosciuszki_Stra%C3%9Fe.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/02015_Die_Kirche_Mari%C3%A4_Geburt_in_%C5%BBywiec-Saybusch%2C_Kosciuszki_Stra%C3%9Fe.JPG/440px-02015_Die_Kirche_Mari%C3%A4_Geburt_in_%C5%BBywiec-Saybusch%2C_Kosciuszki_Stra%C3%9Fe.JPG 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3082" /></a><figcaption> Ul. Kościuszki, w tle <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">konkatedra Narodzenia NMP</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ratusz_na_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Ratusz_na_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg/250px-Ratusz_na_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Ratusz_na_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Ratusz_na_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Ratusz_na_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg/500px-Ratusz_na_Rynku_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1360" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Ratusz_w_%C5%BBywcu" title="Ratusz w Żywcu">Ratusz w Żywcu</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Budynek_S%C4%85du_Rejonowego_w_%C5%BBywcu_-_Ko%C5%9Bciuszki_39.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Budynek_S%C4%85du_Rejonowego_w_%C5%BBywcu_-_Ko%C5%9Bciuszki_39.JPG/250px-Budynek_S%C4%85du_Rejonowego_w_%C5%BBywcu_-_Ko%C5%9Bciuszki_39.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Budynek_S%C4%85du_Rejonowego_w_%C5%BBywcu_-_Ko%C5%9Bciuszki_39.JPG/330px-Budynek_S%C4%85du_Rejonowego_w_%C5%BBywcu_-_Ko%C5%9Bciuszki_39.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Budynek_S%C4%85du_Rejonowego_w_%C5%BBywcu_-_Ko%C5%9Bciuszki_39.JPG/500px-Budynek_S%C4%85du_Rejonowego_w_%C5%BBywcu_-_Ko%C5%9Bciuszki_39.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption> Gmach Sądu Rejonowego</figcaption></figure> <ul><li>zespół zamkowo-parkowy: <ul><li><a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Stary Zamek</a> – wzniesiony przez Komorowskich w latach 1485–1500, kilkukrotnie przebudowywany, obecny <a href="/wiki/Neogotyk" title="Neogotyk">neogotycki</a> wygląd jest efektem przebudowy przez Habsburgów w latach 1850–1870, siedziba <a href="/wiki/Muzeum_Miejskie_w_%C5%BBywcu" title="Muzeum Miejskie w Żywcu">Muzeum Miejskiego</a></li> <li><a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Nowy Zamek</a> – <a href="/wiki/Neoklasycyzm" title="Neoklasycyzm">neoklasycystyczny</a> pałac Habsburgów z lat 1893–1895, rozbudowany w latach 1906–1910</li> <li><a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">Park Zamkowy</a> – założony przez Wielopolskich w końcu XVII w., przekomponowany w <a href="/wiki/Ogr%C3%B3d_angielski" title="Ogród angielski">stylu angielskim</a> przez Habsburgów na przełomie XIX i XX w. <ul><li><a href="/wiki/Domek_Chi%C5%84ski_w_%C5%BBywcu" title="Domek Chiński w Żywcu">Domek Chiński</a> – dwukondygnacyjna XVIII-wieczna altana na parkowej wyspie</li></ul></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">konkatedra Narodzenia NMP</a> – powstała w połowie XV w., wskutek licznych przebudów mieszana stylowo (dominuje <a href="/wiki/Architektura_gotycka" title="Architektura gotycka">gotyk</a> i <a href="/wiki/Architektura_renesansu" title="Architektura renesansu">renesans</a>) <ul><li>dzwonnica – wolnostojąca, kamienna, wzniesiona w latach 1723–1724</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Awi%C4%99tego_Krzy%C5%BCa_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Świętego Krzyża w Żywcu">kościół św. Krzyża</a> – gotycki, powstały w 1428 r., wieża z 1910 r.</li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_w_%C5%BBywcu" title="Kościół św. Marka w Żywcu">kościół św. Marka</a> – neogotycki, wzniesiony w 1885 r. w miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni</li> <li><a href="/wiki/Cmentarz_przy_ulicy_Sienkiewicza_w_%C5%BBywcu" title="Cmentarz przy ulicy Sienkiewicza w Żywcu">cmentarz przy starym kościele św. Marka</a> – założony w 1591 r., zamknięty w 1797 r.</li> <li><a href="/wiki/Cmentarz_Przemienienia_Pa%C5%84skiego_w_%C5%BBywcu" title="Cmentarz Przemienienia Pańskiego w Żywcu">cmentarz Przemienienia Pańskiego</a> – założony w 1705 r.<a href="#cite_note-nsik-325">[305]</a> <ul><li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Przemienienia_Pa%C5%84skiego_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Przemienienia Pańskiego w Żywcu">kościół cmentarny Przemienienia Pańskiego</a> – barokowy, zbudowany w 1701 r.</li></ul></li> <li>zespół dworski w Moszczanicy: <ul><li>dwór – powstał w stylu <a href="/wiki/Architektura_klasycystyczna" title="Architektura klasycystyczna">klasycystycznym</a> w 1828 r., przebudowany w latach 1907–1910</li> <li>stajnia z 1907 r.</li> <li>kaplica z 1908 r.</li> <li>park założony na przełomie XIX i XX w.</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Kaplica_%C5%9Bw._Floriana_w_%C5%BBywcu" title="Kaplica św. Floriana w Żywcu">kaplica św. Floriana</a> – neogotycka, zbudowana na początku XIX w. i rozbudowana w 1894 r.</li> <li>Siejba – klasycystyczny budynek z końca XVIII w., obecnie siedziba Żywieckiej Biblioteki Samorządowej</li> <li><a href="/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_%C5%BBywcu" title="Cmentarz żydowski w Żywcu">cmentarz żydowski</a> – założony w połowie XIX w.</li> <li><a href="/wiki/Ratusz_w_%C5%BBywcu" title="Ratusz w Żywcu">ratusz</a> – zbudowany w 1868 r., swoją architekturą – łączącą <a href="/wiki/Neorenesans" title="Neorenesans">neorenesans</a> i <a href="/wiki/Styl_neomaureta%C5%84ski" title="Styl neomauretański">neomauretanizm</a> – przypomina synagogę</li> <li>zabudowania <a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">browaru Żywiec</a> – neorenesansowe, wzniesione w końcu XIX wieku</li> <li><a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">dworzec kolejowy</a> – powstał w 1878 r., przebudowany w stylu <a href="/wiki/Architektura_secesji" title="Architektura secesji">secesyjnym</a> w 1912 r.</li> <li>Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych – gmach neorenesansowy zbudowany w 1880 r., pierwotnie siedziba szkoły podstawowej</li> <li>Szpital Powiatowy – zbudowany w 1888 r. w stylu neorenesansowym</li> <li>Sąd Rejonowy – gmach neorenesansowy, z końca XIX w., pierwotnie siedziba Zarządu Dóbr Arcyksiążęcych</li> <li>gmach „Sokoła” – secesyjny z 1904 r.</li> <li>Gimnazjum nr 2 – gmach <a href="/wiki/Architektura_neobarokowa" title="Architektura neobarokowa">neobarokowy</a>, wzniesiony w latach 1907–1909, pierwotnie siedziba Szkoły Panieńskiej</li> <li>I Liceum Ogólnokształcące – gmach neorenesansowy, zbudowany w latach 1905–1911 dla c. k. Wyższej Szkoły Realnej</li> <li>Pomnik Grunwaldzki – odsłonięty w 1910 r., zburzony w 1939 r., odbudowany w oryginalnym kształcie w 2005 r.</li> <li>dawna remiza strażacka przy ul. Kościuszki – neogotycka, z 1910 r.</li> <li><a href="/wiki/Kaplica_Matki_Boskiej_Nieustaj%C4%85cej_Pomocy_w_%C5%BBywcu" title="Kaplica Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Żywcu">kaplica MB Nieustającej Pomocy</a> – <a href="/wiki/Modernizm_(architektura)" title="Modernizm (architektura)">modernistyczna</a>, powstała w 1933 r.</li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Floriana_w_%C5%BBywcu" title="Kościół św. Floriana w Żywcu">kościół św. Floriana</a> – modernistyczny, zbudowany w latach 1935–1954</li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Chrystusa_Kr%C3%B3la_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Chrystusa Króla w Żywcu">kościół Chrystusa Króla</a> – modernistyczny, z lat 1953–1958</li></ul> Pełna lista zabytków: <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobna strona: <a href="/wiki/Wikipedia:Wiki_Lubi_Zabytki/%C5%9Bl%C4%85skie/powiat_%C5%BCywiecki/gmina_%C5%BBywiec" title="Wikipedia:Wiki Lubi Zabytki/śląskie/powiat żywiecki/gmina Żywiec">Wikipedia:Wiki Lubi Zabytki/śląskie/powiat żywiecki/gmina Żywiec</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Demografia">Demografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=40" title="Edytuj sekcję: Demografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=40" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Demografia">edytuj kod</a>]</div> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <td colspan="7">struktura ludności dane z 31 XII 2021<a href="#cite_note-:0-3">[3]</a> </td></tr> <tr> <th>Opis</th> <th colspan="2">Ogółem</th> <th colspan="2">Kobiety</th> <th colspan="2">Mężczyźni </th></tr> <tr> <td>jednostka</td> <td>osób</td> <td>%</td> <td>osób</td> <td>%</td> <td>osób</td> <td>% </td></tr> <tr> <td>populacja</td> <td>30 313</td> <td>100</td> <td>15 790</td> <td>52,09</td> <td>14 523</td> <td>47,91 </td></tr> <tr> <td>gęstość zaludnienia</td> <td colspan="2">600</td> <td colspan="2">312</td> <td colspan="2">288 </td></tr></tbody></table> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <td colspan="6">wykształcenie dane z <a href="/wiki/Narodowy_Spis_Powszechny_Ludno%C5%9Bci_i_Mieszka%C5%84_2002" title="Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002">Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku</a><a href="#cite_note-NSP2002-326">[306]</a> </td></tr> <tr> <th></th> <th>brak</th> <th>podstawowe</th> <th>zawodowe</th> <th>średnie</th> <th>wyższe </th></tr> <tr> <td>osób</td> <td>403</td> <td>6476</td> <td>5833</td> <td>10273</td> <td>3248 </td></tr> <tr> <td>kobiet</td> <td>245</td> <td>3722</td> <td>2234</td> <td>5578</td> <td>1757 </td></tr> <tr> <td>mężczyzn</td> <td>158</td> <td>2754</td> <td>3599</td> <td>4695</td> <td>1491 </td></tr></tbody></table> Żywiec w 2021 r. liczył ponad 30 tys. mieszkańców i plasował się na 31. miejscu pod tym względem wśród <a href="/wiki/Miasta_w_wojew%C3%B3dztwie_%C5%9Bl%C4%85skim" class="mw-redirect" title="Miasta w województwie śląskim">miast województwa śląskiego</a><a href="#cite_note-ludnosc31122021BDL-2">[2]</a><a href="#cite_note-327">[307]</a>. Zmiana liczby mieszkańców miasta w latach 1810–2019<a href="#cite_note-328">[308]</a><a href="#cite_note-329">[309]</a><a href="#cite_note-330">[310]</a><a href="#cite_note-331">[311]</a><a href="#cite_note-ludnosc31122010BDL-332">[312]</a><a href="#cite_note-333">[313]</a><a href="#cite_note-334">[314]</a><a href="#cite_note-335">[315]</a><a href="#cite_note-336">[316]</a><a href="#cite_note-337">[317]</a><a href="#cite_note-:0-3">[3]</a>: <div class="timeline-wrapper"><map name="timeline_dcd6utj091fbuejfobnfoa1n4xi8fov"></map><img usemap="#timeline_dcd6utj091fbuejfobnfoa1n4xi8fov" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/pl/timeline/dcd6utj091fbuejfobnfoa1n4xi8fov.png" /></div> W Żywcu w 2021 r. na 100 mężczyzn przypadało 108 kobiet<a href="#cite_note-:0-3">[3]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Piramida_wieku_Zywiec.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Piramida_wieku_Zywiec.png/500px-Piramida_wieku_Zywiec.png" decoding="async" width="357" height="298" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Piramida_wieku_Zywiec.png/960px-Piramida_wieku_Zywiec.png 1.5x" data-file-width="1200" data-file-height="1000" /></a><figcaption></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Struktura_etniczna_i_językowa">Struktura etniczna i językowa</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=41" title="Edytuj sekcję: Struktura etniczna i językowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=41" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Struktura etniczna i językowa">edytuj kod</a>]</div> W <a href="/wiki/Narodowy_Spis_Powszechny_Ludno%C5%9Bci_i_Mieszka%C5%84_2021" title="Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021">Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2021</a> na 30 334 mieszkańców Żywca 99,40% (30 152 osoby) zadeklarowało <a href="/wiki/Polacy" title="Polacy">narodowość polską</a>. 1,59% zadeklarowało inną narodowość (jako jedyną lub wspólnie z polską), w tym: 0,25% (77 osób) <a href="/wiki/Narodowo%C5%9B%C4%87_%C5%9Bl%C4%85ska" title="Narodowość śląska">śląską</a>, 0,23% (71 osób) <a href="/wiki/Anglicy" title="Anglicy">angielską</a>, 0,15% (46 osób) <a href="/wiki/Ukrai%C5%84cy" title="Ukraińcy">ukraińską</a>, 0,14% (41 osób) <a href="/wiki/Romowie" title="Romowie">romską</a>, a 0,07% (21 osób) <a href="/wiki/G%C3%B3rale" title="Górale">góralską</a>, natomiast 0,38% (114 osób) podało inną narodowość bądź nie została ona ustalona<a href="#cite_note-338">[318]</a>. W świetle tego samego spisu 99,83% zamieszkałych w mieście (30 281 osób) posługuje się w kontaktach domowych <a href="/wiki/J%C4%99zyk_polski" title="Język polski">językiem polskim</a>. Inne najczęściej używane języki (wyłącznie lub wspólnie z polskim) to: <a href="/wiki/J%C4%99zyk_angielski" title="Język angielski">angielski</a> (2,03%, 617 osób), <a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niemiecki</a> (0,41%, 125 osób), <a href="/wiki/J%C4%99zyk_romski" title="Język romski">romani</a> (0,11%, 32 osoby) i <a href="/wiki/Etnolekt_%C5%9Bl%C4%85ski" title="Etnolekt śląski">śląski</a> (0,10%, 29 osób)<a href="#cite_note-339">[319]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Podział_administracyjny">Podział administracyjny</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=42" title="Edytuj sekcję: Podział administracyjny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=42" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Podział administracyjny">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Podzia%C5%82_admin_%C5%BBywiec.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Podzia%C5%82_admin_%C5%BBywiec.png/330px-Podzia%C5%82_admin_%C5%BBywiec.png" decoding="async" width="260" height="376" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Podzia%C5%82_admin_%C5%BBywiec.png/500px-Podzia%C5%82_admin_%C5%BBywiec.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Podzia%C5%82_admin_%C5%BBywiec.png/960px-Podzia%C5%82_admin_%C5%BBywiec.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1736" /></a><figcaption>Podział administracyjny miasta</figcaption></figure> W skład Żywca wchodzi 8 dzielnic<a href="#cite_note-raport2019-7">[7]</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kocur%C3%B3w-Koleby" title="Kocurów-Koleby">Kocurów-Koleby</a></li> <li><a href="/wiki/Moszczanica_(%C5%BBywiec)" title="Moszczanica (Żywiec)">Moszczanica</a></li> <li><a href="/wiki/Oczk%C3%B3w" title="Oczków">Oczków</a></li> <li><a href="/wiki/Podlesie_(%C5%BBywiec)" title="Podlesie (Żywiec)">Podlesie</a></li> <li><a href="/wiki/R%C4%99dzina_(%C5%BBywiec)" title="Rędzina (Żywiec)">Rędzina</a></li> <li><a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Ar%C3%B3dmie%C5%9Bcie_(%C5%BBywiec)" title="Śródmieście (Żywiec)">Śródmieście</a></li> <li><a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Gospodarka_2">Gospodarka</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=43" title="Edytuj sekcję: Gospodarka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=43" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Gospodarka">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Teren_Browaru_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Teren_Browaru_%C5%BBywiec.jpg/220px-Teren_Browaru_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Teren_Browaru_%C5%BBywiec.jpg/330px-Teren_Browaru_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Teren_Browaru_%C5%BBywiec.jpg/440px-Teren_Browaru_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704" /></a><figcaption> Jeden z głównych budynków <a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">Browaru w Żywcu</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Laboratorium%2Bfermentory_-_Browar_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Laboratorium%2Bfermentory_-_Browar_%C5%BBywiec.jpg/250px-Laboratorium%2Bfermentory_-_Browar_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Laboratorium%2Bfermentory_-_Browar_%C5%BBywiec.jpg/330px-Laboratorium%2Bfermentory_-_Browar_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Laboratorium%2Bfermentory_-_Browar_%C5%BBywiec.jpg/500px-Laboratorium%2Bfermentory_-_Browar_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Tankofermentor" title="Tankofermentor">Tankofermentory</a> w Żywcu</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D.jpg/250px-%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D.jpg/330px-%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D.jpg/500px-%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a><figcaption> <a href="/wiki/%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D" title="Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”">Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”</a></figcaption></figure> Miasto znane jest z produkcji <a href="/wiki/Piwo" title="Piwo">piwa</a><a href="#cite_note-340">[320]</a>. Pierwsze wzmianki na temat wytwarzania tego napoju na jego terenie pochodzą z 1448 r.<a href="#cite_note-piwowarstwo-40">[40]</a> W Żywcu funkcjonowało wiele zakładów rzemieślniczych, zrzeszonych już od czasu średniowiecza w <a href="/wiki/Cech" title="Cech">cechach</a><a href="#cite_note-341">[321]</a>. Miasto już wówczas było lokalnym centrum handlu, usług i administracji<a href="#cite_note-342">[322]</a>. Co najmniej w XIX wieku na terenie miasta została zapoczątkowana produkcja <a href="/wiki/Piernik" title="Piernik">pierników</a>, Żywiec stanowił wówczas jeden z bardziej znaczących ośrodków piernikarstwa na ziemiach polskich. Wytwarzanie pierników zostało wstrzymane decyzją władz okupacyjnych w trakcie <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojny światowej</a> i wznowione po zakończeniu wojny. W kolejnych latach w wyniku zmian przepisów oraz braku kontynuatorów, na terenie miasta pozostały jedynie dwa zakłady piernikarskie. Do czasów współczesnych produkcję prowadzi jeden zakład<a href="#cite_note-343">[323]</a>, zlokalizowany przy ul. Piernikarskiej. Został on uruchomiony w 1921 przez Jana Bielewicza, pobierającego nauki rzemiosła przed <a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojną światową</a> w żywieckiej wytwórni pierników Karola Białka i praktykującego później u Antoniego Rothego i Feliksa Mikeskiego w <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowie</a>, a w czasie urlopu z armii w trakcie I wojny światowej zatrudnionego u Prohaski w <a href="/wiki/Wiede%C5%84" title="Wiedeń">Wiedniu</a>. W 1968 zakład Jana Bielewicza został przejęty przez jego syna, Zygmunta, a od 1994 tradycje te kontynuuje jego syn, Krzysztof Bielewicz wraz z żoną Kazimierą<a href="#cite_note-344">[324]</a>. Pod koniec XIX wieku Żywiec uzyskał połączenia kolejowe z <a href="/wiki/Bielsko" title="Bielsko">Bielskiem</a> (1878) oraz ze <a href="/wiki/Zwardo%C5%84" title="Zwardoń">Zwardoniem</a> i <a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Suchą</a> (1884). Połączenia ze Zwardoniem i Suchą stanowią fragment tzw. <a href="/wiki/Galicyjska_Kolej_Transwersalna" title="Galicyjska Kolej Transwersalna">kolei transwersalnej</a><a href="#cite_note-dworzec-82">[79]</a>. Na przełomie XIX i XX w. na terenie ówczesnego miasta, jak i przyległych miejscowości, które w późniejszych latach zostały włączone w jego granice administracyjne, powstało wiele zakładów przemysłowych i produkcyjnych<a href="#cite_note-UP-74">[71]</a>: <ul><li>Fabryka Mydła i Świec (1818)<a href="#cite_note-345">[325]</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D" title="Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”">Huta Fryderyka</a> (1837)<a href="#cite_note-srubiarnia-72">[69]</a></li> <li>Fabryka Wyrobu Masy z Drzewa na Papier (1838)<a href="#cite_note-papiernia-73">[70]</a></li> <li><a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">Arcyksiążęcy Browar Żywiec</a> (1856)<a href="#cite_note-browar-71">[68]</a></li> <li>Fabryka Maszyn braci Wróblów (1902)<a href="#cite_note-UP-74">[71]</a></li> <li>Futrzarnia Braci Balicerów (1919)<a href="#cite_note-jelesnia-75">[72]</a></li> <li>Fabryka Mebli Stalowych „Wschód” (1921)<a href="#cite_note-346">[326]</a></li> <li>Fabryka Skór i Pasów „Siła” (1921)<a href="#cite_note-jelesnia-75">[72]</a></li> <li>Fabryka Dywanów „Persja” (1923)<a href="#cite_note-347">[327]</a></li> <li>Rzeźnia Miejska (1 grudnia 1931)<a href="#cite_note-348">[328]</a><a href="#cite_note-349">[329]</a></li></ul> Dominującą pozycję na współczesnym rynku w mieście mają zakłady, takie jak: <a href="/wiki/Grupa_%C5%BBywiec" title="Grupa Żywiec">Grupa Żywiec</a> (<a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">Browar w Żywcu</a>), Ponar (fabryka maszyn), Miejski Zakład Energetyki Cieplnej „Ekoterm” (ciepłownia), <a href="/wiki/%C5%BBywiecka_Fabryka_%C5%9Arub_%E2%80%9E%C5%9Arubena%E2%80%9D" title="Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”">Żywiecka Fabryka Śrub „Śrubena”</a>, Famed Żywiec (fabryka sprzętu szpitalnego), Hutchinson Poland, Sews-Cabind. Rozwinięte są również działalność wytwórcza w mniejszych przedsiębiorstwach, rzemieślnicza, a także usługi i handel. Poza przemysłem, najwięcej miejsc pracy oferuje sektor turystyczny, przede wszystkim sezonowo<a href="#cite_note-350">[330]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Transport">Transport</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=44" title="Edytuj sekcję: Transport" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=44" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Transport">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transport_kolejowy">Transport kolejowy</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=45" title="Edytuj sekcję: Transport kolejowy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=45" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Transport kolejowy">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Zywiec_dworzec_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Zywiec_dworzec_2.jpg/220px-Zywiec_dworzec_2.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Zywiec_dworzec_2.jpg/330px-Zywiec_dworzec_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Zywiec_dworzec_2.jpg/440px-Zywiec_dworzec_2.jpg 2x" data-file-width="4987" data-file-height="3284" /></a><figcaption> <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">Dworzec kolejowy Żywiec</a></figcaption></figure> Żywiec położony jest na skrzyżowaniu linii kolejowych <a href="/wiki/Linia_kolejowa_nr_139" title="Linia kolejowa nr 139">nr 139</a> (<a href="/wiki/Katowice_(stacja_kolejowa)" title="Katowice (stacja kolejowa)">Katowice</a>-<a href="/wiki/Zwardo%C5%84_(stacja_kolejowa)" title="Zwardoń (stacja kolejowa)">Zwardoń</a>) oraz <a href="/wiki/Linia_kolejowa_nr_97" title="Linia kolejowa nr 97">nr 97</a> (<a href="/wiki/Skawina_(stacja_kolejowa)" title="Skawina (stacja kolejowa)">Skawina</a>-Żywiec)<a href="#cite_note-stacja-351">[331]</a>. Rolę głównego <a href="/wiki/Dworzec_kolejowy" title="Dworzec kolejowy">dworca kolejowego</a> pełni węzłowa stacja <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">Żywiec</a><a href="#cite_note-stacja-351">[331]</a><a href="#cite_note-352">[332]</a>, zlokalizowana w dzielnicy <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a>. Posiada kategorię <a href="/wiki/Kategorie_dworc%C3%B3w_kolejowych_w_Polsce" title="Kategorie dworców kolejowych w Polsce">dworca aglomeracyjnego</a><a href="#cite_note-353">[333]</a> (dworce stanowiące węzły komunikacyjne w <a href="/wiki/Aglomeracja" title="Aglomeracja">aglomeracji</a>, obsługujące ruch lokalny i dalekobieżny). Dzienny przepływ podróżnych na stacji w 2022 wynosił 2000–3000 pasażerów na dobę<a href="#cite_note-utk1-354">[334]</a>. Obsługiwana jest ona przez pociągi <a href="/wiki/Koleje_%C5%9Al%C4%85skie" title="Koleje Śląskie">Kolei Śląskich</a> (linie KS: S5 Katowice-Zwardoń, S51 Katowice-Zakopane i S75 Gliwice-Żywiec)<a href="#cite_note-ks-355">[335]</a>, <a href="/wiki/InterCity" title="InterCity">InterCity</a><a href="#cite_note-356">[336]</a> oraz <a href="/wiki/Polregio" title="Polregio">Polregio</a><a href="#cite_note-357">[337]</a>. W dzielnicy <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a> zlokalizowana jest stacja kolejowa <a href="/wiki/%C5%BBywiec_Sporysz" title="Żywiec Sporysz">Żywiec Sporysz</a><a href="#cite_note-358">[338]</a>, do której docierają pociągi <a href="/wiki/Koleje_%C5%9Al%C4%85skie" title="Koleje Śląskie">Kolei Śląskich</a> (linia KS S51 Katowice-<a href="/wiki/Zakopane_(stacja_kolejowa)" title="Zakopane (stacja kolejowa)">Zakopane</a>)<a href="#cite_note-ks-355">[335]</a> oraz <a href="/wiki/Polregio" title="Polregio">Polregio</a> (w kierunku <a href="/wiki/Sucha_Beskidzka_(stacja_kolejowa)" title="Sucha Beskidzka (stacja kolejowa)">Suchej Beskidzkiej</a> i <a href="/wiki/Krak%C3%B3w_G%C5%82%C3%B3wny" title="Kraków Główny">Krakowa</a>)<a href="#cite_note-359">[339]</a>. Stacja ta posiada marginalne znaczenie na mapie transportowej miasta – w 2022 obsługiwała ona 0–9 pasażerów na dobę<a href="#cite_note-utk1-354">[334]</a>. Przystanek kolejowy <a href="/wiki/Pietrzykowice_%C5%BBywieckie" title="Pietrzykowice Żywieckie">Pietrzykowice Żywieckie</a><a href="#cite_note-360">[340]</a> znajduje się na liniach S5, S51 i S75 Kolei Śląskich<a href="#cite_note-ks-355">[335]</a>. W 2022 korzystało z niego 200–299 pasażerów dziennie<a href="#cite_note-utk1-354">[334]</a>. W związku z rewitalizacją przebiegających przez Żywiec linii kolejowych, planowana jest budowa trzech dodatkowych przystanków kolejowych na terenie miasta – Żywiec Browar, Żywiec Łączki oraz Żywiec Park<a href="#cite_note-361">[341]</a><a href="#cite_note-362">[342]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transport_drogowy">Transport drogowy</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=46" title="Edytuj sekcję: Transport drogowy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=46" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Transport drogowy">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:S69_Podlesie.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/S69_Podlesie.JPG/250px-S69_Podlesie.JPG" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/S69_Podlesie.JPG/330px-S69_Podlesie.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/S69_Podlesie.JPG/500px-S69_Podlesie.JPG 2x" data-file-width="1944" data-file-height="2592" /></a><figcaption><a href="/wiki/Droga_wojew%C3%B3dzka_nr_946" title="Droga wojewódzka nr 946">Droga wojewódzka nr 946</a> w dzielnicy <a href="/wiki/Podlesie_(%C5%BBywiec)" title="Podlesie (Żywiec)">Podlesie</a></figcaption></figure> Przez Żywiec przebiegają drogi: <ul><li><a href="/wiki/Droga_ekspresowa_S1_(Polska)" title="Droga ekspresowa S1 (Polska)">droga ekspresowa S1</a> – wraz z <a href="/wiki/Droga_krajowa_nr_1_(Polska)" title="Droga krajowa nr 1 (Polska)">drogą krajową nr 1</a> prowadzi z <a href="/wiki/Gda%C5%84sk" title="Gdańsk">Gdańska</a> do <a href="/wiki/Zwardo%C5%84" title="Zwardoń">Zwardonia</a><a href="#cite_note-dw-363">[343]</a>. Na terenie Żywca znajdują się jej dwa węzły: Żywiec Browar i Żywiec Soła<a href="#cite_note-364">[344]</a></li> <li><a href="/wiki/Droga_wojew%C3%B3dzka_nr_945" title="Droga wojewódzka nr 945">droga wojewódzka nr 945</a> – stanowi połączenie węzła z drogą ekspresową S1 w <a href="/wiki/Rybarzowice_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Rybarzowice (województwo śląskie)">Rybarzowicach</a> oraz z granicą państwa w <a href="/wiki/Korbiel%C3%B3w" title="Korbielów">Korbielowie</a><a href="#cite_note-dw-363">[343]</a></li> <li><a href="/wiki/Droga_wojew%C3%B3dzka_nr_946" title="Droga wojewódzka nr 946">droga wojewódzka nr 946</a> – łączy zjazd z drogi ekspresowej S1 Żywiec Soła z <a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Suchą Beskidzką</a><a href="#cite_note-dw-363">[343]</a></li> <li><a href="/wiki/Droga_wojew%C3%B3dzka_nr_948" title="Droga wojewódzka nr 948">droga wojewódzka nr 948</a> – prowadzi z <a href="/wiki/O%C5%9Bwi%C4%99cim" title="Oświęcim">Oświęcimia</a> do żywieckiej dzielnicy <a href="/wiki/Oczk%C3%B3w" title="Oczków">Oczków</a>, gdzie łączy się z drogą wojewódzką nr 946<a href="#cite_note-365">[345]</a></li></ul> Odcinek drogi ekspresowej S1 od węzła Żywiec Browar do węzła Żywiec wraz z fragmentem drogi wojewódzkiej nr 946 od węzła Żywiec do ronda na ulicy Wesołej stanowi zachodnią obwodnicę miasta<a href="#cite_note-366">[346]</a>. Żywiec posiada także obwodnicę północną (ul. 3 Pułku Strzelców Podhalańskich), znajdującą się w ciągu <a href="/wiki/Droga_wojew%C3%B3dzka_nr_946" title="Droga wojewódzka nr 946">drogi wojewódzkiej nr 946</a><a href="#cite_note-obwodnica-294">[274]</a><a href="#cite_note-367">[347]</a><a href="#cite_note-368">[348]</a>. Jej przedłużeniem w kierunku południowym pozostaje śródmiejska obwodnica w stronę <a href="/wiki/Korbiel%C3%B3w" title="Korbielów">Korbielowa</a> (Aleja Jana Pawła II), stanowiąca fragment <a href="/wiki/Droga_wojew%C3%B3dzka_nr_945" title="Droga wojewódzka nr 945">drogi wojewódzkiej nr 945</a><a href="#cite_note-369">[349]</a><a href="#cite_note-370">[350]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Komunikacja_miejska">Komunikacja miejska</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=47" title="Edytuj sekcję: Komunikacja miejska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=47" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Komunikacja miejska">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:MZK_%C5%BBywiec,_ulica_Dworcowa,_Scania_CN280UB_Citywide.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/MZK_%C5%BBywiec%2C_ulica_Dworcowa%2C_Scania_CN280UB_Citywide.jpg/250px-MZK_%C5%BBywiec%2C_ulica_Dworcowa%2C_Scania_CN280UB_Citywide.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/MZK_%C5%BBywiec%2C_ulica_Dworcowa%2C_Scania_CN280UB_Citywide.jpg/330px-MZK_%C5%BBywiec%2C_ulica_Dworcowa%2C_Scania_CN280UB_Citywide.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/MZK_%C5%BBywiec%2C_ulica_Dworcowa%2C_Scania_CN280UB_Citywide.jpg/500px-MZK_%C5%BBywiec%2C_ulica_Dworcowa%2C_Scania_CN280UB_Citywide.jpg 2x" data-file-width="8000" data-file-height="6000" /></a><figcaption> Autobus <a href="/wiki/Miejski_Zak%C5%82ad_Komunikacyjny_w_%C5%BBywcu" title="Miejski Zakład Komunikacyjny w Żywcu">MZK Żywiec</a> na ulicy Dworcowej</figcaption></figure> Komunikacja miejska na terenie Żywca jest prowadzona przez <a href="/wiki/Miejski_Zak%C5%82ad_Komunikacyjny_w_%C5%BBywcu" title="Miejski Zakład Komunikacyjny w Żywcu">Miejski Zakład Komunikacyjny</a>, który pozostaje operatorem 18 linii autobusowych (4 wewnątrzmiejskich i 14 wykraczających poza jego granice). Łączna długość linii wynosi 264 km<a href="#cite_note-371">[351]</a><a href="#cite_note-rozklad-372">[352]</a>. Poza granicami administracyjnymi miasta, autobusy komunikacji miejskiej docierają do sąsiednich miejscowości, takich jak: <a href="/wiki/Bierna_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Bierna (województwo śląskie)">Bierna</a>, <a href="/wiki/Brzu%C5%9Bnik" title="Brzuśnik">Brzuśnik</a>, <a href="/wiki/Bystra_(powiat_%C5%BCywiecki)" title="Bystra (powiat żywiecki)">Bystra</a>, <a href="/wiki/Czernich%C3%B3w_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Czernichów (województwo śląskie)">Czernichów</a>, <a href="/wiki/Gilowice_(powiat_%C5%BCywiecki)" title="Gilowice (powiat żywiecki)">Gilowice</a>, <a href="/wiki/Juszczyna" title="Juszczyna">Juszczyna</a>, <a href="/wiki/Kalna_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Kalna (województwo śląskie)">Kalna</a>, <a href="/wiki/Le%C5%9Bna_(powiat_%C5%BCywiecki)" title="Leśna (powiat żywiecki)">Leśna</a>, <a href="/wiki/%C5%81odygowice" title="Łodygowice">Łodygowice</a>, <a href="/wiki/Mi%C4%99dzybrodzie_Bialskie" title="Międzybrodzie Bialskie">Międzybrodzie Bialskie</a>, <a href="/wiki/Mi%C4%99dzybrodzie_%C5%BBywieckie" title="Międzybrodzie Żywieckie">Międzybrodzie Żywieckie</a>, <a href="/wiki/Pewel_Ma%C5%82a" title="Pewel Mała">Pewel Mała</a>, <a href="/wiki/Pewel_%C5%9Alemie%C5%84ska" title="Pewel Ślemieńska">Pewel Ślemieńska</a>, <a href="/wiki/Pietrzykowice_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Pietrzykowice (województwo śląskie)">Pietrzykowice</a>, <a href="/wiki/Przyb%C4%99dza" title="Przybędza">Przybędza</a>, <a href="/wiki/Przy%C5%82%C4%99k%C3%B3w" title="Przyłęków">Przyłęków</a>, <a href="/wiki/Radziechowy" title="Radziechowy">Radziechowy</a>, <a href="/wiki/Rychwa%C5%82d_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Rychwałd (województwo śląskie)">Rychwałd</a>, <a href="/wiki/Rychwa%C5%82dek" title="Rychwałdek">Rychwałdek</a>, <a href="/wiki/Sienna_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Sienna (województwo śląskie)">Sienna</a>, <a href="/wiki/%C5%9Awinna_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Świnna (województwo śląskie)">Świnna</a>, <a href="/wiki/Tresna" title="Tresna">Tresna</a>, <a href="/wiki/Trzebinia_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Trzebinia (województwo śląskie)">Trzebinia</a>, <a href="/wiki/Wieprz_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Wieprz (województwo śląskie)">Wieprz</a>, <a href="/wiki/Zarzecze_(powiat_%C5%BCywiecki)" title="Zarzecze (powiat żywiecki)">Zarzecze</a><a href="#cite_note-rozklad-372">[352]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Przewozy_autobusowe">Przewozy autobusowe</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=48" title="Edytuj sekcję: Przewozy autobusowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=48" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przewozy autobusowe">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Dworzec_autobusowy_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Dworzec_autobusowy_%C5%BBywiec.jpg/250px-Dworzec_autobusowy_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="129" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Dworzec_autobusowy_%C5%BBywiec.jpg/330px-Dworzec_autobusowy_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Dworzec_autobusowy_%C5%BBywiec.jpg/500px-Dworzec_autobusowy_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="3472" data-file-height="2037" /></a><figcaption> Dworzec autobusowy w Żywcu</figcaption></figure> Dworzec autobusowy położony jest w dzielnicy <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a>. Obiekt mieści kasy biletowe, poczekalnię i dyspozytornię. Połączony jest z niewielką galerią handlową oraz supermarketem. Znajdują się tutaj stanowiska odjazdów zarówno dla autobusów, jak i busów<a href="#cite_note-373">[353]</a><a href="#cite_note-374">[354]</a>. Oprócz linii prywatnych przewoźników, komunikację z innymi miejscowościami <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiatu żywieckiego</a> zapewniają także autobusy obsługujące linie komunikacji powiatowej, organizowanej przez Starostwo Powiatowe. Kursują one do przystanku położonego w pobliżu Szpitala Żywiec przy ul. Pola Lisickich<a href="#cite_note-375">[355]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Edukacja">Edukacja</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=49" title="Edytuj sekcję: Edukacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=49" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Edukacja">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Przedszkole_nr_9_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Przedszkole_nr_9_w_%C5%BBywcu.jpg/220px-Przedszkole_nr_9_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Przedszkole_nr_9_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-Przedszkole_nr_9_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Przedszkole_nr_9_w_%C5%BBywcu.jpg/440px-Przedszkole_nr_9_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="2669" /></a><figcaption> Przedszkole nr 9 im. Andrzeja Komonieckiego</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Gim2_%C5%BBywiec.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Gim2_%C5%BBywiec.JPG/250px-Gim2_%C5%BBywiec.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Gim2_%C5%BBywiec.JPG/330px-Gim2_%C5%BBywiec.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Gim2_%C5%BBywiec.JPG/500px-Gim2_%C5%BBywiec.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption> Szkoła Podstawowa nr 2 im. Stanisława Staszica</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Szko%C5%82a_Podstawowa_nr_3_w_%C5%BBywcu.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Szko%C5%82a_Podstawowa_nr_3_w_%C5%BBywcu.JPG/220px-Szko%C5%82a_Podstawowa_nr_3_w_%C5%BBywcu.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Szko%C5%82a_Podstawowa_nr_3_w_%C5%BBywcu.JPG/330px-Szko%C5%82a_Podstawowa_nr_3_w_%C5%BBywcu.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Szko%C5%82a_Podstawowa_nr_3_w_%C5%BBywcu.JPG/440px-Szko%C5%82a_Podstawowa_nr_3_w_%C5%BBywcu.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption> Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._M._Kopernika_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._M._Kopernika_w_%C5%BBywcu.jpg/220px-I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._M._Kopernika_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._M._Kopernika_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._M._Kopernika_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._M._Kopernika_w_%C5%BBywcu.jpg/440px-I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._M._Kopernika_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="2417" data-file-height="1703" /></a><figcaption> <a href="/wiki/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._Miko%C5%82aja_Kopernika_w_%C5%BBywcu" title="I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu">I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Ekonomiczno-Gastronomicznych_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Ekonomiczno-Gastronomicznych_%C5%BBywiec.jpg/250px-Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Ekonomiczno-Gastronomicznych_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Ekonomiczno-Gastronomicznych_%C5%BBywiec.jpg/330px-Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Ekonomiczno-Gastronomicznych_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Ekonomiczno-Gastronomicznych_%C5%BBywiec.jpg/500px-Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Ekonomiczno-Gastronomicznych_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="4026" data-file-height="2684" /></a><figcaption> Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:ZSBD_w_%C5%BBywcu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/ZSBD_w_%C5%BBywcu.jpg/220px-ZSBD_w_%C5%BBywcu.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/ZSBD_w_%C5%BBywcu.jpg/330px-ZSBD_w_%C5%BBywcu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/ZSBD_w_%C5%BBywcu.jpg/440px-ZSBD_w_%C5%BBywcu.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Budowlano-Drzewnych_im._Armii_Krajowej_w_%C5%BBywcu" title="Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej w Żywcu">Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Przedszkola">Przedszkola</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=50" title="Edytuj sekcję: Przedszkola" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=50" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przedszkola">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Publiczne">Publiczne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=51" title="Edytuj sekcję: Publiczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=51" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Publiczne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>Przedszkole nr 1<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Przedszkole nr 6<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Przedszkole nr 8 im. Marii Krystyny Habsburg<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Przedszkole nr 9 im. Andrzeja Komonieckiego<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Przedszkole nr 10<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Przedszkole nr 11 im. Rodziny Komorowskich<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Przedszkole nr 12<a href="#cite_note-377">[357]</a></li> <li>Przedszkole nr 13<a href="#cite_note-378">[358]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Niepubliczne">Niepubliczne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=52" title="Edytuj sekcję: Niepubliczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=52" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Niepubliczne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>Niepubliczne Przedszkole „Akademia Malucha”<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Niepubliczne Przedszkole „Aniołkowo”<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Niepubliczne Przedszkole „W Ogrodzie”<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Niepubliczne Przedszkole Ekologiczno-Językowe „Mały Naukowiec”<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Niepubliczne Przedszkole Polsko-Angielskie „Oxford House”<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Niepubliczne Przedszkole Sportowo-Artystyczne „Aktive Kids”<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Przedszkole Niepubliczne „Akuku” z Oddziałami Integracyjnymi<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Przedszkole Sióstr Serafitek<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Niepubliczne Przedszkole Integracyjno-Terapeutyczne „Niebieski Motyl”<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Szkoły_podstawowe">Szkoły podstawowe</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=53" title="Edytuj sekcję: Szkoły podstawowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=53" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Szkoły podstawowe">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Publiczne_2">Publiczne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=54" title="Edytuj sekcję: Publiczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=54" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Publiczne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>Szkoła Podstawowa nr 1 im. Wojska Polskiego<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Szkoła Podstawowa nr 2 im. Stanisława Staszica<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Szkoła Podstawowa nr 5 im. Hugona Kołłątaja<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1 – Szkoła Podstawowa nr 6 im. Janusza Korczaka<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 2 – Szkoła Podstawowa nr 8 im. Orła Białego<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Szkoła Podstawowa nr 9 im. Jana Pawła II<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a></li> <li>Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy – Szkoła Podstawowa nr 10<a href="#cite_note-379">[359]</a><a href="#cite_note-sosw-380">[360]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Niepubliczne_2">Niepubliczne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=55" title="Edytuj sekcję: Niepubliczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=55" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Niepubliczne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>Niepubliczna Szkoła Podstawowa Da Vinci<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a><a href="#cite_note-381">[361]</a></li> <li>Niepubliczna Szkoła Podstawowa Fundacji Królowej Świętej Jadwigi w Kolebach<a href="#cite_note-szkolamontessori-382">[362]</a></li> <li>Niepubliczna Szkoła Podstawowa o Profilu Językowym Cervantes<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a><a href="#cite_note-383">[363]</a></li> <li>Szkoła Podstawowa Mistrzostwa Sportowego<a href="#cite_note-sms-384">[364]</a></li> <li>Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego<a href="#cite_note-mzsip-376">[356]</a><a href="#cite_note-385">[365]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Szkoły_średnie">Szkoły średnie</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=56" title="Edytuj sekcję: Szkoły średnie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=56" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Szkoły średnie">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Publiczne_3">Publiczne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=57" title="Edytuj sekcję: Publiczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=57" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Publiczne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/I_Liceum_Og%C3%B3lnokszta%C5%82c%C4%85ce_im._Miko%C5%82aja_Kopernika_w_%C5%BBywcu" title="I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu">I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika</a><a href="#cite_note-szkolysrednie-386">[366]</a></li> <li>Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych<a href="#cite_note-szkolysrednie-386">[366]</a></li> <li>Zespół Szkół Technicznych i Leśnych<a href="#cite_note-szkolysrednie-386">[366]</a></li> <li>Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych<a href="#cite_note-szkolysrednie-386">[366]</a></li> <li><a href="/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_Szk%C3%B3%C5%82_Budowlano-Drzewnych_im._Armii_Krajowej_w_%C5%BBywcu" title="Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej w Żywcu">Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im. Armii Krajowej</a></li> <li>Zespół Szkół Samochodowych<a href="#cite_note-szkolysrednie-386">[366]</a></li> <li>Zespół Szkół Agrotechnicznych i Ogólnokształcących im. J. Piłsudskiego<a href="#cite_note-szkolysrednie-386">[366]</a></li> <li>Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy – Branżowa Szkoła I stopnia nr 6<a href="#cite_note-sosw-380">[360]</a><a href="#cite_note-387">[367]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Niepubliczne_3">Niepubliczne</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=58" title="Edytuj sekcję: Niepubliczne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=58" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Niepubliczne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego<a href="#cite_note-sms-384">[364]</a></li> <li>Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące Fundacji Królowej Świętej Jadwigi w Żywcu – Liceum Cogito<a href="#cite_note-szkolamontessori-382">[362]</a><a href="#cite_note-388">[368]</a></li> <li>Niepubliczna Szkoła dla Dorosłych<a href="#cite_note-389">[369]</a></li> <li>Niepubliczna Szkoła Ogólnokształcąca i Zawodowa<a href="#cite_note-390">[370]</a></li> <li>Zespół Szkół w Żywcu Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach<a href="#cite_note-391">[371]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Uczelnie">Uczelnie</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=59" title="Edytuj sekcję: Uczelnie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=59" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uczelnie">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Akademia_WSB" title="Akademia WSB">Akademia WSB</a> – Wydział Zamiejscowy w Żywcu<a href="#cite_note-392">[372]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kultura">Kultura</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=60" title="Edytuj sekcję: Kultura" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=60" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kultura">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Miejskie_Centrum_Kultury">Miejskie Centrum Kultury</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=61" title="Edytuj sekcję: Miejskie Centrum Kultury" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=61" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Miejskie Centrum Kultury">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:MCK_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/MCK_%C5%BBywiec.jpg/220px-MCK_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/MCK_%C5%BBywiec.jpg/330px-MCK_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/MCK_%C5%BBywiec.jpg/440px-MCK_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="2598" data-file-height="1948" /></a><figcaption><a href="/wiki/Budynek_Towarzystwa_Gimnastycznego_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu">Siedziba Miejskiego Centrum Kultury</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Klub_%C5%9Arubka_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Klub_%C5%9Arubka_%C5%BBywiec.jpg/250px-Klub_%C5%9Arubka_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Klub_%C5%9Arubka_%C5%BBywiec.jpg/330px-Klub_%C5%9Arubka_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Klub_%C5%9Arubka_%C5%BBywiec.jpg/500px-Klub_%C5%9Arubka_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="3942" data-file-height="2398" /></a><figcaption> Klub „Śrubka” w dzielnicy Sporysz</figcaption></figure> Tworzeniem i propagowaniem wielu form działalności kulturalnej, zarówno profesjonalnej, jak i amatorskiej, zajmuje się Miejskie Centrum Kultury w Żywcu z siedzibą w zabytkowym <a href="/wiki/Budynek_Towarzystwa_Gimnastycznego_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu">budynku dawnego „Sokoła”</a> przy <a href="/wiki/Aleja_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu" title="Aleja Wolności w Żywcu">Alei Wolności</a>. Poza organizowaniem koncertów, festiwali, spektakli teatralnych i operetkowych, a także przeglądów, zajmuje się ono aktywizacją mieszkańców do uczestnictwa w kołach zainteresowań, warsztatach, sekcjach kulturalnych, czy konkursach. Pod egidą Centrum odbywają się sympozja, inauguracje czy obchody różnych uroczystości<a href="#cite_note-393">[373]</a><a href="#cite_note-rozkladzajec-394">[374]</a>. Miejskiemu Centrum Kultury podlegają kluby środowiskowe, takie jak „Globik/Senior+” (<a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a>), „Ogródek” (<a href="/wiki/Osiedle_Parkowe_(%C5%BBywiec)" title="Osiedle Parkowe (Żywiec)">Osiedle Parkowe</a>), „Papiernik” (<a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a>), „Senior+” (Zabłocie), „Śrubka” (Sporysz)<a href="#cite_note-rozkladzajec-394">[374]</a><a href="#cite_note-395">[375]</a>. Przy Centrum, jak i poszczególnych klubach środowiskowych, działa szereg zespołów, chórów i orkiestr. Należą do nich między innymi: <a href="/wiki/Reprezentacyjny_Zesp%C3%B3%C5%82_Pie%C5%9Bni_i_Ta%C5%84ca_miasta_%C5%BBywca_%E2%80%9EZiemia_%C5%BBywiecka%E2%80%9D" title="Reprezentacyjny Zespół Pieśni i Tańca miasta Żywca „Ziemia Żywiecka”">Reprezentacyjny Zespół Pieśni i Tańca miasta Żywca „Ziemia Żywiecka”</a>, Zespół Pieśni i Tańca „Żywczanie”, Żywiecki Chór „Akord”, Zespół Instrumentalny „Sonata”, Zespół Wokalny „Serenada”, Miejska Orkiestra Dęta, Asysta Żywiecka, czy liczne formacje tańca towarzyskiego<a href="#cite_note-396">[376]</a>. Kolejną jednostką Miejskiego Centrum Kultury jest Żywiecka Szkoła Folkloru z siedzibą przy ul. Zamkowej 4. Zajmuje się ona pielęgnowaniem regionalnej tradycji, prowadząc warsztaty malarstwa na szkle, <a href="/wiki/Linoryt" title="Linoryt">linorytu</a>, <a href="/wiki/Drzeworyt" title="Drzeworyt">drzeworytu</a>, <a href="/wiki/Haft" title="Haft">haftu</a> czy <a href="/wiki/Bibu%C5%82karstwo" title="Bibułkarstwo">bibułkarstwa</a>. Organizuje również wykłady i wystawy<a href="#cite_note-397">[377]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Amfiteatr">Amfiteatr</h4>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=62" title="Edytuj sekcję: Amfiteatr" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=62" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Amfiteatr">edytuj kod</a>]</div> Miejskie Centrum Kultury dysponuje amfiteatrem położonym u stóp wzgórza <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojec</a>, który służy do organizacji wydarzeń kulturalnych, rozrywkowych i rekreacyjnych. Jest obiektem przystosowanym do organizacji dużych koncertów i innych imprez masowych. Dysponuje widownią na 3000 miejsc siedzących<a href="#cite_note-398">[378]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Biblioteki">Biblioteki</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=63" title="Edytuj sekcję: Biblioteki" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=63" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Biblioteki">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Biblioteka_%C5%BBywiec.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Biblioteka_%C5%BBywiec.JPG/220px-Biblioteka_%C5%BBywiec.JPG" decoding="async" width="220" height="331" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Biblioteka_%C5%BBywiec.JPG/330px-Biblioteka_%C5%BBywiec.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Biblioteka_%C5%BBywiec.JPG/440px-Biblioteka_%C5%BBywiec.JPG 2x" data-file-width="1424" data-file-height="2144" /></a><figcaption> Kamienica „Siejba” – siedziba Żywieckiej Biblioteki Samorządowej</figcaption></figure> <ul><li>Żywiecka Biblioteka Samorządowa – powstała w 1892 jako Biblioteka Towarzystwa Szkoły Ludowej. Od 15 grudnia 2007 zajmuje „Siejbę” przy ul. Kościuszki, będącą jednym z najstarszych budynków na terenie miasta<a href="#cite_note-399">[379]</a>. Oprócz spełniania zadania głównej biblioteki miejskiej, od 1999 pełni także funkcję biblioteki powiatowej, sprawując nadzór nad wszystkimi bibliotekami gminnymi na terenie <a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">powiatu żywieckiego</a> i ich filiami<a href="#cite_note-400">[380]</a>. Dysponuje uniwersalnymi zbiorami w wypożyczalniach dla dorosłych i dzieci, prowadzone są czytelnia, pracownia komputerowa oraz dział „książki mówionej” dla osób niewidomych niepełnosprawnych<a href="#cite_note-401">[381]</a><a href="#cite_note-402">[382]</a><a href="#cite_note-dzialy-403">[383]</a>. Żywiecka Biblioteka Samorządowa posiada także filie na terenie miasta zlokalizowane w dzielnicach <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a> i <a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a><a href="#cite_note-dzialy-403">[383]</a>.</li> <li><a href="/wiki/Pedagogiczna_Biblioteka_Wojew%C3%B3dzka_w_Bielsku-Bia%C5%82ej" title="Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Bielsku-Białej">Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Bielsku-Białej</a>. Filia Żywiec – w obecnym kształcie działa od 1975, kiedy istniejąca od 1951 Pedagogiczna Biblioteka Powiatowa w Żywcu weszła w skład nowo powołanej Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w <a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a" title="Bielsko-Biała">Bielsku-Białej</a><a href="#cite_note-404">[384]</a><a href="#cite_note-autonazwa1-405">[385]</a>. Poza udostępnianiem swoich zbiorów czytelnikom, biblioteka prowadzi warsztaty, lekcje biblioteczne oraz zajęcia czytelnicze dla dzieci i młodzieży. Odbywają się również spotkania, warsztaty i konsultacje dla studentów oraz nauczycieli<a href="#cite_note-406">[386]</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Muzea">Muzea</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=64" title="Edytuj sekcję: Muzea" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=64" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Muzea">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:020211003_123806_%C5%BBywiec_Brewery.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/020211003_123806_%C5%BBywiec_Brewery.jpg/220px-020211003_123806_%C5%BBywiec_Brewery.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/020211003_123806_%C5%BBywiec_Brewery.jpg/330px-020211003_123806_%C5%BBywiec_Brewery.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/020211003_123806_%C5%BBywiec_Brewery.jpg/440px-020211003_123806_%C5%BBywiec_Brewery.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Muzeum_Browaru_%C5%BBywiec" title="Muzeum Browaru Żywiec">Muzeum Browaru Żywiec</a></figcaption></figure> <ul><li><a href="/wiki/Muzeum_Miejskie_w_%C5%BBywcu" title="Muzeum Miejskie w Żywcu">Muzeum Miejskie w Żywcu</a> – historia muzeum sięga zbiorów tworzonych od 1925 przez osoby związane z Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Żywcu. W 1934 w budynku seminarium odbyła się pierwsza wystawa. W 1936 utworzono Muzeum Ziemi Żywieckiej, przeniesione dwa lata później do kamienicy pod adresem Rynek 1. W kolejnych latach zbiory muzeum wzbogacały się o nowe eksponaty. Po <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojnie światowej</a> tymczasowo siedzibą muzeum stał się Stary Zamek, a od 1960 – kamienica „Siejba”. W 2005 muzeum przeniesiono do <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Starego Zamku</a><a href="#cite_note-407">[387]</a>. Prezentowane są tutaj zbiory dotyczące historii i tradycji Żywca, strojów mieszczańskich, kultury górali <a href="/wiki/%C5%BBywiecczyzna" title="Żywiecczyzna">Żywiecczyzny</a>, archeologii, przyrody, sztuki sakralnej, dawnych narzędzi tortur, jak również udziału mieszkańców w walce o niepodległość Polski<a href="#cite_note-408">[388]</a>. Odbywają się liczne wystawy czasowe<a href="#cite_note-409">[389]</a>.</li> <li><a href="/wiki/Muzeum_Browaru_%C5%BBywiec" title="Muzeum Browaru Żywiec">Muzeum Browaru Żywiec</a> – zostało uruchomione w 2006 w dawnych piwnicach leżakowych <a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">Browaru w Żywcu</a>. Prezentuje historię browaru oraz wytwarzanego w nim piwa<a href="#cite_note-410">[390]</a>.</li> <li><a href="/wiki/Muzeum_Czynu_Zbrojnego_%C5%BBywiecczyzny_w_%C5%BBywcu" title="Muzeum Czynu Zbrojnego Żywiecczyzny w Żywcu">Muzeum Czynu Zbrojnego Żywiecczyzny</a> – muzeum zostało otwarte w 2016 i mieści się w dawnym schronie przeciwlotniczym położonym w sąsiedztwie <a href="/wiki/Budynek_Towarzystwa_Gimnastycznego_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu">siedziby Miejskiego Centrum Kultury</a>. Zgromadzono w nim pamiątki, wyposażenie i sprzęt wojskowy z czasów od <a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojny światowej</a> do <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojny światowej</a><a href="#cite_note-411">[391]</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kina">Kina</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=65" title="Edytuj sekcję: Kina" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=65" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kina">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Kino_Janosik_%C5%BBywiec.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Kino_Janosik_%C5%BBywiec.JPG/250px-Kino_Janosik_%C5%BBywiec.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Kino_Janosik_%C5%BBywiec.JPG/330px-Kino_Janosik_%C5%BBywiec.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Kino_Janosik_%C5%BBywiec.JPG/500px-Kino_Janosik_%C5%BBywiec.JPG 2x" data-file-width="1920" data-file-height="1280" /></a><figcaption> Kino „Janosik”</figcaption></figure> <ul><li><a href="/wiki/Kino_Janosik_w_%C5%BBywcu" title="Kino Janosik w Żywcu">Kino „Janosik”</a> – filmy zaczęto wyświetlać w nim w 1911, co czyni je jednym z najstarszych kin na świecie<a href="#cite_note-412">[392]</a><a href="#cite_note-413">[393]</a>. Początkowo działało pod nazwą Teatr Świetlny „Urania”, w 1916 zmienioną na Kino „Edison”. Od przełomu lat 1948–1949 otrzymało nazwę „Janosik”<a href="#cite_note-414">[394]</a>. Poza projekcją premier filmowych, kino organizuje szereg cykli i klubów filmowych<a href="#cite_note-415">[395]</a>. Jest miejscem odbywania się festiwali oraz spotkań autorskich<a href="#cite_note-416">[396]</a>. Zajmuje się także działalnością edukacyjną, którą realizuje poprzez Interdyscyplinarny Program Edukacji Medialnej i Społecznej „Kinoszkoła”<a href="#cite_note-417">[397]</a>, jak również projekcje dla szkół<a href="#cite_note-418">[398]</a> i warsztaty dla dzieci<a href="#cite_note-419">[399]</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Towarzystwo_Miłośników_Ziemi_Żywieckiej">Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=66" title="Edytuj sekcję: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=66" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Towarzystwo_Mi%C5%82o%C5%9Bnik%C3%B3w_Ziemi_%C5%BBywieckiej" title="Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej">Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej</a> powstało w 1954, a jego siedzibą pozostają oficyny Starego Zamku. Zajmuje się ono rozwojem i propagowaniem szeroko rozumianej kultury Żywca i okolic poprzez prowadzenie widowisk, wystaw, prelekcji i konkursów, a także działalność wydawniczą<a href="#cite_note-kultura-420">[400]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Media_lokalne">Media lokalne</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=67" title="Edytuj sekcję: Media lokalne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=67" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Media lokalne">edytuj kod</a>]</div> <dl><dt>Radio</dt></dl> <ul><li><a href="/wiki/Radio_Eska" title="Radio Eska">Radio Eska</a> Beskidy – 97,0 MHz</li> <li>Radio Bielsko - 106,7 MHz</li></ul> <dl><dt>Serwisy informacyjne</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://beskidinfo.pl/">beskidinfo.pl</a> – Regionalny Portal Informacyjny</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/">zywiecinfo.pl/</a> – Żywiecki Serwis Informacyjny</li></ul> <dl><dt>Prasa</dt></dl> <ul><li>„Głos Żywiecki” – bezpłatny miesięcznik informacyjny</li> <li>„Żywiecka Kronika Beskidzka” – tygodnik informacyjny</li> <li><a href="/wiki/Nad_So%C5%82%C4%85_i_Koszaraw%C4%85" title="Nad Sołą i Koszarawą">„Nad Sołą i Koszarawą”</a> – dwutygodnik informacyjny</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Festiwale">Festiwale</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=68" title="Edytuj sekcję: Festiwale" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=68" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Festiwale">edytuj kod</a>]</div> Żywiec jest jednym z głównych miast, gdzie na przełomie lipca i sierpnia odbywa się największy i najstarszy polski festiwal folklorystyczny „<a href="/wiki/Tydzie%C5%84_Kultury_Beskidzkiej" title="Tydzień Kultury Beskidzkiej">Tydzień Kultury Beskidzkiej</a>” (a w jego ramach m.in. „Festiwal Folkloru Górali Polskich” oraz „Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne”)<a href="#cite_note-kultura-420">[400]</a>. Co roku w kategorii lokalnych zespołów folklorystycznych występuje około 80 zespołów, w tym około 20 z zagranicy<a href="#cite_note-autonazwa1-405">[385]</a>. W końcu stycznia i na początku lutego ma miejsce Przegląd Zespołów Kolędniczych i Obrzędowych „Żywieckie Gody”, na którym prezentowane są ludowe tradycje dotyczące okresu świąt <a href="/wiki/Bo%C5%BCe_Narodzenie" title="Boże Narodzenie">Bożego Narodzenia</a><a href="#cite_note-kultura-420">[400]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Turystyka_i_rekreacja">Turystyka i rekreacja</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=69" title="Edytuj sekcję: Turystyka i rekreacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=69" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Turystyka i rekreacja">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:43._TKB_-_Fickowa_Pokusa_z_Jele%C5%9Bni_01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/43._TKB_-_Fickowa_Pokusa_z_Jele%C5%9Bni_01.JPG/220px-43._TKB_-_Fickowa_Pokusa_z_Jele%C5%9Bni_01.JPG" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/43._TKB_-_Fickowa_Pokusa_z_Jele%C5%9Bni_01.JPG/330px-43._TKB_-_Fickowa_Pokusa_z_Jele%C5%9Bni_01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/43._TKB_-_Fickowa_Pokusa_z_Jele%C5%9Bni_01.JPG/440px-43._TKB_-_Fickowa_Pokusa_z_Jele%C5%9Bni_01.JPG 2x" data-file-width="1932" data-file-height="2576" /></a><figcaption> Góral w regionalnym stroju grający na <a href="/wiki/Dudy" title="Dudy">dudach</a> podczas <a href="/wiki/Tydzie%C5%84_Kultury_Beskidzkiej" title="Tydzień Kultury Beskidzkiej">Tygodnia Kultury Beskidzkiej</a> w Żywcu</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jezioro_Zywieckie_Jaworzyna.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Jezioro_Zywieckie_Jaworzyna.jpg/250px-Jezioro_Zywieckie_Jaworzyna.jpg" decoding="async" width="220" height="126" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Jezioro_Zywieckie_Jaworzyna.jpg/330px-Jezioro_Zywieckie_Jaworzyna.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Jezioro_Zywieckie_Jaworzyna.jpg/500px-Jezioro_Zywieckie_Jaworzyna.jpg 2x" data-file-width="1960" data-file-height="1120" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Jezioro_%C5%BBywieckie" title="Jezioro Żywieckie">Jezioro Żywieckie</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Autumn_park_in_%C5%BBywiec_in_the_reflection_of_a_puddle.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Autumn_park_in_%C5%BBywiec_in_the_reflection_of_a_puddle.jpg/250px-Autumn_park_in_%C5%BBywiec_in_the_reflection_of_a_puddle.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Autumn_park_in_%C5%BBywiec_in_the_reflection_of_a_puddle.jpg/330px-Autumn_park_in_%C5%BBywiec_in_the_reflection_of_a_puddle.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Autumn_park_in_%C5%BBywiec_in_the_reflection_of_a_puddle.jpg/500px-Autumn_park_in_%C5%BBywiec_in_the_reflection_of_a_puddle.jpg 2x" data-file-width="5411" data-file-height="3607" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">Park w Żywcu</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec,_Domek_Chi%C5%84ski_(ChinHaus-Saybusch).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/%C5%BBywiec%2C_Domek_Chi%C5%84ski_%28ChinHaus-Saybusch%29.jpg/220px-%C5%BBywiec%2C_Domek_Chi%C5%84ski_%28ChinHaus-Saybusch%29.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/%C5%BBywiec%2C_Domek_Chi%C5%84ski_%28ChinHaus-Saybusch%29.jpg/330px-%C5%BBywiec%2C_Domek_Chi%C5%84ski_%28ChinHaus-Saybusch%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/%C5%BBywiec%2C_Domek_Chi%C5%84ski_%28ChinHaus-Saybusch%29.jpg/440px-%C5%BBywiec%2C_Domek_Chi%C5%84ski_%28ChinHaus-Saybusch%29.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1360" /></a><figcaption> Domek Chiński</figcaption></figure> Żywiec stanowi ośrodek turystyczny, na co mają wpływ położenie nad <a href="/wiki/Jezioro_%C5%BBywieckie" title="Jezioro Żywieckie">Jeziorem Żywieckim</a><a href="#cite_note-walory-421">[401]</a> oraz bliskość okolicznych ośrodków sportów zimowych w <a href="/wiki/Korbiel%C3%B3w" title="Korbielów">Korbielowie</a>, <a href="/wiki/Zwardo%C5%84" title="Zwardoń">Zwardoniu</a> i <a href="/wiki/Szczyrk" title="Szczyrk">Szczyrku</a><a href="#cite_note-422">[402]</a>. Stanowi bazę wypadową dla turystów udających się w pobliskie <a href="/wiki/Pasmo_g%C3%B3rskie" title="Pasmo górskie">pasma górskie</a>: <a href="/wiki/Beskid_Ma%C5%82y" title="Beskid Mały">Beskid Mały</a>, <a href="/wiki/Beskid_Makowski" title="Beskid Makowski">Średni</a> <a href="/wiki/Beskid_%C5%9Al%C4%85ski" title="Beskid Śląski">Śląski</a> i <a href="/wiki/Beskid_%C5%BBywiecki" title="Beskid Żywiecki">Żywiecki</a><a href="#cite_note-walory-421">[401]</a>. W samym mieście atrakcje turystyczne stanowi szereg <a class="mw-selflink-fragment" href="#Zabytki">obiektów zabytkowych</a>, m.in. <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Stary Zamek</a> i <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Pałac Habsburgów</a> wraz z otaczającym go <a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">parkiem</a>, w którym zlokalizowane są również park miniatur „Od Komorowskich do Habsburgów”, niewielki ogród zoologiczny i skate park<a href="#cite_note-423">[403]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Informacja_turystyczna">Informacja turystyczna</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=70" title="Edytuj sekcję: Informacja turystyczna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=70" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Informacja turystyczna">edytuj kod</a>]</div> W Żywcu działalność prowadzi Centrum Informacji Kulturalno-Turystycznej, którego siedziba położona jest w budynku <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Starego Zamku</a>. Centrum zajmuje się udzielaniem informacji na temat miasta i jego okolicy dla mieszkańców, turystów i organizacji, wydawaniem materiałów informacyjnych i edukacyjnych, współpracą z różnymi instytucjami i stowarzyszeniami kulturalnymi, turystycznymi, czy sportowymi w celu promocji ich działalności. Prowadzi także współpracę z przedsiębiorstwami z branży turystycznej i mediami, jak również działalność kulturalną w ramach projektu „Od Komorowskich do Habsburgów – żywiecki skarbiec kultury i tradycji”<a href="#cite_note-424">[404]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Szlaki_turystyczne_i_spacerowe">Szlaki turystyczne i spacerowe</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=71" title="Edytuj sekcję: Szlaki turystyczne i spacerowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=71" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Szlaki turystyczne i spacerowe">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Muzeum_Browaru_%C5%BBywiec" title="Muzeum Browaru Żywiec">Muzeum Browaru Żywiec</a> położone jest na <a href="/wiki/Szlak_Zabytk%C3%B3w_Techniki_Wojew%C3%B3dztwa_%C5%9Al%C4%85skiego" title="Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego">Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego</a> oraz <a href="/wiki/Europejski_Szlak_Dziedzictwa_Przemys%C5%82owego" title="Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego">Europejskim Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego</a><a href="#cite_note-425">[405]</a>. W mieście wytyczony został szereg szlaków spacerowych<a href="#cite_note-szlak-426">[406]</a>: <ul><li>Szlak Zabytków Architektury Miasta Żywca – biegnie przez <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynek</a> oraz ulice Zamkową (dzwonnica, „Siejba”), <a href="/wiki/Ulica_Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Tadeusza Kościuszki w Żywcu">Kościuszki</a> (gmach Sądu Rejonowego), 3-go Maja (<a href="/wiki/Rudza" title="Rudza">Rudza</a>), Batorego (<a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Awi%C4%99tego_Krzy%C5%BCa_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Świętego Krzyża w Żywcu">kościół św. Krzyża</a>), <a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">Park Zamkowy</a>, <a href="/wiki/Stary_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Stary Zamek w Żywcu">Stary Zamek</a>, <a href="/wiki/Nowy_Zamek_w_%C5%BBywcu" title="Nowy Zamek w Żywcu">Nowy Zamek</a>, następnie przebiega ulicą Zamkową (oficyny zamkowe, <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">Konkatedra</a>) i <a href="/wiki/Ulica_Henryka_Sienkiewicza_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Henryka Sienkiewicza w Żywcu">Sienkiewicza</a> (<a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Marka_w_%C5%BBywcu" title="Kościół św. Marka w Żywcu">kościół św. Marka</a>, źródło św. Wita), po czym bulwarami nad <a href="/wiki/Jezioro_%C5%BBywieckie" title="Jezioro Żywieckie">Jeziorem Żywieckim</a> i <a href="/wiki/So%C5%82a" title="Soła">Sołą</a> powraca do mostu w ciągu ul. Kościuszki<a href="#cite_note-szlak-426">[406]</a></li> <li>Szlak Właścicieli Miasta Żywca – łączy <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">dworzec kolejowy</a>, <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Floriana_w_%C5%BBywcu" title="Kościół św. Floriana w Żywcu">kościół św. Floriana</a>, <a href="/wiki/Ulica_Dworcowa_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Dworcowa w Żywcu">ulicę Dworcową</a>, most na Sole, <a href="/wiki/Ulica_Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki_w_%C5%BBywcu" title="Ulica Tadeusza Kościuszki w Żywcu">ulicę Kościuszki</a>, <a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">Park Zamkowy</a>, Amfiteatr, <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojec</a> i <a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">browar</a><a href="#cite_note-szlak-426">[406]</a></li> <li>Szlak Papieża Jana Pawła II – prowadzi przez <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynek</a>, konkatedrę wraz z dzwonnicą, oficyny zamkowe, Park Zamkowy, <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojec</a> do <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysza</a><a href="#cite_note-szlak-426">[406]</a></li> <li>Przyrodniczy Szlak Spacerowy po Żywcu – przebiega z Rynku poprzez konkatedrę, dzwonnicę i park do <a href="/wiki/Rezerwat_przyrody_Grapa" title="Rezerwat przyrody Grapa">rezerwatu przyrody „Grapa”</a> i dzielnicy <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysza</a><a href="#cite_note-szlak-426">[406]</a></li> <li>Szlak im. Żywieckich Habsburgów – został wytyczony w formie pętli z placu przy <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Maksymiliana_Kolbego_w_%C5%BBywcu" title="Kościół św. Maksymiliana Kolbego w Żywcu">kościele św. Maksymiliana Kolbego</a> w dzielnicy <a href="/wiki/Oczk%C3%B3w" title="Oczków">Oczków</a> przez <a href="/wiki/Stary_Gro%C5%84_(Beskid_Ma%C5%82y)" title="Stary Groń (Beskid Mały)">Stary Groń</a> i <a href="/wiki/Ko%C5%9Bcielec_(Beskid_Ma%C5%82y)" title="Kościelec (Beskid Mały)">Kościelec</a> na <a href="/wiki/Jaworzyna_(861_m)" title="Jaworzyna (861 m)">Jaworzynę</a>, a następnie z powrotem ul. Oczkowską<a href="#cite_note-427">[407]</a></li> <li>Żywiecki Szlak Oręża Polskiego – biegnie od dworca kolejowego przy ul. Dworcowej do skweru przy <a href="/wiki/Aleja_Wolno%C5%9Bci_w_%C5%BBywcu" title="Aleja Wolności w Żywcu">Alei Wolności</a>, Pomnika Żołnierzy Polskich i Muzeum Czynu Zbrojnego Żywiecczyzny, następnie prowadzi do <a href="/wiki/Pomnik_Grunwaldzki_w_%C5%BBywcu" title="Pomnik Grunwaldzki w Żywcu">Pomnika Grunwaldzkiego</a>, przez park dochodząc do Pomnika Józefa Piłsudskiego przy budynku Starostwa Powiatowego, a później przez <a href="/wiki/Cmentarz_Przemienienia_Pa%C5%84skiego_w_%C5%BBywcu" title="Cmentarz Przemienienia Pańskiego w Żywcu">Cmentarz Przeminienia Pańskiego</a> dochodzi do Dworu Kępińskich w <a href="/wiki/Moszczanica_(%C5%BBywiec)" title="Moszczanica (Żywiec)">Moszczanicy</a><a href="#cite_note-428">[408]</a></li></ul> Utworzono także ścieżki dydaktyczno-przyrodnicze „Wzgórze Grojec”<a href="#cite_note-429">[409]</a> oraz wzdłuż brzegu Jeziora Żywieckiego i rzeki Soły. W celu ułatwienia ich zwiedzania, powstała dedykowana dla nich aplikacja mobilna<a href="#cite_note-430">[410]</a>. Ponadto przez samo miasto i jego okolice biegną następujące <a href="/wiki/Szlak_turystyczny" title="Szlak turystyczny">szlaki turystyczne</a>: <ul><li><a href="/wiki/Szlak_turystyczny" title="szlak turystyczny niebieski"><img alt="szlak turystyczny niebieski" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/POL_Szlak_niebieski.svg/40px-POL_Szlak_niebieski.svg.png" decoding="async" width="24" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/POL_Szlak_niebieski.svg/60px-POL_Szlak_niebieski.svg.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="90" /></a> <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Żywiec Rynek</a> – <a href="/wiki/Trzebinia_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Trzebinia (województwo śląskie)">Trzebinia</a> – Tokarka – <a href="/wiki/Prze%C5%82%C4%99cz_U_Poloka" class="mw-redirect" title="Przełęcz U Poloka">Przełęcz U Poloka</a> – <a href="/wiki/Sopotnia_Ma%C5%82a" title="Sopotnia Mała">Sopotnia Mała</a> – <a href="/wiki/Romanka" title="Romanka">Romanka</a> – <a href="/wiki/G%C3%B3rska_stacja_turystyczna_%E2%80%9ES%C5%82owianka%E2%80%9D" title="Górska stacja turystyczna „Słowianka”">Schronisko „Słowianka”</a> – <a href="/wiki/Bystra_(powiat_%C5%BCywiecki)" title="Bystra (powiat żywiecki)">Bystra</a><a href="#cite_note-431">[411]</a></li> <li><a href="/wiki/Szlak_turystyczny" title="szlak turystyczny żółty"><img alt="szlak turystyczny żółty" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg/24px-POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg.png" decoding="async" width="24" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg/36px-POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg/48px-POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="90" /></a> <a href="/wiki/Oczk%C3%B3w" title="Oczków">Żywiec Oczków</a> – <a href="/wiki/Stary_Gro%C5%84_(Beskid_Ma%C5%82y)" title="Stary Groń (Beskid Mały)">Stary Groń</a> – Kościelec<a href="#cite_note-432">[412]</a></li> <li><a href="/wiki/Szlak_turystyczny" title="szlak turystyczny żółty"><img alt="szlak turystyczny żółty" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg/24px-POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg.png" decoding="async" width="24" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg/36px-POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg/48px-POL_Szlak_%C5%BC%C3%B3%C5%82ty.svg.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="90" /></a> <a href="/wiki/Rynek_w_%C5%BBywcu" title="Rynek w Żywcu">Rynek w Żywcu</a> – <a href="/wiki/Grojec_(Kotlina_%C5%BBywiecka)" title="Grojec (Kotlina Żywiecka)">Grojec</a> – <a href="/wiki/Browar_w_%C5%BBywcu" title="Browar w Żywcu">Browar</a><a href="#cite_note-433">[413]</a></li> <li><a href="/wiki/Szlak_turystyczny" title="szlak turystyczny zielony"><img alt="szlak turystyczny zielony" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/POL_Szlak_zielony.svg/24px-POL_Szlak_zielony.svg.png" decoding="async" width="24" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/POL_Szlak_zielony.svg/36px-POL_Szlak_zielony.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/POL_Szlak_zielony.svg/48px-POL_Szlak_zielony.svg.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="90" /></a> „Szlak Wyzwolenia Żywca” Sporysz – Moszczanica – Żywiec<a href="#cite_note-434">[414]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lotnisko">Lotnisko</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=72" title="Edytuj sekcję: Lotnisko" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=72" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Lotnisko">edytuj kod</a>]</div> Około 15 km na północ od Żywca w <a href="/wiki/Mi%C4%99dzybrodzie_%C5%BBywieckie" title="Międzybrodzie Żywieckie">Międzybrodziu Żywieckim</a> znajduje się <a href="/wiki/Lotnisko_%C5%BBar" title="Lotnisko Żar">lotnisko Żar</a><a href="#cite_note-435">[415]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Baza_noclegowa">Baza noclegowa</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=73" title="Edytuj sekcję: Baza noclegowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=73" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Baza noclegowa">edytuj kod</a>]</div> Miasto posiada rozbudowaną bazę obiektów noclegowych różnych kategorii, do których należą hotele, pensjonaty, prywatne kwatery, kempingi i schroniska<a href="#cite_note-walory-421">[401]</a><a href="#cite_note-436">[416]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bezpieczeństwo">Bezpieczeństwo</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=74" title="Edytuj sekcję: Bezpieczeństwo" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=74" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bezpieczeństwo">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_Policja.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/%C5%BBywiec_Policja.jpg/220px-%C5%BBywiec_Policja.jpg" decoding="async" width="220" height="122" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/%C5%BBywiec_Policja.jpg/330px-%C5%BBywiec_Policja.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/%C5%BBywiec_Policja.jpg/440px-%C5%BBywiec_Policja.jpg 2x" data-file-width="3131" data-file-height="1732" /></a><figcaption> Komenda Powiatowa Policji w Żywcu</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:PSP_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/PSP_%C5%BBywiec.jpg/220px-PSP_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/PSP_%C5%BBywiec.jpg/330px-PSP_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/PSP_%C5%BBywiec.jpg/440px-PSP_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="3786" data-file-height="2262" /></a><figcaption> Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Policja">Policja</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=75" title="Edytuj sekcję: Policja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=75" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Policja">edytuj kod</a>]</div> Komenda Powiatowa Policji w Żywcu zajmuje się organizacją działań <a href="/wiki/Policja_(Polska)" title="Policja (Polska)">Policji</a> na terenach miasta i powiatu. Jej siedziba znajduje się przy Al. Piłsudskiego<a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a><a href="#cite_note-438">[418]</a>. Obiekt ten mieści również siedzibę Komisariatu Policji w <a href="/wiki/Gilowice_(powiat_%C5%BCywiecki)" title="Gilowice (powiat żywiecki)">Gilowicach</a><a href="#cite_note-439">[419]</a>. Według danych z 2019 r. poczucie bezpieczeństwa mieszkańców określane było jako wysokie, a stan zagrożenia przestępczością na terenie powiatu był niski. W okresie 2016–2020 liczba przestępstw spadła o około 23%, a trend ten zauważalny był we wszystkich ich kategoriach poza przestępstwami związanymi z niszczeniem mienia, gdzie odnotowano kilkuprocentowy wzrost<a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Straż_pożarna">Straż pożarna</h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=76" title="Edytuj sekcję: Straż pożarna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=76" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Straż pożarna">edytuj kod</a>]</div> Komenda Powiatowa <a href="/wiki/Pa%C5%84stwowa_Stra%C5%BC_Po%C5%BCarna" title="Państwowa Straż Pożarna">Państwowej Straży Pożarnej</a> mieści się przy ul. Objazdowej. Zajmuje się ona prowadzeniem akcji ratowniczych i utrzymywaniem gotowości do jej podjęcia. Współpracuje z innymi instytucjami ratowniczymi z terenu powiatu oraz prowadzi ćwiczenia zawodowe dla strażaków<a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a><a href="#cite_note-440">[420]</a>. Jednostki <a href="/wiki/Ochotnicza_stra%C5%BC_po%C5%BCarna_w_Polsce" title="Ochotnicza straż pożarna w Polsce">Ochotniczej Straży Pożarnej</a> działają w dzielnicach <a href="/wiki/Moszczanica_(%C5%BBywiec)" title="Moszczanica (Żywiec)">Moszczanica</a><a href="#cite_note-441">[421]</a>, <a href="/wiki/Oczk%C3%B3w" title="Oczków">Oczków</a><a href="#cite_note-442">[422]</a> i <a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a><a href="#cite_note-443">[423]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ochrona_zdrowia">Ochrona zdrowia</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=77" title="Edytuj sekcję: Ochrona zdrowia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=77" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ochrona zdrowia">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Szpital_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Szpital_%C5%BBywiec.jpg/250px-Szpital_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="128" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Szpital_%C5%BBywiec.jpg/330px-Szpital_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Szpital_%C5%BBywiec.jpg/500px-Szpital_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="3856" data-file-height="2250" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Szpital_Powiatowy_w_%C5%BBywcu" title="Szpital Powiatowy w Żywcu">Szpital Żywiec</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Przychodnia_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Przychodnia_%C5%BBywiec.jpg/250px-Przychodnia_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Przychodnia_%C5%BBywiec.jpg/330px-Przychodnia_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Przychodnia_%C5%BBywiec.jpg/500px-Przychodnia_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="3431" data-file-height="2343" /></a><figcaption> Przychodnia Rejonowa przy Al. Piłsudskiego</figcaption></figure> <a href="/wiki/Szpital_Powiatowy_w_%C5%BBywcu" title="Szpital Powiatowy w Żywcu">Szpital Powiatowy „Szpital Żywiec”</a> przy ul. Pola Lisickich prowadzony jest w oparciu o model <a href="/wiki/Partnerstwo_publiczno-prywatne" title="Partnerstwo publiczno-prywatne">partnerstwa publiczno-prywatnego</a> z przedsiębiorstwem ICZ Healthcare sp. z o.o. i Starostwem Powiatowym w Żywcu. Został uruchomiony 24 września 2020, zastępując starą placówkę działającą dotychczas przy ul. Sienkiewicza<a href="#cite_note-szpital-444">[424]</a><a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a>. Posiada 11 oddziałów<a href="#cite_note-445">[425]</a>, kilkadziesiąt poradni specjalistycznych działających w ramach <a href="/wiki/Narodowy_Fundusz_Zdrowia" title="Narodowy Fundusz Zdrowia">NFZ</a> i prywatnych, centrum rehabilitacji, laboratoria diagnostyczne<a href="#cite_note-szpital-444">[424]</a> i zakład opiekuńczo-leczniczy<a href="#cite_note-446">[426]</a>. Prowadzi również działalność z zakresu <a href="/wiki/Medycyna_pracy" title="Medycyna pracy">medycyny pracy</a><a href="#cite_note-447">[427]</a>. Przy ul. Żeromskiego znajduje się siedziba zespołów <a href="/wiki/Ratownictwo_medyczne" title="Ratownictwo medyczne">ratownictwa medycznego</a><a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a><a href="#cite_note-448">[428]</a>. Na terenie miasta działalność prowadzi także szereg przychodni, zakładów opieki zdrowotnej, gabinetów lekarskich w ramach praktyk grupowych i indywidualnych lekarzy, gabinetów stomatologicznych i aptek<a href="#cite_note-449">[429]</a>. Funkcjonują zakłady opiekuńczo-lecznicze, domy pomocy społecznej i spokojnej starości<a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a>. Przy ul. Krasińskiego mieści się siedziba <a href="/wiki/Pa%C5%84stwowa_Inspekcja_Sanitarna" title="Państwowa Inspekcja Sanitarna">Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej</a>, zajmującej się nadzorem nad warunkami higieniczno-sanitarnymi środowiska, w zakładach pracy, placówkach medycznych i edukacyjnych oraz higieną i warunkami zdrowotnymi związanymi z żywieniem, przedmiotami użytkowymi oraz wypoczynkiem i rekreacją, jak również działalnością związaną z przeciwdziałaniem rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych<a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a><a href="#cite_note-450">[430]</a>. Przy ul. Folwark działa <a href="/wiki/Inspekcja_Weterynaryjna" title="Inspekcja Weterynaryjna">Powiatowy Inspektorat Weterynarii</a><a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a><a href="#cite_note-451">[431]</a>. W Żywcu istnieje jednostka terenowa Wodnego Pogotowia Ratunkowego oraz oddział <a href="/wiki/Wodne_Ochotnicze_Pogotowie_Ratunkowe" title="Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe">Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego</a><a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Opieka_społeczna">Opieka społeczna</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=78" title="Edytuj sekcję: Opieka społeczna" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=78" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Opieka społeczna">edytuj kod</a>]</div> Działalność związaną z opieką społeczną na terenie Żywca realizuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej z siedzibą przy ul. Zamkowej. Zajmuje się on programami dofinansowań oraz świadczeniami pieniężnymi i rzeczowymi, zasiłkami, czy stypendiami. Udziela usług opiekuńczych, pomocy psychologicznej i zajmuje się poradnictwem rodzinnym. Prowadzi działalności na rzecz zapobiegania przemocy w rodzinie, pod jego auspicjami działa instytucja <a href="/wiki/Asystent_rodziny" title="Asystent rodziny">asystenta rodziny</a>. Angażuje się także w programy aktywizacji seniorów<a href="#cite_note-452">[432]</a>. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Żywcu mieści się przy <a href="/wiki/Ulica_Ksi%C4%99dza_Pra%C5%82ata_Stanis%C5%82awa_S%C5%82onki" class="mw-redirect" title="Ulica Księdza Prałata Stanisława Słonki">ul. Słonki</a>. Do jego zadań należy m.in. rozwiązywanie problemów społecznych i raelizacja związanych z tym programów, poradnictwo rodzinne, organizacja opieki w rodzinach zastępczych, prowadzenie ośrodków adopcyjnych i opiekuńczo-wychowawczych oraz wsparcie osób opuszczających te placówki i ich integracja, pomoc cudzoziemcom, rozwój ośrodków interwencji kryzysowej, domów opieki społecznej i prowadzenie <a href="/wiki/Mieszkanie_chronione" title="Mieszkanie chronione">mieszkań chronionych</a>, doradztwo metodyczne oraz organizacja szkoleń<a href="#cite_note-srpz2030-437">[417]</a><a href="#cite_note-453">[433]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Wspólnoty_wyznaniowe">Wspólnoty wyznaniowe</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=79" title="Edytuj sekcję: Wspólnoty wyznaniowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=79" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wspólnoty wyznaniowe">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBywiec_-_Konkatedra.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/%C5%BBywiec_-_Konkatedra.jpg/250px-%C5%BBywiec_-_Konkatedra.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/%C5%BBywiec_-_Konkatedra.jpg/330px-%C5%BBywiec_-_Konkatedra.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/%C5%BBywiec_-_Konkatedra.jpg/500px-%C5%BBywiec_-_Konkatedra.jpg 2x" data-file-width="1653" data-file-height="2479" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Konkatedra_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu">Konkatedra Narodzenia Najświętszej Maryi Panny</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_%C5%BBywiec.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_%C5%BBywiec.jpg/220px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_%C5%BBywiec.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_%C5%BBywiec.jpg/330px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_%C5%BBywiec.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_%C5%BBywiec.jpg/440px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_%C5%BBywiec.jpg 2x" data-file-width="3897" data-file-height="2923" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Zb%C3%B3r_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_w_%C5%BBywcu" title="Zbór Kościoła Wolnych Chrześcijan w Żywcu">Kościół Wolnych Chrześcijan</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy_%C5%BBywiec_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy_%C5%BBywiec_1.jpg/250px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy_%C5%BBywiec_1.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy_%C5%BBywiec_1.jpg/330px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy_%C5%BBywiec_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy_%C5%BBywiec_1.jpg/500px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy_%C5%BBywiec_1.jpg 2x" data-file-width="3062" data-file-height="2296" /></a><figcaption> Siedziba <a href="/wiki/Zb%C3%B3r_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowego_w_%C5%BBywcu" title="Zbór Kościoła Zielonoświątkowego w Żywcu">zboru Kościoła Zielonoświątkowego w Żywcu</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Katolicyzm"><a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">Katolicyzm</a></h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=80" title="Edytuj sekcję: Katolicyzm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=80" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Katolicyzm">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%82aci%C5%84ski" title="Kościół łaciński">Kościół rzymskokatolicki</a>: <ul><li><a href="/wiki/Parafia_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_w_%C5%BBywcu" title="Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu">parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny</a><a href="#cite_note-diecezja-454">[434]</a></li> <li><a href="/wiki/Parafia_Chrystusa_Kr%C3%B3la_w_%C5%BBywcu" title="Parafia Chrystusa Króla w Żywcu">parafia Chrystusa Króla</a><a href="#cite_note-diecezja-454">[434]</a></li> <li><a href="/wiki/Parafia_%C5%9Bw._Floriana_w_%C5%BBywcu" title="Parafia św. Floriana w Żywcu">parafia św. Floriana</a><a href="#cite_note-diecezja-454">[434]</a></li> <li><a href="/wiki/Parafia_Mi%C5%82osierdzia_Bo%C5%BCego_w_%C5%BBywcu" title="Parafia Miłosierdzia Bożego w Żywcu">parafia Miłosierdzia Bożego</a><a href="#cite_note-diecezja-454">[434]</a></li> <li><a href="/wiki/Parafia_%C5%9Bw._Maksymiliana_Kolbego_w_%C5%BBywcu" title="Parafia św. Maksymiliana Kolbego w Żywcu">parafia św. Maksymiliana Kolbego</a><a href="#cite_note-diecezja-454">[434]</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_greckokatolicki_w_Polsce" title="Kościół greckokatolicki w Polsce">Kościół greckokatolicki</a>: <ul><li>punkt duszpasterski w Żywcu podległy <a href="/wiki/Parafia_%C5%9Bw._Cyryla_i_Metodego_w_Bielsku-Bia%C5%82ej" title="Parafia św. Cyryla i Metodego w Bielsku-Białej">parafii św. Cyryla i Metodego w Bielsku-Białej</a>, nabożeństwa w obrządku <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki_obrz%C4%85dku_bizantyjsko-ukrai%C5%84skiego" title="Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego">bizantyjsko-ukraińskim</a> prowadzone są w każdą niedzielę w rzymskokatolickim <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Przemienienia_Pa%C5%84skiego_w_%C5%BBywcu" title="Kościół Przemienienia Pańskiego w Żywcu">kościele Przemienienia Pańskiego</a><a href="#cite_note-kgkat-318">[298]</a><a href="#cite_note-455">[435]</a></li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Protestantyzm"><a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">Protestantyzm</a></h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=81" title="Edytuj sekcję: Protestantyzm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=81" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Protestantyzm">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Protestantyzm_na_%C5%BBywiecczy%C5%BAnie" title="Protestantyzm na Żywiecczyźnie">Protestantyzm na Żywiecczyźnie</a>.</div> <ul><li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Adwentyst%C3%B3w_Dnia_Si%C3%B3dmego_w_RP" title="Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP">Kościół Adwentystów Dnia Siódmego</a>: <ul><li><a href="/wiki/Zb%C3%B3r_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Adwentyst%C3%B3w_Dnia_Si%C3%B3dmego_w_%C5%BBywcu" title="Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Żywcu">zbór w Żywcu</a><a href="#cite_note-456">[436]</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ewangelicko-Augsburski_w_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Kościół Ewangelicko-Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej">Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP</a>: <ul><li>miejscowi wierni <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ewangelicko-Augsburski_w_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Kościół Ewangelicko-Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej">Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego</a> należą do <a href="/wiki/Parafia_Ewangelicko-Augsburska_w_Bia%C5%82ej" title="Parafia Ewangelicko-Augsburska w Białej">parafii w Białej</a> (<a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a" title="Bielsko-Biała">Bielsko-Biała</a>)<a href="#cite_note-457">[437]</a><a href="#cite_note-458">[438]</a>.</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ewangelicznych_Chrze%C5%9Bcijan_w_RP" title="Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP">Kościół Ewangelicznych Chrześcijan</a>: <ul><li><a href="/wiki/Zb%C3%B3r_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Ewangelicznych_Chrze%C5%9Bcijan_w_%C5%BBywcu" title="Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan w Żywcu">zbór w Żywcu</a><a href="#cite_note-459">[439]</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_w_RP" title="Kościół Wolnych Chrześcijan w RP">Kościół Wolnych Chrześcijan</a>: <ul><li><a href="/wiki/Zb%C3%B3r_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Wolnych_Chrze%C5%9Bcijan_w_%C5%BBywcu" title="Zbór Kościoła Wolnych Chrześcijan w Żywcu">zbór w Żywcu</a><a href="#cite_note-460">[440]</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy_w_RP" title="Kościół Zielonoświątkowy w RP">Kościół Zielonoświątkowy</a>: <ul><li><a href="/wiki/Zb%C3%B3r_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowego_w_%C5%BBywcu" title="Zbór Kościoła Zielonoświątkowego w Żywcu">zbór w Żywcu</a><a href="#cite_note-461">[441]</a></li> <li><a href="/wiki/Zb%C3%B3r_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowego_%E2%80%9EKo%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_w_Drodze%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Kościół w Drodze” w Żywcu">zbór „Kościół w Drodze”</a><a href="#cite_note-462">[442]</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Mesja%C5%84skie_Zbory_Bo%C5%BCe_(Dnia_Si%C3%B3dmego)" title="Mesjańskie Zbory Boże (Dnia Siódmego)">Mesjańskie Zbory Boże</a>: <ul><li>zbór Żywiec<a href="#cite_note-463">[443]</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Ruch_Williama_Branhama_w_Polsce" title="Ruch Williama Branhama w Polsce">Ruch Williama Branhama</a>: <ul><li>zbór w Żywcu<a href="#cite_note-464">[444]</a>.</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Restoracjonizm"><a href="/wiki/Restoracjonizm" title="Restoracjonizm">Restoracjonizm</a></h3>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=82" title="Edytuj sekcję: Restoracjonizm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=82" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Restoracjonizm">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/%C5%9Awiadkowie_Jehowy" title="Świadkowie Jehowy">Świadkowie Jehowy</a>: <ul><li>zbór Żywiec-Zachód<a href="#cite_note-point-q1UM03HT-465">[445]</a><a href="#cite_note-jworg-466">[446]</a></li> <li>zbór Żywiec-Południe<a href="#cite_note-point-q1UM03HT-465">[445]</a><a href="#cite_note-jworg-466">[446]</a><a href="#cite_note-467">[447]</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Zrzeszenie_Wolnych_Badaczy_Pisma_%C5%9Awi%C4%99tego" title="Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego">Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego</a>: <ul><li>zbór Żywiec<a href="#cite_note-archiwum-468">[448]</a><a href="#cite_note-nastrazy-469">[449]</a></li> <li>zbór Moszczanica<a href="#cite_note-archiwum-468">[448]</a><a href="#cite_note-nastrazy-469">[449]</a></li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sport">Sport</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=83" title="Edytuj sekcję: Sport" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=83" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sport">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Polskie_Towarzystwo_Gimnastyczne_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D" title="Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”">Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Sok%C3%B3%C5%82_%C5%BBywiec_1893.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Sok%C3%B3%C5%82_%C5%BBywiec_1893.jpg/250px-Sok%C3%B3%C5%82_%C5%BBywiec_1893.jpg" decoding="async" width="220" height="368" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Sok%C3%B3%C5%82_%C5%BBywiec_1893.jpg/330px-Sok%C3%B3%C5%82_%C5%BBywiec_1893.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/19/Sok%C3%B3%C5%82_%C5%BBywiec_1893.jpg 2x" data-file-width="399" data-file-height="667" /></a><figcaption>Okolicznościowy druk upamiętniający działalność <a href="/wiki/Towarzystwo_Gimnastyczne_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Żywcu">TG Sokół w Żywcu</a> w latach 1893–1928</figcaption></figure> Jedną z pierwszych sportowych organizacji w Żywcu był regionalny oddział <a href="/wiki/Towarzystwo_Gimnastyczne_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_%C5%BBywcu" title="Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Żywcu">Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Żywcu</a> założonego 15 lipca 1893 roku z inicjatywy Władysława Nowotarskiego oraz Władysława Niemczynowskiego<a href="#cite_note-TG_Sokół_Jednodniówka_wydana-470">[450]</a>. Żywiec jest ośrodkiem gry w <a href="/wiki/P%C3%A9tanque" title="Pétanque">pétanque</a>. Od 2003 roku na przełomie lipca i sierpnia organizowane są w Żywcu pierwszy w Polsce <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Festiwal_P%C3%A9tanque" title="Międzynarodowy Festiwal Pétanque">Międzynarodowy Festiwal Pétanque</a> oraz finał Mistrzostw Polski Pétanque <a href="/wiki/Polska_Federacja_P%C3%A9tanque" title="Polska Federacja Pétanque">Polskiej Federacji Pétanque</a><a href="#cite_note-471">[451]</a><a href="#cite_note-472">[452]</a>. Zawodnicy <a href="/wiki/%C5%BBywiecki_Klub_Boules" title="Żywiecki Klub Boules">Żywieckiego Klubu Bulowego</a> byli wielokrotnymi zdobywcami tytułu <a href="/wiki/Mistrzostwa_Polski_w_p%C3%A9tanque" title="Mistrzostwa Polski w pétanque">Mistrza Polski w pétanque</a>: <a href="/wiki/Andrzej_%C5%9Ali%C5%BC" title="Andrzej Śliż">Andrzej Śliż</a> (sześć razy), <a href="/w/index.php?title=J%C4%99drzej_%C5%9Ali%C5%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jędrzej Śliż (strona nie istnieje)">Jędrzej Śliż</a> (sześć razy)<a href="#cite_note-mp-473">[453]</a><a href="#cite_note-474">[454]</a>, <a href="/w/index.php?title=Szymon_Kubiesa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Szymon Kubiesa (strona nie istnieje)">Szymon Kubiesa</a> (cztery razy)<a href="#cite_note-mp-473">[453]</a><a href="#cite_note-475">[455]</a>, Katarzyna Śliż (cztery razy)<a href="#cite_note-476">[456]</a>, Marek Lach (raz)<a href="#cite_note-477">[457]</a>. Wielokrotnie reprezentowali Polskę na <a href="/wiki/Mistrzostwa_%C5%9Bwiata_w_p%C3%A9tanque" title="Mistrzostwa świata w pétanque">Mistrzostwach Świata</a> i <a href="/w/index.php?title=Mistrzostwa_Europy_w_P%C3%A9tanque&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mistrzostwa Europy w Pétanque (strona nie istnieje)">Mistrzostwach Europy</a><a href="#cite_note-478">[458]</a>. Drużyny wywodzące się z <a href="/wiki/%C5%BBywiecki_Klub_Boules" title="Żywiecki Klub Boules">Żywieckiego Klubu Boules</a> zdobywały też kilkukrotnie <a href="/wiki/Puchar_Polski_w_p%C3%A9tanque" title="Puchar Polski w pétanque">Puchar Polski w pétanque</a><a href="#cite_note-479">[459]</a>. <a href="/w/index.php?title=J%C4%99drzej_%C5%9Ali%C5%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jędrzej Śliż (strona nie istnieje)">Jędrzej Śliż</a> w 2003 r. na <a href="/wiki/Mistrzostwa_%C5%9Bwiata_w_p%C3%A9tanque" title="Mistrzostwa świata w pétanque">Mistrzostwach Świata Juniorów</a> w <a href="/wiki/Brno" title="Brno">Brnie</a> zdobył brązowy medal w konkurencji <a href="/wiki/Strza%C5%82_precyzyjny" title="Strzał precyzyjny">strzału precyzyjnego</a><a href="#cite_note-480">[460]</a>. W Żywcu mają swoją siedzibę następujące kluby piłkarskie: <a href="/wiki/Koszarawa_%C5%BBywiec" title="Koszarawa Żywiec">TS Koszarawa Żywiec</a><a href="#cite_note-481">[461]</a>, <a href="/wiki/G%C3%B3ral_1956_%C5%BBywiec" title="Góral 1956 Żywiec">ZKS Czarni-Góral Żywiec</a><a href="#cite_note-482">[462]</a>, TS Soła Żywiec<a href="#cite_note-483">[463]</a>, LKS Błękitni Żywiec<a href="#cite_note-484">[464]</a>, <a href="/wiki/TS_Mitech_%C5%BBywiec" title="TS Mitech Żywiec">TS Mitech Żywiec</a><a href="#cite_note-485">[465]</a>, TS Stal-Śrubiarnia Żywiec<a href="#cite_note-486">[466]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Administracja_2">Administracja</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=84" title="Edytuj sekcję: Administracja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=84" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Administracja">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:02016_1488_Das_Saybuscher_Rathaus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/02016_1488_Das_Saybuscher_Rathaus.jpg/220px-02016_1488_Das_Saybuscher_Rathaus.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/02016_1488_Das_Saybuscher_Rathaus.jpg/330px-02016_1488_Das_Saybuscher_Rathaus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/02016_1488_Das_Saybuscher_Rathaus.jpg/440px-02016_1488_Das_Saybuscher_Rathaus.jpg 2x" data-file-width="4601" data-file-height="3065" /></a><figcaption> Rynek z <a href="/wiki/Ratusz_w_%C5%BBywcu" title="Ratusz w Żywcu">ratuszem</a></figcaption></figure> Żywiec ma status <a href="/wiki/Gmina_miejska" title="Gmina miejska">gminy miejskiej</a>. Organem stanowiącym samorządu jest Rada Miejska w Żywcu, składająca się z 21 radnych<a href="#cite_note-Zarządzenie_Nr_111_Wojewody-487">[467]</a>. Organem wykonawczym samorządu jest Burmistrz Miasta Żywca. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Pozostałe_informacje">Pozostałe informacje</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=85" title="Edytuj sekcję: Pozostałe informacje" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=85" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pozostałe informacje">edytuj kod</a>]</div> <dl><dt>Lokalizacja stacji kolejowej</dt></dl> Oto fragment przemówienia jednego z rajców miejskich wraz z komentarzem, w wyniku którego udało się uniknąć „fatalnej w skutkach” lokalizacji <a href="/wiki/%C5%BBywiec_(stacja_kolejowa)" title="Żywiec (stacja kolejowa)">dworca kolejowego</a> bliżej centrum miasta (za Stanisławem Jeziorskim, „Dwa światy”, w: Księga Pamiątkowa Gimnazjum im. Kopernika w Żywcu, s. 319): <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874" /><div class="cytat środek"> <blockquote> Sławetni rajcowie! Kolej dobra rzecz, bo to bez marnowania koni zajedziesz do Bielska, Wiednia i Pesztu. Towary można sobie sprowadzać i szynki, kiełbasy z naszych prosiąt wysyłać (...). Ale z tą stacją to mi się nie widzi. Kolejami jeżdżą sobie różni ludzie i Żydzi naturalnie też (...). A co będzie jak taka Żydówka urodzi dziecko na stacji, w poczekalni, na ziemi naszego miasta?! Nowego obywatela nam przysporzy! (...) Ja pierwszy nie zgadzam się na żadną stację w mieście (...). Poszli za nim wszyscy. Nie było ani jednego głosu sprzeciwu (...). </blockquote> <div class="cytat-zrodlo">przemówienie jednego z rajców miejskich</div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Odznaczenia">Odznaczenia</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=86" title="Edytuj sekcję: Odznaczenia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=86" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Odznaczenia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li>Order Sztandaru Pracy II klasy (1985)<a href="#cite_note-Lew&Mal1991-488">[468]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też">Zobacz też</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=87" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=87" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Zamek_na_wzg%C3%B3rzu_Grojec_w_%C5%BBywcu" title="Zamek na wzgórzu Grojec w Żywcu">zamek na wzgórzu Grojec w Żywcu</a></li> <li><a href="/wiki/Synagoga_Tempel_w_%C5%BBywcu" title="Synagoga Tempel w Żywcu">synagoga Tempel w Żywcu</a></li> <li><a href="/wiki/Ma%C5%82a_Synagoga_w_%C5%BBywcu" title="Mała Synagoga w Żywcu">Mała Synagoga w Żywcu</a></li> <li><a href="/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_%C5%BBywcu" title="Cmentarz żydowski w Żywcu">cmentarz żydowski w Żywcu</a></li> <li><a href="/wiki/Park_w_%C5%BBywcu" title="Park w Żywcu">park w Żywcu</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBywiec_(piwo)" title="Żywiec (piwo)">Żywiec</a> – piwo produkcji koncernu <a href="/wiki/Heineken" title="Heineken">Heineken</a></li> <li><a href="/wiki/TSR_G%C3%B3ra_Grojec" title="TSR Góra Grojec">TSR Góra Grojec</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=88" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=88" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> Od 1945 ul. Stefanii Sempołowskiej. </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> Od 1901 ul. Józefa Ignacego Kraszewskiego. </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> Od 1901 ul. 3-go Maja, w okresie PRL ul. 22 lipca. </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">↑</a> Przedłużenie ówczesnej ul. Krakowskiej, później oba odcinki został przemianowane na ul. Henryka Sienkiewicza. </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> Obecnie ul. Henryka Sienkiewicza. </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">↑</a> Współcześnie ul. Krasińskiego i ul. Powstańców Śląskich </li> <li id="cite_note-140"><a href="#cite_ref-140">↑</a> Współcześnie ul. Zielona. </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> Obecnie ul. Dworcowa. </li> <li id="cite_note-169"><a href="#cite_ref-169">↑</a> Współcześnie ul. Dworcowa </li> <li id="cite_note-170"><a href="#cite_ref-170">↑</a> Współcześnie ul. Wesoła </li> <li id="cite_note-171"><a href="#cite_ref-171">↑</a> Współcześnie ul. Dworcowa. </li> <li id="cite_note-173"><a href="#cite_ref-173">↑</a> Współcześnie ul. Dworcowa </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">↑</a> Nieistniejący współcześnie budynek ul. Stanisława Słonki 4. </li> <li id="cite_note-177"><a href="#cite_ref-177">↑</a> Budynek znajdował się na terenie zajętym obecnie przez Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">↑</a> Współcześnie siedziba Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych przy ul. Mickiewicza 6. </li> <li id="cite_note-179"><a href="#cite_ref-179">↑</a> Współcześnie budynek I Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Słowackiego 2 </li> <li id="cite_note-180"><a href="#cite_ref-180">↑</a> Współcześnie siedziba Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych przy ul. Mickiewicza 6. </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">↑</a> Współcześnie ul. Świętokrzyska </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> Współcześnie teren między ul. Andrzeja Komonieckiego a ul. Józefa Poniatowskiego. </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> Późniejsza Szkoła Podstawowa nr 7, następnie Gimnazjum nr 1, a współcześnie Szkoła Podstawowa nr 9. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=89" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=89" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-zywiec.pl-1"><a href="#cite_ref-zywiec.pl_1-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiec.pl/historia,57.html">Historia</a> [online], zywiec.pl [dostęp 2019-02-18]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.zywiec.pl%2Fhistoria%2C57.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-ludnosc31122021BDL-2">↑ <a href="#cite_ref-ludnosc31122021BDL_2-0">a</a> <a href="#cite_ref-ludnosc31122021BDL_2-1">b</a> <cite class="citation web">Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks">Ludność. Stan ludności i ruch naturalny. Ludność wg grup wieku i płci (Stan w dniu 31 XII 2021)</a>. [dostęp 2022-08-03].</cite> </li> <li id="cite_note-:0-3">↑ <a href="#cite_ref-:0_3-0">a</a> <a href="#cite_ref-:0_3-1">b</a> <a href="#cite_ref-:0_3-2">c</a> <a href="#cite_ref-:0_3-3">d</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.polskawliczbach.pl/Zywiec">Żywiec (śląskie) » mapy, GUS, nieruchomości, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, bezrobocie, wypadki drogowe, wynagrodzenie, zarobki, edukacja, tabele, demografia</a> [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-07-30]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiec+%28%C5%9Bl%C4%85skie%29+%C2%BB+mapy%2C+GUS%2C+nieruchomo%C5%9Bci%2C+noclegi%2C+szko%C5%82y%2C+atrakcje%2C+regon%2C+kody+pocztowe%2C+bezrobocie%2C+wypadki+drogowe%2C+wynagrodzenie%2C+zarobki%2C+edukacja%2C+tabele%2C+demografia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.polskawliczbach.pl%2FZywiec" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-uksztaltowanie-4">↑ <a href="#cite_ref-uksztaltowanie_4-0">a</a> <a href="#cite_ref-uksztaltowanie_4-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.pl/uksztaltowanie-powierzchni">Ukształtowanie powierzchni</a> [online], zywiec.pl [dostęp 2022-10-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ukszta%C5%82towanie+powierzchni&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiec.pl%2Fuksztaltowanie-powierzchni" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-Kazimierz_Jagiełła_Ogólna-5"><a href="#cite_ref-Kazimierz_Jagiełła_Ogólna_5-0">↑</a> Kazimierz Jagiełła: Ogólna charakterystyka regionu w: Górale Beskidu Żywieckiego. Wybrane dziedziny kultury ludowej, red. <a href="/wiki/Danuta_Tylkowa" title="Danuta Tylkowa">Danuta Tylkowa</a>. Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Kraków 1991, s. 13. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8385463070" title="Specjalna:Książki/8385463070">ISBN 83-85463-07-0</a>. </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/%C5%BBywiecczyzna">Żywiecczyzna – IBR wiki</a> [online], ibrbs.pl [dostęp 2023-08-04]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiecczyzna+%E2%80%93+IBR+wiki&rft_id=http%3A%2F%2Fibrbs.pl%2Fmediawiki%2Findex.php%2F%25C5%25BBywiecczyzna" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-raport2019-7">↑ <a href="#cite_ref-raport2019_7-0">a</a> <a href="#cite_ref-raport2019_7-1">b</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bip.zywiec.pl/item/6053">Raport o stanie Miasta Żywiec w 2019 roku</a>, Żywiec: Urząd Miejski, 30 kwietnia 2020, s. 9<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Raport+o+stanie+Miasta+%C5%BBywiec+w+2019+roku&rft.place=%C5%BBywiec&rft.pub=Urz%C4%85d+Miejski&rft.date=2020-04-30&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bip.zywiec.pl%2Fitem%2F6053" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-pl-regioset-8"><a href="#cite_ref-pl-regioset_8-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.regioset.pl/">Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset</a>. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Powierzchnia_i_ludność_w-9"><a href="#cite_ref-Powierzchnia_i_ludność_w_9-0">↑</a> <cite class="citation journal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20131220071949/http://www.stat.gov.pl:80/gus/5840_908_PLK_HTML.htm">Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.</a>. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1505-5507">1505-5507</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Powierzchnia+i+ludno%C5%9B%C4%87+w+przekroju+terytorialnym+w+2011+r.&rft.jtitle=Powierzchnia+i+Ludno%C5%9B%C4%87+w+Przekroju+Terytorialnym&rft.date=2011-08-10&rft.issn=1505-5507&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20131220071949%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.stat.gov.pl%3A80%2Fgus%2F5840_908_PLK_HTML.htm"> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=&l4=zywiecczyzna-region-dzis">Region dziś</a> [online], dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2022-10-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Region+dzi%C5%9B&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.dialektologia.uw.edu.pl%2Findex.php%3Fl1%3Dmapa-serwisu%26l2%3D%26l3%3D%26l4%3Dzywiecczyzna-region-dzis" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19750170092">Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92</a>. </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19980960603">Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603</a>. </li> <li id="cite_note-_2003-13"><a href="#cite_ref-_2003_13-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://zywiec.naszemiasto.pl/archiwum/ponad-70-lat-temu-w-miescie-padl-polski-rekord-zimna,471484,art,t,id,tm.html">Ponad 70 lat temu w mieście padł polski rekord zimna</a>. zywiec.naszemiasto.pl, 2003-01-17. [dostęp 2014-09-15].</cite> </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> <cite class="citation book nourl">ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., Czerwona księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2008, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788389648716" title="Specjalna:Książki/9788389648716">ISBN 978-83-89648-71-6</a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/401780346">401780346</a> [dostęp 2021-09-17]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.aufirst=Zbigniew&rft.aulast=Mirek&rft.date=2008&rft.isbn=978-83-89648-71-6&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Czerwona+ksi%C4%99ga+Karpat+Polskich.+Ro%C5%9Bliny+naczyniowe&rft.pub=Instytut+Botaniki+im.+W.+Szafera+PAN&rft_id=info%3Aoclcnum%2F401780346" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-wiadomosci.gazeta--15"><a href="#cite_ref-wiadomosci.gazeta-_15-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114883,20072482,33-z-50-miast-ue-z-najgorszym-powietrzem-jest-w-polsce-na-pierwszym.html#MT_Z9">Gazeta Wyborcza – 33 z 50 miast UE z najgorszym powietrzem jest w Polsce. Na pierwszym miejscu...</a> </li> <li id="cite_note-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s147-150-16"><a href="#cite_ref-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s147-150_16-0">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=23551&from=&dirids=1&ver_id=&lp=4&QI=51AD482DA2B36ED801EE899F17FA474F-1">Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344</a>. <a href="/wiki/Jan_Pta%C5%9Bnik" title="Jan Ptaśnik">Jan Ptaśnik</a> (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Monumenta+Poloniae+Vaticana+T.1+Acta+Camerae+Apostolicae.+Vol.+1%2C+1207-1344&rft.pub=Sumpt.+Academiae+Litterarum+Cracoviensis&rft.place=Cracoviae&rft.pages=147%E2%80%93150&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.kpbc.ukw.edu.pl%2Fdlibra%2Fdocmetadata%3Fid%3D23551%26from%3D%26dirids%3D1%26ver_id%3D%26lp%3D4%26QI%3D51AD482DA2B36ED801EE899F17FA474F-1"></cite> </li> <li id="cite_note-Colmar_Grünhagen_red1903-s74620-17">↑ <a href="#cite_ref-Colmar_Grünhagen_red1903-s74620_17-0">a</a> <a href="#cite_ref-Colmar_Grünhagen_red1903-s74620_17-1">b</a> <a href="#cite_ref-Colmar_Grünhagen_red1903-s74620_17-2">c</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=19896&dirds=1&tab=1">Codex Diplomaticus Silesiae T.22 Regesten zur schlesischen Geschichte 1327-1333</a>. Colmar Grünhagen (red.). Breslau: E. Wohlfarth’s Buchhandlung, 1903, s. 7 [4620].<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Codex+Diplomaticus+Silesiae+T.22+Regesten+zur+schlesischen+Geschichte+1327-1333&rft.pub=E.+Wohlfarth%E2%80%99s+Buchhandlung&rft.place=Breslau&rft.pages=7+%5B4620%5D&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wbc.poznan.pl%2Fdlibra%2Fdocmetadata%3Fid%3D19896%26dirds%3D1%26tab%3D1"> (<abbr title="Treść w języku łacińskim (Latina)">łac.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s374-18"><a href="#cite_ref-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s374_18-0">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=23551&from=&dirids=1&ver_id=&lp=4&QI=51AD482DA2B36ED801EE899F17FA474F-1">Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344</a>. <a href="/wiki/Jan_Pta%C5%9Bnik" title="Jan Ptaśnik">Jan Ptaśnik</a> (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 374.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Monumenta+Poloniae+Vaticana+T.1+Acta+Camerae+Apostolicae.+Vol.+1%2C+1207-1344&rft.pub=Sumpt.+Academiae+Litterarum+Cracoviensis&rft.place=Cracoviae&rft.pages=374&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.kpbc.ukw.edu.pl%2Fdlibra%2Fdocmetadata%3Fid%3D23551%26from%3D%26dirids%3D1%26ver_id%3D%26lp%3D4%26QI%3D51AD482DA2B36ED801EE899F17FA474F-1"></cite> </li> <li id="cite_note-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s179225252299-19"><a href="#cite_ref-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s179225252299_19-0">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=24202&from=&dirids=1&ver_id=&lp=6&QI=C168E3AA1A0B323EB926C968FA35CE63-3">Monumenta Poloniae Vaticana T.2 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 2, 1344-1374</a>. <a href="/wiki/Jan_Pta%C5%9Bnik" title="Jan Ptaśnik">Jan Ptaśnik</a> (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 179, 225, 252, 299.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Monumenta+Poloniae+Vaticana+T.2+Acta+Camerae+Apostolicae.+Vol.+2%2C+1344-1374&rft.pub=Sumpt.+Academiae+Litterarum+Cracoviensis&rft.place=Cracoviae&rft.pages=179%2C+225%2C+252%2C+299&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.kpbc.ukw.edu.pl%2Fdlibra%2Fdocmetadata%3Fid%3D24202%26from%3D%26dirids%3D1%26ver_id%3D%26lp%3D6%26QI%3DC168E3AA1A0B323EB926C968FA35CE63-3"></cite> </li> <li id="cite_note-Prokop2002-s176180-20"><a href="#cite_ref-Prokop2002-s176180_20-0">↑</a> <cite class="citation book">Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: <a href="/wiki/Polska_Akademia_Umiej%C4%99tno%C5%9Bci" title="Polska Akademia Umiejętności">PAU</a>, 2002, s. 176, 180. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8388857312" title="Specjalna:Książki/8388857312">ISBN 83-88857-31-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ksi%C4%99stwa+o%C5%9Bwi%C4%99cimskie+i+zatorskie+wobec+Korony+Polskiej+w+latach+1438%E2%80%931513.+Dzieje+polityczne&rft.aulast=Prokop&rft.aufirst=Krzysztof+Rafa%C5%82&rft.pub=%5B%5BPolska+Akademia+Umiej%C4%99tno%C5%9Bci%7CPAU%5D%5D&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=176%2C+180&rft.isbn=83-88857-31-2"></cite> </li> <li id="cite_note-Joannis_Długosz_Senioris-21"><a href="#cite_ref-Joannis_Długosz_Senioris_21-0">↑</a> Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 289. </li> <li id="cite_note-ibrbs-stwo-o-cimskie-22"><a href="#cite_ref-ibrbs-stwo-o-cimskie_22-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ibrbs.pl/mediawiki/images/9/91/Księstwo_oświęcimskie.jpg">Mapa księstwa oświęcimskiego</a>. </li> <li id="cite_note-The_Dukedomes_of_Oswitz_and-23"><a href="#cite_ref-The_Dukedomes_of_Oswitz_and_23-0">↑</a> „The Dukedomes of Oswitz and Zator. Lawrence H. Slaughter Collection of English maps, charts, globes, books and atlases. Abraham Ortelius his epitome of the theater of the worlde. Nowe latlye ... renewed and augmented ... by Micheal Coignet, mathematitian of Antwarpe 1603. </li> <li id="cite_note-Gatkowski-24">↑ <a href="#cite_ref-Gatkowski_24-0">a</a> <a href="#cite_ref-Gatkowski_24-1">b</a> <a href="#cite_ref-Gatkowski_24-2">c</a> <a href="#cite_ref-Gatkowski_24-3">d</a> <a href="#cite_ref-Gatkowski_24-4">e</a> <cite class="citation book">Jan Nepomucen Gątkowski: Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego. Lwów: nakład autora, 1867, s. 97,98.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rys+dziej%C3%B3w+ksi%C4%99stwa+o%C5%9Bwi%C4%99cimskiego+i+zatorskiego&rft.au=Jan+Nepomucen+G%C4%85tkowski&rft.date=1867&rft.pub=nak%C5%82ad+autora&rft.place=Lw%C3%B3w&rft.pages=97%2C98"></cite> </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/201-skad-nazwa-miasta-zywiec.html">Skąd nazwa miasta Żywiec?</a> [online], zywieckiecentrumturystyki.pl [dostęp 2022-10-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Sk%C4%85d+nazwa+miasta+%C5%BBywiec%3F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.zywieckiecentrumturystyki.pl%2Fciekawostki-o-zywcu%2F201-skad-nazwa-miasta-zywiec.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-bookid-page-26"><a href="#cite_ref-bookid-page_26-0">↑</a> Rudolf Rauscher-Praga 1931: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://147.231.53.91/src/?s=v&cat=21&bookid=585&page=35">Księgi sądowe oświęcimskie i zatorskie z lat 1440–1562</a>. </li> <li id="cite_note-Rychlik-27"><a href="#cite_ref-Rychlik_27-0">↑</a> Ignacy Rychlik: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://historia-mapy-bielsko-biala.prv.pl/ksiazka-rychlik-ksiestwa-oswiecimskie-i-zatorskie.html">Księstwa oświęcimskie i zatorskie. Historia według Ignacego Rychlika</a>. </li> <li id="cite_note-C_Hoinkes1937-s103-28"><a href="#cite_ref-C_Hoinkes1937-s103_28-0">↑</a> <cite class="citation journal">C. Hoinkes. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/Content/51208/010368-1937-33.pdf">6 Bielitzer Urkunden aus dem 16. Jahrhundert</a>. „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen”, s. 103, 1937. Poznań: Alfred Lattermann. Heft 33. (<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=6+Bielitzer+Urkunden+aus+dem+16.+Jahrhundert&rft.jtitle=Deutsche+Wissenschaftliche+Zeitschrift+f%C3%BCr+Polen&rft.date=1937&rft.au=C.+Hoinkes&rft.pages=103&rft_id=http%3A%2F%2Fdlibra.bibliotekaelblaska.pl%2FContent%2F51208%2F010368-1937-33.pdf">  </li> <li id="cite_note-zywiecinfo--29"><a href="#cite_ref-zywiecinfo-_29-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180130040241/http://zywiecinfo.pl/historia/item/2773-zywieckie-legendy-czesc-i">Żywieckie legendy. Część I</a>. zywiecinfo.pl. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://zywiecinfo.pl/historia/item/2773-zywieckie-legendy-czesc-i">tego adresu</a> (2018-01-30)].</cite> </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.pl/historia">Historia</a>. zywiec.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s147-1502-31"><a href="#cite_ref-Monumenta_Poloniae_Vaticana-s147-1502_31-0">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=23551&from=&dirids=1&ver_id=&lp=4&QI=51AD482DA2B36ED801EE899F17FA474F-1">Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344</a>. <a href="/wiki/Jan_Pta%C5%9Bnik" title="Jan Ptaśnik">Jan Ptaśnik</a> (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Monumenta+Poloniae+Vaticana+T.1+Acta+Camerae+Apostolicae.+Vol.+1%2C+1207-1344&rft.pub=Sumpt.+Academiae+Litterarum+Cracoviensis&rft.place=Cracoviae&rft.pages=147%E2%80%93150&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.kpbc.ukw.edu.pl%2Fdlibra%2Fdocmetadata%3Fid%3D23551%26from%3D%26dirids%3D1%26ver_id%3D%26lp%3D4%26QI%3D51AD482DA2B36ED801EE899F17FA474F-1"></cite> </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <cite class="citation journal">Przemysław Dyrlaga. Co wiemy o dziejach Starego Żywca w XV-XVI wieku?. „Gronie”. XIII, 2013. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1895-3549">1895-3549</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Co+wiemy+o+dziejach+Starego+%C5%BBywca+w+XV-XVI+wieku%3F&rft.jtitle=Gronie&rft.date=2013&rft.volume=XIII&rft.aulast=Dyrlaga&rft.aufirst=Przemys%C5%82aw&rft.issn=1895-3549"> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> <cite class="citation web">Hieronim Woźniak: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tmzz.org.pl/zywiecczyzna-od-czasow-najdawniejszych-do-czasu-pojawienia-sie-rodziny-komorowskich,1,18.html">Żywiecczyzna od czasów najdawniejszych do czasu pojawienia się rodziny Komorowskich</a>. tmzz.org.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-dziejopiszywiecki-34">↑ <a href="#cite_ref-dziejopiszywiecki_34-0">a</a> <a href="#cite_ref-dziejopiszywiecki_34-1">b</a> <cite class="citation book">Andrzej Komoniecki: Dziejopis Żywiecki. Cieszyn: Sekcja Miłośników Żywiecczyzny przy Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej im. A. Asnyka w Żywcu, 1937, s. 13.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dziejopis+%C5%BBywiecki&rft.au=Andrzej+Komoniecki&rft.date=1937&rft.pub=Sekcja+Mi%C5%82o%C5%9Bnik%C3%B3w+%C5%BBywiecczyzny+przy+Kole+Towarzystwa+Szko%C5%82y+Ludowej+im.+A.+Asnyka+w+%C5%BBywcu&rft.place=Cieszyn&rft.pages=13"></cite> </li> <li id="cite_note-ryshistoryczny-35">↑ <a href="#cite_ref-ryshistoryczny_35-0">a</a> <a href="#cite_ref-ryshistoryczny_35-1">b</a> <a href="#cite_ref-ryshistoryczny_35-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html">Rys historyczny miasta Żywiec</a>. zywieckiecentrumturystyki.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <cite class="citation book">Henryk Rutkowski: Atlas historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku. Warszawa: Neriton, 2008, s. 81. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788375430714" title="Specjalna:Książki/9788375430714">ISBN 978-83-7543-071-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Atlas+historyczny+Polski.+Wojew%C3%B3dztwo+krakowskie+w+drugiej+po%C5%82owie+XVI+wieku&rft.au=Henryk+Rutkowski&rft.date=2008&rft.pub=Neriton&rft.place=Warszawa&rft.pages=81&rft.isbn=978-83-7543-071-4"></cite> </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cyfrowe.mnk.pl/dlibra/publication/17033/edition/16783/content">Regestr pogłównego prowincyi małopolskiey 1676</a>, Biblioteka Książąt Czartoryskich, rękopis nr 1099 </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.slaskie.travel/poi/3630/zamek-komorowskich-w-zywcu">Zamek Komorowskich w Żywcu</a>. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/zamek-widmo-zywiecka-golgota-tajemnicza-gora-grojec">Zamek Widmo, Żywiecka Golgota. Tajemnicza góra Grojec</a>. zywiecinfo.pl, 12 września 2017. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-piwowarstwo-40">↑ <a href="#cite_ref-piwowarstwo_40-0">a</a> <a href="#cite_ref-piwowarstwo_40-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/piwowarstwo-w-zywcu-i-na-zywiecczyznie-do-polowy-xix-w">Piwowarstwo w Żywcu i na Żywiecczyźnie do połowy XIX w.</a>. zywiecinfo.pl, 3 marca 2019. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <cite class="citation web">Michał Cichy: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.beskidy.news/kultura/1429-sroda-targowa-i-w-zywcu-na-rynku">Środa targowa cz. 1 – w Żywcu na Rynku</a>. zywiec.beskidy.news, 8 listopada 2017. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-Eugeniusz_Janota_Wiadomość-42"><a href="#cite_ref-Eugeniusz_Janota_Wiadomość_42-0">↑</a> <a href="/wiki/Eugeniusz_Janota" title="Eugeniusz Janota">Eugeniusz Janota</a>, Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, „<a href="/wiki/Gwiazdka_Cieszy%C5%84ska" title="Gwiazdka Cieszyńska">Gwiazdka Cieszyńska</a>”, Cieszyn 1859, s. 43. </li> <li id="cite_note-ReferenceA-43">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceA_43-0">a</a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_43-1">b</a> <a href="/wiki/Eugeniusz_Janota" title="Eugeniusz Janota">Eugeniusz Janota</a>, Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, „<a href="/wiki/Gwiazdka_Cieszy%C5%84ska" title="Gwiazdka Cieszyńska">Gwiazdka Cieszyńska</a>”, Cieszyn 1859, s. 45. </li> <li id="cite_note-gz-45">↑ <a href="#cite_ref-gz_45-0">a</a> <a href="#cite_ref-gz_45-1">b</a> <a href="#cite_ref-gz_45-2">c</a> <cite class="citation journal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sbc.org.pl/Content/281516/gz-1990-08-0001.pdf">Zabytki i nie tylko. Ulice żywieckie</a>, „Gazeta Żywiecka” (8/18), sierpień 1990, s. 3–4<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1990-08&rft.jtitle=Gazeta+%C5%BBywiecka&rft.atitle=Zabytki+i+nie+tylko.+Ulice+%C5%BCywieckie&rft.edition=8%2F18&rft_id=https%3A%2F%2Fsbc.org.pl%2FContent%2F281516%2Fgz-1990-08-0001.pdf" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka201028–29-46"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka201028–29_46-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 28–29. </li> <li id="cite_note-historiapowiatu-47">↑ <a href="#cite_ref-historiapowiatu_47-0">a</a> <a href="#cite_ref-historiapowiatu_47-1">b</a> <a href="#cite_ref-historiapowiatu_47-2">c</a> <a href="#cite_ref-historiapowiatu_47-3">d</a> <a href="#cite_ref-historiapowiatu_47-4">e</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiec.powiat.pl/historia-powiatu/historia-powiatu-zywieckiego.html">Historia powiatu żywieckiego</a>. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-Stan_Lewicki_Historja_handlu-48"><a href="#cite_ref-Stan_Lewicki_Historja_handlu_48-0">↑</a> Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 138. </li> <li id="cite_note-Eugeniusz_Janota_Wiadomość2-49"><a href="#cite_ref-Eugeniusz_Janota_Wiadomość2_49-0">↑</a> <a href="/wiki/Eugeniusz_Janota" title="Eugeniusz Janota">Eugeniusz Janota</a>, Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, „<a href="/wiki/Gwiazdka_Cieszy%C5%84ska" title="Gwiazdka Cieszyńska">Gwiazdka Cieszyńska</a>”, Cieszyn 1859, s. 49. </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <cite class="citation book">EugeniuszE. Janota EugeniuszE., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://sbc.org.pl/Content/318576/Publikacja-KC-7516.pdf">Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywiecczyznie</a>, Cieszyn: Gwiazdka Cieszyńska, 1859<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Eugeniusz&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Wiadomo%C5%9B%C4%87+historyczna+i+jeograficzna+o+%C5%BBywiecczyznie&rft.place=Cieszyn&rft.pub=Gwiazdka+Cieszy%C5%84ska&rft.date=1859&rft.aulast=Janota&rft_id=https%3A%2F%2Fsbc.org.pl%2FContent%2F318576%2FPublikacja-KC-7516.pdf" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-Województwo_krakowskie_w-51"><a href="#cite_ref-Województwo_krakowskie_w_51-0">↑</a> Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110. </li> <li id="cite_note-panstwozywieckie-52">↑ <a href="#cite_ref-panstwozywieckie_52-0">a</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie_52-1">b</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie_52-2">c</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie_52-3">d</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie_52-4">e</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie_52-5">f</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie_52-6">g</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie_52-7">h</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/panstwo-zywieckie">Państwo Żywieckie</a>. zywiecinfo.pl, 11 marca 2017. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-histmag-53">↑ <a href="#cite_ref-histmag_53-0">a</a> <a href="#cite_ref-histmag_53-1">b</a> <a href="#cite_ref-histmag_53-2">c</a> <a href="#cite_ref-histmag_53-3">d</a> <cite class="citation web">Marta Banaś: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://histmag.org/Zydzi-zywieccy-niechciani-i-zapomniani.-Miedzy-konserwatyzmem-a-antysemityzmem-5994">Żydzi żywieccy – niechciani i zapomniani. Między konserwatyzmem a antysemityzmem</a>. histmag.org, 16 października 2011. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/z/455-zywiec/99-historia-spolecznosci/138354-historia-spolecznosci">Żywiec – Historia społeczności</a>. sztetl.org.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> <cite class="citation web">Marianna Lach: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.naszemiasto.pl/graficzne-komplikacje-na-szczytach-ratusza/ar/c4-6220683">Graficzne komplikacje na szczytach ratusza</a>. zywiec.naszemiasto.pl, 2 września 2005. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://zywiec.pl/historia">https://zywiec.pl/historia</a> </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html">https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html</a> </li> <li id="cite_note-beskidia-60">↑ <a href="#cite_ref-beskidia_60-0">a</a> <a href="#cite_ref-beskidia_60-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.region.beskidia.pl/zywiec_historia_miasta.html">Historia Żywca</a>. region.beskidia.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bielsko.yarki.pl/okrutni-szwedzi/">Okrutni Szwedzi</a>. bielsko.yarki.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-panstwozywieckie2-62">↑ <a href="#cite_ref-panstwozywieckie2_62-0">a</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie2_62-1">b</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie2_62-2">c</a> <a href="#cite_ref-panstwozywieckie2_62-3">d</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/220-panstwo-zywieckie.html">Państwo Żywieckie</a>. zywieckiecentrumturystyki.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lekawica.com.pl/uploaded/Historia/Najdawniejsze%20dzieje%20wsi.doc">Łękawica – Najdawniejsze dzieje wsi</a>. Urząd Gminy Łękawica. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zywiecinfo.pl/historia/stary-zamek-w-zywcu-jakie-tajemnice-kryja-mury-zamczyska-film">Stary Zamek w Żywcu. Jakie tajemnice kryją mury zamczyska?</a>. zywiecinfo.pl, 1 kwietnia 2021. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.polskieszlaki.pl/zamek-w-zywcu.htm">Zamek w Żywcu</a>. polskieszlaki.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-Wiadomość72_77-66">↑ <a href="#cite_ref-Wiadomość72_77_66-0">a</a> <a href="#cite_ref-Wiadomość72_77_66-1">b</a> <cite class="citation book">Eugeniusz Janota: Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywiecczyźnie. Cieszyn: Gwiazdka Cieszyńska, 1859, s. 72–77.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wiadomo%C5%9B%C4%87+historyczna+i+jeograficzna+o+%C5%BBywiecczy%C5%BAnie&rft.au=Eugeniusz+Janota&rft.pub=Gwiazdka+Cieszy%C5%84ska&rft.place=Cieszyn&rft.pages=72%E2%80%9377"></cite> </li> <li id="cite_note-ggil-67"><a href="#cite_ref-ggil_67-0">↑</a> <cite class="citation book">Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi. Wyd. powtórne. Lwów: Nakładem Wojciecha Manieckiego, 1858, s. 7.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Geografia+albo+dok%C5%82adne+opisanie+kr%C3%B3lestw+Galicyi+i+Lodomeryi&rft.aulast=Kuropatnicki&rft.aufirst=Ewaryst+Andrzej&rft.date=1858&rft.edition=powt%C3%B3rne&rft.pub=Nak%C5%82adem+Wojciecha+Manieckiego&rft.place=Lw%C3%B3w&rft.pages=7"></cite> </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <cite class="citation web">Jakub Marcjasz: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.naszemiasto.pl/historia-zywca-nr-1-w-inwentarzu-muzeum-zdjecia/ar/c13-2389025">Historia Żywca: Nr 1 w inwentarzu muzeum</a>. zywiec.naszemiasto.pl, 18 sierpnia 2014. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tmzz.org.pl/zarys-dziejow-towarzystwa-bis,132.html">Zarys dziejów Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej 1934 – 2014</a>. tmzz.org.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> <cite class="citation book">Beata Stuchlik-Surowiak: „Historiej starych” czytanie. Człowiek i świat w „Chronografii albo Dziejopisie żywieckim” Andrzeja Komonieckiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010, s. 8. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788322639245" title="Specjalna:Książki/9788322639245">ISBN 978-83-226-3924-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%E2%80%9EHistoriej+starych%E2%80%9D+czytanie.+Cz%C5%82owiek+i+%C5%9Bwiat+w+%E2%80%9EChronografii+albo+Dziejopisie+%C5%BCywieckim%E2%80%9D+Andrzeja+Komonieckiego&rft.au=Beata+Stuchlik-Surowiak&rft.date=2010&rft.pub=Wydawnictwo+Uniwersytetu+%C5%9Al%C4%85skiego&rft.place=Katowice&rft.pages=8&rft.isbn=978-83-226-3924-5"></cite> </li> <li id="cite_note-browar-71">↑ <a href="#cite_ref-browar_71-0">a</a> <a href="#cite_ref-browar_71-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://birofilia.org/miejsca/arcyksiazecy-browar-w-zywcu.html">Arcyksiążęcy Browar w Żywcu</a>. birofilia.org. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-srubiarnia-72">↑ <a href="#cite_ref-srubiarnia_72-0">a</a> <a href="#cite_ref-srubiarnia_72-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.srubena.com.pl/marka/historia-firmy">Historia firmy</a>. srubena.com.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-papiernia-73">↑ <a href="#cite_ref-papiernia_73-0">a</a> <a href="#cite_ref-papiernia_73-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/jak-powstawala-papiernia-w-zablociu-czesc-ii">Jak powstawała papiernia w Zabłociu?</a>. zywiecinfo.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-UP-74">↑ <a href="#cite_ref-UP_74-0">a</a> <a href="#cite_ref-UP_74-1">b</a> <a href="#cite_ref-UP_74-2">c</a> <cite class="citation journal">Lucjan Sawicki. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bazhum.muzhp.pl/media//files/Annales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Politologica/Annales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Politologica-r2007-t3/Annales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Politologica-r2007-t3-s119-133/Annales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Politologica-r2007-t3-s119-133.pdf">Restrukturyzacja gospodarcza przedsiębiorstw państwowych na Żywiecczyźnie</a>. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica”. 3, s. 131, 2007. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2081-3333">2081-3333</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Restrukturyzacja+gospodarcza+przedsi%C4%99biorstw+pa%C5%84stwowych+na+%C5%BBywiecczy%C5%BAnie&rft.jtitle=Annales+Universitatis+Paedagogicae+Cracoviensis.+Studia+Politologica&rft.date=2007&rft.volume=3&rft.au=Lucjan+Sawicki&rft.pages=131&rft.issn=2081-3333&rft_id=https%3A%2F%2Fbazhum.muzhp.pl%2Fmedia%2F%2Ffiles%2FAnnales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Politologica%2FAnnales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Politologica-r2007-t3%2FAnnales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Politologica-r2007-t3-s119-133%2FAnnales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Politologica-r2007-t3-s119-133.pdf">  </li> <li id="cite_note-jelesnia-75">↑ <a href="#cite_ref-jelesnia_75-0">a</a> <a href="#cite_ref-jelesnia_75-1">b</a> <a href="#cite_ref-jelesnia_75-2">c</a> <cite class="citation book">Józef Suchoń: Jeleśnia i okolice. Zarys dziejów. Kraków: 2017, s. 110. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788392426264" title="Specjalna:Książki/9788392426264">ISBN 978-83-924262-6-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jele%C5%9Bnia+i+okolice.+Zarys+dziej%C3%B3w&rft.au=J%C3%B3zef+Sucho%C5%84&rft.date=2017&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=110&rft.isbn=978-83-924262-6-4"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010100-76">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010100_76-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010100_76-1">b</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 100. </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19231220991">Dz.U. z 1923 r. nr 122, poz. 991</a>. </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19320010003">Dz.U. z 1932 r. nr 1, poz. 3</a>. </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19550440287">Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 287</a>. </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html">https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html</a> </li> <li id="cite_note-81"><a href="#cite_ref-81">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://zywiec.pl/historia">https://zywiec.pl/historia</a> </li> <li id="cite_note-dworzec-82">↑ <a href="#cite_ref-dworzec_82-0">a</a> <a href="#cite_ref-dworzec_82-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.polska.travel/pl/zabytki/dworzec-kolejowy-w-zywcu">Dworzec kolejowy w Żywcu</a>. polska.travel. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bip.zywiec.pl/zalacznik/get/14712">Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Żywica. Część A – uwarunkowania rozwoju</a> [online], 30 października 2014<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2014-10-30&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Studium+uwarunkowa%C5%84+i+kierunk%C3%B3w+zagospodarowania+przestrzennego+miasta+%C5%BBywica.+Cz%C4%99%C5%9B%C4%87+A+%E2%80%93+uwarunkowania+rozwoju&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bip.zywiec.pl%2Fzalacznik%2Fget%2F14712" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.naszezamki.pl/zamki/stary-zamek-w-zywcu/">Stary Zamek w Żywcu</a>. naszezamki.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.polskieszlaki.pl/park-zamkowy-w-zywcu.htm">Park zamkowy w Żywcu</a>. polskieszlaki.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html">https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html</a> </li> <li id="cite_note-R1969-87">↑ <a href="#cite_ref-R1969_87-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1969_87-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160403054919/http://www.nsik.com.pl/archiwum/231/a16.html">Czy wiecie że? Rok 1969</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/231/a16.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka201093-88"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka201093_88-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 93. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010105–106-89">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010105–106_89-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010105–106_89-1">b</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 105–106. </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zsbd.edu.pl/szkola/historia">Historia</a> [online], zsbd.edu.pl [dostęp 2023-08-29] .</cite> </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/pierwsza-szkola-ksztalcaca-rzemieslnikow-na-zywiecczyznie">Pierwsza szkoła kształcąca rzemieślników na Żywiecczyźnie</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-08-29]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Pierwsza+szko%C5%82a+kszta%C5%82c%C4%85ca+rzemie%C5%9Blnik%C3%B3w+na+%C5%BBywiecczy%C5%BAnie&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fpierwsza-szkola-ksztalcaca-rzemieslnikow-na-zywiecczyznie" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010107-92"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010107_92-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 107. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010109-93"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010109_93-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 109. </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dzieje.pl/aktualnosci/habsburgowie-z-zywca-i-ich-zwiazki-z-polska">Habsburgowie z Żywca i ich związki z Polską</a>. dzieje.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://menway.interia.pl/historia/news-habsburgowie-zywieccy-w-sluzbie-polsce,nId,2340276">Habsburgowie żywieccy w służbie Polsce</a>. 20 stycznia 2017. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/209-habsburgowie-zywiecczy.html">Habsburgowie żywieccy</a>. zywieckiecentrumturystyki.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/bryndza-habsburga-2">Bryndza Habsburga</a>. zywiecinfo.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> <cite class="citation journal nourl">AgnieszkaA. Hawrot AgnieszkaA., Grekokatolicy na Ziemi Żywieckiej w XX wieku, „Gronie”, 2, Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2006, s. 35–40, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1895-3549">1895-3549</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft.place=%C5%BBywiec&rft.volume=2&rft.atitle=Grekokatolicy+na+Ziemi+%C5%BBywieckiej+w+XX+wieku&rft.pub=Towarzystwo+Mi%C5%82o%C5%9Bnik%C3%B3w+Ziemi+%C5%BBywieckiej&rft.date=2006&rft.issn=1895-3549&rft.jtitle=Gronie&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-straz-99">↑ <a href="#cite_ref-straz_99-0">a</a> <a href="#cite_ref-straz_99-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160305043221/http://www.nsik.com.pl/archiwum/234/a17.html">40-lecie zawodowego pożarnictwa na Żywiecczyźnie</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/234/a17.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304222726/http://www.nsik.com.pl/archiwum/160/a3.html">Pomnik i Plac Grunwaldzki</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/160/a3.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010107–109-101"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010107–109_101-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 107–109. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010113–117-102">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010113–117_102-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010113–117_102-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010113–117_102-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010113–117_102-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010113–117_102-4">e</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 113–117. </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html">https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html</a> </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html">https://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/202-rys-historyczny-miasta-zywiec.html</a> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010133–137-106">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010133–137_106-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010133–137_106-1">b</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 133–137. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010138-107"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010138_107-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 138. </li> <li id="cite_note-R1929-108">↑ <a href="#cite_ref-R1929_108-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1929_108-1">b</a> <a href="#cite_ref-R1929_108-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090311052236/http://www.nsik.com.pl/archiwum/166/a14.html">Czy wiecie, że?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/166/a14.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010130–131-109"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010130–131_109-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 130–131. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010138–139-110">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010138–139_110-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010138–139_110-1">b</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 138–139. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010140–141-111">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010140–141_111-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010140–141_111-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010140–141_111-2">c</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 140–141. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010167-112"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010167_112-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 167. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010139–140-114"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010139–140_114-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 139–140. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010141–142-115"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010141–142_115-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 141–142. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010142–143-116">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010142–143_116-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010142–143_116-1">b</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 142–143. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010143–145-117"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010143–145_117-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 143–145. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010146-118"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010146_118-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 146. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010147-119"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010147_119-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 147. </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> <cite class="citation web">Jakub Marcjasz: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plus.dziennikzachodni.pl/jezioro-zywieckie-i-miejsce-ktorego-juz-nie-ma-wideo-linia-czasu/ar/6563363">Jezioro Żywieckie i miejsce, którego już nie ma</a>. dziennikzachodni.pl, 4 września 2015. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-wgmedia-121">↑ <a href="#cite_ref-wgmedia_121-0">a</a> <a href="#cite_ref-wgmedia_121-1">b</a> <a href="#cite_ref-wgmedia_121-2">c</a> <a href="#cite_ref-wgmedia_121-3">d</a> <cite class="citation web">Magdalena Sporek: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wgmedia.eu/aktualnosci/wydarzenia/3807-martyrologium-mieszkancow-zywca-wegierskiej-gorki-rajczy-i-innych-w-latach-1939-1945-na-podstawie-ksiazki-jerzego-klistaly">Martyrologium mieszkańców Żywca, Węgierskiej Górki, Rajczy i innych w latach 1939–1945 (na podstawie książki Jerzego Klistały)</a>. wgmedia.eu, 31 sierpnia 2018. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081121011011/http://www.nsik.com.pl/archiwum/169/a12.html">Czy wiecie że?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/169/a12.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010159–160-123">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010159–160_123-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010159–160_123-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010159–160_123-2">c</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 159–160. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010169-124">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010169_124-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010169_124-1">b</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 169. </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/krwawa-bitwa-z-policja-na-wyszymiesciu">Krwawa bitwa z policją na Wyszymieściu</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-02-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Krwawa+bitwa+z+policj%C4%85+na+Wyszymie%C5%9Bciu&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fkrwawa-bitwa-z-policja-na-wyszymiesciu" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/pamiatka-wizyty-jozefa-hallera-w-zywcu">Pamiątka wizyty Józefa Hallera w Żywcu</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-02-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Pami%C4%85tka+wizyty+J%C3%B3zefa+Hallera+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fpamiatka-wizyty-jozefa-hallera-w-zywcu" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010174-127"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010174_127-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 174. </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150629190052/http://www.nsik.com.pl/archiwum/172/a14.html">Czy wiecie że?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/172/a14.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zseg.zywiec.pl/szkola/historia/3.html">Okres powojenny. Lata 1945–1950</a>. zseg.zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zseg.zywiec.pl/szkola/historia/2.html">Szkoła w latach 1951–1956</a>. zseg.zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zseg.zywiec.pl/szkola/historia/2-1.html">Po roku 1956</a>. zseg.zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zseg.zywiec.pl/szkola/historia/2-1-2.html">Od roku 1989</a>. zseg.zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081006081448/http://www.nsik.com.pl/archiwum/108/a20.html">ZSE-G dziś</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/108/a20.html">adresu</a> 2008-10-06]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=ZSE-G+dzi%C5%9B&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F108%2Fa20.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010174–176-134">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010174–176_134-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010174–176_134-1">b</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 174–176. </li> <li id="cite_note-CITEREFRączka2010174–177-135"><a href="#cite_ref-CITEREFRączka2010174–177_135-0">↑</a> <a href="#CITEREFRączka2010">Rączka 2010 ↓</a>, s. 174–177. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018243-136">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018243_136-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018243_136-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018243_136-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018243_136-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018243_136-4">e</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 243. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018243–244-138"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018243–244_138-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 243–244. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018244-139">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018244_139-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018244_139-1">b</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 244. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018250-141">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018250_141-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018250_141-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018250_141-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018250_141-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018250_141-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018250_141-5">f</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 250. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018255-142">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018255_142-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018255_142-1">b</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 255. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018262-143">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018262_143-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018262_143-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018262_143-2">c</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 262. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018262-263-145">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018262-263_145-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018262-263_145-1">b</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 262-263. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018263-264-146"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018263-264_146-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 263-264. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018248-147">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018248_147-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018248_147-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018248_147-2">c</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 248. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018245-148"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018245_148-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 245. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018248–249-149"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018248–249_149-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 248–249. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018258-150">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018258_150-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018258_150-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018258_150-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018258_150-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018258_150-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018258_150-5">f</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 258. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018252-253-151"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018252-253_151-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 252-253. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018253-152"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018253_152-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 253. </li> <li id="cite_note-153"><a href="#cite_ref-153">↑</a> <cite class="citation web">Rafał Geremek: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newsweek.pl/wiedza/historia/aktion-saybusch-akcja-zywiec-przeprowadzona-przez-nazistow-mija-80-lat/t326egz">Na opuszczenie gospodarstwa mieli 20 minut. Tego samego dnia do pustych chałup na Żywiecczyznie wprowadzali się niemieccy osadnicy</a>. newsweek.pl, 25 lutego 2018. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-154"><a href="#cite_ref-154">↑</a> <cite class="citation book">Mirosław Sikora: Niszczyć, by tworzyć. Germanizacja Żywiecczyzny przez narodowosocjalistyczne Niemcy 1939–1944/45. Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, 2010, s. 253. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788380982178" title="Specjalna:Książki/9788380982178">ISBN 978-83-8098-217-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Niszczy%C4%87%2C+by+tworzy%C4%87.+Germanizacja+%C5%BBywiecczyzny+przez+narodowosocjalistyczne+Niemcy+1939%E2%80%931944%2F45&rft.au=Miros%C5%82aw+Sikora&rft.date=2010&rft.pub=Oddzia%C5%82+Instytutu+Pami%C4%99ci+Narodowej+%E2%80%93+Komisji+%C5%9Acigania+Zbrodni+przeciwko+Narodowi+Polskiemu+w+Katowicach&rft.place=Katowice&rft.pages=253&rft.isbn=978-83-8098-217-8"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018253-254-155"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018253-254_155-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 253-254. </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">↑</a> <cite class="citation web">Ewa Jeremicz: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wgmedia.eu/aktualnosci/wydarzenia/1130-kryptonim-saybusch-aktion-,-czyli-akcja-zywiec">Kryptonim „Saybusch Aktion”, czyli „Akcja Żywiec”</a>. wgmedia.eu, 25 września 2016. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-preludium-157">↑ <a href="#cite_ref-preludium_157-0">a</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-1">b</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-2">c</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-3">d</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-4">e</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-5">f</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-6">g</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-7">h</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-8">i</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-9">j</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-10">k</a> <a href="#cite_ref-preludium_157-11">l</a> <cite class="citation journal nourl">IreneuszI. Jeziorski IreneuszI., Preludium zagłady. Losy ludności żydowskiej z Żywca i okolic w okresie od 1939 roku do 1943 roku w świetle relacji Hermana Feliksa z 1946 roku, „Gronie”, 3, Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2007, s. 107–118, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1895-3549">1895-3549</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft.place=%C5%BBywiec&rft.volume=3&rft.atitle=Preludium+zag%C5%82ady.+Losy+ludno%C5%9Bci+%C5%BCydowskiej+z+%C5%BBywca+i+okolic+w+okresie+od+1939+roku+do+1943+roku+w+%C5%9Bwietle+relacji+Hermana+Feliksa+z+1946+roku&rft.pub=Towarzystwo+Mi%C5%82o%C5%9Bnik%C3%B3w+Ziemi+%C5%BBywieckiej&rft.date=2007&rft.issn=1895-3549&rft.jtitle=Gronie&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018251-158">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018251_158-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018251_158-1">b</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 251. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018252-159">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018252_159-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018252_159-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018252_159-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018252_159-3">d</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 252. </li> <li id="cite_note-160"><a href="#cite_ref-160">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20040910083457/http://www.republika.pl/zywieckz/rys.html">Rys historyczny pobytu Żydów na terenie miasta Żywca</a> [online], republika.pl/zywieckz [dostęp 2024-12-29] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.republika.pl/zywieckz/rys.html">adresu</a> 2004-09-10]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Rys+historyczny+pobytu+%C5%BByd%C3%B3w+na+terenie+miasta+%C5%BBywca&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.republika.pl%2Fzywieckz%2Frys.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018245-246-161"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018245-246_161-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 245-246. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018246-162">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018246_162-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018246_162-1">b</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 246. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018254-255-163"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018254-255_163-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 254-255. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018256-164"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018256_164-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 256. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018247–248-165"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018247–248_165-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 247–248. </li> <li id="cite_note-histmaghabsburgowie-166">↑ <a href="#cite_ref-histmaghabsburgowie_166-0">a</a> <a href="#cite_ref-histmaghabsburgowie_166-1">b</a> <cite class="citation web">Marta Banaś: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://histmag.org/Habsburgowie-zywieccy-polscy-patrioci-w-czasie-II-wojny-swiatowej-11640/">Habsburgowie żywieccy – polscy patrioci w czasie II wojny światowej</a>. histmag.org, 13 sierpnia 2015. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-Habsburgowie-167">↑ <a href="#cite_ref-Habsburgowie_167-0">a</a> <a href="#cite_ref-Habsburgowie_167-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sww.w.szu.pl/index.php?id=artykuly_habsburgowie_w_sluzbie_polsce">Habsburgowie żywieccy w służbie Polsce</a>. sww.w.szu.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018261-168">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018261_168-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018261_168-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018261_168-2">c</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 261. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018244-245-172">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018244-245_172-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018244-245_172-1">b</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 244-245. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018264-265-174">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264-265_174-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264-265_174-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264-265_174-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264-265_174-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264-265_174-4">e</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 264-265. </li> <li id="cite_note-176"><a href="#cite_ref-176">↑</a> <cite class="citation web">WładysławW. Latkiewicz WładysławW., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tmzz.org.pl/egzekucja-na-targowicy-w-zywcu-2-iv-1942,2,6.html">Egzekucja na targowicy w Żywcu 2 IV 1942</a> [online], tmzz.org.pl [dostęp 2025-02-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=W%C5%82adys%C5%82aw&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Egzekucja+na+targowicy+w+%C5%BBywcu+2+IV+1942&rft.aulast=Latkiewicz&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tmzz.org.pl%2Fegzekucja-na-targowicy-w-zywcu-2-iv-1942%2C2%2C6.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018246-247-181"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018246-247_181-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 246-247. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018267-268-182"><a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018267-268_182-0">↑</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 267-268. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018264-183">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264_183-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264_183-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264_183-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018264_183-3">d</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 264. </li> <li id="cite_note-185"><a href="#cite_ref-185">↑</a> <cite class="citation book nourl">MirosławM. Sikora MirosławM., Niszczyć, by tworzyć. Germanizacja Żywiecczyzny przez narodowosocjalistyczne Niemcy 1939–1944/45, Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, 2010, s. 512-517, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376292298" title="Specjalna:Książki/9788376292298">ISBN 978-83-7629-229-8</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Katowice&rft.aufirst=Miros%C5%82aw&rft.aulast=Sikora&rft.date=2010&rft.isbn=978-83-7629-229-8&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Niszczy%C4%87%2C+by+tworzy%C4%87.+Germanizacja+%C5%BBywiecczyzny+przez+narodowosocjalistyczne+Niemcy+1939%E2%80%931944%2F45&rft.pub=Oddzia%C5%82+Instytutu+Pami%C4%99ci+Narodowej+%E2%80%93+Komisji+%C5%9Acigania+Zbrodni+przeciwko+Narodowi+Polskiemu+w+Katowicach" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018265-266-186">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018265-266_186-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018265-266_186-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018265-266_186-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018265-266_186-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018265-266_186-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018265-266_186-5">f</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 265-266. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018266-267-187">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018266-267_187-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018266-267_187-1">b</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 266-267. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018268-188">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018268_188-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018268_188-1">b</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 268. </li> <li id="cite_note-CITEREFSikora2018269-190">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018269_190-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018269_190-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSikora2018269_190-2">c</a> <a href="#CITEREFSikora2018">Sikora 2018 ↓</a>, s. 269. </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/kwiecien-1945-roku">Kwiecień 1945 roku</a> [online], zywiecinfo.pl, 8 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2021-04-08&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kwiecie%C5%84+1945+roku&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fkwiecien-1945-roku" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-192"><a href="#cite_ref-192">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bbfan.pl/artykul/bitwa-o-zywiec-1945/1159279.amp">Bitwa o Żywiec 1945</a>. bbfan.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-burza-193">↑ <a href="#cite_ref-burza_193-0">a</a> <a href="#cite_ref-burza_193-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120322102040/http://www.nsik.com.pl/archiwum/38/a1.html">Wyzwolenie ziemi żywieckiej i realizacja planu AK "Burza"</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-25] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/38/a1.html">adresu</a> 2012-03-22]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Wyzwolenie+ziemi+%C5%BCywieckiej+i+realizacja+planu+AK+%22Burza%22&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F38%2Fa1.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-194"><a href="#cite_ref-194">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080906201835/http://www.nsik.com.pl/archiwum/185/a14.html">Czy wiecie że?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/185/a14.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-R1946A-195"><a href="#cite_ref-R1946A_195-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160305042549/http://www.nsik.com.pl/archiwum/194/a19.html">Czy wiesz że?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/194/a19.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080906201202/http://www.nsik.com.pl/archiwum/189/a21.html">Czy wiecie że?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/189/a21.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-rok1947-197">↑ <a href="#cite_ref-rok1947_197-0">a</a> <a href="#cite_ref-rok1947_197-1">b</a> <a href="#cite_ref-rok1947_197-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070715212434/http://www.nsik.com.pl/archiwum/64/a13.html">Nasz XX wiek – 1947</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/64/a13.html">adresu</a> 2007-07-15]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek+%E2%80%93+1947&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F64%2Fa13.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-R1951-198">↑ <a href="#cite_ref-R1951_198-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1951_198-1">b</a> <a href="#cite_ref-R1951_198-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160817215140/http://www.nsik.com.pl/archiwum/210/a17.html">Czy wiecie że? Był rok 1951 – 5 lat po wojnie</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/210/a17.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-rok1977-199">↑ <a href="#cite_ref-rok1977_199-0">a</a> <a href="#cite_ref-rok1977_199-1">b</a> <a href="#cite_ref-rok1977_199-2">c</a> <a href="#cite_ref-rok1977_199-3">d</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100111060436/http://www.nsik.com.pl/archiwum/83/a9.html">Nasz XX wiek</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/83/a9.html">adresu</a> 2010-01-11]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F83%2Fa9.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-200"><a href="#cite_ref-200">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090329084738/http://www.nsik.com.pl/archiwum/40/a23.html">Złoty jubileusz spółdzielni "Jedność" w Żywcu</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-25] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/40/a23.html">adresu</a> 2009-03-29]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Z%C5%82oty+jubileusz+sp%C3%B3%C5%82dzielni+%22Jedno%C5%9B%C4%87%22+w+%C5%BBywcu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F40%2Fa23.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-201"><a href="#cite_ref-201">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19500030022">Dz.U. z 1950 r. nr 3, poz. 22</a>. </li> <li id="cite_note-R1950-202">↑ <a href="#cite_ref-R1950_202-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1950_202-1">b</a> <a href="#cite_ref-R1950_202-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081010145232/http://www.nsik.com.pl/archiwum/207/a20.html">Czy wiecie że?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/207/a20.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-203"><a href="#cite_ref-203">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19760240144">Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 144</a>. </li> <li id="cite_note-204"><a href="#cite_ref-204">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19910020008">Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 8</a>. </li> <li id="cite_note-205"><a href="#cite_ref-205">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ksng.gugik.gov.pl/mapa_adm_zm_2001_01_01.php">Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych – Podział administracyjny Polski: Zmiany wchodzące w życie z dniem 1 stycznia 2001 roku</a>. </li> <li id="cite_note-206"><a href="#cite_ref-206">↑</a> <cite class="citation journal nourl">MirosławM. Miodoński MirosławM., Zmiany nazewnictwa ulic w Żywcu – rok 1950, „Gronie”, 3, Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2007, s. 119, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1895-3549">1895-3549</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft.pub=Towarzystwo+Mi%C5%82o%C5%9Bnik%C3%B3w+Ziemi+%C5%BBywieckiej&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2007&rft.issn=1895-3549&rft.jtitle=Gronie&rft.volume=3&rft.atitle=Zmiany+nazewnictwa+ulic+w+%C5%BBywcu+%E2%80%93+rok+1950" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-207"><a href="#cite_ref-207">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160305020440/http://www.nsik.com.pl/archiwum/65/a9.html">Nasz XX wiek</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/65/a9.html">adresu</a> 2016-03-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F65%2Fa9.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-208"><a href="#cite_ref-208">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/zywiecka-fabryka-dywanow">Żywiecka Fabryka Dywanów</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-02-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiecka+Fabryka+Dywan%C3%B3w&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fzywiecka-fabryka-dywanow" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-209"><a href="#cite_ref-209">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090311043656/http://www.nsik.com.pl/archiwum/66/a9.html">Nasz XX wiek. 1952</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/66/a9.html">adresu</a> 2009-03-11]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek.+1952&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F66%2Fa9.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-211"><a href="#cite_ref-211">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081006081804/http://www.nsik.com.pl/archiwum/216/a15.html">Czy wiecie że?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/216/a15.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-212"><a href="#cite_ref-212">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://zespolpilsko.pl/">Pilsko – O nas</a> [online], zespolpilsko.pl [dostęp 2024-02-26] .strona główna serwisu</cite> </li> <li id="cite_note-rok1955-213">↑ <a href="#cite_ref-rok1955_213-0">a</a> <a href="#cite_ref-rok1955_213-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100703161402/http://www.nsik.com.pl/archiwum/68/a9.html">Nasz XX wiek. Rok 1955</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/68/a9.html">adresu</a> 2010-07-03]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek.+Rok+1955&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F68%2Fa9.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-214"><a href="#cite_ref-214">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160817232548/http://www.nsik.com.pl/archiwum/217/a13.html">Czy wiecie że? Rok 1955</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/217/a13.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-215"><a href="#cite_ref-215">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080906093151/http://www.nsik.com.pl/archiwum/218/a16.html">Czy wiecie że? Był rok 1956</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/218/a16.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-R1958-216">↑ <a href="#cite_ref-R1958_216-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1958_216-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080908115005/http://www.nsik.com.pl/archiwum/220/a15.html">Czy wiecie że... Rok 1958</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/220/a15.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-most1958-217">↑ <a href="#cite_ref-most1958_217-0">a</a> <a href="#cite_ref-most1958_217-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/most-nad-sola-kiedys-i-dzis">Most nad Sołą – kiedyś i dziś</a>. zywiecinfo.pl. [dostęp 2023-02-09].</cite> </li> <li id="cite_note-218"><a href="#cite_ref-218">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/powodzie-na-zywiecczyznie">Powodzie na Żywiecczyźnie</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2022-10-30]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powodzie+na+%C5%BBywiecczy%C5%BAnie&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fpowodzie-na-zywiecczyznie" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-219"><a href="#cite_ref-219">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbamyowode.pl/artykuly/powodz-zywiec/">Powódź Żywiec</a> [online], dbamyowode.pl [dostęp 2022-10-30]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Pow%C3%B3d%C5%BA+%C5%BBywiec&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dbamyowode.pl%2Fartykuly%2Fpowodz-zywiec%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-220"><a href="#cite_ref-220">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080725164934/http://www.nsik.com.pl/archiwum/72/a8.html">Nasz XX wiek</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-25] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/72/a8.html">adresu</a> 2008-07-25]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F72%2Fa8.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-R1970-221">↑ <a href="#cite_ref-R1970_221-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1970_221-1">b</a> <a href="#cite_ref-R1970_221-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160412183639/http://www.nsik.com.pl/archiwum/234/a18.html">Czy wiecie że...? Rok 1970</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/234/a18.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-R1959-60-222"><a href="#cite_ref-R1959-60_222-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081010231910/http://www.nsik.com.pl/archiwum/221/a17.html">Czy wiecie że... Rok 1959, rok 1960</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2022-04-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/221/a17.html">adresu</a> 2008-10-10]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Czy+wiecie+%C5%BCe...+Rok+1959%2C+rok+1960&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F221%2Fa17.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-223"><a href="#cite_ref-223">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081010145919/http://www.nsik.com.pl/archiwum/141/a1.html">45 lat działalności Archiwum Państwowego w Żywcu</a> [online] [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/141/a1.html">adresu</a> 2008-10-10]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=45+lat+dzia%C5%82alno%C5%9Bci+Archiwum+Pa%C5%84stwowego+w+%C5%BBywcu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F141%2Fa1.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-224"><a href="#cite_ref-224">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=4A233DCC">Odpowiedź na interpelację nr 8670 w sprawie konieczności utworzenia ekspozytury katowickiego Archiwum Państwowego w Żywcu</a> [online], sejm.gov.pl [dostęp 2024-02-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Odpowied%C5%BA+na+interpelacj%C4%99+nr+8670+w+sprawie+konieczno%C5%9Bci+utworzenia+ekspozytury+katowickiego+Archiwum+Pa%C5%84stwowego+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sejm.gov.pl%2Fsejm8.nsf%2FInterpelacjaTresc.xsp%3Fkey%3D4A233DCC" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-R1961-225">↑ <a href="#cite_ref-R1961_225-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1961_225-1">b</a> <a href="#cite_ref-R1961_225-2">c</a> <a href="#cite_ref-R1961_225-3">d</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081010231128/http://www.nsik.com.pl/archiwum/222/a16.html">Czy wiecie że... Rok 1961</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/222/a16.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-226"><a href="#cite_ref-226">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sp3zywiec.superszkolna.pl/cms/6743/historia-szkoly">Historia szkoły</a> [online], sp3zywiec.superszkolna.pl [dostęp 2024-12-06]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia+szko%C5%82y&rft_id=https%3A%2F%2Fsp3zywiec.superszkolna.pl%2Fcms%2F6743%2Fhistoria-szkoly" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-227"><a href="#cite_ref-227">↑</a> Dominika Czarnecka Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej IPN 2015, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376297774" title="Specjalna:Książki/9788376297774">ISBN 978-83-7629-777-4</a>, s. 498. </li> <li id="cite_note-228"><a href="#cite_ref-228">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160818040254/http://www.nsik.com.pl/archiwum/224/a16.html">Czy wiecie że? Rok 1962</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-25]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/224/a16.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-229"><a href="#cite_ref-229">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081121212321/http://www.nsik.com.pl/archiwum/74/a12.html">Nasz XX wiek. 1964</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/74/a12.html">adresu</a> 2008-11-21]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek.+1964&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F74%2Fa12.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-czywiecie-230"><a href="#cite_ref-czywiecie_230-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081006081917/http://www.nsik.com.pl/archiwum/226/a16.html">Czy wiecie że...? Rok 1964</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/226/a16.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-231"><a href="#cite_ref-231">↑</a> <cite class="citation web">Ewa Jeremicz: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wgmedia.eu/turystyka/1870-podwodne-miasto-czyli-jak-powstawalo-jezioro-zywieckie">Podwodne miasto, czyli jak powstawało Jezioro Żywieckie</a>. wgmedia.eu, 20 kwietnia 2017. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-232"><a href="#cite_ref-232">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081007025643/http://www.nsik.com.pl/archiwum/228/a13.html">Czy wiecie że...?</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/228/a13.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-R1968-233">↑ <a href="#cite_ref-R1968_233-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1968_233-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080905161518/http://www.nsik.com.pl/archiwum/230/a14.html">Czy wiecie że? Rok 1968</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/230/a14.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-DH-234">↑ <a href="#cite_ref-DH_234-0">a</a> <a href="#cite_ref-DH_234-1">b</a> <a href="#cite_ref-DH_234-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/zywieckie-domy-handlowe">Żywieckie domy handlowe</a>. zywiecinfo.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-beskid2-235">↑ <a href="#cite_ref-beskid2_235-0">a</a> <a href="#cite_ref-beskid2_235-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/kilka-slow-o-domie-handlowym-beskid-w-zywcu">Kilka słów o Domie Handlowym „Beskid” w Żywcu</a>. zywiecinfo.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-nsik1971-236">↑ <a href="#cite_ref-nsik1971_236-0">a</a> <a href="#cite_ref-nsik1971_236-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160508083539/http://www.nsik.com.pl/archiwum/78/a13.html">Nasz XX wiek. 1971</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-27]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/78/a13.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-237"><a href="#cite_ref-237">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kolejbeskidzka.pl/zywiec-sporysz/">Żywiec Sporysz</a> [online], kolejbeskidzka.pl [dostęp 2024-02-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiec+Sporysz&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.kolejbeskidzka.pl%2Fzywiec-sporysz%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-238"><a href="#cite_ref-238">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080715103501/http://www.nsik.com.pl/archiwum/96/a1.html">Szkoła Muzyczna w Żywcu</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/96/a1.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-muzyczna-239">↑ <a href="#cite_ref-muzyczna_239-0">a</a> <a href="#cite_ref-muzyczna_239-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.muzyczna-zywiec.pl/historia">Historia</a>. muzyczna-zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-240"><a href="#cite_ref-240">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/107/a15.html">Kres szkoły pielęgniarek w Sporyszu</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080907093709/http://www.nsik.com.pl/archiwum/107/a15.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-241"><a href="#cite_ref-241">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lo-zywiec.pl/o-szkole/historia-szkoly.html">Historia szkoły</a>. lo-zywiec.pl. [dostęp 2022-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-242"><a href="#cite_ref-242">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090929041311/http://www.nsik.com.pl/archiwum/170/a14.html">TESCO – otwarte</a>. [dostęp 2022-04-27]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/170/a14.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-243"><a href="#cite_ref-243">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.naszemiasto.pl/tesco-w-zywcu-zlikwidowane-handel-byl-tu-od-45-lat-ale-to/ar/c3-4260829">Tesco w Żywcu zlikwidowane. Handel był tu od 45 lat. Ale to koniec</a> [online], zywiec.naszemiasto.pl [dostęp 2022-04-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Tesco+w+%C5%BBywcu+zlikwidowane.+Handel+by%C5%82+tu+od+45+lat.+Ale+to+koniec&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiec.naszemiasto.pl%2Ftesco-w-zywcu-zlikwidowane-handel-byl-tu-od-45-lat-ale-to%2Far%2Fc3-4260829" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-244"><a href="#cite_ref-244">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070911230211/http://www.nsik.com.pl/archiwum/81/a11.html">Nasz XX wiek</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/81/a11.html">adresu</a> 2007-09-11]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F81%2Fa11.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-245"><a href="#cite_ref-245">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://orka2.sejm.gov.pl/IZ3.nsf/main/310E7A5D">Interpelacja nr 6499 do ministra sprawiedliwości w sprawie przekształcenia Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia w stowarzyszenie osób fizycznych NFOZ</a> [online], sejm.gov.pl [dostęp 2024-02-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Interpelacja+nr+6499+do+ministra+sprawiedliwo%C5%9Bci+w+sprawie+przekszta%C5%82cenia+Narodowego+Funduszu+Ochrony+Zdrowia+w+stowarzyszenie+os%C3%B3b+fizycznych+NFOZ&rft_id=http%3A%2F%2Forka2.sejm.gov.pl%2FIZ3.nsf%2Fmain%2F310E7A5D" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-246"><a href="#cite_ref-246">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/historia-blokow-w-zywcu">Historia bloków w Żywcu</a>. zywiecinfo.pl. [dostęp 2022-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-247"><a href="#cite_ref-247">↑</a> <cite class="citation web">Jacek Drost: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180327153439/http://zywiec.naszemiasto.pl/artykul/woda-z-mlynowki-zalala-osiedle-sytuacja-jest-opanowana-ale,4578340,artgal,t,id,tm.html">Woda z młynówki zalała osiedle. Sytuacja jest opanowana, ale problem pozostał. Co dalej?</a>. naszemiasto.pl, 2018-03-22. [dostęp 2018-03-27]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://zywiec.naszemiasto.pl/artykul/woda-z-mlynowki-zalala-osiedle-sytuacja-jest-opanowana-ale,4578340,artgal,t,id,tm.html">tego adresu</a> (2018-03-27)]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-smgronie-248"><a href="#cite_ref-smgronie_248-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080106164641/http://smgronie.pl/wpisy.php?idkat=10&&idstr=2">Zasoby Spółdzielni Mieszkaniowej</a>. smgronie.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://smgronie.pl/wpisy.php?idkat=10&&idstr=2">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-249"><a href="#cite_ref-249">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zsme.zywiec.pl/historia-szkoly-/">Z kart historii</a>. Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych w Żywcu. [dostęp 2020-06-07].</cite> </li> <li id="cite_note-akademicki-250">↑ <a href="#cite_ref-akademicki_250-0">a</a> <a href="#cite_ref-akademicki_250-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060117171601/http://www.nsik.com.pl/archiwum/76/a1.html">Żywiec miastem akademickim</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/76/a1.html">adresu</a> 2006-01-17]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiec+miastem+akademickim&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F76%2Fa1.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-251"><a href="#cite_ref-251">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiecczyzna.pl/indexold.php?t=of&_id=470">Czy wiecie że? Rok 1977</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-budowaamfiteatru-252">↑ <a href="#cite_ref-budowaamfiteatru_252-0">a</a> <a href="#cite_ref-budowaamfiteatru_252-1">b</a> <a href="#cite_ref-budowaamfiteatru_252-2">c</a> <a href="#cite_ref-budowaamfiteatru_252-3">d</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/jak-powstawal-amfiteatr-pod-grojcem-w-zywcu-wideo">Jak powstawał Amfiteatr Pod Grojcem w Żywcu?</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2024-02-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Jak+powstawa%C5%82+Amfiteatr+Pod+Grojcem+w+%C5%BBywcu%3F&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fjak-powstawal-amfiteatr-pod-grojcem-w-zywcu-wideo" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-rok1978-253">↑ <a href="#cite_ref-rok1978_253-0">a</a> <a href="#cite_ref-rok1978_253-1">b</a> <a href="#cite_ref-rok1978_253-2">c</a> <a href="#cite_ref-rok1978_253-3">d</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060511141137/http://www.nsik.com.pl/archiwum/84/a10.html">Nasz XX wiek. 1978</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/84/a10.html">adresu</a> 2006-05-11]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek.+1978&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F84%2Fa10.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-254"><a href="#cite_ref-254">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.pl/statyczne/psy.html">Żywieckie Schronisko dla zwierząt</a> [online], zywiec.pl [dostęp 2024-02-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywieckie+Schronisko+dla+zwierz%C4%85t&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiec.pl%2Fstatyczne%2Fpsy.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-rok1980-255">↑ <a href="#cite_ref-rok1980_255-0">a</a> <a href="#cite_ref-rok1980_255-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20041124214020/http://www.nsik.com.pl/archiwum/85/a8.html">Nasz XX wiek. 1980</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/85/a8.html">adresu</a> 2004-11-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nasz+XX+wiek.+1980&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F85%2Fa8.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-zdzkatowice-256">↑ <a href="#cite_ref-zdzkatowice_256-0">a</a> <a href="#cite_ref-zdzkatowice_256-1">b</a> <a href="#cite_ref-zdzkatowice_256-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zdz.katowice.pl/historia-zakladu">Historia Zakładu</a> [online], zdz.katowice.pl [dostęp 2024-02-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia+Zak%C5%82adu&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.zdz.katowice.pl%2Fhistoria-zakladu" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-257"><a href="#cite_ref-257">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiecczyzna.pl/indexold.php?t=of&_id=1066">Czy wiecie że? Rok 1990</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-R1991-258">↑ <a href="#cite_ref-R1991_258-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1991_258-1">b</a> <a href="#cite_ref-R1991_258-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiecczyzna.pl/indexold.php?t=of&_id=1089">Czy wiecie że? Rok 1991</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-259"><a href="#cite_ref-259">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081006080636/http://www.nsik.com.pl/archiwum/186/a6.html">Straż Miejska ma już 15 lat</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/186/a6.html">adresu</a> 2008-10-06]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Stra%C5%BC+Miejska+ma+ju%C5%BC+15+lat&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F186%2Fa6.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-260"><a href="#cite_ref-260">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://pismofolkowe.pl/artykul/kilimy-na-wersalke-5400">Kilimy na wersalkę</a> [online], pismofolkowe.pl [dostęp 2025-02-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kilimy+na+wersalk%C4%99&rft_id=https%3A%2F%2Fpismofolkowe.pl%2Fartykul%2Fkilimy-na-wersalke-5400" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-261"><a href="#cite_ref-261">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiecczyzna.pl/indexold.php?t=of&_id=1112">Czy wiecie że? Rok 1992</a>. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-262"><a href="#cite_ref-262">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.szkoly.zywiec.zdz.pl/o-zespole-szkol">O Zespole Szkół</a> [online], szkoly.zywiec.zdz.p [dostęp 2024-02-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=O+Zespole+Szk%C3%B3%C5%82&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.szkoly.zywiec.zdz.pl%2Fo-zespole-szkol" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-263"><a href="#cite_ref-263">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.szkoly.zywiec.zdz.pl/poznaj-nasza-szkole">Poznaj naszą szkołę</a> [online], szkoly.zywiec.zdz.pl [dostęp 2024-02-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Poznaj+nasz%C4%85+szko%C5%82%C4%99&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.szkoly.zywiec.zdz.pl%2Fpoznaj-nasza-szkole" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-264"><a href="#cite_ref-264">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100426214223/http://www.nsik.com.pl/archiwum/209/a3.html">Papież w Żywcu – 12 lat temu</a>. nsik.com.pl. [dostęp 2022-04-26]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/209/a3.html">tego adresu</a>].</cite> </li> <li id="cite_note-265"><a href="#cite_ref-265">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/miasta-partnerskie-zywca-czesc-i">Miasta partnerskie Żywca – część I</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-02-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Miasta+partnerskie+%C5%BBywca+%E2%80%93+cz%C4%99%C5%9B%C4%87+I&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fmiasta-partnerskie-zywca-czesc-i" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-266"><a href="#cite_ref-266">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/miasta-partnerskie-zywca-czesc-ii">Miasta partnerskie Żywca – część II</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-02-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Miasta+partnerskie+%C5%BBywca+%E2%80%93+cz%C4%99%C5%9B%C4%87+II&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fmiasta-partnerskie-zywca-czesc-ii" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-267"><a href="#cite_ref-267">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiecczyzna.pl/indexold.php?t=of&_id=1200">Czy wiecie że? Rok 1996</a>. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-268"><a href="#cite_ref-268">↑</a> <cite class="citation journal nourl">A.A. Matlakiewicz A.A., Wielka woda, „Gazeta Żywiecka”, 10/1996, październik 1996, s. 3–4, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1231-6725">1231-6725</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1996-10&rft.issn=1231-6725&rft.jtitle=Gazeta+%C5%BBywiecka&rft.volume=10%2F1996&rft.atitle=Wielka+woda" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-269"><a href="#cite_ref-269">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/czy-wiecie-ze-33">Czy wiecie, że...</a> [online], zywiecinfo.pl, 20 marca 2014 [dostęp 2022-10-30]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2014-03-20&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Czy+wiecie%2C+%C5%BCe...&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fczy-wiecie-ze-33" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-270"><a href="#cite_ref-270">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/hala-ponaru-oraz-cegielki-czyli-jak-budowano-pierwsza-zywiecka-plywalnie">Hala Ponaru oraz cegiełki, czyli jak budowano pierwszą żywiecką pływalnię</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-02-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Hala+Ponaru+oraz+cegie%C5%82ki%2C+czyli+jak+budowano+pierwsz%C4%85+%C5%BCywieck%C4%85+p%C5%82ywalni%C4%99&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fhala-ponaru-oraz-cegielki-czyli-jak-budowano-pierwsza-zywiecka-plywalnie" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-R1998-271">↑ <a href="#cite_ref-R1998_271-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1998_271-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiecczyzna.pl/indexold.php?t=of&_id=1238">Czy wiecie że? Rok 1998</a>. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-R1999-272">↑ <a href="#cite_ref-R1999_272-0">a</a> <a href="#cite_ref-R1999_272-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiecczyzna.pl/indexold.php?t=of&_id=1323">Czy wiecie że? Rok 1999 – cz.1</a>. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-273"><a href="#cite_ref-273">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090329120417/http://www.nsik.com.pl/archiwum/35/a4.html">Rozebrany komin</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-25] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/35/a4.html">adresu</a> 2009-03-29]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Rozebrany+komin&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F35%2Fa4.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-274"><a href="#cite_ref-274">↑</a> <cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4003385">Żywiec</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a> [dostęp 2022-08-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=%C5%BBywiec&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B4003385" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-275"><a href="#cite_ref-275">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.pl/statyczne/turystyka/www/co.html">Co o Żywcu warto wiedzieć</a> [online], zywiec.pl [dostęp 2024-08-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Co+o+%C5%BBywcu+warto+wiedzie%C4%87&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiec.pl%2Fstatyczne%2Fturystyka%2Fwww%2Fco.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-276"><a href="#cite_ref-276">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090329083043/http://www.nsik.com.pl/archiwum/32/a8.html">Budowa nowej drogi</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-25] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/32/a8.html">adresu</a> 2009-03-29]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Budowa+nowej+drogi&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F32%2Fa8.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-277"><a href="#cite_ref-277">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090216230654/http://www.nsik.com.pl/archiwum/37/a1.html">Powstał Euroregion BESKIDY</a> [online] [dostęp 2024-02-25] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/37/a1.html">adresu</a> 2009-02-16]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powsta%C5%82+Euroregion+BESKIDY&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F37%2Fa1.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-278"><a href="#cite_ref-278">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.euroregion-beskidy.pl/o-euroregionie/">O Euroregionie</a> [online], euroregion-beskidy.pl [dostęp 2024-02-25]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=O+Euroregionie&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.euroregion-beskidy.pl%2Fo-euroregionie%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-279"><a href="#cite_ref-279">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090329084145/http://www.nsik.com.pl/archiwum/37/a4.html">Mega Centrum otwarte</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-25] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/37/a4.html">adresu</a> 2009-03-29]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Mega+Centrum+otwarte&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F37%2Fa4.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-280"><a href="#cite_ref-280">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiecczyzna.pl/indexold.php?t=of&_id=1381">Czy wiecie że? Rok 2000</a>. zywiecczyzna.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-281"><a href="#cite_ref-281">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tmzz.org.pl/burzliwa-jesien-zycia-arcyksieznej,2,74.html">Burzliwa jesień życia arcyksiężnej</a>. tmzz.org.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-282"><a href="#cite_ref-282">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090423140324/http://www.nsik.com.pl/archiwum/80/a25.html">Pierwsza na Żywiecczyźnie – Otwarto Stację Dializ</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-26] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/80/a25.html">adresu</a> 2009-04-23]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Pierwsza+na+%C5%BBywiecczy%C5%BAnie+%E2%80%93+Otwarto+Stacj%C4%99+Dializ&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F80%2Fa25.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-283"><a href="#cite_ref-283">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080906090252/http://www.nsik.com.pl/archiwum/128/a3.html">Centrum ratunkowe</a> [online] [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/128/a3.html">adresu</a> 2008-09-06]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Centrum+ratunkowe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F128%2Fa3.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-284"><a href="#cite_ref-284">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/pomnik-grunwaldzki-czyli-monument-ktory-zniknal-i-powrocil">Pomnik Grunwaldzki – czyli monument, który zniknął i powrócił</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-02-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Pomnik+Grunwaldzki+%E2%80%93+czyli+monument%2C+kt%C3%B3ry+znikn%C4%85%C5%82+i+powr%C3%B3ci%C5%82&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fhistoria%2Fpomnik-grunwaldzki-czyli-monument-ktory-zniknal-i-powrocil" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-285"><a href="#cite_ref-285">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.archiwum.gddkia.gov.pl/pl/a/5155/otwarcie-drogi-ekspresowej-s-69.">Otwarcie drogi ekspresowej S-69</a>. archiwum.gddkia.gov.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-286"><a href="#cite_ref-286">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rynekinfrastruktury.pl/wiadomosci/slaskie-otwarcie-s69-z-buczkowic-do-zywca-50237.html">Śląskie: Otwarcie S69 z Buczkowic do Żywca</a>. rynekinfrastruktury.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-287"><a href="#cite_ref-287">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080612171940/http://www.nsik.com.pl/archiwum/232/a6.html">Targowica</a> [online], nsik.com.pl [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/232/a6.html">adresu</a> 2008-06-12]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Targowica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F232%2Fa6.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-288"><a href="#cite_ref-288">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://targowek.zywiec.pl/wielkie-otwarcie/">Wielkie otwarcie</a> [online], targowek.zywiec.pl [dostęp 2024-02-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Wielkie+otwarcie&rft_id=http%3A%2F%2Ftargowek.zywiec.pl%2Fwielkie-otwarcie%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-289"><a href="#cite_ref-289">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://targowek.zywiec.pl/zmieniamy-sie-dla-panstwa/">Zmieniamy się dla Państwa</a> [online], targowek.zywiec.pl [dostęp 2024-02-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zmieniamy+si%C4%99+dla+Pa%C5%84stwa&rft_id=http%3A%2F%2Ftargowek.zywiec.pl%2Fzmieniamy-sie-dla-panstwa%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-290"><a href="#cite_ref-290">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dziennikzachodni.pl/nowe-schronisko-dla-zwierzat-w-zywcu/ar/183951">Nowe schronisko dla zwierząt w Żywcu</a> [online], dziennikzachodni.pl [dostęp 2024-02-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nowe+schronisko+dla+zwierz%C4%85t+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fdziennikzachodni.pl%2Fnowe-schronisko-dla-zwierzat-w-zywcu%2Far%2F183951" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-291"><a href="#cite_ref-291">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.piotrtyrlik.pl/nowe-schronisko-dla-zwierzat/">Nowe schronisko dla zwierząt</a> [online], piotrtyrlik.pl [dostęp 2024-02-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nowe+schronisko+dla+zwierz%C4%85t&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.piotrtyrlik.pl%2Fnowe-schronisko-dla-zwierzat%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-292"><a href="#cite_ref-292">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.muzyczna-zywiec.pl/o-sali">O sali</a>. muzyczna-zywiec.pl/. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-293"><a href="#cite_ref-293">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.muzyczna-zywiec.pl/item/47-otwarcie-sali-koncertowej-i-jubileusz-40-lecia-panstwowej-szkoly-muzycznej-i-stopnia-w-zywcu">Otwarcie Sali koncertowej i Jubileusz 40-lecia Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Żywcu</a>. muzyczna-zywiec.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-obwodnica-294">↑ <a href="#cite_ref-obwodnica_294-0">a</a> <a href="#cite_ref-obwodnica_294-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://inzynieria.com/drogi/wiadomosci/27623,otwarcie-polnocnej-obwodnicy-zywca">Otwarcie północnej obwodnicy Żywca</a>. inzynieria.com, 18 listopada 2011. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-295"><a href="#cite_ref-295">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dziennikzachodni.pl/zywiec-nowy-most-na-sole-i-poltunel-otwarty-wykonawca-z-ponad-4-mln-zl-kary/ar/9104335">Żywiec: Nowy most na Sole i półtunel otwarty. Wykonawca z ponad 4 mln zł kary</a>. dziennikzachodni.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-296"><a href="#cite_ref-296">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dziennikzachodni.pl/most-w-zywcu-otwarty-a-droga/ar/8998443">Most w Żywcu otwarty. A droga?</a>. dziennikzachodni.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-297"><a href="#cite_ref-297">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.urbanity.pl/slaskie/zywiecki/zywiec/otwarto-dla-kierowcow-nowy-most-w-zywcu,w13946">Otwarto dla kierowców nowy most w Żywcu</a>. urbanity.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-298"><a href="#cite_ref-298">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.powiat.pl/post/otwarto-nowy-szpital-powiatowy-w-zywcu,4223.html">Otwarto nowy Szpital Powiatowy w Żywcu!</a>. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2022-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-299"><a href="#cite_ref-299">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dziennikzachodni.pl/w-zywcu-odslonieto-popiersie-jozefa-pilsudskiego-zdjecia/ar/11450682">W Żywcu odsłonięto popiersie Józefa Piłsudskiego</a> [online], dziennikzachodni.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=W+%C5%BBywcu+ods%C5%82oni%C4%99to+popiersie+J%C3%B3zefa+Pi%C5%82sudskiego&rft_id=https%3A%2F%2Fdziennikzachodni.pl%2Fw-zywcu-odslonieto-popiersie-jozefa-pilsudskiego-zdjecia%2Far%2F11450682" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-300"><a href="#cite_ref-300">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://wartowiedziec.pl/serwis-glowny/52-aktualnosci/32210-odsonicie-popiersia-marszaka-pisudskiego-w-ywcu">Odsłonięcie popiersia marszałka Piłsudskiego w Żywcu</a> [online], wartowiedziec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ods%C5%82oni%C4%99cie+popiersia+marsza%C5%82ka+Pi%C5%82sudskiego+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fwartowiedziec.pl%2Fserwis-glowny%2F52-aktualnosci%2F32210-odsonicie-popiersia-marszaka-pisudskiego-w-ywcu" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-301"><a href="#cite_ref-301">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.archiwumzsmezywiec.pl/98-rocznica-odzyskania-niepodleglosci-z-udzialem-zsme,457,akt.html">98. rocznica odzyskania niepodległości z udziałem ZSME</a> [online], archiwumzsmezywiec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=98.+rocznica+odzyskania+niepodleg%C5%82o%C5%9Bci+z+udzia%C5%82em+ZSME&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.archiwumzsmezywiec.pl%2F98-rocznica-odzyskania-niepodleglosci-z-udzialem-zsme%2C457%2Cakt.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-smartzywiec-302">↑ <a href="#cite_ref-smartzywiec_302-0">a</a> <a href="#cite_ref-smartzywiec_302-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://smart.zywiec.pl/strona/756-o-projekcie">O projekcie</a> [online], smart.zywiec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=O+projekcie&rft_id=https%3A%2F%2Fsmart.zywiec.pl%2Fstrona%2F756-o-projekcie" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-wyborczakladka-303">↑ <a href="#cite_ref-wyborczakladka_303-0">a</a> <a href="#cite_ref-wyborczakladka_303-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bielskobiala.wyborcza.pl/bielskobiala/7,88025,30512282,nowe-luki-nad-sola-rowerzysci-i-spacerowicze-beda-zadowoleni.html">Nowe łuki nad Sołą. Rowerzyści i spacerowicze będą zadowoleni z nowej przeprawy</a> [online], bielskobiala.wyborcza.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nowe+%C5%82uki+nad+So%C5%82%C4%85.+Rowerzy%C5%9Bci+i+spacerowicze+b%C4%99d%C4%85+zadowoleni+z+nowej+przeprawy&rft_id=https%3A%2F%2Fbielskobiala.wyborcza.pl%2Fbielskobiala%2F7%2C88025%2C30512282%2Cnowe-luki-nad-sola-rowerzysci-i-spacerowicze-beda-zadowoleni.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-304"><a href="#cite_ref-304">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://smart.zywiec.pl/aktualnosc/aktualnosci/925-budowa-kladki-na-rzece-sola">Budowa kładki na rzece Soła</a> [online], smart.zywiec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Budowa+k%C5%82adki+na+rzece+So%C5%82a&rft_id=https%3A%2F%2Fsmart.zywiec.pl%2Faktualnosc%2Faktualnosci%2F925-budowa-kladki-na-rzece-sola" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-305"><a href="#cite_ref-305">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://smart.zywiec.pl/aktualnosc/aktualnosci/899-przekazanie-placu-budowy">Przekazanie placu budowy</a> [online], smart.zywiec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Przekazanie+placu+budowy&rft_id=https%3A%2F%2Fsmart.zywiec.pl%2Faktualnosc%2Faktualnosci%2F899-przekazanie-placu-budowy" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-otwarciekladki-306">↑ <a href="#cite_ref-otwarciekladki_306-0">a</a> <a href="#cite_ref-otwarciekladki_306-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.pl/item/6050-uroczyste-otwarcie-kladki-pieszo-rowerowej-na-rzece-sole-juz-1-stycznia">Uroczyste otwarcie kładki pieszo-rowerowej na rzece Sole już 1 stycznia!</a> [online], zywiec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Uroczyste+otwarcie+k%C5%82adki+pieszo-rowerowej+na+rzece+Sole+ju%C5%BC+1+stycznia%21&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiec.pl%2Fitem%2F6050-uroczyste-otwarcie-kladki-pieszo-rowerowej-na-rzece-sole-juz-1-stycznia" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-307"><a href="#cite_ref-307">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://smart.zywiec.pl/aktualnosc/aktualnosci/923-smart-trash-zywiec">Smart Trash – Żywiec</a> [online], smart.zywiec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Smart+Trash+%E2%80%93+%C5%BBywiec&rft_id=https%3A%2F%2Fsmart.zywiec.pl%2Faktualnosc%2Faktualnosci%2F923-smart-trash-zywiec" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-308"><a href="#cite_ref-308">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://smart.zywiec.pl/aktualnosc/aktualnosci/913-podpisalismy-umowe-na-realizacje-budowy-tezni-solankowej-w-zabytkowym">Podpisaliśmy umowę na realizację budowy tężni solankowej w zabytkowym Parku Habsburgów</a> [online], smart.zywiec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Podpisali%C5%9Bmy+umow%C4%99+na+realizacj%C4%99+budowy+t%C4%99%C5%BCni+solankowej+w+zabytkowym+Parku+Habsburg%C3%B3w&rft_id=https%3A%2F%2Fsmart.zywiec.pl%2Faktualnosc%2Faktualnosci%2F913-podpisalismy-umowe-na-realizacje-budowy-tezni-solankowej-w-zabytkowym" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-309"><a href="#cite_ref-309">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://beskidlive.pl/z-zycia-gmin/zywiec/7677-teznia-solankowa-otwarta">Tężnia solankowa otwarta!</a> [online], beskidlive.pl [dostęp 2024-05-07]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=T%C4%99%C5%BCnia+solankowa+otwarta%21&rft_id=https%3A%2F%2Fbeskidlive.pl%2Fz-zycia-gmin%2Fzywiec%2F7677-teznia-solankowa-otwarta" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-310"><a href="#cite_ref-310">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://media-podbeskidzie.pl/budowa-ronda-na-skrzyzowaniu-ulicy-mikolaja-kopernika-ul-isep-w-zywcu/">Budowa ronda na skrzyżowaniu ulicy Mikołaja Kopernika — ul. Isep w Żywcu</a> [online], media-podbeskidzie.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Budowa+ronda+na+skrzy%C2%AD%C5%BCo%C2%ADwaniu+ulicy+Miko%C5%82aja+Kopernika+%E2%80%94+ul.+Isep+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fmedia-podbeskidzie.pl%2Fbudowa-ronda-na-skrzyzowaniu-ulicy-mikolaja-kopernika-ul-isep-w-zywcu%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-311"><a href="#cite_ref-311">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zywiecsupernowa.pl/wiadomosci-cat/art-nowe-rondo-w-zywcu-od-dzisiaj-przywrocony-ruch,13433">Nowe rondo w Żywcu. Od dzisiaj przywrócony ruch</a> [online], zywiecsupernowa.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nowe+rondo+w+%C5%BBywcu.+Od+dzisiaj+przywr%C3%B3cony+ruch&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.zywiecsupernowa.pl%2Fwiadomosci-cat%2Fart-nowe-rondo-w-zywcu-od-dzisiaj-przywrocony-ruch%2C13433" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-312"><a href="#cite_ref-312">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.powiat.pl/post/zakonczono-budowe-ronda-na-ul-kopernika-w-zywcu,5391.html">Zakończono budowę ronda na ul. Kopernika w Żywcu</a> [online], zywiec.powiat.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zako%C5%84czono+budow%C4%99+ronda+na+ul.+Kopernika+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiec.powiat.pl%2Fpost%2Fzakonczono-budowe-ronda-na-ul-kopernika-w-zywcu%2C5391.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-rondoimost-313">↑ <a href="#cite_ref-rondoimost_313-0">a</a> <a href="#cite_ref-rondoimost_313-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/wydarzenia/rondo-i-most-w-zywcu-nazwane?fbclid=IwAR0CCNq5z4b-MVaVKL7uSzZaXGXzh6Ox06xSakpsljJxgFrMCeGCX4_V0Sc_aem_ASx7JJafSO9c8MY_jJ2M3buXfSN_W3WR1jJQezXEnMBwmQzuWxfi3MuagzNU2QwVl0M">Rondo I most w Żywcu nazwane!</a> [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Rondo+I+most+w+%C5%BBywcu+nazwane%21&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiecinfo.pl%2Fwydarzenia%2Frondo-i-most-w-zywcu-nazwane%3Ffbclid%3DIwAR0CCNq5z4b-MVaVKL7uSzZaXGXzh6Ox06xSakpsljJxgFrMCeGCX4_V0Sc_aem_ASx7JJafSO9c8MY_jJ2M3buXfSN_W3WR1jJQezXEnMBwmQzuWxfi3MuagzNU2QwVl0M" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-314"><a href="#cite_ref-314">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://radio.opole.pl/104,715830,zywiec-nowa-kladka-na-rzece-koszarawie-wiodaca-d">Żywiec/ Nowa kładka na rzece Koszarawie wiodąca do amfiteatru już otwarta</a> [online], radio.opole.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiec%2F+Nowa+k%C5%82adka+na+rzece+Koszarawie+wiod%C4%85ca+do+amfiteatru+ju%C5%BC+otwarta&rft_id=https%3A%2F%2Fradio.opole.pl%2F104%2C715830%2Czywiec-nowa-kladka-na-rzece-koszarawie-wiodaca-d" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-315"><a href="#cite_ref-315">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://beskidzka24.pl/most-solny-i-rondo-w-zywcu-z-nazwami/">Most solny i rondo w Żywcu z nazwami</a> [online], beskidzka24.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Most+solny+i+rondo+w+%C5%BBywcu+z+nazwami&rft_id=https%3A%2F%2Fbeskidzka24.pl%2Fmost-solny-i-rondo-w-zywcu-z-nazwami%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-316"><a href="#cite_ref-316">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bip.zywiec.pl/item/7658">Uchwała nr LXXXIII/580/2023 Rady Miejskiej w Żywcu z dnia 14 grudnia 2023 r. w sprawie nadania nazwy mostowi w Żywcu</a> [online], bip.zywiec.pl [dostęp 2024-02-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Uchwa%C5%82a+nr+LXXXIII%2F580%2F2023+Rady+Miejskiej+w+%C5%BBywcu+z+dnia+14+grudnia+2023+r.+w+sprawie+nadania+nazwy+mostowi+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bip.zywiec.pl%2Fitem%2F7658" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-317"><a href="#cite_ref-317">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://old.cerkiew.org/2023/10/27/новий-душпастирський-пункт-в-сілезії/">Новий душпастирський пункт в Сілезії</a> [online], cerkiew.org [dostęp 2025-03-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B9+%D0%B4%D1%83%D1%88%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%80%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82+%D0%B2+%D0%A1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D1%96%D1%97&rft_id=http%3A%2F%2Fold.cerkiew.org%2F2023%2F10%2F27%2F%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B9-%D0%B4%D1%83%D1%88%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%80%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%B2-%D1%81%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D1%96%D1%97%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-kgkat-318">↑ <a href="#cite_ref-kgkat_318-0">a</a> <a href="#cite_ref-kgkat_318-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cerkiew.org/parafie/dekanat-krakowsko-gorlicki/osrodek-duszpasterski-w-zywcu/">Ośrodek Duszpasterski w Żywcu</a> [online], cerkiew.org [dostęp 2025-03-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=O%C5%9Brodek+Duszpasterski+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fcerkiew.org%2Fparafie%2Fdekanat-krakowsko-gorlicki%2Fosrodek-duszpasterski-w-zywcu%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-kamizelka-319">↑ <a href="#cite_ref-kamizelka_319-0">a</a> <a href="#cite_ref-kamizelka_319-1">b</a> <cite class="citation web">Elżbieta Pobiegły: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://etnomuzeum.eu/zbiory/-372">Kamizelka mieszczanki żywieckiej</a>. etnomuzeum.eu. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-zwyczaje-320">↑ <a href="#cite_ref-zwyczaje_320-0">a</a> <a href="#cite_ref-zwyczaje_320-1">b</a> <a href="#cite_ref-zwyczaje_320-2">c</a> <a href="#cite_ref-zwyczaje_320-3">d</a> <a href="#cite_ref-zwyczaje_320-4">e</a> <a href="#cite_ref-zwyczaje_320-5">f</a> <a href="#cite_ref-zwyczaje_320-6">g</a> <a href="#cite_ref-zwyczaje_320-7">h</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywieckiecentrumturystyki.pl/ciekawostki-o-zywcu/206-zwyczaje-miejskie-w-zywcu.html">Zwyczaje miejskie w Żywcu</a>. zywieckiecentrumturystyki.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-stroj-321">↑ <a href="#cite_ref-stroj_321-0">a</a> <a href="#cite_ref-stroj_321-1">b</a> <a href="#cite_ref-stroj_321-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://polalech.pl/zywiecki-opis.htm">Opis stroju żywieckiego</a>. polalech.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-tance1-322">↑ <a href="#cite_ref-tance1_322-0">a</a> <a href="#cite_ref-tance1_322-1">b</a> <a href="#cite_ref-tance1_322-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/jak-bawiono-sie-w-dawnym-zywcu">Jak bawiono się w dawnym Żywcu</a>. zywiecinfo.pl, 2 października 2017. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-tance2-323">↑ <a href="#cite_ref-tance2_323-0">a</a> <a href="#cite_ref-tance2_323-1">b</a> <a href="#cite_ref-tance2_323-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/szewc-ogrodnik-swiniarz-tance-mieszczan-zywieckich">Szewc, ogrodnik, świniarz. Tańce mieszczan żywieckich</a>. zywiecinfo.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-324"><a href="#cite_ref-324">↑</a> <cite class="citation journal">Ewa Sychowska. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-b61d35ef-58ae-4f2b-84a8-4ccbcf4c3d92/c/10.pdf">Jukace gonią po Żywcu. Tradycja dziadów żywieckich jako symbol tożsamości regionalnej</a>. „Anthropos?”. 27, s. 152–163, 2018. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1730-9549">1730-9549</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Jukace+goni%C4%85+po+%C5%BBywcu.+Tradycja+dziad%C3%B3w+%C5%BCywieckich+jako+symbol+to%C5%BCsamo%C5%9Bci+regionalnej&rft.jtitle=Anthropos%3F&rft.date=2018&rft.volume=27&rft.au=Ewa+Sychowska&rft.pages=152%E2%80%93163&rft.issn=1730-9549&rft_id=http%3A%2F%2Fcejsh.icm.edu.pl%2Fcejsh%2Felement%2Fbwmeta1.element.desklight-b61d35ef-58ae-4f2b-84a8-4ccbcf4c3d92%2Fc%2F10.pdf">  </li> <li id="cite_note-nsik-325"><a href="#cite_ref-nsik_325-0">↑</a> <cite class="citation web">Hieronim Woźniak: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160305043517/http://www.nsik.com.pl/archiwum/124/a1.html">Spacerkiem po żywieckiej nekropolii</a>. [w:] Nad Sołą i Koszarawą – nr 21 (124) – rok VI – 1 listopada 2003 [on-line]. Nad Sołą i Koszarawą. [dostęp 2018-10-21]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-NSP2002-326"><a href="#cite_ref-NSP2002_326-0">↑</a> <cite class="citation web">Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks">Narodowy Spis Powszechny 2002 – Ludność. Wykształcenie ludności. Ludność wg płci i poziomu wykształcenia</a>. 2014-10-05. [dostęp 2015-08-13].</cite> </li> <li id="cite_note-327"><a href="#cite_ref-327">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://demografia.stat.gov.pl/BazaDemografia/Tables.aspx">Wyniki badań bieżących</a>. demografia.stat.gov.pl. [dostęp 2022-08-03].</cite> </li> <li id="cite_note-328"><a href="#cite_ref-328">↑</a> <cite class="citation journal nourl">AdamA. Jelonek AdamA., Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach Polski od 1810 do 1960 r., „Dokumentacja Geograficzna”, 3/4, Warszawa: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk, 1967, s. 62<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft.place=Warszawa&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1967&rft.pub=Instytut+Geografii+Polskiej+Akademii+Nauk&rft.jtitle=Dokumentacja+Geograficzna&rft.volume=3%2F4&rft.atitle=Ludno%C5%9B%C4%87+miast+i+osiedli+typu+miejskiego+na+ziemiach+Polski+od+1810+do+1960+r." style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-329"><a href="#cite_ref-329">↑</a> <cite class="citation book nourl">Heimatkalender des Beskidenkreises Saybusch, Żywiec: Der Landrat in Saybusch, 1941, s. 139<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Heimatkalender+des+Beskidenkreises+Saybusch&rft.place=%C5%BBywiec&rft.pub=Der+Landrat+in+Saybusch&rft.date=1941" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-330"><a href="#cite_ref-330">↑</a> <cite class="citation book nourl">AdamA. Jelonek AdamA., Liczba ludności miast i osiedli w Polsce w latach 1810–1955, Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii, 1956<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Adam&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Liczba+ludno%C5%9Bci+miast+i+osiedli+w+Polsce+w+latach+1810%E2%80%931955&rft.pub=Polska+Akademia+Nauk.+Instytut+Geografii&rft.date=1956&rft.aulast=Jelonek" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-331"><a href="#cite_ref-331">↑</a> <cite class="citation book nourl">Spis gmin i ludności Galicji Zachodniej z r. 1910 oraz wykazy darów (Archiwum Państwowe w Krakowie), Naczelny Komitet Narodowy<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.pub=Naczelny+Komitet+Narodowy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Spis+gmin+i+ludno%C5%9Bci+Galicji+Zachodniej+z+r.+1910+oraz+wykazy+dar%C3%B3w+%28Archiwum+Pa%C5%84stwowe+w+Krakowie%29" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-ludnosc31122010BDL-332"><a href="#cite_ref-ludnosc31122010BDL_332-0">↑</a> <cite class="citation web">Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks">Ludność. Stan ludności i ruch naturalny. Ludność wg grup wieku i płci (Stan w dniu 31 XII 2019)</a>. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-333"><a href="#cite_ref-333">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=14476&from=publication">Drugi Powszechny Spis Ludności z dnia 9 grudnia 1931 r. Miasta liczące poniżej 10 000 mieszkańców według spisów 1931 i 1921 r. – wyniki tymczasowe</a>, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 kwietnia 1932<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Drugi+Powszechny+Spis+Ludno%C5%9Bci+z+dnia+9+grudnia+1931+r.+Miasta+licz%C4%85ce+poni%C5%BCej+10+000+mieszka%C5%84c%C3%B3w+wed%C5%82ug+spis%C3%B3w+1931+i+1921+r.+%E2%80%93+wyniki+tymczasowe&rft.place=Warszawa&rft.pub=G%C5%82%C3%B3wny+Urz%C4%85d+Statystyczny&rft.date=1932-04-05&rft_id=http%3A%2F%2Fmbc.cyfrowemazowsze.pl%2Fdlibra%2Fdocmetadata%3Fid%3D14476%26from%3Dpublication" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-334"><a href="#cite_ref-334">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://statlibr.stat.gov.pl/exlibris/aleph/a22_1/apache_media/76EMNHPUX2B49GMQEDMCT2V3K4HFFT.pdf">Narodowy Spis Powszechny 8 XII 1970. Struktura demograficzna i zawodowa ludności, gospodarstwa domowe. Polska. Wyniki ostateczne</a>, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, grudzień 1972<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Narodowy+Spis+Powszechny+8+XII+1970.+Struktura+demograficzna+i+zawodowa+ludno%C5%9Bci%2C+gospodarstwa+domowe.+Polska.+Wyniki+ostateczne&rft.place=Warszawa&rft.pub=G%C5%82%C3%B3wny+Urz%C4%85d+Statystyczny&rft.date=1972-12&rft_id=http%3A%2F%2Fstatlibr.stat.gov.pl%2Fexlibris%2Faleph%2Fa22_1%2Fapache_media%2F76EMNHPUX2B49GMQEDMCT2V3K4HFFT.pdf" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-335"><a href="#cite_ref-335">↑</a> <cite class="citation web">Florian Boja: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/101950/edition/95945/content?ref=struct">Rocznik statystyczny województwa bielskiego</a>. Wojewódzki Urząd Statystyczny w Bielsku-Białej, 1981. s. 26. [dostęp 2021-08-29].</cite> </li> <li id="cite_note-336"><a href="#cite_ref-336">↑</a> <cite class="citation web">Florian Boja: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sbc.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/95949?id=95949">Rocznik statystyczny województwa bielskiego</a>. Wojewódzki Urząd Statystyczny w Bielsku-Białej, 1985. s. 34. [dostęp 2021-08-29].</cite> </li> <li id="cite_note-337"><a href="#cite_ref-337">↑</a> <cite class="citation web">Florian Boja: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sbc.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/95949?id=95949">Rocznik statystyczny województwa bielskiego</a>. Wojewódzki Urząd Statystyczny w Bielsku-Białej, 1990. s. 38. [dostęp 2021-08-29].</cite> </li> <li id="cite_note-338"><a href="#cite_ref-338">↑</a> <cite class="citation web"><a href="/wiki/G%C5%82%C3%B3wny_Urz%C4%85d_Statystyczny" title="Główny Urząd Statystyczny">Główny Urząd Statystyczny</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/6536/10/1/1/przynaleznosc_narodowo-etniczna_-_dane_nsp_2021_dla_kraju_i_jednostek_podzialu_terytorialnego.xlsx">Przynależność narodowo-etniczna – dane NSP 2021 dla kraju i jednostek podziału terytorialnego</a>. 2023-12-20. [dostęp 2023-12-30]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-339"><a href="#cite_ref-339">↑</a> <cite class="citation web"><a href="/wiki/G%C5%82%C3%B3wny_Urz%C4%85d_Statystyczny" title="Główny Urząd Statystyczny">Główny Urząd Statystyczny</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/6536/10/1/1/jezyk_uzywany_w_domu_-_dane_nsp_2021_dla_kraju_i_jednostek_podzialu_terytorialnego.xlsx">Język używany w domu – dane NSP 2021 dla kraju i jednostek podziału terytorialnego</a>. 2023-12-20. [dostęp 2023-12-30]. (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-340"><a href="#cite_ref-340">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/wino-papierosy-i-wodka-czyli-uzywki-z-nazwa-zywca/historia/wino-papierosy-i-wodka-czyli-uzywki-z-nazwa-zywca">Wino, papierosy i wódka, czyli używki z nazwą Żywca</a>. zywiecinfo.pl, 26 marca 2021. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-341"><a href="#cite_ref-341">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.naszemiasto.pl/cechy-rzemieslnicze-w-zywcu-cz-i-zdjecia-czytelnika/ar/c11-4244531">Cechy rzemieślnicze w Żywcu. Cz. I</a>. zywiec.naszemiasto.pl, 14 września 2017. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-342"><a href="#cite_ref-342">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tmzz.org.pl/siedem-roznych-wiekow,2,7.html">Siedem różnych wieków</a>. tmzz.org.pl. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-343"><a href="#cite_ref-343">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://slaskiesmaki.pl/staticcontent/141168/pierniki-zywieckie">Pierniki żywieckie</a> [online], slaskiesmaki.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Pierniki+%C5%BCywieckie&rft_id=https%3A%2F%2Fslaskiesmaki.pl%2Fstaticcontent%2F141168%2Fpierniki-zywieckie" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-344"><a href="#cite_ref-344">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://piernikireklamowe.pl/o-nas/">O nas</a> [online], piernikireklamowe.pl [dostęp 2024-01-02] .</cite> </li> <li id="cite_note-345"><a href="#cite_ref-345">↑</a> <cite class="citation web">Anna Barabasz: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.naszemiasto.pl/od-archiwum-do-muzeum-zablocia/ar/c8-4222980">Od archiwum do muzeum Zabłocia</a>. zywiec.naszemiasto.pl, 24 sierpnia 2017. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-346"><a href="#cite_ref-346">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://beskidlive.pl/z-regionu/6037-historia-podwodnej-wioski-czyli-zadziele">Historia podwodnej wioski, czyli Zadziele</a>. beskidlive.pl, 24 stycznia 2021. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-347"><a href="#cite_ref-347">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/historia/zywiecka-fabryka-dywanow">Żywiecka fabryka dywanów</a>. zywiecinfo.pl, 29 lipca 2019. [dostęp 2021-04-26].</cite> </li> <li id="cite_note-348"><a href="#cite_ref-348">↑</a> <cite class="citation journal">Izabela Kacprzak. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rp.pl/Przemysl-spozywczy/301149781-Tradycja-zobowiazuje--do-wysokiej-jakosci.html">Tradycja zobowiązuje do wysokiej jakości</a>. „Rzeczpospolita”, 14 stycznia 2016.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Tradycja+zobowi%C4%85zuje+do+wysokiej+jako%C5%9Bci&rft.jtitle=Rzeczpospolita&rft.date=14+stycznia+2016&rft.au=Izabela+Kacprzak&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.rp.pl%2FPrzemysl-spozywczy%2F301149781-Tradycja-zobowiazuje--do-wysokiej-jakosci.html"> brak numeru strony </li> <li id="cite_note-349"><a href="#cite_ref-349">↑</a> <cite class="citation journal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sbc.org.pl/Content/281502/PDF/gz-1988-listopad.pdf">Kalendarium najważniejszych wydarzeń w latach 1904–1939</a>, „Gazeta Żywiecka”, listopad 1988, s. 2 [dostęp 2023-04-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1988-11&rft.jtitle=Gazeta+%C5%BBywiecka&rft.atitle=Kalendarium+najwa%C5%BCniejszych+wydarze%C5%84+w+latach+1904%E2%80%931939&rft_id=http%3A%2F%2Fsbc.org.pl%2FContent%2F281502%2FPDF%2Fgz-1988-listopad.pdf" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-350"><a href="#cite_ref-350">↑</a> <cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bip-pzzywiec.finn.pl/res/serwisy/bip-pzzywiec/komunikaty/_007_002_405638.pdf">Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Żywieckiego na lata 2006–2020</a>, Rada Powiatu Żywieckiego, 30 czerwca 2014<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Strategia+Zr%C3%B3wnowa%C5%BConego+Rozwoju+Powiatu+%C5%BBywieckiego+na+lata+2006%E2%80%932020&rft.pub=Rada+Powiatu+%C5%BBywieckiego&rft.date=2014-06-30&rft_id=https%3A%2F%2Fbip-pzzywiec.finn.pl%2Fres%2Fserwisy%2Fbip-pzzywiec%2Fkomunikaty%2F_007_002_405638.pdf" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-stacja-351">↑ <a href="#cite_ref-stacja_351-0">a</a> <a href="#cite_ref-stacja_351-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kolejbeskidzka.pl/zywiec/">Żywiec</a>. kolejbeskidzka.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-352"><a href="#cite_ref-352">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bbfan.pl/artykul/czy-zywiecki-dworzec/1143333">Czy żywiecki dworzec kolejowy może przestać pełnić rolę głównego węzła kolejowego w mieście?</a>. bbfan.pl, 1 marca 2021. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-353"><a href="#cite_ref-353">↑</a> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.pkp.pl/documents/udost-stac/Wykaz-stacji-pasazerskich.pdf">[1]</a>, l.p. 564. </li> <li id="cite_note-utk1-354">↑ <a href="#cite_ref-utk1_354-0">a</a> <a href="#cite_ref-utk1_354-1">b</a> <a href="#cite_ref-utk1_354-2">c</a> <cite class="citation web">Urząd TransportuU.T. Kolejowego Urząd TransportuU.T., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dane.utk.gov.pl/sts/przewozy-pasazerskie/wymiana-pasazerska-na-s/20230,Przewozy-pasazerskie.html">Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2022</a> [online] [dostęp 2023-08-12]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Urz%C4%85d+Transportu&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Wymiana+pasa%C5%BCerska+-+Dane+o+stacjach+2022&rft.aulast=Kolejowego&rft_id=https%3A%2F%2Fdane.utk.gov.pl%2Fsts%2Fprzewozy-pasazerskie%2Fwymiana-pasazerska-na-s%2F20230%2CPrzewozy-pasazerskie.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-ks-355">↑ <a href="#cite_ref-ks_355-0">a</a> <a href="#cite_ref-ks_355-1">b</a> <a href="#cite_ref-ks_355-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kolejeslaskie.com/wp-content/uploads/2023/12/2023_12-SCHEMAT-LINII-A3-v3-2024.png">Schemat linii komunikacyjnych</a> [online], kolejeslaskie.com [dostęp 2024-01-04]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Schemat+linii+komunikacyjnych&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.kolejeslaskie.com%2Fwp-content%2Fuploads%2F2023%2F12%2F2023_12-SCHEMAT-LINII-A3-v3-2024.png" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-356"><a href="#cite_ref-356">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://infopasazer.intercity.pl/?p=station&id=76604">Żywiec</a>. infopasazer.intercity.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-357"><a href="#cite_ref-357">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://polregio.pl/pl/rozklad-jazdy-i-mapa-polaczen/mapa-polaczen/">Mapa połączeń</a>. polregio.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-358"><a href="#cite_ref-358">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=stacje&id=8049&ed=0&okno=start">Żywiec Sporysz</a>. bazakolejowa.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-359"><a href="#cite_ref-359">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kolejbeskidzka.pl/rozklad-jazdy-i-cennik/">Rozkłady</a>. kolejbeskidzka.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-360"><a href="#cite_ref-360">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=stacje&id=4887&ed=0&okno=start">Pietrzykowice Żywieckie</a>. bazakolejowa.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-361"><a href="#cite_ref-361">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.eska.pl/beskidy/w-zywcu-maja-powstac-trzy-nowe-przystanki-kolejowe-pkp-plk-planuje-dalsza-modernizacje-linii-kolejowej-do-zwardonia-aa-wm9u-fcu9-YvU1.html">W Żywcu mają powstać trzy nowe przystanki kolejowe. PKP PLK planuje dalszą modernizację linii kolejowej do Zwardonia.</a>. eska.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-362"><a href="#cite_ref-362">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kolejbeskidzka.pl/zywiec-park/">Żywiec Park</a>. kolejbeskidzka.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-dw-363">↑ <a href="#cite_ref-dw_363-0">a</a> <a href="#cite_ref-dw_363-1">b</a> <a href="#cite_ref-dw_363-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bo.slaskie.pl/content/wykaz-drog-wojewodzkich">Wykaz dróg wojewódzkich</a>. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-364"><a href="#cite_ref-364">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://conadrogach.pl/mapy/mapa-przebiegu-drogi-ekspresowej-s69.html">Mapa przebiegu drogi ekspresowej S69</a>. conadrogach.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-365"><a href="#cite_ref-365">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zdw.krakow.pl/drogi/wykaz-drog.html">Wykaz dróg</a>. zdw.krakow.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-366"><a href="#cite_ref-366">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081007234801/http://www.nsik.com.pl/archiwum/201/a16.html">Kolejny odcinek S-69 otwarty</a> [online] [dostęp 2024-02-27] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/201/a16.html">adresu</a> 2008-10-07]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kolejny+odcinek+S-69+otwarty&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nsik.com.pl%2Farchiwum%2F201%2Fa16.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-367"><a href="#cite_ref-367">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zdw.katowice.pl/pl/10/1321555833/160">Obwodnica Żywca otwarta</a>. zdw.katowice.pl, 17 listopada 2011. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-368"><a href="#cite_ref-368">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiecinfo.pl/wydarzenia/ulica-3-pulku-strzelcow-podhalanskich-w-zywcu-2">Ulica 3 Pułku Strzelców Podhalańskich w Żywcu</a>. zywiecinfo.pl, 18 maja 2021. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-369"><a href="#cite_ref-369">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wnp.pl/budownictwo/obwodnica-zywca-wzdluz-rzeki-soly-oddana-do-uzytku,261165.html">Obwodnica Żywca wzdłuż rzeki Soły oddana do użytku</a>. wnp.pl. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-370"><a href="#cite_ref-370">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zywiecsupernowa.pl/wiadomosci-cat/art-nieodsniezone-drogi-w-zywcu-lista-telefonow,8536">Nieodśnieżone drogi w Żywcu? Lista telefonów</a>. zywiecsupernowa.pl, 30 października 2019. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-371"><a href="#cite_ref-371">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mzk.zywiec.pl/o-firmie/historia.html">Historia</a> [online], mzk.zywiec.pl [dostęp 2024-08-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mzk.zywiec.pl%2Fo-firmie%2Fhistoria.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-rozklad-372">↑ <a href="#cite_ref-rozklad_372-0">a</a> <a href="#cite_ref-rozklad_372-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mzk.zywiec.pl/rozklad-jazdy">Rozkład jazdy</a>. mzk.zywiec.pl. [dostęp 2024-02-05].</cite> </li> <li id="cite_note-373"><a href="#cite_ref-373">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.naszemiasto.pl/budowa-dworca-pks-w-zywcu-zablociu-zdjecia/ar/c3-3582188">Budowa dworca PKS w Żywcu-Zabłociu</a>. zywiec.naszemiasto.pl, 26 listopada 2015. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-374"><a href="#cite_ref-374">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nowymig.cba.pl/zywiec-nowy-dworzec-autobusowy/">Żywiec: Nowy dworzec autobusowy</a>. nowymig.cba.pl, 26 listopada 2015. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-375"><a href="#cite_ref-375">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nowymig.cba.pl/zywiec-wszystkie-nowe-linie-powiatowe-ruszyly-beda-kolejne/">Żywiec: Wszystkie nowe linie powiatowe ruszyły – będą kolejne</a>. nowymig.cba.pl, 6 czerwca 2021. [dostęp 2021-12-30].</cite> </li> <li id="cite_note-mzsip-376">↑ <a href="#cite_ref-mzsip_376-0">a</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-1">b</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-2">c</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-3">d</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-4">e</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-5">f</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-6">g</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-7">h</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-8">i</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-9">j</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-10">k</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-11">l</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-12">m</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-13">n</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-14">o</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-15">p</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-16">q</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-17">r</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-18">s</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-19">t</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-20">u</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-21">v</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-22">w</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-23">x</a> <a href="#cite_ref-mzsip_376-24">y</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bip.zywiec.pl/item/41">Miejski Zarząd Szkół i Przedszkoli</a>. bip.zywiec.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-377"><a href="#cite_ref-377">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zsp1zywiec.edupage.org/contact/">Kontakt</a>. zsp1zywiec.edupage.org. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-378"><a href="#cite_ref-378">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://oczkowzsp.edupage.org/text/?text=text/text1&subpage=0">Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 2 w Żywcu</a>. oczkowzsp.edupage.org. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-379"><a href="#cite_ref-379">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sosw.zywiec.pl/osrodek/szkola-1">Szkoła Podstawowa nr 10</a>. sosw.zywiec.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-sosw-380">↑ <a href="#cite_ref-sosw_380-0">a</a> <a href="#cite_ref-sosw_380-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiec.powiat.pl/post/specjalny-osrodek-szkolno-wychowawczy-w-zywcu-zaprasza,4064.html">Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Żywcu zaprasza</a>. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-381"><a href="#cite_ref-381">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.davincizywiec.pl">Niepubliczna Szkoła Podstawowa Da Vinci</a>. davincizywiec.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-szkolamontessori-382">↑ <a href="#cite_ref-szkolamontessori_382-0">a</a> <a href="#cite_ref-szkolamontessori_382-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://szkolamontessori.com.pl/kontakt/">Kontakt</a>. szkolamontessori.com.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-383"><a href="#cite_ref-383">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://szkolycervantes.pl/kontakt">Kontakt</a>. szkolycervantes.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-sms-384">↑ <a href="#cite_ref-sms_384-0">a</a> <a href="#cite_ref-sms_384-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sms-zapn.pl/kontakt/">Kontakt</a>. sms-zapn.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-385"><a href="#cite_ref-385">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.spsk.pl/kontakt/">Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Żywcu</a>. zywiec.spsk.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-szkolysrednie-386">↑ <a href="#cite_ref-szkolysrednie_386-0">a</a> <a href="#cite_ref-szkolysrednie_386-1">b</a> <a href="#cite_ref-szkolysrednie_386-2">c</a> <a href="#cite_ref-szkolysrednie_386-3">d</a> <a href="#cite_ref-szkolysrednie_386-4">e</a> <a href="#cite_ref-szkolysrednie_386-5">f</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiec.powiat.pl/blog/szkoly-srednie">Szkoły średnie</a>. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-387"><a href="#cite_ref-387">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sosw.zywiec.pl/osrodek/branzowa-szkola-i-stopnia-nr-6">Branżowa Szkoła I stopnia nr 6</a>. sosw.zywiec.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-388"><a href="#cite_ref-388">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://liceumcogito.pl">Liceum Cogito</a>. liceumcogito.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-389"><a href="#cite_ref-389">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nsdd.pl">Niepubliczna Szkoła dla Dorosłych w Żywcu</a>. nsdd.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-390"><a href="#cite_ref-390">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nsoiz.edu.pl/kierunki-ksztalcenia">Kierunki kształcenia</a>. nsoiz.edu.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-391"><a href="#cite_ref-391">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.szkoly.zywiec.zdz.pl">Zespół Szkół w Żywcu Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach</a>. szkoly.zywiec.zdz.pl. [dostęp 2022-01-30].</cite> </li> <li id="cite_note-392"><a href="#cite_ref-392">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://wsb.edu.pl/zywiec">Wydział Zamiejscowy w Żywcu</a>. wsb.edu.pl. [dostęp 2021-04-25].</cite> </li> <li id="cite_note-393"><a href="#cite_ref-393">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://mck.zywiec.pl/o-mck,4.html">O MCK</a>. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-rozkladzajec-394">↑ <a href="#cite_ref-rozkladzajec_394-0">a</a> <a href="#cite_ref-rozkladzajec_394-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://mck.zywiec.pl/kluby-rozklady-zajec,3">Kluby – rozkład zajęć</a>. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-395"><a href="#cite_ref-395">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bielsko.mamnewsa.pl/gospodarka/nowy-klub-seniora-w-zywcu">Nowy Klub Seniora w Żywcu</a>. bielsko.mamnewsa.pl, 3 marca 2021. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-396"><a href="#cite_ref-396">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://mck.zywiec.pl/zespoly,1">Zespoły</a>. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-397"><a href="#cite_ref-397">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://mck.zywiec.pl/zywiecka-szkola-folkloru,19.html">Żywiecka Szkoła Folkloru</a>. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-398"><a href="#cite_ref-398">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://mck.zywiec.pl/amfiteatr-w-zywcu-ul-grojec-50,1.html">Amfiteatr w Żywcu ul. Grojec 50</a>. mck.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-399"><a href="#cite_ref-399">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblioteka.zywiec.pl/historia">Historia</a>. biblioteka.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-400"><a href="#cite_ref-400">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblioteka.zywiec.pl/biblioteki-w-powiecie">Biblioteki w powiecie</a>. biblioteka.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-401"><a href="#cite_ref-401">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bip.zywiec.pl/index.php?modul=aktualnosci&kat_id=50&id=51">Żywiecka Biblioteka Samorządowa</a>. bip.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-402"><a href="#cite_ref-402">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblioteka.zywiec.pl/pracownia-komputerowa">Pracownia komputerowa</a>. biblioteka.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-dzialy-403">↑ <a href="#cite_ref-dzialy_403-0">a</a> <a href="#cite_ref-dzialy_403-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblioteka.zywiec.pl/dzialy">Działy</a>. biblioteka.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-404"><a href="#cite_ref-404">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pbw.bielsko.pl/index.php/o-bibliotece/historia-biblioteki-pedagogicznej">Historia Biblioteki Pedagogicznej</a>. pbw.bielsko.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-autonazwa1-405">↑ <a href="#cite_ref-autonazwa1_405-0">a</a> <a href="#cite_ref-autonazwa1_405-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.pl/kultura-3">Kultura</a>. zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-406"><a href="#cite_ref-406">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pbw.bielsko.pl/index.php/filie-pbw/filia-zywiec/oferta-edukacyjna-zywiec">Filia Żywiec – Oferta edukacyjna</a>. pbw.bielsko.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-407"><a href="#cite_ref-407">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.muzeum-zywiec.pl/historia-muzeum,1,5.html">Historia Muzeum</a>. muzeum-zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-408"><a href="#cite_ref-408">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.muzeum-zywiec.pl/wystawy-stale,4">Wystawy stałe</a>. muzeum-zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-409"><a href="#cite_ref-409">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.muzeum-zywiec.pl/wystawy-czasowe,3,akt">Wystawy czasowe</a>. muzeum-zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-410"><a href="#cite_ref-410">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://muzeumbrowaru.pl/pl/muzeum">Muzeum Browaru Żywiec</a>. muzeumbrowaru.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-411"><a href="#cite_ref-411">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mosir-zywiec.pl/zwiedzaj-zywiec-muzeum-czynu-zbrojnego-zywiecczyzny,1,599,akt.html">Zwiedzaj Żywiec! Muzeum Czynu Zbrojnego Żywiecczyzny</a>. mosir-zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-412"><a href="#cite_ref-412">↑</a> <cite class="citation web">Jacek Drost: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.naszemiasto.pl/kino-janosik-w-zywcu-z-druga-sala-jest-taki-plan/ar/c13-4353833">Kino Janosik w Żywcu z drugą salą? Jest taki plan!</a>. zywiec.naszemiasto.pl, 21 grudnia 2017. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-413"><a href="#cite_ref-413">↑</a> <cite class="citation web">Łukasz Gardas: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://slaskie.naszemiasto.pl/kino-janosik-w-zywcu-powstalo-w-1906-roku-zdjecia/ar/c13-1282343">Kino Janosik w Żywcu powstało w 1906 roku!</a>. slaskie.naszemiasto.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-414"><a href="#cite_ref-414">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kinojanosik.pl/historia/">Historia</a>. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-415"><a href="#cite_ref-415">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kinojanosik.pl/cykle/">Cykle</a>. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-416"><a href="#cite_ref-416">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kinojanosik.pl/wydarzenia/">Wydarzenia</a>. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-417"><a href="#cite_ref-417">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kinojanosik.pl/interdyscyplinarny-program-edukacji-medialnej-i-spolecznej-kinoszkola/">Interdyscyplinarny Program Edukacji Medialnej i Społecznej „Kinoszkoła”</a>. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-418"><a href="#cite_ref-418">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kinojanosik.pl/filmy-repertuarowe-dla-szkol/">Filmy repertuarowe dla szkół</a>. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-419"><a href="#cite_ref-419">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kinojanosik.pl/warsztaty-dla-dzieci/">Warsztaty dla dzieci</a>. kinojanosik.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-kultura-420">↑ <a href="#cite_ref-kultura_420-0">a</a> <a href="#cite_ref-kultura_420-1">b</a> <a href="#cite_ref-kultura_420-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://tkb.art.pl/informacje-o-festiwalu/">Informacje o festiwalu</a>. tkb.art.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-walory-421">↑ <a href="#cite_ref-walory_421-0">a</a> <a href="#cite_ref-walory_421-1">b</a> <a href="#cite_ref-walory_421-2">c</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.pl/walory-turystyczne-zywiecczyzny">Walory turystyczne Żywiecczyzny</a>. zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-422"><a href="#cite_ref-422">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.beskidy24.pl/app,region,r,17,zywiec.asp">Żywiec</a>. beskidy24.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-423"><a href="#cite_ref-423">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://podroze.onet.pl/polska/slaskie/zywiec-atrakcje-miasta-gory-jezioro-do-zywca-zabierzcie-ze-soba-dzieci/q66z7j3">Żywiec: atrakcje miasta, góry, jezioro. Do Żywca zabierzcie ze sobą dzieci</a>. podroze.onet.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-424"><a href="#cite_ref-424">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zabytkitechniki.pl/poi/1595/centrum-informacji-kulturalno-turystycznej-w-zywcu">O szlaku aktualności. Atrakcje Turystyczne. Centrum Informacji Kulturalno-Turystycznej w Żywcu</a>. zabytkitechniki.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-425"><a href="#cite_ref-425">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zabytkitechniki.pl/culturalheritage/1682">Muzeum Browaru Żywiec</a>. zabytkitechniki.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-szlak-426">↑ <a href="#cite_ref-szlak_426-0">a</a> <a href="#cite_ref-szlak_426-1">b</a> <a href="#cite_ref-szlak_426-2">c</a> <a href="#cite_ref-szlak_426-3">d</a> <a href="#cite_ref-szlak_426-4">e</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://zywiec.powiat.pl/szlaki-tematyczne/szlaki-spacerowe-po-zywcu.html">Szlaki spacerowe po Żywcu</a>. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-427"><a href="#cite_ref-427">↑</a> <cite class="citation web">Marcin Czyżewski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bielskobiala.wyborcza.pl/bielskobiala/7,88025,27753634,w-beskidach-powstal-nowy-szlak-im-zywieckich-habsburgow-piekne.html">W Beskidach powstał nowy szlak im. Żywieckich Habsburgów. Piękne widoki gwarantowane</a>. bielskobiala.wyborcza.pl, 31 października 2021. [dostęp 2021-11-07].</cite> </li> <li id="cite_note-428"><a href="#cite_ref-428">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://tuzywiec.pl/artykul/zywiecki-szlak-oreza/1199622?fbclid=IwAR15oX2X4fQbIwCG_5rv5zhyvMzxIPWqwmY8cfJxtsKNujy3t3Ni4Cq33ks">Żywiecki Szlak Oręża Polskiego</a> [online], tuzywiec.pl [dostęp 2024-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiecki+Szlak+Or%C4%99%C5%BCa+Polskiego&rft_id=https%3A%2F%2Ftuzywiec.pl%2Fartykul%2Fzywiecki-szlak-oreza%2F1199622%3Ffbclid%3DIwAR15oX2X4fQbIwCG_5rv5zhyvMzxIPWqwmY8cfJxtsKNujy3t3Ni4Cq33ks" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-429"><a href="#cite_ref-429">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://zywiec.powiat.pl/szlaki-tematyczne/sciezki-przyrodniczo-dydaktyczne.html">Ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne</a>. zywiec.powiat.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-430"><a href="#cite_ref-430">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mce.zywiec.pl/pl/pobierz/sciezka-dydaktyczno-przyrodnicza-w-zywcu-aplikacja-mobilna">Ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza w Żywcu – aplikacja mobilna</a>. mce.zywiec.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-431"><a href="#cite_ref-431">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiec.travel/szlak_niebieski_zywiec_-_tokarka_-_romanka,o39.html">Szlak niebieski: Żywiec – Tokarka – Romanka</a>. zywiec.travel. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-432"><a href="#cite_ref-432">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.naszlaku.com/szlak-zolty-stok-pod-koscielcem-stary-gron-oczkow/">Szlak żółty Stok pod Kościelcem – Stary Groń – Oczków</a>. naszlaku.com. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-433"><a href="#cite_ref-433">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.naszlaku.com/szlak-zolty-zywiec-grojec-612-m-zywiec-browar/">Szlak żółty Żywiec – Grojec (612 m) – Żywiec Browar</a>. naszlaku.com. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-434"><a href="#cite_ref-434">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.naszlaku.com/szlak-zielony-zywiec-sporysz-moszczanica-zywiec/">Szlak zielony Żywiec Sporysz – Moszczanica – Żywiec (Szlak Wyzwolenia Żywca)</a>. naszlaku.com. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-435"><a href="#cite_ref-435">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://podroze.gazeta.pl/podroze/7,114156,25967501,gora-zar-atrakcje-szlaki-i-kolejka-jak-dojechac-na-miejsce.html">Góra Żar – atrakcje, szlaki i kolejka. Jak dojechać na miejsce?</a>. podroze.gazeta.pl, 22 lipca 2020. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-436"><a href="#cite_ref-436">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://podroze.onet.pl/porady/zywiec-hotele/jl320bx">Żywiec – Hotele</a>. podroze.onet.pl. [dostęp 2021-04-27].</cite> </li> <li id="cite_note-srpz2030-437">↑ <a href="#cite_ref-srpz2030_437-0">a</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-1">b</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-2">c</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-3">d</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-4">e</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-5">f</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-6">g</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-7">h</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-8">i</a> <a href="#cite_ref-srpz2030_437-9">j</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bip-pzzywiec.finn.pl/res/serwisy/pliki/30140741?version=1.0">Strategia rozwoju powiatu żywieckiego 2030+</a> [online], bip-pzzywiec.finn.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Strategia+rozwoju+powiatu+%C5%BCywieckiego+2030%2B&rft_id=https%3A%2F%2Fbip-pzzywiec.finn.pl%2Fres%2Fserwisy%2Fpliki%2F30140741%3Fversion%3D1.0" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-438"><a href="#cite_ref-438">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.policja.gov.pl/k32/kontakt/informacje-kontaktowe/77269,Komenda-Powiatowa-Policji-w-Zywcu-informacje-kontaktowe.html">Kontakt</a> [online], zywiec.policja.gov.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kontakt&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiec.policja.gov.pl%2Fk32%2Fkontakt%2Finformacje-kontaktowe%2F77269%2CKomenda-Powiatowa-Policji-w-Zywcu-informacje-kontaktowe.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-439"><a href="#cite_ref-439">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://slaska.policja.gov.pl/kat/informacje/jedn/zywiec/99p624,Komisariat-Policji-w-Gilowicach-zs-w-Zywcu.html">Komisariat Policji w Gilowicach z/s w Żywcu</a> [online], slaska.policja.gov.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Komisariat+Policji+w+Gilowicach+z%2Fs+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fslaska.policja.gov.pl%2Fkat%2Finformacje%2Fjedn%2Fzywiec%2F99p624%2CKomisariat-Policji-w-Gilowicach-zs-w-Zywcu.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-440"><a href="#cite_ref-440">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gov.pl/web/kppsp-zywiec/dane-kontaktowe">Kontakt opublikowany = gov.pl</a> [online] [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kontakt+opublikowany+%3D+gov.pl&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.gov.pl%2Fweb%2Fkppsp-zywiec%2Fdane-kontaktowe" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-441"><a href="#cite_ref-441">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ospsporysz.beskidy.pl/kontakt">Kontakt</a> [online], ospsporysz.beskidy.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kontakt&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ospsporysz.beskidy.pl%2Fkontakt" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-442"><a href="#cite_ref-442">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gov.pl/web/kppsp-zywiec/wlaczone-do-ksrg2">Jednostki OSP włączone do KSRG</a> [online], gov.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Jednostki+OSP+w%C5%82%C4%85czone+do+KSRG&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.gov.pl%2Fweb%2Fkppsp-zywiec%2Fwlaczone-do-ksrg2" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-443"><a href="#cite_ref-443">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gov.pl/web/kppsp-zywiec/niewlaczone-do-ksrg">Jednostki OSP niewłączone do KSRG</a> [online], gov.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Jednostki+OSP+niew%C5%82%C4%85czone+do+KSRG&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.gov.pl%2Fweb%2Fkppsp-zywiec%2Fniewlaczone-do-ksrg" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-szpital-444">↑ <a href="#cite_ref-szpital_444-0">a</a> <a href="#cite_ref-szpital_444-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://szpitalzywiec.pl/media/">Dla mediów</a> [online], szpitalzywiec.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Dla+medi%C3%B3w&rft_id=https%3A%2F%2Fszpitalzywiec.pl%2Fmedia%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-445"><a href="#cite_ref-445">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://szpitalzywiec.pl/oddzialy/">Oddziały</a> [online], szpitalzywiec.pl [dostęp 2024-11-04]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Oddzia%C5%82y&rft_id=https%3A%2F%2Fszpitalzywiec.pl%2Foddzialy%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-446"><a href="#cite_ref-446">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://szpitalzywiec.pl/zaklad-opiekunczo-leczniczy/">Zakład opiekuńczo-leczniczy</a> [online], szpitalzywiec.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zak%C5%82ad+opieku%C5%84czo-leczniczy&rft_id=https%3A%2F%2Fszpitalzywiec.pl%2Fzaklad-opiekunczo-leczniczy%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-447"><a href="#cite_ref-447">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://szpitalzywiec.pl/medycyna-pracy/">Medycyna pracy</a> [online], szpitalzywiec.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Medycyna+pracy&rft_id=https%3A%2F%2Fszpitalzywiec.pl%2Fmedycyna-pracy%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-448"><a href="#cite_ref-448">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ratownictwo.zywiec.pl">Ratownictwo medyczne w Żywcu sp. z o.o.</a> [online], ratownictwo.zywiec.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ratownictwo+medyczne+w+%C5%BBywcu+sp.+z+o.o.&rft_id=https%3A%2F%2Fratownictwo.zywiec.pl" style="display:none"> .strona główna serwisu</cite> </li> <li id="cite_note-449"><a href="#cite_ref-449">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zywiec.pl/opieka-medyczna">Opieka medyczna</a> [online], zywiec.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Opieka+medyczna&rft_id=https%3A%2F%2Fzywiec.pl%2Fopieka-medyczna" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-450"><a href="#cite_ref-450">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gov.pl/web/psse-zywiec/kontakt2">Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Żywcu</a> [online], gov.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powiatowa+Stacja+Sanitarno-Epidemiologiczna+w+%C5%BBywcu&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.gov.pl%2Fweb%2Fpsse-zywiec%2Fkontakt2" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-451"><a href="#cite_ref-451">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiec.piw.gov.pl/?action=kontakt">Kontakt</a> [online], zywiec.piw.gov.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kontakt&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.zywiec.piw.gov.pl%2F%3Faction%3Dkontakt" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-452"><a href="#cite_ref-452">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mops-zywiec.pl">Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Żywcu</a>. mops-zywiec.pl. [dostęp 2022-12-28].</cite> </li> <li id="cite_note-453"><a href="#cite_ref-453">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pcpr-zywiec.pl/index.php/o-nas">O nas</a> [online], pcpr-zywiec.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=O+nas&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.pcpr-zywiec.pl%2Findex.php%2Fo-nas" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-diecezja-454">↑ <a href="#cite_ref-diecezja_454-0">a</a> <a href="#cite_ref-diecezja_454-1">b</a> <a href="#cite_ref-diecezja_454-2">c</a> <a href="#cite_ref-diecezja_454-3">d</a> <a href="#cite_ref-diecezja_454-4">e</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://diecezja.bielsko.pl/parafie/">Parafie diecezji bielsko-żywieckiej</a> [online], diecezja.bielsko.pl [dostęp 2021-04-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Parafie+diecezji+bielsko-%C5%BCywieckiej&rft_id=https%3A%2F%2Fdiecezja.bielsko.pl%2Fparafie%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-455"><a href="#cite_ref-455">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cerkiew.org/parafie/dekanat-krakowsko-gorlicki/parafia-p-w-sw-cyryla-i-metodego-w-bielsku-bialej/">Parafia p.w. św. Cyryla i Metodego w Bielsku Białej</a> [online], cerkiew.org [dostęp 2025-03-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Parafia+p.w.+%C5%9Bw.+Cyryla+i+Metodego+w+Bielsku+Bia%C5%82ej&rft_id=https%3A%2F%2Fcerkiew.org%2Fparafie%2Fdekanat-krakowsko-gorlicki%2Fparafia-p-w-sw-cyryla-i-metodego-w-bielsku-bialej%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-456"><a href="#cite_ref-456">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://maranatha.pl/zbory/">Zbory – Diecezja Południowa KADS</a> [online], maranatha.pl [dostęp 2021-04-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zbory+%E2%80%93+Diecezja+Po%C5%82udniowa+KADS&rft_id=https%3A%2F%2Fmaranatha.pl%2Fzbory%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-457"><a href="#cite_ref-457">↑</a> <cite class="citation web">EugeniuszE. Gradek EugeniuszE., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160313061052/http://protestanci.org/artykuly/art52.php">Protestantyzm na Żywiecczyźnie</a> [online], protestanci.org [dostęp 2022-01-30] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://protestanci.org/artykuly/art52.php">adresu</a> 2016-03-13]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Eugeniusz&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Protestantyzm+na+%C5%BBywiecczy%C5%BAnie&rft.aulast=Gradek&rft_id=http%3A%2F%2Fprotestanci.org%2Fartykuly%2Fart52.php" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-458"><a href="#cite_ref-458">↑</a> <cite class="citation web">IzabelaI. Janoszek IzabelaI., <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiobielsko.pl/wiadomosci/proboszcz-odchodzi/49311">Proboszcz odchodzi</a> [online], radiobielsko.pl, 3 września 2021 [dostęp 2021-09-09]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Izabela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Proboszcz+odchodzi&rft.date=2021-09-03&rft.aulast=Janoszek&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiobielsko.pl%2Fwiadomosci%2Fproboszcz-odchodzi%2F49311" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-459"><a href="#cite_ref-459">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kech.pl/zbory-kech-w-polsce/">Zbory KECh w Polsce</a> [online], kech.pl [dostęp 2021-04-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zbory+KECh+w+Polsce&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.kech.pl%2Fzbory-kech-w-polsce%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-460"><a href="#cite_ref-460">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kwch.org/nasze-zbory/">Zbory Kościoła Wolnych Chrześcijan</a> [online], kwch.org [dostęp 2021-04-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zbory+Ko%C5%9Bcio%C5%82a+Wolnych+Chrze%C5%9Bcijan&rft_id=https%3A%2F%2Fkwch.org%2Fnasze-zbory%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-461"><a href="#cite_ref-461">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://kzzywiec.org/index.php/kontakt/">Kościół Zielonoświątkowy – Zbór w Żywcu</a> [online], kzzywiec.org [dostęp 2021-04-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82+Zielono%C5%9Bwi%C4%85tkowy+%E2%80%93+Zb%C3%B3r+w+%C5%BBywcu&rft_id=http%3A%2F%2Fkzzywiec.org%2Findex.php%2Fkontakt%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-462"><a href="#cite_ref-462">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wdrodze.kz.pl/#kontakt">Kościół w Drodze – Kontakt</a> [online], wdrodze.kz.pl [dostęp 2021-04-26]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82+w+Drodze+%E2%80%93+Kontakt&rft_id=http%3A%2F%2Fwdrodze.kz.pl%2F%23kontakt" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-463"><a href="#cite_ref-463">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://zboryboze.pl/o-nas/kontakt/">Kontakt – Zbory</a> [online], zboryboze.pl [dostęp 2022-12-28]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kontakt+%E2%80%93+Zbory&rft_id=http%3A%2F%2Fzboryboze.pl%2Fo-nas%2Fkontakt%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-464"><a href="#cite_ref-464">↑</a> <cite class="citation journal nourl">LeszekL. Jańczuk LeszekL., Branhamizm w Polsce, „Studia Theologica Pentecostalia”, 3, 2015, s. 53, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2300-729X">2300-729X</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2015&rft.issn=2300-729X&rft.jtitle=Studia+Theologica+Pentecostalia&rft.volume=3&rft.atitle=Branhamizm+w+Polsce" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-point-q1UM03HT-465">↑ <a href="#cite_ref-point-q1UM03HT_465-0">a</a> <a href="#cite_ref-point-q1UM03HT_465-1">b</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.miplo.pl/point.php?p=q1UM03HT">Sal Królestwa, Żywiec</a> miplo.pl. </li> <li id="cite_note-jworg-466">↑ <a href="#cite_ref-jworg_466-0">a</a> <a href="#cite_ref-jworg_466-1">b</a> Dane według <cite class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://apps.jw.org/ui/P/meeting-search.html#/weekly-meetings">wyszukiwarki zborów</a>, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy <a href="/wiki/Jw.org" title="Jw.org">jw.org</a> [dostęp 2015-01-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=na+oficjalnej+stronie+%C5%9Awiadk%C3%B3w+Jehowy+%5B%5Bjw.org%5D%5D&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=wyszukiwarki+zbor%C3%B3w&rft_id=https%3A%2F%2Fapps.jw.org%2Fui%2FP%2Fmeeting-search.html%23%2Fweekly-meetings" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-467"><a href="#cite_ref-467">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bielskobiala.naszemiasto.pl/swiadkowie-jehowy-zapraszaja-na-obchody-pamiatki-smierci/ar/c1-8774689">Świadkowie Jehowy zapraszają na obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa</a> [online], bielskobiala.naszemiasto.pl, 15 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-15]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2022-04-15&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%9Awiadkowie+Jehowy+zapraszaj%C4%85+na+obchody+Pami%C4%85tki+%C5%9Bmierci+Jezusa+Chrystusa&rft_id=https%3A%2F%2Fbielskobiala.naszemiasto.pl%2Fswiadkowie-jehowy-zapraszaja-na-obchody-pamiatki-smierci%2Far%2Fc1-8774689" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-archiwum-468">↑ <a href="#cite_ref-archiwum_468-0">a</a> <a href="#cite_ref-archiwum_468-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160305042649/http://www.nsik.com.pl/archiwum/91/a15.html">Religie na Żywiecczyźnie</a>. nsik.com.pl. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nsik.com.pl/archiwum/91/a15.html">tego adresu</a> (2016-03-05)].</cite> </li> <li id="cite_note-nastrazy-469">↑ <a href="#cite_ref-nastrazy_469-0">a</a> <a href="#cite_ref-nastrazy_469-1">b</a> <cite class="citation journal nourl">JózefJ. Kłusak JózefJ., MieczysławM. Szwed MieczysławM., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nastrazy.pl/archiwum/2004_4_14.htm">„Na Straży”</a>, 2004/4/14, Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego, 2004, s. 168, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0209-3863">0209-3863</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=journal&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2004&rft.issn=0209-3863&rft.jtitle=Na+Stra%C5%BCy&rft.pub=Zrzeszenie+Wolnych+Badaczy+Pisma+%C5%9Awi%C4%99tego&rft.volume=2004%2F4%2F14" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-TG_Sokół_Jednodniówka_wydana-470"><a href="#cite_ref-TG_Sokół_Jednodniówka_wydana_470-0">↑</a> TG Sokół, „Jednodniówka wydana z okazji 35 lecia gniazda Sokolego w Żywcu 1893–1928”, TG Sokół w Żywcu, Żywiec 1928. </li> <li id="cite_note-471"><a href="#cite_ref-471">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.centrumdebina.pl/rekreacja/boulles/">Boules</a> [online], centrumdebina.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Boules&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.centrumdebina.pl%2Frekreacja%2Fboulles%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-472"><a href="#cite_ref-472">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20141231003312/http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=117&menu=286&strona=1">Kalendarz rozgrywek Polskiej Federacji Pétanque</a> [online] [dostęp 2023-02-08] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=117&menu=286&strona=1">adresu</a> 2014-12-31]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kalendarz+rozgrywek+Polskiej+Federacji+P%C3%A9tanque&rft_id=http%3A%2F%2Fpetanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D14%26sub%3D117%26menu%3D286%26strona%3D1" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-mp-473">↑ <a href="#cite_ref-mp_473-0">a</a> <a href="#cite_ref-mp_473-1">b</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=521&strona=1&sub=29">Mistrzostwa Polski Mężczyzn</a> [online], petanque.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Mistrzostwa+Polski+M%C4%99%C5%BCczyzn&rft_id=http%3A%2F%2Fpetanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D14%26menu%3D521%26strona%3D1%26sub%3D29" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-474"><a href="#cite_ref-474">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=30&strona=1&sub=29">Mistrzostwa Polski Juniorów</a> [online], petanque.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Mistrzostwa+Polski+Junior%C3%B3w&rft_id=http%3A%2F%2Fpetanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D14%26menu%3D30%26strona%3D1%26sub%3D29" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-475"><a href="#cite_ref-475">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=485&strona=1&sub=29&subsub=276">Triplety</a> [online], petanque.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Triplety&rft_id=http%3A%2F%2Fpetanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D14%26menu%3D485%26strona%3D1%26sub%3D29%26subsub%3D276" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-476"><a href="#cite_ref-476">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=277&strona=1&sub=29">Mistrzostwa Polski Kobiet</a> [online], petanque.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Mistrzostwa+Polski+Kobiet&rft_id=http%3A%2F%2Fpetanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D14%26menu%3D277%26strona%3D1%26sub%3D29" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-477"><a href="#cite_ref-477">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=512&strona=1&sub=29">Mistrzostwa Polski Dubletów</a> [online], petanque.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Mistrzostwa+Polski+Dublet%C3%B3w&rft_id=http%3A%2F%2Fpetanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D14%26menu%3D512%26strona%3D1%26sub%3D29" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-478"><a href="#cite_ref-478">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=34&strona=1&sub=29">Wyniki ME/MŚ</a> [online], petanque.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Wyniki+ME%2FM%C5%9A&rft_id=http%3A%2F%2Fpetanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D14%26menu%3D34%26strona%3D1%26sub%3D29" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-479"><a href="#cite_ref-479">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=482&strona=1&sub=29&subsub=231">Liga / KMP historia</a> [online], petanque.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Liga+%2F+KMP+historia&rft_id=http%3A%2F%2Fpetanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D14%26menu%3D482%26strona%3D1%26sub%3D29%26subsub%3D231" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-480"><a href="#cite_ref-480">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.petanque.pl/asp/pl_start.asp?typ=13&sub=&subsub=&menu=33&artykul=2112&akcja=artykul">Błażej Twardowski wicemistrzem świata juniorów</a> [online], petanque.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=B%C5%82a%C5%BCej+Twardowski+wicemistrzem+%C5%9Bwiata+junior%C3%B3w&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.petanque.pl%2Fasp%2Fpl_start.asp%3Ftyp%3D13%26sub%3D%26subsub%3D%26menu%3D33%26artykul%3D2112%26akcja%3Dartykul" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-481"><a href="#cite_ref-481">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://tskoszarawazywiec.pl/o-klubie/kontakt/">Kontakt</a> [online], tskoszarawazywiec.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kontakt&rft_id=https%3A%2F%2Ftskoszarawazywiec.pl%2Fo-klubie%2Fkontakt%2F" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-482"><a href="#cite_ref-482">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.goralzywiec.pl/oklubie.htm">O klubie</a> [online], goralzywiec.pl [dostęp 2023-02-08] .</cite> </li> <li id="cite_note-483"><a href="#cite_ref-483">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bielsko.gosc.pl/doc/7804035.TS-Sola-Zywiec-ma-100-lat">TS Soła Żywiec ma 100 lat!</a> [online], bielsko.gosc.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=TS+So%C5%82a+%C5%BBywiec+ma+100+lat%21&rft_id=https%3A%2F%2Fbielsko.gosc.pl%2Fdoc%2F7804035.TS-Sola-Zywiec-ma-100-lat" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-484"><a href="#cite_ref-484">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://lksblekitnizywiec.futbolowo.pl/o-klubie">O klubie</a> [online], lksblekitnizywiec.futbolowo.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=O+klubie&rft_id=https%3A%2F%2Flksblekitnizywiec.futbolowo.pl%2Fo-klubie" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-485"><a href="#cite_ref-485">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tsmitech.pl/kontakt">Kontakt</a> [online], tsmitech.pl [dostęp 2023-02-08] .</cite> </li> <li id="cite_note-486"><a href="#cite_ref-486">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www2.laczynaspilka.pl/certyfikowane-szkolki-pzpn-cykl-2,ts-stal-srubiarnia,314.html">TS Stal Śrubiarnia</a> [online], laczynaspilka.pl [dostęp 2023-02-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=TS+Stal+%C5%9Arubiarnia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww2.laczynaspilka.pl%2Fcertyfikowane-szkolki-pzpn-cykl-2%2Cts-stal-srubiarnia%2C314.html" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-Zarządzenie_Nr_111_Wojewody-487"><a href="#cite_ref-Zarządzenie_Nr_111_Wojewody_487-0">↑</a> Zarządzenie Nr 111 Wojewody Śląskiego z dnia 8 kwietnia 2010 r. ws. ustalenia liczby radnych wybieranych do rad gmin (Dz. Urz. Woj. Śląskiego 2010 r. Nr 64, poz. 1062). </li> <li id="cite_note-Lew&Mal1991-488"><a href="#cite_ref-Lew&Mal1991_488-0">↑</a> <cite class="citation book nourl">Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU. Lewandowska UrszulaU., KrystynaK. Malik KrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8321725198" title="Specjalna:Książki/8321725198">ISBN 83-217-2519-8</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Warszawa&rft.atitle=Wykaz+miejscowo%C5%9Bci+wyr%C3%B3%C5%BCnionych+odznaczeniami+pa%C5%84stwowymi&rft.aufirst=Urszula&rft.aulast=Lewandowska&rft.date=1991&rft.isbn=83-217-2519-8&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Przewodnik+po+Polsce&rft.pub=Wydawnictwo+%E2%80%9ESport+i+Turystyka%E2%80%9D" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=90" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=90" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFRączka2010">ZofiaZ. Rączka ZofiaZ., Żywiec. Rys historyczny od powstania miasta do 1939 r., Żywiec: <a href="/wiki/Towarzystwo_Mi%C5%82o%C5%9Bnik%C3%B3w_Ziemi_%C5%BBywieckiej" title="Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej">Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej</a>, 2010, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788360878132" title="Specjalna:Książki/9788360878132">ISBN 978-83-60878-13-2</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=%C5%BBywiec&rft.aufirst=Zofia&rft.aulast=R%C4%85czka&rft.date=2010&rft.isbn=978-83-60878-13-2&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiec.+Rys+historyczny+od+powstania+miasta+do+1939+r.&rft.pub=%5B%5BTowarzystwo+Mi%C5%82o%C5%9Bnik%C3%B3w+Ziemi+%C5%BBywieckiej%5D%5D" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFSikora2018">MirosławM. Sikora MirosławM., Żywiec w latach 1939-1945, [w:] DorotaD. Firlej, PrzemysławP. Dyrlaga, AleksandraA. Bura (red.), Żywiec. Studia i szkice z dziejów miasta, Żywiec: Muzeum Miejskie w Żywcu, 2018, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788395145704" title="Specjalna:Książki/9788395145704">ISBN 978-83-951457-0-4</a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=%C5%BBywiec&rft.atitle=%C5%BBywiec+w+latach+1939-1945&rft.aufirst=Miros%C5%82aw&rft.aulast=Sikora&rft.date=2018&rft.isbn=978-83-951457-0-4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%C5%BBywiec.+Studia+i+szkice+z+dziej%C3%B3w+miasta&rft.pub=Muzeum+Miejskie+w+%C5%BBywcu" style="display:none"> .</cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne">Linki zewnętrzne</h2>[<a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&veaction=edit&section=91" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=%C5%BBywiec&action=edit&section=91" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://monasterium.net/mom/CZ-NA/ACK/121/charter">Jan, Książę oświęcimski składa hołd lenny królowi Czech, Bytom 1327</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zywiec.pl/">Internetowy Serwis Miejski</a> Urząd Miejski w Żywcu</li> <li><cite class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/915">Żywiec</a>, [w:] <a href="/wiki/S%C5%82ownik_geograficzny_Kr%C3%B3lestwa_Polskiego" title="Słownik geograficzny Królestwa Polskiego">Słownik geograficzny Królestwa Polskiego</a>, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 915<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=S%C5%82ownik+geograficzny+Kr%C3%B3lestwa+Polskiego&rft.atitle=%C5%BBywiec&rft.place=Warszawa&rft.date=1895" style="display:none"> .</cite></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.naszlaku.com/category/podzial-administracyjny/wojewodztwo-slaskie/powiat-zywiecki/miasto-zywiec/szlaki-piesze-miasta-zywiec/">Opis szlaków miejskich w Żywcu</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://polona.pl/search/?filters=keyword:%22%C5%BBywiec_(woj._%C5%9Bl%C4%85skie)%22,category:photographs,category:books,category:postcards,public:1,hasTextContent:0">Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością</a> w bibliotece <a href="/wiki/Polona" title="Polona">Polona</a></li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r75675918">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) table,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) tbody{display:block;overflow:visible;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .inner-standard tbody tr{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .inner-standard tbody tr .opis{text-align:left}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) table{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) table table{margin:0;padding:0;border:0 none #000;padding-left:2em;width:100%}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Dzielnice_%C5%BBywca" title="Szablon:Dzielnice Żywca">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Dzielnice_%C5%BBywca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Dzielnice Żywca (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Dzielnice_%C5%BBywca&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Dzielnice <a class="mw-selflink selflink">Żywca</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">dzielnice</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Kocur%C3%B3w-Koleby" title="Kocurów-Koleby">Kocurów-Koleby</a></li> <li><a href="/wiki/Moszczanica_(%C5%BBywiec)" title="Moszczanica (Żywiec)">Moszczanica</a></li> <li><a href="/wiki/Oczk%C3%B3w" title="Oczków">Oczków</a></li> <li><a href="/wiki/Podlesie_(%C5%BBywiec)" title="Podlesie (Żywiec)">Podlesie</a></li> <li><a href="/wiki/R%C4%99dzina_(%C5%BBywiec)" title="Rędzina (Żywiec)">Rędzina</a></li> <li><a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Ar%C3%B3dmie%C5%9Bcie_(%C5%BBywiec)" title="Śródmieście (Żywiec)">Śródmieście</a></li> <li><a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Części miasta wg <a href="/wiki/TERYT" title="TERYT">TERYT</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Chaciaki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chaciaki (strona nie istnieje)">Chaciaki</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Bia%C5%82k%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Białków (strona nie istnieje)">Do Białków</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Cyrnali&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Cyrnali (strona nie istnieje)">Do Cyrnali</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Jan%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Janów (strona nie istnieje)">Do Janów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Kozak%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Kozaków (strona nie istnieje)">Do Kozaków</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Kuba%C5%9Bnego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Kubaśnego (strona nie istnieje)">Do Kubaśnego</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Madej%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Madejów (strona nie istnieje)">Do Madejów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Micherd%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Micherdów (strona nie istnieje)">Do Micherdów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_M%C5%82yna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Młyna (strona nie istnieje)">Do Młyna</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Nowak%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Nowaków (strona nie istnieje)">Do Nowaków</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Rus%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Rusów (strona nie istnieje)">Do Rusów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Szymiczk%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Szymiczków (strona nie istnieje)">Do Szymiczków</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Do_Wawrzyczk%C3%B3w&action=edit&redlink=1" class="new" title="Do Wawrzyczków (strona nie istnieje)">Do Wawrzyczków</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Grapa_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Grapa (Żywiec) (strona nie istnieje)">Grapa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Gr%C3%B3jec_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Grójec (Żywiec) (strona nie istnieje)">Grójec</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Habdas%C3%B3wka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Habdasówka (strona nie istnieje)">Habdasówka</a></li> <li><a href="/wiki/Isep_(%C5%BBywiec)" title="Isep (Żywiec)">Isep</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kimlichowiec&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kimlichowiec (strona nie istnieje)">Kimlichowiec</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kocur%C3%B3w_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kocurów (Żywiec) (strona nie istnieje)">Kocurów</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Koleby_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Koleby (Żywiec) (strona nie istnieje)">Koleby</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C5%81yska_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Łyska (Żywiec) (strona nie istnieje)">Łyska</a></li> <li><a href="/wiki/Moszczanica_(%C5%BBywiec)" title="Moszczanica (Żywiec)">Moszczanica</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Na_Grapie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Na Grapie (strona nie istnieje)">Na Grapie</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Na_Niwie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Na Niwie (strona nie istnieje)">Na Niwie</a></li> <li><a href="/wiki/Oczk%C3%B3w" title="Oczków">Oczków</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Okle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Okle (strona nie istnieje)">Okle</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Olszyny_(%C5%BCywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Olszyny (żywiec) (strona nie istnieje)">Olszyny</a></li> <li><a href="/wiki/Pawlusie" title="Pawlusie">Pawlusie</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Pi%C4%85tki_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Piątki (Żywiec) (strona nie istnieje)">Piątki</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Pod_%C5%81ysk%C4%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pod Łyską (strona nie istnieje)">Pod Łyską</a></li> <li><a href="/wiki/Podlesie_(%C5%BBywiec)" title="Podlesie (Żywiec)">Podlesie</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Przy_Dzwonku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Przy Dzwonku (strona nie istnieje)">Przy Dzwonku</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Pyrl%C3%B3wka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pyrlówka (strona nie istnieje)">Pyrlówka</a></li> <li><a href="/wiki/R%C4%99dzina_(%C5%BBywiec)" title="Rędzina (Żywiec)">Rędzina</a></li> <li><a href="/wiki/Rudza" title="Rudza">Rudza</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sporyska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sporyska (strona nie istnieje)">Sporyska</a></li> <li><a href="/wiki/Sporysz_(%C5%BBywiec)" title="Sporysz (Żywiec)">Sporysz</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%C5%9Awi%C4%99ty_Wit_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Święty Wit (Żywiec) (strona nie istnieje)">Święty Wit</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Szcza%C5%82ba_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Szczałba (Żywiec) (strona nie istnieje)">Szczałba</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Widzyki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Widzyki (strona nie istnieje)">Widzyki</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Wojtusiak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wojtusiak (strona nie istnieje)">Wojtusiak</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Wyszymie%C5%9Bcie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wyszymieście (strona nie istnieje)">Wyszymieście</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Za_G%C3%B3r%C4%85_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Za Górą (Żywiec) (strona nie istnieje)">Za Górą</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Za_%C5%81ysk%C4%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="Za Łyską (strona nie istnieje)">Za Łyską</a></li> <li><a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(%C5%BBywiec)" title="Zabłocie (Żywiec)">Zabłocie</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Zadki_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zadki (Żywiec) (strona nie istnieje)">Zadki</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Zag%C3%B3ra_(%C5%BBywiec)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zagóra (Żywiec) (strona nie istnieje)">Zagóra</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:POL_%C5%BBywiec_COA.svg" class="mw-file-description" title="Herb Żywca"><img alt="Herb Żywca" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/POL_%C5%BBywiec_COA.svg/40px-POL_%C5%BBywiec_COA.svg.png" decoding="async" width="38" height="48" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/POL_%C5%BBywiec_COA.svg/60px-POL_%C5%BBywiec_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/POL_%C5%BBywiec_COA.svg/120px-POL_%C5%BBywiec_COA.svg.png 2x" data-file-width="744" data-file-height="930" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r75675918" /><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Powiat_%C5%BCywiecki" title="Szablon:Powiat żywiecki">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Powiat_%C5%BCywiecki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Powiat żywiecki (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Powiat_%C5%BCywiecki&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">Powiat żywiecki</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Miasto" title="Miasto">Miasta</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Żywiec</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Gmina_miejska" title="Gmina miejska">Gminy miejskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Żywiec</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Gmina_wiejska" title="Gmina wiejska">Gminy wiejskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Czernich%C3%B3w_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_%C5%9Bl%C4%85skim)" title="Czernichów (gmina w województwie śląskim)">Czernichów</a></li> <li><a href="/wiki/Gilowice_(gmina)" title="Gilowice (gmina)">Gilowice</a></li> <li><a href="/wiki/Jele%C5%9Bnia_(gmina)" title="Jeleśnia (gmina)">Jeleśnia</a></li> <li><a href="/wiki/Koszarawa_(gmina)" title="Koszarawa (gmina)">Koszarawa</a></li> <li><a href="/wiki/Lipowa_(gmina)" title="Lipowa (gmina)">Lipowa</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81%C4%99kawica_(gmina)" title="Łękawica (gmina)">Łękawica</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81odygowice_(gmina)" title="Łodygowice (gmina)">Łodygowice</a></li> <li><a href="/wiki/Mil%C3%B3wka_(gmina)" title="Milówka (gmina)">Milówka</a></li> <li><a href="/wiki/Radziechowy-Wieprz" title="Radziechowy-Wieprz">Radziechowy-Wieprz</a></li> <li><a href="/wiki/Rajcza_(gmina)" title="Rajcza (gmina)">Rajcza</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Alemie%C5%84_(gmina)" title="Ślemień (gmina)">Ślemień</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awinna_(gmina)" title="Świnna (gmina)">Świnna</a></li> <li><a href="/wiki/Ujso%C5%82y_(gmina)" title="Ujsoły (gmina)">Ujsoły</a></li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka_(gmina)" title="Węgierska Górka (gmina)">Węgierska Górka</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:POL_powiat_%C5%BCywiecki_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/POL_powiat_%C5%BCywiecki_COA.svg/60px-POL_powiat_%C5%BCywiecki_COA.svg.png" decoding="async" width="50" height="55" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/POL_powiat_%C5%BCywiecki_COA.svg/120px-POL_powiat_%C5%BCywiecki_COA.svg.png 1.5x" data-file-width="749" data-file-height="829" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r75675918" /><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Powiat_%C5%BCywiecki_(dawny)" title="Szablon:Powiat żywiecki (dawny)">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Powiat_%C5%BCywiecki_(dawny)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Powiat żywiecki (dawny) (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Powiat_%C5%BCywiecki_(dawny)&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Powiat_%C5%BCywiecki" title="Powiat żywiecki">Powiat żywiecki</a> (1920–1975) <a href="/w/index.php?title=Landkreis_Saybusch&action=edit&redlink=1" class="new" title="Landkreis Saybusch (strona nie istnieje)">(► 1939–1945)</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="hlist navbox-above above"> <ul><li>Siedziba powiatu – <a class="mw-selflink selflink">Żywiec</a></li></ul> </div><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo" title="Województwo">Przynależność wojewódzka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_krakowskie_(II_Rzeczpospolita)" title="Województwo krakowskie (II Rzeczpospolita)">woj. krakowskie</a> (1920–39)</li> <li><a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_krakowskie_(1945%E2%80%931975)" title="Województwo krakowskie (1945–1975)">woj. krakowskie</a> (1945–75)</li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Miasto" title="Miasto">Miasta</a> / <a href="/wiki/Prawa_miejskie" title="Prawa miejskie">Prawa miejskie</a> (1920–34 <a href="/wiki/Gmina_miejska" title="Gmina miejska">→</a>)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Sucha</a> (od 1934)</li> <li><a class="mw-selflink selflink">Żywiec</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Miasteczko_(urbanizacja)" title="Miasteczko (urbanizacja)">Miasteczka</a> (1920–34)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Mil%C3%B3wka_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Milówka (województwo śląskie)">Milówka</a></li> <li><a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Sucha</a> (do 1923 <a href="/wiki/Powiat_makowski_(wojew%C3%B3dztwo_krakowskie)" title="Powiat makowski (województwo krakowskie)">→ i ←</a> od 1932; <a href="/wiki/Prawa_miejskie" title="Prawa miejskie">→</a>)</li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Gmina_miejska" title="Gmina miejska">Gminy miejskie</a> (1920–75)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Sucha</a> (do 1923 <a href="/wiki/Powiat_makowski_(wojew%C3%B3dztwo_krakowskie)" title="Powiat makowski (województwo krakowskie)">→ i ←</a> 1932–55 <a href="/wiki/Powiat_suski" title="Powiat suski">→</a>)</li> <li><a class="mw-selflink selflink">Żywiec</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dawne_osiedla_w_Polsce" title="Dawne osiedla w Polsce">Osiedla</a> (1954–72)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka" title="Węgierska Górka">Węgierska Górka</a> (od 1958)</li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Gmina_wiejska" title="Gmina wiejska">Gminy wiejskie zbiorowe</a> (1934–39, 1945–54 i 1973–75)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Ci%C4%99cina_(gmina)" title="Cięcina (gmina)">Cięcina</a> (do 1954)</li> <li><a href="/wiki/Czernich%C3%B3w_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_%C5%9Bl%C4%85skim)" title="Czernichów (gmina w województwie śląskim)">Czernichów</a> (od 1973)</li> <li><a href="/wiki/Gilowice_(gmina)" title="Gilowice (gmina)">Gilowice</a></li> <li><a href="/wiki/Jele%C5%9Bnia_(gmina)" title="Jeleśnia (gmina)">Jeleśnia</a></li> <li><a href="/wiki/Koszarawa_(gmina)" title="Koszarawa (gmina)">Koszarawa</a> (od 1973)</li> <li><a href="/wiki/Lipowa_(gmina)" title="Lipowa (gmina)">Lipowa</a> (od 1973)</li> <li><a href="/wiki/%C5%81%C4%99kawica_(gmina)" title="Łękawica (gmina)">Łękawica</a> (od 1973)</li> <li><a href="/wiki/%C5%81odygowice_(gmina)" title="Łodygowice (gmina)">Łodygowice</a></li> <li><a href="/wiki/Mil%C3%B3wka_(gmina)" title="Milówka (gmina)">Milówka</a></li> <li><a href="/wiki/Por%C4%85bka_(gmina)" title="Porąbka (gmina)">Porąbka</a> (<a href="/wiki/Powiat_bialski_(wojew%C3%B3dztwo_krakowskie)" title="Powiat bialski (województwo krakowskie)">←</a> od 1951)</li> <li><a href="/wiki/Radziechowy-Wieprz" title="Radziechowy-Wieprz">Radziechowy-Wieprz</a> (od 1973)</li> <li><a href="/wiki/Rajcza_(gmina)" title="Rajcza (gmina)">Rajcza</a></li> <li><a href="/wiki/Sporysz_(gmina)" title="Sporysz (gmina)">Sporysz</a> (do 1954)</li> <li><a href="/wiki/Stryszawa_(gmina)" title="Stryszawa (gmina)">Stryszawa</a> (do 1954)</li> <li><a href="/wiki/%C5%9Alemie%C5%84_(gmina)" title="Ślemień (gmina)">Ślemień</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awinna_(gmina)" title="Świnna (gmina)">Świnna</a> (od 1973)</li> <li><a href="/wiki/Ujso%C5%82y_(gmina)" title="Ujsoły (gmina)">Ujsoły</a> (od 1951)</li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka_(gmina)" title="Węgierska Górka (gmina)">Węgierska Górka</a> (od 1973)</li> <li><a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_krakowskim)" title="Zabłocie (gmina w województwie krakowskim)">Zabłocie</a> (do 1954)</li></ul> </td></tr><tr class="a7"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_teren%C3%B3w_II_Rzeczypospolitej_podczas_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Podział administracyjny terenów II Rzeczypospolitej podczas II wojny światowej">Gminy</a> (1939–1945)</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a7_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Miasta</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Saybusch</a></li> <li><a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Sucha</a></li></ul> </td></tr><tr class="a7_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Amtsbezirke</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Ci%C4%99cina_(gmina)" title="Cięcina (gmina)">Ciencina</a> (1939–45)</li> <li><a href="/wiki/Gilowice_(gmina)" title="Gilowice (gmina)">Gilowitz</a> (1939–40 i 1941–54)</li> <li><a href="/wiki/Jele%C5%9Bnia_(gmina)" title="Jeleśnia (gmina)">Jelesnia</a> (1939–45)</li> <li><a href="/wiki/Lipowa_(gmina)" title="Lipowa (gmina)">Lipowa</a> (1940–41)</li> <li><a href="/wiki/%C5%81odygowice_(gmina)" title="Łodygowice (gmina)">Lodygowitz</a> (1939–45)</li> <li><a href="/wiki/Mil%C3%B3wka_(gmina)" title="Milówka (gmina)">Milowka</a> (1939–45)</li> <li><a href="/wiki/Rajcza_(gmina)" title="Rajcza (gmina)">Rajcza</a> (1939–45)</li> <li><a href="/wiki/%C5%9Alemie%C5%84_(gmina)" title="Ślemień (gmina)">Slemien</a> (1939–41)</li> <li><a href="/wiki/Sporysz_(gmina)" title="Sporysz (gmina)">Sporysch</a> (1939–45)</li> <li><a href="/wiki/Stryszawa_(gmina)" title="Stryszawa (gmina)">Stryszawa</a> (1939–45)</li> <li><a href="/wiki/Zab%C5%82ocie_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_krakowskim)" title="Zabłocie (gmina w województwie krakowskim)">Zablocie</a> (1939–40)</li> <li><a href="/wiki/Zadziele_(gmina)" title="Zadziele (gmina)">Zadziele</a> (1940–45)</li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a8"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Gromada_(podzia%C5%82_administracyjny)" title="Gromada (podział administracyjny)">Gromady</a> (1954–72)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Ci%C4%99cina_(gromada)" title="Cięcina (gromada)">Cięcina</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Cisiec_(gromada)" title="Cisiec (gromada)">Cisiec</a> (1954–61)</li> <li><a href="/wiki/Czaniec_(gromada)" title="Czaniec (gromada)">Czaniec</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Czernich%C3%B3w_(gromada_w_powiecie_%C5%BCywieckim)" title="Czernichów (gromada w powiecie żywieckim)">Czernichów</a> (1961–72)</li> <li><a href="/wiki/Gilowice_(gromada)" title="Gilowice (gromada)">Gilowice</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Glinka_(gromada)" title="Glinka (gromada)">Glinka</a> (1954–59)</li> <li><a href="/wiki/Hucisko_(gromada_w_powiecie_suskim)" title="Hucisko (gromada w powiecie suskim)">Hucisko</a> (1954–55 <a href="/wiki/Powiat_suski" title="Powiat suski">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Jele%C5%9Bnia_(gromada)" title="Jeleśnia (gromada)">Jeleśnia</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Juszczyna_(gromada)" title="Juszczyna (gromada)">Juszczyna</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/Kamesznica_(gromada)" title="Kamesznica (gromada)">Kamesznica</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Kobiernice_(gromada)" title="Kobiernice (gromada)">Kobiernice</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Kocierz_(gromada)" title="Kocierz (gromada)">Kocierz</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/Koszarawa_(gromada)" title="Koszarawa (gromada)">Koszarawa</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Krzesz%C3%B3w_(gromada_w_powiecie_suskim)" title="Krzeszów (gromada w powiecie suskim)">Krzeszów</a> (1954–55 <a href="/wiki/Powiat_suski" title="Powiat suski">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Krzy%C5%BCowa_(gromada)" title="Krzyżowa (gromada)">Krzyżowa</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Kuk%C3%B3w_(gromada)" title="Kuków (gromada)">Kuków</a> (1954–55 <a href="/wiki/Powiat_suski" title="Powiat suski">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Lachowice_(gromada)" title="Lachowice (gromada)">Lachowice</a> (1954–55 <a href="/wiki/Powiat_suski" title="Powiat suski">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/Laliki_(gromada)" title="Laliki (gromada)">Laliki</a> (1954–61)</li> <li><a href="/wiki/Le%C5%9Bna_(gromada_w_powiecie_%C5%BCywieckim)" title="Leśna (gromada w powiecie żywieckim)">Leśna</a> (1954–61)</li> <li><a href="/wiki/Lipowa_(gromada_w_powiecie_%C5%BCywieckim)" title="Lipowa (gromada w powiecie żywieckim)">Lipowa</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/%C5%81%C4%99kawica_(gromada_w_powiecie_%C5%BCywieckim)" title="Łękawica (gromada w powiecie żywieckim)">Łękawica</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/%C5%81odygowice_(gromada)" title="Łodygowice (gromada)">Łodygowice</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Mi%C4%99dzybrodzie_Bialskie_(gromada)" title="Międzybrodzie Bialskie (gromada)">Międzybrodzie Bialskie</a> (1954–61)</li> <li><a href="/wiki/Mil%C3%B3wka_(gromada)" title="Milówka (gromada)">Milówka</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Oczk%C3%B3w_(gromada)" title="Oczków (gromada)">Oczków</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Pewel_Ma%C5%82a_(gromada)" title="Pewel Mała (gromada)">Pewel Mała</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Pewel_Wielka_(gromada)" title="Pewel Wielka (gromada)">Pewel Wielka</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/Pietrzykowice_(gromada)" title="Pietrzykowice (gromada)">Pietrzykowice</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Por%C4%85bka_(gromada_w_powiecie_%C5%BCywieckim)" title="Porąbka (gromada w powiecie żywieckim)">Porąbka</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Przybor%C3%B3w_(gromada_w_powiecie_%C5%BCywieckim)" title="Przyborów (gromada w powiecie żywieckim)">Przyborów</a> (1954–68)</li> <li><a href="/wiki/Radziechowy_(gromada)" title="Radziechowy (gromada)">Radziechowy</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Rajcza_(gromada)" title="Rajcza (gromada)">Rajcza</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Rycerka_Dolna_(gromada)" title="Rycerka Dolna (gromada)">Rycerka Dolna</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/Rycerka_G%C3%B3rna_(gromada)" title="Rycerka Górna (gromada)">Rycerka Górna</a> (1954–61)</li> <li><a href="/wiki/Rychwa%C5%82d_(gromada)" title="Rychwałd (gromada)">Rychwałd</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/Sobl%C3%B3wka_(gromada)" title="Soblówka (gromada)">Soblówka</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/Sopotnia_Ma%C5%82a_(gromada)" title="Sopotnia Mała (gromada)">Sopotnia Mała</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Sopotnia_Wielka_(gromada)" title="Sopotnia Wielka (gromada)">Sopotnia Wielka</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/S%C3%B3l_(gromada_w_powiecie_%C5%BCywieckim)" title="Sól (gromada w powiecie żywieckim)">Sól</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Stryszawa_(gromada)" title="Stryszawa (gromada)">Stryszawa</a> (1954–55 <a href="/wiki/Powiat_suski" title="Powiat suski">→</a>)</li> <li><a href="/wiki/%C5%9Alemie%C5%84_(gromada)" title="Ślemień (gromada)">Ślemień</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awinna_(gromada)" title="Świnna (gromada)">Świnna</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Tresna_(gromada)" title="Tresna (gromada)">Tresna</a> (1954–61)</li> <li><a href="/wiki/Trzebinia_(gromada)" title="Trzebinia (gromada)">Trzebinia</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/Ujso%C5%82y_(gromada)" title="Ujsoły (gromada)">Ujsoły</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka_(gromada_1954%E2%80%931957)" title="Węgierska Górka (gromada 1954–1957)">Węgierska Górka</a> (1954–57)</li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka_(gromada_1961%E2%80%931972)" title="Węgierska Górka (gromada 1961–1972)">Węgierska Górka</a> (1961–72)</li> <li><a href="/wiki/Wieprz_(gromada_w_powiecie_%C5%BCywieckim)" title="Wieprz (gromada w powiecie żywieckim)">Wieprz</a> (1954–72)</li> <li><a href="/wiki/Z%C5%82atna_(gromada)" title="Złatna (gromada)">Złatna</a> (1954–60)</li> <li><a href="/wiki/Zwardo%C5%84_(gromada)" title="Zwardoń (gromada)">Zwardoń</a> (1954–61)</li> <li><a href="/wiki/%C5%BBabnica_(gromada)" title="Żabnica (gromada)">Żabnica</a> (1954–61)</li></ul> </td></tr></tbody></table></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r75675918" /><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Miasta_wojew%C3%B3dztwa_%C5%9Bl%C4%85skiego" title="Szablon:Miasta województwa śląskiego">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Miasta_wojew%C3%B3dztwa_%C5%9Bl%C4%85skiego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Miasta województwa śląskiego (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Miasta_wojew%C3%B3dztwa_%C5%9Bl%C4%85skiego&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Miasta <a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie" title="Województwo śląskie">województwa śląskiego</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Miasta na prawach powiatu</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a" title="Bielsko-Biała">Bielsko-Biała</a></li> <li><a href="/wiki/Bytom" title="Bytom">Bytom</a></li> <li><a href="/wiki/Chorz%C3%B3w" title="Chorzów">Chorzów</a></li> <li><a href="/wiki/Cz%C4%99stochowa" title="Częstochowa">Częstochowa</a></li> <li><a href="/wiki/D%C4%85browa_G%C3%B3rnicza" title="Dąbrowa Górnicza">Dąbrowa Górnicza</a></li> <li><a href="/wiki/Gliwice" title="Gliwice">Gliwice</a></li> <li><a href="/wiki/Jastrz%C4%99bie-Zdr%C3%B3j" title="Jastrzębie-Zdrój">Jastrzębie-Zdrój</a></li> <li><a href="/wiki/Jaworzno" title="Jaworzno">Jaworzno</a></li> <li><a href="/wiki/Katowice" title="Katowice">Katowice</a></li> <li><a href="/wiki/Mys%C5%82owice" title="Mysłowice">Mysłowice</a></li> <li><a href="/wiki/Piekary_%C5%9Al%C4%85skie" title="Piekary Śląskie">Piekary Śląskie</a></li> <li><a href="/wiki/Ruda_%C5%9Al%C4%85ska" title="Ruda Śląska">Ruda Śląska</a></li> <li><a href="/wiki/Rybnik" title="Rybnik">Rybnik</a></li> <li><a href="/wiki/Siemianowice_%C5%9Al%C4%85skie" title="Siemianowice Śląskie">Siemianowice Śląskie</a></li> <li><a href="/wiki/Sosnowiec" title="Sosnowiec">Sosnowiec</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99toch%C5%82owice" title="Świętochłowice">Świętochłowice</a></li> <li><a href="/wiki/Tychy" title="Tychy">Tychy</a></li> <li><a href="/wiki/Zabrze" title="Zabrze">Zabrze</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBory" title="Żory">Żory</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Miasta powiatowe</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/B%C4%99dzin" title="Będzin">Będzin</a></li> <li><a href="/wiki/Bieru%C5%84" title="Bieruń">Bieruń</a></li> <li><a href="/wiki/Cieszyn" title="Cieszyn">Cieszyn</a></li> <li><a href="/wiki/K%C5%82obuck" title="Kłobuck">Kłobuck</a></li> <li><a href="/wiki/Lubliniec" title="Lubliniec">Lubliniec</a></li> <li><a href="/wiki/Miko%C5%82%C3%B3w" title="Mikołów">Mikołów</a></li> <li><a href="/wiki/Myszk%C3%B3w" title="Myszków">Myszków</a></li> <li><a href="/wiki/Pszczyna" title="Pszczyna">Pszczyna</a></li> <li><a href="/wiki/Racib%C3%B3rz" title="Racibórz">Racibórz</a></li> <li><a href="/wiki/Tarnowskie_G%C3%B3ry" title="Tarnowskie Góry">Tarnowskie Góry</a></li> <li><a href="/wiki/Wodzis%C5%82aw_%C5%9Al%C4%85ski" title="Wodzisław Śląski">Wodzisław Śląski</a></li> <li><a href="/wiki/Zawiercie" title="Zawiercie">Zawiercie</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Żywiec</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Miasta gminne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Blachownia" title="Blachownia">Blachownia</a></li> <li><a href="/wiki/Czechowice-Dziedzice" title="Czechowice-Dziedzice">Czechowice-Dziedzice</a></li> <li><a href="/wiki/Czelad%C5%BA_(miasto)" title="Czeladź (miasto)">Czeladź</a></li> <li><a href="/wiki/Czerwionka-Leszczyny" title="Czerwionka-Leszczyny">Czerwionka-Leszczyny</a></li> <li><a href="/wiki/Imielin" title="Imielin">Imielin</a></li> <li><a href="/wiki/Kalety" title="Kalety">Kalety</a></li> <li><a href="/wiki/K%C5%82obuck" title="Kłobuck">Kłobuck</a></li> <li><a href="/wiki/Knur%C3%B3w" title="Knurów">Knurów</a></li> <li><a href="/wiki/Koniecpol" title="Koniecpol">Koniecpol</a></li> <li><a href="/wiki/Kozieg%C5%82owy_(miasto)" title="Koziegłowy (miasto)">Koziegłowy</a></li> <li><a href="/wiki/Krzanowice" title="Krzanowice">Krzanowice</a></li> <li><a href="/wiki/Krzepice" title="Krzepice">Krzepice</a></li> <li><a href="/wiki/Ku%C5%BAnia_Raciborska" title="Kuźnia Raciborska">Kuźnia Raciborska</a></li> <li><a href="/wiki/L%C4%99dziny" title="Lędziny">Lędziny</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81aziska_G%C3%B3rne" title="Łaziska Górne">Łaziska Górne</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81azy" title="Łazy">Łazy</a></li> <li><a href="/wiki/Miasteczko_%C5%9Al%C4%85skie" title="Miasteczko Śląskie">Miasteczko Śląskie</a></li> <li><a href="/wiki/Olsztyn_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Olsztyn (województwo śląskie)">Olsztyn</a></li> <li><a href="/wiki/Ogrodzieniec" title="Ogrodzieniec">Ogrodzieniec</a></li> <li><a href="/wiki/Orzesze" title="Orzesze">Orzesze</a></li> <li><a href="/wiki/Pilica_(miasto)" title="Pilica (miasto)">Pilica</a></li> <li><a href="/wiki/Por%C4%99ba" title="Poręba">Poręba</a></li> <li><a href="/wiki/Przyr%C3%B3w" title="Przyrów">Przyrów</a></li> <li><a href="/wiki/Psz%C3%B3w" title="Pszów">Pszów</a></li> <li><a href="/wiki/Pyskowice" title="Pyskowice">Pyskowice</a></li> <li><a href="/wiki/Radlin" title="Radlin">Radlin</a></li> <li><a href="/wiki/Radzionk%C3%B3w" title="Radzionków">Radzionków</a></li> <li><a href="/wiki/Rydu%C5%82towy" title="Rydułtowy">Rydułtowy</a></li> <li><a href="/wiki/Siewierz" title="Siewierz">Siewierz</a></li> <li><a href="/wiki/Skocz%C3%B3w" title="Skoczów">Skoczów</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82awk%C3%B3w_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)" title="Sławków (województwo śląskie)">Sławków</a></li> <li><a href="/wiki/So%C5%9Bnicowice" title="Sośnicowice">Sośnicowice</a></li> <li><a href="/wiki/Strumie%C5%84_(miasto)" title="Strumień (miasto)">Strumień</a></li> <li><a href="/wiki/Szczekociny" title="Szczekociny">Szczekociny</a></li> <li><a href="/wiki/Szczyrk" title="Szczyrk">Szczyrk</a></li> <li><a href="/wiki/Toszek" title="Toszek">Toszek</a></li> <li><a href="/wiki/Ustro%C5%84" title="Ustroń">Ustroń</a></li> <li><a href="/wiki/Wilamowice" title="Wilamowice">Wilamowice</a></li> <li><a href="/wiki/Wis%C5%82a_(miasto)" title="Wisła (miasto)">Wisła</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82odowice" title="Włodowice">Włodowice</a></li> <li><a href="/wiki/Wojkowice" title="Wojkowice">Wojkowice</a></li> <li><a href="/wiki/Wo%C5%BAniki" title="Woźniki">Woźniki</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBarki" title="Żarki">Żarki</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Herb_wojew%C3%B3dztwa_%C5%9Bl%C4%85skiego" title="Herb województwa śląskiego"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_COA.svg/60px-POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_COA.svg.png" decoding="async" width="60" height="66" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_COA.svg/90px-POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_COA.svg/120px-POL_wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie_COA.svg.png 2x" data-file-width="744" data-file-height="816" /></a> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r75675918" /><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Wojew%C3%B3dztwo_bielskie_(1975%E2%80%931998)" title="Szablon:Województwo bielskie (1975–1998)">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Wojew%C3%B3dztwo_bielskie_(1975%E2%80%931998)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Województwo bielskie (1975–1998) (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Wojew%C3%B3dztwo_bielskie_(1975%E2%80%931998)&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_bielskie" title="Województwo bielskie">Województwo bielskie</a> (1975–1998)</div><div class="mw-collapsible-content"><div class="hlist navbox-above above"> <ul><li>Siedziba województwa – <a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a" title="Bielsko-Biała">Bielsko-Biała</a></li></ul> </div><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Prawa_miejskie" title="Prawa miejskie">Miejscowości o statusie miasta</a> (1975–1998)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Andrych%C3%B3w" title="Andrychów">Andrychów</a></li> <li><a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a" title="Bielsko-Biała">Bielsko-Biała</a></li> <li><a href="/wiki/Che%C5%82mek" title="Chełmek">Chełmek</a></li> <li><a href="/wiki/Cieszyn" title="Cieszyn">Cieszyn</a></li> <li><a href="/wiki/Kalwaria_Zebrzydowska" title="Kalwaria Zebrzydowska">Kalwaria Zebrzydowska</a></li> <li><a href="/wiki/K%C4%99ty" title="Kęty">Kęty</a></li> <li><a href="/wiki/Mak%C3%B3w_Podhala%C5%84ski" title="Maków Podhalański">Maków Podhalański</a></li> <li><a href="/wiki/O%C5%9Bwi%C4%99cim" title="Oświęcim">Oświęcim</a></li> <li><a href="/wiki/Skocz%C3%B3w" title="Skoczów">Skoczów</a></li> <li><a href="/wiki/Strumie%C5%84_(miasto)" title="Strumień (miasto)">Strumień</a></li> <li><a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Sucha Beskidzka</a></li> <li><a href="/wiki/Szczyrk" title="Szczyrk">Szczyrk</a></li> <li><a href="/wiki/Ustro%C5%84" title="Ustroń">Ustroń</a></li> <li><a href="/wiki/Wadowice" title="Wadowice">Wadowice</a></li> <li><a href="/wiki/Wilamowice" title="Wilamowice">Wilamowice</a></li> <li><a href="/wiki/Wis%C5%82a_(miasto)" title="Wisła (miasto)">Wisła</a></li> <li><a href="/wiki/Zator_(miasto)" title="Zator (miasto)">Zator</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Żywiec</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Miasto" title="Miasto">„Miasta”</a> (1975–1991) / <a href="/wiki/Gmina_miejska" title="Gmina miejska">Gminy miejskie</a> (1991/92–1998)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Andrych%C3%B3w" title="Andrychów">Andrychów</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Bielsko-Bia%C5%82a" title="Bielsko-Biała">Bielsko-Biała</a></li> <li><a href="/wiki/Che%C5%82mek" title="Chełmek">Chełmek</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Cieszyn" title="Cieszyn">Cieszyn</a></li> <li><a href="/wiki/Kalwaria_Zebrzydowska" title="Kalwaria Zebrzydowska">Kalwaria Zebrzydowska</a> (1976–1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/K%C4%99ty" title="Kęty">Kęty</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Mak%C3%B3w_Podhala%C5%84ski" title="Maków Podhalański">Maków Podhalański</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/O%C5%9Bwi%C4%99cim" title="Oświęcim">Oświęcim</a></li> <li><a href="/wiki/Skocz%C3%B3w" title="Skoczów">Skoczów</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Strumie%C5%84_(miasto)" title="Strumień (miasto)">Strumień</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Sucha_Beskidzka" title="Sucha Beskidzka">Sucha Beskidzka</a></li> <li><a href="/wiki/Szczyrk" title="Szczyrk">Szczyrk</a></li> <li><a href="/wiki/Ustro%C5%84" title="Ustroń">Ustroń</a></li> <li><a href="/wiki/Wadowice" title="Wadowice">Wadowice</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Wilamowice" title="Wilamowice">Wilamowice</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Wis%C5%82a_(miasto)" title="Wisła (miasto)">Wisła</a></li> <li><a href="/wiki/Zator_(miasto)" title="Zator (miasto)">Zator</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a class="mw-selflink selflink">Żywiec</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Gmina_miejsko-wiejska" title="Gmina miejsko-wiejska">Gminy miejsko-wiejskie</a><a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a> (1991/92–1998)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Andrych%C3%B3w_(gmina)" title="Andrychów (gmina)">Andrychów</a></li> <li><a href="/wiki/Che%C5%82mek_(gmina)" title="Chełmek (gmina)">Chełmek</a></li> <li><a href="/wiki/Kalwaria_Zebrzydowska_(gmina)" title="Kalwaria Zebrzydowska (gmina)">Kalwaria Zebrzydowska</a></li> <li><a href="/wiki/K%C4%99ty_(gmina)" title="Kęty (gmina)">Kęty</a></li> <li><a href="/wiki/Mak%C3%B3w_Podhala%C5%84ski_(gmina)" title="Maków Podhalański (gmina)">Maków Podhalański</a></li> <li><a href="/wiki/Skocz%C3%B3w_(gmina)" title="Skoczów (gmina)">Skoczów</a></li> <li><a href="/wiki/Strumie%C5%84_(gmina)" title="Strumień (gmina)">Strumień</a></li> <li><a href="/wiki/Wadowice_(gmina)" title="Wadowice (gmina)">Wadowice</a></li> <li><a href="/wiki/Wilamowice_(gmina)" title="Wilamowice (gmina)">Wilamowice</a></li> <li><a href="/wiki/Zator_(gmina)" title="Zator (gmina)">Zator</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Gmina" title="Gmina">„Gminy”</a> (1975–1991) / <a href="/wiki/Gmina_wiejska" title="Gmina wiejska">Gminy wiejskie</a> (1991/92–1998)</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Andrych%C3%B3w_(gmina)" title="Andrychów (gmina)">Andrychów</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Brenna_(gmina)" title="Brenna (gmina)">Brenna</a></li> <li><a href="/wiki/Brody_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_bielskim)" title="Brody (gmina w województwie bielskim)">Brody</a> (do 1976)</li> <li><a href="/wiki/Brze%C5%BAnica_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_ma%C5%82opolskim)" title="Brzeźnica (gmina w województwie małopolskim)">Brzeźnica</a></li> <li><a href="/wiki/Buczkowice_(gmina)" title="Buczkowice (gmina)">Buczkowice</a> (do 1976 i od 1990)</li> <li><a href="/wiki/Budz%C3%B3w_(gmina)" title="Budzów (gmina)">Budzów</a></li> <li><a href="/wiki/Che%C5%82mek_(gmina)" title="Chełmek (gmina)">Chełmek</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Chybie_(gmina)" title="Chybie (gmina)">Chybie</a></li> <li><a href="/wiki/Czernich%C3%B3w_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_%C5%9Bl%C4%85skim)" title="Czernichów (gmina w województwie śląskim)">Czernichów</a></li> <li><a href="/wiki/D%C4%99bowiec_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_%C5%9Bl%C4%85skim)" title="Dębowiec (gmina w województwie śląskim)">Dębowiec</a></li> <li><a href="/wiki/Gilowice_(gmina)" title="Gilowice (gmina)">Gilowice</a> (do 1976 i od 1991)</li> <li><a href="/wiki/Gilowice-%C5%9Alemie%C5%84_(gmina)" title="Gilowice-Ślemień (gmina)">Gilowice-Ślemień</a> (1976–91)</li> <li><a href="/wiki/Golesz%C3%B3w_(gmina)" title="Goleszów (gmina)">Goleszów</a></li> <li><a href="/wiki/Ha%C5%BClach_(gmina)" title="Hażlach (gmina)">Haźlach (Hażlach)</a><a href="#cite_note-491">[C]</a></li> <li><a href="/wiki/Istebna_(gmina)" title="Istebna (gmina)">Istebna</a></li> <li><a href="/wiki/Jasienica_(gmina)" title="Jasienica (gmina)">Jasienica</a></li> <li><a href="/wiki/Jaworze_(gmina)" title="Jaworze (gmina)">Jaworze</a> (od 1991)</li> <li><a href="/wiki/Jele%C5%9Bnia_(gmina)" title="Jeleśnia (gmina)">Jeleśnia</a></li> <li><a href="/wiki/Kalwaria_Zebrzydowska_(gmina)" title="Kalwaria Zebrzydowska (gmina)">Kalwaria Zebrzydowska</a> (1976–91<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/K%C4%99ty_(gmina)" title="Kęty (gmina)">Kęty</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Komorowice_(gmina)" title="Komorowice (gmina)">Komorowice</a> (do 1976)</li> <li><a href="/wiki/Koszarawa_(gmina)" title="Koszarawa (gmina)">Koszarawa</a></li> <li><a href="/wiki/Kozy_(gmina)" title="Kozy (gmina)">Kozy</a></li> <li><a href="/wiki/Lanckorona_(gmina)" title="Lanckorona (gmina)">Lanckorona</a></li> <li><a href="/wiki/Lipowa_(gmina)" title="Lipowa (gmina)">Lipowa</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81%C4%99kawica_(gmina)" title="Łękawica (gmina)">Łękawica</a> (do 1976 i od 1991)</li> <li><a href="/wiki/%C5%81odygowice_(gmina)" title="Łodygowice (gmina)">Łodygowice</a></li> <li><a href="/wiki/Mak%C3%B3w_Podhala%C5%84ski_(gmina)" title="Maków Podhalański (gmina)">Maków Podhalański</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Mil%C3%B3wka_(gmina)" title="Milówka (gmina)">Milówka</a></li> <li><a href="/wiki/Mucharz_(gmina)" title="Mucharz (gmina)">Mucharz</a></li> <li><a href="/wiki/Osiek_(gmina_w_wojew%C3%B3dztwie_ma%C5%82opolskim)" title="Osiek (gmina w województwie małopolskim)">Osiek</a></li> <li><a href="/wiki/O%C5%9Bwi%C4%99cim_(gmina_wiejska)" title="Oświęcim (gmina wiejska)">Oświęcim</a></li> <li><a href="/wiki/Polanka_Wielka_(gmina)" title="Polanka Wielka (gmina)">Polanka Wielka</a> (od 1992)</li> <li><a href="/wiki/Por%C4%85bka_(gmina)" title="Porąbka (gmina)">Porąbka</a></li> <li><a href="/wiki/Przecisz%C3%B3w_(gmina)" title="Przeciszów (gmina)">Przeciszów</a></li> <li><a href="/wiki/Radziechowy-Wieprz" title="Radziechowy-Wieprz">Radziechowy-Wieprz</a></li> <li><a href="/wiki/Rajcza_(gmina)" title="Rajcza (gmina)">Rajcza</a></li> <li><a href="/wiki/Skocz%C3%B3w_(gmina)" title="Skoczów (gmina)">Skoczów</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Spytkowice_(gmina_w_powiecie_wadowickim)" title="Spytkowice (gmina w powiecie wadowickim)">Spytkowice</a></li> <li><a href="/wiki/Stare_Bielsko_(gmina)" title="Stare Bielsko (gmina)">Stare Bielsko</a> (do 1976)</li> <li><a href="/wiki/Strumie%C5%84_(gmina)" title="Strumień (gmina)">Strumień</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Stryszawa_(gmina)" title="Stryszawa (gmina)">Stryszawa</a></li> <li><a href="/wiki/Strysz%C3%B3w_(gmina)" title="Stryszów (gmina)">Stryszów</a></li> <li><a href="/wiki/Szczyrk_(gmina_1976%E2%80%931990)" title="Szczyrk (gmina 1976–1990)">Szczyrk</a> (1976-90)</li> <li><a href="/wiki/%C5%9Alemie%C5%84_(gmina)" title="Ślemień (gmina)">Ślemień</a> (do 1976 i od 1991)</li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awinna_(gmina)" title="Świnna (gmina)">Świnna</a></li> <li><a href="/wiki/Tomice_(gmina)" title="Tomice (gmina)">Tomice</a></li> <li><a href="/wiki/Ujso%C5%82y_(gmina)" title="Ujsoły (gmina)">Ujsoły</a></li> <li><a href="/wiki/Wadowice_(gmina)" title="Wadowice (gmina)">Wadowice</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Wapienica_(gmina)" title="Wapienica (gmina)">Wapienica</a> (do 1976)</li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gierska_G%C3%B3rka_(gmina)" title="Węgierska Górka (gmina)">Węgierska Górka</a></li> <li><a href="/wiki/Wieprz_(gmina)" title="Wieprz (gmina)">Wieprz</a></li> <li><a href="/wiki/Wilamowice_(gmina)" title="Wilamowice (gmina)">Wilamowice</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Wilkowice_(gmina)" title="Wilkowice (gmina)">Wilkowice</a></li> <li><a href="/wiki/Zator_(gmina)" title="Zator (gmina)">Zator</a> (do 1991<a href="#cite_note-dwie-489">[A]</a><a href="#cite_note-scal-490">[B]</a>)</li> <li><a href="/wiki/Zawoja_(gmina)" title="Zawoja (gmina)">Zawoja</a></li> <li><a href="/wiki/Zembrzyce_(gmina)" title="Zembrzyce (gmina)">Zembrzyce</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="hlist navbox-below below"> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-nav"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-dwie-489">↑ <a href="#cite_ref-dwie_489-0">a</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-1">b</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-2">c</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-3">d</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-4">e</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-5">f</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-6">g</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-7">h</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-8">i</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-9">j</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-10">k</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-11">l</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-12">m</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-13">n</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-14">o</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-15">p</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-16">q</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-17">r</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-18">s</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-19">t</a> <a href="#cite_ref-dwie_489-20">u</a> Do 1991, miasto i jednoimienna gmina posiadały wspólne organa, mimo że stanowiły odrębne jednostki administracyjne. </li> <li id="cite_note-scal-490">↑ <a href="#cite_ref-scal_490-0">a</a> <a href="#cite_ref-scal_490-1">b</a> <a href="#cite_ref-scal_490-2">c</a> <a href="#cite_ref-scal_490-3">d</a> <a href="#cite_ref-scal_490-4">e</a> <a href="#cite_ref-scal_490-5">f</a> <a href="#cite_ref-scal_490-6">g</a> <a href="#cite_ref-scal_490-7">h</a> <a href="#cite_ref-scal_490-8">i</a> <a href="#cite_ref-scal_490-9">j</a> <a href="#cite_ref-scal_490-10">k</a> <a href="#cite_ref-scal_490-11">l</a> <a href="#cite_ref-scal_490-12">m</a> <a href="#cite_ref-scal_490-13">n</a> <a href="#cite_ref-scal_490-14">o</a> <a href="#cite_ref-scal_490-15">p</a> <a href="#cite_ref-scal_490-16">q</a> <a href="#cite_ref-scal_490-17">r</a> <a href="#cite_ref-scal_490-18">s</a> <a href="#cite_ref-scal_490-19">t</a> <a href="#cite_ref-scal_490-20">u</a> Na przełomie 1991/92, miasto i jednoimienną gminę (posiadające wspólne organa) formalnie połączono w jedną gminę miejsko-wiejską. </li> <li id="cite_note-491"><a href="#cite_ref-491">↑</a> 1 I 1997 zmiana nazwy gminy: Haźlach → Hażlach. </li> </ol></div></div> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r75562624">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-g"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<a href="/wiki/Miasto" title="Miasto">miasto</a>):</div><ul><li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/239178220">239178220</a></li><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/n82250688">n82250688</a></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4404722-8">4404722-8</a></li><li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_Universitaire_de_Documentation" title="Système Universitaire de Documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/176092463">176092463</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ge418945">ge418945</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007559851405171">987007559851405171</a></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4003385.html">4003385</a></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Zywiec">place/Zywiec</a></li> <li><a href="/wiki/Visuotin%C4%97_lietuvi%C5%B3_enciklopedija" title="Visuotinė lietuvių enciklopedija">VLE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vle.lt/straipsnis/zywiec/">zywiec</a></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://auth.wikimedia.org/loginwiki/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żywiec&oldid=76300397">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żywiec&oldid=76300397</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:%C5%BBywiec" title="Kategoria:Żywiec">Żywiec</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Komorowscy_herbu_Korczak" title="Kategoria:Komorowscy herbu Korczak">Komorowscy herbu Korczak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Miasta_posiadaj%C4%85ce_prawo_sk%C5%82adu" title="Kategoria:Miasta posiadające prawo składu">Miasta posiadające prawo składu</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Miasta_w_wojew%C3%B3dztwie_%C5%9Bl%C4%85skim" title="Kategoria:Miasta w województwie śląskim">Miasta w województwie śląskim</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Prywatne_miasta_szlacheckie_I_Rzeczypospolitej_(wojew%C3%B3dztwo_krakowskie)" title="Kategoria:Prywatne miasta szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo krakowskie)">Prywatne miasta szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo krakowskie)</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Miasta_w_Polsce_lokowane_w_XIV_wieku" title="Kategoria:Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku">Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Strony_u%C5%BCywaj%C4%85ce_rozszerzenia_EasyTimeline" title="Kategoria:Strony używające rozszerzenia EasyTimeline">Strony używające rozszerzenia EasyTimeline</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_czasopisma_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony">Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablony_cytowania_%E2%80%93_problemy_%E2%80%93_cytuj_%E2%80%93_strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Kategoria:Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna">Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 24 mar 2025, 18:59.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%BBywiec&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"> Szukaj </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię"> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" >Żywiec</div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"> 43 języki </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"> Dodaj temat </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7ccc697c5f-2kqrd","wgBackendResponseTime":486,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"4.384","walltime":"4.852","ppvisitednodes":{"value":121014,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":645442,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":183176,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":23,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":25,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":469551,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":4,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 3932.762 1 -total"," 38.49% 1513.539 201 Szablon:Cytuj_stronę"," 17.93% 705.083 155 Szablon:Cytuj"," 6.75% 265.300 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 6.59% 259.166 117 Szablon:Odn"," 5.41% 212.624 1 Szablon:Polskie_miasto_infobox"," 3.92% 154.113 5 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 3.04% 119.392 14 Szablon:Cytuj_książkę"," 2.98% 117.086 1 Szablon:Dzielnice_Żywca"," 1.59% 62.722 93 Szablon:R"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.957","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6770083,"limit":52428800},"limitreport-logs":"\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\n#prop A = 1\n#prop B = 1\n\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\nJednostka nie zawiera poszukiwanej właściwości 'P41'\n{{#invoke:Moduł:Mapa|Infobox}}\nwspółrzędne = \"49°41′21″N 19°12′21″E\"\nargumenty = table#1 {\n [\"category\"] = \"Polskie miasto infobox\",\n [\"geohack\"] = \"type:city\",\n}\nmap = \"powiat żywiecki\"\nmap = \"śląskie\"\nmap = \"Polska\"\nmap = \"powiat żywiecki\"\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Żywiec”\",\n [\"description\"] = \"Żywiec\",\n [\"latitude\"] = 49.689166666667,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=49.689166666667_N_19.205833333333_E_type:city_\",\n [\"longitude\"] = 19.205833333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"blisko centrum u góry\",\n [\"rx\"] = 121.31388888889,\n [\"ry\"] = 95.837295359706,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 50.972222222223,\n [\"y\"] = 32.789855072465,\n}\nmap = \"Polska\"\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Żywiec”\",\n [\"description\"] = \"Żywiec\",\n [\"latitude\"] = 49.689166666667,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=49.689166666667_N_19.205833333333_E_type:city_\",\n [\"longitude\"] = 19.205833333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"na dole\",\n [\"rx\"] = 120.24190031153,\n [\"ry\"] = 196.15671669794,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 50.521806853583,\n [\"y\"] = 84.782051282051,\n}\nmap = \"śląskie\"\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Żywiec”\",\n [\"description\"] = \"Żywiec\",\n [\"latitude\"] = 49.689166666667,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=49.689166666667_N_19.205833333333_E_type:city_\",\n [\"longitude\"] = 19.205833333333,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"na dole nieco na prawo\",\n [\"rx\"] = 144.71099429766,\n [\"ry\"] = 258.65980701751,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 60.802938780529,\n [\"y\"] = 78.909669006663,\n}\n\n== selectProperty ==\nrank = \"najlepsza\"\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = nil\n#prop A = 1\n#prop B = 1\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Gazeta Żywiecka\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Gronie\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Gronie\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Gronie\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Gazeta Żywiecka\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Dokumentacja Geograficzna\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Gazeta Żywiecka\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Studia Theologica Pentecostalia\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Na Straży\"\next = nil\next = nil\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n","limitreport-profile":[["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","400","20.6"],["?","320","16.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","200","10.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","160","8.2"],["type","160","8.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getReferencedEntityId","120","6.2"],["(for generator)","80","4.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","80","4.1"],["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","60","3.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","60","3.1"],["[others]","300","15.5"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-6df8dbf59d-c7t9j","timestamp":"20250330103525","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u017bywiec","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/%C5%BBywiec","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q373059","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q373059","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-01-06T20:13:18Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/f\/f1\/Colleage_of_views_of_%C5%BBywiec1.png","headline":"miasto i gmina w wojew\u00f3dztwie \u015bl\u0105skim"}</script> </body> </html>